ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την εικαζόμενη μεταφορά και παράνομη κράτηση ατόμων στις ευρωπαϊκές χώρες από τη CIA: συνέχεια της έκθεσης της προσωρινής επιτροπής του ΕΚ για την εικαζόμενη χρήση ευρωπαϊκών κρατών από τη CIA για τη μεταφορά και την παράνομη κράτηση ατόμων (ΜΠΚΑ) Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων Εισηγήτρια: Hélène Flautre DT\ doc PE v01-00 Eνωμένη στην πολυμορφία

2 Εισαγωγή Όταν ήρθαν στο προσκήνιο το 2005 εκθέσεις σχετικά με τις καταγγελίες για ευρωπαϊκή συνέργεια στην παράνομη κράτηση και τα προγράμματα μυστικής κράτησης που εφάρμοσε η κυβέρνηση Bush στο πλαίσιο του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», η είδηση συγκλόνισε την Ευρώπη. Οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που περιελάμβαναν βασανιστήρια, απαγωγές, παράνομη κράτηση και διά της βίας εξαφανίσεις ήσαν αδιανόητες. Ο χαρακτήρας και η έκταση των παράνομων επιχειρήσεων στην Ευρώπη, που πραγματοποιήθηκαν εκτός οποιουδήποτε δημόσιου και δημοκρατικού ελέγχου, αναλογούσε σε κατάρρευση του κράτους δικαίου. Η σοβαρότητα της κατάστασης οδήγησε στην έντονη αντίδραση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στις αρχές του 2006, συνέστησε προσωρινή εξεταστική επιτροπή 1 με στόχο να διερευνήσει τον ρόλο της Ευρώπης στις παράνομες μεταφορές και κρατήσεις ατόμων για τις οποίες υπήρχε υπόνοια βασανιστηρίων και κακοποίησης κατά παράβαση των υποχρεώσεων της ΕΕ και των κρατών μελών σύμφωνα με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο. Η εν λόγω έρευνα διάρκειας ενός χρόνου παρατίθεται σήμερα μαζί με τις έγκυρες εκθέσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης σχετικά με το ίδιο θέμα. Στο τελικό του ψήφισμα που εγκρίθηκε στις 14 Φεβρουαρίου , το ΕΚ κάλεσε το Συμβούλιο και την Επιτροπή να αναλάβουν δράση σχετικά με τα πορίσματα της έκθεσης, αναμένοντας από το Συμβούλιο να διεξαγάγει πλήρεις έρευνες σε εθνικό επίπεδο με λεπτομερή αναφορά προόδου και εν τέλει ξεχωριστή ανεξάρτητη έρευνα σε επίπεδο ΕΕ. Το ψήφισμα προέβλεπε πολιτική παρακολούθηση από το ΕΚ με βάση τα άρθρα 6 και 7 της Συνθήκης για την ΕΕ. Μετά από πέντε χρόνια, η απουσία κατάλληλης απόκρισης σε ενωσιακό επίπεδο έρχεται σε κατάφωρη αντίθεση με τον αριθμό των νέων εκθέσεων και προτάσεων που υποβάλλονται από διακυβερνητικούς οργανισμούς, δικαστικές και κοινοβουλευτικές αρχές, και φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Το ΕΚ, ερχόμενο αντιμέτωπο με αυτήν την πραγματικότητα, έλαβε την απόφαση να στοιχειοθετήσει την παρακολούθησή του συντάσσοντας έκθεση πρωτοβουλίας. Σκοπός της έκθεσης Από τη στιγμή που εξακολουθούν να αναδύονται αποδεδειγμένες παράνομες δράσεις, η ΕΕ πρέπει να εξηγήσει τι έχει συμβεί, να αντιμετωπίσει τις στρεβλώσεις και να εγγυηθεί την απόδοση ευθύνης. Η ΕΕ πρέπει να είναι σε θέση να εγγυάται ότι σε καταστάσεις κρίσης δεν θα επαναληφθούν ποτέ τέτοιου είδους παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάτι τέτοιο είναι σημαντικό προκειμένου: - να διατηρήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς της ΕΕ - να προστατεύσει και να προαγάγει αποτελεσματικά τα ανθρώπινα δικαιώματα στις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ - να διασφαλίσει νόμιμες, αποτελεσματικές και βιώσιμες πολιτικές ασφάλειας με βάση το διεθνές δίκαιο. Ιστορικό και παρουσίαση των γεγονότων 1 Προσωρινή επιτροπή σχετικά με την εικαζόμενη χρήση ευρωπαϊκών κρατών από τη CIA για τη μεταφορά και την παράνομη κράτηση ατόμων (TDIP) 2 P6_TA(2007)0032. PE v /6 DT\ doc

