ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ:ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΑΤΟΜΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Transcript

1 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΗ KAI ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ» ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΕΙ ΑΘΗΝΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ:ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΑΤΟΜΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΣ ΦΟΙΤΗΤΗΣ: Αποστολίδης Απόστολος ΑΘΗΝΑ ΜΑΙΟΣ

2 ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΚΡΙΣΕΩΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Του Μεταπτυχιακού Φοιτητή Αποστολίδη Απόστολου Εξεταστική Επιτροπή Ευαγγέλου Ελένη, Επιβλέπουσα Κυρίτση Ελένη, Μέλος Μπακούλα Χρύσα, Μέλος H Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή η οποία ορίσθηκε από την ΓΣΕΣ της Ιατρικής Σχολής του Παν. Αθηνών Συνεδρίαση της.. για την αξιολόγηση και εξέταση του υποψηφίου κου Αποστολίδη Απόστολου, συνεδρίασε σήμερα.../.../... H Επιτροπή διαπίστωσε ότι η Διπλωματική Εργασία τουαποστολίδη Απόστολου με τίτλο: «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΕΘΙΣΜΟΥ ΑΤΟΜΩΝ ΗΛΙΚΙΑΣ ΕΤΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ»,είναι πρωτότυπη, επιστημονικά και τεχνικά άρτια και η βιβλιογραφία ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη. Η εξεταστική επιτροπή αφού έλαβε υπ όψιν το περιεχόμενο της εργασίας και τη συμβολή της στην επιστήμη, με ψήφους... προτείνει την απονομή στον παραπάνω Μεταπτυχιακό Φοιτητή την απονομή του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μaster's). Στην ψηφοφορία για την βαθμολογία η υποψήφια έλαβε για τον βαθμό «ΑΡΙΣΤΑ» ψήφους..., για τον βαθμό «ΛΙΑΝ ΚΑΛΩΣ» ψήφους..., και για τον βαθμό «ΚΑΛΩΣ» ψήφους... Κατά συνέπεια, απονέμεται ο βαθμός «...». Τα Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής Ευαγγέλου Ελένη, Επιβλέπουσα (Υπογραφή)... Μπακούλα Χρύσα (Υπογραφή)... Κυρίτση Ελένη (Υπογραφή)... 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ πολύ την επιβλέπουσα καθηγήτρια κα Ευαγγέλου Ελένη που ήταν πάντα πρόθυμη να με βοηθήσει, να με συμβουλέψει και να με καθοδηγήσει σωστά ώστε να τελειώσω τη διπλωματική μου εργασία με επιτυχία. 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 8 Εθισμός στο διαδίκτυο - ορισμός... 9 Τύπο εθισμού στο διαδίκτυο Εργαλεία μέτρησης εθισμού στο διαδίκτυο Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο Παράγοντες που προηγούνται του εθισμού στο διαδίκτυο Εθιστικές εφαρμογές του διαδικτύου Ομάδες υψηλού κινδύνου Συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά Προειδοποιητικά σημεία Επιπτώσεις στην ζωή του χρήστη Πρόληψη και συμβουλές από ειδικούς Συμβουλές για τους γονείς και το κράτος Κατάλληλη ηλικία ενασχόλησης με το διαδίκτυο Τι κάνουν τα παιδιά μόνα στο ιντερνέτ Θεραπεία και μονάδες απεξάρτησης Σχετικές μελέτες στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Σκοπός της μελέτης και υποθέσεις Υλικό και μέθοδος Αποτελέσματα Περιγραφικά αποτελέσματα Στατιστικά αποτελέσματα Πίνακες Συζήτηση Συμπεράσματα Ελληνική περίληψη Αγγλική περίληψη Βιβλιογραφία Παράρτημα

