ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΛΟΥΤΡΩΝ ΚΕΡΑΜOY ΧΙΟΥ. ΑΡΓΥΡΩ Ι. ΖΑΦΕΙΡΑΚΗ ΥΠΟΒΛΗΘΕΙΣΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΤΥΧΙΟ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ. ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ,3 ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ.11 1,4 Η ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ...20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΑΛ\ΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ\ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΧΙΟ ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ.61 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ-ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΜΟΡΦΕΣ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ..82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΚΕΡΑΜΟΥ ΧΙΟΥ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΛΟΥΤΡΩΝ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ ΝΕΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ ΧΙΟΥ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΑΓΙΑΣΜΑΤΩΝ 116 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 118 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Θοδωρή Σταυρινούδη για τις σημαντικές υποδείξεις του και τον χρόνο που μου αφιέρωσε κατά τη συγγραφή της πτυχιακής μου εργασίας. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Ο τουρισμός σαν φαινόμενο πρωτοεμφανίζεται στις αρχές του 19 ου αιώνα και επιφέρει τεράστιες επιπτώσεις τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Ο όρος «τουρισμός» προέρχεται από τις λέξεις tour και tourisme που τόσο στη γαλλική όσο και στην αγγλική γλώσσα ερμηνεύονται ως «γύρος - περιήγηση», ενώ έχει διττό περιεχόμενο. Από τη μία πλευρά, αφορά τη μετακίνηση των ανθρώπων, ατομική ή ομαδική, από τον τόπο τους, κατά κύριο λόγο για αναψυχή, ανάπαυση ή πνευματική καλλιέργεια. Από την άλλη όμως, αναφέρεται και στην οργανωμένη προσπάθεια μίας χώρας να προσελκύσει, να υποδεχθεί και να συγκρατήσει τα άτομα αυτά που μετακινούνται από τον τόπο κατοικίας τους για τον ανωτέρω σκοπό. Ο όρος τουρισμός, εννοιολογικά, είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει όλες τις επαγγελματικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ξενοδοχεία και τα κέντρα εστίασης, ο οποίος αφορά την εξυπηρέτηση του κόσμου που ταξιδεύει. Ο τουρισμός είναι άμεσα συνδεδεμένος με ένα σύμπλεγμα το οποίο αποτελείται, από τις σχετικές επιχειρήσεις, τους τρόπους - μέσα ταξιδιού, τα εστιατόρια, τη στέγαση και το μέρος της ψυχαγωγίας μακριά από τον μόνιμο τόπο διαμονής. Θεωρώντας τον τουρισμό, ως μία επιχείρηση εξυπηρέτησης του κοινού αντιλαμβανόμαστε τη σχέση του με πολλές επιμέρους υπηρεσίες και επαγγέλματα όπως των ταξιδιωτικών 4

5 πρακτόρων, των μέσων μεταφοράς είτε πρόκειται για λεωφορεία, είτε για ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα, είτε για αεροπλάνα, τα κέντρα συνεδρίων, τα καταλύματα και άλλους συντελεστές που όλοι μαζί αποτελούν ένα σύνολο. Αρκετό ενδιαφέρον συγκεντρώνουν μερικοί ορισμοί σχετικοί με την έννοια τουρισμός που έχουν δοθεί ενίοτε. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού, ο τουρισμός περιλαμβάνει όλα τα ταξίδια άνω των 24 ωρών για λόγους ψυχαγωγίας, δουλειάς, σπουδών, υγείας, εκτός των λόγων μετανάστευσης και τακτικής ημερήσιας απασχόλησης. Μία ακριβέστερη αλλά και πιο επιστημονική προσέγγιση του τουρισμού ήταν αυτή των Hunziqer και Krapf, οι οποίοι ως τουρισμό όρισαν: «το σύνολο των φαινομένων και σχέσεων που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού και από τη διαμονή μη μόνιμων κατοίκων, εφόσον αυτά δεν οδηγούν σε μόνιμη διαμονή και δε συνδέονται με καμία κερδοσκοπική δραστηριότητα. Με το πέρας των ετών η βασική έννοια του τουρισμού διευρύνθηκε και έτσι συμπεριλαμβάνει διάφορες μορφές επαγγελματικών ταξιδιών, γιατί εφόσον δεν οδηγούν σε μόνιμη διαμονή ή σε αμειβόμενη απασχόληση η οικονομική τους σημασίας είναι η ίδια. Ένας επίσης αποδεκτός ορισμός, του όρου τουρισμός σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (W.T.O.) (1981) είναι ο παρακάτω: «Το φαινόμενο που προκύπτει από προσωρινές επισκέψεις ή παραμονές μακριά από το συνήθη τόπο διαμονής για οποιοδήποτε λόγο πλην της απασχόλησης που αμείβεται από τον τόπο επίσκεψης με διάρκεια μικρότερη του ενός έτους.» 5

6 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (W.T.O.) ορίζει ως τουρίστα οποιοσδήποτε διασχίζει τα εθνικά σύνορα και μένει εκτός του μόνιμου τόπου διαμονής του για ένα χρονικό διάστημα τουλάχιστον 24 ωρών έως ενός έτους το μέγιστο και ο σκοπός επίσκεψης του δεν έχει σχέση με την άσκηση οποιασδήποτε αμειβόμενης δραστηριότητας στη χώρα επίσκεψης. Ο προηγούμενος ορισμός περιλαμβάνει ταξίδια τόσο για επαγγελματικούς και θρησκευτικούς λόγους όσο και για αναψυχή, αλλά δεν περιλαμβάνει το στρατό, τους φοιτητές, τους μετανάστες, τους διπλωμάτες, του νομάδες, τους εργάτες στα σύνορα και τους πρόσφυγες. Ο τουρισμός είναι ένας πολύ διαδεδομένος τρόπος ψυχαγωγίας, ειδικά στον Δυτικό κόσμο, ενώ παράλληλα αποτελεί μια πολύ μεγάλη βιομηχανία και σημαντικότατη πηγή εσόδων για παραδοσιακά τουριστικές χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και την Ελλάδα. Πρόσφατα χάρη στη μεγάλη μείωση του κόστους ταξιδιού και της πτώσης του τείχους υπάρχουν ανερχόμενοι τουριστικοί προορισμοί όπως Τσεχία, Ουγγαρία, Κροατία, Τουρκία, Αίγυπτος, που προσελκύουν κάθε χρόνο και περισσότερους τουρίστες με όπλο τις χαμηλές τιμές και την καλή εξυπηρέτηση. Ο μαζικός τουρισμός είναι σχετικά μια νέα ιδέα, που προήλθε από την μεγάλη άνοδο των εισοδημάτων μετά τη Βιομηχανική επανάσταση. Πριν από αυτή τα ταξίδια πολιτιστικού ή ψυχαγωγικού χαρακτήρα ήταν αποκλειστικό προνόμιο λίγων εκλεκτών περιηγητών, συνήθως αριστοκρατών. 6

7 ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΙ Χώρα Αφίξεις (σε εκατομμύρια) Έσοδα (σε δισεκατομμύρια δολάρια) Γαλλία 77,0 32,3 Ισπανία 51,7 33,6 Η.Π.Α 41,9 66,5 Ιταλία 39,8 26,9 Κίνα 36,8 20,4 Ηνωμένο Βασίλειο 24,2 17,8 Καναδάς 20,1 - Αυστρία 18,6 11,2 Γερμανία 18,0 19,2 Ελλάδα - 9,7 Μεξικό 19,7 - Χονγκ Κονγκ - 10,1 Πηγή: wikipedia Από άλλη οπτική γωνία ο τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί ως εκείνο το σύστημα που αποτελείται από αλληλοεξαρτώμενα μέρη όπως η αγορά (πελάτες - τουρίστες / ταξιδιώτες), το ταξίδι, τον τόπο προορισμού και το μάρκετινγκ. Ο τουρίστας - ταξιδιώτης χρησιμοποιεί διάφορα μέσα μεταφοράς (αυτοκίνητο, αεροπλάνο, σιδηρόδρομο,, πούλμαν, ενοικιαζόμενο αυτοκίνητο) και η διαδρομή του ταξιδιώτη οργανώνεται και παρέχεται συνήθως από ταξιδιωτικούς πράκτορες (μικρούς ή μεγάλους) οι οποίοι ενεργούν ως μεσάζοντες μεταξύ του ταξιδιώτη και του προμηθευτή. Οι υπεύθυνοι μάρκετινγκ των περιφερειακών και ειδικών γραφείων τουρισμού ασκούν επιρροή στον ταξιδιώτη ως προς την επιλογή του προορισμού του (π.χ. Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού). 7

8 1.2 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η τουριστική βιομηχανία αποτελεί έναν από τους βασικότερους τομείς της Ελληνικής οικονομίας. Η Ελληνική τουριστική βιομηχανία βρίσκεται στο στάδιο ανάπτυξης τόσο των τουριστικών προορισμών της αλλά και του είδους των παρεχόμενων υπηρεσιών σε αυτούς. Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας γίνονται προσπάθειες άμβλυνσης της εποχικότητας των αφίξεων αλλοδαπών τουριστών αλλά και εμπλουτισμού των τουριστικών υπηρεσιών με την ανάπτυξη νέων ειδών τουρισμού όπως ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός και ο τουρισμός ομορφιάς. Η αναζήτηση εναλλακτικών ειδών τουρισμού είναι καθοριστική για την εξέλιξη της εγχώριας τουριστικής βιομηχανίας δεδομένου ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει έντονο ανταγωνισμό από γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία και η Κύπρος οι οποίες τα τελευταία χρόνια διείσδυσαν δυναμικά στην τουριστική βιομηχανία. Οι αφίξεις τουριστών στη χώρα μας, παρά τις διακυμάνσεις που σημείωσαν, ακολούθησαν ανοδική πορεία την περίοδο Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρέασε αρνητικά την πορεία των αφίξεων ήταν η συναλλαγματική πολιτική που ακολούθησε η χώρα μας στο μεγαλύτερο μέρος της προαναφερόμενης περιόδου. Οι παράγοντες ωστόσο που συνέβαλαν κυρίως στην αλματώδη ανάπτυξη του τουρισμού μεταπολεμικά, ήταν η αύξηση των εισοδημάτων και του ελεύθερου χρόνου στις ανεπτυγμένες χώρες, η μεγάλη ανάπτυξη των μεταφορών και τέλος η ανάπτυξη του οργανωμένου μαζικού και τελικά φτηνού τουρισμού. 8

9 Η Ευρώπη αποτελεί την κυρίαρχη πηγή άντλησης τουριστών (μερίδιο 89,9% το 1999) με τάση, μάλιστα, ανοδική τα τελευταία χρόνια. Αντίθετα, τα μερίδια των άλλων χωρών ιδιαίτερα των Η.ΠΑ, μειώθηκαν δραστικά τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Ένα από τα αδύνατα σημεία του ελληνικού τουρισμού είναι η έντονη εποχικότητα που παρουσιάζει, η οποία επηρεάζει αρνητικά το κόστος και την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών με αρνητικές συνέπειες στην ανταγωνιστικότητα του. Το περίπου 50% των επισκεπτών της χώρας μας έρχεται το τρίμηνο Ιούνιο-Αύγουστο. Επίσης παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση των τουριστών σε λίγες περιοχές της χώρας. Η συγκέντρωση αυτή είναι αποτέλεσμα της ασύμμετρης κατανομής της προσφοράς των Τουριστικών υπηρεσιών. Είναι φυσιολογικό να αναπτυχθούν τουριστικά γεωγραφικές περιοχές της χώρας, όπως είναι τα νησιά του Ν.Αιγαίου, η Κρήτη, η Αττική και τα νησιά του Ιονίου, οι οποίες διαθέτουν φυσικά, ιστορικά και άλλα πλεονεκτήματα (π.χ διαθέτουν αεροδρόμιο), τα οποία προσελκύουν τους τουρίστες. Τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού τουριστικού προϊόντος είναι ο ήλιος και η θάλασσα, το ήπιο κλίμα, σε συνδυασμό με το μεγάλο αριθμό νησιών και τις απέραντες παραλίες, η πολιτιστική κληρονομιά και η ιστορία της χώρας μας. Η κουλτούρα και η φιλική διάθεση των κατοίκων της χώρας μας αποτελούν, επίσης θετικά στοιχεία για την εικόνα αυτή. Ωστόσο, η Ελλάδα επιλέγεται από τους τουρίστες κυρίως ως προορισμός που προσφέρει φθηνές διακοπές με κύρια χαρακτηριστικά τον ήλιο και την θάλασσα. Με άλλα λόγια, προσφέρεται ως τόπος αναψυχής, ενώ το πολιτιστικό στοιχείο αποτελεί κίνητρο για τους τουρίστες που θέλουν να συνδυάσουν την ψυχαγωγία με την επιμόρφωση. Προς την κατεύθυνση αυτή η χώρα μας θα πρέπει να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, έτσι ώστε το 9

10 πολιτιστικό στοιχείο να αποτελεί ισχυρό κίνητρο επιλογής της. Τέλος, η γεωγραφική θέση της χώρας μας έναντι των ανταγωνιστριών χωρών Ισπανίας, Ιταλίας και Πορτογαλίας αποτελεί σημαντικό μειονέκτημα, αφού είναι απομακρυσμένη από τις ευρωπαϊκές πηγές τουρισμού. Ο τουρισμός είναι ο πλέον δυναμικός και αναπτυσσόμενος κλάδος της οικονομίας μας. Ιστορικά ο κλάδος του τουρισμού αναπτύχθηκε τις τελευταίες δεκαετίες (κυρίως από την ιδιωτική πρωτοβουλία) και κατέστησε την χώρα μας έναν από τους δημοφιλέστερους προορισμούς. Τα τελευταία χρόνια όμως παρουσιάζει μια αστάθεια στην αυξητική τάση (μείωση το 2002), που συνοδεύεται κυρίως από σμίκρυνση του χρόνου παραμονής και ταυτόχρονη πτώση της εισοδηματικής στάθμης και της ποιότητας του εισερχόμενου τουρισμού, Οι παρεμβάσεις που έπρεπε να έχουν πραγματοποιηθεί σε επίπεδο επενδύσεων γενικών και ειδικών υποδομών, επικοινωνιακού σχεδιασμού (προβολή) και αναπτυξιακή τουριστική νομοθεσία, εγκαταλείφθηκαν ή καθυστερούν απαράδεκτα. Οι συνέπειες είναι: Η συνεχής πτώση της ποιότητας και της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος. Η απουσία οργάνωσης και ανάδειξης των εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού. Η μείωση του χρόνου τουριστικής εκμετάλλευσης (έντονη εποχικότητα). Η αδυναμία διείσδυσης του προϊόντος σε νέες αγορές και η διαρκής πτώση του στις ήδη υπάρχουσες. Η έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα κατάλληλα εκπαιδευμένου. Η πλειοψηφία των ξενοδοχειακών μονάδων είναι μικρού μεγέθους και ενδιάμεσης/χαμηλής ποιότητας με συνέπεια την αδυναμία 10

11 διαπραγμάτευσης τους με ισχυρούς tours-operators. Ο πόλεμος στο Ιράκ επιβάρυνε ακόμα περισσότερο το αρνητικό κλίμα στον κλάδο του τουρισμού. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο παρατηρείται μια σταδιακή μεταστροφή των προτιμήσεων των τουριστών - και αντίστοιχα της προσφοράς τουριστικών υπηρεσιών- προς πιο ειδικές και ανεξάρτητες μορφές, προσαρμοσμένες στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του κάθε τουρίστα. 1.3 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Η Ελλάδα προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη του τουρισμού. Ο σημαντικός φυσικός και πολιτισμικός πλούτος, η ποικιλία, η φιλοξενία και ο τρόπος ζωής αποτελούν μερικά μόνο από τα ισχυρά θέλγητρα του τόπου για την προσέλκυση τουριστών. Η πολυδιάσπαση του χώρου σε μικρές ενότητες (όπως νησιά, ακτές και κόλποι, κοιλάδες και ορεινές περιοχές κ.ά.), η κλίμακα του τοπίου αλλά και ο ιδιαίτερος χαρακτήρας των οικισμών και περιοχών δίνουν τη δυνατότητα στον σύγχρονο επισκέπτη - τουρίστα να απολαύσει στη διάρκεια των διακοπών του μοναδικές και διαφορετικές συγχρόνως εμπειρίες της χώρας μας. Αν συνδυαστεί αυτό με τις δομικές αλλαγές στη ζήτηση, δηλαδή στις αλλαγές στις αξίες, επιδιώξεις και επιθυμίες του σύγχρονου τουρίστα δημιουργούνται οι βασικές συνθήκες για μια περαιτέρω άνθηση του τουρισμού. Πράγματι, ο σύγχρονος άνθρωπος αποζητάει όλο και περισσότερο την εκπλήρωση των ιδιαίτερων, εξατομικευμένων, αναγκών και προτιμήσεών του στη διάρκεια των διακοπών του και στους τόπους προορισμού του. Άλλωστε, όλο και περισσότερο ο σύγχρονος τουρισμός είναι η αναζήτηση της ικανοποίησης πολλαπλών αναγκών και επιθυμιών σε ένα τόπο (για γνώση, εκπαίδευση, αναψυχή κ.λπ.) αποζητώντας αυτό 11

12 που ονομάζεται ως «εμπειρία» του τόπου. Η διαφοροποίηση - εξατομίκευση των προτιμήσεων του κάθε τουρίστα - επισκέπτη, ο ιδιαίτερος συνδυασμός των επιθυμιών του, ευνοούν ιδιαίτερα χώρες όπως η Ελλάδα, που μπορούν να προσφέρουν πολλαπλές ευκαιρίες και συνδυασμούς λόγω του πλούτου και της ποικιλίας των ευκαιριών για αναψυχή - τουρισμό. Επιβάλλεται η ανάγκη ανάδειξης, εμπλουτισμού και διεύρυνσης του τουριστικού προϊόντος της χώρας. Από αυτήν την άποψη, οι ευκαιρίες είναι πολλές και μοναδικές για τον τόπο μας ώστε να αναδειχθεί σε τουριστικό προορισμό παγκόσμιας σημασίας, ακόμη περισσότερο απ ότι ήδη έχει επιτύχει και συμβολίζει. Οι ευκαιρίες αυτές είναι ταυτόχρονα και προκλήσεις, που απαιτούν μια συστηματική προσπάθεια και δράση σε πολλαπλά επίπεδα και από πλειάδα δρώντων εμπλεκομένων όχι μόνο με τον τουρισμό. Μπορεί ο ελληνικός τουρισμός να ξαναβρήκε το «δρόμο» του με την έννοια της αύξησης και ανάκαμψης της τουριστικής κίνησης και των εσόδων από τον τουρισμό, όμως υπάρχουν και σοβαρά χρόνια και δομικά προβλήματα που χρειάζονται ιδιαίτερη μέριμνα και προσπάθεια, συστηματική και συντονισμένη δράση. Δεν είναι μόνο η προβολή του τουρισμού που απαιτεί δραστική παρέμβαση, αλλά κυρίως η προσφορά, που είναι στάσιμη και ελλειμματική και αυτό επιβάλλει μια συγκροτημένη προσέγγιση. Ο ανταγωνισμός είναι ιδιαίτερα έντονος στην ευρύτερη περιοχή μας (την Ανατολική Μεσόγειο) τουλάχιστον για το προϊόν που ήδη κατά κόρον προσφέρουμε: τον ήλιο και τη θάλασσα. Μπορεί να προσφέρουμε Φύση και μοναδικό πολιτισμικό πλούτο ως υπόβαθρο για τους τουρίστες αλλά πολλοί προορισμοί γύρω μας προσφέρουν επίσης ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές (π.χ. νησιά, έρημο, οάσεις, παραλίες κ.ά.) και πολιτισμικά προϊόντα (μνημεία, ιστορικά οικιστικά σύνολα, γαστρονομία), ως συστατικά του τουριστικού τους προϊόντος (μερικά από τα οποία είναι ελληνικά και ελληνιστικά στην πραγματικότητα αλλά προσφέρονται εκεί) ενώ έχουν το πλεονέκτημα του συνδυασμού με ιδιαιτερότητες που στον σύγχρονο πολυταξιδεμένο 12

13 τουρίστα μπορεί να φαντάζουν και «εξωτικές». Σε αρκετές περιπτώσεις οι τιμές που προσφέρουν είναι και χαμηλότερες. Δεν είναι όμως τόσο θέμα τιμών όσο θέμα ποιότητας σε σχέση με την τιμή (value for money). Επιβάλλεται η ανάγκη αναβάθμισης της ποιότητας του τουριστικού προϊόντος της χώρας σε κάθε τουριστικό προορισμό. Η αναβάθμιση αυτή συμπεριλαμβάνει τις τουριστικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες αλλά και όλες τις υποστηρικτικές υποδομές (π.χ. λιμάνια, αεροδρόμια κ.ά.) και υπηρεσίες (συγκοινωνίες, ταξί, εξυπηρετήσεις υγείας, διαχείριση αποβλήτων κ.λπ.). Το δυναμικό σε κλίνες της χώρας χαρακτηρίζεται ακόμη από χαμηλών κατηγοριών καταλύματα και παρά τις πρόσφατες ανακαινίσεις και τα νέα πολυτελή ξενοδοχειακά συγκροτήματα, παραμένει η ανάγκη για συνέχιση της υποστήριξης για την αναβάθμιση υφισταμένων ξενοδοχείων με οικονομικά κίνητρα, καθώς και «αποσύρσεις» μονάδων που δεν μπορούν να είναι πλέον ανταγωνιστικές ως προς την ποιότητα των παρεχομένων εξυπηρετήσεων και υπηρεσιών. Παράλληλα, απαιτείται σημαντική προσπάθεια για την υποστήριξη επενδυτικών πρωτοβουλιών σε νέες μονάδες υψηλών προδιαγραφών, ιδίως αυτές σύνθετου χαρακτήρα που περιλαμβάνουν ειδικές τουριστικές υποδομές (π.χ. συνεδριακά κέντρα, spa, γκολφ κ.λπ.) που διευρύνουν την τουριστική περίοδο και αμβλύνουν την εποχικότητα. Αυτό απαιτεί ένα σύγχρονο πλαίσιο για τις επενδύσεις με ξεκάθαρους κανόνες και διαδικασίες αδειοδότησης, ξεπερνώντας τις αγκυλώσεις του παρελθόντος που ταλανίζουν και το παρόν με δαιδαλώδεις διαδικασίες, ατελείς ρυθμίσεις, επικαλύψεις αρμοδιοτήτων κ.λπ. Το Χωροταξικό Σχέδιο του τουρισμού αποτελεί ένα από τα βασικά βήματα προς την κατεύθυνση αυτή προσφέροντας κατευθύνσεις και προτεραιότητες ως προς το είδος και τη μορφή της τουριστικής ανάπτυξης στις περιοχές της χώρας. Η διεύρυνση του τουριστικού προϊόντος πρέπει να συμπεριλάβει και συνεκτιμήσει τις σύγχρονες τάσεις στον διεθνή τουρισμό προσφέροντας και νέα προϊόντα που είναι προσαρμοσμένα σε ένα σύγχρονο τρόπο 13

14 διαβίωσης και έχουν ιδιαίτερη ζήτηση πλέον, όπως π.χ. τουριστικά καταλύματα για περιοδικούς επισκέπτες (τουριστική παραθεριστική διαμονή π.χ. τύπου time-sharing η condo-hotels) ή άλλα που είναι υψηλών προδιαγραφών ως προς την αισθητική (design hotels) ή τις υπηρεσίες ή άλλα ενταγμένα στην τοπική κλίμακα και τον παραγωγικό ιστό (π.χ. αγροτοτουριστικά ή καταλύματα σε ειδικές περιοχές με ειδικούς όρους π.χ. ορεινές και νησιωτικές) κ.ά. Αυτό απαιτεί ενδεχομένως και σημαντικές θεσμικές προσαρμογές και όχι μόνο της τουριστικής νομοθεσίας (αλλά και ευρύτερες π.χ. του εμπράγματου αστικού δικαίου ή εμπορικές ή πολεοδομικές κ.λπ.). Αν τα καταλύματα και οι εξυπηρετήσεις αποτελούν μια βασική πτυχή του τουριστικού προϊόντος, οι υπηρεσίες το συμπληρώνουν, και στο θέμα αυτό πρωταρχικό ρόλο έχει η ποιότητα της κατάρτισης των εργαζομένων (και επιχειρηματιών) και η γενικότερη «συνείδηση» (παιδεία) που επηρεάζει τη συμπεριφορά και την ποιότητα της «εμπειρίας» σε ένα τόπο τόσο για τους τουρίστες όσο και για τους κατοίκους γενικότερα. Όπως δε όλοι γνωρίζουμε, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης στον τομέα αυτό στη σύγχρονη Ελλάδα. Εκείνο όμως που ίσως είναι από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη σύγχρονη Ελλάδα είναι η απαιτούμενη αλλαγή στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τον τουρισμό: η ολοκληρωμένη προσέγγιση. Η τουριστική πολιτική διαπερνά ή πρέπει να διαπερνά όλες τις τομεακές - θεματικές πολιτικές. Ο τουρισμός μπορεί να αποτελεί σύμπλεγμα κλάδων, αλλά έχει πολλαπλές διασυνδέσεις και εξαρτήσεις απ όλους τους άλλους κλάδους και πεδία άσκησης πολιτικής, τον πολιτισμό (π.χ. αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία, εκδηλώσεις κ.λπ.), το περιβάλλον (π.χ. περιοχές της Φύσης, καθαρές ακτές αλλά και θόρυβος, σκουπίδια, υγρά απόβλητα κ.λπ.), την πολεοδομία - χωροταξία, τις μεταφορές (π.χ. τερματικοί σταθμοί, υπηρεσίες και διασυνδέσεις), τη ναυτιλία (π.χ. κρουαζιέρα), τη δημόσια τάξη, τη γεωργία και το εμπόριο, την ενέργεια και τη βιομηχανία και πολλά άλλα. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το ιδιότυπο χαρακτηριστικό του τουρισμού, ότι επηρεάζεται από πολλά άλλα πεδία πολιτικής και τα επηρεάζει, 14

