ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ. Έντονα καιρικά φαινόµενα που συνδέονται µετις υδροµετεωρολογικές µεταβλητές

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: Βασικές γνώσεις πολιτικής προστασίας 3η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ (Έντονα καιρικά φαινόµενα- Πληµµύρες) Παρουσίαση 2: Έντονα καιρικά φαινόµενα Νίκος Μαµάσης Λέκτορας Σχολής Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Έντονα καιρικά φαινόµενα που συνδέονται µετις υδροµετεωρολογικές µεταβλητές Καταιγίδα Κεραυνός Χαλάζι - Οµίχλη Θυελλώδης Ανέµος - Κυκλώνας - Νεφοστρόβιλος ριµύ Ψύχος Χιονόπτωση Παγετός - Χιονοστιβάδα Καύσωνας - Ξηρασία Πληµµύρα - Κατολίσθηση El nino La nina 1

2 Πίεση υδρατµών, e ή e * (hpa) ΦΥΣΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΩΝ ΣΧΕΣΗ ΠΙΕΣΗΣ Υ ΡΑΤΜΩΝ, ΠΙΕΣΗΣ ΚΟΡΕΣΜΟΥ, ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑΣ, ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΥΓΡΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΟΥ ΡΟΣΟΥ Τελική κατάσταση T = 21.1 o C (σηµείο δρόσου) e * = 25 hpa, e = 25 hpa U = 100% ea = eb = eγ = 25 hpa Ενδιάµεση κατάσταση T = 28 o C e * = 38.8 hpa, e = 25 hpa U = 66.1% Αρχική κατάσταση T = 35 o C e * = 56.2 hpa, e = 25 hpa U = 44.5% Γ B A Θερµοκρασία, T ( o C) ΦΥΣΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΩΝ ΓΕΝΕΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΜΑΤΩΝ ηµιουργία θερµοδυναµικής κατάστασης κορεσµού των υδρατµών. Σχεδόν πάντα είναι αποτέλεσµα τηςδιόγκωσηςκαιψύξηςτουεµπλουτισµένου σε υγρασία αέρα κατά την ανοδική πορεία του. Η ανοδική κίνηση ευνοείται σε συνθήκες ασταθούς ατµόσφαιρας, δηλαδή σε συνθήκες απότοµης µείωσης της θερµοκρασίας του αέρα µετουψόµετρο Συµπύκνωση των υδρατµών σε λεπτά σταγονίδια ενδεικτικής µέσης διαµέτρου 10 ως 30 µm ή µικρούς κρυστάλλους (ανάλογα µε τηθερµοκρασία που επικρατεί). Γιαναπραγµατοποιηθεί απαιτείται η διεργασία της πυρηνοποίησης ΠΥΡΗΝΟΠΟΙΗΣΗ (NUCLEATION PROCESS). Η δράση ειδικών σωµατιδίων (πυρήνες) κατά την υγροποίηση των υδρατµών στα νέφη. Η υγροποίηση απαιτεί τη δηµιουργία διεπιφάνειας µεταξύ της υγρήςκαιτηςαέριαςφάσηςκαιάρατηνύπαρξηυγροσκοπικώνπυρήνων. Η διεργασία έχει µεγαλύτερες ενεργειακές απαιτήσεις και πραγµατοποιείται δυσκολότερα αν ο πυρήνας αποτελείται από µόρια νερού (οµογενής πυρηνοποίηση). Αντίθετα η διεργασία ευνοείται αν ο πυρήνας έχει διαφορετική προέλευση όπως σκόνη, προϊόντα καύσης, κρύσταλλοι άλατος (ετερογενής πυρηνοποίηση). Εντυπωσιακή αύξηση της µάζας των σταγόνων (ή των κρυστάλλων πάγου) σε µεγέθη κατακρηµνίσιµα. Ηαύξησηµπορεί να είναι 10 6 φορές και πραγµατοποιείται µέχρις ότου οι δυνάµεις βαρύτητας της µεµονωµένης σταγόνας υπερνικήσουν την αιώρηση που της δηµιουργεί η τυρβώδης διάχυση (διεργασίες σύµφυσης των σταγονιδίων - ανάπτυξης των παγοκρυστάλλων) ΣΥΜΦΥΣΗ ΝΕΦΟΣΤΑΓΟΝΙ ΙΩΝ (COALESCENCE PROCESS). Οσχηµατισµός µιας µόνον υγρής σταγόνας από την ένωση δύο ή περισσότερων σταγόνων που συγκρούονται. Η διεργασία πραγµατοποιείται στα θερµάνέφη, όπου µε τις συγκρούσεις µεταξύ των νεφοσταγονιδίων επιτυγχάνεται ο πολλαπλασιασµός της µάζας τους σε κατακρηµνίσιµα µεγέθη. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΓΟΚΡΥΣΤΑΛΛΩΝ (ICE CRYSTAL PROCESS). Η επαύξηση της µάζας των παγοκρυστάλλων µε την απορρόφηση των γειτονικών υγρών σταγόνων. Η διεργασία πραγµατοποιείται στα ψυχρά νέφη, όπου σε θερµοκρασίες µικρότερες του µηδενός συνυπάρχουν παγοκρύσταλλοι µε νεφοσταγονίδια. Όταν τα τελευταία παγώνουν πριν ενωθούν µε τους παγοκρυστάλλους έχουµε την διεργασία της πρόσφυσης (accretion) Συνεχής τροφοδότηση µε νέους υδρατµούς, ώστε να συντηρηθούν επί αρκετό χρόνο οι διεργασίες των τριών προηγούµενων βηµάτων 2

3 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΩΝ ΜΕΤΑΓΩΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΙΣ ΟΡΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΚΡΗΜΝΙΣΕΙΣ Καθοδική µεταφορά Θερµό έδαφος Ανοδική µεταφορά Καθοδική µεταφορά Ανοδική µεταφορά Καθοδική µεταφορά ΜΕΤΩΠΑ ΥΨΟΜΕΤΡΟ (km) ΘΕΡΜΟ ΜΕΤΩΠΟ St ΖΕΣΤΟΣ ΑΕΡΑΣ 300 km * * * * Ns As Cs ΚΡΥΟΣ ΑΕΡΑΣ Ci ΨΥΧΡΟ ΜΕΤΩΠΟ Cs Ci Cb ΥΨΟΜΕΤΡΟ (km) 1 0 ΚΡΥΟΣ ΑΕΡΑΣ 50 km Ac ΖΕΣΤΟΣ ΑΕΡΑΣ 0 o C 3

4 ΚΥΚΛΩΝΕΣ ΜΕΣΑΙΩΝ ΠΛΑΤΩΝ Χαρακτηριστικά στάδια της δηµιουργίας ενός κυκλώνα (στοβόρειοηµισφαίριο) (α) Ένα στάσιµο µέτωπο διαχωρίζει µια ψυχρή (βόρεια) και µια θερµή (νότια) αέρια µάζα, ενώ το πεδίο πιέσεων είναι τέτοιο (υψηλές πιέσεις βόρεια και νότια σύµβολο Η) που κατευθύνει τους ανέµους τόσο στον ψυχρό τοµέα (µαύρο βέλος) όσο και στο θερµότοµέα (λευκό βέλος) προς το µέτωπο οι άνεµοι λόγω των δυνάµεων Coriolis εκτρέπονται δεξιόστροφα. (β) Το στάσιµο µέτωπο δίνει τη θέση του σε ένα θερµό µέτωπο (δεξιά συµβολίζεται µε ηµικύκλια) και ένα ψυχρό µέτωπο (αριστερά συµβολίζεται µε τρίγωνα), ενώ στην ένωση των δύο µετώπων δηµιουργείται χαµηλή πίεση (σύµβολο L) και το πεδίο ανέµων δηµιουργεί ένα στρόβιλο γύρω από την περιοχή χαµηλής πίεσης. (γ) Το πεδίο χαµηλών πιέσεων και το πεδίο ανέµων γύρω από αυτό εντείνονται, και ο κυκλώνας βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη. (δ) Το ψυχρό µέτωπο που κινείται ταχύτερα απότοθερµό, το προλαβαίνει σχηµατίζοντας συσφιγµένο µέτωπο. Μετά το στάδιο αυτό ακολουθεί η αποδιάρθρωση του κυκλώνα. Σε όλες τις φάσεις το σύστηµακινείταιπροςταανατολικά. (α) (γ) L H H (β) (δ) Πηγή: Κουτσογιάννης και Ξανθόπουλος, 1997 L L ΚΥΚΛΩΝΕΣ ΜΕΣΑΙΩΝ ΠΛΑΤΩΝ Χαρακτηριστικά στάδια της δηµιουργίας ενός κυκλώνα (στοβόρειοηµισφαίριο) 4