3 Από το 2001 υπολογίζεται ότι μερικές εκατοντάδες ύποπτοι «τρομοκρατικής δράσης» έχουν απαχθεί και κρατηθεί από την CIA σε περισσότερες από δώδεκα χώρες. Οι πράκτορες της CIA μετέφεραν τότε τους υπόπτους διά της βίας, άνευ νομικών διαδικασιών, σε χώρες που είναι γνωστές για συστηματικά βασανιστήρια, όπως η Αίγυπτος και η Συρία. Σε μυστικές φυλακές, οι ύποπτοι κρατούνταν επί μήνες χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας, βασανίζονταν και ανακρίνονταν. Το 2009, διέρρευσε στον Τύπο έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού (ΔΕΕΣ) 1, όπου αναφέρονταν λεπτομερείς καταγγελίες βασανιστηρίων και άλλων περιπτώσεων κακοποίησης των 14 κρατουμένων «υψηλής αξίας» που κρατούνταν στο μυστικό πρόγραμμα της CIA και μεταφέρθηκαν στη συνέχεια στο Γκουντάναμο. Ιδιαίτερα η χρήση του εικονικού πνιγμού επιβεβαιώθηκε από επίσημες πηγές των Ηνωμένων Πολιτειών, συμπεριλαμβανομένου του πρώην Προέδρου George W. Bush στα απομνημονεύματά του το Η έκθεση της προσωρινής επιτροπής σχετικά με την εικαζόμενη χρήση ευρωπαϊκών κρατών από τη CIA για τη μεταφορά και την παράνομη κράτηση ατόμων (TDIP) τόνισε το γεγονός ότι αυτά τα προγράμματα της CIA εφαρμόστηκαν στην Ευρώπη με τη συμμετοχή τουλάχιστον 12 κρατών μελών. Ονομάτισε περισσότερα από 20 θύματα παραδόσεων και πάνω από 1000 ύποπτες πτήσεις στον εναέριο χώρο της ΕΕ. Δεν συμμετείχαν εξίσου όλα τα ευρωπαϊκά κράτη. Ορισμένα από τα εν λόγω κράτη αρκέστηκαν στο να μην αντισταθούν στα συγκεκριμένα προγράμματα, ενώ άλλα κράτη διαδραμάτισαν ενεργό ρόλο. Η πιθανή χρήση του άρθρου 5 της Συνθήκης του ΝΑΤΟ (επίκληση ένοπλης επίθεσης τον Σεπτέμβριο του 2001 για πρώτη φορά στην ιστορία του) από τα κράτη μέλη της ΕΕ ως βάση συνεργασίας με τη CIΑ, συμπεριλαμβανομένων των κατ εξαίρεση αδειών και της προστασίας που παρασχέθηκε στους πράκτορες της CIA, εγείρει πολλά ερωτηματικά. Εξελίξεις από την έκθεση ΜΠΚΑ και μετά Πρέπει να προβληθεί ένσταση στο επιχείρημα ότι δεν διατίθενται νέες ή επαρκείς πληροφορίες. Οι νέες εκθέσεις από το Συμβούλιο της Ευρώπης και από τα όργανα του ΟΗΕ προσθέτουν στον σχετικό φάκελο νέες έρευνες, αμφισβητώντας την καταλληλότητα των εκτελούμενων ή εκτελεστέων διαδικασιών απόδοσης ευθύνης στην Ευρώπη. Η κύρια «είδηση» από το 2007 που αφορά την Ευρώπη σχετίζεται με την ύπαρξη μυστικών τόπων (blacksites) της CIA στα κράτη μέλη της ΕΕ. Τον Δεκέμβριο του 2009, η κυβέρνηση της Λιθουανίας επιβεβαίωσε την ύπαρξη μυστικών κέντρων κράτησης στη Λιθουανία (κράτος μέλος της ΕΕ που δεν είχε αναφερθεί την περίοδο της έκθεσης ΜΠΚΑ). Τον Οκτώβριο του 2011, ένα από τα πιο γνωστά θύματα των προγραμμάτων της κυβέρνησης Bush σχετικά με την παράδοση και τη μυστική κράτηση, ο Αμπού Ζουμπαϊντάχ, υπέβαλε καταγγελία κατά της Λιθουανίας για τη μη διεξαγωγή αποτελεσματικής έρευνας, για την οποία ήταν υπεύθυνη, σχετικά με τη διά της βίας εξαφάνισή του και με τα βασανιστήρια που υπέστη κατά τη μυστική του κράτηση. Η πτήση από το Μαρόκο στη Λιθουανία (μέσω 1 Η έκθεση της ΔΕΕΣ, της 14ης Φεβρουαρίου 2007, όπως διέρρευσε το 2009, σχετικά με τη μεταχείριση 14 «κρατουμένων υψηλής αξίας» που τελούσαν υπό κράτηση από την CIA, είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα 2 Βλέπε επίσης την έκθεση του γενικού επιθεωρητή της CIA John Helgerson, έτος 2004, για τις επιχειρήσεις ανακρίσεων επί εποχής Bush, μη διαβαθμισμένη έκδοση που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2009 και είναι διαθέσιμη στο DT\ doc 3/6 PE v01-00