15 άρα μπορεί να αποτελέσει και «ατμομηχανή» ή «καταλύτη» της ανάπτυξης της χώρας. Ο τουρισμός ως προτεραιότητα πρέπει να ενσωματωθεί σε όλες τις άλλες πολιτικές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Είναι πλέον απαραίτητο να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει ο τουρισμός για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Στο σημείο αυτό έγκειται όμως και η σημαντική δυσκολία, αλλά και πρόκληση για το άμεσο μέλλον: στη δημιουργία ενός πλαισίου αρχών, κανόνων και διαδικασιών που διασφαλίζουν τη συνεργασία όλων των δρώντων με απώτερο στόχο τη συνέργεια και τη συμπληρωματικότητα των δράσεων για την ανάπτυξη του τουρισμού στο πλαίσιο μιας στρατηγικής βιώσιμης ανάπτυξης μακροχρόνια σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. 1.4 H ΧΑΡΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Είναι γνωστό ότι ο τουρισμός σήμερα αποτελεί ένα πολυσύνθετο φαινόμενο και έχει εξελιχθεί σ' ένα σημαντικό οικονομικό και αναπτυξιακό παράγοντα, συντελεστή κοινωνικών μεταλλαγών και φορέα πολιτισμικών σχέσεων. O τουρισμός προκαλεί πολύ μεγάλες διεθνείς και εγχώριες μετακινήσεις πληθυσμού, που συνεπάγεται σημαντικά έργα υποδομής και υποδοχής. Συγκαταλέγεται στους παράγοντες αλλοίωσης του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Αποτελεί σοβαρή απειλή για την ακεραιότητα της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και βασικό κίνητρο και ουσιαστικό μέσο για τη διατήρησή της. Την ανάπτυξη του τουρισμού και τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση των παροχών του ευνοούν οι οικονομικές δυνατότητες και η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, τα μέσα και οι ευκολίες μετακίνησης, οι διακρατικές σχέσεις και συμφωνίες, με βασική την προϋπόθεση των σταθερών ειρηνικών συνθηκών και της ασφάλειας. 15

16 Η τουριστική δραστηριότητα, ανάλογα με το τουριστικό προϊόν, δηλαδή με τον τόπο προορισμού και τις σχετικές παροχές που καλύπτουν τα ποικίλα ενδιαφέροντα και τις απαιτήσεις των τουριστών, προσαρμόζεται και εξειδικεύεται κατά περίπτωση1. O "πολιτιστικός τουρισμός" αποτελεί ένα από τα πιο παλιά και πιο δημοφιλή είδη τουρισμού. Από τους περασμένους αιώνες άτομα ή ολιγομελείς ομάδες περιηγητών, αναζητώντας τη γνώση, την εμπειρία, την προσωπική ανακάλυψη, πραγματοποιούσαν ταξίδια σε τόπους με αρχαιολογικό, ιστορικό, λαογραφικό ή πνευματικό - θρησκευτικό ενδιαφέρον, σε άγνωστα μέρη με διαφορετικό πολιτισμό και εθνολογικές ιδιομορφίες. Τα πολιτιστικά αυτά ταξίδια, αν και οργανωμένα από τους ίδιους, μπορεί να θεωρηθούν μια πρώιμη μορφή "πολιτιστικού τουρισμού" ο οποίος, σήμερα πλέον, έχει συγκροτηθεί σε δραστηριότητα με διαφορετικό χαρακτήρα και στόχο από τις άλλες μορφές τουρισμού. O "πολιτιστικός τουρισμός" προσφέρει ευκαιρίες για πολιτιστική εμπειρία, προσφέρει την περιήγηση στη φυσική, καλλιτεχνική και πνευματική κληρονομιά μιας περιοχής καθώς και στη σημερινή δημιουργία. Απορροφά ένα μεγάλο μέρος του τουριστικού ρεύματος που έχει ιδιαίτερες προσδοκίες για την επίσκεψη σε χώρους με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά, οι οποίοι υπαγορεύουν ειδική μεταχείριση, γι' αυτό χρειάζεται μια ειδική οργάνωση και διαχείριση. Οι συνθήκες που διαμορφώνουν την ιδιαιτερότητα του πολιτιστικού τουρισμού, σε σχέση με τις άλλες μορφές τουρισμού, καθορίζονται από το δίπολο πολιτισμός - τουρισμός και την αμφίδρομη δυναμική, με θετικές και αρνητικές επιπτώσεις, που δημιουργείται από την εμπλοκή δύο μερών διαφορετικής σύστασης και συμφερόντων: αφενός της ευάλωτης πολιτιστικής κληρονομιάς που απαιτεί την προστασία της, τη σωστή ερμηνεία και προβολή της και αφετέρου του δυναμικού τουρισμού, που απαιτεί επιτυχή οργάνωση και κερδοφόρα διαχείριση. Η κληρονομιά 16

17 προσφέρει στον τουρισμό ένα προσοδοφόρο πεδίο δράσης και αυτός αντιδρά θετικά για τον πολιτισμό ευνοώντας, μεταξύ άλλων, την ανάδειξη και διατήρηση των πολιτιστικών αγαθών και δημιουργώντας έσοδα για τη συντήρησή τους. Στην αρνητική δράση του τουρισμού, κυρίως του μαζικού, συγκαταλέγονται οι σημαντικές πιέσεις που ασκεί στα πολιτιστικά αγαθά με την εντατική ή ανεξέλεγκτη χρήση τους. Η πλευρά της πολιτιστικής κληρονομιάς αντιδρά θέτοντας συγκεκριμένους περιοριστικούς όρους στη δράση του αυτή3. Εντέλει, οι σχέσεις ισορροπούν εφόσον παρέχεται η δυνατότητα στον τουρισμό να είναι επικερδής, υπό την προϋπόθεση όμως ότι τηρεί τους όρους που εξασφαλίζουν τη διατήρηση των σημαντικών χαρακτηριστικών και της σημασίας ενός τόπου. Το ICOMOS, η Διεθνής Οργάνωση για την Προστασία Μνημείων και Τόπων, αναγνωρίζοντας τη δυναμική του φαινομένου, έχει συμπεριλάβει στις ειδικές επιτροπές του τη Διεθνή Επιτροπή Πολιτιστικού Τουρισμού4. Αντικείμενο της επιτροπής είναι η προάσπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς, παγκόσμιας, εθνικής ή τοπικής, στις περιπτώσεις εμπλοκής της με τον τουρισμό. Στην επιτροπή αυτή ανατέθηκε η αναθεώρηση της Χάρτα του Πολιτιστικού Τουρισμού5. Το κείμενο της νέας Χάρτας διατυπώθηκε σε τρεις γλώσσες, αγγλικά, γαλλικά και ισπανικά και επικυρώθηκε στη Γενική Συνέλευσή του ICOMOS στο Μεξικό το Η Χάρτα του Πολιτιστικού Τουρισμού του ICOMOS, (ICOMOS International Cultural Tourism Charter ) βασίζεται στις αρχές που διέπουν τις δράσεις της διεθνούς αυτής οργάνωσης και αποτελεί μία εξειδικευμένη εφαρμογή τους που αφορά την τουριστική δραστηριότητα σε τόπους με πολιτιστική σημασία. Βασικός στόχος της Χάρτας είναι να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στον περιορισμό των κινδύνων και την ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού στην κληρονομιά και στα πολιτιστικά αγαθά. Ένας ακόμα στόχος της είναι το να εξισορροπήσει τις αντικρουόμενες προθέσεις ή τις αντιπαραθέσεις των παραγόντων 17

18 του τουρισμού και των συντελεστών της προστασίας της κληρονομιάς. Εκφράζει, εντέλει, μια πρόθεση διαχειρίσεως καλής πρακτικής και επιχειρεί να υπαγορεύσει στους τουριστικούς παράγοντες και τους επισκέπτες έναν "κώδικα συμπεριφοράς" απέναντι στην πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου που προσελκύει το τουριστικό ενδιαφέρον. Η Χάρτα, στη νέα της μορφή, αποτελείται από δύο μέρη: α) τις Γενικές Αρχές, οι οποίες θέτουν τα πλαίσια της διαχείρισης του τουρισμού σε περιοχές με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά και αναφέρονται στις θέσεις και τους στόχους της Χάρτας, β) τα έξι Άρθρα ή Αρχές της. Η σημασία ενός πολιτιστικού τόπου ή αγαθού Στις Γενικές Αρχές επισημαίνεται ότι ο βασικός σκοπός της διατήρησης ενός πολιτιστικού τόπου ή αγαθού συνίσταται στην ανάδειξη των σημαντικών χαρακτηριστικών του - φυσικών, καλλιτεχνικών κ.λπ. - και της σημασίας του, η οποία πρέπει να είναι όσο το δυνατόν κατανοητή και προσιτή, τόσο στον επισκέπτη, όσο και στον τοπικό πληθυσμό. Η ανεπαρκής κατανόηση της σημασίας ενός τόπου και οι αντιτιθέμενες απόψεις μπορεί να οδηγήσουν στην απώλεια της αυθεντικότητας των χαρακτηριστικών του τόπου και να μειώσουν τις εκτιμήσεις των επισκεπτών γι' αυτόν. Τα δεδομένα χαρακτηριστικά και η αντικειμενική απόδοση του βαθμού σημασίας της κληρονομιάς αποτελούν την αφετηρία για κάθε ενέργεια που σχετίζεται με τους στόχους της Χάρτας. Σ' αυτά, μεταξύ των άλλων, θα πρέπει να βασιστεί η διαμόρφωση της πρακτικής της διαχείρισης ιστορικών τόπων με κληρονομιά ή η μεθοδολογία για τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ της διατήρησης και του τουρισμού, ώστε να εξασφαλιστούν αμφίδρομα οφέλη αποδοτικά για τον τουρισμό και προστατευτικά για τα πολιτιστικά αγαθά6. Η σημασία αποτελεί υπολογίσιμο στοιχείο, βασικό για τα προγράμματα ερμηνείας, 18

19 διατήρησης και τουριστικής ανάπτυξης γι' αυτό και η αποτίμηση της αξίας της κληρονομιάς κάθε τόπου και η αντικειμενική συγκριτική εκτίμηση της σημασίας της - τοπικής, περιφερειακής ή παγκόσμιας - συνιστά πρωταρχική ενέργεια. Προς τούτο είναι απαραίτητη η περιγραφική πληροφορία για το πολιτιστικό σημείο ή τόπο και η περιεκτική και ευκρινής καταγραφή της. Τα κριτήρια αξιολόγησης Η επιχειρησιακή χρησιμότητα της Χάρτας συνεπάγεται τη διατύπωση κριτηρίων αξιολόγησης, τα οποία πρέπει να συνδυάζουν το γενικό χαρακτήρα διακηρυκτικών αρχών και την εξειδίκευσή τους κατά περίπτωση, ώστε να προσαρμόζονται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου ή περιοχής. Τα κριτήρια αυτά μπορούν για παράδειγμα να αναφέρονται: Στα χαρακτηριστικά του τόπου (συμπεριλαμβανομένου του νομικού πλαισίου, τα σχετικά με την οικονομία, τις υποδομές, τα μέσα μεταφοράς κ.λπ.). Στη σημασία του τόπου (Το ιστορικό, πολιτιστικό, οικολογικό περιεχόμενό της. Τα αισθητικά, κοινωνικά και επιστημονικά χαρακτηριστικά της. Τα απτά και τα άυλα στοιχεία της. Οι πιθανές διαφορετικές απόψεις γι' αυτήν από τους εντόπιους, τους επισκέπτες ή τη διεθνή κοινότητα). Στα σχετικά με τη διατήρηση (υπευθυνότητες, οικονομικοί πόροι και διαχειριστική δομή, μέτρα προστασίας κ.λπ.). Στα σχετικά με τον τουρισμό (εντόπιος/διεθνής, ατομικός/ομαδικός, υποδομές μεταφοράς και υποδοχής, οφέλη για τον τόπο κ.λπ.). Στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ τουρισμού και διατήρησης (ήδη γνωστός ή καινούργιος τουριστικός τόπος, με ανοδικό ή όχι τουρισμό, η δυναμική μεταξύ τουρισμού και διατήρησης, οι αρνητικές επιπτώσεις από τον τουρισμό κ.λπ.). Οι Αρχές της Χάρτας Οι έξι αρχές της Χάρτας βασίζονται στα κριτήρια αξιολόγησης και έχουν αντίστοιχα 19

20 τους εξής στόχους. 1. Την επίτευξη δυνατότητας για προσπέλαση και κατανόηση της σημασίας του τόπου. 2. Την επίτευξη μιας βιώσιμης σχέσης μεταξύ των εν δυνάμει αντιτιθέμενων αξιών του τουρισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς. 3. Τη διασφάλιση μιας εποικοδομητικής εμπειρίας για τον επισκέπτη. 4. Την εμπλοκή της κοινότητας που φιλοξενεί (στις διαδικασίες της διατήρησης των πολιτιστικών αγαθών του τόπου της και της τουριστικής πρακτικής σ' αυτόν). 5. Τα οφέλη για την κοινότητα που φιλοξενεί. 6. Τη χρήση των μέσων προβολής για την ανάδειξη της κληρονομιάς. Πρόθεση της Χάρτας είναι η εφαρμογή των αρχών της σε όσο το δυνατόν περισσότερες χώρες ή περιοχές του πλανήτη, με διαφορετική φύση και σημασία πολιτιστικών αγαθών. Αναγκαστικά οι εκτιμήσεις δεν εξειδικεύονται και οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι συνοπτικοί. Για την επιτυχή εφαρμογή της Χάρτας, είναι προφανές ότι χρειάζεται η κατά περίπτωση προσαρμογή των αρχών της στις κατά τόπους συνθήκες και πρακτικές, με τη συνεργασία των φορέων των άμεσα ενδιαφερομένων για τον πολιτισμό και των εμπλεκόμενων με τον τουρισμό. 1.5 ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΒΑΣΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ. Ανάλογα με την «οπτική γωνία» που κάθε φορά εξετάζουμε το τουριστικό φαινόμενο, δηλαδή ανάλογα με τα προσδιοριστικά κριτήρια που χρησιμοποιούμε για να το χαρακτηρίσουμε, έχουμε και τους αντίστοιχους τύπους ή μορφές τουρισμού. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι στην Ελληνική βιβλιογραφία, αναφέρονται έξι 20

21 βασικές κατηγορίες τουρισμού. Οι κατηγορίες αυτές είναι ο μαζικός τουρισμός, ο ατομικός τουρισμός, ο τουρισμός εσωτερικού, ο τουρισμός εξωτερικού, ο συνεχής τουρισμός και τέλος ο εποχιακός τουρισμός. Α) Ο μαζικός τουρισμός θεωρείται η κατηγορία εκείνη του τουρισμού που χαρακτηρίζεται από ομαδικότητα συμμετοχής των τουριστών στις διάφορες φάσεις της τουριστικής δραστηριότητας, πλην όμως σε καμία περίπτωση δε συνδέεται αποκλειστικά με τον τουρισμό διακοπών-αναψυχής τύπου μακράς διαμονής. Β) Ο ατομικός τουρισμός είναι η αντίθετη του μαζικού τουρισμού κατηγορία, που χαρακτηρίζεται από την ανεξάρτητη ατομική οργάνωση και εκτέλεση του ταξιδιού εκ μέρους των τουριστών. Γ) Ο εσωτερικός τουρισμός πραγματοποιείται από τον ντόπιο πληθυσμό μιας χώρας μέσα, πάντα, στα φυσικά της όρια, δηλαδή μέσα στην επικράτεια της. Αν και η συγκεκριμένη κατηγορία τουρισμού κάθε άλλο παρά σα συναλλαγματοφόρα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, παρόλα αυτά όμως παρουσιάζει σημαντικές οικονομικές και άλλες ωφέλειες για τη χώρα στην οποία αναπτύσσονται. Δ) Ο εξωτερικός τουρισμός πραγματοποιείται από άτομα που διαμένουν μόνιμα σε μια χώρα και την εγκαταλείπουν προσωρινά για να επισκεφθούν κάποια άλλη ή κάποιες άλλες χώρες για τουριστικούς λόγους και με αυτόν τον τρόπο να ικανοποιήσουν συγκεκριμένες τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες τους. Κατά συνέπεια εξωτερικό τουρισμό έχει οποιαδήποτε χώρα, όταν μόνιμοι κάτοικοι άλλων χωρών την επισκέπτονται ή όταν μόνιμοι κάτοικοι της επισκέπτονται άλλες χώρες για τουριστικούς λόγους. Ε) Συνεχής τουρισμός: Χαρακτηριστική διάκριση του συνεχούς τουρισμού είναι ότι διαρκεί όλο το χρόνο, που σημαίνει ότι σε καμιά περίπτωση δεν επηρεάζονται οι 21

22 δραστηριότητες του από τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε όλες τις εποχές, δηλαδή σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι αντιπροσωπευτικότερες μορφές τουρισμού αυτής της κατηγορίας είναι ο συνεδριακός τουρισμός, ο τουρισμός κινήτρων, ο τουρισμός εκθέσεων, ο τουρισμός πόλης και ο μορφωτικός τουρισμός. ΣΤ) Εποχιακός τουρισμός: Χαρακτηριστική διάκριση του εποχιακού τουρισμού είναι ότι δε διαρκεί όλο το χρόνο, που σημαίνει ότι σε αντίθεση με το συνεχή τουρισμό οι δραστηριότητες του επηρεάζονται αποφασιστικά από τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν σε διαφορετικές εποχές, γι 1 αυτό και αναστέλλονται προσωρινά για ένα μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα κάθε έτος. Οι αντιπροσωπευτικότερες μορφές τουρισμού αυτής της κατηγορίας είναι ο τουρισμός παραχείμασης και ο τουρισμός χειμερινών σπορ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Στην προσπάθεια παρουσίασης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού παρουσιάζεται αρχικά μια ιστορική αναδρομή στις αλλαγές που επήλθαν στον τουρισμό ώστε να υπάρχει μια πιο σφαιρική άποψη επί του θέματος. Από τη δεκαετία λοιπόν του 1980 άρχισαν να επισημαίνονται αλλαγές στα πλαίσια της παγκόσμιας αγοράς του τουρισμού. Πολλοί ήταν οι παράγοντες που συντέλεσαν στο γεγονός αυτό. Η άνοδος της κατά κεφαλήν τουριστικής δαπάνης, η αύξηση του ελεύθερου χρόνου και οι κοινωνικές και δημογραφικές μεταβολές που είχαν επέλθει στο δυτικό κόσμο αποτελούν τους σημαντικότερους. Τα άτομα είχαν πλέον περισσότερα χρήματα και περισσότερο ελεύθερο χρόνο ώστε να τα αξιοποιήσουν στον τουρισμό. Ο ελληνικός τουρισμός αναπτύχθηκε αρχικά από 22

23 το 1950 ως παραθεριστικός, περιηγητικός και πολιτιστικός. Στη συνέχεια, κατά τις δεκαετίες '60 και 70 έγιναν προσπάθειες ενίσχυσης του ορεινού, θαλάσσιου και θεραπευτικού τουρισμού. Προς την κατεύθυνση αυτή το τουριστικό προϊόν εμπλουτίστηκε με τη δημιουργία συμπληρωματικών έργων υποδομής*, όπως ορεινά καταφύγια, υδροθεραπευτήρια και εγκαταστάσεις ελλιμενισμού και εφοδιασμού σκαφών. Οι απόπειρες ωστόσο εμπλουτισμού του ελληνικού τουριστικού προϊόντος ήταν πολλές και δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. * Μελέτη ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού Β' φάση, εκπόνηση μελέτης: εταιρία αναπτυξιακών μελετών (ΕΤΑΜ) στην Κρήτη, Οκτώβριος Το σημαντικότερο έτσι χαρακτηριστικό του ελληνικού μοντέλου ανάπτυξης ήταν η προώθηση του μαζικού τουρισμού χαμηλής συναλλαγματικής απόδοσης. Το γεγονός αυτό απέδωσε καθώς αίτημα της εποχής ήταν οι χαμηλές τιμές στις προσφερόμενες υπηρεσίες. Επιπλέον κατά την περίοδο αυτή υπήρχε υστέρηση σε έργα γενικής και ειδικής τουριστικής υποδομής. Κατά τη δεκαετία ωστόσο του 90 τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν λόγω μεταστροφής των αντιλήψεων. Κρίθηκε αναγκαίο την περίοδο εκείνη η τουριστική πολιτική να αλλάξει κατεύθυνση και να προσανατολιστεί προς νέες μορφές τουρισμού. Αναγκαία θεωρείται λοιπόν η μεταβολή της τουριστικής πολιτικής στην κατεύθυνση της αναβάθμισης της ποιότητας και του εμπλουτισμού του ελληνικού τουριστικού προϊόντος με τη βελτίωση του επιπέδου των προσφερόμενων υπηρεσιών και το άνοιγμα προς τις νέες μορφές τουρισμού, έτσι ώστε αυτό να καθίσταται πιο ανταγωνιστικό. Τη στιγμή που ο τουρισμός στο εξωτερικό γνώριζε ραγδαία αύξηση η Ελλάδα έπρεπε να βρει τρόπους να τον βελτιώσει ώστε να προσελκύσει περισσότερους πελάτες *. Ήδη από τη δεκαετία του 1980 είχαν επισημανθεί οι αλλαγές που συντελούνταν στα πλαίσια της παγκόσμιας αγοράς του τουρισμού. Πολλοί 23

24 ερευνητές επεσήμαναν ότι η άνοδος της κατά κεφαλήν τουριστικής δαπάνης, η αύξηση του ελεύθερου χρόνου, καθώς και οι σημαντικές κοινωνικές και δημογραφικές μεταβολές που είχαν επέλθει στο δυτικό κόσμο, θα συνέβαλαν στη διαφοροποίηση της τουριστικής αγοράς στη δεκαετία του Σύμφωνα με εκτιμήσεις ερευνητών εξαιτίας των κοινωνικών αλλαγών της εποχής εκείνης θα δημιουργούνταν νέες τουριστικές ανάγκες και νέα τουριστικά πρότυπα. Θα δημιουργούνταν νέες μορφές τουρισμού. Από το 1980 φαινόταν ότι ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων θα γνωρίσει ραγδαία εξάπλωση και θα συμβάλλει στην αύξηση της τουριστικής ικανοποίησης. Πέρα όμως από τις προηγούμενες προβλέψεις κατά τη δεκαετία του 1980 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού διαπιστώνει «καινούργια life style και νέες αντιλήψεις για τη σπουδαιότητα των σχέσεων των ανθρώπων μεταξύ τους καθώς και της σχέσης τους με τη φύση. Ιδιαίτερη σημασία αποκτά η συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες, η βελτίωση των αισθητικών κριτηρίων, η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου καθώς επίσης και η βελτίωση των ατομικών και κοινωνικών συνθηκών ζωής των ανθρώπων. Η αναζήτηση αυτή των νέων αξιών σε σχέση με τον τουρισμό αντικατοπτρίζεται στην οργάνωση του ελεύθερου χρόνου και στα νέα τουριστικά προϊόντα που έχουν εμφανιστεί όπως οι ενεργητικές διακοπές και ο τουρισμός ειδικών ενδιαφερόντων» (Π.Ο.Τ., 1985). Η ανάπτυξη προγραμμάτων ειδικών μορφών τουρισμού διαφέρει ανάλογα με τον τύπο και το επίπεδο τουριστικής ανάπτυξης της χώρας υποδοχής. Αρκετές από τις ειδικές μορφές τουρισμού λειτούργησαν ως συμπληρωματικές του μαζικού τουρισμού. Ο μαζικός τουρισμός λοιπόν χαρακτηρίζεται από την ομαδική συμμετοχή των τουριστών στις διάφορες φάσεις της τουριστικής δραστηριότητας. Ο χαρακτήρας του μαζικού λοιπόν τουρισμού οφείλεται στον τρόπο οργάνωσης του ταξιδιού, καθώς και στον επιλεγμένο τόπο διακοπών. Μαζικός τουρισμός και 24

25 χωροχρονικές συγκεντρώσεις ερμηνεύουν βασικά το σύγχρονο τουριστικό φαινόμενο. Παράλληλα καθοριστικοί παράγοντες για την ανάπτυξη τους αποτέλεσαν οι τοπικές ιδιομορφίες κάθε περιοχής, και η συνύπαρξη δύο ή τριών ειδικών μορφών τουρισμού σε ένα κοινό μοντέλο ανάπτυξης. Μεταξύ των κριτηρίων που λαμβάνονται υπόψη προκειμένου να οδηγήσουν στην ανάπτυξη προγραμμάτων ειδικών μορφών περιλαμβάνονται: Η ύπαρξη συμπληρωματικότητας με το ήδη υπάρχον μοντέλο του μαζικού τουρισμού, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τις ειδικές μορφές που αναπτύσσονται παράλληλα με τον μαζικό τουρισμό και στοχεύουν στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου είτε στην προσθήκη νέων προϊόντων στα τουριστικά πακέτα (συνεδριακός, περιηγητικός, θαλάσσιος, αθλητικός). Η ύπαρξη τοπικών ιδιομορφιών που σχετίζονται είτε με γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, είτε με την ύπαρξη κάποιας παράδοσης σε ειδικές μορφές (φυσιολατρικός, οικολογικός, θαλάσσιος, θρησκευτικός, κλπ.) Η δυνατότητα συμπληρωματικότητας περισσότερων ειδικών μορφών προκειμένου να αναπτυχθούν προγράμματα που δίνουν έμφαση στο «πλέγμα» ειδικών μορφών. Η έννοια του πλέγματος περιλαμβάνει τα κοινά χαρακτηριστικά των ειδικών μορφών που το απαρτίζουν και την δυνατότητα τους να αναπτυχθούν είτε παράλληλα με τον μαζικό τουρισμό είτε σε συσχετισμό και στενή συνεργασία μαζί του. Για να υλοποιηθούν όμως τα κριτήρια αυτά πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις που θα αποτελέσουν την αναγκαία θεσμική, οργανωτική, οικονομική υποδομή για την υλοποίηση ενός προγράμματος ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού. Τα κριτήρια αυτά σημαίνουν ουσιαστικά αναπτυξιακές επιλογές. Το σύγχρονο μοντέλο της εναλλακτικής πρότασης για τον τουρισμό παρουσιάζει παγκόσμιο ενδιαφέρον και προωθείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση 25