5 ΚΥΡΙΕΣ ΤΡΟΧΙΕΣ ΥΦΕΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Απεικόνιση της επιφάνειας µέσης ετήσιας βροχόπτωσης, µετηνµέθοδο της ψηφιδωτής διαµέρισης. Ηεπιφάνεια καταρτίστηκε µεβάσητις ισοϋέτιες καµπύλες της ΕΗ για την περίοδο Τοµέας Υδατικών Πόρων 5

6 Απόλυτο µέγιστο ηµερήσιο ύψος υετού σε σταθµούς της ΕΜΥ ΚΑΤΑΙΓΙ ΕΣ Οι καταιγίδες είναι βίαια ατµοσφαιρικά φαινόµενα που χαρακτηρίζονται από ραγδαίες βροχές, ισχυρούς ανέµους µε µεταβλητή ένταση και διεύθυνση, οι οποίοι συνήθως φτάνουν τα km/h ήακόµα καιτα100 km/h, από ισχυρές ηλεκτρικές εκκενώσεις (κεραυνούς) και πολλές φορές από χαλάζι. Ηδιάρκειαµιας καταιγίδας είναι συνήθως µικρότερη από δύο ώρες αλλά οι υψηλές εντάσεις βροχής είναι ικανές να προκαλέσουν πληµµύρες. Η καταιγίδα αναπτύσσεται όταν η ατµόσφαιρα είναι έντονα ασταθής (δηλαδή, ευνοούνται οι ανοδικές κινήσεις των αερίων µαζών) και υπάρχει µεγάλη ποσότητα υδρατµών στα κατώτερα τµήµατα της ατµόσφαιρας. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, οθερµός και υγρός αέρας κοντά στην επιφάνεια του εδάφους ανέρχεται γρήγορα και ψύχεται. Η υγρασίαπουυπάρχειστην ατµοσφαιρική µάζα συµπυκνώνεται σε παγοκρυστάλλους και υδροσταγονίδια µεαποτέλεσµα το σχηµατισµό ογκωδών νεφών. Η ανάπτυξη των καταιγιδοφόρων νεφών (σωρειτοµελανίες cumulonimbus Cb) είναι το κύριο χαρακτηριστικό της καταιγίδας. Τα νέφη αυτά έχουν πολύ µεγάλοόγκοκαιµεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξη. Η κορυφή τους µπορεί να ξεπεράσει και τα 12 km. Το ανώτερο τµήµα τους σχεδόν πάντα απλώνεται µετηµορφή άκµονα, ενώ η βάση τους είναι οριζόντια σε χαµηλό ύψος από το έδαφος Οι καταιγίδες υπάγονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα µετοντρόποσχηµατισµού τους: αέριας µάζας (τοπικές ή θερµικές), ορογραφικές και µετωπικές. Στην Ελλάδα οι πρώτες δηµιουργούνται κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς µήνες πάνω από τις ηπειρωτικές περιοχές, οι δεύτερες στα δυτικά προσήνεµα του ορεινού όγκου της ηπειρωτικής χώρας και οι τρίτες κυρίως την περίοδο Νοεµβρίου-Μαΐου και συνδέονται µε την διέλευση υφέσεων από τον Ελληνικό χώρο. 6

7 ΣΩΡΕΙΤΟΜΕΛΑΝΙΕΣ - CUMULONIMBUS (CB) ΑΣΤΡΑΠΗ-ΚΕΡΑΥΝΟΣ-ΒΡΟΝΤΗ Τα ανοδικά και καθοδικά ρεύµατα που αναπτύσσονται µέσα στους σωρειτοµελανίες προκαλούν ισχυρές συγκρούσεις µεταξύ ατόµων, µορίων, σταγόνων και παγοκρυστάλλων µε αποτέλεσµα να ελευθερώνονται ηλεκτρόνια τα οποία συσσωρεύονται στο κάτω τµήµα του νέφους ενώ τα θετικά ιόντα συσσωρεύονται στο επάνω τµήµα. Στη συνέχεια λόγω της διαφοράς δυναµικού µεταξύ των δύο τµηµάτων δηµιουργείται ροή ηλεκτρονιών µεταξύ των δύο περιοχών δηλαδή διέλευση ηλεκτρικού ρεύµατος µέσα από τον αέρα. Η διέλευση του ρεύµατος από τον αέρα είναι δύσκολη όταν είναι ξηρός αλλά ευνοείται όταν περιέχει υδροσταγονίδια. Η διέλευση του ρεύµατος (ηλεκτρική εκκένωση) συνοδεύεται από λάµψη η οποία ονοµάζεται αστραπή. Η διεργασία αυτή µπορεί να πργµατοποιηθεί και ανάµεσα σε δύο διαφορετικά νέφη ή ανάµεσα σε ένα νέφος και στο έδαφος οπότε και ονοµάζεται κεραυνός. Η αστραπή απελευθερώνει µεγάλη ποσότητα ενέργειας, το 75% της οποίας δαπανάται για τη θέρµανση του αέρα. Η ξαφνική αυτή και έντονη θέρµανση κάνει τον αέρα να διαστέλλεται απότοµα καιδηµιουργεί ένα κύµακρούσηςπου οήχοςτουείναιηβροντή. Όταν η ηλεκτρική εκκένωση συµβεί κοντά στον παρατηρητή ακούγεται ως ένας κρότος, αλλά όταν γίνει µακριά ο ίδιος θόρυβος διαρκεί κάποια δευτερόλεπτα, γιατί η βροντή ακούγεται από διάφορες αποστάσεις καθώς ανακλάται ο ήχος από τα νέφη και τις εξάρσεις του εδάφους. Συγκέντρωση θετικών ιόντων Αστραπή Συγκέντρωση ηλεκτρονίων Γη Κεραυνός 7

8 ΜΕΓΙΣΤΟ ΥΨΟΣ ΒΡΟΧΗΣ (mm) ΜΕΓΙΣΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΜΕΝΑ ΥΨΗ ΒΡΟΧΗΣ Μέγιστο ωριαίο Mongolia 3/7/ mm Μέγιστο λεπτού Gouadeloupe 26/11/ mm Μέγιστo µηνιαίο Cherrapunji, India 1-31/7/ mm Μέγιστο ηµερήσιο Reunion 6-7/1/ mm Μέγιστo ετήσιο Cherrapunji, India 8/1860-7/ mm ΧΡΟΝΟΣ (min) ΕΝΤΑΣΕΙΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΕ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ Ηµεροµηνία 5/11/1961 2/11/ /10/ /3/1998 8/7/ /8/2002 3/9/2002 7/11/2002 Παρατηρήσεις 47 νεκροί, 114 mm σε 8 hr στη Φιλαδέλφεια 29 νεκροί, 61 mm σε 12 hr στη Φιλαδέλφεια 7 νεκροί, 111 mm σε 24 hr στη Φιλαδέλφεια 128 mm σε 12 hr στην Ελευσίνα, συνεχής βροχή για 70 ώρες 91 mm σε 3 hr στο Αστεροσκοπείο 52 mm σε 2 hr στο Αστεροσκοπείο 87 mm σε 3 hr στη Φιλαδέλφεια 77 mm σε 6 hr στο Αστεροσκοπείο Πηγή: Γ. Μελανίτης, Ο καιρός και τα µυστικά του 8

