Αρχές Οικονομικής Θεωρίας

Transcript

1 ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ ΣΟΦΙΑ ΤΑΚΑΟΓΛΟΥ

2 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ερώτηση 1: Ποιο το αντικείμενο της Οικονομικής Επιστήμης; Σε ποια ερωτήματα καλείται αυτή να απαντήσει; Αντικείμενο της Πολιτικής Οικονομίας ή Οικονομικής Επιστήμης είναι η μελέτη των οικονομικών προβλημάτων που δημιουργούνται σε μια κοινωνία. Τα προβλήματα αυτά μπορούν να καταταγούν σε τέσσερις κατηγορίες που μπορούν να εκφραστούν με τα εξής ερωτήματα: 1. Ποια προϊόντα παράγονται σε μια κοινωνία και σε τι ποσότητες; 2. Πώς, δηλαδή με ποιο τρόπο παράγονται τα προϊόντα; 3. Πως γίνεται η διανομή των προϊόντων στα μέλη μιας κοινωνίας; 4. Πως μπορεί να αυξηθεί η ποσότητα των παραγόμενων προϊόντων, πώς δηλαδή αναπτύσσεται η οικονομία; Η σημασία των ερωτημάτων γίνεται εύκολα αντιληπτή, αν εξετάσουμε μια απλή οικονομία του ενός ατόμου όπως αυτή του Ροβινσώνα Κρούσου του ομώνυμου συγγραφέα του Daniel Defoe, που ναυαγεί σε ένα νησί. Ερώτηση 2: Πώς απαντά η απλή οικονομία του Ροβινσώνα Κρούσου στα τέσσερα ερωτήματα που αφορούν τη Οικονομική Επιστήμη; Η απλή οικονομία του Ροβινσώνα Κρούσου πρέπει ν απαντήσει στα ερωτήματα που αφορούν την Οικονομική Επιστήμη. Το πρώτο ερώτημα αφορά τις ενέργειες που πρέπει να κάνει ο Ροβινσώνας προκειμένου να επιβιώσει, δηλ. για να εξασφαλίσει τροφή, ένδυση, στέγη κτλ. Πρέπει να επιλέξει μεταξύ εναλλακτικών ενεργειών. Παράδειγμα θα συλλέξει καρπούς, θα ψαρέψει, θα κυνηγήσει; Θα φτιάξει μια καλύβα ή θα βρει μια σπηλιά; Τα ερωτήματα αυτά αφορούν το ποια προϊόντα και σε ποιες ποσότητες θα παραχθούν σε μια οικονομία με τους δεδομένους οικονομικούς πόρους. Έστω ότι επιλέγει να χτίσει μια καλύβα. Τι υλικά θα χρησιμοποιήσει και πως θα τα συνδυάσει; Σε ποιο σημείο του νησιού θα φτιάξει την καλύβα; Τα ερωτήματα αφορούν τον τρόπο παραγωγής, την τεχνολογία της παραγωγικής διαδικασίας και έχουν σχέση με το δεύτερο ερώτημα. Το τρίτο πρόβλημα, αυτό της διανομής των προϊόντων στα μέλη της οικονομίας, δεν το έχει η απλή οικονομία του ενός ατόμου. Το πρόβλημα αυτό θα προέκυπτε εάν υπήρχε και άλλο άτομο. Το τέταρτο ζήτημα, αυτό της ανάπτυξης, έχει σχέση με το τι πρέπει να γίνει ώστε ν αυξηθούν τα προϊόντα που μπορούν να παραχθούν. Μπορεί π.χ. να φτιάξει ένα δίχτυ για να ψαρεύει μεγαλύτερη ποσότητα ψαριών, να φτιάξει σκάλες, παγίδες, εργαλεία κτλ. Με αυτούς τους τρόπους ο Κρούσος 2

3 δημιουργεί κεφάλαιο και τεχνολογία και αναπτύσσει την οικονομία του,ώστε να μπορεί να παράγει περισσότερο στο μέλλον. Ερώτηση 3: Ποιες διαφορές έχει η απλή οικονομία του Ροβινσώνα Κρούσου σε σχέση με τις σύγχρονες οικονομίες. Η απλή οικονομία του ενός ατόμου έχει την ιδιαιτερότητα ότι όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από το ίδιο άτομο. Αντίθετα στις σύγχρονες οικονομίες, εκατομμύρια άτομα παίρνουν ταυτόχρονα, αλλά χωριστά τις αποφάσεις και τα αποτελέσματα των αποφάσεων προκύπτουν μέσω πολύπλοκων μηχανισμών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση των τρόπων με τους οποίους λαμβάνονται οι αποφάσεις καθώς και η αλληλεπίδραση των αποφάσεων μέσω του μηχανισμού της αγοράς. Ερώτηση 4: Να αναπτύξετε τις ιδιότητες της εξέλιξης και του πολλαπλασιασμού των οικονομικών αναγκών. Εξέλιξη είναι η διαφοροποίηση των αγαθών που χρησιμοποιούνται για την ικανοποίηση της ίδιας ανάγκης. Για παράδειγμα, την ανάγκη για θέρμανση ο άνθρωπος την ικανοποιούσε παλιά με φωτιά, αργότερα με σόμπες ξύλου, υγραερίου, ή ηλεκτρικού ρεύματος, πετρελαίου και σήμερα με ενεργειακά τζάκια, πέλετ κτλ. Πολλαπλασιασμός των αναγκών σημαίνει δημιουργία νέων αναγκών. Για παράδειγμα η ανάγκη για τηλεόραση δεν υπήρχε για τον Έλληνα καταναλωτή πριν το 1965, ενώ σήμερα υπάρχει σε κάθε σπίτι τουλάχιστον μια συσκευή. Ερώτηση 5: Να αναπτύξετε τους βασικούς λόγους που συντελούν στην εξέλιξη και τον πολλαπλασιασμό των οικονομικών αναγκών. Βασικοί λόγοι που συντελούν στον πολλαπλασιασμό και την εξέλιξη των αναγκών είναι οι εξής: 1. Η τεχνολογία. Αποτέλεσμα της τεχνολογικής προόδου είναι η συνεχής ανακάλυψη νέων προϊόντων. Από τα νέα προϊόντα, άλλα καλύπτουν πιο ικανοποιητικά τις ήδη υπάρχουσες ανάγκες, όπως η ηλεκτρονική φωτογραφική μηχανή, και άλλα δημιουργούν νέες ανάγκες, όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής. 2. Η μίμηση. Η έμφυτη τάση των ανθρώπων να μιμούνται τους άλλους συντελεί στη δημιουργία νέων αναγκών. Για παράδειγμα, η κατανάλωση χριστουγεννιάτικων δέντρων είναι μίμηση εθίμου άλλης χώρας. 3. Η συνήθεια. Η τάση των ανθρώπων να ζητούν επανάληψη μιας απόλαυσης από την κατανάλωση ενός αγαθού, οδηγεί τελικά στην ανάγκη για αυτό το αγαθό. Οι άνθρωποι συνηθίζουν εύκολα νέα προϊόντα, όταν τα χρησιμοποιήσουν αρκετές φορές. Ακούμε συχνά την έκφραση «το συνήθισα και μου έγινε ανάγκη». 4. Η διαφήμιση. Η διαφήμιση επιδρά ψυχολογικά στον καταναλωτή και δημιουργεί επιθυμία απόκτησης αγαθών, δημιουργεί ανάγκη για αγαθά. Η ανάπτυξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας και κυρίως της τηλεόρασης, έδωσαν τη δυνατότητα στη διαφήμιση να πλησιάσει τον 3

4 καταναλωτή, ανεξαρτήτως ηλικίας και να «επιβάλλει» νέα προϊόντα, αυξάνοντας τις ανάγκες του και οδηγώντας τον στην «υπερκατανάλωση». Ερώτηση 6:Να αναπτύξετε την ιδιότητα του κορεσμού των οικονομικών αναγκών. Οι ανάγκες ως σύνολο είναι απεριόριστες ή ακόρεστε. Κάθε μια ανάγκη, όμως, χωριστά υπόκειται σε προσωρινό κορεσμό. Δηλαδή, σε μια δεδομένη χρονική περίοδο καθώς αυξάνεται η ποσότητα ενός αγαθού που χρησιμοποιείται, η ένταση της ανάγκης μειώνεται, ώσπου έρχεται πλήρης ικανοποίηση ή κορεσμός. Ο κορεσμός είναι προσωρινός. Παράδειγμα, ένα διψασμένο άτομο μετά την κατανάλωση ορισμένης ποσότητας νερού, παύει να διψά, αφού η ανάγκη υφίσταται προσωρινά πλήρη ικανοποίηση. Η ταχύτητα με την οποία επέρχεται ο κορεσμός είναι θέμα υποκειμενικό, δηλαδή διαφέρει από άτομο σε άτομο. Παράδειγμα οι ανάγκες για τροφή ή αυτοκίνητα ικανοποιούνται με διαφορετικές ποσότητες για κάθε άτομο. Ερώτηση 7:Τι είναι τα αγαθά και πως διακρίνονται σε ελεύθερα και οικονομικά; Η επιβίωση και η ευδαιμονία των ανθρώπων, απαιτεί την ύπαρξη πολλών υλικών αντικειμένων και υπηρεσιών με τα οποία ικανοποιούνται οι ανάγκες τους και ονομάζονται αγαθά. Ορισμένα αγαθά βρίσκονται ελεύθερα στην φύση, όπως το φως, η θερμότητα του ήλιου, το νερό μιας πηγής κτλ. Τα αγαθά αυτά που βρίσκονται σε απεριόριστες ποσότητες, δεν απαιτούν παραγωγική προσπάθεια από τον άνθρωπο, ονομάζονται ελεύθερα ή μη οικονομικά και δεν αποτελούν αντικείμενο μελέτης της Οικονομικής Επιστήμης. Αντίθετα, αντικείμενο μελέτης, είναι τα αγαθά που είναι αποτέλεσμα παραγωγικής προσπάθειας των ανθρώπων. Αυτά ονομάζονται οικονομικά αγαθά ή προϊόντα (επειδή παράγονται) ή εμπορεύματα (επειδή γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας). Το κύριο χαρακτηριστικό των οικονομικών αγαθών είναι ότι βρίσκονται σε περιορισμένες ποσότητες, σε σχέση με τις ανάγκες που ικανοποιούν. Στην Οικονομική Επιστήμη όταν λέμε αγαθά εννοούμε πάντα τα οικονομικά αγαθά. Επίσης την Οικονομία την ενδιαφέρουν οι οικονομικές ανάγκες, εκείνες, δηλαδή, που για την ικανοποίησή τους χρησιμοποιούνται οικονομικά αγαθά. Ερώτηση 8: Σε ποιες κατηγορίες μπορούμε να διακρίνουμε τα αγαθά; Τι γνωρίζετε γι αυτές; Τα (οικονομικά) αγαθά μπορούν να διακριθούν στις εξής κατηγορίες: 1. Υλικά και άυλα ή υπηρεσίες Τα αγαθά μπορούν να έχουν οποιαδήποτε μορφή. Έχουμε υλικά αγαθά, αυτά που έχουν υλική υπόσταση όπως τα τρόφιμα και τα ρούχα, και άυλα ή 4