26 καθώς θεωρείται ιδανικό για τις περιοχές που διαθέτουν αξιόλογο φυσικό τοπίο, πολιτιστικό περιβάλλον και παραδοσιακή ταυτότητα. Η προώθηση του εναλλακτικού τουρισμού ενισχύεται, τόσο από κονδύλια της Κοινότητας δεδομένου ότι αποτελεί έναν από τους στόχους του τρέχοντος σχεδίου δράσης της για τον τουρισμό, όσο και από κίνητρα που παρέχονται από εθνικά, περιφερειακά, νομαρχιακά και άλλα προγράμματα. Για τον επαναπροσδιορισμό της τουριστικής πολιτικής* πολλών χωρών, που επιβάλλεται να γίνει ώστε να μπορέσουν να ξεπεραστούν σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τουριστικές τους οικονομίες, οι πολιτικές τους εξουσίες αποφασίζουν να αναπτύξουν ορισμένες δυναμικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού που σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους θα δώσουν διέξοδο στα αδιέξοδα των τουριστικών τους οικονομιών, ενδεχόμενα δε και οριστικές λύσεις σε χρόνια προβλήματα που αυτές αντιμετωπίζουν. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού αποτελούν, κατά κοινή ομολογία, την κατεξοχήν στρατηγική για το μέλλον αφού είναι βέβαιο ότι επιτυγχάνουν την ισορροπία μεταξύ των σύγχρονων οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων και αναγκών, συνάδουν δηλαδή με την επιθυμητή αειφόρο διατηρήσιμη τουριστική ανάπτυξη. Μεταξύ των ειδικών λοιπών μορφών τουρισμού συγκαταλέγεται και ο ιαματικός τουρισμός, ο οποίος σήμερα αφορά ολοένα και περισσότερο τα υγιή άτομα που έχουν ως κίνητρο τη διατήρηση της καλής φυσικής τους κατάστασης και της ψυχικής και σωματικής τους αναζωογόνησης. Λόγω των μεταβολών των κοινωνικών και καταναλωτικών προτύπων στις αναπτυγμένες χώρες, εμφανίζει μια συνεχή τάση ανανέωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών και καθίσταται ένας από τους δυναμικότερους νέους κλάδους της τουριστικής αγοράς. * Σφακιανάκης Μ, "Εναλλακτικές μορφές τουρισμού", Αθήνα

27 Στα πλαίσια αυτά, ο ιαματικός τουρισμός μπορεί να αναπτυχθεί παράλληλα με άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, είτε ως τμήμα της ανάπτυξης προγραμμάτων με έμφαση στη δημιουργία «πλέγματος» ειδικών μορφών σε περιοχές με ιδιαίτερα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά (π.χ σε συνδυασμό με τον οικολογικό, τον αθλητικό, τον τουρισμό περιπέτειας) είτε συμπληρωματικά με τον μαζικό οργανωμένο τουρισμό, ως τμήμα του τουριστικού πακέτου, με στόχο την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου (π.χ σε συνδυασμό με τον θαλάσσιο, τον συνεδριακό, τον πολιτιστικό ή τον τουρισμό κινήτρων). Η ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού αποτελεί τον «μοχλό» για την επίτευξη βασικών στόχων όπως: Ο εμπλουτισμός και η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, με κύριους άξονες τη διασύνδεση του τουρισμού με τους κλάδους της γεωργίας και της μεταποίησης, καθώς και με τους τομείς του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων(φυσικοί πόροι, πολιτιστικό, κοινωνικό, ανθρωπογενές-δομημένο περιβάλλον) ενθαρρύνοντας την ενδογενή ανάπτυξη. Η διάχυση της τουριστικής δραστηριότητας στο χώρο και στον χρόνο με στόχο την επίτευξη χώρο-χρονικής ισοκατανομής της τουριστικής κίνησης, ώστε να αποφευχθούν ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές επιπτώσεις που πηγάζουν από την υπερβολική συγκέντρωση της τουριστικής δραστηριότητας. Η χρησιμοποίηση νέων οικολογικών μεθόδων τόσο στα παραγόμενα προϊόντα, όσο και στις παρεχόμενες υπηρεσίες. Η τόνωση της απασχόλησης, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και η συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο. 27

28 Ο εναλλακτικός τουρισμός εκτός από τη συμβολική έννοια που έχει αποκτήσει ως μορφή τουρισμού, της οποίας τα κύρια χαρακτηριστικά είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας και της επαφής με τη φύση, η άρνηση των απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των κοσμικών παραλίων ή ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας, αναφέρεται σε κάθε ειδική μορφή τουρισμού, η οποία προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα, συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας. Ο θεματικός τουρισμός, όπως ονομάζονται αλλιώς οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είχε αναπτυχθεί στην Ευρώπη πολύ πριν κάνει τα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα. Στον ελλαδικό χώρο τα πράγματα είναι ακόμα σε αρχικά στάδια. Στην Ελλάδα δυστυχώς μόνο το 30% των επισκεπτών προτιμά το θεματικό τουρισμό, όπως προέκυψε από πρόσφατη μελέτη του EOT. Μεγαλύτερη προτίμηση παρατηρείται στον περιηγητικό, στον τουρισμό διερεύνησης και στον φυσιολατρικό. Η μικρή αυτή ανάπτυξη παρατηρείται κυρίως σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και σε αμιγώς ορεινές ενότητες με συμπλέγματα από αξιόλογα παραδοσιακά οικιστικά σύνολα. Έπειτα λοιπόν από την αναφορά που προηγήθηκε στην εμφάνιση του θεματικού τουρισμού, επιχειρείται μια σύντομη παρουσίαση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού 9. Συγκεκριμένα: Αγροτουρισμός : αναφέρεται σε δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής και τουρισμού, οι οποίες αναπτύσσονται στον αγροτικό χώρο και εντάσσονται στο πλαίσιο του αγροτικού περιβάλλοντος και της αγροτικής ζωής. Αθλητικός τουρισμός : απευθύνεται είτε σε απλούς επισκέπτες - περιηγητές που αγαπούν τα σπορ και θέλουν να συνδυάσουν την επίσκεψη τους σε έναν προορισμό με την ενασχόληση τους με το άθλημα της αρεσκείας τους, είτε σε οργανωμένες ομάδες αθλητών που 28

29 επιθυμούν να πραγματοποιήσουν την προετοιμασία τους σε περιοχές με κατάλληλες φυσικοκλιματολογικές συνθήκες. Αφορά λοιπόν ομάδες ατόμων με κοινά αθλητικά ενδιαφέροντα και ανάγκες άσκησης. Στον αθλητικό τουρισμό συμπεριλαμβάνονται ο Περιπατητικός και ο ορειβατικός τουρισμός, η ορεινή ποδηλασία, ο αεραθλητισμός, ο ιπποτουρισμός και τα golfs. Εκπαιδευτικός τουρισμός : στοχεύει στην ενημέρωση, στην έρευνα και στην εκπαίδευση σε θέματα γενικού και ειδικού επιστημονικού ενδιαφέροντος. Απευθύνεται κυρίως σε μαθητές, σπουδαστές και επαγγελματικές ομάδες. Ο εκπαιδευτικός τουρισμός εμπεριέχει δύο διαστάσεις, της μόρφωσης και της αναψυχής με τη μορφή επισκέψεων και διαμονής για μικρά χρονικά διαστήματα σε περιοχές ειδικού ενδιαφέροντος, που συνδυάζουν την ξενάγηση σε αρχαιολογικούς χώρους και λοιπά αξιοθέατα με τη διασκέδαση. θαλάσσιος τουρισμός : απευθύνεται κατά κανόνα σε τουρίστες υψηλής εισοδηματικής στάθμης. Αναφέρεται στο σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που διεξάγεται στη θαλάσσια ζώνη. Τέτοιες δραστηριότητες είναι οι κρουαζιέρες, το γιότινγκ (yachting), TO boating-jet ski και το windsurfing. Όπως είναι φανερό η ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού απαιτεί την ύπαρξη των αναγκαίων λιμενικών εγκαταστάσεων, όπως για παράδειγμα μαρίνες. Θρησκευτικός τουρισμός : απευθύνεται σε ομάδες επισκεπτών με ειδικά ενδιαφέροντα, όπως πιστοί, αγιογράφοι, ερευνητές και μελετητές. Η μορφή αυτή του τουρισμού αναπτύσσεται σε περιοχές που διαθέτουν ιστορικά μοναστήρια και βυζαντινές εκκλησίες ή λατρευτικούς χώρους. Κοινωνικός τουρισμός : ορίζεται το σύνολο των σχέσεων και φαινόμενων τουριστικού χαρακτήρα που διευκολύνουν τη συμμετοχή στον τουρισμό των ασθενέστερων οικονομικών τάξεων. Οι παροχές για κοινωνικό τουρισμό αποτελούν σήμερα για τις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες 29

30 υποχρέωση του κράτους. Συγκεκριμένα το σύγχρονο "κοινωνικό κράτος" έχει υποχρέωση πέρα από υγεία, καλά γηρατειά, παιδεία κ.λ.π. να εξασφαλίσει σε άτομα Χαμηλής εισοδηματικής στάθμης τη δυνατότητα να κάνουν διακοπές και με αυτόν τον τρόπο να ισορροπήσουν τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Οικολογικός - φυσιολατρικός τουρισμός : απευθύνεται σε όσους σέβονται το περιβάλλον και τις τοπικές ιδιαιτερότητες του. Έχει ως επίκεντρο την τουριστική αξιοποίηση περιοχών που διαθέτουν πλούσιο φυσικό περιβάλλον με σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, βιότοπους, προστατευμένες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, φαράγγια, σπήλαια, ποτάμια και λίμνες. Πολιτιστικός τουρισμός : στοχεύει στην επαφή του επισκέπτη με την ιστορία της περιοχής, την κληρονομιά, τη λαογραφία, την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή. Μορφές του πολιτιστικού τουρισμού είναι η περιήγηση και διάσχιση πολιτιστικών διαδρομών και μονοπατιών, η επίσκεψη ιστορικών-λαογραφικών μουσείων και αρχαιολογικών χώρων, η έλευση ξένων ερευνητικών και μελετητικών αποστολών και η συμμετοχή σε πολιτιστικές εκδηλώσεις ευρέους περιεχομένου. Συνεδριακός τουρισμός : απευθύνεται σε ομάδες ατόμων με κοινά ενδιαφέροντα και στόχους που συναντώνται, συσκέπτονται και συναποφασίζουν. Στον συνεδριακό τουρισμό υπάγονται κάθε είδους οργανωμένες εκδηλώσεις, όπως συνέδρια, συναντήσεις και σεμινάρια. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη του είναι η δημιουργία κατάλληλης-επαρκούς υποδομής. Τουρισμός αναπήρων : απευθύνεται σε άτομα με ειδικές ανάγκες και στοχεύει στη δημιουργία κάθε είδους τουριστικών εγκαταστάσεων που διαθέτουν ανάλογο εξοπλισμό για την εξυπηρέτηση των αναπήρων τουριστών. Βασική προϋπόθεση επίσης για την ανάπτυξη του είναι η προσφορά τουριστικών πακέτων που θα 30

31 απευθύνεται στην ειδική αυτή κατηγορία πελατείας και θα ικανοποιεί τις δικές της τουριστικές ανάγκες ή επιθυμίες. Πρόκειται επομένως α μια ειδική μορφή τουρισμού, η ανάπτυξη της οποίας προωθείται γι τελευταία ολοένα και περισσότερο σε ορισμένες χώρες. Τουρισμός εκθέσεων : σε αυτήν την μορφή τουρισμού υπάγονται κάθε είδους εκθέσεις που συνήθως οργανώνονται σε μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε οι επισκέπτες τους να μπορούν να συνδυάσουν την επαγγελματική τους ενημέρωση με κάποια μορφή τουρισμού, όπως για παράδειγμα εκπαιδευτικό τουρισμό. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μορφή τουρισμού που αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Τουρισμός κινήτρων : απευθύνεται κυρίως σε στελέχη μιας επιχείρησης στους οποίους προσφέρεται τουριστικό πακέτο μικρής χρονικής διάρκειας, προκειμένου αυτό να λειτουργήσει ως κίνητρο για την αύξηση της αποδοτικότητας των εργαζομένων της επιχείρησης. Το ταξίδι, κατά κανόνα πραγματοποιείται στο εξωτερικό, ενώ από τα εξειδικευμένα ταξιδιωτικά γραφεία που το οργανώνουν δίδεται έμφαση στην ιδιαίτερη «ατμόσφαιρα» του τόπου προορισμού, στην άνεση και την πολυτέλεια. Όπως και στην προηγούμενη περίπτωση, στο περιθώριο του τουρισμού κινήτρων η σύγχρονη μορφή του ιαματικού τουρισμού μπορεί να αποτελέσει συμπληρωματικό συστατικό στοιχείο του τουριστικού πακέτου. Τουρισμός παραγείμασης : απευθύνεται κυρίως σε άτομα τρίτης ηλικίας που αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας και που έχουν ελεύθερο χρόνο στη διάθεση τους και σταθερό εισόδημα. Ο τουρισμός λοιπόν παραχείμασης αναφέρεται στις τουριστικές δραστηριότητες ατόμων που κατά τη διάρκεια του χειμώνα κάνουν διακοπές μικρής ή μεγάλης διάρκειας σε χώρες με ήπια κλίματα για να αποφύγουν τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στους τόπους της μόνιμης διαμονής τους. 31

32 Τουρισμός περιπέτειας : απευθύνεται κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας και υψηλού εισοδηματικού επιπέδου που τους αρέσει να ζουν έντονα και «επικίνδυνα». Τα άτομα αυτά επιζητούν νέες και μοναδικές εμπειρίες όπως αυτές που τους προσφέρει η εξερεύνηση μακρινών και δύσβατων περιοχών, η κωπηλασία σε ορμητικούς ποταμούς, η αναρρίχηση σε απόκρημνες πλαγιές και η υποβρύχια κατάδυση. Η ποικιλία και η ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος αποτελούν για τα άτομα αυτά στοιχεία ιδιαίτερα ελκυστικά. Με ορισμένες από τις δραστηριότητες του τουρισμού περιπέτειας μπορεί να συνδυαστεί ο ιαματικός τουρισμός στην σύγχρονη μορφή του. Τουρισμός υγείας : απευθύνεται συνήθως σε άτομα μέσης και τρίτης ηλικίας που έχουν σαν κύριο κίνητρο, την αποκατάσταση και διατήρηση της υγείας τους, τη θεραπεία και ανάρρωση τους από διάφορες ασθένειες σε συνδυασμό με δραστηριότητες αναψυχής. Η ανάπτυξη της εν λόγω μορφής τουρισμού, προϋποθέτει εκτός από ειδικές εγκαταστάσεις και καταλύματα αξιώσεων με συμπληρωματικές υποδομές όπως εστιατόρια και χώρους αναψυχής-άθλησης καθώς και ειδικές ιατρικές και φυσιοθεραπευτικές υπηρεσίες. Ο Τουρισμός θεωρείται διεθνώς σημαντικός τομέας της Οικονομίας τόσο για τα συναλλαγματοφόρα οφέλη του όσο και για τον ανθρωποκεντρικό του χαρακτήρα. Ιδιαίτερα, για την Ελλάδα είναι αποφασιστικός παράγοντας διαμόρφωσης του Εθνικού Προϊόντος με καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της Εθνικής Οικονομίας. Με αυτό το δεδομένο ο σχεδιασμός της πολιτικής μας σήμερα στοχεύει στον επαναπροσδιορισμό της τουριστικής μας ταυτότητας, με αποφασιστική αλλαγή κατεύθυνσης προς τις επιλεκτικές μορφές Τουρισμού. Ο εναλλακτικός τουρισμός πρέπει να είναι «ποιοτικός τουρισμός» 10. Που σημαίνει ήπιος, περιορισμένος, και ελεγχόμενος. Σκοπός πρέπει να είναι η προσέλκυση 32

33 μικρότερου αριθμού, οικονομικά ευκατάστατων τουριστών, που δαπανούν περισσότερα και μένουν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, από Ότι οι συνήθεις τουρίστες. Η προσέγγιση αυτή μπορεί να φέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη με μικρότερες περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Μία εναλλακτική μορφή τουρισμού που ελαχιστοποιεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και αποδίδει οικονομικά οφέλη είναι ο "τουρισμός σε χωριά", οικοτουρισμός, αγροτουρισμός κτλ. Ο τουρισμός σε χωριά αφορά στην ανάπτυξη μικρής κλίμακας τουριστικών εγκαταστάσεων που ανήκουν στους ίδιους τους κατοίκους των χωριών, που είναι υπεύθυνοι και για την λειτουργία τους. Έχει μικρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω της μικρής κλίμακας της και υπάρχει μόνο μέσα σε καλά διατηρούμενο φυσικό περιβάλλον. Υπάρχει ένα όριο που πρέπει να τηρείται στην τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής και αυτό είναι «η φέρουσα ικανότητα». Ο οικοτουρισμός αντίθετα με τον μαζικό τουρισμό δεν πρέπει να υπερβαίνει την φέρουσα ικανότητα μιας περιοχής όπου εφαρμόζεται, ενώ ταυτόχρονα να προωθεί την προστασία του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος. Καθοριστικό στοιχείο για την σωστή εφαρμογή του οικοτουρισμού και την μη διολίσθηση του σε μορφή μαζικού τουρισμού, είναι η τήρηση της φέρουσας ικανότητας. Ο τουρισμός λοιπόν συνδέεται άμεσα με το περιβάλλον, το οποίο επηρεάζει ευθέως όπως και επηρεάζεται από αυτό. Πρόκειται για μια αμφίδρομη σχέση, ορατή με άμεσες και μακροχρόνιες επιπτώσεις. Κάθε επιστροφή λοιπόν στις εναλλακτικές μορφές του έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον της χώρας μας και στη διατήρηση του πλούτου του. Παράλληλα ο εναλλακτικός τουρισμός, συμβάλει με διάφορους τρόπους στην τοπική ανάπτυξη, όχι μόνο με την ενεργοποίηση του δυναμικού κάθε περιοχής αλλά και με την ενίσχυση των τοπικών επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. 33

34 Έτσι, παράλληλα με την εκρηκτική ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού στη χώρα μας υπάρχει ήδη Μια ζωηρή δραστηριοποίηση για την ανάπτυξη και τη βελτίωση της σχετικής υποδομής. Για την εναλλακτικότητα των μορφών τουρισμού, από την οποία και ο όρος "εναλλακτικές μορφές", πρέπει να διευκρινιστεί ότι δυνατότητα εναλλαγής υπάρχει, όταν μια μορφή τουρισμού μπορεί να αντικαταστήσει κάποια άλλη. Σε αυτήν την αντικατάσταση όμως πρέπει πάντοτε να λαμβάνεται υπόψη και η στενή και η ευρεία έννοια της μορφής τουρισμού. Γιατί, με την στενή έννοια, δύο μορφές τουρισμού είναι δυνατό να μην μπορεί να αλληλοαντικατασταθούν, ενώ με την ευρεία έννοια μπορούν. Για παράδειγμα ο ορεινός τουρισμός δεν εναλλάσσεται με τον θαλάσσιο, αφού με την στενή έννοια τα χαρακτηριστικά των δύο μορφών είναι διαφορετικά (τουριστικοί προορισμοί, ειδικές δραστηριότητες τουριστών, τουριστικά καταλύματα). Με την ευρεία όμως έννοια και ο ορεινός και ο θαλάσσιος τουρισμός έχουν πολλά κοινά στοιχεία (ταξίδι, διατροφή, κοινωνική δραστηριότητα) και μπορούν να αλληλοαντικατασταθούν. Γενικά γίνεται δεκτό ότι όλες οι μορφές τουρισμού δέχονται εναλλαγή, αφού είναι εκφράσεις του ενιαίου τουριστικού φαινόμενου, έστω και αν οι πρακτικές εκδηλώσεις τους και εμφανίσεις διαφοροποιούνται. 2.2 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Ο τουρισμός σε πολλές περιοχές, είναι η κύρια αν όχι η μοναδική οικονομική δύναμη και το βασικό εργαλείο προώθησης της περιφερειακής ανάπτυξης. Το εργαλείο αυτό χωρίς την κατάλληλη καθοδήγηση (σχεδιασμός, προγραμματισμός και διαχείριση) ορισμένες φορές οδηγεί σε υπερεκμετάλλευση των πόρων, με 34

35 μακροχρόνιες επιπτώσεις στις περιοχές αλλά και στον ίδιο τον τουρισμό. Επιβάλλεται έτσι μια σαφήνεια στους αναπτυξιακούς στόχους αλλά και μια στρατηγική βασισμένη στα πραγματικά προβλήματα και δυνατότητες της κάθε περιοχής για να επιτευχθεί η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού που θα έχει μακροχρόνιες προοπτικές. Αν γίνουν βιαστικές ενέργειες χωρίς προγραμματισμό, με εγκαταστάσεις και υπηρεσίες χαμηλού κόστους, υπάρχει κίνδυνος υποβάθμισης, καταστροφής των πόρων. Βασική επιδίωξη είναι η επιμήκυνση τουριστικής περιόδου με ανάπτυξη δραστηριοτήτων κατάλληλων και ελκυστικών για διάφορες εποχές (τουρισμός τεσσάρων εποχών), πάντα στο πλαίσιο των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της υπό μελέτη περιοχής. Θα πρέπει να μελετηθούν οι τουριστικοί πόροι, η υποδομή της κάθε περιοχής, καθώς και οι προοπτικές ανάπτυξης και πιθανά προβλήματα που μπορούν να δημιουργηθούν. Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην ανάπτυξη τουριστικών υπηρεσιών και εγκαταστάσεων ικανών να προσελκύσουν τουριστική κίνηση υψηλού επιπέδου, μέσω της ανάπτυξης τουριστικών υποδομών ολοκληρωμένου χαρακτήρα, την αξιοποίηση των φυσικών τουριστικών πόρων, την ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της περιοχής και της δημιουργίας μονάδων υψηλών απαιτήσεων και προδιαγραφών. Για να υπάρχουν προοπτικές Οικοτουριστικής Ανάπτυξης θα πρέπει η περιοχή να προσφέρει δυνατότητες ανάπτυξης μονοπατιών και οικοτουριστικών εγκαταστάσεων για την προσέλκυση επισκεπτών. Οι δυνατότητες που προσφέρει κάποια τουριστική περιοχή για την παρατήρηση άγριας πανίδας και χλωρίδας στο φυσικό τους περιβάλλον αποτελούν μία μορφή 'πόρων' που ανταποκρίνονται σε νέες μορφές τουρισμού. Για να αποκτήσει μία τουριστική περιοχή σπουδαιότητα για την παρατήρηση άγριας ζωής θα πρέπει όχι απλώς μόνο να συγκρατεί τους φυσικούς πληθυσμούς πανίδας και χλωρίδας, αλλά και να προσφέρει ευκαιρίες για αυτού του 35

36 είδους παρατήρηση. Επίσης η πανίδα και χλωρίδα που συγκροτεί τον προαναφερθέντα 'οικοτουριστικό πόρο' δεν θα είναι 'συνηθισμένη'. Τα προς παρατήρηση είδη πρέπει να προσφέρουν ενδιαφέρον, είτε να είναι σχετικά σπάνια. Για την μικρή και συχνά ευπρόσβλητη φυσιογνωμία των ορεινών χωριών προτιμότερο είναι να ενισχυθεί ο ήπιος οικοτουρισμός με την δημιουργία σχετικά μικρών μονάδων καταλυμάτων. Οι μικρές μονάδες μέσα στα χωριά προκαλούν επιπτώσεις σε μικρότερο βαθμό στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Ο οικοαγροτουρισμός προτείνει τη διαμονή των τουριστών σε αποκεντρωμένα καταλύματα ώστε να βρίσκονται σε άμεση επαφή με τη φύση, ενώ παράλληλα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για ένα επιπρόσθετο εισόδημα στους αγρότες. Οι τουρίστες πολλές φορές συμμετέχουν και αυτοί στις αγροτικές εργασίες, για να γίνουν κι αυτοί ένα με τους αγρότες και να γνωρίσουν έναν νέο τρόπο ζωής, μέσα στη φύση, μακριά από το άγχος των μεγαλουπόλεων. Φυσιολατρικός τουρισμός Περιήγηση περιπατητική στα βουνά μικρών ομάδων με σκοπό την παρατήρηση πανίδας ή χλωρίδας. Ορεινή πεζοπορία: Η ήπια μορφή της ορειβασίας με απλή πεζοπορία σε ορεινό περιβάλλον. Ορειβασία: Η ολοκληρωμένη μορφή της ορειβασίας που δεν περιορίζεται σε εύκολα βουνά αλλά καλύπτει όλες τις μορφές του ορεινού ανάγλυφου, ανεξάρτητα από εδαφικές δυσκολίες (απόκρημνες ορθοπλαγιές, δύσβατα φαράγγια, παγετώνες κλπ.). Η ορειβασία, οδοιπορία στα βουνά και η φυσιολατρία αρχίζουν να έλκουν νέους θιασώτες που ξεφεύγουν από τα πλαίσια των δραστηριοτήτων των παραδοσιακών συλλόγων. Αυτό δείχνει ότι η δραστηριότητα αυτή από μία σχετικά μικρή ομάδα ερασιτεχνών μπορεί να αναδειχτεί σε εμπορευματικό είδος παροχής υπηρεσιών. Νέες μορφές τουρισμού που χαρακτηρίζονται από τα στοιχεία δράσης, άθλησης αλλά και κινδύνων Τρέκινγκ: Ορεινή πεζοπορία μεγάλης χρονικής διάρκειας που περιλαμβάνει διάσχιση εκτεταμένων ορεινών συγκροτημάτων. Σε οργανωμένα τρέκινγκ, ο απαραίτητος εξοπλισμός όπως τρόφιμα, αντίσκηνα κλπ. μεταφέρονται πολλές φορές με αυτοκίνητα ανώμαλου δρόμου. Ορειβατική χιονοδρομία: Πρόκειται για τη χιονοδρομία εκτός πίστας με επιλογές ελεύθερων διαδρομών στο ανάγλυφο της ορεινής φύσης. Οι βασικές μορφές της ορειβατικής χιονοδρομίας είναι η ανάβαση στην κορυφή βουνού 36

