Χώροι λατρείας, τρόποι έκφρασης και προβλήματα

Transcript

1

2 Χώροι λατρείας, τρόποι έκφρασης και προβλήματα

3 Περιεχόμενα: Χρόνος και Χώρος Σπήλαια Ιερά κορυφής Τύποι Ιερών Ανακτορικά Ιερά Τοιχογραφίες Ιερά Σύμβολα και Λατρευτικά αντικείμενα Ειδώλια θεότητας Συμπεράσματα Προβλήματα προς διερεύνηση

4 Χρόνος και Χώρος Χρόνος: ΠΜ Ι - ΜΜ ΙΑ ca. 3100/ /1900 π.χ. Ανακτορική περίοδος ΜΜ ΙΒ ΜΜ ΙΙΒ ca. 2000/ /1720 π.χ. ΜΜ ΙΙΙΑ- ΥΜ ΙΒ ca. 1750/ /1470 π.χ. Προανακτορική περίοδος Πρωτοανακτορική περίοδος (Παλαιά Ανάκτορα) Νεοανακτορική περίοδος (Νέα Ανάκτορα) ΥΜ ΙΙΙΑ Γ ca. 1490/ /1050 π.χ. Μετανακτορική περίοδος

5 Χώρος:

6 Σπήλαια Λατρεία σε σπήλαια, που χρησιμοποιούνταν σε προηγούμενη εποχή ως καταφύγια και για τις ταφές νεκρών, μαρτυρείται από τις αρχές της Μεσομινωικής (Πρωτοανακτορικής) περιόδου, περίπου την ίδια εποχή την οποία κτίζονται και τα ανάκτορα. Έχουμε ευρήματα που δείχνουν την χρήση των σπηλαίων ως τόπων λατρείας ( κεραμική, ειδώλια ζώων, χάλκινα αντικείμενα, αλλά και οστά ζώων και στρώμα στάχτης). Γνωστά σπήλαια που ασκείτο λατρεία είναι: σπήλαιο Ειλειθύιας στην Αμνισσό, σπήλαιο Καμάρες (νότια του όρους Ίδη), σπήλαιο Ψυχρό,γνωστό ως Δικταίον Άντρον (δυτικά της πεδιάδας Λασιθίου, στο όρος Δίκτυ), σπήλαιο Αρκαλοχώρι (στον Προφήτη Ηλία).

7 Σπήλαιο Ειλειθυίας Βρίσκεται κοντά στην Αμνισσό και σχετίζεται με τη θεά Ειλειθυία (αναφορά από Ομήρου) που δηλώνει τη μητρότητα και στέκεται στους πόνους των γυναικών και τον τοκετό. Το σπήλαιο έχει μήκος 60 μ., πλάτος 9-12 μ. και ύψος 2-3 μ. Εντός του σπηλαίου υπάρχει κυλινδρικός σταλαγμίτης περικλειόμενος με ένα μικρό τείχισμα.

8 Σπήλαιο Καμάρες εσωτερικό και εξωτερικό Σπήλαιο Ψυχρό (Δικταίον Άντρον) εσωτερικό

9 Ιερά Κορυφής «Ιερά κορυφής» ( peak sanctuaries ): ονομάζονται οι χώροι σε κορυφές λόφων και βουνών που παρουσιάζουν ενδείξεις ότι σχετίζονται με τη θρησκεία πρόκειται για υπαίθριους χώρους, αλλά παρουσιάζουν και κτίσματα βρίσκουμε αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και λίθινα, πήλινα ειδώλια, τα οποία θεωρούνται ως «αναθήματα» στη θεότητα, είτε ανθρώπινα μέλη καθώς η θεότητα θεωρούνταν ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Επίσης έχουμε στρώματα στάχτης από τελετουργική φωτιά, και σε κάποια κόκαλα ζώων. Τα ιερά ιδρύονται κυρίως στη ΜΜ περίοδο (2000 π.χ.) και είναι σε χρήση μέχρι το 1700 π.χ. στη Νεοανακτορική περίοδο (τέλη ΜΜ, αρχές ΥΜ)

10 Οι έρευνες για τα «ιερά κορυφής» ξεκίνησαν το 1903 με τον Myres και ο Evans (κυρίως στον Πετσοφά ) ενώ άλλοι ερευνητές ασχολήθηκαν με άλλα ιερά όπως: Ατσιπάδες, Γιούχτας, Τραόσταλος και άλλα ιερά, όπως ο Φιλιόρημος, Βρύσινας, Πρινιάς, Μαζά. Επίσης, τα ιερά φαίνεται ότι έχουν διασύνδεση με τις κοντινές πόλεις. Ο Γιούχτας με την Κνωσό και τις Αρχάνες, ο Τραόσταλος με την Κάτω Ζάκρο, ο Πετσοφάς με το Παλαίκαστρο. Και μεταξύ τους έχουν οπτική και ακουστική επαφή.