5 υπηρεσίες, όπως ένα μουσικό κομμάτι, μια διάλεξη. Στα άυλα αγαθά περιλαμβάνονται και διάφορες καταστάσεις ή μορφές ενέργειας, όπως η θερμότητα το χειμώνα, το φως το βράδυ. 2. Διαρκή και Καταναλωτά αγαθά Διαρκή είναι εκείνα τα αγαθά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν πολλές φορές για τον ίδιο σκοπό, χωρίς να μεταβληθεί η φυσική τους υπόσταση. Π.χ. έπιπλα, ρούχα, αυτοκίνητα κτλ. Καταναλωτά είναι εκείνα τα αγαθά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο μια φορά για τον σκοπό που έχουν παραχθεί. Π.χ. τα τρόφιμα, τα καυσόξυλα, η βενζίνη, τα αναψυκτικά κτλ. 3. Κεφαλαιουχικά και Καταναλωτικά Αγαθά Κεφαλαιουχικά αγαθά είναι εκείνα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία από την οποία παράγονται άλλα αγαθά. Π.χ. το τρακτέρ που χρησιμοποιείται στην αγροτική καλλιέργεια, το κτίριο και τα μηχανήματα ενός εργοστασίου. Γενικά κεφαλαιουχικά αγαθά είναι τα κτίρια, τα μηχανήματα, τα εργαλεία, οι δρόμοι, τα πλοία κτλ. Καταναλωτικά αγαθά είναι εκείνα που χρησιμοποιούνται για την άμεση ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων, δηλαδή για κατανάλωση. Π.χ. τα τρόφιμα για μια οικογένεια, η γραβάτα, το οικιακό στερεοφωνικό κτλ. Ένα αγαθό μπορεί να είναι κεφαλαιουχικό ή καταναλωτικό ανάλογα με τον σκοπό χρήσης του. Π.χ. ένα βιβλίο στο σπίτι μιας οικογένειας είναι καταναλωτικό αγαθό, ενώ σε μια πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη είναι κεφαλαιουχικό. Το ιδιωτικό αυτοκίνητο μιας οικογένειας είναι καταναλωτικό, ενώ το ίδιο αυτοκίνητο, εάν είναι εταιρικό, είναι κεφαλαιουχικό αγαθό. Επίσης είναι φυσικό ένα αγαθό να ανήκει (χαρακτηρίζεται) σε περισσότερες από μια κατηγορίες. Π.χ. η σοκολάτα είναι υλικό, καταναλωτό και καταναλωτικό αγαθό. Το οικιακό ψυγείο, είναι υλικό, διαρκές και καταναλωτικό αγαθό. Το πιεστήριο ενός τυπογραφείου είναι υλικό, διαρκές και κεφαλαιουχικό. Ερώτηση 9: Τι είναι η αγορά; Τα προϊόντα, δηλαδή τα οικονομικά αγαθά από άλλους πωλούνται και από άλλους αγοράζονται. Ο χώρος, όπου γίνονται οι αγοραπωλησίες ονομάζεται αγορά. Π.χ. ένας εμπορικός δρόμος με μαγαζιά θεωρείται αγορά. Ωστόσο μια αγοραπωλησία μπορεί να γίνει με ένα τηλεφώνημα, φαξ, τηλεγράφημα, συμβολαιογραφική πράξη, μέσω διαδικτύου κτλ. Γι αυτό η έννοια της αγοράς δεν περιορίζεται σε ένα γεωγραφικό χώρο, αλλά περιλαμβάνει όλα τα μέσα με τα οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί μια αγοροπωλησία και όλους τους σχετικούς χώρους. Παραδείγματα αγορών είναι η λαϊκή αγορά, η κεντρική λαχαναγορά, το Χρηματιστήριο Αθηνών. Συχνά οι αγορές αναφέρονται με το όνομα των αγαθών που είναι τα αντικείμενα αγοραπωλησίες π.χ. η αγορά ακινήτων, αγορά εργασίας, αγορά τίτλων (ομολόγων και μετοχών) κτλ. 5

6 Ερώτηση 10: Τι εννοούμε με τον όρο παραγωγική διαδικασία; Ποια είναι τα απαραίτητα στοιχεία για να γίνει παραγωγική διαδικασία; Με τον όρο παραγωγική διαδικασία εννοούμε όλους τους τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος μετασχηματίζει την ύλη, για να της δώσει μορφή χρήσιμη για τη ζωή του. Η παραγωγική διαδικασία, σήμερα, αναλαμβάνεται από τις επιχειρήσεις. Απαραίτητα στοιχεία είναι η ανθρώπινη προσπάθεια και η φύση (γη και περιβάλλον). Χωρίς αυτά η παραγωγική διαδικασία δεν μπορεί να γίνει. Από νωρίς οι άνθρωποι παρήγαγαν διάφορα προϊόντα όχι για κατανάλωση, αλλά για να τους βοηθήσουν στην παραγωγή. Κατασκεύασαν,δηλαδή, εργαλεία. Το χαρακτηριστικό των εργαλείων είναι ότι είναι προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, είναι παραχθέντα μέσα παραγωγής. Σήμερα τα παραχθέντα μέσα παραγωγής (κεφάλαιο), είναι τεχνολογικά πολύ εξελιγμένα και απαραίτητα για την παραγωγή. Κάθε είδος παραγωγής χρησιμοποιεί με διαφορετικό τρόπο την ύλη για να τη μετασχηματίσει σε χρήσιμα προϊόντα. Π.χ. η αγροτική παραγωγή, χρησιμοποιεί την ανθρώπινη προσπάθεια, το έδαφος και τα συστατικά του, το νερό, τη θερμότητα του ήλιου, την υγρασία, διάφορα λιπάσματα, μηχανήματα κτλ. Όλα αυτά συνδυάζονται με ορισμένους τρόπους και σε ορισμένο χρονικό διάστημα παράγονται τα προϊόντα. Τα στοιχεία που συντελούν στην παραγωγική διαδικασία ονομάζονται συντελεστές παραγωγής. Για διευκόλυνση οι παραγωγικοί συντελεστές ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:εργασία, έδαφος, κεφάλαιο και κατά κάποιους οικονομολόγους επιχειρηματικότητα. Ερώτηση 11:Πώς ονομάζονται τα μέσα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία; Τι γνωρίζετε για καθένα από αυτά; Τα στοιχεία που συντελούν στην παραγωγική διαδικασία ονομάζονται συντελεστές παραγωγής. Για διευκόλυνση οι παραγωγικοί συντελεστές ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:εργασία, έδαφος, κεφάλαιο και κατά κάποιους οικονομολόγους επιχειρηματικότητα. Ως εργασία ορίζουμε την καταβολή ανθρώπινης προσπάθειας, σωματικής και πνευματικής, για την παραγωγή προϊόντος. εργάτης που χτίζει ένα σπίτι, ο αγρότης που οργώνει τη γη, ο γιατρός που θεραπεύει τον ασθενή, κτλ. προσφέρουν εργασία. Κατά την εργασία οι άνθρωποι χρησιμοποιούν γνώσεις που απέκτησαν στο σχολείο, σε διάφορες τεχνικές σχολές, στο Πανεπιστήμιο, αλλά και από την εργασιακή τους εμπειρία. Το σύνολο των γνώσεων και ικανοτήτων που αποκτά ο άνθρωπος από τη μόρφωση και την εμπειρία ονομάζονται ανθρώπινο κεφάλαιο. Ως Έδαφος ορίζεται η γεωγραφική έκταση, η επιφάνεια, το υπέδαφος, τα ποτάμια, οι λίμνες, θάλασσες καθώς και οι ιδιότητες του εδάφους που είναι χρήσιμες στην παραγωγική διαδικασία. Το έδαφος πάνω στο οποίο χτίζεται 6