37 με σκι και η κατάβαση στο ίδιο σημείο, όπως και η χιονοδρομική διάσχιση ενός ή περισσοτέρων ορεινών συγκροτημάτων. Ορεινή ποδηλασία (mountain bike): Σύγχρονες κατασκευές με 12 ή 24 ταχύτητες στο ποδήλατο βουνού κάνουν το ανέβασμα σχετικά εύκολο και μειώνεται ο χρόνος πρόσβασης σε μεγάλες αποστάσεις. Εντατικές περιπέτειες Αναρρίχηση: Σύμφωνα με το 'Εγκόλπιο Τεχνικής Ορειβασίας', ο όρος αναρρίχηση καθιερώθηκε αρχικά για να υποδηλώνει την ορειβατική τεχνική που άρχισε προοδευτικά να αναπτύσσεται για να σκαρφαλώσουν οι ορειβάτες σε απότομα βράχια ή συγκροτήματα βράχων που παρεμβάλλονταν στις κλασσικές ορειβατικές διαδρομές τους και αναφέρονταν φυσικά στην ελεύθερη αναρρίχηση. Στη συνέχεια προέκυψε και η τεχνητή αναρρίχηση με τη χρησιμοποίηση τεχνητών μέσων, με διαφορετική κλίμακα δυσκολίας. Canyoning: Διάσχιση φαραγγιών περπατώντας και χρησιμοποιώντας σχοινιά στους κάθετους καταρράκτες με τη συνοδεία έμπειρων οδηγών. Συνδυάζεται με την ορειβασία, τρέκιγκ κλπ. Αλεξίπτωτο πλαγιάς ή Φορητό ανεμόπτερο πλαγιάς: Όπως και η αναρρίχηση έτσι και το πέταγμα με το αλεξίπτωτο πλαγιάς κατατάσσεται στα ριψοκίνδυνα αθλήματα. Διάσχιση δασικών δρόμων με jeep 4Χ4: Συνήθως συνδυάζεται με άλλες εναλλακτικές μορφές όπως το τρέκιγκ. Ιππασία, μετακίνηση με ζώα: Παραδοσιακό ελληνικό πρότυπο που ξαναγίνεται της μόδας μέσα στα πλαίσια των 'ενεργών διακοπών'. Εδώ μπορεί να γίνει μια αναφορά και στο σκυριανό αλογάκι, άλογο σπάνιας ράτσας με ιδιομορφίες στο σκελετό του, που το διαφοροποιούν από το αγγλικό πόνυ. Η ύπαρξή του στη Σκύρο είναι γνωστή από τη μυθολογία ενώ έχει συμπεριληφθεί στο διάκοσμο του Παρθενώνα. Το είδος αυτό εξαλείφθηκε παγκοσμίως πριν από 40 περίπου χρόνια, ενώ στη Σκύρο διατηρήθηκε λόγω της διευκόλυνσης που παρείχε στους κατοίκους για το αλώνισμα. Σήμερα εκτρέφονται περίπου 70 σκυριανά αλογάκια. Προκειμένου να διατηρηθεί αυτή η ράτσα και να αξιοποιηθεί τουριστικά μέσω της διοργάνωσης αγώνων ιππασίας και περιπάτων, έχει συσταθεί ειδικός οργανισμός. Για τη διευκόλυνση της ορειβατικής δραστηριότητας επιβάλλεται η ύπαρξη ή σχεδιασμός δικτύου οδοσημασμένων μονοπατιών για αναψυχή στην φύση και η δημιουργία ορειβατικών καταφυγίων. Η ύπαρξη οργανωμένων ορειβατικών και οδοιπορικών μονοπατιών σε μια περιοχή, με καλή βατότητα και την κατάλληλη σήμανση, επιτρέπει την εξάπλωση αυτής της δραστηριότητας και την προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού επισκεπτών. Είναι προφανές ότι η ήπια αντιμετώπιση της ανάδειξης του δικτύου των μονοπατιών πρέπει να καθοδηγείται από την αποτύπωση της ιστορικής λειτουργίας τους. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι οι παρεμβάσεις οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για την εξασφάλιση της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης μπορούν να 37

38 επικεντρωθούν σε μερικά βασικά σημεία: Αξιοποίηση, αποκατάσταση και μετατροπή παλαιών παραδοσιακών κενών κατοικιών σε Ξενώνες. Τη δημιουργία νέων ξενοδοχειακών μονάδων με σεβασμό στην αρχιτεκτονική της περιοχής και στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Τη βελτίωση ή και επέκταση του οδικού δικτύου (όπου κρίνεται αναγκαίο). Ανάδειξη και προστασία του ανθρωπογενούς - οικιστικού περιβάλλοντος και των πόρων πολιτιστικής κληρονομιάς. Προστασία οικολογικών πόρων και άγριας φύσης. Αξιοποίηση πόρων ή και δημιουργία υποδομών που ανταποκρίνονται στις νέες μορφές τουρισμού. Ανάπτυξη ικανοτήτων του Ανθρώπινου Δυναμικού, αλλά και δημιουργία ή και λειτουργία μηχανισμών για την υποστήριξη της διαδικασίας για ήπια - οικολογική τουριστική ανάπτυξη. 2.3 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο τουρισμός συμβάλλει, διεθνώς και με εντεινόμενο ρυθμό στην αύξηση της απασχόλησης και στην οικονομική ανάπτυξη. Στην Ελλάδα, τα έσοδα από τον τουρισμό προσεγγίζουν σε ποσοστό το 7% του ΑΕΠ και σχεδόν ισοδυναμούν με τις εξαγωγές αγαθών. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο τουριστικός τομέα απασχολεί το 16,5 % του ενεργού δυναμικού και αντιπροσωπεύει συνολικά το 15% του ΑΕΠ. Παράλληλα, μελέτες εκτιμούν πως ο ελληνικός τουρισμός μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας μέχρι το 2010, απορροφώντας το ένα τρίτο της υφιστάμενης ανεργίας. Σήμερα, ο ελληνικός τουρισμός ηγείται στην προσπάθεια ανασυγκρότησης της ελληνικής οικονομίας και ανάκτησης του χαμένου εδάφους της ανταγωνιστικότητας της. Στην προσπάθεια του αυτή αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, αλλά και ευκαιρίες. 38

39 Ωστόσο, για να παρακάμψει τα εμπόδια και να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες, ο ελληνικός τουρισμός οφείλει να αναδιοργανωθεί και να προσαρμοστεί στα νέα καταναλωτικά πρότυπα και στις νέες προτιμήσεις των επισκεπτών. Σήμερα, νέες μορφές τουρισμού αναδεικνύονται στη θέση του παραδοσιακού τουρισμού. Πρόκειται εξειδικευμένες, περιβαλλοντικά φιλικές, επικεντρωμένες στον πελάτη και προσανατολισμένες στην απόκτηση νέων εμπειριών μορφές τουρισμού. Η χρήση των νέων τεχνολογιών της πληροφορικής και της επικοινωνίας επιτρέπει στους καταναλωτές να επικοινωνούν και να συναλλάσσονται απευθείας με τους προμηθευτές των τουριστικών προϊόντων. Προς αυτή την κατεύθυνση το Υπουργείο Ανάπτυξης, μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα», χρηματοδοτεί έργα υποδομής και τεχνολογικού εκσυγχρονισμού τουριστικών επιχειρήσεων, συνολικού προϋπολογισμού 720 εκ.. Ιδιαίτερα για τον Τομέα του Τουρισμού το ΕΠΑΝ έχει ως στόχο την ανασυγκρότηση και τον εμπλουτισμό των τουριστικών πλεονεκτημάτων που ήδη διαθέτει η Ελλάδα, καθώς και τη δημιουργία νέων συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Συγκεκριμένα το ΕΠΑΝ στοχεύει: Στην αναβάθμιση του τουριστικού προφίλ της ελληνικής οικονομίας, με έμφαση στις εξειδικευμένες τουριστικές αγορές και στην προσέλκυση ποιοτικότερου τουρισμού μεγαλύτερης αγοραστικής δύναμης. Στη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, την προώθηση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και την επιχειρηματική αξιοποίησή τους. Στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου Στις προτεραιότητες της ανάπτυξης περιλαμβάνονται: 1. Η αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών σε όλους τους τομείς που συνθέτουν το τουριστικό προϊόν. 2. Η οργάνωση υποδομών ικανών να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. 3. Η ενίσχυση του τουριστικού προϊόντος με το συγκριτικό πλεονέκτημα του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού αποθέματος που διαθέτει η χώρα. 39

40 4. Η ενίσχυση και προβολή της Ελλάδας ως τουριστικού προορισμού. 5. Η άμβλυνση της εποχικότητας της τουριστικής δραστηριότητας. 6. Η ενίσχυση της αξιοποίησης εναλλακτικών μορφών τουρισμού. 7. Η αναμόρφωση της τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Τομείς ωφελούμενοι από τον Τουρισμό Επιχειρηματικοί τομείς των οποίων μέρος του εισοδήματος Επιχειρηματικοί τομείς των οποίων όλο το εισόδημα προέρχεται από τον τουρισμό προέρχεται από τον τουρισμό Διατροφή Εστιατόρια Καφέ Pubs Βιομηχανία / καταστήματα Διαμονή Ξενοδοχεία Παρά /ξενοδοχεία Campings τροφίμων Διάφορα Τουριστικά Γραφεία Είδη Λαϊκών αγορών Αναμνηστικά Ένδυση Λιανικό εμπόριο Ψυχαγωγία Μεταφορές 40

41 Θέατρα / κινηματογράφοι Νυκτερινά κέντρα Αεροπορικές εταιρίες Σκάφη αναψυχής Γραφεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων Μεταφορά Δημόσια συγκοινωνία Ταξί Χώροι επίσκεψης τουριστών Πάρκα Μουσεία Ιστορικά μνημεία Είναι αναγκαίο να δούμε εάν η Ελλάδα είναι ένας «ώριμος» τουριστικός προορισμός ή όχι. Σύμφωνα με το Δείκτη μέτρησης ώριμου προορισμού που βρίσκεται εάν διαιρέσουμε το πληθυσμού του προορισμού με τις διεθνείς αφίξεις, παρατηρούμε ότι στην περίπτωση της Ελλάδας, θα πρέπει η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών να αποτελέσει αντικείμενο ανταγωνισμού και όχι με βάση το κόστος. Όσο αυτός ο δείκτης μειώνεται προς τη μονάδα, τόσο πιο ώριμος μπορεί να χαρακτηριστεί ένας προορισμός. Τα συνήθη παράπονα των τουριστών εντοπίζονται σε: 1) Έλλειψη συνέπειας στην ποιότητα υπηρεσιών-προϊόντων 2) Αδυναμία ικανοποίησης αναγκών & προσδοκιών από μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις 3) Έλλειψη επαγγελματισμού & εξειδικευμένου προσωπικού 4) Οι ντόπιοι κάτοικοι χαρακτηρίζονται από έλλειψη φιλοξενίας, ιδιαίτερα κατά το high season 5) Υψηλός βαθμός εποχικότητας που επιδρά στο κόστος και στην ποιότητα του τουριστικού προϊόντος. Και πιο συγκεκριμένα: 41

42 6) Χαμηλό ποιοτικό κέντρο βάρους του προϊόντος (καταλύματα, υπηρεσίες κ.ά.) 7) Οι τιμές του τουριστικού προϊόντος γίνονται αντιληπτές από τους τουρίστες ως πολύ υψηλές και ασταθείς. 8) Προβληματικές και ελλιπείς μεταφορικές διασυνδέσεις στη χώρα και ιδιαίτερα στα νησιά. 9) Ελλιπείς δημόσιες υποδομές ιδίως στις πύλες εισόδου της χώρας. 10) Ελλιπείς υπηρεσίες από υποστηρικτικούς φορείς (προσωπικό αεροδρομίων, οδηγοί ταξί κ.ά.) 11) Δεν αξιοποιήθηκε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για το μοναδικό φυσικό και πολιτιστικό πλούτο που διαθέτει η χώρα μας. Στο παρελθόν η ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού ήταν ευκαιριακή. 12) Ελλιπείς υποδομές και πληροφοριακές ενδείξεις (σήμανση). 13) Ανεπαρκείς συγκοινωνιακές διασυνδέσεις (πλοία και αεροπλάνα). 14) Ελλείψεις σε βασικές υποδομές (ανεπάρκεια ηλεκτρικού ρεύματος και νερού, προβλήματα στη διαχείριση στερεών αποβλήτων και λυμάτων, μη ολοκληρωμένα συγκοινωνιακά έργα κ.ά.). 15) Ελλειψη οργανωμένων υποδομών φιλοξενίας σε εισόδους αρχαιολογικών χώρων και μουσείων. Λειτουργούν καντίνες ή μικρο-καταστήματα πώλησης αναμνηστικών αντικειμένων, στεγαζόμενα σε πρόχειρες κατασκευές από λαμαρίνα ή παλαιά τροχόσπιτα, προκαλώντας μια δυσάρεστη αντίθεση στην εικόνα των χώρων που επισκέπτονται οι τουρίστες. 16) Ελλειψη εγκαταστάσεων αποχέτευσης λυμάτων πούλμαν και σκαφών με αποτέλεσμα την απόρριψη τους κατά τρόπο ανεξέλεγκτο και οπουδήποτε σε νυχτερινές ώρες. 17) Η περιφερειακή ανάπτυξη συνδέεται άμεσα με την προσβασιμότητα και τις συγκοινωνιακές υποδομές και υπηρεσίες και η χώρα μας παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις από περιοχή σε περιοχή. Ο τωρινός αριθμός των 700 εκατομμυρίων τουριστών (παγκοσμίως) υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί σε 1 δισεκατομμύριο το 2010 και 1.5 δισεκατομμύριο το Ένα από τα κυρίαρχα προβλήματα του ελληνικού τουρισμού αυτή την στιγμή είναι ότι δεν είμαστε ανταγωνιστικοί. Διακρινόμαστε για υψηλές τιμές και χαμηλό επίπεδο υπηρεσιών. Κυρίαρχη αιτία είναι ο ερασιτεχνισμός που κυριαρχεί στον τουριστικό τομέα, (με ελάχιστες λαμπρές εξαιρέσεις), το δόγμα rooms to let που δεν επιτρέπει αισιοδοξία και η κακή νοοτροπία για εύκολο κέρδος.! Πηγή: Εφημερίδα «τα ΝΕΑ», Τι χρειάζεται λοιπόν ο ελληνικός τουρισμός σήμερα; Πρώτον: την ύπαρξη κινήτρων για τη δημιουργία νέων τουριστικών υποδομών για 42

43 την προσέλκυση αυξανόμενης πελατείας. Δεύτερον: την αύξηση του τουριστικού εισοδήματος με την αναζήτηση νέων αγορών. Τρίτον: την αυξανόμενη συμμετοχή του εσωτερικού τουρισμού και άρα την χρονική ανακατανομή της ζήτησης σε 12μηνη βάση από που είναι σήμερα. Τέταρτον: την ανάγκη αναζήτησης και ανάπτυξης νέων μορφών τουρισμού για τους υπόλοιπους μήνες του χρόνου εκτός της τουριστικής περιόδου που είναι ήδη επιβαρυμένη. Πέμπτον: την αναζήτηση και τον προγραμματισμό νέων τουριστικών προϊόντων, με συγκριτικά διαφοροποιητικά στοιχείς σε σχέση με άλλες μεσογειακές χώρες και όχι το μονοδιάστατο του μέχρι σήμερα- ελληνικού τουριστικού προϊόντος με τη μορφή «Ήλιος θάλασσα» και άρα την εύκολη υποκατάστασή του, από άλλες μεσογειακές χώρες. Έκτον: την ποιοτική αξιοποίηση και βελτίωση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του ελληνικού τουρισμού που είναι κυρίως κληρονομημένα. Μιλώ για το φυσικό περιβάλλον και την παλαιά αλλά και σύγχρονη πολιτιστική κληρονομιά. Και όχι να τα αφήνουμε στην τύχη τους όπως συμβαίνει έως και σήμερα. Έβδομον: την ισόρροπη γεωγραφική ανάπτυξη τουριστικών υποδομών σε όλη την επικράτεια. Όγδοον: την ενίσχυση της διαπραγματευτικής μας ικανότητας με τους μεγάλους touroperators. Ένατον: την δημιουργία κινήτρων αναβάθμισης των τουριστικών επιχειρήσεων και τον περιορισμό λειτουργίας παράνομων καταλυμάτων. Δέκατον: την ανάγκη τόνωσης της προβολής της χώρας μας και την αναζήτηση νέων αγορών μετά τη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά το κτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, την οικονομική κρίση στην Ιαπωνία και τις λατινικές χώρες, τη 43

44 σχετική οικονομική κρίση στη Γερμανία, την αλλαγή κλίματος και διάθεσης για τουρισμό από ξένους επισκέπτες. 2.4 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 1) Παρά την ύπαρξη των αναπτυξιακών κινήτρων για τη βελτίωση των προσφερομένων υπηρεσιών ανωδομής, οι γραφειοκρατικές διαδικασίες και διατυπώσεις αναιρούν τα οφέλη που μπορούν να προκύψουν. 2) Η διαμόρφωση των αναπτυξιακών κινήτρων που εφαρμόζονται από τους εκάστοτε αναπτυξιακούς νόμους δεν λαμβάνουν υπ όψιν ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προβληματικότητας και απομόνωσης των νησιωτικών περιοχών. 3) Η περιφερειακή οργάνωση του τουρισμού παρότι αποτέλεσε αντικείμενο διάφορων νομοθετικών ρυθμίσεων, μέχρι στιγμής δεν έχει διαμορφωθεί σε ένα αποτελεσματικό και λειτουργικό οργανωτικό σχήμα που να συνδέει το κέντρο με την περιφέρεια ως διοικητική μονάδα και την περιφέρεια με τον νομό και τις επαρχίες. 4) Απαρχαιωμένη και εξωπραγματική εθνική νομοθεσία. Ελλειψη εφαρμογής κινήτρων για την επάνδρωση πλοίων. 5) Αδυναμία υπαγωγής του κλάδου του θαλάσσιου τουρισμού σε αναπτυξιακό νόμο λόγω των κανονισμών χρηματοδότησης της Ε.Ε. 6) Ανεπαρκείς μαρίνες, λιμάνια και καταφύγια για την εξυπηρέτηση της τουριστικής ζήτησης του θαλασσίου τουρισμού. 7) Ελλειψη έργων υποστηρικτικής υποδομής στους λιμένες και τις μαρίνες. 8) Ελλειψη σύγχρονου Μητροπολιτικού Εκθεσιακού Κέντρου στην Αθήνα. 9) Ελλειψη κοινού νομοθετικού πλαισίου για τις δραστηριότητες εκθέσεων και συνεδρίων. 10) Τα προγράμματα του ΚΠΣ δεν συνέβαλαν ικανοποιητικά προς την κατεύθυνση της ορθολογικής ανάπτυξης των θεματικών μορφών τουρισμού. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι: 11) Με το πρόγραμμα leader χρηματοδοτήθηκαν καταλύματα που αποτελούν απλώς μικρογραφία (και συνήθως κακέκτυπα) των καταλυμάτων που επιδοτούνται από τον αναπτυξιακό νόμο. 12) Οι δυνατότητες συγχρηματοδότησης δράσεων προβολής θεματικών μορφών τουρισμού που υπάρχουν στο ΕΠΑΝ-Μέτρο 5.3 έμειναν, δυστυχώς, ανεκμετάλλευτες 44

45 με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην υπάρξουν ουσιαστικές παρεμβάσεις αλλά και να μην απορροφηθούν πόροι. 12) Ελλειψη πιστοποίησης. Άμεσες ενέργειες: 1) Βελτίωση της επικοινωνίας και της συνεργασίας μεταξύ των συναρμοδίων υπουργείων (Οικονομίας, Ανάπτυξης, ΥΠΕΧΩΔΕ, Ναυτιλίας, Μεταφορών, Εργασίας, Πολιτισμού κ.ά.) 2) Παροχή κινήτρων για τουριστικούς και άλλους οργανισμούς που παράγουν πελατεία κατά την εκτός αιχμής περίοδο (μέσα Οκτωβρίου έως τέλος Απριλίου). 3) Οριστικοποίηση ακτοπλοϊκών δρομολογίων από τον Σεπτέμβριο του προηγούμενου έτους χωρίς δυνατότητα αλλαγής. 4) Διαφοροποίηση ναύλων ανάλογα με περίοδο και ημέρα εβδομάδας. 5) Υπαγωγή των δραστηριοτήτων οργάνωσης εκθέσεων και συνεδρίων στις αρμοδιότητες του υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξη. 6) Θέσπιση μητρώου οργανωτών εκθέσεων και συνεδρίων που θα πληρούν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για την εύρυθμη λειτουργία αμφότερων των δραστηριοτήτων και τη διασφάλιση του κύρους αυτών. 7) Δημιουργία σύγχρονου Μητροπολιτικού Εκθεσιακού Κέντρου στην Αθήνα. 8) Σημαδότηση οδικού δικτύου σε δυο γλώσσες info kiosks. 9) Προσέλκυση νέων με υψηλά προσόντα στον τουριστικό τομέα. 10) Πλήρης απελευθέρωση καμποτάζ και για τα κρουαζιερόπλοια που δεν φέρουν σημαία Προβλήματα: 1) Απουσία αποτελεσματικού μηχανισμού διαχείρισης ποιότητας περιβάλλοντος και λειτουργίας τουριστικών προορισμών. Άμεσες ενέργειες: 1) Αποκατάσταση συστήματος ελέγχου και αδειοδότησης τουριστικών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών. Επενδύσεις: Προβλήματα: 1) Ελλιπής πληροφόρηση για την τουριστική κίνηση (στατιστικά στοιχεία που δεν συλλέγονται και δεν αξιοποιούνται έγκαιρα). 45

46 2) Πολύπλοκη και χρονοβόρα γραφειοκρατία με εμπλοκή πολλών φορέων στις διαδικασίες και αμέτοχη στάση τους. 3) Χαμηλό επίπεδο και περιορισμένο ενδιαφέρον για την αξιοποίηση νέων τεχνολογιών. 4) Το συνολικό πακέτο των τουριστικών υπηρεσιών επιβαρύνεται από μια σειρά από φόρους και τέλη που συνιστούν στην ουσία και αυτά φορολογία, αφού έχουν αποθέσει εδώ και χρόνια τον χαρακτήρα της ανταποδοτικότητας, δημιουργώντας ένα υψηλό δείκτη φορολογικών επιβαρύνσεων σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες: Άμεσοι και έμμεσοι φόροι: - Αύξηση του συντελεστή ΦΠΑ στο 9% στη διαμονή, ενώ στην Πορτογαλία, Κύπρο, Μάλτα είναι 5%, στη Γαλλία 5,5% και στην Ισπανία 7%. - Φόροι επί των ακινήτων για τα γήπεδα και τα κτίρια των ξενοδοχείων. - Φόρος εισοδήματος των επιχειρήσεων σε υψηλότερα ποσοστά από τις ανταγωνίστριες χώρες. - Ειδικοί φόροι κατανάλωσης (καύσιμα, τσιγάρα, ποτά). - Εισφορές υπέρ τρίτων (Εργατική Εστία, ΛΑΕΚ κ.ά.) - Εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία και επιμελητήρια. Τέλη - Τέλος 2% επί των εσόδων των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων υπέρ των ΟΤΑ. - Τέλη φωτισμού και καθαριότητας που καθορίζονται σε ετήσια βάση για τις εποχιακές επιχειρήσεις. - Τιμολόγια κατανάλωσης ύδατος και ηλεκτρικής ενέργειας. - Παράβολα για την έκδοση των πάσης φύσεως αδειών (σήμα λειτουργίας, άδειες καταστημάτων, κολυμβητικών δεξαμενών κ.ά.) - Μίσθωμα απλής χρήσης αιγιαλού. - Αμοιβές για πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα. - Τέλος εκσυγχρονισμού αεροδρομίων. - Υψηλά τέλη χρήσης των υπηρεσιών του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος». Άμεσες ενέργειες: 1) Μείωση γραφειοκρατίας, ευελιξίας και απλούστευση διαδικασιών. 2) Φορολογικές διευκολύνσεις που θα ενισχύουν την επιχειρηματικότητα. Μείωση του κόστους εργασίας με κίνητρα για τους εργοδότες και εργαζόμενους. 3) Φορολογικές διευκολύνσεις που θα ενισχύουν την επιχειρηματικότητα: 46