9 ΓΕΝΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΝΤΟΝΑ ΚΑΙΡΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Να ενηµερώνεστε διαρκώς από τα ΜΜΕ, για την εξέλιξη των καιρικών φαινοµένων. Επίσηµες πηγές ενηµέρωσης είναι η Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας και η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία. Σε περίπτωση ανάγκης καλέστε την Αστυνοµία (100), την Πυροσβεστική (199) ή το ΕΚΑΒ (166). Αναγράψτε τα παραπάνω τηλέφωνα σε εµφανές σηµείο µέσα στο σπίτι και βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά σας τα γνωρίζουν. Βοηθήστε τα παιδιά σας να αποµνηµονεύσουν σηµαντικά οικογενειακά στοιχεία, όπως το επίθετό τους, τη διεύθυνση και τα τηλέφωνα του σπιτιού. Εξηγήστε σε όλα τα µέλη της οικογένειας πώς να αναγνωρίζουν ήχους που προµηνύουν καταστροφή (π.χ. σειρήνες), πώς και πότε να κλείνουν τις παροχές ηλεκτρικού, φυσικούαερίουκαινερού, πώς να χρησιµοποιούν το πυροσβεστήρα, πώςνακαλούνσεβοήθεια, κ.λ.π. Προµηθευτείτε εφόδια πρώτης ανάγκης, όπως φακό, φορητό ραδιόφωνο µε µπαταρίες και πυροσβεστήρα. Εξοπλιστείτε µε κουτί πρώτων βοηθειών. Σε όλες τις περιπτώσεις λάβετε ειδική µέριµναγιαταπαιδιά, τους ηλικιωµένους και τα κατοικίδια. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΑΠΟ ΚΑΤΑΙΓΙ Α Εάν βρίσκεστε σε εξωτερικό χώρο: Προσπαθήστε να βρείτε καταφύγιο σε κτίριο ή σε αµάξι. Αν αυτό δεν είναι εφικτό καθίστε αµέσως στο έδαφος. Αν βρίσκεστε σε δάσος προστατευθείτε κάτω από συµπαγή κλαδιά χαµηλών δέντρων ποτέ µη στέκεστε κάτω από ένα ψηλό δέντρο σε έναν ανοιχτό χώρο. Αν βρίσκεστεσεχαµηλό έδαφος προσέξτε την περίπτωση να εκδηλωθεί πληµµυρικό φαινόµενο. Αποφύγετε ψηλές κατασκευές, όπως πυλώνες, ψηλά δέντρα, φράκτες, τηλεφωνικές γραµµές και γραµµές µεταφοράς ηλεκτρικού ρεύµατος. Αποφύγετε να βρίσκεστε κοντά σε µεταλλικά αντικείµενα, (αµάξια, ποδήλατα κλπ). Αποµακρυνθείτε από ποτάµια, λίµνες ή άλλες µάζες νερού. Αν βρίσκεστε µέσα στη θάλασσα, βγείτε αµέσως έξω. Αν βρίσκεστε αποµονωµένος σε µια επίπεδη έκταση και νιώθετε να σηκώνονται τα µαλλιά σας (γεγονός που δηλώνει ότι σύντοµα θα εκδηλωθεί κεραυνός), κάντε βαθύ κάθισµα, µε το κεφάλι ανάµεσα στα πόδια (ώστε να ελαχιστοποιήσετε την επιφάνεια του σώµατός σας και την επαφή σας µε τοέδαφος) και πετάξτε ό,τι µεταλλικό αντικείµενο έχετε πάνω σας. Μη ξαπλώνετε στο έδαφος. Εάν βρίσκεστε σε αυτοκίνητο: Σταµατήστε το αυτοκίνητο στην άκρη του δρόµου και µακριά από δέντρα τα οποία µπορεί να πέσουν στο αυτοκίνητο. Μείνετε µέσα στο αυτοκίνητο και ανάψτε τα προειδοποιητικά φώτα στάσης (φώτα έκτακτης ανάγκης) µέχρι να κοπάσει η καταιγίδα. Κλείστε τα τζάµια και µην ακουµπάτε σε µεταλλικά αντικείµενα µέσα στο αυτοκίνητο. Αποφύγετε τους πληµµυρισµένους δρόµους. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- 9

10 ΤΡΟΠΙΚΟΙ ΚΥΚΛΩΝΕΣ Πηγή: Christopherson, 2000 ΤΡΟΠΙΚΟΙ ΚΥΚΛΩΝΕΣ - HURRICANES LENNY :15 UTC Πηγή: 10

11 ΜΕΓΕΘΗ ΤΡΟΠΙΚΩΝ ΚΥΚΛΩΝΩΝ Τροπική ύφεση Τροπική θύελλα Τροπικός κυκλώνας Κατηγορία Saffir- Simpson ΗΠΑ κόµβους κόµβους > 64 κόµβους Μέγιστη ταχύτητα ανέµου (km/h) > 249 Κατηγορία Κατηγορία ΙΑΠΩΝΙΑ Μέγιστη ταχύτητα ανέµου (km/h) > 194 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ Μέγιστη ταχύτητα ανέµου (km/h) < > 280 ΚΛΙΜΑΚΑ BEAUFORT Ταχύτητα ανέµου B Χαρακτηρισµός Άπνοια Σχεδόν άπνοια Πολύ ασθενής Ασθενής Σχεδόν µέτριος Μέτριος Ισχυρός Πολύ ισχυρός Θυελλώδης Πολύ θυελλώδης Θύελλα Ισχυρή θύελλα Τυφώνας m/s 0-0,2 0,3-1,5 1,6-3,3 3,4-5,4 5,5-7,9 8,0-10,7 10,8-13,8 13,9-17,1 17,2-20,7 20,8-24,4 24,5-28,4 28,5-32,6 >= 32,7 km/h < >= 118 κόµβοι < 1 < >= 64 11

12 Περιστατικά θυελλωδών ανέµων στην Ελλάδα Ηµεροµηνία Περιοχή Μέγεθος Παρατηρήσεις 21/7/1983 Θεσσαλονίκη 150 km/h > 12 Β 14-15/7/1985 Αιγαίο 11 Β 11/1/1987 Σαρωνικός 150 km/h > 12 Β Ανθρώπινα θύµατα 6/1/1993 Κύθηρα 12 Β 30/1/1994 Αιγαίο 12 Β 25-26/3/1998 Αττική 12 Β Καταστροφές 14/1/2001 Αττική 12 Β Πτώση ελικοπτέρου 1-2/12/2001 Νότιο Αιγαίο 12 Β 6-7/2/2003 ωδεκάνησα 11 Β 17/3/2003 Πελοπόννησος 12 Β 17/12/2003 Αιγαίο 11 Β 22/1/2004 Λήµνος 150 km/h 14 Β Πηγή: Γ. Μελανίτης, Ο καιρός και τα µυστικά του Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΑΠΟ ΘΥΕΛΛΩ ΕΙΣ ΑΝΕΜΟΥΣ Ενέργειες πριν και κατά τη διάρκεια του φαινοµένου Ασφαλίστε αντικείµενα που µπορεί να παρασυρθούν από τον άνεµο και ενδέχεται να προκαλέσουν καταστροφές ή τραυµατισµούς. Ελέγξτε αναρτηµένες πινακίδες. Ασφαλίστε τις πόρτες και τα παράθυρα. Αποφύγετε δραστηριότητες σε θαλάσσιες και παράκτιες περιοχές. Αποφύγετε τη διέλευση κοντά από µεγάλα δέντρα, κάτω από αναρτηµένες πινακίδες και γενικά από περιοχές, όπου µπορεί ελαφρά αντικείµενα να αποκολληθούν και να πέσουν στο έδαφος Εάν βρίσκεστε σε εσωτερικό χώρο: Μην κρατάτε ηλεκτρικές συσκευές ή το τηλέφωνο, γιατί ο κεραυνός µπορεί να περάσει µέσα από τα καλώδια. Οι συσκευές τηλεόρασης είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες σε αυτές τις περιπτώσεις και προτείνεται να αποσυνδέονται από την κεραία και την παροχή ηλεκτρικού ρεύµατος. Αποφύγετε τις υδραυλικές σωληνώσεις γιατί οι µεταλλικοί σωλήνες είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισµού. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- 12