7 ένα εργοστάσιο καθώς και αυτό το οποίο καλλιεργείται είναι παραγωγικός συντελεστής. Ο συντελεστής Κεφάλαιο περιλαμβάνει όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία. Το κεφάλαιο περιλαμβάνει τα διάφορα μηχανήματα, κτίρια, εγκαταστάσεις, εργαλεία, σκεύη κτλ. Πολλοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει και ένας τέταρτος συντελεστής παραγωγής που ονομάζεται επιχειρηματικότητα. Ως επιχειρηματικότητα εννοούν την ικανότητα που έχουν ορισμένοι άνθρωποι να διαβλέπουν κέρδος σε διάφορες οικονομικές δραστηριότητες και να αναλαμβάνουν να συνδυάσουν τους άλλους τρεις συντελεστές, για να γίνει παραγωγή. Άλλοι όμως υποστηρίζουν ότι η επιχειρηματικότητα είναι ένα είδος εργασίας και συνεπώς περιλαμβάνεται σε αυτή. Ερώτηση 12: Τι είναι οι εν δυνάμει συντελεστές παραγωγής; Τα στοιχεία που αποτελούν τους συντελεστές παραγωγής μετατρέπονται σε συντελεστές παραγωγής, όταν χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία. Η ύπαρξη τους και μόνο τους δίνει τη δυνατότητα να γίνουν συντελεστές παραγωγής, αλλά αποκτούν αυτήν την ιδιότητα, όταν πραγματικά χρησιμοποιούνται στην παραγωγή. Ένα στρέμμα γης, γίνεται συντελεστής όταν καλλιεργείται, όσο παραμένει ακαλλιέργητο, είναι εν δυνάμει συντελεστής παραγωγής. Ερώτηση 13: Ποιο το χαρακτηριστικό στοιχείο των συντελεστών παραγωγής; Το χαρακτηριστικό στοιχείο των συντελεστών παραγωγής είναι ότι για κάθε δεδομένη χρονική περίοδο και για κάθε οικονομία θεωρούνται δεδομένοι. Φυσικά σε μακροχρόνιες περιόδους το μέγεθος τους μεταβάλλεται, αλλά βραχυχρόνια θεωρούνται δεδομένοι. Επομένως και τα προϊόντα που μπορούν να πραχθούν είναι και αυτά δεδομένα. Με άλλα λόγια, επειδή οι ανάγκες των ανθρώπων είναι μεγάλες, οι παραγωγικοί συντελεστές και τα προϊόντα που παράγονται απ αυτούς βρίσκονται σε στενότητα, δηλαδή είναι περιορισμένα. Ερώτηση 14: Ποιο είναι το κύριο οικονομικό πρόβλημα, που οφείλεται; Πώς οι άνθρωποι προσπαθούν να το ξεπεράσουν; Το οικονομικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας προέρχεται από τη διαφορά που υπάρχει μεταξύ του πλήθους των αναγκών που οι άνθρωποι επιδιώκουν να ικανοποιήσουν και του περιορισμένου πλήθους των αγαθών που υπάρχουν για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών. Με άλλα λόγια, τα αγαθά που διαθέτει μια οικονομία βρίσκονται σε έλλειψη σχετικά με τις ανάγκες. Η ουσία του οικονομικού προβλήματος βρίσκεται στη σχετική έλλειψη ή στενότητα αγαθών. Αυτή ακριβώς την έλλειψη προσπαθούν οι άνθρωποι να ξεπεράσουν με την οργανωμένη δραστηριότητα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, με την εξεύρεση νέων παραγωγικών πόρων κτλ. 7

8 Τα οικονομικά αγαθά είναι αποτέλεσμα παραγωγικής διαδικασίας, στην οποία χρησιμοποιούνται συντελεστές παραγωγής. Επομένως η σχετική έλλειψη αγαθών οφείλεται στην πραγματικότητα στην έλλειψη συντελεστών παραγωγής. Το πρόβλημα αυτό είναι μόνιμο και απασχολεί κάθε κοινωνία. Η σχετική έλλειψη των αγαθών είναι τεράστιας σημασίας αν φανταστούμε πώς θα ήταν οργανωμένη η ανθρώπινη κοινωνία και τι θα έκαναν οι άνθρωποι, αν ζούσαν σε απόλυτη αφθονία, χωρίς να παράγουν, για παράδειγμα αν έπεφταν τα αγαθά σαν «μάννα εξ ουρανού». Ερώτηση 15: Να ορίσετε την Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων και να εξηγήσετε τι δείχνει. Κάθε οικονομία έχει τη δυνατότητα να παράγει, μέσα σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο ένα σύνολο προϊόντων. Αυτό το σύνολο των προϊόντων δείχνει τις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας. Έστω ότι θέτουμε τις παρακάτω υποθέσεις: Πρώτο, η οικονομία παράγει μόνο δύο αγαθά. Δεύτερο, η τεχνολογία της παραγωγής είναι δεδομένη. Τρίτο, η οικονομία χρησιμοποιεί όλους τους παραγωγικούς συντελεστές που έχει στη διάθεση της αποδοτικά (ορθολογικά), δηλαδή πλήρως και αποδοτικά. Κάτω από αυτές τις υποθέσεις σχηματίζουμε μια Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων που δείχνει τις μεγαλύτερες ποσότητες ενός προϊόντος που είναι δυνατό να παραχθούν σε μια οικονομία για κάθε δεδομένη ποσότητα του άλλου προϊόντος. Ερώτηση 16: Τι δείχνουν οι συνδυασμοί που βρίσκονται αριστερά και δεξιά της ΚΠΔ; Πως μπορεί να παραχθεί ένας συνδυασμός που βρίσκεται δεξιά της ΚΠΔ; Τα σημεία που βρίσκονται αριστερά της ΚΠΔ είναι εφικτοί συνδυασμοί, που μπορούν να παραχθούν, απλά η οικονομία αυτή δε χρησιμοποιεί όλες τις παραγωγικές δυνατότητες και ορισμένοι ή όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές υποαπασχολούνται. Τα σημεία που βρίσκονται δεξιά της ΚΠΔ είναι ανέφικτοι συνδυασμοί, που δεν μπορούν να παραχθούν με τους παραγωγικούς συντελεστές που διαθέτει η οικονομία. Ένας ανέφικτος συνδυασμός μπορεί να παραχθεί μόνο αν αυξηθούν οι ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών της οικονομίας ή βελτιωθεί αρκετά η τεχνολογία παραγωγής ή αν υπάρξει συνδυασμός των δύο. Σε αυτές τις περιπτώσεις η ΚΠΔ μετατοπίζεται δεξιά και ο ανέφικτος συνδυασμός γίνεται εφικτός ή άριστος. Ερώτηση 17:Να ορίσετε την έννοια πραγματικό κόστος ή κόστος ευκαιρίας ή εναλλακτικό κόστος. Για τους περισσότερους ανθρώπους κόστος σημαίνει πληρωμή κάποιου χρηματικού ποσού. Στην ουσία όμως η έννοια του κόστους είναι πραγματική και όχι χρηματική. Τα οικονομικά αγαθά και οι συντελεστές παραγωγής είναι σε στενότητα. Αυτό σημαίνει ότι για να αυξηθεί η παραγωγή ενός αγαθού πρέπει να μειωθεί 8

9 η ποσότητα κάποιου άλλου. Η παραγωγή δεσμεύει συντελεστές παραγωγής που θα μπορούσαν, μέσα σε κάποια όρια, να παράγουν κάποιο άλλο αγαθό. Είναι λοιπόν φυσικό, ότι η παραγωγή κάποιου αγαθού σημαίνει και θυσία των άλλων που θα μπορούσαν να παραχθούν με τους ίδιους παραγωγικούς συντελεστές. Το πραγματικό κόστος ενός αγαθού είναι τα άλλα αγαθά που θυσιάστηκαν για την παραγωγή του. Για να γίνει κατανοητή η έννοια του κόστους, μπορεί κάποιος να σκεφτεί ότι ομοίως με τους συντελεστές παραγωγής, ο χρόνος ενός ανθρώπου είναι περιορισμένος π.χ. έχει 24 ώρες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επομένως οι δραστηριότητες που μπορεί να κάνει κάποιος, κάθε μέρα είναι περιορισμένες. Αν το άτομο αποφασίσει να κάνει μια δραστηριότητα, π.χ. να πάει σινεμά για 3 ώρες, θα λάβει μια ευχαρίστηση. Ταυτόχρονα, όμως, έχει ένα κόστος, πέρα από το χρηματικό που είναι η τιμή του εισιτηρίου, και είναι η απώλεια της ευκαιρίας να κάνει κάτι άλλο στη διάρκεια των 3 ωρών. Το πραγματικό κόστος ονομάζεται και κόστος εναλλακτικό ή κόστος ευκαιρίας. Έστω ότι υπάρχει μια οικονομία που παράγει μόνο δύο αγαθά χ και ψ, τότε η παραγωγή του ενός σημαίνει δέσμευση συντελεστών παραγωγής και θυσία του άλλου αγαθού, που παράγονταν με τα ίδια μέσα. Ισχύει ΚΕ χ σε Ψ=ΔΨ/ ΔΧ= Μονάδες Ψ που θυσιάζονται / Μονάδες Χ που παράγονται. Ερώτηση 18: Να εξηγήσετε γιατί το κόστος ευκαιρίας είναι συνήθως αυξανόμενο; Γενικά το κόστος ευκαιρίας όχι μόνο δεν είναι ίδιο, αλλά συνήθως είναι αυξανόμενο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συντελεστές παραγωγής δεν είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή των δύο αγαθών. Καθώς αυξάνεται η παραγωγή ενός αγαθού Χ, αποσπώνται συντελεστές από την παραγωγή του αγαθού Ψ, που είναι όλο και λιγότερο κατάλληλοι για την παραγωγή του Χ. Δηλαδή αρχικά αποσπώνται οι πλέον κατάλληλοι, για το Χ, και σταδιακά οι λιγότερο κατάλληλοι. Απαιτούνται επομένως, ολοένα και περισσότερες μονάδες από το άλλο αγαθό,ψ, για να παραχθεί κάθε επιπλέον μονάδα του συγκεκριμένου αγαθού, Χ, πράγμα που σημαίνει αυξανόμενο κόστος ευκαιρίας. Ερώτηση 19: Πως σχετίζεται το χρηματικό με το πραγματικό κόστος; Το χρηματικό κόστος δεν είναι παρά το πραγματικό εκφρασμένο σε χρηματικές μονάδες. Γι αυτό, όταν λέμε ότι π.χ. ένα ποδήλατο κοστίζει 100, τα ευρώ αυτά αντιπροσωπεύουν όλα τα άλλα προϊόντα που θα μπορούσαν να αγοραστούν αντί του ποδηλάτου. Ερώτηση 20: Να περιγράψετε το φαινόμενου του καταμερισμού της εργασίας, καθώς και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του. Σε πολύ παλαιότερες εποχές κάθε νοικοκυριό ήταν αναγκασμένο να παράγει όλα τα προϊόντα που του ήταν απαραίτητα. Οι ανταλλαγές μεταξύ 9