47 4) Μείωση των συντελεστών ΦΠΑ για τη διαμονή και την εστίαση στα επίπεδα των ανταγωνιστριών χωρών δηλαδή στο 6%. 5) Μείωση του τέλους υπέρ ΟΤΑ από 2% στο 1% με διεύρυνση της φορολογικής βάσης σε όλες τις επιχειρήσεις που επωφελούνται άμεσα ή έμμεσα από τον τουρισμό. 6) Θεσμοθέτηση φόρου για την τουριστική προβολή της περιοχής από τα έσοδα που εισπράττουν οι ΟΤΑ από τα παραπάνω τέλη. 7) Καθορισμός των τελών φωτισμού και καθαριότητας με βάση την εποχιακή λειτουργία της ξενοδοχειακής επιχείρησης. 8) Καθορισμός χαμηλότερων τιμών για την κατανάλωση ύδατος και ρεύματος, όπως ισχύει για τις βιομηχανίες και άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες. 9) Αποδοχή της γνωμοδότησης του Ν.Σ.Κ. από τον υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών σχετικά με τον υπολογισμό του ύψους του μισθώματος για την απλή χρήση αιγιαλού από όμορες ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. 10) Μείωση της γραφειοκρατίας που απαιτείται για την έκδοση των αδειών των ξενοδοχείων καθώς και των επιμέρους καταστημάτων ή εγκαταστάσεων που λειτουργούν στο πλαίσιο μιας ξενοδοχειακής επιχείρησης με τη χορήγηση μιας ενιαίας άδειας από τον ΕΟΤ. 11) Καθορισμός μιας ενιαίας αμοιβής για τη χρήση πνευματικής ιδιοκτησίας και πνευματικών δικαιωμάτων από τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. 12) Διερεύνηση της ανταποδοτικότητας του τέλους υπέρ του εκσυγχρονισμού των αεροδρομίων. 13) Εξέταση της δυνατότητας για επαναδιαπραγμάτευση των τελών χρήσης του αεροδρομίου «Ελ. Βενιζέλος». 14) Μείωση του κόστους εργασίας με κίνητρα για τους εργοδότες και εργαζόμενους: 15) Μείωση των ασφαλιστικών εισφορών που βαρύνουν τις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. 16) Επιδότηση της δημιουργίας των επιπλέον νέων θέσεων απασχόλησης και στις τουριστικές επιχειρήσεις που λειτουργούν εποχικά. 17) Στις περιοχές που επιλέγονται για επέκταση της τουριστικής περιόδου κατά τους χειμερινούς μήνες, να επιδοτείται το κόστος εργασίας όλων ανεξαιρέτως των ξενοδοχειακών μονάδων, που παραμένουν ανοικτές, χωρίς άλλες προϋποθέσεις, διότι η επιλεκτική επιδότηση δημιουργεί συνθήκες άνισου ανταγωνισμού. 18) Ειδική μέριμνα για τους εποχικά απασχολούμενους σε τουριστικά επαγγέλματα, οι οποίοι παραμένουν στο επάγγελμα μετά το 55 έτος της ηλικίας τους. Επειδή η φύση της εργασίας στα ξενοδοχεία δεν ευνοεί την απασχόληση τέτοιων ατόμων, για να παραμείνουν στο επάγγελμα θα πρέπει το ΛΑΕΚ να αναλάβει μέρος από το κόστος της ασφάλισης της. 19) Μείωση δασμών (επιδότηση) για τις αγορές αυτοκινήτων με αποτέλεσμα τη μικρή ηλικία στόλου, καινούργια αυτοκίνητα-ασφάλεια και ποιότητα για τον πελάτη. 47

48 20) Για αξιόλογες επενδυτικές πρωτοβουλίες ίδρυσης πρότυπων μονάδων γαστρονομίας σε τουριστικά περίπτερα με υποδειγματική λειτουργία, ενδείκνυται η συνδρομή της πολιτείας εξομοιώνοντας τις μονάδες αυτές προς άλλες (π.χ. ξενοδοχειακές) στο πλαίσιο ειδικών αναπτυξιακών ρυθμίσεων. Σε νηπιακό στάδιο ο συνεδριακός τουρισμός Σε νηπιακό στάδιο εξακολουθεί να βρίσκεται ο συνεδριακός τουρισμός στην Ελλάδα. Διάφορες διεθνείς έρευνες τοποθετούν μεταξύ 1%-1,72% το μερίδιο Που κατέχει η χώρα μας στην παγκόσμια αγορά. Αν και η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού θεωρείται ιδιαίτερα προσοδοφόρα καθώς ένας σύνεδρος δαπανά περίπου τετραπλάσια ποσά στη χώρα υποδοχής από έναν απλό τουρίστα- η Ελλάδα εξακολουθεί να παρουσιάζει χαμηλές επιδόσεις στη διοργάνωση συνεδρίων. Την ίδια στιγμή, ΗΠΑ, Γαλλία και Γερμανία πρωταγωνιστούν, ενώ η γειτονική Τουρκία κερδίζει διαρκώς έδαφος. Η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία μπορεί να είναι ανεκτίμητη. Απαιτείται λοιπόν η βελτίωση της συμμετοχής του Τουρισμού στα βασικά μεγέθη της Οικονομίας. Παράλληλα ας μην ξεχνάμε, ότι στον τουριστικό τομέα απασχολείται περίπου το 10% του συνόλου των απασχολούμενων. Αποτελεί, δηλαδή, βασικό μοχλό μείωσης της ανεργίας. Ο ελληνικός τουρισμός πρέπει να εξελιχθεί σταδιακά και χωρίς κλυδωνισμούς από μαζικό σε επιλεκτικό και πολυμορφικό. Προσανατολισμένο στις απαιτήσεις και τα ενδιαφέροντα του καταναλωτή, με την ανάδειξη της μοναδικότητας της πολιτιστικής της κληρονομιάς, έτσι ώστε να περιοριστεί η δυνατότητα υποκατάστασης της Ελλάδας από άλλους μεσογειακούς προορισμούς. Προς τον σκοπό αυτό χρειάζεται να επιδιώξουμε: α) την αύξηση της ζήτησης ιδιαίτερα από τις υπερπόντιες αγορές και φυσικά από τη 48

49 Δυτική και Ανατολική Ευρώπη. β) την προσέλκυση ζήτησης ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων. γ) την προσέλκυση οργανωμένου τουρισμού από χώρες υψηλής οικονομικής ανάπτυξης (π.χ. χώρες ΝΑ Ασίας), για τις οποίες απαιτείται η διαμόρφωση πακέτου με «εθνικές προδιαγραφές» όπως ιδιαιτερότητες διατροφής, οργάνωσης, θρησκευτικών συνηθειών, κλπ. δ) τη διαμόρφωση εμπλουτισμένων τουριστικών προϊόντων τα οποία θα συνεχίζουν μεν να αξιοποιούν το πρότυπο «ήλιος-θάλασσα», αλλά με παράλληλη ένταξη του πολιτιστικού αποθέματος και των άλλων συγκριτικών πλεονεκτημάτων της χώρας. ε) τη βελτίωση των θεματικών αγορών (αγορές-θύλακες), όπως ο συνεδριακός τουρισμός, ο αθλητικός, ο τουρισμός υγείας, ο οικοτουρισμός, ο θρησκευτικός τουρισμός κλπ. Τεράστιο θέμα για την ανάπτυξη βαριάς τουριστικής βιομηχανίας αποτελεί και η προβολή, η διαφήμιση της χώρας, ο προσδιορισμός της, το positioning της σε σχέση με άλλες χώρες της Μεσογείου. Οι κύριες κατευθύνσεις της επικοινωνιακής πολιτικής και της διαφήμισης είναι η ανάδειξη της ιδιαιτερότητας αλλά και της και συνθετότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, ώστε να αντιμετωπιστεί η δυνατότητα υποκατάστασης του. Απαιτείται, λοιπόν, σχεδιασμός για μια διαφημιστική εκστρατεία προς τις διεθνείς αγορές με ενιαίο positioning αλλά παράλληλα με ευελιξία και εξειδίκευση στις ανάγκες της κάθε επί μέρους αγοράς. Γενικός στόχος, θα είναι η αύξηση της «ανταγωνιστικότητας» της Ελλάδας στις διεθνείς τουριστικές αγορές με διακριτό και ελκυστικό προφίλ του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Ο εναλλακτικός τουρισμός είναι αυτός που θα σηματοδοτήσει μια νέα περίοδο τουριστικής ανάπτυξης και τουριστικής πολιτικής για τον Ελληνικό χώρο και αυτό γιατί ο αριθμός των ευρωπαίων πολιτών που στρέφεται και προς τον εναλλακτικό 49

50 τουρισμό ξεπερνά τα και αυξάνεται με ρυθμούς άνω του 20% κατά χρόνο. Επίσης, η ανάπτυξη διαφόρων μορφών εναλλακτικού τουρισμού αποτελεί προτεραιότητα λόγω του ρόλου της στην άμβλυνση της χωρικής συγκέντρωσης της τουριστικής δραστηριότητας, αλλά και για την αναβάθμιση και τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος. Στη χώρα μας ο εναλλακτικός τουρισμός μπορεί και πρέπει να γίνει σημαντικός μοχλός μιας νέας φάσης τουριστικής επέκτασης.! Πηγή: Εφημερίδα «τα ΝΕΑ», 2.5 ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ /ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Με τον όρο λοιπόν εναλλακτικές μορφές τουρισμού, εννοούμε διάφορες δραστηριότητες στις οποίες μπορεί ο ενδιαφερόμενος να συμμετέχει ομαδικά ή προσωπικά. Η συμμετοχή σε εναλλακτικές δραστηριότητες προσφέρεται για να γνωρίσει κανείς τα βουνά, τις κοιλάδες, τα απότομα φαράγγια, τα ορμητικά ποτάμια, τις ήρεμες λίμνες, τα διεθνή ορειβατικά μονοπάτια και παράλληλα τα ιστορικά μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους των διαφόρων περιοχών της Ελλάδας. Όλες οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού είναι ως πολύ φιλικές προς το περιβάλλον. Ένα ακόμη όφελος είναι ότι σχεδόν όλοι οι φυσικοί χώροι όπου πραγματοποιούνται οι δραστηριότητες αυτές προστατεύονται διακριτικά με την ανάδειξη του φυσικού τοπίου, των παραδοσιακών οικισμών, την προστασία της χλωρίδας και της πανίδας της περιοχής συμβάλλοντας στο να διατηρούνται οι περιβαλλοντικές ισορροπίες. 50

51 Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού χαρακτηρίζονται από την ποικιλία που προσαρμόζεται στις προτιμήσεις και την οικονομική δυνατότητα κάθε επισκέπτη. Συνδυάζουν φυσική άσκηση, δράση, τόλμη, θάρρος και σεβασμό στη φύση. Απαραίτητες επίσης είναι σε αρκετές περιπτώσεις οι τεχνικές γνώσεις, καθώς και η σωστή οργάνωση και εξοπλισμός. Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν ήδη αρκετοί σύλλογοι με ειδικά προγράμματα και εξειδικευμένο προσωπικό, όπου μπορεί να απευθυνθεί κάθε ενδιαφερόμενος. Ηγουμενάκης Ν. " Τουριστική οικονομία ", Τόμος Α', Εκδόσεις Interbooks, Αθήνα 1991, σελ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗ ΧΙΟ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ Στην Ελλάδα υπάρχουν χιλιάδες νησιά, από τα οποία μόνο τα 227 κατοικούνται. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει τον έντονο κατακερματισμό των νησιωτικών περιφερειών. Ο νησιωτικός χώρος καταλαμβάνει το 15 % της έκτασης της Ελλάδας, ενώ σε αυτόν κατοικεί το 11,5% του πληθυσμού της. Στα περισσότερα ελληνικά νησιά, σημειώθηκε σημαντική πληθυσμιακή μείωση, στις δεκαετίες του 50 και του 60. Η οικονομική συρρίκνωση λόγω των ευρύτερων τεχνολογικών και δομικών αλλαγών επιτάχυναν τη μαζική μετανάστευση η οποία περιορίσθηκε στη δεκαετία του 8, κυρίως λόγω της τουριστικής ανάπτυξης. Στα μεγαλύτερα κυρίως νησιά, η πληθυσμιακή μείωση αντιστράφηκε και παρατηρήθηκε κάποια διεύρυνση των παραγωγικών 51

52 δραστηριοτήτων. Αυτό ωστόσο δεν αντιπροσωπεύει το σύνολο των νησιωτικών περιοχών, ενώ σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις σημειώνεται έντονη διακύμανση πληθυσμού ανάλογα με την εποχή: κατά τη διάρκεια του χειμώνα ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού εγκαταλείπει τα νησιά για την ενδοχώρα, για να επιστρέψει σε αυτά την άνοιξη. Έτσι ο πληθυσμός κατά τη θερινή περίοδο πολλαπλασιάζεται, σχεδόν αποκλειστικά λόγω του τουρισμού. Επιπλέον, με την εξαίρεση κάποιων από τα μεγαλύτερα νησιά, όπως η Κρήτη, η Εύβοια, η Λέσβος και η Χίος, όπου αναπτύχθηκαν δραστηριότητες πέρα της τουριστικής, πολλά μικρά νησιά εξαρτώνται άμεσα από τον τουρισμό όσον αφορά στη μελλοντική τους ανάπτυξη. ΠΗΓΗ: Ο έντονα συγκεντρωτικός χαρακτήρας του τουρισμού διαπιστώνεται από την κατανομή των τουριστικών ροών και καταλυμάτων στη χώρα. Το νησί της Χίου είναι από τα μεγαλύτερα του Αιγαίου, το πέμπτο κατά σειρά στην Ελλάδα. Έχει έκταση 842 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Βρίσκεται στο Β.Α Αιγαίο και είναι γνωστή σαν Μυροβόλος από το άρωμα των κήπων και των περιβολιών της, σαν πατρίδα του επικού ποιητή Ομήρου καθώς και από τη μαστίχα της. Τα κύρια προϊόντα που εξάγει είναι η μαστίχα, το λάδι, τα σύκα και το κρασί ενώ έχει διεθνή φήμη για το μέγεθος και την ποιότητα της ναυτιλίας της. Διοικητικά μαζί με τα νησιά Οινούσσες και Ψαρά αποτελεί τον νομό Χίου με πληθυσμό που φθάνει τους κατοίκους (απογραφή 2005). Πρωτεύουσα του νομού είναι η πόλη της Χίου, που λέγεται και Χώρα. 52

53 ΙΣΤΟΡΙΑ Το όνομα της Χίου πιθανόν προέρχεται από την κόρη του Οινοπίοντα, Χίων, σύμφωνα όμως με μια άλλη εκδοχή πρώτοι άποικοι του νησιού ήταν οι Πελασγοί. Αυτό αποδεικνύει για πολλούς και τις πολλές περιοχές του νησιού που φέρουν το όνομα τους. Σύμφωνα με μια τελευταία εκδοχή, το όνομα του νησιού προέρχεται από τους Σύρους, στην γλώσσα των οποίων σημαίνει μαστίχα. Στο νησί κατά καιρούς δόθηκαν και άλλα ονόματα, όπως Πιτυούσα, Αιθαλία, Μακρίς και Μαυρονήσι. Οι ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορα μέρη του νησιού, όπως ο Εμπορειός και το Άγιο Γάλας από Βρετανούς άλλα και Έλληνες αρχαιολόγους, έχουν αποδείξει πως η Χίος ήταν κατοικήσιμη το λιγότερο από την Νεολιθική περίοδο και την εποχή του χαλκού ( π.χ.). Σύμφωνα με την παράδοση, ο πρώτος κάτοικος και βασιλιάς του νησιού ήταν ο Οινοπίων, γιος του Διόνυσου και της Αριάδνης, ο οποίος ήρθε από την Κρήτη το 1500 π.χ. στο νοτιότερο άκρο της Χίου και έμαθε στους κατοίκους του νησιού το εμπόριο, τη θάλασσα και το πως να καλλιεργούν τα αμπέλια. Ο πληθυσμός της Χίου αυξήθηκε πάνω από τους κατοίκους κατά τον 5ο με 4ο αιώνα π.χ. ενώ οι πλειοψηφία αυτών έμενε μάλλον στο κεντρική πόλη της Χίου. Ο Φοινικίδης γράφει ότι το νησί κατακτήθηκε από τους Λέλεγκες, πρωτόγονους Έλληνες υπόδουλους των Μινώων, οι οποίοι απελάθηκαν από τον βασιλιά Έκτορα. Η έναρξη του ιωνικού αποικισμού συμπίπτει με την καταστροφή του μυκηναϊκού. Γύρω στο π.χ. το νησί κατακτάται από τους Ίωνες οι οποίοι κατάγονταν από τη Βοιωτία, οπότε και η Χίος αρχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ιστορικό ρόλο. Εκτός της Χίου, οι Ίωνες είχαν κατακτήσει τη Σάμο και άλλες δέκα 10 πόλεις της Μικράς Ασίας, ιδρύοντας έτσι την Δωδεκάπολη των Ιώνων. Σύντομα, οι πόλεις που είχαν κατακτηθεί από τους Ίωνες είχαν δημιουργήσει μια ομοσπονδία ενώ 53

54 είχαν και σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του Ελληνικού πολιτισμού. Η Χίος αναπτύχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες πόλεις των αρχαίων χρόνων, με πληθυσμό κατοίκους και ταυτόχρονα σε μια μεγάλη ναυτική δύναμη. Είναι χαρακτηριστικό πως έχουν βρεθεί χιώτικοι αμφορείς σε κάποια σημεία της Ρωσίας άλλα και της Βόρειας Αιγύπτου. Η Χίος εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα σημεία εξαγωγής κρασιού, τον επονομαζόμενο Αριούσιο οίνο, ο οποίος ήταν γνωστός για την εξαιρετική του ποιότητα άλλα και για το ότι ήταν ένα από τα πιο ακριβά κρασιά της Ελλάδας εκείνη την εποχή. Το πολίτευμα που υπήρχε κατά την Ιωνική κυριαρχία θεωρείται δημοκρατία στα πρώτα βήματα της. Η περίοδος αυτή έφτασε στο τέλος της όταν η Χίος κατακτήθηκε από τους Πέρσες το 493 π.χ., μετά από την αποτυχημένη αντίσταση που προέβαλαν οι Χιώτες. Οι Πέρσες κατέστρεψαν τους αμπελώνες του νησιού, έκαναν καταστροφές, ενώ έστειλαν και πολλούς αιχμαλώτους στον Πέρση βασιλιά. Το 479 π.χ. οι Χιώτες επαναστάτησαν και μετά την μάχη της Μυκάλης απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, ενώ συμμετείχαν και στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Οι Χιώτες ξανάχτισαν την πόλη και παρουσίασαν μεγάλη πρόοδο στην ναυτιλία, το εμπόριο, την βιομηχανία και την παραγωγή κρασιού. Το νησί απέκτησε πλούτο ο οποίος οδήγησε σε ανέσεις για τους κατοίκους. Χαρακτηριστικά αυτής της εποχής είναι οι φράσεις χιώτικη χαρά και χιώτικη ζωή. Η περίοδος αυτή κράτησε για μισό αιώνα, μέχρι την έναρξή δηλαδή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, οι Χιώτες πολέμησαν στο πλευρό των Αθηναίων, έως και την καταστροφική ήττα τους στη Σικελία, οπότε και συμμαχούν με τους Σπαρτιάτες. Μετά την υπογραφή της Ανταλκιδείου Ειρήνης όμως, η Χίος επιστρέφει στο πλευρό των Αθηναίων. Όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κυριάρχησε, στη Χίο υπήρχε μακεδονική φρουρά. Όταν πέθανε, το νησί βρέθηκε σε περίοδο παρακμής και πέρασε στα χέρια 54

55 των Ρωμαίων. Οι Χιώτες συμμάχησαν με τους Ρωμαίους και αρχικά απολάμβαναν κάποια προνόμια. Οι Ρωμαίοι όμως με το πέρασμα των χρόνων αφαίρεσαν πολλά έργα τέχνης από το νησί, ενώ επακολούθησαν και κάποιοι καταστρεπτικοί σεισμοί. Μετά την πτώση της Ρωμαικής αυτοκρατορίας και την εξάπλωση του Χριστιανισμού, η Χίος ήταν για πολλούς αιώνες υπό την διακυβέρνηση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκτός από κάποιες σύντομες χρονικές περιόδους που λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς. Όταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία ξαναπήρε τον έλεγχο της Χίου, αναγνώρισε την σημαντική στρατηγική θέση του νησιού. Έτσι, ξεκίνησε η οχύρωση της τον 11ο αιώνα και η κατασκευή του Κάστρου της Χίου. Το 1042 μ.χ., ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Μονομάχος ξεκίνησε το κτίσιμο της Νέας Μονής στο σημείο που είχε βρεθεί η εικόνα της Παρθένου. Ευγένιος Ντελακρουά - Η σφαγή της Χίου Μετά από μια σειρά επιδρομών, όπως αυτή των Ενετών, η Χίος καταλαμβάνεται από τους Γενουάτες το 1346, οι οποίοι ήταν μια ανερχόμενη δύναμη. Για δύο ολόκληρους αιώνες το νησί παρουσίαζε πρόοδο. Οι Γενουάτες, αν και καταπίεζαν τους ντόπιους, οργάνωσαν το εμπόριο μαστίχας και έφεραν στη Χίο τη καλλιέργεια εσπεριδοειδών, ενώ οι Γενουάτες κατάφεραν να κρατήσουν τους Τούρκους μακριά από τη Χίο μέχρι το 1566, οπότε και οι Τούρκοι κατακτούν το νησί. Οι καταπίεση του λαού συνεχίζεται, 55

56 αλλά οι νησιώτες κρατούν τα προνόμια τους χάρη στη παραγωγή μαστίχας. Κατά την τουρκοκρατία, υπήρξε σφαγή των νησιωτών μετά από μια εξέγερση το 1822, η οποία έχει απεικονιστεί από τον Ευγένιο Ντελακρουά. Ο τουρκικός στόλος έκαιγε και κατέστρεφε τα πάντα για 15 μέρες, προσπαθώντας να παραδειγματίσει τους υπόλοιπους Έλληνες. Στην ιστορία έχει μείνει η καταστροφή της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Λίγοι Χιώτες επέζησαν της λεηλασίας και έκαναν προσπάθεια να ξαναχτίσουν το νησί το Τελικά η Χίος ελευθερώθηκε το 1912 και έγινε κομμάτι της ανεξάρτητης Ελλάδας. Κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Χιώτες πολέμησαν κατά των Γερμανών ενώ το νησί απελευθερώθηκε μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα το Στην αρχαιότητα η Χίος ονομαζόταν και «Αιθάλη» (από το ηφαιστιογενές του εδάφους) και «Μάκρις», λόγω του σχήματος της. Είναι νησί ορεινό που διασχίζεται από Βορρά προς Νότο από μια οροσειρά που χαμηλώνει στα Νότια και γίνεται βουνολοφώδης (περιοχή Μαστιχοχωρίων). Υψηλότερο όρος της είναι το Πεληναίο (1297 μ.), το οποίο βρίσκεται στο βόρειο τμήμα και σε κοντινή απόσταση από αυτό, στα βορειοδυτικά είναι το όρος Αμανή (809 μ.) και στο κέντρο του νησιού το όρος Προβατάς (800 μ). Η Χίος συνδέεται ακτοπλοϊκώς και αεροπορικώς με την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό. Το νησί παρουσιάζει σημαντική τουριστική ανάπτυξη, λιγότερο βέβαια το Β.Δ τμήμα της, και διαθέτει ικανοποιητικό οδικό δίκτυο, το οποίο βελτιώνεται συνεχώς. Οι περισσότεροι γνωρίζουν τη Χίο για τις υπέροχες παραλίες της. Η φήμη της ως ένα από τα καλύτερα θέρετρα της χώρας είναι μεγάλη. Αυτό που οι 56

57 περισσότεροι δεν γνωρίζουν είναι ότι η υπέροχη φύση και η ιστορία αυτού του νησιού ανοίγουν δρόμους για νέες εμπειρίες που δεν γνωρίζουν εποχές! Η Χίος υποδέχεται όλο το χρόνο εκείνους που αναζητούν να γνωρίσουν την ιστορία της, τα μεσαιωνικά κάστρα και τους παραδοσιακούς οικισμούς της, τις αναμνήσεις από την εποχή του Μεσαίωνα και του Βυζαντίου. Κι ακόμα, η Χίος υποδέχεται τους ταξιδιώτες στα ήπια αλλά και συναρπαστικά μονοπάτια της που ενδείκνυνται για πεζοπορία και ήπια ορειβασία. Αγροτουριστικές δραστηριότητες στον Κάμπο και πολλές ακόμα εκπλήξεις περιμένουν όλους εκείνους που αναζητούν κάτι διαφορετικό στα ταξίδια τους. Η Χίος από το 1985 ξεκίνησε και ως τουριστικός προορισμός, μετά την κρίση της ναυτιλίας, του κυριότερου οικονομικού παράγοντα ανάπτυξης του νησιού μας, που μονομερώς είχε βοηθήσει στην ανάπτυξη του νησιού μας με το εισερχόμενο συνάλλαγμα από τους ναυτικούς μας. Λόγω άφιξης πτήσεων από το εξωτερικό (από το 1988) αυξήθηκαν τα τουριστικά καταλύματα, έχοντας σήμερα 35 ξενοδοχειακές μονάδες- δυναμικότητας κλινών, καλύπτοντας το 47% της συνολικής δυναμικότητας του νησιού, ενώ το υπόλοιπο 53% καλύπτεται από 175 επιχειρήσεις ενοικιαζόμενων δωματίων, διαμερισμάτων και κατοικιών, δυναμικότητας κλινών. Το κέντρο των τουριστικών δραστηριοτήτων στο νησί μας επικεντρώνεται στην ανατολική πλευρά της κεντρικής Χίου και συγκεκριμένα στους δήμους Χίου και Αγίου Μηνά, καλύπτοντας το 70% του συνολικού αριθμού κλινών. Οι 57