13 ΑΝΕΜΟΣΤΡΟΒΙΛΟΣ Ο ανεµοστρόβιλος (νεφοστροβιλος σίφωνας) είναι µια στροβιλιζόµενη στήλη αέρα, που προβάλει συνήθως από ένα σωρειτοµελανία. Οι σίφωνες διακρίνονται σε ξηράς και θάλασσας. Ηοριζόντιαέκτασητουανεµοστρόβιλου φθάνει και τα 250 m, η δε ταχύτητα κίνησης του είναι σχετικά µικρή (8-20 m/s). Η ταχύτητατηςστροβιλιζόµενης στήλης του αέρα στην κεντρική περιοχή συνήθως είναι της τάξης των 100 m/s, µπορεί όµως να φτάσει τα 200 m/s. Παράλληλα ισχυρές είναι και οι κατακόρυφες κινήσεις του αέρα. Η τροχιά που διανύει ένας σίφωνας είναι σχετικά µικρή, 10 km, χωρίς να λείπουν και οι περιπτώσεις που η τροχιά του φτάνει τα 200 km και η περίοδος της ζωής του είναι 4-5 ώρες. Η διέλευση ενός ανεµοστρόβιλου προκαλεί µεγάλες καταστροφές λόγω των θυελλωδών ανέµων και της µεγάλης πτώσης της ατµοσφαιρικής πίεσης. Τα τελευταία χρόνια η πλειοψηφία των ανεµοστρόβιλων σηµειώθηκε στη δυτική και νότια Ελλάδα και κυρίως σε παραλιακές περιοχές. Σηµειώθηκαν ετησίως κατά µέσο όρο 8 ανεµοστρόβιλοι (σίφωνες ξηράς), που προξένησαν από µέτριες µέχρι µεγάλες ζηµιές και 10 σίφωνες θάλασσας. Οι ανεµοστρόβιλοι στην Ελλάδα εµφανίζονται συχνότερα κατά τους µήνες Ιούλιο, Σεπτέµβριο, Νοέµβριο και εκέµβριο. (Πηγή: ρ. Μ. Σιούτας, ΕΛ.Γ.Α. - Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρµογών) Περιοχές που σηµειώθηκαν σίφωνες ξηράς και θάλασσας στο διάστηµα (Μ. Σιούτας) ΝΕΦΟΣΤΡΟΒΙΛΟΙ (TORNADO) OAKFIELD, USA (18/7/1996) 13

14 ΟΜΙΧΛΗ Ηοµίχλη είναι φαινόµενο που συµβαίνει στην ατµόσφαιρα, πολύ κοντά στην επιφάνεια της γης και αποτελείται από µικρά υδροσταγονίδια προερχόµενα από την συµπύκνωση των υδρατµών. ηοποίασυµβαίνει όταν η αέρια µάζα που είναι σε επαφή µετηγη ψύχεται. Κατά συνέπεια η οµίχλη είναι απλά ένα χαµηλό νέφος. Ηοµίχλη προκαλεί ελάττωση της ορατότητας δηµιουργώντας προβλήµατα στις συγκοινωνίες. Ανάλογα µε τη ορατότητα η οµίχλη διακρίνεται σε Ξηρή Αχλύ (ορατότητα > 2 km), Υγρή Αχλύ (ορατότητα 1-2 km) και Οµίχλη (ορατότητα <1 km) Ανάλογα µε τοµηχανισµό δηµιουργίας της διακρίνεται σε: Οµίχλη ακτινοβολίας. ηµιουργείται όταν το έδαφος ψύχεται λόγω της νυκτερινής ακτινοβολίας της γης και κατά συνέπεια ψύχεται και ο αέρας που έρχεται σε επαφή µε αυτό. Η διεργασία ευνοείται όταν υπάρχει µεγάλη σχετική υγρασία, αίθριος και ασθενής άνεµος ενώ αντίθετα η οµίχλη διαλύεται όταν ενισχύεται ο άνεµος και αυξάνεται η θερµοκρασία. Οµίχλη αναµίξεως. ηµιουργείται όταν συναντώνται δύο αέριες µάζες διαφορετικής θερµοκρασίας και υγρασίας και η προκύπτουσα αέρια µάζα από την ανάµιξη αυτή έχει θερµοκρασία τέτοια ώστε να συµπυκνωθούν οι υδρατµοί που περιέχει Οµίχλη µεταφοράς. ηµιουργείται από την µεταφορά υγρού και σχετικά θερµού αέρα πάνω από ψυχρότερη επιφάνεια. Θαλάσσιο καπνό. Είναι η οµίχλη µεταφοράς όταν συµβαίνει πάνω από τη θάλασσα ΧΙΟΝΙ Το χιόνι (snow) είναι µορφή κατακρήµνισης που δηµιουργείται από τη συµπύκνωση των υδρατµών σε θερµοκρασία κατώτερη των 0 ο C. Κατακρηµνίζεται µε τη µορφή απλών κρυστάλλων ή συνδυασµών και εναποτίθεται στο έδαφος σαν χιονοκάλυψη (snow cover), εκτός αν λειώσει κατά τη διαδροµή του στην ατµόσφαιρα και να µετατραπεί σε βροχή. Συνεχής χιονόπτωση µπορεί να σχηµατίσει συσσώρευση χιονιού (snow pack) στο έδαφος. Στις πολικές περιοχές αλλά και στα ψηλότερα όρη, όπου πέφτει σε µεγάλη ποσότητα και έκταση, η πίεση των επάνω στρώσεων το µετατρέπει σε πάγο, σχηµατίζοντας έτσι τους παγετώνες (glacier). Μετά την εναπόθεση του χιονιού αρχίζει η διαδικασία του µεταµορφισµού όπου οι δενδριτικοί παγοκρύσταλλοί αποσυντίθενται σε θραύσµατα τα οποία στη συνέχεια µεγαλώνουν και γίνονται πιο στρογγυλά. Εάν υπάρχει θερµοβαθµίδα στο συσσωρευµένο χιόνι οι µεγαλύτεροι κόκκοι σχηµατίζονται κοντά στο έδαφος και ονοµάζονται πάχνη βάθους (depth hoar). Σε διαλέκτους βορείων χωρών (Γροιλανδία, Σκανδιναβία) υπάρχουν δεκάδες λέξεις για να περιγράψουν το χιόνι όχι µόνοωςπροςτηµορφή του αλλά και σε άλλα χαρακτηριστικά 14

15 ΧΙΟΝΙ Στους 0 o C υπάρχει στο χιόνι νερό και στις τρεις µορφές Το χιόνι είναι µονωτής αφού έχει µικρή θερµική αγωγιµότητα Έχει υψηλή ανακλαστικότητα (albedo) Όταν λειώνει ή εξαχνώνεται απελευθερώνεται µεγάλο ποσό λανθάνουσας θερµότητας στο περιβάλλον Οι αρχικοί κρύσταλλοι γίνονται πιο σπυρωτοί µε τηεπίδρασητουανέµου, της λανθάνουσας θερµότητας και του νερού, ενώ σταδιακά αυξάνεται η πυκνότητα Ορυθµός τήξης του χιονιού εξαρτάται από την τοπογραφία, τη νέφωση και την ανακλαστικότητα Ηδηµιουργία χιονοστιβάδας (avalanche) εξαρτάται από τη συσσώρευση του χιονιού και την κλίση του εδάφους. Οι περισσότερες χιονοστιβάδες δηµιουργούνται ύστερα από χιονόπτωση µε ένταση µεγαλύτερη από 2 cm/hr και σε κλίσεις µοιρών. Σε µεγάλες κλίσεις όµως από 60 µοίρες σπάνια το χιόνι µπορεί να συσσωρευτεί σε µεγάλες ποσότητες και να δηµιουργήσει χιονοστιβάδα Απόλυτη ελάχιστη θερµοκρασία σε σταθµους της ΕΜΥ ( ) 15