10 των νοικοκυριών ήταν περιορισμένες. Στη σύγχρονη εποχή κάθε άνθρωπος απασχολείται στην παραγωγή ενός αγαθού, ή ενός τμήματος ενός αγαθού, και ταυτόχρονα καταναλώνει πολλά προϊόντα στην παραγωγή των οποίων δε συμμετέχει. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται καταμερισμός έργων ή της εργασίας. Παράλληλα με τον καταμερισμό, υιοθετήθηκε το χρήμα και αναπτύχθηκαν οι ανταλλαγές. Ο καταμερισμός των έργων έχει τεράστια σημασία για τη σημερινή οργάνωση παραγωγής. Χωρίς καταμερισμός δεν θα υπήρχε ο τεράστιος πλούτος των εθνών. Τα πλεονεκτήματα του είναι: 1) Κάθε άτομο μπορεί να απασχοληθεί εκεί όπου μπορεί να αποδώσει περισσότερο αντί να κάνει δουλειές στις οποίες δεν είναι αποδοτικό. 2) Όταν ένα άτομο κάνει συνέχεια την ίδια εργασία, αναπτύσσει δεξιοτεχνία και αυξάνει την απόδοση του. 3) Η μεγάλη εξειδίκευση οδηγεί σε βελτιώσεις του τρόπου παραγωγής και εφευρέσεις, με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής. Η εξειδίκευση σε μια δραστηριότητα, συχνά μετατρέπει την εργασία σε ανιαρή απασχόληση. Π.χ. ένας εργάτης που κάνει κάθε μέρα την ίδια δουλειά σε τις ίδιες κινήσεις, είναι φυσικό να κουράζεται από την ρουτίνα της δουλειά. Αυτό είναι το σοβαρό μειονέκτημα του καταμερισμού της εργασίας. Ερώτηση 21: Ο καταμερισμός της εργασίας προϋποθέτει τη χρήση χρήματος, τι γνωρίζετε για το χρήμα. Ποιες οι συνέπειες της χρήσης χρήματος στις ανταλλαγές; Ο καταμερισμός προϋποθέτει ότι τα άτομα μπορούν να ανταλλάσσουν προϊόντα μεταξύ τους, ώστε να ικανοποιούν όλες τις ανάγκες τους. Η ανταλλαγή όμως συναντάει πολλές δυσχέρειες διότι μπορεί να είναι αδύνατη αν δε συμπίπτουν οι επιθυμίες των ατόμων σχετικά με τα προϊόντα που ανταλλάσσονται. Εξ αιτίας αυτών των δυσκολιών οι οικονομίες ανέπτυξαν διάφορα μέσα ανταλλαγής. Κάθε αντικείμενο που είναι γενικά αποδεκτό ως μέσο ανταλλαγής, επέχει θέση χρήματος. Δηλαδή, χρήμα είναι ο,τιδήποτε η κοινωνία αποδέχεται ως μέσο ανταλλαγής. Με τη χρησιμοποίηση του χρήματος η ανταλλαγή χωρίζεται σε δύο πράξεις; μια πώληση και μια αγορά. Σε κάθε μεταβίβαση προϊόντος, σε αγορά ή πώληση, αντιστοιχεί μια αντίθετη μεταβίβαση χρήματος. Έτσι η κυκλοφορία προϊόντων συνοδεύεται από μια αντίθετη ροή χρήματος. Ερώτηση 22: Να περιγράψετε το οικονομικό κύκλωμα ενός οικονομικού συστήματος με τη βοήθεια διαγράμματος και να αναφέρετε τα σχόλια που αφορούν τις ροές του. Το οικονομικό κύκλωμα χαρακτηρίζει το σύνολο των σχέσεων που δημιουργούνται μεταξύ των βασικών μονάδων ενός οικονομικού συστήματος. Στην απλούστερη μορφή του το οικονομικό κύκλωμα περιλαμβάνει τις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων, νοικοκυριού και κράτους και δείχνει τις ροές αγαθών, 10

11 παραγωγικών συντελεστών και χρήματος. Το διάγραμμα περιγράφει αυτές τις σχέσεις. Μεταξύ των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών υπάρχουν δύο αντίθετες ροές. Τα προϊόντα που παράγονται στις επιχειρήσεις ρέουν προς τα νοικοκυριά όπου καταναλώνονται. Οι παραγωγικοί συντελεστές που κατέχουν τα νοικοκυριά ρέουν προς τις επιχειρήσεις όπου μετατρέπονται σε προϊόντα. Για κάθε μια από αυτές τις ροές υπάρχει μια αντίθετη ροή χρήματος. Υπάρχουν και συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων, οι οποίες δεν εμφανίζονται στο διάγραμμα. Το Κράτος εμφανίζεται να δημιουργεί ροές και με τις επιχειρήσεις και με τα νοικοκυριά προσφέροντας υπηρεσίες και αγαθά και από αυτά εισπράττει χρήματα. Το οικονομικό κύκλωμα μπορεί να γίνει πολύ περίπλοκο αν προστεθούν οι διάφορες ροές που στην πραγματικότητα συμβαίνουν. Μπορούμε π.χ. να προσθέσουμε τις συναλλαγές που γίνονται μεταξύ των επιχειρήσεων, νοικοκυριών και Κράτους με άλλες χώρες. Κάτι τέτοιο θα έκανε το διάγραμμα δυσνόητο χωρίς να προσθέσει τίποτα στην κατανόηση του οικονομικού κυκλώματος. Παραγωγικοί συντελεστές ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ χρήμα ΝΟΙΚΟΚΥΡΙΑ προϊόντα, υπηρεσίες προϊόντα, προϊόντα, υπηρεσίες χρήμα υπηρεσίες χρήμα χρήμα ΚΡΑΤΟΣ 11

12 Πρέπει να γίνουν δύο σχόλια: Πρώτο, ότι οι ροές είναι συνεχής, δηλαδή συμβαίνουν κάθε στιγμή. Δεύτερο, οι ροές αυτές δεν έχουν πάντοτε το ίδιο μέγεθος δηλαδή ο όγκος των συναλλαγών μπορεί να μεταβάλλεται, καθώς η παραγωγική δραστηριότητα μεταβάλλεται. Ερώτηση 23: Να αναφέρεται τρεις παράγοντες (παραδείγματα) που προκαλούν αβεβαιότητα στην οικονομική ζωή. Πώς προσπάθησαν οι άνθρωποι να αντιμετωπίσουν την αβεβαιότητα στην οικονομική ζωή; Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την οικονομική ζωή των ανθρώπων είναι η αβεβαιότητα σχετικά με τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Για παράδειγμα, ο αγρότης που καλλιεργεί την γη δεν ξέρει με βεβαιότητα τα αποτελέσματα της παραγωγικής του προσπάθειας διότι οι καιρικές συνθήκες, τα ζιζάνια κτλ. μπορεί να έχουν καθοριστική επίδραση στο τελικό προϊόν. Επίσης, ο εργαζόμενος δε γνωρίζει αν θα συνεχίσει την απασχόλησή του στην ίδια επιχείρηση, αν θα απολυθεί ή ακόμα και αν πέσει θύμα εργατικού ατυχήματος. Τέλος ο επιχειρηματίας δε γνωρίζει με βεβαιότητα εάν η δραστηριότητά θα αποδώσει κέρδη ή ζημίες. Σε όλα τα οικονομούντα άτομα υπάρχει το στοιχείο της αβεβαιότητας σχετικά με το αποτέλεσμα των ενεργειών τους. Κατά συνέπεια, η λήψη αποφάσεων δε βασίζεται στη βεβαιότητα του αποτελέσματος αλλά στις προσδοκίες που τα άτομα διαμορφώνουν για τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αβεβαιότητα που υπάρχει στην οικονομική ζωή έχει οδηγήσει τα άτομα στην ανάπτυξη μεθόδων για την ολική ή μερική εξασφάλισή τους. Σ αυτή την προσπάθεια βασίζεται ο κλάδος των ασφαλίσεων, που στη σύγχρονη οικονομία έχει τεράστια ανάπτυξη. Ερώτηση 24: Στην ανάλυση του οικονομικού συστήματος και στη λειτουργία της αγοράς γίνεται συνήθως η υπόθεση ότι τα οικονομούντα άτομα, έχουν πλήρη γνώση των δεδομένων που επικρατούν. Τι γνωρίζετε γι αυτό; Στην ανάλυση του οικονομικού συστήματος και στη λειτουργία της αγοράς γίνεται συνήθως η υπόθεση ότι τα οικονομούντα άτομα, έχουν πλήρη γνώση των δεδομένων που επικρατούν. Για παράδειγμα, υποθέτουμε ότι ένας εργαζόμενος γνωρίζει μισθούς που προσφέρουν όλοι οι εργοδότες και μπορεί να επιλέξει τον εργοδότη που προσφέρει μεγαλύτερο μισθό. Ακόμη γνωρίζει αν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις εργασίας στις οποίες μπορούσε να απασχοληθεί. Υποθέτουμε επίσης ότι ο επιχειρηματίας γνωρίζει τις τιμές των συντελεστών παραγωγής και την κατάσταση των αγορών. Το ίδιο ισχύει και για τους καταναλωτές, υποθέτουμε ότι γνωρίζουν τις τιμές των προϊόντων που προσφέρονται στην αγορά. 12