11

12 Βρίσκουμε κεραμική, τράπεζες προσφορών και κέρνους. Συνεπάγεται ότι μέρος της λατρείας είναι τελετουργικές γιορτές, οι πιστοί έκαναν σπονδές προς τη θεότητα.

13 Ιερό Πετσοφά (κοντά στο Παλαίκαστρο) αριστερά: αρχαιολογικά κατάλοιπα δεξιά: ψηφιακή αναπαράσταση του ιερού με κέρατα καθιέρωσης από τον Βαβουρανάκη.

14 Ιερό κορυφής Πετσοφά Ανασκάφηκε κυρίως από τον Myres to Το 1971 ασχολήθηκε ο Δαβάρας και το 1991 ο Rutkowski. Ιδρύεται στα τέλη της Προανακτορικής περιόδου και βρίσκεται σε χρήση μέχρι και την Νεοανακτορική περίοδο. Αποτελείται από 3 δωμάτια με λατρευτικό θρανίο και λίθινους τοίχους. Το 1 ο δωμάτιο σώζεται, διατηρεί ασβεστωμένη πλατφόρμα, δάπεδο και γύρω του περιτρέχει πάγκος από τις 3 πλευρές. Επίσης, σώζεται η παραστάδα που οδηγεί στο δεύτερο δωμάτιο. Το 2 ο δωμάτιο και το 3 ο (βόρεια του 1 ου ) δεν σώζονται. Ανατολικά των δωματίων ανάμεσα σε αυτά και το φυσικό βράχο βρέθηκε στρώμα εδάφους, μέσα στο οποίο βρέθηκαν πήλινα ειδώλια ζώων και στρώμα στάχτης.

15 Πήλινα ειδώλια ζώων, ανθρώπινων μελών και μορφών, ευρήματα Πετσοφά

16 Τύποι Ιερών Σύμφωνα με την έρευνα της Gesell, διακρίνονται 3 κοινωνικά πλαίσια ιερών: πόλις (δημόσια), ανάκτορα (ημι- ιδιωτικά, για την άρχουσα τάξη μόνο), οικίες (ιδιωτικά) και 3 αρχιτεκτονικούς τύπους ιερών : α) ιερά με πλευρικά θρανία, β) δεξαμενές καθαρμών, γ) κρύπτες με πεσσούς. Τα ιερά με πλευρικά θρανία τοποθετούνται στην Προανακτορική περίοδο και επιβιώνουν μέχρι και το τέλος της Μινωικής περιόδου. Αντίθετα, οι κρύπτες με πεσσούς και οι δεξαμενές καθαρμών υπάρχουν στη Πρωτοανακτορική και Νεοανακτορική περίοδο.

17 Ανακτορικά Ιερά Ανάκτορο της Κνωσού (κάτοψη)

18 Ιερό των Διπλών Πελέκεων στο νότιο-ανατολικό μέρος του ανακτόρου της Κνωσού

19 Κάτοψη Δυτικής Πτέρυγας Το Συγκρότημα του Κεντρικού Ιερού Β

20 Στοιχείο για τη θεωρία Τριμερούς Ιερού μας δίνει η μικρογραφία που υπάρχει στο ανάκτορο (βόρεια της Κεντρικής Αυλής, κοντά στην Αίθουσα του Θρόνου, πιθανόν μία απεικόνιση του ιερού του ίδιου του ανακτόρου από την Κεντρική Αυλή.

21 Δεξαμενές Καθαρμών Είναι «βυθισμένοι θάλαμοι», βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο από το υπόλοιπο δάπεδο και συνήθως χωρίζονται και σηματοδοτούνται με κίονες στη μία πλευρά. Η πρόσβαση γίνεται με μερικά σκαλοπάτια. Πρόκειται για δεξαμενές όπου έκαναν ένα τελετουργικό λουτρό, τελετουργία εξαγνισμού όπως είναι η κυρίαρχη άποψη και αν υποθέσουμε ότι ήταν καθαρά θρησκευτική χρήση τους. Αυτές οι δεξαμενές δεν έχουν αποχέτευση, ενώ το αποχετευτικό και το υδροφόρο σύστημα του υπόλοιπου ανακτόρου είναι αρκετά αναπτυγμένα. Δεξαμενές καθαρμών υπάρχουν: α) στο Βόρειο-δυτικό μέρος του ανακτόρου β)στην Αίθουσα του Θρόνου

22 Κάτοψη ανακτόρου Κνωσού

23 Βόρεια δεξαμενή καθαρμών, στο ονομαζόμενο «τελωνείο» λόγω της θέσης του κοντά στη θάλασσα. Ο θάλαμος είναι όλος βυθισμένος και η πρόσβαση γίνεται από σκαλοπάτια.