16 ΙΣΧΥΡΕΣ ΧΙΟΝΟΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ηµεροµηνία 18-20/2/ /3/ /12/ /12/ /1/ /2/2004 Περιοχή Ανατολική Ελλάδα και Κρήτη Θεσσαλία, Αττική και Εύβοια Κεντρική και βόρεια Ελλάδα Βόρεια Ελλάδα και Αιγαίο Αττική, Εύβοια Ανατολική Ελλάδα και Κρήτη Περιγραφή ΜΥΧ 10 cm, -5 ο C Φιλαδέλφεια -18 ο C Τρίκαλα, -7 ο C Τατόι -19 ο C Φλώρινα, -18 ο C Λάρισα Σαµοθράκη χίονι 1-5 µέτρα, -23 ο C Καστοριά, -21 ο C Τρίκαλα, -20 ο C Λάρισα, -13 ο C Λαµία Χιόνιζε τρεις ηµέρες, -14 ο C Τρίπολη, -5 ο C Τανάγρα Πολύ χιόνι (20 cm στην Ιεράπετρα, χιόνι στη Γαύδο µετά από 50 χρόνια). -12 ο C Λάρισα, -11 ο C Τανάγρα, -5 ο C Φιλαδέλφεια, -2 ο C Μύκονος, -1 ο C Ηράκλειο Πηγή: Γ. Μελανίτης, Ο καιρός και τα µυστικά του Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΧΙΟΝΟΠΤΩΣΕΙΣ Προµηθευτείτε υλικό θέρµανσης και τρόφιµα γιααρκετέςηµέρες. ιατηρείστε το σπίτι σας ζεστό και παραµείνετε µέσα, όσοαυτόείναιδυνατό. Μην αφήνετε τα παιδιά να βγουν έξω µε την κακοκαιρία. Φροντίστε να έχετε τον απαραίτητο εξοπλισµό για τον καθαρισµό του χιονιού (φτυάρια). Ελέγξτε το δίκτυο ύδρευσης του σπιτιού σας και τον ηλιακό θερµοσίφωνα. Μην εκτίθεστε στη χιονοθύελλα. Αν χρειαστεί να βρεθείτε σε εξωτερικό χώρο προτιµήστε πολλά στρώµατααπόελαφριάκαιζεστάρούχαπαράέναβαρύρούχο. Φροντίστε τα εξωτερικά ρούχα και οι µπότες να είναι αδιάβροχα. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή κατά τις µετακινήσεις. Όταν είναι απαραίτητο να µετακινηθείτε µεαυτοκίνητο, χρησιµοποιείστε αντιολισθητικές αλυσίδες. Ταξιδέψτε κατά προτίµησηκατάτηδιάρκειατηςηµέρας. Προτιµήστε τους κεντρικούς δρόµους και ενηµερώστε τους οικείους σας για τη διαδροµή πουθακάνετε. Εάν µετακινείστε στην πόλη χρησιµοποιείστε τα µέσα µαζικής µεταφοράς. Αποφύγετεναοδηγείτεσεδύσβατεςορεινέςπεριοχές. Αλλάξτε πορεία αν υπάρχει έντονη χιονόπτωση και βρίσκεστε σε δύσβατο δρόµο. ιατηρείτε απόσταση ασφαλείας από τα προπορευόµενα οχήµατα. Παραµείνετεστοαυτοκίνητοαναυτόακινητοποιηθεί. Τοποθετήστε στην κεραία του ραδιοφώνου ένα ύφασµα µεέντονοχρώµα για να σας εντοπίσουν οι διασωστικές οµάδες. Ανάβετε τη µηχανή για 10 λεπτά ανά ώρα και διατηρείτε την εξάτµιση του οχήµατος καθαρή από το χιόνι. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- 16

17 ΧΑΛΑΖΙ Τα υδροσταγονίδια και οι παγοκρύσταλλοι που βρίσκονται µέσα στα σύννεφα µεταφέρονται πάνω και κάτω από τα ισχυρά ανοδικά και καθοδικά ρεύµατα. Στους σωρειτοµελανίες οι θερµοκρασίες στα ανώτερα στρώµατα µπορούν να φτάσουν και τους -30 ο C. Έτσι σταγόνες οι οποίες ανεβαίνουν παγώνουν και στη συνέχεια µεταφέρονται στα κατώτερα στρώµατα όπου οι θερµοκρασίες είναι θετικές και δηµιουργείται ένα υγρός µανδύας γύρω τους ο οποίος στη συνέχεια παγώνει όταν µεταφέρονται εκ νέου στα ανώτερα στρώµατα. Αυτή η διεργασία συνεχίζεται και το µέγεθος του χαλαζόκοκκου αυξάνει µέχρι που γίνεται αρκετά βαρύς ώστε να υπερνικήσει τα ανοδικά ρεύµατα και να πέσει στο έδαφος. Οι καταστροφές είναι ανάλογες του µεγέθους (συνήθως µεταξύ 0.5 και 15 cm), της ταχύτητας πτώσης και της διάρκειας (συνήθως είναι λίγα λεπτά). Έχουν παρατηρηθεί χαλαζόκοκκοι βάρους ενός κιλού στην Ουγκάντα που είχαν αποτέλεσµα τοθάνατο96 ανθρώπων (Γ. Μελανίτης, Ο καιρός και τα µυστικά του) Χαλαζόκοκκος οπού διακρίνεται η σύµφυση παγοκρυστάλλων Χαλαζόκοκκοι στους οποίους διακρίνονται οι διαδοχικοί µανδύες ΠΑΓΕΤΟΣ Όταν οι υπάρχοντες υδρατµοί στην ατµόσφαιρα πλησίον του εδάφους συµπυκνώνονται σε µικροσκοπικούς παγοκρυστάλλους χωρίς προηγουµένως να υποστούν υγρή κατάσταση τότε έχουµετοφαινόµενο της Πάχνης ή Παγετού. εδοµένου ότι το φαινόµενο πραγµατοποιείται σε θερµοκρασίες <0 ο C οι χυµοί των φυτών καιοικαρποίτουςπαγώνουνµε συνέπεια την ολοκληρωτική καταστροφή τους. Ως ηµέρα παγετού χαρακτηρίζεται αυτή που η ελάχιστη θερµοκρασία κατήλθε του µηδενός, ενώ ως ηµέρα ολικού παγετού χαρακτηρίζεται εκείνη που η θερµοκρασία δεν ανήλθε του µηδενός σε όλη τη διάρκειά της. Ηαντιµετώπιση των συνεπειών του παγετού στις καλλιέργειες γίνεται (α) µε τηθέρµανση (φωτιές, θερµάστρες πετρελαίου), (β) παροχή νερού µε δίκτυο σωληνώσεων και (γ) λειτουργία κατάλληλα εγκατεστηµένων ανεµιστήρων (ανεµοµείκτες). Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ Σε περιοχές όπου έχει δηµιουργηθεί παγετός απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή όταν µετακινείστε µε αυτοκίνητο. Ενηµερωθείτε εκ των προτέρων για την κατάσταση του οδικού δικτύου και φροντίστε να διαθέτετε αντιολισθητικές αλυσίδες. Αν µετακινείστε πεζή, φορέστε κατάλληλα παπούτσια και φανείτε προσεκτικοί ώστε να αποφύγετε τραυµατισµούς λόγω της ολισθηρότητας των δρόµων, των πεζοδροµίων κ.λπ. Προσοχή στις περιοχές που δεν τις βλέπει ο ήλιος γιατί ο παγετός διατηρείται πολύ περισσότερο χρόνο. Πάρτε προληπτικά µέτρα για την προστασία των σωληνώσεων του ακινήτου σας από ενδεχόµενο παγετό. Ειδικά για τον ηλιακό θερµοσίφωνα, φροντίστενακλείσετετηνπαροχή νερού ή να αφήσετε ελάχιστα ανοικτή µια βρύση στο κύκλωµα ζεστούνερού. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- 17

18 ΠΑΓΕΤΟΣ Κατανοµή δυνητικής ηλιοφάνειας µε βάση το ανάγλυφο ΕΙΚΤΗΣ ΑΝΕΜΟΥ-ΨΥΧΟΥΣ (WIND CHILL INDEX) O δείκτης WCI είναι η φαινοµενική θερµοκρασία που αισθάνεται το δέρµα εξαιτίας του ανέµου. Ο δείκτης υπολογίζεται σύµφωνα µε τηνπαρακάτωσχέση(national Weather Service 2001): WCI = *Τ-11.37*V *T*V 0.16 όπου V η ταχύτητα του ανέµου σε km/h σε ύψος 10 m και Τ ηθερµοκρασία του αέρα σε ο C. Vkm/h/ T o C Πιθανότητα κρυοπαγήµατος σε παρατεταµένη έκθεση Πιθανότητα κρυοπαγήµατος σε 10 λεπτά Πιθανότητα κρυοπαγήµατος σε 2 λεπτά

19 ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑ ΕΣ Οι χιονοστιβάδες είναι ένα σύνθετο φυσικό φαινόµενο που µπορεί να συµβεί κάτω από ορισµένες προϋποθέσεις, οπουδήποτε υπάρχει χιόνι. Το 90% των χιονοστιβάδων παρουσιάζεται µετά από έντονη χιονόπτωση. Το 1931 ξεκίνησε η πρώτη προσπάθεια επιστηµονικής διερεύνησης των χιονοστιβάδων στις Άλπεις, απότοελβετικόοµοσπονδιακό Ίδρυµα Χιονιού και σε συνεργασία µε το Ερευνητικό Κέντρο Χιονοστιβάδων. Ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες η σύσταση της µάζας του χιονιού διαφοροποιείται σε τρείς κατηγορίες (στεγνό, κανονικό, υγρό χιόνι). Με βάση τις κατηγορίες αυτές, υπάρχει µεγαλύτερη ή µικρότερη πιθανότητα εκδήλωση χιονοστιβάδας. Σταθεροί Υψόµετρο Κλίση πλαγιάς Προσανατολισµός πλαγιάς Μορφολογία εδάφους Επιφάνεια εδάφους Βάρος χιονιού ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑ ΕΣ Παράγοντες που συντελούν στη δηµιουργία Μεταβλητοί (καιρικές συνθήκες) Πάχος χιονιού Ταχύτητα χιονόπτωσης Πυκνότητα φρέσκου χιονιού Ανοµοιογένεια παλιών και νέων στρωµάτων Βροχόπτωση Ταχύτητα και διεύθυνση του ανέµου Θερµοκρασία ιαφορά θερµοκρασίας εδάφους-αέρα 19

