Αγάπη Δενδάκη Ειδική Παιδαγωγός Υπ.Δρ παν. Αθηνών. Μοντέλα Διδακτικών προγραμμάτων

Transcript

1 Αγάπη Δενδάκη Ειδική Παιδαγωγός Υπ.Δρ παν. Αθηνών Μοντέλα Διδακτικών προγραμμάτων

2 1. Η φιλοσοφία της Συνεκπαίδευσης Η τάση που επικρατεί σήμερα στο χώρο της Ειδικής Αγωγής είναι να υποστηρίζει τη θέση ότι η εκπαίδευση αποτελεί δικαίωμα για όλα τα παιδιά, να κατοχυρώνει αυτό το δικαίωμα. Επιδιώκει την ίδρυση σχολείων τα οποία θα συμπεριλαμβάνουν όλα τα παιδιά, θα κατανοούν τις ιδιαιτερότητές τους και θα ανταποκρίνονται στις ατομικές τους ανάγκες. Η τάση αυτή βασίζεται σε μια συγκεκριμένη φιλοσοφία η οποία επανεξετάζει ζητήματα καθοριστικής σημασίας, όπως αυτά των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ίσων (όχι ίδιων) ευκαιριών. Εξάλλου, «όλες οι εκπαιδευτικές πρακτικές προϋποθέτουν μια θεωρητική στάση από την μεριά του εκπαιδευτικού. Αυτή η στάση προϋποθέτει με τη σειρά της μερικές φορές με περισσότερη, μερικές φορές με λιγότερη σαφήνεια μια ερμηνεία του ανθρώπου και του κόσμου» (Φρέιρε, 1977, σελ.27). Η φιλοσοφία της συνεκπαίδευσης διαμορφώθηκε σταδιακά από τις νομοθετικές πράξεις των Ηνωμένων Εθνών (United Nations, 1989), από κείμενα και ψηφίσματα των παγκόσμιων ειδικών διασκέψεων και από τα ερευνητικά δεδομένα. Υποδηλώνει με ακρίβεια ότι όλα τα παιδιά χρειάζονται να συνυπάρχουν στα ίδια σχολεία, στις ίδιες τάξεις με όλα τα συνομήλικά τους παιδιά. Τονίζει την ανάγκη να τοποθετηθούν οι μαθητές με ιδιαιτερότητες όχι στο ήδη υπάρχον γενικό σχολείο, από το οποίο προηγουμένως είχαν αποκλειστεί. Αυτό σημαίνει ότι το παραδοσιακό σχολείο πρέπει να αναμορφωθεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες όλων των παιδιών όποιες και αν είναι αυτές. Άρα το σχολικό πρόγραμμα επικεντρώνει στην αυτονομία του μαθητή αλλά και στη συλλογικότητα. Συνεκπαίδευση σημαίνει «Εκπαίδευση για όλους» (Μαρτάκη, ).

3 2. Ορισμός και στόχοι Ο ορισμός της Συνεκπαίδευσης διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1985 στη Διεθνή σύνοδο για την Ειδική Αγωγή στη Σαλαμάνκα (UNESCO, 1985). Σύμφωνα με αυτό τον ορισμό, Συνεκπαίδευση σημαίνει ότι: «τα σχολεία πρέπει να συμπεριλαμβάνουν όλα τα παιδιά, άσχετα από τη σωματική, νοητική, κοινωνική, συναισθηματική, γλωσσική ή άλλη κατάσταση. Αυτό περιλαμβάνει ανάπηρα και χαρισματικά παιδιά, παιδιά του δρόμου, παιδιά εργαζόμενα, παιδιά από απομακρυσμένους ή νομαδικούς πληθυσμούς, παιδιά από γλωσσικές, εθνικές ή πολιτισμικές μειονότητες και παιδιά από μειονεκτικές ή περιθωριοποιημένες περιοχές ή ομάδες» (The Salamanca Statement and Framework for Action on Special Needs Education, 3). Οι στόχοι της Συνεκπαίδευσης, έτσι όπως προκύπτουν από τον ανωτέρω ορισμό, είναι οι εξής (UNESCO, 1990): Απρόσκοπτη πρόσβαση και αμερόληπτη δικαιοσύνη Έμφαση στη μάθηση Διεύρυνση των μέσων και του φάσματος της εκπαίδευσης Βελτίωση του μαθησιακού περιβάλλοντος Ενδυνάμωση της συντροφικότητας.