13 2 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ZΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΑΘΩΝ Ερώτηση 1: Ποια η βασική επιδίωξη του καταναλωτή και από τι περιορίζεται; Ποιος καταναλωτής λέγεται ορθολογικός και πότε βρίσκεται σε ισορροπία; Ο καταναλωτής ικανοποιεί τις ανάγκες του με τη χρησιμοποίηση αγαθών. Για τον καταναλωτή χρησιμότητα είναι η ικανοποίηση που λαμβάνει, σε μια ορισμένη χρονική περίοδο, από την κατανάλωση του αγαθού. Επιδίωξη του καταναλωτή είναι να μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα που απολαμβάνει από την κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών. Η επιδίωξη της μέγιστης χρησιμότητας είναι βασικό χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς του καταναλωτή. Την επιδίωξη του αυτή την περιορίζουν χρηματικό του εισόδημα και οι τιμές των αγαθών. δύο παράγοντες: Το Με τον όρο χρηματικό εισόδημα εννοούμε τις χρηματικές μονάδες που έχει στη διάθεση του για την αγορά αγαθών. Με τον όρο τιμή ενός αγαθού εννοούμε τον αριθμό των χρηματικών μονάδων που απαιτούνται για την απόκτηση μιας μονάδας από το συγκεκριμένο αγαθό. Ο καταναλωτής προσπαθεί (είναι αναγκασμένος) με το δεδομένο του εισόδημα να επιλέξει αυτά τα αγαθά και σε αυτές τις ποσότητες, ώστε από την κατανάλωσή τους να μεγιστοποιεί τη χρησιμότητα του. Μια τέτοια συμπεριφορά ονομάζεται ορθολογική και ο καταναλωτής ορθολογικός. Ένας ορθολογικός καταναλωτής, ο οποίος σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο έχει κατανείμει το εισόδημά του, αγοράζοντας αυτά τα αγαθά και σε εκείνες τις ποσότητες ώστε να μεγιστοποιείται η χρησιμότητα του, λέμε ότι βρίσκεται σε ισορροπία. Αυτό σημαίνει ότι, αν δεν αλλάξει κάτι στις προτιμήσεις του, τις τιμές των αγαθών ή στο εισόδημά του, δεν έχει κανένα λόγο να μεταβάλει τη συμπεριφορά του. Επεξήγηση:Ο ορθολογικός είναι αυτός που ψάχνει (επιδιώκει) να βρει ποια αγαθά του δίνουν τη μέγιστη χρησιμότητα και είναι σε ισορροπία όταν βρει ποια αγαθά και σε ποιες ποσότητες του μεγιστοποιούν τη χρησιμότητα, οπότε δεν αλλάζει συμπεριφορά.(δεν το μαθαίνουμε) Ερώτηση 2: Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τον καταναλωτή στη βασική του επιδίωξη; Ή Σε ποιους παράγοντες που επηρεάζουν τον καταναλωτή οφείλεται ο νόμος της ζήτησης; 13

14 Ο καταναλωτής στην επιδίωξη του να μεγιστοποιήσει τη χρησιμότητά του από την κατανάλωση από: το εισόδημα του και από την ύπαρξη άλλων παρόμοιων αγαθών, των υποκατάστατων, που ικανοποιούν την ίδια ανάγκη. επηρεάζεται Αν αυξηθεί η τιμή του αγαθού, ο καταναλωτής είναι πιθανότερο ότι θα αγοράσει λιγότερες μονάδες, αφού το εισόδημά του δεν επαρκεί να συνεχίζει ν αγοράζει τις ίδιες ποσότητες και επιπλέον μπορεί να υποκαταστήσει το αγαθό με ένα σχετικά φθηνότερο υποκατάστατο. Για παράδειγμα, αν αυξηθεί η τιμή του μοσχαρίσιου κρέατος, οι καταναλωτές θα το υποκαταστήσουν με χοιρινό ή πουλερικό. Αντίθετα, αν μειωθεί η τιμή του αγαθού ο καταναλωτής πιθανόν αυξάνει την ποσότητα που αγοράζει, διότι με το ίδιο εισόδημα θα μπορεί να αγοράζει περισσότερες μονάδες. Επιπλέον, θα υποκαταστήσει άλλα αγαθά με αυτό που είναι πλέον σχετικά φθηνότερο. Έτσι προκύπτει ο νόμος της ζήτησης, που περιγράφει ότι, όταν η τιμή ενός αγαθού μειώνεται, ο καταναλωτής αυξάνει την ποσότητα που ζητάει και όταν η τιμή του αγαθού αυξάνεται, ο καταναλωτής μειώνει την ζητούμενη ποσότητα. Ερώτηση 3: : Να διατυπώσετε το νόμο της ζήτησης. Ο νόμος της ζήτησης περιγράφει την αρνητική σχέση μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού. Η αρνητική αυτή σχέση μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Όταν η τιμή ενός αγαθού μειώνεται, αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητά του, και όταν η τιμή αυξάνεται, τότε μειώνεται η ζητούμενη ποσότητα του, όταν οι άλλοι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τη ζήτηση παραμένουν σταθεροί (ceteris paribus). Ερώτηση 4: Τι δείχνει η καμπύλη ζήτησης της επιχείρησης; Η καμπύλη ζήτησης δείχνει τις ποσότητες που είναι διατεθειμένος να αγοράσει ο καταναλωτής σε κάθε επίπεδο τιμής. Εξ αιτίας της αντίστροφης σχέσης τιμής και ζητούμενης ποσότητας που περιγράφει ο νόμος της ζήτησης η κλίση της καμπύλης ζήτησης είναι αρνητική. Ερώτηση 5: Τι γνωρίζετε για την αγοραία καμπύλη ζήτησης της επιχείρησης; Αν σε κάθε τιμή αθροίσουμε τις ζητούμενες ποσότητες όλων των (ν) καταναλωτών σε μια αγορά θα κατασκευάσουμε την αγοραία καμπύλη ζήτησης. Η αγοραία καμπύλη ζήτησης είναι το οριζόντιο άθροισμα των ατομικών καμπυλών ζήτησης όλων των καταναλωτών και δείχνει τη συνολικά 14

15 ζητούμενη ποσότητα σε κάθε τιμή. Γραφικά η αγοραία καμπύλη ζήτησης προκύπτει από το οριζόντιο άθροισμα των ατομικών καμπυλών ζήτησης (εφόσον οι ποσότητες παριστάνονται στον οριζόντιο άξονα). Η κλίση της αγοραίας καμπύλης ζήτησης, όπως και των ατομικών, είναι αρνητική. Ερώτηση 6: Να διατυπώσετε τη συνθήκη ceteris paribus. Όταν μελετάμε τις μεταβολές της ζητούμενης ποσότητας καθώς μεταβάλλεται η τιμή, δεχόμαστε ότι όλοι οι άλλοι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν τη ζήτηση του προϊόντος παραμένουν σταθεροί. Αυτήν την παραδοχή τη διατυπώνουμε με την έκφραση «ceteris paribus,που σημαίνει όλα τα άλλα ίσα ή σταθερά. Ερώτηση 7: Τι γνωρίζετε για τη συνάρτηση ζήτησης; Ο νόμος της ζήτησης είναι αποτέλεσμα της μεταβολής των τιμών ενός προϊόντος που επηρεάζουν την ζητούμενη ποσότητα. Ο νόμος ισχύει υπό την προϋπόθεση ότι οι υπόλοιποι παράγοντες που επηρεάζουν τη ζήτηση του προϊόντος παραμένουν σταθεροί (ceteris paribus). Κάτω από τη συνθήκη ceteris paribus, η συνάρτηση ζήτησης της επιχείρησης έχει ως εξής: QD=f(P), όπου QD=ζητούμενη ποσότητα, Ρ= τιμή του αγαθού. Η γραφική παράσταση της συνάρτησης είναι η καμπύλη ζήτησης. Η καμπύλη ζήτησης μπορεί να έχει διάφορες αλγεβρικές μορφές. Για ευκολία θα εξετάσουμε δύο απλές μορφές συναρτήσεων. α)γραμμική συνάρτηση ζήτησης: Η γραμμική συνάρτηση ζήτησης έχει τύπο: QD=α+βΡ. Όπου α η σταθερά που δείχνει την προέκταση της καμπύλης ζήτησης στον άξονα των Q, είναι πάντα 1 θετικός αριθμός. Ο συντελεστής β εξαρτάται από την κλίση (είναι το ) ί και είναι πάντα αρνητικός αριθμός, αφού η κλίση της καμπύλης ζήτησης είναι αρνητική εξ αιτίας του νόμου της ζήτησης. Επίσης ισχύει QD 0 και P 0. β) Ισοσκελής υπερβολή: Η συνάρτηση ζήτησης έχει τύπο: QD=, όπου Α σταθερός θετικός αριθμός. Το διάγραμμα είναι ισοσκελής υπερβολή με ασύμπτωτους τους άξονες QD και Ρ. Η Συνολική Δαπάνη σε αυτή τη συνάρτηση είναι πάντα σταθερή QD.P=A. Σημείωση: Όταν η Συνολική Δαπάνη είναι σταθερή (είτε σε όλα τα σημεία μιας ισοσκελούς υπερβολής είτε σε δύο σημεία μιας γραμμικής καμπύλης ζήτησης), για τον υπολογισμό της ΕD που είναι πάντα ίση με -1 χρησιμοποιούμε τον τύπο της ελαστικότητας τόξου. 15