24 Δεξαμενή καθαρμών στην Αίθουσα του Θρόνου Είναι βυθισμένη, πρόσβαση από κλίμακα και φέρει μπροστά κίονες.

25 Λεπτομέρεια Δεξαμενής καθαρμών από την Αίθουσα του Θρόνου

26 Τοιχογραφίες Αίθουσα Θρόνου

27

28

29 Ιερά σύμβολα Διπλός Πέλεκυς: (ή αλλιώς «λάβρυς») οι πελέκεις αυτοί θεωρούνταν αρχικά θυσιαστικής χρήσης, όμως το αρχαιολογικό context δεν δείχνει κάτι τέτοιο, δεν φέρουν σημάδια χρήσης. Από σφραγιδόλιθους βλέπουμε ότι τους κρατούσαν γυναίκες (θεότητες;) και ήταν ίσως σύμβολο εξουσίας και έδινε θρησκευτικό χαρακτήρα. Κέρατα Καθιέρωσης: σύμβολο με ιερό χαρακτήρα, αντικείμενα που έχουν τη μορφή κεράτων ταύρου, το συναντούμε αρκετά για την δήλωση ιερού χώρου, σε επιστέψεις ιερών κ.α.

30 Λατρευτικά αντικείμενα Ρυτά: Αγγεία για σπονδές, κυρίως κωνικού σχήματος, (με τρύπα στο πάτο). Μπορεί να ήταν από πηλό, λίθο, μέταλλο και φαγεντιανή.(βλ. [α]) α Άλλα δοχεία σπονδών είναι φυσικά κογχύλια, είτε η απομίμισή τους, και άλλα είναι με μορφή ζώου και πιο γνωστό είναι σε μορφή ταύρου από οφείτη με ενθέσεις μαρμάρου, ίασπη, κρύσταλο (εικ. [β]). Τράπεζες προσφορών: Είναι λίθινα «τραπέζια» με βαθουλώματα στην επιφάνεια για να χύνονται εκεί τα υγρά. Κέρνοι: Πήλινα σκεύη που αποτελούνται από πολλαπλά ίδια σκέυη (κυρίως μικρά κύπελα) ή από απλά βαθουλώματα. Χρησιμοποιούνται για διάφορα είδη προσφορών. (εικ. [γ] κέρνος ανακτόρου Μαλίων) β γ

31 Ειδώλια Θεότητας Ειδώλια θεότητας βρίσκουμε σε πολλά ιερά και ήδη από τη ΜΜ ΙΙΙ περίοδο. Το γνωστό ειδώλιο της «Θεάς των Όφεων», της χθόνιας θεάς επιζωγραφισμένο από φαγεντιανή, με ύψος 29,5 εκ., ανήκει στα ειδώλια μικρής κλίμακας. Βρέθηκε στο Θησαυροφυλάκιο του Ιερού στο ανάκτορο της Κνωσού και χρονολογείται στη Νεοανακτορική περίοδο, 1600 π.χ.( ΜΜΙΙΙ Β). Η θεά με πολυτελή ενδυμασία, φέρει ανοιχτό περικόρμιο με ελεύθερο το στήθος, που τονίζει τις γονιμικές της ιδιότητες. Επίσης, στα χέρια κρατά φίδια που συστρέφονται στον αέρα και έχει ένα αιλουροειδές στη κεφαλή, στοιχείο ότι κυριαρχεί στην άγρια φύση.