20 ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑ ΕΣ Μέτρα προφύλαξης Συνεχής ενηµέρωση για τον καιρό σε µέρες υψηλού κινδύνου για χιονοστιβάδες. ελτία χιονοστιβάδων. Τοποθέτηση φρακτών σε υψηλά σηµεία στο βουνό για σταθεροποίηση της χιονοστιβάδας. Χρήση εκρηκτικών υλών για τη δηµιουργία µικρών χιονοστιβάδων, ώστε να αποτραπούν οι µεγαλύτερες. ενδροφύτευση µε βαθύρριζα δέντρα για την επιβράδυνση της χιονοστιβάδας. Είναι ο πιο αποτελεσµατικός και οικονοµικός τρόπος προφύλαξης. Τέλος, µπορούν να τοποθετηθούν πέτρες µεγάλου µεγέθους για την µείωση της έντασης της χιονοστιβάδας Ηµεροµηνία 31/5/ /12/ /1/1962 4/9/1618 Χειµώνας /1/1954 3/1979 1/3/1910 Χειµώνας 1720 Χειµώνας /2/2005 1/1/1998 5/12/1976 ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑ ΕΣ Πολύνεκρα περιστατικά Τοποθεσία Yungay, Περού Ιταλό- Αυστρικές Άλπεις (Tyrol) Ranrahirca, Περού Plurs, Ελβετία Ελβετό-Αυστριακές Άλπεις Blons, Αυστρία Lahaul Valley, Ινδία Wellington, Ουάσινγκτον Obergesteln, Rhone Valley Saas, Ελβετία Στον Ελληνικό χώρο Μαίναλο Όρβηλος Όλυµπος (Στεφάνι). Θάνατοι 20,000 10,000 2,700 1, πάνω από 200 πάνω από

21 ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑ ΕΣ Στατιστικά στοιχεία 150 νεκροί κάθε χρόνο στον κόσµο 89% άνδρες Μεταξύ ετών Πιο πιθανοί µήνες για εκδήλωση χιονοστιβάδων είναι από τον εκέµβριο µέχρι τον Απρίλιο Τα πιο πολλά ατυχήµατα συµβαίνουν τον Μάιο και τον Ιούνιο, από τα ανοιξιάτικα χιόνια. Εάν µέσα σε 15 λεπτά απεγκλωβιστεί το θύµα, η πιθανότητα να είναι ακόµηεν ζωή είναι 93%. Εντός λεπτών η πιθανότητα να είναι ακόµη ενζωήτοθύµα µειώνεται σε 20% όπου ο θάνατος επέρχεται συνήθως από ασφυξία. Εντός λεπτών το θύµα πεθαίνει από υποθερµία. Το 7% των θυµάτων χιονοστιβάδας πεθαίνουν από τραυµατισµό ΚΑΥΣΩΝΑΣ Καύσωνας, για τις κλιµατικές συνθήκες της Ελλάδας, θεωρείται µια περίοδος τουλάχιστον 3 ηµερών, όπου οι θερµοκρασίες στις πεδινές περιοχές της ηπειρωτικής χώρας ξεπερνούν τους 37 C και η µέση ηµερήσια θερµοκρασία είναι τουλάχιστον 31 C, δηλαδή η θερµοκρασία δε µειώνεται αρκετά κατά τις νυκτερινές ώρες (δεν πέφτει κάτω από τους C). ΓΕΝΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ Αποφύγετε την ηλιοθεραπεία. Παραµείνετε σε σκιερά και δροσερά µέρη αποφεύγοντας τους χώρους όπου επικρατεί συνωστισµός. Αποφύγετε τη βαριά σωµατική εργασία, ιδιαίτερα σε χώρους µευψηλήθερµοκρασία, άπνοια και µεγάλη υγρασία. Αποφύγετε το βάδισµα για πολύ ώρα ή το τρέξιµο κάτω από τον ήλιο. Προτιµήστε τα ελαφρά, άνετα και ανοιχτόχρωµα ρούχα από πορώδες υλικό για να διευκολύνεται ο αερισµός του σώµατος και η εξάτµιση του ιδρώτα. Φορέστε καπέλο ή άλλο κάλυµµααπόφυσικόυλικό, που να επιτρέπει καλό αερισµό του κεφαλιού. Προτιµήστε τα ελαφρά γεύµατα, µε έµφαση στα φρούτα και τα λαχανικά (όχι στα λιπαρά). Πίνετε άφθονα υγρά (νερό και χυµούς φρούτων) και όχι οινοπνευµατώδη. Σε έντονη εφίδρωση συνιστάται η λήψη αλατιού για να κρατηθεί το επίπεδο των υγρών στονοργανισµό. Συνιστώνται πολλά χλιαρά ντους κατά την διάρκεια της ηµέρας. Καλό θα είναι επίσης να τοποθετούνται υγρά καλύµµατα στο κεφάλι και στο λαιµό, σαν προστατευτικά µέτρα. Επίσης, συστήνεται η χρήση µαύρων ή σκουρόχρωµων γυαλιών. Τα άτοµα που πάσχουν από χρόνια νοσήµατα (αναπνευστικά, καρδιαγγειακά) θα πρέπει να συµβουλευτούν το θεράποντα ιατρό τους για την εφαρµογή ειδικών οδηγιών. Όσοι παίρνουν φάρµακα, πρέπει να συµβουλεύονται τον ιατρό τους, γιατησυνέχισήτουςκαισεποια δοσολογία, επειδή µερικά έχουν την ιδιότητα να αυξάνουν την θερµοκρασία του σώµατος. Αποφύγετε τα πολύωρα ταξίδια κατά τη διάρκεια της υψηλής ζέστης. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- 21

22 ΚΑΥΣΩΝΑΣ ΕΙ ΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΝΕΟΓΝΑ ΚΑΙ ΒΡΕΦΗ Τα νεογνά πρέπει να είναι ντυµένα όσο γίνεται πιο ελαφρά. Προτιµότερο είναι τα χέριακαιταπόδιατουςναείναιελεύθερακαιναµην τυλίγονται σε πάνες. Όταν κάνει ζέστη να τους προσφέρονται συχνά, εκτός από γάλα (µητρικό ή άλλο) και άλλα υγρά όπως χαµοµήλι, νερό, κλπ. Τα βρέφη και τα µεγαλύτερα παιδιά καλό είναι να τρώνε περισσότερα χορταρικά και φρούτα και λιγότερα λίπη. Καλόείναιταπαιδιάναµην παραµένουν πολύ ώρα στον ήλιο µετά το µπάνιο και να φορούν πάντα καπέλο. ΕΙ ΙΚΕΣ Ο ΗΓΙΕΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ Το πολύ ζεστό και υγρό περιβάλλον είναι επικίνδυνο για τους ηλικιωµένους και για το λόγο αυτό αν ο δροσισµός του διαµερίσµατος στην µεγάλη ζέστη είναι δύσκολος, τότε είναι προτιµότερη η µετακίνηση των ηλικιωµένων σε δροσερότερες περιοχές της χώρας. Αν η µετακίνηση των ηλικιωµένων σε παραθαλάσσια περιοχή ή σε βουνό δεν είναι εύκολη, τότε η παραµονή τους στα κατώτερα διαµερίσµατα πολυώροφων σπιτιών είναι µια σχετικά εύκολη λύση. Το δωµάτιο ή το σπίτι γενικά, κατά τη διάρκεια των ζεστών ωρών της ηµέρας πρέπει να είναι ερµητικά κλειστό, αφού όµως έχει δροσιστεί και µείνει ανοιχτό όλη τη νύχτα. Οι οικογένειες που έχουν ηλικιωµένα άτοµα, καλό θα είναι να φροντίζουν να µην τα εγκαταλείπουν µόνα τους σε περιπτώσεις θερινών διακοπών ή πολυήµερης απουσίας απότοσπίτι. Σε αντίθετη περίπτωση, θα πρέπει να εξασφαλίσουν κάποιο άτοµο γιατην καθηµερινή τους φροντίδα. ΠΗΓΗ: Γενική Γραµµατεία Πολιτικής Προστασίας- ΚΑΥΣΩΝΑΣ Επεισόδια υψηλών θερµοκρασιών στην Ελλάδα Ηµεροµηνία 20-26/8/ /7/ /7/ /6/ /7/ /7/ /8/ /7/ /8/ /7/2000 Μέγεθος 47 ο C Τρίκαλα, 45 ο C Λάρισα, 44 ο C Φιλαδέλφεια 47 ο C Λαµία, 45 ο C Λάρισα, 46 ο C Ελληνικό >40 ο C όλη η χώρα, 48 ο C Τατόι, 44 ο C Τρίκαλα, 45 ο C Φιλαδέλφεια >39 ο C όλη η χώρα, 45 ο C Ελευσίνα 45 ο C Λάρισα και Φιλαδέλφεια 44 ο C Λαµία και Αλίαρτος 45 ο C Κόρινθος, Ελευσίνα, Ιεράπετρα κ.α 44 ο C Αλίαρτος 45 ο C Λάρισα, Φιλαδέλφεια και Άστρος Παρατηρήσεις 500 νεκροί, 7 Κ 2 Κ 2 Κ 40 νεκροί 3500 νεκροί 600 νεκροί 3 Κ Ο πιο ζεστός Ιούλιος Πηγή: Γ. Μελανίτης, Ο καιρός και τα µυστικά του 22