4 Εξυπακούεται ότι για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι χρειάζεται να γίνουν συγκεκριμένες προσαρμογές στα Προγράμματα Σπουδών. Οι προσαρμογές αυτές υπαγορεύονται από τις παρακάτω ανάγκες (UNESCO, 2003):. Ευρείς στόχοι κοινοί για όλους, οι οποίοι περιλαμβάνουν τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τις αξίες που θα πρέπει να αποκτηθούν. Ευέλικτη δομή που διευκολύνει την ανταπόκριση στη διαφορετικότητα και παρέχει ευκαιρίες για εξάσκηση και απόδοση όσον αφορά στο περιεχόμενο, τις μεθόδους και το επίπεδο συμμετοχής. Αξιολόγηση βασισμένη στην ατομική πρόοδο. Αναγνώριση της πολιτισμικής, θρησκευτικής και γλωσσικής ποικιλίας. Περιεχόμενο, γνώσεις και δεξιότητες σχετικές με το πλαίσιο των μαθητών. 3. Οι προκλήσεις Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Ανάπτυξη της Ειδικής Αγωγής (η οποία μεταφράζει τον όρο inclusive education ως «συμμετοχική εκπαίδευση»), στη συνοπτική αναφορά που δημοσίευσε το 2003, αναφέρει ως κυριότερα προβλήματα τα εξής: Τα προβλήματα συμπεριφοράς καθώς και τα κοινωνικά και/ή τα συναισθηματικά προβλήματα αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση στον τομέα της συνεκπαίδευσης των μαθητών με ειδικές ανάγκες. Η αντιμετώπιση της διαφορετικότητας και της ποικιλομορφίας στην τάξη αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στις ευρωπαϊκές τάξεις. Οι δάσκαλοι χρειάζονται ποικίλες δεξιότητες, εμπειρία, γνώσεις, παιδαγωγικές προσεγγίσεις, αποτελεσματικές διδακτικές μεθόδους, εκπαιδευτικό υλικό και χρόνο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τη διαφορετικότητα στην τάξη. Οι δάσκαλοι χρειάζονται υποστήριξη μέσα και έξω από το σχολείο. Ο Διευθυντής, η σχολική κοινότητα, η τοπική κοινότητα και οι κυβερνητικοί φορείς διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο. Η συνεργασία φορέων και γονέων σε περιφερειακό επίπεδο είναι προϋπόθεση για την αποτελεσματική συμμετοχική εκπαίδευση. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να έχουν σαφή πολιτική για τη συμμετοχική εκπαίδευση και να δημιουργούν τις συνθήκες που διευκολύνουν την ευέλικτη χρήση των διαφόρων πηγών.

5 4. Ανάγκη για επιμόρφωση και υποστήριξη Η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στη Συνεκπαίδευση εξαρτάται κατά πολύ από την εμπειρία τους με μαθητές που θεωρούνται «προβληματικοί». Άλλοι παράγοντες σημαντικοί για την αποτελεσματικότητα της Συνεκπαίδευσης είναι η εκπαίδευση του δασκάλου, η διαθεσιμότητα στήριξης, το μέγεθος της τάξης και ο όγκος εργασίας. Η προετοιμασία ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου προσωπικού απαιτεί (UNESCO, 2003): Σχεδιασμό μακρόχρονης επιμόρφωσης που θα λαμβάνει υπόψη όλους τους εμπλεκόμενους και τις μεθόδους που χρειάζονται για να αντιμετωπιστούν οι ιδιαίτερες ανάγκες. Δραστηριότητες που θα απευθύνονται σε εκπαιδευτικούς, ειδικούς των υποστηρικτικών υπηρεσιών, διοικητικά στελέχη και κοινωνικούς φορείς, ώστε όλοι να έχουν την ίδια προσέγγιση και να μπορούν να συνεργάζονται αρμονικά. Γενικά, εκπαιδευτικοί, διευθυντές σχολείων, ειδικοί από το χώρο της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών, γονείς και τοπικοί φορείς όλοι χρειάζονται ενημέρωση ως προς τις αρχές της Συνεκπαίδευσης και το σύστημα εφαρμογής της σε διάφορα επίπεδα. Ειδικά για τους εκπαιδευτικούς, η επιμόρφωση θα πρέπει να επικεντρώνεται στα εξής: Έμφαση όχι μόνο στην ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων, αλλά και στο θέμα των στάσεων και των αξιών. Συνδυασμός θεωρίας και πράξης, αλλά και ευκαιριών για αναστοχασμό, σε όλες τις δράσεις της επιμόρφωσης. Προτεραιότητα στις ανάγκες που οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί νιώθουν ότι έχουν. Επιμόρφωση στοχευμένη στην τάξη ως σύνολο, η οποία θα περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα στρατηγικών και προσεγγίσεων για να επιτευχθούν διαφορετικοί στόχοι και να αντιμετωπιστούν διαφορετικές ανάγκες. Καλλιέργεια της αυτο-ανάπτυξης, ευκαιρίες για δημιουργία δικτύου μεταξύ των εκπαιδευτικών, των σχολείων και των κοινοτήτων. Ενθάρρυνση των δασκάλων να δημιουργούν νέα εκπαιδευτικά υλικά (UNESCO, 2001). Η έννοια της υποστήριξης αναφέρεται ειδικά στο είδος της βοήθειας που δεν μπορεί να παρέχει ο εκπαιδευτικός από μόνος του. Το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική υποστήριξη είναι η κινητοποίηση των διαθέσιμων ανθρώπινων πόρων μέσα και έξω από τα σχολεία, δηλαδή, ειδικευμένων επαγγελματιών, όπως ειδικός παιδαγωγός, λογοθεραπευτής, ψυχολόγος, γιατρός, νοσηλευτής, σύμβουλος, διευθυντής, κτλ.