32 Στην ΥΜ ΙΙΙ συναντούμε ειδώλια της θεότητας μεθ υψωμένων χειρών. Κυρίως είναι πήλινα, με κυλινδρική βάση. Έχουν βρεθεί σε ιερά στον Πρινιά, στα Γουρνιά, στο Γάζι, στη Γόρτυνα, στη Κνωσό κ.α. Ανήκουν στα ειδώλια μεγαλύτερης κλίμακας. (30-60 εκ.) Ειδώλιο της θεάς από το Γάζι (1) με υψωμένα χέρια. Φέρει στην κεφαλή «μήκωνες τις υπνοφόρους» (κάλυκες από παπαρούνες). Νεοανακτορική περίοδο (ΥΜ ΙΙΙ Β) 1200 π.χ. Ειδώλιο από το ιερό στο Γάζι (2), με υψωμένα χέρια, στη κεφαλή φέρει κέρατα καθοσιώσεως και πουλιά στο γείσο του κωνικού καπέλου. Νεοανακτορική περίοδο το 1200 π.χ. Αυτά τα χαρακτηριστικά αποδίδουν της ιδιότητες που φαίνεται η θεά να είχε. Η στάση προέρχεται από την Ανατολή και ιδιαίτερα από τη Μεσοποταμία (2200 π.χ.). Δηλώνει «ψυχολογικό περιεχόμενο»(αλεξίου), σίγουρα θρησκευτικό, πρόκειται για στάση ευλογίας, είτε για μίμηση κεράτων καθοσιώσεως. 1 2

33 Συμπεράσματα-Προβλήματα προς διερεύνηση Δεν γνωρίζουμε τελικά αν η μινωική θρησκεία είναι μονοθεϊστική (μία γυναικεία θεότητα) ή πολυθεϊστική (πάνθεον γυναικείων και άρρενων θεοτήτων). Τα γυναικεία ειδώλια που φαίνονται να είναι θεότητες υπερτερούν σε αριθμό από τα ελάχιστα ανδρικά. Ως κύρια θεότητα θεωρείται η Μεγάλη Μητέρα (Φύση) και μαζί το γονιμοποιό στοιχείο ως ανδρική θεότητα, Θείο Βρέφος ή Νεαρός Θεός. Έχουν άμεση σχέση με τον κύκλο της ζωής της φύσης, καθώς για αυτά αγωνιά ο άνθρωπος εκείνης της εποχής. Όπως τονίζει ο Blakolmer, ενώ οι γραπτές πηγές (Γραμμική Β) μας δίνουν πληροφορίες για την ύπαρξη ενός πανθέου, ανάλογο με των κλασικών χρόνων, η εικονογράφηση και τα ειδώλια είναι περισσότερο ουδέτερα και δεν συμφωνούν με τα κείμενα. Όπως υποστηρίζει η Μαρινάτου, η Μινωική Κρήτη έχει επηρεαστεί από την Ανατολή, ακόμα και στη θρησκεία ίσως. Στην Κρήτη δεν βλέπουμε τις μνημειακές διαστάσεις ναών που συναντούμε στην Ανατολή. Έτσι θέτει την προβληματική μήπως οι ναοί τέτοιων διαστάσεων που ψάχνουμε και στην Κρήτη είναι τα ίδια τα ανάκτορα( τα οποία παρουσιάζουν μνημειώδη αρχιτεκτονική) και ίσως πρόκειται για λατρευτικά κέντρα που συνδυάζουν και την ηγεμονία.

34 Βιβλιογραφία: Ξένη βιβλιογραφία: Kyriakidis, E., Ritual in the Bronze Age: The Minoan Peak Sanctuaries. London: Duckworth. Marinatos, N., Minoan Religion: Ritual, Image, and Symbol. University of South Carolina. Evans, A., The Central Palace Sanctuary, στο Annual of the British School at Athens 9, Myres, J. L., The Sanctuary-site of Petsofa, στο Annual of the British School at Athens 9, Blakolmer, F., A Pantheon Without Attributes? Goddesses and Gods In Minoan and Mycenaean Iconography, στο Divine Images and Human Imaginations in Ancient Greece and Rome. Boston: Brill,

35 Βιβλιογραφία: Ελληνική βιβλιογραφία: Treuil, R., Darcque, P., Poursat, C., Πολιτισμοί του Αιγαίου: Κατά τη Nεολιθική και την Eποχή του Xαλκού, [μεταφ.] Πολυχρονοπούλου, Φίλιππα Touchais. Αθήνα: Καρδαμίτσα. Αλεξίου, Σ., Μινωική Θρησκεία, στο Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμ. Α. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, Αλεξίου, Σ., Μινωική Θρησκεία, στο Μινωικός Πολιτισμός: με οδηγόν των ανακτόρων Κνωσού, Φαιστού, Μαλίων, 4 η έκδοση, κεφ. 5. Ηράκλειο: Αλεξίου, Αλεξίου, Σ., Η Μινωική Θεά Μεθ υψωμένων Χειρών, στο Κρητικά Χρονικά. Ηράκλειο Κρήτης. Έγκυρες διαδικτυακές πηγές: Rutter. Aegean Prehistoric Archaeology, Dartmouth College