23 Θερµοκρασία ( ο C) ΕΙΚΤΗΣ ΥΣΦΟΡΙΑΣ (HEAT INDEX) Σχετική υγρασία (%) Dhahran, Σαουδική Αραβία 8 Ιουλίου 2003 Θερµοκρασία: 42 C Σχετική υγρασία: 67% είκτης δυσφορίας: 80 C ΕΙΚΤΗΣ ΥΣΦΟΡΙΑΣ (HEAT INDEX) Σχέση του δείκτη δυσφορίας µεσυµπτώµατα στον ανθρώπινο πληθυσµό ΗΙ ( ο C) < >54 Συµπτώµατα εν προκαλείται δυσφορία Το 10% του πληθυσµού αισθάνεται δυσφορία Σχεδόν το σύνολο του πληθυσµού αισθάνεται δυσφορία Αίσθηµακόπωσηςµε την παρατεταµένη έκθεση και δραστηριότητα Πιθανή ηλίαση, εξάντληση και θερµικές κράµπες Κίνδυνος. Ηλίαση, εξάντληση και πιθανή θερµοπληξία Ιδιαίτερος κίνδυνος. Ηλίαση και θερµοπληξία 23

24 Απόλυτη µέγιστη θερµοκρασία σε σταθµους της ΕΜΥ ( ) ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ EL NINO Συνήθης ατµοσφαιρική κυκλοφορία Ιανουαρίου και µεταβολές που ευθύνονται για το El nino Παρουσία αντικυκλώνα στη θέση της ύφεσης Πορεία θαλάσσιου ρεύµατος Παρουσία ύφεσης στη θέση του αντικυκλώνα 24

25 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ EL NINO Κανονικές συνθήκες Συνθήκες El Nino Πηγή: Christopherson, 2000 ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ EL NINO - LA NINA ΜΗΝΙΑΙΑ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ( o C) Συνθήκες La Nina - εκέµβριος 1988 Κανονικές συνθήκες - εκέµβριος 1990 Συνθήκες Εl Nino - εκέµβριος 1997 Πηγή: ΤΑΟ Project Office/PMEL/NOAA 25

26 ΞΗΡΑΣΙΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οόροςξηρασία χρησιµοποιείται για να περιγράψει µια µακρά χρονική περίοδο, όπου η παρουσία του γλυκού νερού σε µια γεωγραφική περιοχή είναι σηµαντικά µικρότερη από την αναµενόµενη, όπως αυτή έχει προσδιοριστεί µε βάση το κλιµατικό καθεστώς αλλά και τις απαιτήσεις νερού για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Η είσοδος του γλυκού νερού σε µια περιοχή γίνεται µε τη διεργασία της κατακρήµνισης (βροχόπτωση, χιονόπτωση κλπ), ενώ στη συνέχεια το νερό µετασχηµατίζεται σε παροχή των ποταµών και πηγών, ή αποθηκεύεται προσωρινά ως εδαφική υγρασία ή απόθεµα στις φυσικές και τεχνητές λίµνες και τους υπόγειους υδροφορείς, µέχρι να εξατµιστεί ή να καταλήξει στη θάλασσα. Οι απαιτήσεις νερού περιλαµβάνουν την άρδευση καλλιεργειών, την ύδρευση ανθρώπων και ζώων, την υδροηλεκτρική ενέργεια, τη λειτουργία της βιοµηχανίας, την παροχή για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος, την αναψυχή και την ναυσιπλοία σε ποτάµια και λίµνες. H πραγµατοποίηση της ξηρασίας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση ενός φυσικού φαινοµένου (λιγότερη βροχή από την αναµενόµενη και κατά συνέπεια µικρότερη παρουσία νερού) µε τη λειτουργία των υδατικών συστηµάτων από τον άνθρωπο, ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις σε νερό. ΞΗΡΑΣΙΑ-ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ξηρασία διαφέρει από τις άλλες φυσικές καταστροφές σε τρία βασικά σηµεία. 1. Πλήττει πολύ περισσότερους ανθρώπους από κάθε άλλη φυσική καταστροφή. Μόνο κατά τον 20ο αιώνα υπήρξαν εκατοµµύρια νεκροί ως συνέπεια δεκάδων µεγάλων ξηρασιών που συνέβησαν στην Ασία και την Αφρική. 2. Είναι φαινόµενο που εξελίσσεται σιωπηλά και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η αρχή και το τέλος του. Ο επιδράσεις του συσσωρεύονται αργά µέσα σε µεγάλο χρονικό διάστηµα και µπορεί να παραµείνουν για αρκετά χρόνια µετά τη λήξη του. Για το λόγο αυτό και δεδοµένης της απουσίας διεθνώς αναγνωρισµένου ορισµού, συνήθως προκαλείται σύγχυση µέχρι να προσδιοριστεί η ξηρασία και η έντασή της. 3. Οι κοινωνικές επιδράσεις είναι λιγότερο ορατές και εκτείνονται σε πολύ µεγαλύτερες γεωγραφικές περιοχές από ότι οι άλλες φυσικές καταστροφές (πληµµύρες, σεισµοί). εδοµένου ότι η ξηρασία σπάνια καταλήγει σε καταστροφή των υποδοµών, είναι πολύ πιο δύσκολη η ποσοτικοποίηση των επιδράσεών της και η πρόβλεψη αρωγής στους πληγέντες. 26