6 5. Προσαρμογή του Αναλυτικού Προγράμματος Προκειμένου να πετύχει τους στόχους της η τάξη που φιλοδοξεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες όλων των μαθητών, χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να κάνει συγκεκριμένες προσαρμογές στο Αναλυτικό Πρόγραμμα έχοντας υπόψη του: Τη μαθησιακή ετοιμότητα του κάθε μαθητή Το μαθησιακό προφίλ του Τις προηγούμενες γνώσεις του Το κοινωνικό και ψυχοσυναισθηματικό του υπόβαθρο Ο εκπαιδευτικός μπορεί να διαπιστώσει ότι οι προσαρμογές που κάνει είναι αποτελεσματικές, εφόσον (Udvari-Solner, 1995): Βοηθάει τον κάθε μαθητή να αναπληρώσει τα νοητικά, αισθητηριακά, σωματικά ή συμπεριφορικά εου ελλείμματα. Του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει τις δεξιότητες που διαθέτει, ενώ συγχρόνως δημιουργεί τις συνθήκες για να καλλιεργήσει νέες. Αποτρέπει την ασυμφωνία μεταξύ των δεξιοτήτων του μαθητή και του περιεχομένου του μαθήματος. Μειώνει το επίπεδο των αφηρημένων πληροφοριών για να προσαρμόσει το περιεχόμενο στην πραγματικότητα της τωρινής και μελλοντικής ζωής του μαθητή. Συνδυάζει το μαθησιακό προφίλ του μαθητή με το διδακτικό προφίλ του εκπαιδευτικού. Ένας τρόπος για να πάρει τις αποφάσεις του ο εκπαιδευτικός σχετικά με τις προσαρμογές που πρέπει να κάνει είναι να ακολουθήσει τα βήματα που προτείνει η Udvari-Solner (1995): Εντοπίστε τους ατομικούς εκπαιδευτικούς στόχους του κάθε μαθητή, στους οποίους θα πρέπει να εστιαστείτε κατά τη διάρκεια του μαθήματος μέσα στην τάξη. Διατυπώστε τις προσδοκίες για την επίδοση του μαθητή στις γενικές δραστηριότητες. Καθορίστε τι θα διδάξετε σε όλη την τάξη και αν ο μαθητής μπορεί να συμμετέχει ενεργά και να παράγει τα ίδια αποτελέσματα χωρίς διαφοροποιήσεις. Αν ο μαθητής δεν μπορεί να παράγει τα ίδια αποτελέσματα, επιλέξτε και σχεδιάστε τις κατάλληλες προσαρμογές:

7 - σχεδιάστε τη δομή του μαθήματος - οργανώστε το περιβάλλον - επιλέξτε στρατηγικές που απευθύνονται σε συγκεκριμένους μαθητές - αποφασίστε ποιοι από τους στόχους του προγράμματος ταιριάζουν στη δομή του μαθήματος - χρησιμοποιείστε διαφορετικά υλικά - αποφασίστε τους τρόπους στήριξης και επίβλεψης - αν κάνει από αυτά δεν είναι αποτελεσματικό, σχεδιάστε εναλλακτικές δραστηριότητες Αξιολογείστε την αποτελεσματικότητα των προσαρμογών