16 Ερώτηση 8: Ποιοι είναι οι βασικότεροι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης; Οι βασικότεροι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης είναι: 1. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών 2. Το εισόδημα των καταναλωτών 3. Οι τιμές των άλλων αγαθών 4. Οι προσδοκίες για την εξέλιξη των τιμών και των εισοδημάτων 5. Ο αριθμός των καταναλωτών. Ερώτηση 9: Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης να περιγράψετε, τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών επηρεάζονται από διάφορους λόγους, όπως είναι τα έθιμα, οι καιρικές συνθήκες, το κοινωνικό περιβάλλον, η μόδα κτλ. Όταν οι προτιμήσεις στρέφονται ευνοϊκά για ένα προϊόν, τότε η ζήτηση του αυξάνεται, παράδειγμα αυξάνεται η ζήτηση για πετρέλαιο θέρμανσης κατά τους χειμερινούς μήνες. Όταν οι προτιμήσεις αποστρέφονται από ένα αγαθό, τότε η ζήτηση του μειώνεται, παράδειγμα μετά τα Χριστούγεννα μειώνεται η ζήτηση των χριστουγεννιάτικων στολιδιών. Ερώτηση 10: Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης να περιγράψετε, το εισόδημα των καταναλωτών. Βασικός παράγοντας της ζήτησης είναι το εισόδημα των καταναλωτών. Όταν μεταβάλλεται το εισόδημα όλα τα αγαθά δεν επηρεάζονται με τον ίδιο τρόπο. Για τα περισσότερα αγαθά, τα οποία ονομάζονται κανονικά, όταν αυξάνεται το εισόδημα, αυξάνεται και η ζήτηση τους. Αντίστοιχα, όταν μειώνεται το εισόδημα, μειώνεται και η ζήτηση τους. Υπάρχουν όμως και κάποια αγαθά στα οποία η μεταβολή του εισοδήματος επιδρά αρνητικά στη μεταβολή της ζήτησης. Τα αγαθά αυτά ονομάζονται κατώτερα ή «αγαθά του φτωχού» και όταν αυξάνεται το εισόδημα, μειώνεται η ζήτηση τους. Αντίστοιχα, όταν αυξάνεται το εισόδημα, μειώνεται η ζήτηση τους. Τα αγαθά αυτά είναι τα φθηνότερα στην αγορά και αγοράζονται από οικογένειες με χαμηλό εισόδημα όπως είναι η μαργαρίνη, τα κατεψυγμένα ψάρια και λαχανικά, το ψωμί διατίμησης κτλ. Ερώτηση 11: Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης να περιγράψετε, τις τιμές των άλλων αγαθών. Υπάρχουν αγαθά στα οποία η μεταβολή της τιμής του ενός επηρεάζει τη ζήτηση του άλλου. Τα αγαθά αυτά είναι δύο κατηγοριών: Υποκατάστατα και συμπληρωματικά. Υποκατάστατα είναι δύο ή περισσότερα αγαθά, όταν το ένα μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί του άλλου, στην ικανοποίηση της ίδιας ανάγκης, παράδειγμα το βούτυρο και η μαργαρίνη, το μοσχαρίσιο και το χοιρινό κρέας, ο αναπτήρας και τα σπίρτα. Όταν μεταβάλλεται η τιμή ενός αγαθού 16

17 μεταβάλλεται, προς την ίδια κατεύθυνση, η ζήτηση του υποκατάστατου αγαθού. Παράδειγμα, αν αυξηθεί η τιμή του μοσχαρίσιου κρέατος, οι καταναλωτές θα μειώσουν τη ζητούμενη ποσότητα του και θα το υποκαταστήσουν με το χοιρινό το οποίο είναι σχετικά φθηνότερο. Έτσι η αύξηση της τιμής του μοσχαρίσιου(ceteris paribus) από Ρ1 σε Ρ 2, θα αυξήσει τη ζήτηση του χοιρινού μετατοπίζοντας όλη την καμπύλη ζήτηση του από D1 σε D2. Οι μεταβολές φαίνονται στα παρακάτω διαγράμματα. Ρ Ρ D1 D2 P2 B Α Β P1 A PA Q2 Q1 QD Q1 Q2 QD Συμπληρωματικά είναι δύο ή περισσότερα αγαθά, όταν η κατανάλωση του ενός απαιτεί και την κατανάλωση του άλλου, για την ικανοποίηση της ίδιας ανάγκης, παράδειγμα ο καφές και η ζάχαρη, ο φορητός υπολογιστής και η μπαταρία, ο υπολογιστής και ο εκτυπωτής κτλ.. Όταν μεταβάλλεται η τιμή ενός αγαθού μεταβάλλεται, προς την αντίθετη κατεύθυνση, η ζήτηση του συμπληρωματικού αγαθού. Παράδειγμα, αν αυξηθεί η τιμή του καφέ, οι καταναλωτές θα μειώσουν τη ζητούμενη ποσότητα του και θα μειώσουν και τη ζήτηση της ζάχαρης, που την χρησιμοποιούν ως συμπλήρωμα του καφέ. Έτσι η αύξηση της τιμής του καφέ(ceteris paribus) από Ρ1 σε Ρ 2, θα μειώσει τη ζήτηση της ζάχαρης μετατοπίζοντας όλη την καμπύλη ζήτηση της από D1 σε D2. Οι μεταβολές φαίνονται στα παρακάτω διαγράμματα. Ρ Ρ D2 D1 P2 B P1 A PA Β Α Q2 Q1 Q2 Q1 17

18 Ερώτηση 12: Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης να περιγράψετε, τις προσδοκίες των καταναλωτών σχετικά με τη μελλοντική εξέλιξη i) των τιμών ii)του εισοδήματός τους. i) Αν οι καταναλωτές προβλέπουν αύξηση στην τιμή ενός αγαθού, μπορεί ii) να αυξήσουν τρέχουσες αγορές τους, ώστε να επωφεληθούν από τη χαμηλή τιμή του αγαθού που επικρατεί. Αντίθετα, αν οι καταναλωτές αναμένουν μείωση της τιμής, μειώνουν την τρέχουσα ζήτηση. Παράδειγμα όταν αναμένονται εκπτώσεις οι καταναλωτές μειώνουν την τρέχουσα ζήτηση, αναβάλλοντας τις αγορές τους. iii) Ομοίως αν οι καταναλωτές αναμένουν αύξηση του εισοδήματος τους αυξάνουν την τρέχουσα ζήτηση. Αν αναμένουν μείωση του εισοδήματος μειώνουν τη ζήτηση «σήμερα». Ερώτηση 13: Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης να περιγράψετε, τον αριθμό των καταναλωτών. Η αύξηση του αριθμού των καταναλωτών συνεπάγεται την αύξηση της αγοραίας ζήτησης του αγαθού, παράδειγμα η αύξηση της αγοραίας ζήτησης των αγαθών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες σε ένα νησί, λόγω της άφιξης παραθεριστών. Σημείωση: Οι τέσσερις πρώτου προσδιοριστικοί παράγοντες αφορούν τόσο την ατομική όσο και την αγοραία καμπύλη ζήτησης, ενώ η μεταβολή του αριθμού των καταναλωτών επηρεάζει μόνο την αγοραία ζήτηση. Ερώτηση 14: Να εξηγήσετε με τη βοήθεια των κατάλληλων διαγραμμάτων την περίπτωση της μεταβολής μόνον της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού. Η μεταβολή της τιμής προκαλεί μεταβολή μόνο στη ζητούμενη ποσότητα ενός αγαθού, ενώ οι άλλοι προσδιοριστικοί παράγοντες είναι σταθεροί. Στο παρακάτω διάγραμμα έχουμε την καμπύλη ζήτησης D ενός αγαθού. Αν στην τιμή Ρ1 η ζητούμενη ποσότητα είναι Q1, τότε βρισκόμαστε στο σημείο Α της καμπύλης ζήτησης. Αν υποθέσουμε ότι η τιμή μειώνεται σε Ρ2 (ceteris paribus), τότε η ζητούμενη ποσότητα αυξάνεται σε Q2. Μετακινούμαστε έτσι από το Α στο σημείο Β της ίδιας καμπύλης D. Αν η τιμή αυξηθεί από Ρ1 σε Ρ3 (ceteris paribus), τότε η ζητούμενη ποσότητα θα μειωθεί από Q1 σε Q3. Μετακινούμαστε έτσι από το Α στο σημείο Γ της ίδιας καμπύλης D. Οι μεταβολές της τιμής μεταβάλλουν τη ζητούμενη ποσότητα, σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης, χωρίς να μετακινούν την καμπύλη ζήτησης και να μεταβάλλουν τη συνάρτηση της. 18