58 περισσότερες από τις επιχειρήσεις λειτουργούν εποχιακά κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Ένα βασικό πλεονέκτημα του νησιού μας είναι ότι βασίζεται σε ποσοστό 55% περίπου σε μεμονωμένους τουρίστες (το μεγαλύτερο ποσοστό καλύπτεται από Έλληνες) και 45% σε τουρίστες που φθάνουν με ναυλωμένες πτήσεις (χώρες προέλευσης: Ολλανδία, Νορβηγία, Βέλγιο, Αυστρία και Σλοβενία). Ο αριθμός αφίξεων από αυτές τις χώρες ανέρχεται στις περίπου και οι επισκέπτες ανήκουν στις μεσαίες οικονομικές τάξεις και οι ηλικίες τους από με επικρατέστερες τις ηλικίες Από δε τα τουριστικά γραφεία που δραστηριοποιούνται στη Χίο μόνο τα 3 ασχολούνται με τον εισερχόμενο τουρισμό. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα μικρό ρεύμα και από Τουρκία για μονοήμερα ή διήμερα. Την τουριστική προβολή του Νομού μας έχει αναλάβει η Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής, που διαχειρίζεται και τη μικρή χρηματοδότηση από τον Ε.Ο.Τ., συνεπικουρούμενη από το Δήμο Χίου μέσω του Γραφείου Τουρισμού, που λειτουργεί όλο το χρόνο Τους καλοκαιρινούς μήνες και όχι πάντα λειτουργεί και Γραφείο Τουρισμού στον Άγιο Μηνά, μόνο για πληροφορίες. Τα χρήματα που δαπανώνται για την τουριστική προβολή του νομού θεωρούνται από τους επαγγελματίες ελάχιστα σε σχέση με τους γειτονικούς 58

59 νομούς, αλλά και η υποδομή που υπάρχει για την οποία θα μιλήσουμε είναι όπως και πριν από 20 χρόνια. ΠΗΓΗ: ΕΝΑ ΧΙΟΥ 3.2 ΑΔΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΠΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ -ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Το τοπικό τουριστικό προϊόν έχει αδυναμίες αλλά αυτές οφείλονται στις βασικές ελλείψεις υποδομών που λειτουργούν ανασταλτικά στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού μας, ίδιες εδώ και 20 χρόνια. Παρά τις προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια σε επίπεδο υποδομών, από την Τοπική Αυτοδιοίκηση Α & Β βαθμού, εξακολουθούν να υπάρχουν αδυναμίες σε ότι αφορά τις συγκοινωνίες (αεροδρόμιο-λιμάνι, υπόσχεση Πρωθυπουργού κ. Σημίτη για το αεροδρόμιο, μελέτη για λιμάνι από κα Σκέμπερη- Γ.Γραμματέα Περιφέρειας Β Αιγαίου), την ποσότητα και την ποιότητα του νερού, την καθαριότητα και την προστασία του περιβάλλοντος, και την περιβόητη δημιουργία μαρίνας. Τα σημαντικότερα προβλήματά είναι: 59

60 1) Το ανεπαρκές συγκοινωνιακό δίκτυο με την υπόλοιπη νησιωτική χώρα και κυρίως με τη Β Ελλάδα που αποτελεί σημαντική πηγή αποστολής τουριστών στο νησί μας. Η Χίος φαίνεται για το Υ.Ε.Ν. ανήκει σε άλλη επικράτεια αφού φέτος κόπηκε η γραμμή και με το πλοίο Πηνελόπη. 2) Η εποχικότητα του τουριστικού μας προϊόντος που συγκεντρώνεται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες και δη Ιούλιο και Αύγουστο. 3) Η έλλειψη μεγάλων τουριστικών επενδύσεων στο νησί και βέβαια δεν εννοούμε πολυώροφα κτίρια αλλά δεμένα αρμονικά με το περιβάλλον καθώς και ο μικρός αριθμός κλινών σε κύρια και βοηθητικά καταλύματα υψηλών προδιαγραφών (π.χ. δεν υπάρχει ούτε ένα για δείγμα πέντε αστέρων ξενοδοχείο). 4) Η μη συστηματική ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και η έλλειψη τουριστικής συνείδησης από μερίδα επαγγελματιών. 5) Η απουσία εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού σε συνδυασμό με το μικρό αριθμό επιμορφωτικών σεμιναρίων. 60

61 3.3 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ Όσον αφορά την τουριστική προσφορά στο νησί της Χίου, έχουν δημοσιευθεί από την ένωση ξενοδόχων Χίου τα εξής στοιχεία: Ξενοδοχεία Κατηγορία Δωμάτια CHIOS CHANDRIS ERYTHA 4 81 GOLDEN SAND GRECIAN CASTLE 4 55 AEPOS 3 52 AGHIA MARCELLA 3 21 GOLDEN ODYSSEY 3 72 KARDAMYLA 3 32 MORNING STAR 3 30 POSEIDONION 3 56 SUNSET 3 28 DIANA 2 51 KYMA 2 59 KYBELI APTS 4 49 SPITAKIA 4 11 SPILIA 4 4 SUN VILLAGE APTS 4 28 EMPORIOS BAY 3 16 FEDRA 3 10 IASON

62 KAVOS APTS 3 3 SUNRISE 3 28 KARATZAS 1 25 Ακόμα, τα ενοικιαζόμενα δωμάτια κ διαμερίσματα από τα πιο τουριστικά μέρη της Χίου είναι τα εξής: ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ Ονόματα Κατηγορία Δωμάτια ΑΛΕΡΤΑΣ 1 10 ΓΙΑΝΝΙΩΔΗ 1 8 ΚΑΡΟΥΣΑΚΗΣ 1 7 ΚΟΒΕΟΥ 2 8 ΜΕΛΕΚΟΥ 2 7 ΜΙΜΙΔΗΣ 2 4 ΠΛΥΤΑ 2 6 ΨΩΡΑ 2 10 ΨΩΡΑΣ 1 8 ROJER 2 9 ΣΤΟΥΠΑΣ 2 6 ΤΟΥΡΝΗΣ 1 8 ΒΕΡΓΟΣ 1 15 ΚΑΜΠΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ 1 5 ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ

63 ΣΙΜΟΣ 1 10 ΚΟΥΝΗ 1 4 ΨΩΡΑΣ 1 5 ΤΟΠΑΚΑ 1 10 ΒΟΥΛΑΜΑΝΔΗΣ 1 7 ΚΑΡΦΑΣ ΒΕΝΟΒΙΑΣ 1 13 ΚΩΣΤΑΛΑΣ 3 14 ΜΩΡΟΜΑΛΟΣ 1 10 ΣΤΡΟΓΥΛΛΟΣ 1 4 ΜΠΟΥΜΠΑΡΗ 2 6 ΓΟΥΤΗΣ 1 10 ΧΑΤΖΕΛΕΝΗΣ 1 3 ΚΑΡΑΤΖΑΣ 1 23 ΚΕΡΚΕΤΖΕΣ 1 3 ΚΟΤΑΤΗΣ 1 10 ΜΟΥΝΤΕ 1 4 ΜΟΥΤΑΦΗΣ 1 12 ΠΑΡΛΑΜΑΣ 1 10 ΣΙΔΕΡΑΤΟΣ 1 10 ΤΡΑΒΛΟΣ 1 10 ΤΣΑΓΚΑΤΟΣ 1 10 ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

64 ΑΓΙΑ ΦΩΤΕΙΝΗ ΑΛΑΤΣΑΔΙΑΝΟΣ 1 8 ΑΝΔΡΕΑΔΗΣ 1 3 ΓΙΑΚΟΥΜΑ 1 7 ΚΟΥΤΣΟΥΡΑΔΗΣ 1 3 ΜΟΝΟΓΙΟΥΔΗ 1 7 ΠΕΛΑΝΤΗΣ 1 10 ΣΤΑΥΡΙΝΟΥΔΗΣ 2 5 ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ 2 13 ΖΩΗ 1 10 ΠΥΡΓΙ ΚΟΣΤΑΡΗ 2 2 ΒΑΛΛΙΑ 2 5 ΕΜΠΟΡΕΙΟΣ ΦΕΡΕΚΙΔΟΥ 1 3 ΜΑΜΟΥΝΗ 1 10 ΜΕΝΗΣ 2 3 ΣΙΔΕΡΑΚΗ

65 ΚΩΜΗ ΦΑΚΙΡΗ 1 9 ΛΕΡΑΚΗ 4 5 ΣΕΡΑΦΗ 2 6 ΒΕΡΓΙΤΣΗΣ 1 6 ΒΡΟΝΤΑΔΟΣ ΦΑΦΑΛΙΟΣ 1 8 ΓΑΦΟΣ 1 5 ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΣ 1 13 ΧΕΛΙΟΤΟΥ 1 5 ΚΑΛΑΜΑΡΗ 1 10 ΤΣΙΜΙΔΟΠΟΥΛΟΣ 1 2 ΖΑΝΝΙΚΟΣ 1 7 ΒΟΛΙΣΣΟΣ ΜΠΑΧΑ 1 5 ΦΩΚΙΟΣ 1 7 ΚΑΠΙΡΗ 1 4 ΠΟΥΛΙΑ

66 ΖΑΡΤΑΛΟΥΔΗΣ 1 3 ΑΓΙΑΣΜΑΤΑ ΦΑΣΟΛΑ 2 6 ΡΙΜΙΚΗ 2 6 ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΧΙΟΥ Όσον αφορά την τουριστική ζήτηση έχουμε την συγκριτική ανάλυση ετών κατά μέσο όρο, μέχρι και το μήνα Μάρτιο από την υπηρεσία πολιτικής αεροπορίας ( τμήμα: αερολιμενικό) ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΕΤΟΣ 2007 ΕΤΟΣ 2008 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΑΕΡΟΣΚΑΦΗ Κινήσεις ,73 αεροσκαφών εσωτερικού Κινήσεις 0 0 αεροσκαφών εξωτερικού ΕΠΙΒΑΤΕΣ Αφίξεις επιβατών ,61 εσωτερικού Αναχωρήσεις ,56 επιβατών εσωτερικού Αφίξεις επιβατών

67 εξωτερικού Το αεροπλάνο, αποτελεί το βασικό μέσο μεταφοράς των τουριστών του εξωτερικού που επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο. Παρατηρώντας τις αφίξεις charter σχηματίζουμε μια εικόνα τουριστικής ζήτησης από το εξωτερικό : Αφίξεις επιβατών με πτήσεις charter ανά χώρα, Αυστρία Βέλγιο Ολλανδία Νορβηγία Σλοβενία Σύνολο Παρατηρούμε μια μείωση των τουριστών το 2007 σε σχέση με το 2006, κατά 1683 άτομα. 67

68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣ- ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Η φύση εκτός από σπάνια τοπία και ιδιαίτερες φυσικές ομορφιές, «χάρισε» στην Ελλάδα και πηγές με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά λουτρά αποτελούν μέρος του εθνικού πλούτου της χώρας, ενώ οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές, ήδη, από τους αρχαίους χρόνους. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα, είτε λόγω της υψηλής τους θερμοκρασίας είτε λόγω της παρουσίας σπάνιων δραστικών συστατικών. Τα νερά αυτά χαρακτηρίζονται ως μεταλλικά εξαιτίας της θερμοκρασίας ή της γενικής τους χημικής σύστασης. Εκτός από τις ψυχρές μεταλλικές πηγές υπάρχουν και οι θερμοπηγές, με τις οποίες οικοδομήθηκε ένας κλάδος θεραπευτικής αγωγής, η ιαματική υδροθεραπεία (θερμαλισμός). Η γεωγραφική κατανομή των πηγών δεν είναι τυχαία, καθώς συνδέεται είτε με τεκτονικά γεγονότα, όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών του Καϊάφα, της Κυλλήνης και του Λαγκαδά, είτε με ηφαιστειακές δραστηριότητες όπως, για παράδειγμα, στις περιπτώσεις των πηγών των Μεθάνων, της Μήλου, της Λέσβου, της Σαμοθράκης και της Λήμνου. Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες, και διακρίνεται σε δύο είδη: -την εσωτερική, η οποία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία (πόση ιαματικών νερών), εισπνοθεραπεία (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και τις πλύσεις (στοματικές, ρινικές, γυναικολογικές) 68

69 -την εξωτερική, η οποία περιλαμβάνει τα λουτρά, τις καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, που έρχεται με ψηλή ή χαμηλή πίεση) τις υδρομαλάξεις (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), την υδροκινησιοθεραπεία (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται στο νερό) και την πηλοθεραπεία (εφαρμογή πηλού, που έχει «ωριμάσει», σε σημεία του σώματος με διάφορες παθήσεις). Για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού και γενικότερα, του τουρισμού υγείας, λειτουργούν ήδη δύο κέντρα θαλασσοθεραπίας στην Κρήτη, εφοδιασμένα με το ειδικό σήμα λειτουργίας του Ε.Ο.Τ. και είναι υπό κατασκευή άλλα δύο. Σε αυτήν την κατηγορία τουριστικής υποδομής περιλαμβάνονται, επίσης, τα 14 υδροθεραπευτήρια (ιδιοκτησίας του Ε.Ο.Τ) στα οποία εξυπηρετούνται ετησίως περί τα άτομα, με θεραπευτικές αγωγές (λούσεις, κλπ.) καθώς και δεκάδες άλλες ιαματικές πηγές που λειτουργούν από τοπικούς φορείς και προσφέρουν στους επισκέπτες σύγχρονες υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών. Λέγοντας ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑ εννοούμε την εφαρμογή των ιαματικών νερών στη θεραπευτική του ανθρώπου. Το είδος αυτό της θεραπείας αποτελεί μέρος της φυσικοθεραπείας, δηλαδή η χρησιμοποίηση των φυσικών μέσων στη θεραπευτική. Ισχύει δε, ο νόμος υπ.αριθ 3498, για τον ιαματικό τουρισμό που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως στις 24 Οκτωβρίου 2006 και σύμφωνα με τον οποίον καθορίζονται διεξοδικά οι προϋποθέσεις ονομασίας ενός τόπου ως ιαματικό λουτρό. 69

70 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ Η ιστορία των ιαματικών πηγών αρχίζει από την αρχαία Ελλάδα. Ο πρώτος παρατηρητής των πηγών αυτών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος ( π.Χ.). Αυτός περιέγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε, κάνοντας λίγο και το γιατρό, η λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες. Ο Ιπποκράτης από την Κω ( π.Χ.) που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά, που τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και στις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλ. τα μεταλλικά. Αυτά, λέγει, αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία. Εκτός από τις διάφορες γνωστές αναφορές στην Αγία Γραφή, κατά τη ρωμαϊκή εποχή και τους βυζαντινούς χρόνους πολλοί γιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία και την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Τέτοιοι ήταν ο Ηρόφιλος, ο Ερασίστρατος, ο Ασκληπιάδης, Αγαθίνος, ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Παύλος ο Αιγινήτης κ.α. Από όλους αυτούς τους γιατρούς ήταν παραδεκτή η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Ενας μαθητής μάλιστα του Αγαθίνου, έγραψε, τον 1 ο μ.χ. αιώνα, για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών και είπε ότι δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί επακριβώς ο τρόπος που αναπτύσσουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, κάθε μια από τις πηγές ξεχωριστά, γιατί χρειάζονται γι αυτό μακροχρόνιες παρατηρήσεις και πειραματισμοί.αυτό ισχύει και μέχρι σήμερα. Γνωστά παραμένουν, σαν ιστορικά μνημεία, αρχιτεκτονικής σε όλη την 70

71 Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, τα ρωμαϊκά λουτρά. Η Ιαματική Λουτροθεραπεία βρίσκει ευρύτερη εφαρμογή τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης ( Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία,Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωμαϊκές Θέρμες. Μετά το 2 ο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν βελτιώσεις η ακόμη καινούργια ιδρύματα των οποίων η λειτουργία εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις για την ωφελιμότητα της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Οι χημικές αναλύσεις του νερού των πηγών άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Οθωνα ( ). Η αρχή στην οργάνωση των λουτροπόλεων έγινε στις αρχές του αιώνα μας. Το 1918 έγινε για πρώτη φορά ιδιαίτερη υπηρεσία ιαματικών πηγών στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1936 οι ιαματικές πηγές της χώρας μας μπήκαν στην αρμοδιότητα του τότε Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού. Το 1945 περιήλθαν στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού και από το 1950 μέχρι σήμερα υπάγονται στις αρμοδιότητες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), που ιδρύθηκε το χρόνο εκείνο, σαν κλάδος του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως. 4.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΝΕΡΑ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ Τα νερά των φυσικών ή ιαματικών πηγών είναι νερά, που πηγάζουν μέσα από πετρώματα και βράχους που βγαίνουν από τα έγκατα της γης. Είναι μεταλλικά νερά, που περιέχουν διαλυμένα μεταλλικά συστατικά - όπως νάτριο, κάλιο, ασβέστιο, μαγνήσιο, ράδιο, σίδηρο, ιώδιο, φωσφόρο και θείο ή αέρια- όπως διοξείδιο του άνθρακα, υδρόθειο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο. Τα νερά αυτά έχουν διάφορο βαθμό οξύτητας και είναι ή όξινα ή αλκαλικά ή 71

72 και ουδέτερα. Έτσι συχνά ακούμε ότι μία πηγή είναι θειούχος αλκαλική ή χλωρονατριούχος ή οξυπηγή ή ραδιούχος. Αυτό σημαίνει ότι στην πηγή αυτή υπερισχύει ένα συστατικό περισσότερο από τ άλλα. Η θερμοκρασία των φυσικών πηγών είναι διάφορη επίσης και φτάνει μέχρι και τους 60oc και ακόμα περισσότερο. ΠΟΣΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΧΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η Ελλάδα είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες σε φυσικές πηγές. Πηγαία νερά αναβλύζουν στη χώρα μας από 752 διαφορετικά γεωγραφικά σημεία. Οι περισσότερες πηγές βρίσκονται στα νησιά και είναι 229. Ακολουθεί η Στερεά Ελλάδα με 156 πηγές, η Μακεδονία με 115, η Πελοπόννησος με 114, η Θεσσαλία με 57, η Ηπειρος με 56 και η Θράκη με 25. ΣΕ ΠΟΣΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΑΥΤΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ; Από τις πηγές αυτές λειτουργούν σαν λουτροπόλεις 80, ο επίσημα καταχωρημένος αριθμός τους όμως είναι 65. Απ αυτές τουριστικής σημασίας είναι οι 18 και τοπικής σημασίας οι 47. ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΚΑΝΟΥΝ ΟΛΕΣ ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ ; Διότι λείπουν οι κατάλληλες εγκαταστάσεις και ο ανάλογος τεχνικός εξοπλισμός για την διευκόλυνση των αρρώστων. 72

73 4.3 ΜΟΡΦΕΣ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ MEDICAL HYDROLOGY- SPA THERAPY Η θεραπεία των διαφόρων παθήσεων και κυρίως των ρευματικών παθήσεων γίνεται με φάρμακα και φυσικοθεραπεία. Σε μερικές βαριές μορφές χρειάζεται και η χειρουργική ορθοπεδική επέμβαση, η ακόμη συνδυασμός και των τριών βασικών μορφών θεραπείας αναλόγως της περίπτωσης. Η Υδροθεραπεία αποτελεί μέρος της φυσικοθεραπείας και είναι μία καλά οργανωμένη μορφή θεραπείας. Η Υδροθεραπεία υπό τη γενικότερη έννοια SPA THERAPY ή MEDICAL HYDROLOGY των Αγγλοσαξόνων περιλαμβάνει τις εξής μορφές : Λουτροθεραπεία Ποσιθεραπεία Εισπνευσοθεραπεία Ιλυοθεραπεία ή Πηλοθεραπεία ή Κοινώς Λασπόλουτρα Θαλασσοθεραπεία Η Λουτροθεραπεία βασίζεται στις παρακάτω κύριες ιδιότητες του Ιαματικού νερού : 1. Στο θερμικό ερέθισμα 2. Στο μηχανικό ερέθισμα 3. Στην επίδραση των φυσικοχημικών συστατικών του Ιαματικού νερού. 4. Το Θερμικό Ερέθισμα είναι σπουδαίο στην Λουτροθεραπεία και αποτελεί βασική μορφή θερμοθεραπείας. Για να υπάρχει θερμικό ερέθισμα πρέπει η θερμοκρασία του νερού να είναι μεγαλύτερη από 34 ο C. Ο Θερμικός παράγοντας δρα με πολλούς τρόπους. Τέτοιοι είναι: η διάταση των αγγείων, η υπεραιμία,η τοπική εφίδρωση, η ανάπαυση των μυών, η βελτίωση της τοπικής θρέψης (εναλλαγή διατροφή) και η αναλγησία. Σε θερμοκρασίες λοιπόν άνω των 38 ο 40ο C ζεσταίνονται οι μύες, η αντίστασή τους ελαττώνεται και ακολουθεί χαλάρωση, με αποτέλεσμα ανακούφιση από τον πόνο και διευκόλυνση των κινήσεων. Σε υψηλότερες θερμοκρασίες γίνεται απορρόφηση του υγρού των αρθρώσεων και διείσδυση 73

74 μεταλλικών και ραδιενεργών στοιχείων. Οσον αφορά το Μηχανικό Παράγοντα, η δράση του στηρίζεται στους νόμους του Αρχιμήδη που αναφέρονται στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Στο νερό το ανθρώπινο σώμα γίνεται ελαφρύτερο, οι κινήσεις ευκολότερες, επέρχεται μυοχαλάρωση, απορρόφηση οιδημάτων και εξιδρωμάτων και ευνοϊκοί επίδραση στον ψυχισμό. 4.4 ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΙΑΜΑΤΙΚΟΥ ΝΕΡΟΥ Αυτοί βασίζονται στους παράγοντες δράσης του ιαματικού νερού. Έτσι: 1. Με τις εισπνοές γίνεται διείσδυση του ραδονίου στον οργανισμό 2. Στην ποσιθεραπεία με υπότονα (ολιγομεταλλικά ) και ισότονα νερά εμφανίζεται δράση διουρητική, χολαγωγική και γενικά στο μεταβολισμό. Η ποσιθεραπεία ενδιαφέρει πολλές παθήσεις και από τις ρευματικές, όπως την ουρική αρθρίτιδα και ενδεχομένως την εκφυλιστική αρθροπάθεια. Χρησιμοποιούνται τα νερά Λουτρακίου Καϊάφα, Πλατυστόμου, Νιγρίτας, Σάριζας, Σουρωτής, Ξυνού Νερού κ.α. 3. Εξωτερικές τεχνικές. Αυτές βρίσκουν μεγάλη εφαρμογή στις Ρευματικές παθήσεις. Αναφέρονται : 1.Το λουτρό. Είναι καθολικό, ημίλουτρο, τοπικό, σε θερμοκρασίες ο c. Εκτελείται σε ατομικό λουτήρα,συνήθη ή ευρύχωρο, αλλά και σε πισίνα. Μπορεί να συνδυάζεται με καταιονήσεις ή υδρομαλάξεις, που επιφέρουν τόνωση των μυών. 74

75 2.Το ατμόλουτρο που μπορεί να είναι τοπικό ή καθολικό, 3.Το λασπόλουτρο που είναι επίσης καθολικό ή συνηθέστερα τοπικό (κατάπλασμα) στην περιοχή που πάσχει (ΣΣ,αρθρώσεις). Η δράση της λάσπης αποδίδεται κυρίως στις υψηλές θερμοκρασίες ο c και πλέον. Είναι γνωστοί οι επαγωγείς της θερμότητας, ότι τα στερεά σώματα κρατούν επί μακρό χρόνο τη θερμότητα και ότι τότε το ανθρώπινο σώμα την ανέχεται ευκολότερα. Γι αυτό η λάσπη χρησιμοποιείται για δράση σε όργανα κατά βάθος (ΣΣ, ισχίο κτλ.). Αλλά η ιαματική λάσπη δεν αποτελεί ένα απλό μείγμα στερεού υποστρώματος και ιαματικού νερού. Το χώμα επιλέγεται από εδάφη ηφαιστιογενή, από προσχώσεις και έλη. Καλλιεργείται με το ιαματικό νερό για πολλούς μήνες ή χρόνια και υφίσταται ζυμωτικές επεξεργασίες. Έτσι αποκτά φυσικοχημικές ιδιότητες με παρουσία ζώντων οργανισμών που διευκολύνουν την απορρόφηση του θείου και του ραδονίου, των φλεγμονωδών στοιχείων και την ελάττωση του πόνου. 4.Αξιόλογος τρόπος εφαρμογής του Ιαματικού νερού είναι η χρησιμοποίηση του σε πισίνες, που είναι η σήμερα από όλους αποδεκτή υδροκινησιοθεραπεία. Αυτή βρήκε μεγάλη εφαρμογή τις τελευταίες δεκαετίες και δεν νοείται σήμερα Υδροθεραπευτήριο ή και οργανωμένο φυσικοθεραπευτήριο χωρίς εφαρμογή υδροκινησιοθεραπείας. Με τη μέθοδο αυτή γίνεται εκμετάλλευση και των τριών παραγόντων του ιαματικού νερού χημικού, θερμικού και μηχανικού -. Η υδροκινησιοθεραπεία εκτιμάται ιδιαίτερα για την πρόληψη μονίμων βλαβών (όπως είναι οι παθολογοανατομικές αλλοιώσεις, οι ατροφίες, οι παραμορφώσεις, οι αγκυλώσεις) αλλά και για την αποκατάσταση κατά το δυνατόν, αυτών ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗΣ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ A. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΛΟΥΤΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Η Ιαματική Λουτροθεραπεία εφαρμόζεται σε ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών από τα περισσότερα συστήματα (αναπνευστικό, κυκλοφορικό, πεπτικό, νευρικό, μυοσκελετικό, νεφρούς,δέρμα κλπ.) Ρευματικές παθήσεις (όσον αφορά αυτές τις παθήσεις θα αναφερθώ παρακάτω εκτενέστερα λόγω του ότι η εφαρμογή της Ιαματικής Λουτροθεραπείας σε παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος είναι κατά πολύ συχνότερη απ ότι σε παθήσεις άλλων συστημάτων ). 1.Παθήσεις κυκλοφορικού συστήματος (αρτηριακή υπέρταση, ανεπάρκεια στεφανιαίων αρτηριών ενδαρτηρίτιδες κάτω άκρων, χρόνιες φλεβίτιδες κιρσοί). 2.Παθήσεις δερματικές (έκζεμα, δερματίτιδες κλπ.) 3.Παθήσεις γυναικολογικές (χρόνιες μεταφλεγμονώδεις καταστάσεις των σαλπίγγων και της μήτρας, λευκόρροια, ανεπάρκεια των ωοθηκών). 4.Παθήσεις περιφερικών νεύρων (νευρίτιδες, ριζίτιδες, νευραλγίες). 5.Σύνδρομα από διαταραχές του νευροφυτικού συστήματος. 75