8 Η επαγγελματική ευθύνη του εκπαιδευτικού (Tomlinson (2007) ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Γνωρίζω το αντικείμενο, τις σχέσεις μεταξύ στοιχείων του περιεχομένου Γνωρίζω τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ηλικιακής ομάδας των μαθητών Γνωρίζω με ποιους τρόπους οι μαθητές προσεγγίζουν τη μάθηση Γνωρίζω τις γνώσεις και τις δεξιότητες που κατέχουν οι μαθητές Γνωρίζω τα ενδιαφέροντα και το πολιτισμικό υπόβαθρο των μαθητών Μπορώ να προγραμματίζω και να προετοιμάζω διδασκαλία για διαφορετικούς μαθητές Οργανώνω ομάδες εργασίας Επιμελούμαι τη δομή του μαθήματος και της ενότητας Αλληλεπιδρώ με τους μαθητές Δείχνω επιμονή στη διδασκαλία Προσαρμόζω το μάθημα Οι δραστηριότητες αντικατοπτρίζουν τις σχέσεις μεταξύ θεμάτων και εννοιών. Αναζητούμε αιτία και αποτέλεσμα Τυπικά χαρακτηριστικά, εξαιρέσεις, βαθμό απόκλισης Λαμβάνω υπόψη τα διαφορετικά μαθησιακά στυλ Δυνατά και αδύνατα σημεία, ιδιαίτερες ανάγκες Παίρνω σχετικές πληροφορίες Ορίζω στόχους ανάλογα με τις ανάγκες κάθε μαθητή ή ομάδων μαθητών Ομάδες ανάλογες με τους στόχους Ξεκάθαρη δομή, επιτρέπει διαφορετικές προσεγγίσεις ανάλογα με τις ανάγκες Νιώθω σεβασμό και γνήσιο ενδιαφέρον για κάθε μαθητή Αναζητώ επίμονα διαφορετικές προσεγγίσεις για κάθε μαθητή που χρειάζεται βοήθεια. Γνωρίζω στρατηγικές, ζητώ πόρους Ανταποκρίνομαι σε όλες τις ανάγκες Εννοιοκεντρική διδασκαλία Αξιολόγηση Εστιάζω την προσοχή μου σε κάθε μαθητή ξεχωριστά Μαθησιακό προφίλ Ετοιμότητα Ενδιαφέρον Μαθησιακό προφίλ Διδασκαλία που ανταποκρίνεται στις ανάγκες Ευέλικτη ομαδοποίηση Εστιασμένη διδασκαλία Διαφορετικές προσβάσεις στη μάθηση Μαθησιακό τρίγωνο Μαθησιακή κοινωνία Ευρύ φάσμα διδακτικών στρατηγικών Ποικίλα διδακτικά εγχειρίδια Συμπληρωματικά μέσα και υλικά Διαφοροποίηση περιεχομένου, διαδικασίας, προϊόντος

9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Koutselini, M. & Persianis, P. (2000). Theory - practice divide in teacher education and the role of the traditional values. Teaching in Higher Education, 5 (4). Tomlinson, C.A. (1995). How to differentiate instruction in mixed ability classrooms. USA: A&CD. Tomlinson, C.A. (2007). Διαφοροποίηση της εργασίας στην αίθουσα διδασκαλίας. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη. Udvari-Solner, a. (1995). Creating an inclusive school. Villa & Thousand. UNESCO (1985) Helping hhandicapped pupils in ordinary schools: Strategies for teacher training. UNESCO (1990) World Declaration on Education for All and Framework for Action to meet basic learning needs. International Consultative Forum on Education for All. Paris: UNESCO. UNESCO (1999) Welcoming school: Students with disabilities in regular schools. Paris: UNESCO UNESCO (2001) Open File on Inclusive Education. Paris: UNESCO. UNESCO (2003). Overcoming exclusion through inclusive approaches in education: A challenge and a vision. Paris: UNESCO United Nations (1989) Convention on the Rights of the Child. New York: United Nations. Vosniadou, S. (1994) Capturing and modelling the process of conceptual change. Learning and Instruction, 4, Vygotsky L, 1988, Σκέψη και Γλώσσα, Αθήνα: Γνώση. Weinstein, C. & Mayer, R. (1986) The teaching of learning strategies. In M.C. Wittroch. (Ed.). Handbook of research on teaching, Κανάκης, Ι.Ν. (1991). Η εσωτερική διαφοροποίηση και η εξατομίκευση της διδασκαλίας μάθησης. Νεοελληνική Παιδεία, 23, Κουτσελίνη, Μ. (2001) Ανάπτυξη προγραμμάτων: Θεωρία Έρευνα Πράξη. Λευκωσία: Αυτοέκδοση. Κουτσελίνη, Μ. Διαφοροποίηση Διδασκαλίας Μάθησης : Από τη Θεωρία στην Πράξη. Ανασύρθηκε 10/6/2008 από /e27_11_03/sin_ath/mer_c_th_en_v/koytselini.htm Μαρτάκη, Μ. Εκπαίδευση για όλους. Ανασύρθηκε 10/6/08 από Φρέιρε, Π. (1977). Η αγωγή του καταπιεζόμενου. Αθήνα: Ράππα.

10 Ηλεκτρονικές πηγές The Council for Exceptional Children The National Association for Gifted Children Inspiration Software HotLinx, University of Virginia Eastern Suffolk BOCES (New York) Montgomery County (Maryland) Public Schools Ball State University Ball State University The Internet TESL (Teachers of English as a Second Language) Journal LD/ADD Pride Online Chaminade College Preparatory School State University of New York at Oswego Association for Supervision and Curriculum Development Montgomery County (Maryland) Public Schools Rockwood (Missouri) School District