19 P Ρ3 D Γ Ρ1 A Ρ2 Β Q3 Q1 Q2 QD Ερώτηση 15: Να εξηγήσετε με τη βοήθεια των κατάλληλων διαγραμμάτων την περίπτωση της μεταβολής μόνον της ζήτησης του αγαθού. Έστω η τιμή ενός κανονικού αγαθού παραμένει σταθερή (ceteris paribus) και μεταβάλλεται μόνον ένας προσδιοριστικός παράγοντας της ζήτησης, για παράδειγμα το εισόδημα των καταναλωτών. Στο παρακάτω διάγραμμα έχουμε την καμπύλη ζήτησης D1 ενός αγαθού. Αν στην τιμή Ρ1 η ζητούμενη ποσότητα είναι Q1, τότε βρισκόμαστε στο σημείο Α της καμπύλης ζήτησης. Αν αυξηθεί το εισόδημα, αφού το αγαθό είναι κανονικό θα αυξηθεί η ζήτησή του και στην ίδια τιμή Ρ1 θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα από Q1 σε Q2. Ο συνδυασμός αυτός αντιστοιχεί στο σημείο Β, που ανήκει σε μια άλλη καμπύλη ζήτησης D2, η οποία προήλθε από τη μετατόπιση ολόκληρης της D1 προς τα δεξιά. Αν πάλι μειωθεί το εισόδημα (ceteris paribus), θα μειωθεί η ζήτησή του και στην ίδια τιμή Ρ1 η ζητούμενη ποσότητα θα μειωθεί από Q1 σε Q3. Ο συνδυασμός αυτός αντιστοιχεί στο σημείο Γ, μιας άλλης καμπύλης ζήτησης D3, η οποία προήθλε από τη μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης D1 προς τα αριστερά. Η μεταβολή σε έναν από τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης, όταν η τιμή παραμένει σταθερή, μεταβάλλει τη ζήτηση του αγαθού μετατοπίζοντας την καμπύλη ζήτησης και μεταβάλλοντας τη συνάρτησή της. P D3 D1 D2 Ρ1 Γ Α Γ Q3 Q1 Q2 19

20 Ερώτηση 16:Να εξηγήσετε με τη βοήθεια των κατάλληλων διαγραμμάτων την περίπτωση της ταυτόχρονης μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας ενός αγαθού και της ζήτησης του. Έστω ότι μεταβάλλεται ταυτόχρονα η τιμή και το εισόδημα ενός κανονικού αγαθού, για παράδειγμα αυξάνονται και τα δύο ταυτόχρονα. Η αύξηση της τιμής τείνει να μειώσει τη ζητούμενη ποσότητα, ενώ η αύξηση του εισοδήματος τείνει ν αυξήσει τη ζήτηση και κατά συνέπεια τη ζητούμενη ποσότητα στο ίδιο επίπεδο τιμής. Οι δύο επιδράσεις είναι αντίθετες και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν η τελική ζητούμενη ποσότητα είναι ίση, μικρότερη ή μεγαλύτερη από την αρχικά ζητούμενη ποσότητα. Το τελικό αποτέλεσμα εξαρτάται από το σχετικό μέγεθος των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος (από το μέγεθος της επίδρασης, των μεταβολών της τιμής και του εισοδήματος, στην ζητούμενη ποσότητα). Ας μελετήσουμε μια περίπτωση όπου το σχετικό μέγεθος της αύξησης του εισοδήματος είναι μεγαλύτερο από το σχετικό μέγεθος της αύξησης της τιμής*. Το διάγραμμα δείχνει την καμπύλη ζήτησης D1 ενός κανονικού αγαθού. Αν στην τιμή Ρ1 η ζητούμενη ποσότητα είναι Q1, τότε βρισκόμαστε στο σημείο Α της καμπύλης ζήτησης. Αν η τιμή αυξηθεί από Ρ1 σε Ρ2 (ceteris paribus), τότε η ζητούμενη ποσότητα θα μειωθεί από Q1 σε Q2. Μετακινούμαστε έτσι από το Α στο σημείο Β της ίδιας καμπύλης D1. Αν τώρα αυξηθεί και το εισόδημα θα αυξηθεί η ζήτηση και αυτό θα μετατοπίσει ολόκληρη την καμπύλη ζήτησης από τη θέση D1 στη θέση D2.Έτσι στην ίδια τιμή θα αυξηθεί η ζητούμενη ποσότητα και από το σημείο Β θα μετακινηθούμε στο σημείο Γ της D. H Q3 είναι μικρότερη της Q1. P D1 D2 P2 B Γ P1 A Q2 Q1 Q3 20

21 *Διευκρίνιση: Ας μελετήσουμε μια περίπτωση όπου το μέγεθος της επίδρασης, στην QD, της αύξησης του εισοδήματος, είναι μεγαλύτερο από το μέγεθος της επίδρασης της αύξησης της τιμής. Ερώτηση 17: Τι μετρά και πως υπολογίζεται η ελαστικότητα ζήτησης; Ο λόγος της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, ονομάζεται ελαστικότητα ζήτησης και μετρά την αντίδραση ή την ανταπόκριση των καταναλωτών στις μεταβολές της τιμής, ceteris paribus. H ελαστικότητα ζήτησης ΕD υπολογίζεται ως: Q Q 100 Q1 Q1 Q 1 ED=. Q Σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης, η μεταβολή της τιμής έχει ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας προς την αντίθετη φορά. Η αρνητική σχέση τιμής και ζητούμενης ποσότητας έχει ως αποτέλεσμα η αριθμητική τιμή της ελαστικότητας ζήτησης να είναι αρνητική. Η ελαστικότητα ζήτησης είναι διαφορετική όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών αγαθών, αλλά γενικά δεν παραμένει σταθερή ούτε για το ίδιο αγαθό σε όλο το μήκος της καμπύλης ζήτησης. Ερώτηση 18: Ποια η σχέση ελαστικότητας σημείου και ελαστικότητας τόξου; Έστω η παρακάτω καμπύλη ζήτησης D P PA PM PB A M B QA QM QB QD H ελαστικότητα ζήτησης στο σημείο Α, όταν η τιμή από ΡΑ γίνεται ΡΒ, είναι: 21

22 ΕDA= Q. Q A Q P B B Q P A A P. Q A A H ελαστικότητα ζήτησης στο σημείο Β, όταν η τιμή μεταβάλλεται από ΡΒ σε ΡΑ, είναι: ΕDB= Q. Q B B Q P A A Q P B B P. Q B B Ο λόγος ΔQ/ΔΡ είναι σταθερός και στις δύο ελαστικότητες, όμως διαφέρει ο λόγος Ρ/Q επομένως οι δύο ελαστικότητες έχουν διαφορετική τιμή. Αν το τόξο ΑΒ είναι πολύ μικρό (ώστε να ταυτίζεται με την χορδή), μπορούμε με μεγάλη προσέγγιση να υπολογίσουμε την ελαστικότητα στο μέσο Μ QA QB (ΡM=, QM ) και να θεωρήσουμε ότι είναι αντιπροσωπευτική 2 2 του τόξου ΑΒ. Αν στον τύπο της ελαστικότητας αντικαταστήσουμε το λόγο Ρ/Q με το λόγο ΡΜ/QM έχουμε: Q Q ΕΑΒ=. 2. QA QB QA QB 2 Αυτός ο τύπος είναι της ελαστικότητας ζήτησης τόξου ή τοξοειδούς ελαστικότητας. Η απόλυτη τιμή της ελαστικότητας τόξου είναι ανάμεσα στις ελαστικότητες των δύο άκρων του τόξου. Παρατηρούμε ότι ΕDA EDAB EDB. Ερώτηση 19: Πότε χρησιμοποιείται η ελαστικότητα τόξου; Η ελαστικότητα τόξου χρησιμοποιείται: i) Όταν το ζητάει η άσκηση ii) Όταν η Συνολική Δαπάνη είναι σταθερή (είτε σε όλα τα σημεία μιας ισοσκελούς υπερβολής, είτε σε δύο σημεία μιας ευθείας), τότε για τον υπολογισμό της ED που είναι ίση με -1, χρησιμοποιούμε τον τύπο της τοξοειδούς ελαστικότητας. Ερώτηση 20: Τι χαρακτηρίζει η ελαστικότητα ζήτησης; 22