4 Ιορδανίας) στην οποία εικάζεται ότι επέβαινε ο Αμπού Ζουμπαϊντάχ ήρθε στο φως μόλις το Η ελευθερία των αιτήσεων ενημέρωσης έφερε στο φως νέα στοιχεία συνέργειας της Πολωνίας στα προγράμματα της CIA το Το , ο Αμπού Ζουμπαϊντάχ και ο Αλ-Νασίρι (άλλο ένα γνωστό θύμα) χαρακτηρίστηκαν επισήμως θύματα στην ποινική έρευνα που ξεκίνησε το 2008 (κρατούνται ακόμη σήμερα, στο Γκουντάναμο). Αμφότεροι υπέβαλαν καταγγελία κατά της Πολωνίας ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για απουσία πραγματικής προσφυγής. Στη Ρουμανία αποκαλύπτονται από τα μέσα ενημέρωσης όλο και περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις προσγειώσεις αεροπλάνων, την κράτηση ονομαστικά προσδιορισμένων προσώπων και τον προσδιορισμό τοποθεσιών (για παράδειγμα, δημοσιεύματα στα τέλη του 2011 αναφέρουν κτήριο στο κέντρο του Βουκουρεστίου ως πρώην κέντρο κράτησης της CIΑ). Στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, τα μέσα ενημέρωσης, οι δικηγόροι, οι βουλευτές και οι ΜΚΟ εξακολουθούν να αιτούνται πρόσβαση σε πληροφορίες, να αναλύουν και να αποκαλύπτουν πληροφορίες που αφορούν τα εικαζόμενα θύματα μυστικής κράτησης από τη CIA σε κράτη μέλη της ΕΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αποκαλύψεις για τη Λιθουανία άνοιξαν τον δρόμο σε νέες έρευνες για τις συνδέσεις με ύποπτες πτήσεις που δεν έχουν διερευνηθεί, ιδίως σε σχέση με όσα επιβεβαιώνουν η Φιλανδία και η Πορτογαλία για την έκταση του ιστού πτήσεων παράδοσης, όπως περιγράφηκαν στην έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης του Οι δίκες στις Ηνωμένες Πολιτείες έφεραν στο φως περισσότερα δεδομένα σχετικά με τις υλικοτεχνικές «διευκολύνσεις» των παραδόσεων, αποκαλύπτοντας τη σχέση μεταξύ της CIA και ιδιωτικών αεροπορικών εταιρειών (υπόθεση Richmor). Τον Φεβρουάριο του 2008, το Ηνωμένο Βασίλειο παραδέχτηκε ότι τα αεροπλάνα που δρούσαν στο πλαίσιο του προγράμματος παραδόσεων της CIA προσγειώνονταν στο Diego Garcia, το οποίο εικάζεται ότι αποτελούσε σταθμό μεταβίβασης ή/και μυστική τοποθεσία φυλακών. Στα τέλη του 2011, οι πρώην επιφανείς αντίπαλοι του Καντάφι, Σάμι αλ-σαάντι και ο ηγέτης των επαναστατών, σήμερα επικεφαλής του Στρατιωτικού Συμβουλίου της Τρίπολης, Αμπντέλ Χακίμ Μπελχάτζ, προσέφυγαν κατά της βρετανικής κυβέρνησης και των βρετανικών δυνάμεων ασφαλείας για τον ενεργό τους ρόλο στην παράνομη απαγωγή, παράδοση και βασανιστήρια που υπέστησαν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους τον Μάρτιο του 2004 κατόπιν ανακάλυψης εγγράφων στην Τρίπολη, τα οποία παρείχαν ενοχοποιητικά τεκμήρια. Γενικότερα, το δίκτυο του Wikileaks με τη σειρά του επιβεβαίωσε ή/και έριξε περισσότερο φως στο θέμα της εμπλοκής των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στα προγράμματα της CIA. Η ανταπόκριση