27 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΞΗΡΑΣΙΑΣ Η µετεωρολογική-κλιµατική ξηρασία ορίζεται µε βάση την απόκλιση της βροχόπτωσης (συνολικό ύψος, αριθµός ηµερών βροχής) από την αναµενόµενη, µε βάσητοκλίµα της περιοχής. Η γεωργική ξηρασία ορίζεται µε βάση τις επιδράσεις που έχει η µετεωρολογική ξηρασία στη γεωργία. Είναι πάντα αποτέλεσµα της ανεπάρκειας της εδαφικής υγρασίας να καλύψει τις ανάγκες διαπνοής των φυτών, ώστε να ξεκινήσει ή να συνεχιστεί η ανάπτυξή τους. Οι ανάγκες σε νερό των φυτών εξαρτώνται από τις επικρατούσες καιρικές συνθήκες, τα βιολογικά χαρακτηριστικά κάθε είδους, το στάδιο ανάπτυξης που βρίσκονται και τις φυσικές και βιολογικές ιδιότητες του εδάφους. Η κύριαπαράµετρος που εξετάζεται είναι η διαφορά µεταξύ βροχόπτωσης και δυνητικής εξατµοδιαπνοής. Η υδρολογική ξηρασία σχετίζεται µε τα αποτελέσµατα της µειωµένης βροχόπτωσης στην επιφανειακή και υπόγεια απορροή του νερού και εκδηλώνεται µε τη µείωση της εδαφικής υγρασίας, της παροχής των ποταµών και πηγών, της στάθµης λιµνών και ταµιευτήρων και των αποθεµάτων των υπόγειων νερών. Η κοινωνικοοικονοµική ξηρασία ουσιαστικά εκφράζει την τρωτότητα της κοινωνίας στην έλλειψη νερού. Συνδέει όλες τις προηγούµενες παραµέτρους µε την προσφορά και ζήτηση αγαθών που σχετίζονται µε τη χρήση νερού, όπως το πόσιµο νερό, τα γεωργικά προϊόντα και η υδροηλεκτρική ενέργεια. Η κοινωνικοοικονοµική ξηρασία συµβαίνει όταν η ζήτηση για αυτά τα αγαθά ξεπερνά την προσφορά ως αποτέλεσµα της έλλειψης νερού, όµως η εµφάνισή της εξαρτάται σηµαντικά και από τις κοινωνικές και οικονοµικές διαδικασίες προσφοράς και ζήτησης των παραπάνω αγαθών. Ακόµη, µπορεί να προκληθεί και µέσα από πολιτικές διαδικασίες, όπως οι διαµάχες µεταξύ κρατών και κοινωνικών οµάδων για τη χρήση του νερού ή η µετακίνηση µεγάλων πληθυσµών σε άνυδρες περιοχές. ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΞΗΡΑΣΙΑΣ Η ξηρασία είναι φαινόµενο που µπορεί να συµβεί σχεδόν σε όλες τις κλιµατικές ζώνες της γης, αλλά τα χαρακτηριστικά του διαφέρουν σηµαντικά από τη µία περιοχή στην άλλη. Η πραγµατοποίηση µετεωρολογικής ξηρασίας (µείωση της βροχόπτωσης) δεν σηµαίνει απαραίτητα και την εµφάνιση ελλείµµατος υδατικών πόρων σε µια περιοχή. Αυτό εξαρτάται από: 1. τα χαρακτηριστικά της βροχόπτωσης (που τελικά πραγµατοποιείται) 2. τα χαρακτηριστικά της δυνητικής εξατµοδιαπνοής 3. τα χαρακτηριστικά της περιοχής (γεωµορφολογία, ταµιευτήρες) 4. τη διαχείριση των υδατικών συστηµάτων 5. άλλες κοινωνικές, οικονοµικές και πολιτικές παραµέτρους 27

28 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣΙΑΣ Ηπραγµατοποίηση της ξηρασίας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση ενός φυσικού φαινοµένου µε τη διαχείριση των υδατικών πόρων ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες σε νερό. Η διαχείριση αυτή περιλαµβάνει τρία κύρια στάδια που σχετίζονται µε το ισοζύγιο φυσικής προσφοράς και ζήτησης του νερού. η φυσική προσφορά υπερβαίνει κατά πολύ τη ζήτηση (αφθονία νερού) και η διαχείριση περιορίζεται στη διανοµή των υδατικών πόρων ή τη µεταφορά τους σε άλλες περιοχές ηφυσικήπροσφοράείναιµικρότερη από τη ζήτηση (σπανιότητα νερού) και είναι απαραίτητη η αύξηση της φυσικής προσφοράς νερού µε τεχνικά έργα ηφυσικήπροσφοράπαραµένει µικρότερη από τη ζήτηση (έλλειµµα νερού), παρά τα συµβατικά τεχνικά έργα. Σε αυτό το στάδιο αναπόφευκτα η προσπάθεια στρέφεται στον έλεγχο της ζήτησης και την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων, εφόσον η εναλλακτική λύση είναι η κατασκευή εξαιρετικά ακριβών ή εξεζητηµένων τεχνικών έργων ΣΤΟΧΟΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΞΗΡΑΣΙΑΣ Η αύξηση του διαθέσιµου νερού συνήθως γίνεται µε την κατασκευή έργων άντλησης υπόγειων υδροφορέων, ταµίευσης επιφανειακών υδάτων (ώστε να είναι διαθέσιµα τιςξηρές περιόδους) και µεταφοράς νερού από γειτονικές περιοχές. Εναλλακτικά, υπάρχουν οι τεχνικές της αφαλάτωσης θαλάσσιου ή υφάλµυρου νερού και της τροποποίησης καιρού (τεχνητή βροχή). Όµως, η αφαλάτωση έχει σχετικά µεγάλο κόστος, ενώ η τεχνητή βροχή έχει αµφίβολα αποτελέσµατα και έτσι οι τεχνικές αυτές χρησιµοποιούνται σε συγκεκριµένες περιστάσεις. Η µείωση των υδατικών αναγκών στα περισσότερα υδατικά συστήµατα αφορά στην πιο αποδοτική χρήση του νερού που χρησιµοποιείται για άρδευση και ύδρευση, τις κυρίαρχες δηλαδή καταναλωτικές χρήσεις του νερού. Η µείωση του αρδευτικού νερού µπορεί να επιτευχθεί µε την ανακατανοµή των καλλιεργειών, την εφαρµογή οικονοµικότερων σε νερό αρδευτικών δικτύων και τη συντήρηση των έργων µεταφοράς και διανοµής νερού. Η µείωση του υδρευτικού νερού µπορεί να επιτευχθεί µε την µείωση της κατά κεφαλή κατανάλωσης και την επισκευή των δικτύων. Η συνήθης πολιτική που ακολουθείται για τη µείωση της κατά κεφαλή κατανάλωσης είναι η ενηµερωτική εκστρατεία για την αποτελεσµατική χρήση του νερού και η αύξηση της τιµής του. Η βέλτιστη λειτουργία των υδατικών συστηµάτων προϋποθέτει την µελέτη ορθολογικών, αποδοτικών και βιώσιµων τρόπων και µεθοδολογιών λειτουργίας µε στόχο την ποσοτικά αξιόπιστη, ποιοτικά και περιβαλλοντικά ασφαλή, και οικονοµικά πρόσφορη κάλυψη της ζήτησης, µέσω της κατάλληλης αξιοποίησης των υδατικών πόρων που διατίθενται για την κάλυψη της ζήτησης αυτής. 28

29 Η ΞΗΡΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ Χρονική εξέλιξη αποθεµάτων ταµιευτήρων και κατανάλωσης Αθήνας ΑΠΟΘΕΜΑ ΜΟΡΝΟΥ-ΥΛΙΚΗΣ (hm3) ΜΗΝΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ (hm3) ΑΠΟΘΕΜΑ ΜΟΡΝΟΥ-ΥΛΙΚΗΣ (hm3) 0 ΜΗΝΙΑΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ (hm3) ΚΙΝΟΥΜΕΝΟΣ ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ 12 ΜΗΝΩΝ Ιαν-81 Ιαν-83 Ιαν-85 Ιαν-87 Ιαν-89 Ιαν-91 Ιαν-93 Ιαν-95 Ιαν-97 Ιαν-99 0 Η ΞΗΡΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ Εξέλιξη κατανάλωσης-πληθυσµού-υδρευτικών έργων στην Αθήνα Ετήσια κατανάλωση νερού (hm 3 ) Αδριάνειο υδραγωγείο και πηγές Γεωτρήσεις Μαραθώνας Υλίκη Μόρνος Εύηνος (εκτροπή) Εύηνος (φράγµα) 29

30 Η ΞΗΡΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟ ΟΥ Επίδραση της τιµής του νερού στην κατανάλωση της Αθήνας 200 1/7/1992 ΑΥΞΗΣΗ 100% 160 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ (hm 3 ) /7/1975 ΑΥΞΗΣΗ 150% 1/7/1982 ΑΥΞΗΣΗ 180% 1/5/1990 ΑΥΞΗΣΗ 180% ΕΤΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κουτσογιάννης,. και Θ. Ξανθόπουλος, Τεχνική Υδρολογία, Εθνικό Mετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα, Ahrens, C. D., Essentials of Meteorology, An Invitation to the Atmosphere, West Publishing, Minneapolis, Barry, R.G, and R.J. Chorley, Atmosphere, weather and climate, Routledge, New York, Christopherson, W.R., Geosystems, Prentice Hall, New Jersey, McIlveen, R., Fundamentals of Weather and Climate, Chapman, Riehl, H., Introduction to the Atmosphere, McGraw Hill, Wallace, J. M., and P. V. Hobbs, Atmospheric Science, An Introductory Survey, Academic Press, San Diego, Ca.,