23 Η ελαστικότητα ζήτησης κατά απόλυτη τιμή βοηθά να χαρακτηρίσουμε τη ζήτηση ως ελαστική ή ανελαστική. Αν ΕD 1, η ζήτηση είναι ελαστική,άρα Αν ΕD 1, η ζήτηση είναι ανελαστική,άρα Q Q Q Q Όταν η ζήτηση είναι ελαστική σημαίνει ότι οι καταναλωτές αντιδρούν στις μεταβολές της τιμής. Ενώ, όταν η ζήτηση είναι ανελαστική οι καταναλωτές δεν μεταβάλλουν ιδιαίτερα τις ποσότητες των προϊόντων που αγοράζουν, αυτό μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους όπως στο ότι το αγαθό είναι αναγκαίο, ή ότι δεν υπάρχουν υποκατάστατα, ή ότι η τιμή είναι ιδιαίτερα χαμηλή κτλ. Ερώτηση 21: Από τις ειδικές περιπτώσεις καμπύλης ζήτησης και ελαστικότητας να περιγράψετε την καμπύλη ζήτησης με ελαστικότητα ίση με το μηδέν. Μια από τις ακραίες περιπτώσεις όπου η καμπύλη ζήτησης έχει σταθερή ελαστικότητα σε όλο το μήκος της ή σε ένα τμήμα της είναι όταν η ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή είναι μηδέν (Σχήμα 1). Αν η ΕD=0 (ΔQ=0 ή P=0) σε όλα τα σημεία της καμπύλης τότε η ζήτηση είναι πλήρως ανελαστική και η καμπύλη είναι μια ευθεία κάθετη στον άξονα των ποσοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές δεν αντιδρούν στις μεταβολές της τιμής του αγαθού και εξακολουθούν και ζητούν την ίδια ποσότητα ανεξάρτητα από την τιμή. Είναι ακραία περίπτωση που θα μπορούσε για παράδειγμα να ισχύει στη ζήτηση φαρμάκων απαραίτητων για την ίαση μιας ασθένειας. Ρ Ρ Ρ A ED 1 P1 ΡΜ M ED =1 ED 1 Q1 QD QD QM QD Σχήμα 1 Σχήμα 2 Σχήμα 3 23 B

24 Ερώτηση 22: Από τις ειδικές περιπτώσεις καμπύλης ζήτησης και ελαστικότητας να περιγράψετε την καμπύλη ζήτησης με ελαστικότητα που τείνει στο άπειρο. Αν η ΕD = (ΔΡ=0 ή Q=0) σε όλα τα σημεία της καμπύλης τότε η ζήτηση είναι πλήρως ελαστική και η καμπύλη είναι μια ευθεία παράλληλη στον άξονα των ποσοτήτων (Σχήμα 2). Στην περίπτωση αυτή οι καταναλωτές ζητούν στην ίδια τιμή οποιαδήποτε ποσότητα μπορούν να βρουν. Στην πράξη αυτό είναι αδύνατο, για υπάρχει ο εισοδηματικός περιορισμός, θα μπορούσε ίσως να ισχύει για περιορισμένα όρια ζητούμενων ποσοτήτων (π.χ. προσφορά σε ιδιαίτερα χαμηλή τιμή συγκεκριμένων ποσοτήτων ενός προϊόντος) Ερώτηση 23: Από τις ειδικές περιπτώσεις καμπύλης ζήτησης και ελαστικότητας να περιγράψετε την καμπύλη ζήτησης με ελαστικότητα ίση με τη μονάδα. Όταν η καμπύλη ζήτησης είναι ισοσκελής υπερβολή, έχει σταθερή ελαστικότητα κατ απόλυτη τιμή, ίση με τη μονάδα. Αυτό αποδεικνύεται εύκολα, αν χρησιμοποιήσουμε τον τύπο της ελαστικότητας τόξου. Ερώτηση 24: Τι γνωρίζετε για την ελαστικότητα στην ευθεία καμπύλη ζήτησης; Αν η καμπύλη ζήτησης είναι ευθεία γραμμή (Σχήμα 3) που τέμνει τον άξονα των τιμών στο σημείο Α και των ποσοτήτων στο Β, η ελαστικότητα μεταβάλλεται σε όλο το μήκος της. Στο μέσο Μ του ευθύγραμμου τμήματος ΑΒ η ελαστικότητα, κατ απόλυτη τιμή, είναι ίση με μονάδα. Στο τμήμα ΜΑ η ζήτηση είναι ελαστική και η απόλυτη τιμή της ελαστικότητας, αυξάνεται καθώς αυξάνεται η τιμή από το Μ στο Α. Στο τμήμα ΜΒ η ζήτηση είναι ανελαστική και η απόλυτη τιμή της ελαστικότητας, μειώνεται καθώς μειώνεται η τιμή από το Μ στο Β. Στο Α, όπου Q=0, ο λόγος Ρ/Q τείνει στο άπειρο και επομένως και η ελαστικότητα είναι άπειρη. Στο Β, όπου Ρ=0, ο λόγος Ρ/Q γίνεται μηδέν και επομένως η ελαστικότητα γίνεται μηδέν. 24

25 Ερώτηση 25: Τι είναι η Συνολική Δαπάνη και πως σχετίζεται με την ελαστικότητα ζήτησης των καταναλωτών; P D P1 A 0 Q1 QD Αν η αγοραία καμπύλη ζήτησης είναι η D και στην τιμή Ρ1 η ζητούμενη ποσότητα είναι Q1 τότε η Συνολική Δαπάνη των καταναλωτών για το αγαθό είναι το γινόμενο Ρ1.Q1. H Συνολική Δαπάνη των καταναλωτών για ένα αγαθό είναι ίση με τα Συνολικά Έσοδα (Συνολική Πρόσοδος) όλων των παραγωγών. Η Συνολική Δαπάνη ή Συνολικά Έσοδα είναι το εμβαδόν του ορθογωνίου ΟΡ1ΑQ1. H Συνολική Δαπάνη ως το γινόμενο ΣΔ=Ρ.Q, σε κάθε μεταβολή της τιμής δέχεται δύο αντίθετες επιδράσεις, η μια προέρχεται από τη μεταβολή της τιμής και η άλλη από την αντίθετη μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (νόμος ζήτησης). Τελικά εξαρτάται από την ED ποια από τις δύο μεταβολές θα επηρεάσει τη Συνολική Δαπάνη. Ζήτηση ελαστική ( ΕD 1): Στην ελαστική ζήτηση η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι, κατ απόλυτη τιμή, μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής. Επομένως η Συνολική Δαπάνη που ακολουθεί τη μεγαλύτερη μεταβολή, επηρεάζεται από τη μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας (QD). Ζήτηση ανελαστική ( ΕD 1): Στην ανελαστική ζήτηση η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι, κατ απόλυτη τιμή, μικρότερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής. Επομένως η Συνολική Δαπάνη που ακολουθεί τη μεγαλύτερη μεταβολή, επηρεάζεται από τη μεταβολή της τιμής (Ρ). Ζήτηση με ελαστικότητα ίση με τη μονάδα ( ΕD =1): Στην μοναδιαία ελαστικότητα η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι, κατ απόλυτη τιμή, ίση με την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής. Επομένως η Συνολική Δαπάνη παραμένει σταθερή. Ερώτηση 26: Ποια η χρησιμότητα της ελαστικότητας ζήτησης; Η γνώση της ελαστικότητας ζήτησης ενός αγαθού είναι πολύ σημαντική για τις επιχειρήσεις και το κράτος. 25

26 Οι επιχειρήσεις μπορούν να γνωρίζουν εάν έχουν τη δυνατότητα ν αυξήσουν την τιμή ενός προϊόντος, χωρίς να μειωθούν τα έσοδα τους. Το κράτος μπορεί να γνωρίζει αν μπορεί να επιβάλλει πρόσθετη φορολογία χωρίς να μειωθούν τα έσοδα του, ή πόσο θα μειωθεί η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού ή ακόμα εάν μπορεί να θέσει ένα αγαθό σε διατίμηση (ανώτατη τιμή θα αναλυθεί στο 5 ο κεφάλαιο). Παράδειγμα το κράτος μπορεί να επιβάλλει φορολογία σε αγαθά με ανελαστική ζήτηση, διότι όταν ΕD 1,η ποσοστιαία αύξηση της τιμής, λόγω της αύξησης του φόρου, είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μείωση της ζητούμενης ποσότητας, με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα έσοδα του. Ερώτηση 27: Τι γνωρίζετε για την ελαστικότητα ζήτησης ως προς το εισόδημα ή εισοδηματική ελαστικότητα. Όμοια με την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή μπορούμε να εξετάσουμε την ελαστικότητα ζήτησης ως προς οποιονδήποτε άλλον προσδιοριστικό παράγοντα. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η ελαστικότητα ζήτησης ως προς το εισόδημα. Η εισοδηματική ελαστικότητα εκφράζει την αντίδραση της ζητούμενης ποσότητας των καταναλωτών στις μεταβολές του εισοδήματος, ceteris paribus. Η εισοδηματική ελαστικότητα είναι ο λόγος της ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας προς την ποσοστιαία μεταβολή του εισοδήματος. Αν παραστήσουμε το εισόδημα με Υ (Yield=εισόδημα) έχουμε την ελαστικότητα ως προς το εισόδημα. Q 100 Q1 Q 1 ΕΥ=. Q H εισοδηματική ελαστικότητα δεν είναι ανάγκη να είναι σταθερή σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος. Ως προς τις τιμές της ΕΥ παρατηρούμε: Τα αγαθά των οποίων η ζήτηση αυξάνεται, όταν το εισόδημα αυξάνεται, ονομάζονται κανονικά και η εισοδηματική ελαστικότητα (ΕΥ) τους είναι θετική. Τα αγαθά των οποίων τη ζήτηση μειώνεται, όταν το εισόδημα αυξάνεται, ονομάζονται κατώτερα και η εισοδηματική ελαστικότητα (ΕΥ) τους είναι αρνητική. 26