των κρατών και της ΕΕ Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, τα κράτη έχουν ρητή υποχρέωση να ερευνούν τις σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις σοβαρές παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Η υποχρέωση διεξαγωγής έρευνας προκύπτει από την απαίτηση να αναλαμβάνουν οι κυβερνήσεις την ευθύνη για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις οποίες είναι υπεύθυνες, να διώκονται οι κρατικοί φορείς για εγκλήματα που έχουν διαπράξει σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και να εξασφαλίζεται στα θύματα ουσιαστική επανόρθωση για τις παραβιάσεις που έχουν υποστεί. Η υποχρέωση διεξαγωγής έρευνας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την υποχρέωση δίωξης καθώς και με το δικαίωμα στην αλήθεια. Στην Ευρώπη υφίστανται ξεκάθαρα εθνικές διαδικασίες απόδοσης ευθύνης σε κοινοβουλευτικό και δικαστικό επίπεδο, εν συγκρίσει με την απουσία, σχεδόν, λογοδοσίας PE v /6 DT\ doc

5 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο οι περισσότερες από αυτές τις διαδικασίες περατώνονται μερικώς ή και καθόλου, ορισμένες έχουν λειτουργήσει αποκλειστικά ως "κουκούλωμα", ενώ παραμένουν προβληματικά κενά όπως αυτά που δημιουργούν οι επίμονες αρνήσεις της Ρουμανίας. Όλα αυτά εγείρουν ανησυχίες όσον αφορά τη συμβατότητα με την υποχρέωση των κρατών μελών της ΕΕ για τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ειδικότερα, η έκθεση που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης το 2011 περιγράφει με λεπτομέρειες πώς η κατάχρηση του κρατικού απορρήτου και της εθνικής ασφάλειας στάθηκαν εμπόδιο στον κοινοβουλευτικό και δικαστικό έλεγχο των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο των ερευνών για συνέργεια της Ευρώπης στα προγράμματα παράδοσης και στα μυστικά προγράμματα της CIA. Η έκθεση σχετικά με την επίσκεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) στη Λιθουανία 1 περιγράφει τις βασικές ανησυχίες για την ποινική έρευνα, η οποία έληξε ξαφνικά το Από τις εκθέσεις αξιολόγησης των ΜΚΟ και τις δίκες ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έχουν προκύψει περισσότερα τεκμήρια όσον αφορά τα εμπόδια που προβάλλονται στην απόδοση ευθυνών, Περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, επίκληση κρατικού απορρήτου, απουσία διαφάνειας, απουσία συνεργασίας της κυβέρνησης στις έρευνες, περιορισμούς που επιβλήθηκαν σε δικηγόρους για την αποτελεσματική υπεράσπιση και στα θύματα όσον αφορά την αποτελεσματική τους συμμετοχή, πολύ υψηλά όρια για την έναρξη ή συνέχιση έρευνας και πολύ περιορισμένη εντολή ερευνών. Εντούτοις, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΗΕ και οι ειδήμονες της κοινωνίας των πολιτών δίνουν στις εκθέσεις τους ισχυρές κατευθυντήριες γραμμές έρευνας και καθοδήγησης με στόχο την εξασφάλιση ανεξάρτητων, αντικειμενικών, πλήρων και αποτελεσματικών ερευνών που συνάδουν με τα ανθρώπινα δικαιώματα σε κοινοβουλευτικό ή/και δικαστικό επίπεδο. Η απόκριση των θεσμικών οργάνων της ΕΕ Η Επιτροπή και το Συμβούλιο δεσμεύονται να αποκρίνονται πλήρως και καλόπιστα στις συστάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Παρά τις επαναλαμβανόμενες εκκλήσεις του ΕΚ, δεν έχουν καταγραφεί πρωτοβουλίες από πλευράς Συμβουλίου που να στηρίζουν την απόδοση ευθυνών για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει από πλευράς της λιγοστές πρωτοβουλίες που έχουν διακοπεί, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής επιστολών προς τα τρία κράτη μέλη που εικάζεται ότι έχουν φιλοξενήσει στο έδαφός τους μυστικά κέντρα κράτησης της CIA. Ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν από την έκθεση Σε ποιο βαθμό συνέβαλαν στην ανάπτυξη των προγραμμάτων της CIA στην Ευρώπη οι κανόνες που θεσπίστηκαν εντός του ΝΑΤΟ; Δικαιολογείται το γεγονός ότι οι αιτίες εισόδου στον πόλεμο και οι συναφείς συμφωνίες είναι διαβαθμισμένες ως άκρως απόρρητες; Ισχύει ακόμα το άρθρο 5; Βρισκόμαστε ακόμα σε εμπόλεμη κατάσταση; Ποια είναι τα νέα αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τα προγράμματα της CIA στην Ευρώπη για την παράδοση και τη μυστική κράτηση; Πληρούν τα κράτη μέλη την υποχρέωσή τους για διερεύνηση των σοβαρών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων; 1 Η έκθεση της CPT σχετικά με την επίσκεψη στη Λιθουανία στις14-18 Ιουνίου 2010, που δημοσιεύτηκε τον Μάιο του 2011, είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: DT\ doc 5/6 PE v01-00

6 Ποιες έρευνες έχουν ξεκινήσει; Με ποιον τρόπο συμμορφώνονται τα κράτη μέλη με τις υποχρεώσεις που υπέχουν βάσει διεθνούς δικαίου; Έχουν αποκατασταθεί τα θύματα; Έχουν προσαχθεί στη δικαιοσύνη οι υπεύθυνοι; Ποια εμπόδια ανακύπτουν στην εύρεση της αλήθειας και στην απόδοση δικαιοσύνης; Ποια στοιχεία συνιστούν μια έρευνα που συμμορφώνεται με τα ανθρώπινα δικαιώματα; Με ποιον τρόπο έχει εκπληρώσει η ΕΕ τις υποχρεώσεις της όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα σύμφωνα με τις Συνθήκες, ώστε να εγγυάται απόδοση ευθυνών στην Ευρώπη; Τι είδους βοήθεια μπορούν να παρέχουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ σε κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς, ώστε να τους επιτρέψουν να υπερκεράσουν τα εμπόδια στην εύρεση της αλήθειας και την απόδοση δικαιοσύνης; Πώς ενισχύονται η νομιμότητα και οι εξουσίες της ΕΕ για δράση από τη Συνθήκη της Λισαβόνας και από τις συγκεκριμένες εξελίξεις στις πολιτικές και στα μέσα της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις; Θα λογοδοτήσουν τα όργανα της ΕΕ ενώπιον του Δικαστηρίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα μετά την προσχώρηση στην ΕΣΔΑ; Ποιες είναι οι συνέπειες των αυξημένων αρμοδιοτήτων της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας; Μπορεί η ΕΕ να επιδιώξει την ενίσχυση της συνεργασίας και του συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών αντικατασκοπείας και ταυτόχρονα να απαλλάσσεται της ευθύνης της όταν αυτές οι υπηρεσίες διαπράττουν παράνομες πράξεις; Πώς μπορεί η ΕΕ να εγγυηθεί ότι μια τέτοια κατάχρηση δεν θα επαναληφθεί; Ποιες είναι οι ασφαλιστικές δικλείδες που εξασφαλίζουν ότι οι δραστηριότητες που αφορούν την ασφάλεια και την αντικατασκοπεία δεν παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο; Θα έκρουαν σήμερα οι εποπτικοί οργανισμοί τον κώδωνα του κινδύνου; Πώς επηρεάζει η έλλειψη απόδοσης ευθύνης τις εσωτερικές πολιτικές της ΕΕ όπως αυτή για το άσυλο, και πώς επηρεάζει τη συνοχή μεταξύ εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα; PE v /6 DT\ doc