76 4.5 ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΙAMΑΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΧΩΡΟ Αξίζει στο σημείο αυτό να γίνει αναφορά στην κατάσταση που επικρατεί στις χώρες του εξωτερικού στον τομέα του ιαματικού τουρισμού. Πολλά κέντρα Τουρισμού Υγείας λειτουργούν στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. ΠΙΝΑΚΑΣ 1a ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΧΩΡΕΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ) Χώρα Κατάσταση που επικρατεί 76

77 Πορτογαλία Ουγγαρία Ρωσία Λειτουργούν 40 κέντρα ιαματικού τουρισμού και για τον κλάδο του τουρισμού υγείας συμβαίνει το ίδιο με την Ισπανία, δηλαδή δεν υπάρχουν προοπτικές. Διαθέτει οργανωμένα κέντρα ιαματικού τουρισμού με πλήρη εξοπλισμό και υποδομή και γύρω στις 350ιαματικές πηγές με εγκαταστάσεις. Οι φυσικοί τρόποι θεραπείας ή όπως λέγεται της αφαρμάκου ιατρικής κερδίζουν συνεχώς έδαφος με τα νέα δεδομένα. Σπάθη Σ.Κ, "Ο ιαματικός τουρισμός και η ανάπτυξη του τουρισμού υγείας στην Ελλάδα", 77

78 ΠΙΝΑΚΑΣ 1b ΙΑΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ(ΧΩΡΕΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ) Χώρα Αγγλία Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Ελβετία Κατάσταση που επικρατεί Οι φάρμες υγείας είναι γνωστές ως τόποι τουρισμού υγείας ενώ τα κέντρα ιαματικού τουρισμού έχουν ατονήσει. Μόνο δύο από τα κέντρα αυτά επαναλειτούργησαν το Λειτουργούν 100 ιαματικά κέντρα, εκ των οποίων τα 20 είναι αποκλειστικά για υδροθεραπεία. Μαζί με την Ελβετία αποτελούν μοναδικές χώρες όπου τα κέντρα τουρισμού υγείας τους εξειδικεύονται στην κλιματοθεραπεία. Λειτουργούν λίγα κέντρα ιαματικού τουρισμού ενώ τα κέντρα τουρισμού υγείας είναι περισσότερα. Λειτουργούν γύρω στα 50 κέντρα τουρισμού υγείας, εκ των οποίων τα περισσότερα εξειδικεύονται στη θαλασσοθεραπεία και περίπου τα 20 τον Ιαματικό Τουρισμό. Διαθέτει κέντρα ιαματικού τουρισμού υγείας. Το έτος 1988 ένας αριθμός7 εκατ. ατόμων επισκέφθηκαν τα κέντρα αυτά. Εκ των ατόμων αυτών τα 2,3 εκατ. υποβλήθηκαν σε ιαματική θεραπεία (θερμαλισμό) και τ α υπόλοιπα άτομα σε θαλασσοθεραπεία, σε κινησιοθεραπεία και σε κλιματοθεραπεία. Λειτουργούν 22 ιαματικά κέντρα και εξειδικεύονται περισσότερο στην θεραπεία για πρόληψη. Το κλίμα, το υψόμετρο της τοποθεσίας όπου βρίσκονται ορισμένα από τα κέντρα αυτά είναι ιδανικά για την προσφορά προϊόντων που προορίζονται για ανάρρωση και χαλάρωση. 78

79 Ισπανία Λειτουργούν 92 κέντρα ιαματικού τουρισμού και ένα κέντρο τουρισμού υγείας. Γενικά ο κλάδος του τουρισμού υγείας δεν είναι αναπτυγμένος και δεν προωθείται. Ιταλία Λειτουργούν γύρω στα 200 κέντρα τουρισμού υγείας, ενώ κατά το ίδιο έτος 1988 βρέθηκε ότι επισκέφθηκαν τα κέντρα αυτά 2,3 εκατ. άτομα. 79

80 Στην Βόρεια Ευρώπη και συγκεκριμένα στη Σουηδία και τη Φιλανδία τα προϊόντα του τουρισμού υγείας που προσφέρονται είναι πολύ υψηλών προδιαγραφών, τόσο από άποψη κοινωνική όσο και ιατρική. Στο χώρο της Μεσογείου εκτός της Ιταλίας, Ισπανίας, Ελλάδας και Πορτογαλίας ιαματικό τουρισμό και τουρισμό υγείας έχουν επίσης αναπτύξει το Ισραήλ, η Τουρκία, η Τυνησία, το Μαρόκο και η Κύπρος. Εξαιτίας της αναγκαστικής παραμονής των επισκεπτών για ορισμένο χρονικό διάστημα στα κέντρα του τουρισμού υγείας (π.χ. 21 ημέρες στη Γαλλία, ημέρες στη Γερμανία, ημέρες στην Ιταλία) απαιτείται η δημιουργία όχι μόνο της κατάλληλης ατμόσφαιρας για χαλάρωση και αναζωογόνηση του οργανισμού αλλά και η δημιουργία και άλλων δραστηριοτήτων και τόπων έλξης των τουριστών που θα τους απασχολούν κατά τις ελεύθερες ώρες. Επιπλέον τα κέντρα αυτά απευθύνονται όχι μόνο σε ασθενείς αλλά και στους συνοδούς των ασθενών, καθώς και σε άλλους επισκέπτες συνήθως ανώτερου εισοδηματικού επιπέδου. Για τους λόγους αυτούς τα πακέτα διακοπών προορισμού σε αυτά τα κέντρα συνδυάζονται τις περισσότερες φορές και με προσφορά άλλων τουριστικών υπηρεσιών αναψυχής, αναζωογόνησης, σπορ (όπως σκι, ιστιοπλοΐα, ιππασία, τένις, κλπ.) και πολιτιστικών δραστηριοτήτων της υψηλής κοινωνικής ζωής (όπως κινηματογράφο, θέατρο, φεστιβάλ μουσικής κλπ.). Πολλές φορές απαιτείται η μακρά παραμονή των ατόμων σε αυτά τα θέρετρα, μεγαλύτερη από τα συνήθη τουριστικά θέρετρα, προκειμένου να φανούν τα αποτελέσματα μιας ορισμένης θεραπείας στην οποία υποβάλλονται, ιδίως αν πρόκειται για ειδικές θεραπείες (όπως αντικαπνιστική θεραπεία, θεραπεία του άγχους, ψυχοθεραπεία, χαλάρωση, διαιτητική, εκμάθηση ύπνου, έρευνα της σωστής γραμμής-στάσης του σώματος, αισθητικής κ.λ.π). 80

81 Έτσι δημιουργούνται συγκροτήματα που διαθέτουν όλη τη γενική και ειδική υποδομή και το κατάλληλο περιβάλλον που απαιτείται για τον τουρισμό μακράς παραμονής όπως πάρκα πρασίνου, κήποι, ποταμοί, λίμνες, κλινικές, κέντρα θεραπείας, κατάλληλος εξοπλισμός, ειδικευμένοι γιατροί, στέγαση σχετική με τη θεραπεία, ελεγχόμενη δίαιτα κλπ. που βοηθά στην αποτελεσματικότητα της συγκεκριμένης θεραπείας. Ορισμένες χώρες όπως η Αυστρία, η Ελβετία, η Γαλλία κλπ. έχουν προχωρήσει στο θέμα της έρευνας αγοράς και της διαφήμισης και προσφέρουν σε συνεργασία με τις εθνικές τους αεροπορικές εταιρείες "πακέτα διακοπών" για την ομορφιά και καλή φυσική κατάσταση στα κέντρα υγείας που αποτελούνται από συγκροτήματα ξενοδοχείων με θερμά λουτρά και όλη την υποδομή (γήπεδα τένις, χώρους αθλητισμού κλπ.) σε περιβάλλον ιδανικό (με πάρκα πρασίνου) για θεραπεία και ξεκούραση. Τα τουριστικά αυτά καταλύματα απευθύνονται συνήθως σε πελατεία υψηλού εισοδηματικού επιπέδου. Τα κέντρα τουρισμού υγείας διακρίνονται σε κατηγορίες με βάση το χαρακτηρισμό και τη θερμοκρασία των ιαματικών νερών τους και με βάση την εξειδικευμένη υποδομή που διαθέτουν, το κλίμα κλπ. Έτσι άλλα προσφέρονται για λουτροθεραπεία (Ουγγαρία), άλλα για πηλοθεραπεία (ιδίως στην Ιταλία), άλλα για θαλασσοθεραπεία ιδίως αυτά που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα (Γαλλία) και άλλα για κλιματοθεραπεία (Ελβετία, Αυστρία). 81

82 4.6 ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ιστορία των λουτρών είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του τόπου μας. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν τα λουτρά, όπως επίσης αρχαίοι Έλληνες γιατροί, φυσικοί, ιστορικοί και γεωγράφοι ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τις πηγές και τα μεταλλικά ύδατα. Στα Ασκληπιεία από τον 13 ον π.χ αιώνα χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για θεραπευτικούς λόγους. Πρώτος παρατηρητής των ιαματικών υδάτων ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος προηγήθηκε του Ιπποκράτη, περιγράφοντας μάλιστα αρκετές ιαματικές πηγές. Η χώρα μας, θεωρείται το μέρος που έχει τις περισσότερες ιαματικές πηγές από όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Απαριθμούνται σήμερα, 56 θερμές πηγές στον Ελλαδικό χώρο. Οι περισσότερες λουτροπόλεις συνδυάζουν ήρεμες διακοπές με καλό κλίμα και μπάνια στις θερμές πηγές με πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Στην Ελλάδα, οι θεραπευτικές ιδιότητες ορισμένων πηγών όπως της Ικαρίας, της Αιδηψού και άλλων, ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Το μεγαλύτερο ποσοστό σήμερα των λουομένων στις Ελληνικές λουτροπόλεις είναι τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο. Από εκτιμήσεις, προέκυψε ότι κατά τη διάρκεια όλου του εξαμήνου Μάιος-Οκτώβριος, που λειτουργούν συνήθως όλες οι μεγάλες λουτροπόλεις στην Ελλάδα, το 40% των λούσεων κατά μέσο όρο, πραγματοποιήθηκε κατά το μήνα Σεπτέμβριο του έτους Το άλλο 32% τον μήνα Ιούλιο, το 5% τον Οκτώβριο και μόλις το 3% τον Ιούνιο, ενώ κατά το μήνα Μάιο το αντίστοιχο ποσοστό είναι μικρό. 82

83 Όσον αφορά την ηλικία και το φύλλο των λουομένων, παρατηρείται ότι συνήθως είναι άτομα της τρίτης ηλικίας, και οι γυναίκες αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό (περίπου 60-65%). Ο αριθμός των ανθρώπων που χρησιμοποιεί κάθε χρόνο τις ιαματικές πηγές σαν θεραπεία για διάφορες παθήσεις, αναλογεί στο 1,5% του Ελληνικού πληθυσμού. Ο μέσος όρος παραμονής των λουομένων παραθεριστών είναι γύρω στις ημέρες, όσο δηλαδή διαρκεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα λουτροθεραπείας. Οι περισσότερες ιαματικές πηγές στην Ελλάδα, συνδυάζουν το βουνό με τη θάλασσα και με θερμό κλίμα τους περισσότερους μήνες του χρόνου. Για τους λόγους αυτούς είναι δυνατόν να αποτελέσουν και ως μέσο ξεκούρασης, αναζωογόνησης και ανανέωσης του επισκέπτη εκτός από μέσο θεραπείας, συνδυάζοντας ταυτόχρονα την ανάγκη για διακοπές και θεραπεία. Ενδεικτικά αναφέρονται ότι τα ύδατα των θερμομεταλλικών πηγών θεωρούνται κατάλληλα για την θεραπεία των παρακάτω παθήσεων: -Υπόξεις και χρόνιοι ρευματισμοί όπου περιλαμβάνονται διάφορες μορφές αρθρίτιδας. -Ουρική αρθρίτιδα. Νευραλγίες, νευρίτιδες και μυϊτιδες. -Γυναικολογικές παθήσεις. -Διαταραχές των ενδοκρινών αδένων. -Ορισμένες περιπτώσεις ανωμαλιών του κυκλοφορικού συστήματος. Σε όλες τις ιαματικές πηγές που λειτουργούν στην Ελλάδα συναντάται μόνο η μορφή της θεραπείας και όχι η προσφορά υπηρεσιών που έχουν σχέση με την 83

84 αναζωογόνηση του οργανισμού, δηλαδή τα κέντρα που λειτουργούν στην Ελλάδα είναι κέντρα ιαματικού τουρισμού και όχι κέντρα τουρισμού υγείας. Μορφές υδροθεραπείας που εφαρμόζονται στην Ελλάδα είναι: α) η λουτροθεραπεία και η πηλοθεραπεία β) η ποσιθεραπεία και γ) η εισπνοθεραπεία. Η υδροθεραπεία μπορεί να είναι εσωτερική ή εξωτερική. Η εσωτερική υδροθεραπεία περιλαμβάνει την ποσιθεραπεία, την εισπνοθεραπεία και τις ρινικές, στοματικές, γυναικολογικές πλύσεις. Η εξωτερική υδροθεραπεία περιλαμβάνει την λουτροθεραπεία και την πηλοθεραπεία. Σε ορισμένες από τις ιαματικές πηγές στην Ελλάδα, που έχουν σύγχρονο εξοπλισμό εφαρμόζονται και οι νέες μέθοδοι της λουτροθεραπείας όπως καταιονήσεις, υδρομαλάξεις, υδροκινησιοθεραπεία, ασκήσεις γυμναστικής, φυσιοθεραπεία κλπ. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) υπάρχουν καταγεγραμμένες 822 Πηγές Θερμομεταλλικών Νερών στην Ελλάδα, από αυτές οι 752 δύνανται να αξιοποιηθούν. Σήμερα από τις 752 πηγές χρησιμοποιούνται οι 348 (42%) σε μεγάλο ή μικρό βαθμό, είναι δε επίσημα ανακηρυγμένες οι 77 από αυτές Οι Γεωγραφική κατανομή των Ι.Π. έχει ως εξής. Στερεά Ελλάδα 156 Θεσσαλία 57 Ήπειρος 56 Μακεδονία 115 Θράκη 25 Πελοπόννησος 114 Νησιά 229 Οι Ιαματικές Πηγές ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ είναι οι εξής. 84

85 Αιδηψός-Ευβοίας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, λειτουργεί με Αυτεπιστασία. Βουλιαγμένη Αττικής, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, ευρίσκεται σε διαδικασία παραχώρησης στην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καβάλας. Ικαρία - Σάμου. Α).'' Ασκληπιός'' ( πρώην Μουσταφά), ιδιοκτησίας Δήμου Αγ. Κηρύκου. Β).''Απόλλων '' Θερμά Ικαρίας, ιδιοκτησίας Δήμου Αγίου Κηρύκου. Γ).'' Σπήλαιο'' Θερμά Ικαρίας, Ιδιοκτησίας Δήμου Αγ. Κηρύκου. Δ).''Κράτσα'' Θερμά Ικαρίας, ιδιωτική. Ε). Θερμό Λευκάδος Ικαρίας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, δεν λειτουργεί. Καϊάφας Ηλείας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, λειτουργεί με αυτεπιστασία ΕΟΤ. Καλλιθέα Ρόδου, ιδιοκτησίας ΕΟΤ παραχωρημένη στη Κοινότητα Κοσκινούς. Κουνουπέλι Ηλείας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ παραχωρημένη στις Κοινότητες Μανωλάδας, Κουνουπελίου, Βάρδας δεν λειτουργεί. Κύθνος Κυκλάδων, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, λειτουργεί με αυτεπιστασία. Κυλλήνη Ηλείας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, μισθωμένη μέσω διαγωνισμού, στον όμιλο ''Δασκαλαντωνάκη'' για 40 χρόνια, αρχής γενομένης από έτους1998. Λουτράκι Κορινθίας. Α). Υδροθεραπευτήριο ΕΟΤ, δεν λειτουργεί. Β). Ποσιθεραπευτήριο ΕΟΤ, λειτουργεί με αυτεπιστασία ΕΟΤ. Γ). Υδροθεραπευτήριο του Δήμου, λειτουργεί από την Δημοτική Επιχείρηση ΔΕΤΑΛΠ. Νιγρίτα Σερρών, ιδιοκτησίας ΕΟΤ. Α). Υδροθεραπευτήριο, λειτουργεί με Αυτεπιστασία ΕΟΤ. Β). Εμφιαλωτήριο, δεν λειτουργεί. Μέθανα Πειραιώς, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, τρεις πηγές, λειτουργεί με Αυτεπιστασία ΕΟΤ. 85

86 Σμόκοβο Καρδίτσας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, παραχωρημένη στην κοινότητα Λουτροπηγής μέχρι του έτους 2028 χωρίς αντάλλαγμα. Σουρωτή Θεσσαλονίκης, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, παραχωρημένη στην κοινότητα Σουρωτής μέχρι του έτους 2028, η λειτουργία της έχει ανατεθεί στην Κοινοτική Επιχείρηση Σουρωτής. Το 5% επί των ακαθαρίστων εσόδων διατίθεται για έργα Τουριστικής Σημασίας στην περιοχή. Ξυνό Νερό Φλώρινας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, παραχωρημένη στην Κοινότητα Ξυνού Νερού μέχρι του έτους Το 5% επί των ακαθαρίστων εσόδων διατίθεται για έργα Τουριστικής Σημασίας στην περιοχή. Η λειτουργία της έχει ανατεθεί στην Κοινοτική Επιχείρηση. Κίρρα Φωκίδας, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις δεν αξιοποιήθηκε ποτέ. Ποτάμιο Σάμου, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, δεν αξιοποιήθηκε ποτέ. Λαγκαδάς Θεσσαλονίκη, ιδιοκτησίας ΕΟΤ, παραχωρημένη στην ''ΑΞΕ ΑΣΤΗΡ'' μέχρι του Β). Υπάτης Θερμοπυλών Πλατυστόμου Κονιαβίτη Ψωρονέρια Οι τρεις πρώτες λειτουργούν μέχρι σήμερα με αυτεπιστασία. Η αξιοποίηση όλων των πηγών που αναφέρονται στο (β) θα γίνει με την παραχώρηση της Εκμετάλλευσης αυτών με Διεθνή Πλειοδοτικό Διαγωνισμό, ο οποίος θα λάβει χώρα την Στοιχεία από EOT. Ιαματικές πηγές ΤΟΠΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ 86

87 Οι λειτουργούσες Ιαματικές πηγές Τοπικής Σημασίας είναι 44, μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται οι Ιαματικοί Πηλοί της Πικρολίμνης Κιλκίς και των Κρηνίδων Καβάλας, οι οποίοι πρόσφατα ανακηρύχθηκαν και λειτουργούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Επίσης στη διαδικασία ανακήρυξης ( υπογραφή Π.Δ. ανακήρυξης), βρίσκεται το ''Σπήλαιο Αγίου Γεωργίου Κιλκίς'', ως χώρος θεραπείας για ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος '' Σπηλαιοθεραπεία''. Μεταξύ των 44 Ιαματικών Πηγών Τοπικής Σημασίας περιλαμβάνονται τα Ατμόλουτρα Αμαράντου Ιωαννίνων μοναδικά του είδους στην Ελλάδα. ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ Είναι οι εξής. 1. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΠΡΕΒΕΖΑΣ ΠΡΕΒΕΖΑΣ. 2. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΓ.ΒΑΡΒΑΡΟΥ ΤΡΥΦΟΣ 3. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΓ. ΙΩΑΝΝΟΥ ΛΙΣΒΟΡΙ ΛΕΣΒΟΣ 4. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΓ. ΦΩΚΑ ΚΩΣ 5. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 6. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΔΑΜΑΝΤΟΣ ΜΗΛΟΣ 7. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΜΜΟΥΔΑΡΑΣ ΑΜΜΟΥΔΑΡΑ 8. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΜΑΡΑΝΤΟΥ ΑΜΑΡΑΝΤΟΣ 9. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΩΝ ΑΡΑΧΩΒΙΤΙΚΑ 10. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΑΓΙΑΣΜΑΤΩΝ ΧΙΟΣ 11. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΠΕΛΛΑΣ ΛΟΥΤΡΑΚΙ ΠΕΛΛΑΣ 12. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΞΥΘΛΟΚΕΡΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΞΥΛΟΚΕΡΑΣ 13. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΠΑΛΑΙΟΒΡΑΧΑΣ ΠΑΛΙΟΒΡΑΧΑ 14. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΓΕΝΗΣΑΙΑΣ ΝΕΑ ΚΕΣΣΑΝΗ 15. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΓΙΑΛΤΡΩΝ ΓΙΑΛΤΡΑ ΕΥΒΟΙΑΣ 16. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΔΡΑΝΙΤΣΑΣ ΚΑΙΤΣΑΣ ΜΑΚΡΥΡΑΧΗ 17. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΧΙΝΟΥ ΘΕΡΜΑ ΞΑΝΘΗΣ 18. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΕΥΘΑΛΟΥΣ ΛΕΣΒΟΥ ΜΥΘΗΜΝΑ 19. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΘΕΡΜΗΣ ΛΕΣΒΟΥ ΘΕΡΜΗ ΛΕΣΒΟΥ 20. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΘΕΡΜΩΝ ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΚΑΛΥΜΝΟΣ 21. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΕΦΑΝΙ ΚΟΚΚΙΝΟ ΣΤΕΦΑΝΙ 22. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΟΚΚΙΝΟ ΝΕΡΟ ΚΑΡΔΙΤΣΑ ΛΑΡΙΣΗΣ 23. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΑΒΑΣΙΛΩΝ ΠΗΞΑΡΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΑ 24. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΟΛΠΟΥ ΓΕΡΑΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗ 25. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΛΙΤΣΕΚΙΟΥ ΛΙΤΣΕΚΙ- ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 26. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΘΕΡΜΗ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ (ΣΕΔΕΣ) ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟΥ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΟ 28. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΜΑΝΔΡΑΚΙΟΥ ΝΙΣΥΡΟΣ ΔΩΔ/ΝΗΣΟΥ 29. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΜΟΥΡΤΣΙΑΝΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ-ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 87

88 30. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ Ν. ΑΠΟΛΛΩΝΙΑΣ Ν. ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ-ΘΕΣ/ΝΙΚΗ 31. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΤΡΑΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ ΤΡΑΙΑΝΟΥΠΟΛΗ-ΕΒΡΟΥ 32. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΧΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΝΟΠΟΥΛΟ - ΑΡΤΑΣ 33. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ- ΧΕΛΟΒΑ ΜΠΑΝΙΩΤΗ ΛΥΣΙΜΑΧΙΑ ΑΙΤ/ΝΙΑ 34. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΣΟΥΒΑΛΑΣ ΒΑΘΥ ΑΙΓΙΝΑΣ ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΨΑΡΟΘΕΡΜΩΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ ΕΒΡΟΥ 36. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΣΕΛΙΑΝΙΤΙΚΩΝ ΑΙΓΙΟ Ν. ΑΧΑΙΑΣ 37. ΙΑΜΑΤΙΚΗ ΠΗΓΗ ΣΤΑΧΤΗΣ ΠΟΡΤΑΡΗ ΔΗΜΟΣ ΠΥΛΛΗΝΗΣ 38. Ι.Π. ΠΙΚΡΟΛΙΜΝΗ ΚΙΛΚΙΣ- ΠΗΛΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΥΔΡΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΔΗΜΟΣ ΚΙΛΚΙΣ 39. Ι.Π. ΚΡΗΝΙΔΩΝ ΚΑΒΑΛΑΣ- ΠΗΛΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΔΗΜΟΣ ΦΙΛΙΠΠΩΝ- ΛΥΔΙΑΣ. Στη διαδικασία της ανακήρυξης βρίσκονται οι Ι.Π. 1. Ι.Π. Κιβωτού Γρεβενών. 2. Ι.Π. Λουτροχωρίου Πετραίας Πέλλας. 3. Ι.Π. Θερμία Παρανέστι Δράμας. 4. Ι.Π. Αγραπιδιών και Λιμνοχωρίου Φλωρίνης. Οδηγός οργανωμένων ιαματικών πηγών (spa) στην Ελλάδα Αιδηψός: Τα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού, είναι γνωστά από τα αρχαιοελληνικά χρόνια. Οι ιαματικές πηγές της Αιδηψού έχουν ιστορία μεγαλύτερη των ετών! Αναφέρονται από τον Αριστοτέλη και τον Στράβωνα και σήμερα αποτελούν ίσως την πιο ονομαστή λουτρόπολη της Ελλάδας. Στη Βόρεια Εύβοια τα Λουτρά Αιδηψού, είναι γνωστά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των νερών που αναβλύζουν σε μεγάλη θερμοκρασία. Στα Λουτρά λειτουργούν υδροθεραπευτήρια σε ξενοδοχεία. Ανάμεσά τους είναι και το υδροθεραπευτήριο του ΕΟΤ που θεωρείται ότι διαθέτει τις πιο σύγχρονες και πλήρεις εγκαταστάσεις υδροθεραπείας και φυσιοθεραπείας στον ελληνικό χώρο. Σημαντικό απόκτημα για τα Λουτρά είναι η λειτουργία του νέου συγκροτήματος «Θέρμαι Σύλλα». Νερό θερμοκρασίας 37 C μπορούν να εκμεταλλευτούν όσοι πάσχουν από ρευματοειδή αρθρίτιδα, χρόνια ρευματική αρθροπάθεια, και γενικά αρθροπάθειες, χολολιθιάσεις, νεφρολιθιάσεις, λοιμώξεις αιμοφόρων οδών, εκζέματα και δερματοπάθειες, τόσο στους ατομικούς λουτήρες όσο 88

89 και στη μεγάλη πισίνα και στις άκρες του θερμοποτάμου σε φυσικά ανοίγματα (γούρνες). Αιτωλοακαρνανία Τρύφοι: Το υδροθεραπευτήριο του Τρύφου προσφέρει και ποσιθεραπεία, μαζί με τις κλασικές μεθόδους υδροθεραπείας, κυρίως για την εξάλειψη των πεπτικών και εντερικών διαταραχών. Απολλωνία: Στο χωριό (απόσταση 55 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη), στις όχθες της Βόλβης θα βρείτε υδροθεραπευτήριο με σύγχρονες εγκαταστάσεις. Τα λουτρά Απολλωνίας είναι κατάλληλα για αρθριτικά και δερματικά νοσήματα, καθώς και παθήσεις των περιφερειακών νεύρων. Από το 1970 και μετά, με ιδιαίτερη ένταση την τελευταία δεκαετία, έχει αναπτυχθεί ένας σημαντικός τομέας απασχόλησης στις εγκαταστάσεις των ιαματικών λουτρών Νέας Απολλωνίας με ξενοδοχειακές μονάδες και αξιόλογη παροχή υπηρεσιών τουρισμού (υδροθεραπευτήριο, δεξαμενές για ομαδικά λουτρά). Πλέον, το παλιό προσφυγικό χωριό αποτελεί κεφαλοχώρι της περιοχής και έδρα του νεοσύστατου Δήμου Απολλωνίας. Από τη Νέα Απολλωνία μην παραλείψετε να βρεθείτε στη μαγευτική λίμνη Βόλβη, η οποία προστατεύεται από τη Διεθνή Συνθήκη Ramsar και φιλοξενεί έναν από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους της χώρας. Στο βόρειο τμήμα της λίμνης δεσπόζει και το μοναδικό παραλίμνιο δάσος της Απολλωνίας με τα υπεραιωνόβια δένδρα του, συνολικής έκτασης 300 στρεμμάτων. Ψωρονέρια: Φτάνοντας λίγο μετά τη διασταύρωση της Άμφισσας στη πηγή Καλλιδρόμου ή Ψωρονέρια, η εικόνα που αντικρίζουμε θυμίζει τους πιστούς που βαπτίζονται στον Ιορδάνη προκειμένου να τους δοθεί η χάρη του Αγίου Πνεύματος. Στα Ψωρονέρια, δίνεται η χάρη της γιατριάς από 89

90 δερματοπάθειες, ψωριάσεις και αρθριτικά. Έβρος Τραϊνούπολη: Οι παθήσεις που θεραπεύει η πηγή της Τραϊανούπολης είναι: ρευματισμοί, νευρίτιδες και νευραλγίες, δερματοπάθειες και γυναικολογικά προβλήματα, παθήσεις των νεφρών, του ήπατος και της χολής, αναπνευστικές δυσλειτουργίες, κ.ά. Ζάκυνθος: Στην περιοχή Καρώνης, στο δημοτικό διαμέρισμα των Ορθονίων, βρίσκεται μία πανέμορφη μικρή παραλία με βότσαλο, τα Ξύγγια, 20 χλμ. βόρεια της πόλης της Ζακύνθου. Η θάλασσα γύρω από τη θειούχα πηγή έχει χρώμα λευκό, το οποίο οφείλεται στις κροκίδες κολλοειδούς θείου, που προέρχονται από την αναγωγή θειϊκών και θειούχων ενώσεων. Που κάνει καλό; Απαλύνει το δέρμα, εξαλείφει τις ρυτίδες, θεραπεύει δερματικές παθήσεις. Θέρμη: Λίγα χλμ. έξω από τη Θεσσαλονίκη, υπάρχουν τα ομώνυμα λουτρά με θειούχες ιαματικές πηγές και εγκαταστάσεις διαμονής και λουτροθεραπείας, ανοιχτές από τον Ιούλιο έως τον Οκτώβριο. Θερμοπύλες: Λίγο μετά τον ανδριάντα του Λεωνίδα. Σε πολλές σαλπιγγίτιδες και σε περιπτώσεις στενώσεων ή υπερτροφικών ωοθηκών, οι γυναίκες ασθενείς καταφεύγουν σε ορμονικές θεραπείες με φάρμακα, ενώ το πρόβλημα τους είναι καθαρά ψυχολογικό. Δηλαδή, τους λείπει μία απαραίτητη μυοχαλάρωση προκειμένου όλος ο ορμονικός τους κύκλος να λειτουργήσει φυσιολογικά. Ικαρία: Γνωστή περισσότερο για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών λουτρών και λιγότερο για την άγρια φυσική της ομορφιά, η Ικαρία τα τελευταία χρόνια αναδεικνύεται ως ένας 90

91 ανερχόμενος τουριστικός προορισμός Ιωάννινα Καβάσιλα: Το ιαματικό, «θερμομεταλλικό» νερό τους θεραπεύει ρευματισμούς, αρθροπάθειες και δερματοπάθειες. Επίσης υπάρχουν και τα ατμόλουτρα στον Αμάραντο Κόνιτσας, από τα μοναδικά του είδους στην Ελλάδα σε υψόμετρο 1.260μ Καβάλα Ελευθερές: Οι τέσσερις θερμές πηγές θεραπεύουν τους ρευματισμούς, τις αρθρίτιδες, γυναικολογικά προβλήματα, ενώ παράλληλα χαλαρώνουν το μυϊκό και νευρικό σύστημα. Από το 1924 στους ιαματικούς βούρκους Κρηνίδων Καβάλας ο άργιλος και το θείο απορροφούν τα νεκρά κύτταρα στο δέρμα, που απομακρύνονται με το θειούχο νερό στις ντουζιέρες, ώστε να αποκτήσει στιλπνότητα και μία απαστράπτουσα επιδερμίδα. Οι πηγές Ελευθερών Καβάλας βρίσκονται 42 χλμ από την Καβάλα, στην εθνική οδό προς Θεσσαλονίκη, μέσα σε μια κατάφυτη κοιλάδα που διασχίζεται από τον ποταμό Μαρμαρά. Απέχουν 1,5 χλμ από τη θάλασσα. Καρδίτσα Σμόκοβο: Τα ευεργετικά συστατικά του νερού τους θεραπεύουν μια μεγάλη γκάμα παθήσεων, με πρώτες τις ρευματοπάθειες και τις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Οι περισσότεροι έρχονται από την Πτολεμαίδα, με έντονο αναπνευστικό πρόβλημα λόγω των μολυσματικών έργων της ΔΕΗ. Η πιο θερμή πηγή ανέρχεται στους 41,6 C., ενώ η μέση θερμοκρασία του νερού από το 1662 είναι 40,2 βαθμοί. Το νερό συγκεντρώνεται σε μια δεξαμενή από την οποία με θερμομονωτικούς σωλήνες μεταφέρεται στο υδροθεραπευτήριο για τη λούση, το τμήμα εισπνοών, ρινοπλύσεων και το ομαδικό χαμάμ. Κάθε μπανιέρα διαθέτει υδρομασάζ και ρυθμιστή θερμοκρασίας προκειμένου να αντιστοιχεί στην θερμοκρασία που συστήνει ο γιατρός. Με μία γεώτρηση λαμβάνεται κρύο νερό 18 C της ίδιας σύστασης που αναμιγνύουμε με το ζεστό». 91

92 Καϊάφας: Με το αυτοκίνητο φτάνετε σε τρεις ώρες. Είναι το μέρος όπου ο μύθος θέλει τον Κένταυρο Νέσσο να ξέπλυνε την πληγή που του προκλήθηκε μετά από χτύπημα βέλους από τον Ηρακλή. Δίπλα ακριβώς στα λουτρά υπάρχει μία υπαίθρια μικρή λιμνούλα, η οποία κάθε απόγευμα είναι δωρεάν για το κοινό. Κάνουν καλό: Στις αρθριτικές, δερματικές και γυναικολογικές παθήσεις, στις χολολιθιάσεις και ηπατίτιδες, στις παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος, στις υποτονικές δυσπεψίες και στις ατονικές δυσκοιλιότητες από χολική ανεπάρκεια. Στα λουτρά του Γερανίου Καϊάφα, νοτιοανατολικά του Πύργου Ηλείας, το σινάφι των καρδιοπαθών ανταμώνει στα χαλκοπράσινα νερά μιας μικρότερης σπηλιάς με 32 C, αφού η καρδιά τους δεν αντέχει μεγαλύτερη θερμοκρασία. Σε ένα μικρότερο ακόμη σπήλαιο, οι πάσχοντες πίνουν κρύο θειούχο νερό. «Το ύδωρ του Γερανίου Αύλακος το συστήνει ο γιατρός των λουτρών δια ποσιμοθεραπεία», μας τονίζει ο τελευταίος υδρολόγος του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιάννης Καραπαναγιώτης. Καμένα Βούρλα: Οι παθήσεις που θεραπεύονται είναι εκείνες του κυκλοφοριακού συστήματος, οι ρευματισμοί, οι δερματοπάθειες και τα γυναικολογικά προβλήματα. Καστοριά Αμμουδάρα: Το κέντρο θεραπείας ενδείκνυται για τις παθήσεις των άκρων και για τις ρευματοπάθειες. Κιλκίς Πικρολίμνη: Η Πικρολίμνη βρίσκεται στην Ξυλοκερατιά του Κιλκίς, 23 χλμ. από την Θεσσαλονίκη. Στη λίμνη έκτασης στρεμμάτων, οι θειούχες λάσπες περιέχουν σημαντική ποσότητα θειούχων ενώσεων και νιτρικών αλάτων που όταν θερμαίνονται παρεισφρύουν στον οργανισμό μέσω του δέρματος επιδρώντας στις απολήξεις των νεύρων. Στις όχθες της εδρεύει το πρώτο, σύγχρονο κέντρο πηλοθεραπείας στα Βαλκάνια που φροντίζει για 92

93 την υγεία, την ομορφιά και επιδρά καταπραϋντικά σε μυοσκελετικά προβλήματα, ρευματισμούς, αρθριτικά, οσφυαλγία, ισχιαλγία, δισκοκήλη, δερματοπάθειες (ακμή κ.λ.π), σαλπιγγίτιδες. Κυλλήνη: Παλιά αρχιτεκτονική οικημάτων, ερειπωμένη μέσα σε δάσος ευκαλύπτων, θυμίζει τις δόξες της Κυλλήνης, όταν έσπευδαν να θεραπεύσουν πλήρως το αναπνευστικό τους βρογχικό άσθμα, εμφύσημα, χρόνιες βρογχίτιδες, αναπνευστική ανεπάρκεια. Δεν είναι τυχαίο που οι φιλάρεσκοι Ρωμαίοι έχτισαν το θέρετρο τους ακριβώς εδώ. Κως: Λίγο μετά το Ψαλίδι βρίσκονται τα Θερμά, που όπως θα κατάλαβες πήραν την ονομασία τους από τις θερμές πηγές που υπάρχουν στην περιοχή. Τα καυτά νερά καταλήγουν στη θάλασσα κι έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε θειάφι. Κάνουν καλό: Σε αρθρίτιδες, δερματοπάθειες, εφιδρωματικές καταστάσεις, κυκλοφορικές διαταραχές, νευρώσεις, παραλύσεις, ρευματισμοί. Η περιοχή χρειάζεται φροντίδα για τον εκσυγχρονισμό της κυρίως ως προς τις συνθήκες λειτουργίας του όλου χώρου, αλλά και βελτίωση στο δρόμο που οδηγεί στα Θερμά. Λαγκαδάς: 18 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, μπορείτε να απολαύσετε θερμά θεραπευτικά λουτρά. Υπάρχει ξενοδοχείο, εστιατόριο καθώς και ένας δροσερός καλοφυτεμένος κήπος. Τα λουτρά του Λαγκαδά είναι κατάλληλα για αρθριτικά και ρευματικά νοσήματα καθώς και παθήσεις των περιφερικών νεύρων. Το 900 π.χ περίπου ο γιατρός του Βυζαντίου Ιουστινιανός κατασκεύασε τον μαρμάρινο ομαδικό λουτήρα και άλλες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας στον Λαγκαδά, δίπλα στη λίμνη που πήρε το όνομα Κορώνεια, από τη μητέρα του Ασκληπιού, θεού της Ιατρικής και της Υγείας. Σήμερα, η λουτρόπολη του Λαγκαδά διαθέτει υδροθεραπευτήριο με δυο 93

94 ομαδικούς λουτήρες 41 C και 60 ατομικούς από τους οποίους οι 23 είναι εξοπλισμένοι με υδρομασάζ. Ακόμη, φυσιοθεραπευτήριο, ιατρείο, δυο πισίνες Ολυμπιακών προδιαγραφών, γήπεδα μπάσκετ, τένις, βόλλεϋ, πάρκα. Τα νερά είναι φθοριούχα, θειονατριούχα διτανθρακικά, αλκαλικών γαιών. Λήμνος Μύρινα: Θεραπεύει την ουρική αρθρίτιδα, τις λοιμώξεις των ουροφόρων οδών και τις παθήσεις των νεφρών. Στην Πλάκα προς την παραλία του Αγίου Χαραλάμπους βρίσκονται τα ιαματικά λασπόλουτρα, όπου γίνεται «πηλοθεραπεία» σε υπαίθριες εγκαταστάσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, τον συγκεκριμένο πηλό τον πούλαγαν στα φαρμακεία σε σφραγισμένα δισκία και τον χρησιμοποιούσαν ως αντίδοτο στα δηλητήρια. Λουτρά Ηραίας: Στο κέντρο του χωριού λειτουργεί σύγχρονο υδροθεραπευτήριο με αυτεπιστασία του Δήμου, από τις 15 Ιουνίου έως και τις 15 Οκτωβρίου. Το υδροθεραπευτήριο διαθέτει είκοσι (20) υπερπολυτελείς καμπίνες με αντίστοιχες μπανιέρες από τις οποίες οι τρεις είναι για υδρομασάζ. Τα θειούχα και σιδηρούχα νερά των πηγών είναι τα πλέον ενδεδειγμένα ιατρικά, με αποδεδειγμένες θεραπευτικές ιδιότητες για: αρθρίτιδες, αυχενικό σύνδρομο, γυναικολογικά, κυκλοφορικό και νευρικό σύστημα, οστεοπόρωση, ρευματισμούς και ίσως τα καλύτερα για τη θεραπεία ήπατος και χολής. Οι Ιαματικές Πηγές βρίσκονται κοντά στην Εθνική οδό Τρίπολης-Πύργου. Στη γέφυρα Κοκλαμά ο δρόμος αριστερά περνά από τα χωριά Γαρατζινού, Λιοδώρα και φτάνει στις Ιαματικές Πηγές Λουτρών Ηραίας. Λουτράκι: Η πρώτη αναφορά στα νερά του Λουτρακίου 94

95 γίνεται στον Ξενοφώντα. Οι πηγές λένε ότι χάρη σ αυτά θεραπεύτηκε ο Σύλλας και στόμα με στόμα το μυστικό έμαθαν οι πάντες στη ρωμαϊκή επικράτεια. Οι Θέρμες, το σημερινό Λουτράκι, θεωρείται η αρχαιότερη ελληνική λουτρόπολη. Το πρώτο δημοτικό «λουτρικό κατάστημα» έγινε το Τα λουτρά που είναι το σημερινό υδροθεραπευτήριο Θερμά κτίστηκαν το 1934 και φέτος πρόκειται να ανακαινιστούν εσωτερικά. Θεσμός έχει γίνει στο Λουτράκι και το Μεσογειακό Συνέδριο Ιαματικής Ιατρικής. Στα Λουτρά Λουτρακίου λειτουργούν ένα υδροθεραπευτήριο με 4 ομαδικές πισίνες 12 ατόμων και 12 ατομικούς λουτήρες, με διαχωρισμό ανδρών-γυναικών. Η θεραπεία στο Λουτράκι, δεν ενδείκνυται για όσους πάσχουν από έλκη, ηπατιτικές ανεπάρκειες, μη αντισταθμιζόμενες παθήσεις της καρδιάς, πρόσφατη εγκεφαλική συμφόρηση, μεγάλη αρτηριακή υπέρταση, προχωρημένες γενικά νεφρίτιδες και λιθιάσεις. Μέθανα: Οι Ιαματικές πηγές των Μεθάνων είναι αποτέλεσμα της ηφαιστειακής δράσης, ονομαστές εδώ και χιλιάδες χρόνια για την αποτελεσματική και σωτήρια επίδρασή τους στην υγεία και την ομορφιά. Κείμενα του Παυσανία, του Στράβωνα και του Οβίδιου, μαρτυρούν την ύπαρξη και την φήμη τους από τους αρχαίους χρόνους. Έχουν ευεργετικές θεραπευτικές ιδιότητες για πολλές παθήσεις όπως αρθροπάθεια, δισκοπάθεια, σπονδυλοαρθρίτιδα, ρευματοπάθεια, κατάγματα, γυναικολογικές παθήσεις, στειρότητα, νευρώσεις, κοπώσεις, παθήσεις αναπνευστικού συστήματος, χρόνιες βρογχίτιδες, δερματικά νοσήματα κλπ. Οι ιαματικές εγκαταστάσεις των Μεθάνων βρίσκονται στις εξής περιοχές: Άγιοι Ανάργυροι (Λουτρόπολη Μεθάνων), Άγιος Νικόλαος (Λουτρόπολη Μεθάνων) και Λουτρά Παυσανία (στον οικισμό του Αγίου 95

96 Νικολάου Κουνουπίτσας σε απόσταση 11 χιλιομέτρων από τα Μέθανα). Μυτιλήνη: Η φύση χάρισε στον Πολιχνίτο τις πιο θερμές πηγές στην Ευρώπη, που αναβλύζουν μέσα από ηφαιστειογενή πρωτογενή και δευτερογενή πορώδη πετρώματα. Η θερμοκρασία του νερού είναι μεταξύ 67 και 92 βαθμών Κελσίου και στους λουτήρες μεταξύ 42 και 44 βαθμών Κελσίου. Θεωρούνται εφάμιλλες του Βισμπάντεν της Γερμανίας και έχουν θεραπευτικές ιδιότητες (πέρα από τις χαλαρωτικές) για χρόνιους ρευματισμούς, αρθροπάθειες, χρόνιες σπονδυλαρθρίτιδες, οσφυοισχιαλγία, δευτεροπαθείς δερματικές παθήσεις, ουρική αρθρίτιδα, φλεγμονώδεις παθήσεις γυναικολογικής προέλευσης, δυσλειτουργία σαλπίγγων κ.ά. Τα ιαματικά νερά της Θερμής ήταν περίφημα και στην αρχαιότητα. Στις ανασκαφές που έγιναν για την ανέγερση του ξενοδοχείου Σάρλιτζα Παλλάς βρέθηκαν μικροί λουτρώνες και σύστηματα αποχετεύσεως. Συστήνονται για την θεραπεία ρευματισμών, γυναικολογικών, δερματικών παθήσεων και παθήσεων κυκλοφορικού. H Θερμή (Δήμος Λουτροπόλεως Θερμής) απέχει 11 χλμ. από την πόλη της Μυτιλήνης, αποτελεί το κέντρο της γύρω περιοχής και χωρίζεται σε δύο μέρη στην Κάτω και Άνω Θερμή. Με θερμοκρασίες 43,6-46,5. C, ενδείκνυται για τη θεραπεία ρευματισμών, αρθριτισμού, ισχιαλγίας, νευραλγίας, ψαμμιάσεως, χολολιθιάσεως, γυναικολογικών και δερματικών παθήσεων. Περιοχή: Μόλυβος (Μήθυμνα). Μήλος: Τα ιαματικά λουτρά του νησιού ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης τα αναφέρει στο Ε βιβλίο του Περί Επιδημιών. Αναφορά σε αυτά κάνει πολύ αργότερα, το 1771 και ο γάλλος καθηγητής της Βοτανικής Pitton de Tournefort στα περιηγητικά του κείμενα. Σήμερα λίγες πηγές χρησιμοποιούνται και αυτές 96

97 είναι ελάχιστα αξιοποιημένες. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι οι παρακάτω: Λουτρά του Λάκκου, Λουτρά του Μακρινού, η Πικροπηγή ή Τσιλλονέρι, τα Λουτρά του Προβατά. Ενδείκνυνται: Στις ρευματοειδείς αρθρίτιδες, στις παθήσεις των περιφερειακών νεύρων, στις γυναικολογικές παθήσεις και στις δερματικές. Μπορείτε να πάτε στον Aδάμαντα (μέσα σ ένα σπήλαιο όπου έχουν κατασκευαστεί και χώροι για μπάνιο) με θερμοκρασία 33,3 C, στις Γλύκες με 22 C, στην Kάναβα με 50 C, στο Παλιοχώρι με 50 C, στα Mαντράκια με 54 C, στον Aδάμαντα στην περιοχή Xάρου με 42 C, στον Προβατά, Tρία Πηγάδια και αλλού. Όλες αυτές οι πηγές θεωρούνται κατάλληλες για ρευματοειδείς αρθρίτιδες, παθήσεις των περιφερειακών νεύρων, γυναικολογικές, δερματικές και άλλες. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις περιοχές αυτές μετρούνται υψηλές θερμοκρασίες και στο έδαφος. Νέα Απολλωνία: Εκτός από τα άνω και κάτω άκρα, το ιαματικό νερό της λουτρόπολης θεραπεύει γυναικολογικά προβλήματα, ανακουφίζει από τους ρευματισμούς και τις παθήσεις των νεύρων. Νίσυρος: Τα λουτρά λειτουργούν από το 1870 και πηγαίνουν άνθρωποι που ταλαιπωρούνται από διάφορες παθήσεις, όπως ρευματισμούς, αρθρίτιδες, αυχενικά, κατάγματα κ.ά. Η θερμοκρασία του νερού φθάνει τους 50 βαθμούς Κελσίου, ενώ λέγεται ότι το νησί επισκεπτόταν συχνά για θεραπευτικούς λόγους και ο Ιπποκράτης. Δυστυχώς η σημερινή εικόνα των λουτρών είναι άθλια και όπως μας είπαν άνθρωποι που κάνουν λουτροθεραπείες κινδυνεύει να απαξιωθεί η φήμη μιας από τις καλύτερες λουτροπηγές της χώρας. Ξάνθη Γεννησέα: Η ιαματική πηγή της Γεννησέας ενδείκνυται ιδιαίτερα για τις παθήσεις του δέρματος, του νευρικού συστήματος και για την ίαση ρευματοπαθειών. Πέλλα Λουτράκι: Οι θεραπευτικές ενδείξεις είναι απεριόριστες- ενδεικτικά 97

98 αναφέρονται οι παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, οι ρευματοπάθειες, οι αρθροπάθειες, οι ισχιαλγίες, οι δερματοπάθειες, τα προβλήματα του πεπτικού και κυκλοφορικού συστήματος κ.ά.. Πλατύστομο: Οι δύο πηγές βρίσκονται 1,5 χλμ. δυτικά από το χωριό, σε υψόμετρο 420 μέτρα του βουνού Όθρη. Μπορείτε να κάνετε λουτροθεραπεία με νερό της αλκαλικής θειοπηγής (32,1 C), ποσιθεραπεία με θειούχο νερό της ψυχρής πηγής (25 C), ή και τα δύο μαζί - 0,14 mache ραδιενέργειας. Θεραπεύουν: Παχυσαρκία, αρθριτικά, χολιθίαση, μικρή ανεπάρκεια ύπατος, νεφρολιθίαση, κυστίτιδα, δυσπεψία, δυσκοιλιότητα. Πόζαρ: Λουτρόπολη της Αριδαίας πριν την Έδεσσα. Κάποιοι πίνουν νερό για τις νεφρολιθιάσεις. Πρέβεζα: Εκτός των κλασικών θεραπειών τα λουτρά προσφέρουν πλήρη ανάνηψη από τις ραχίτιδες.. Ροδόπη: Έξω από το παρθένο δάσος Φρακτού, στην οροσειρά της Δυτικής Ροδόπης, πίσω από μια βουνοπλαγιά και 10 χλμ από το Παρανέστι Δράμας, η διαπεραστική μυρωδιά του θείου αναμιγνύεται έντονα με άρωμα βασιλικού. Η προσέλευση πολλών επισκεπτών τα καλοκαίρια στα λουτρά, δημιούργησε τον οικισμό Θέρμια στα Πομακοχώρια. Ο γραμματέας της κοινότητας Θερμών, μας παραπονέθηκε για την άρνηση των επιστημόνων να γίνει δειγματοληψία και εξέταση του νερού, επειδή η πηγή δεν ανήκει στον Σύνδεσμο. Η θερμοκρασία του είναι 47 C, τσούζει, αλλά θεραπεύει τις δερματοπάθειες. Σέρρες Σιδηρόκαστρο: Οι ιδιότητες του νερού είναι τέτοιες που μπορούν να θεραπεύουν πλήρως τις παθήσεις και τα προβλήματα των άκρων, χρόνια ή μη, καθώς και κάποια γυναικολογικά προβλήματα. Πολλοί νέοι, αθλητικοί σύλλογοι και επαγγελματίες χορευτές παραθερίζουν χειμώνα και καλοκαίρι 98