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Διαδίκτυο στις μέρες μας αποτελεί πολύτιμη πηγή γνώσης, εργαλείο ενημέρωσης, ροής πληροφόρησης, επικοινωνίας και διασκέδασης. Αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εφαρμογές της τεχνολογίας των τελευταίων ετών παρέχοντας σημαντικά οφέλη και διευκολύνσεις στον άνθρωπο. Η χρήση του επεκτείνεται ραγδαία μεταξύ όλων των ηλικιακών ομάδων και ο αριθμός των χρηστών του Διαδικτύου αυξάνεται παγκοσμίως με υψηλό ρυθμό. Ωστόσο μπορεί να προκύψουν σημαντικά προβλήματα από την αλόγιστη χρήση του και από την έλλειψη ενημέρωσης και πληροφόρησης, ιδιαίτερα σε ότι αφορά τους εφήβους και γενικότερα τους νέους. 1 Η λέξη εθισμός έχει προκαλέσει αρκετές συζητήσεις και διαφωνίες, καθώς πολλοί επιστήμονες που πιστεύουν ότι εθισμός μπορεί να υπάρξει μόνο σε περιπτώσεις χρήσης ή χορήγησης χημικών ουσιών. 2 Τις δύο τελευταίες δεκαετίες όμως οι ψυχολόγοι έχουν αρχίσει να αναγνωρίζουν ότι περισσότερο οι ίδιοι οι ασθενείς αναπτύσσουν εθισμούς παρά οι χημικές ουσίες. Οι άνθρωποι συνηθίζουν να λένε στην καθημερινή γλώσσα ότι κάποιος είναι εθισμένος στο φαγητό, το σεξ, τον τζόγο, τα ψώνια, τη δουλειά. 3 O Όρος «Εθισμός στο Διαδίκτυο» αναφέρεται σε ένα σύνολο προβληματικών συμπεριφορών που έχουν σχέση με τη χρήση του διαδικτύου. Κοινό στοιχείο αυτών των συμπεριφορών είναι το ότι επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα του ατόμου καθώς και του περιβάλλοντός του. Το διαδίκτυο αποκτά προτεραιότητα στη ζωή του σε σχέση με τους φίλους, την οικογένεια και την εργασία του, κυριαρχεί στη καθημερινότητά του και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της που το άτομο δεν διανοείται να αποχωριστεί. Εκτιμάται ότι σήμερα το 32,7% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 2,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, είναι χρήστες του διαδικτύου. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό εκτιμάται στο 46,9% του πληθυσμού, δηλαδή περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι. Το πρώτο Κέντρο Απεξάρτησης λειτούργησε στην Πενσυλβανία των Η.Π.Α. το 1995, χρονιά κατά την οποία ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος, 4 υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισµός» στο Internet) και έγινε δημοφιλής με την καινοτόμο έρευνα της Young. Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες, 5

6 ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και νέους. Η εξάπλωση λοιπόν του φαινομένου του εθισμού είναι παγκόσμια και αφορά όλες τις ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες ωστόσο τα παιδιά και οι έφηβοι είναι οι πιο ευάλωτοι χρήστες. Έτσι η ευθύνη των ενηλίκων, των γονιών και των εκπαιδευτικών είναι μεγάλη και πρέπει από κοινού να συνεργαστούν προκειμένου να μην δαιμονοποιήσουν το μέσο αλλά να τους διδάξουν πώς θα διαχειριστούν αυτό το πολύ χρήσιμο εργαλείο και πώς θα αποφύγουν τους κινδύνους που μπορεί να βρίσκονται πίσω από αυτό, αλλά και να τους προετοιμάσουν για τις προκλήσεις του μέλλοντος. 4 Εισπράττοντας την ολοένα και αυξανόμενη αρνητική επίδραση του διαδικτύου, θεωρήθηκε σκόπιμο να εξεταστεί το φαινόμενο του εθισμού των ατόμων από το νέο μέσο. Και η ανάγκη αυτή για διερεύνηση του φαινομένου έγινε μεγαλύτερη, καθώς σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία η επίδραση του φαινομένου αγγίζει κυρίως ένα μεγάλο μέρος από εφήβους. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η εργασία εστιάζει στην εξάρτηση των εφήβων από το διαδίκτυο. Ένας, ακόμη, λόγος είναι ότι, εφόσον πρόκειται για σχετικά πρόσφατο και νέο φαινόμενο, δεν υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία για το εύρος του ή τη διάγνωσή του, άρα και την έγκαιρη αντιμετώπισή του. 1 Σκοπός της μελέτης είναι η ανάλυση του φαινομένου του εθισμού στο διαδίκτυο σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου, ηλικίας ετών.πιο συγκεκριμένα εξετάζεται το φαινόμενο του εθισμού σε σχέση με το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα, την επίδοση στο σχολείο, το επίπεδο εκπαίδευσης των γονέων, τη στάση των γονέων απέναντι στο διαδίκτυο, τη συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα. Η παρούσα εργασία αποτελείται από το γενικό και το ειδικό μέρος. Στο γενικό μέρος παρατίθεται βιβλιογραφική έρευνα για τον ορισμό του εθισμού από το διαδίκτυο, τους τύπους εθισμού και τους λόγους που οδηγούν στο φαινόμενο αυτό. Επίσης, αναλύονται οι ενδείξεις αλλά και οι επιπτώσεις του εθισμού από το διαδίκτυο, σε προσωπικό, επαγγελματικό και κοινωνικό επίπεδο. Στη συνέχεια, αναφέρονται τρόποι πρόληψης του φαινομένου και τρόποι θεραπείας. Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με την παράθεση διαφόρων μελετών που έχουν πραγματοποιηθεί παγκοσμίως. 6

7 Στο ειδικό μέρος αναφέρονται ο σκοπός και οι υποθέσεις της παρούσας εργασίας, το δείγμα της μελέτης, η μεθοδολογία, η ανάλυση και η συζήτηση των αποτελεσμάτων και τα συμπεράσματα. 7

8 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 8

9 Εθισμός στο διαδίκτυο ορισμός Υπάρχουν πολλοί όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την έντονη ενασχόληση με το διαδίκτυο, όπως προβληματική χρήση του διαδικτύου, παθολογική χρήση του διαδικτύου, υπερβολική χρήση του διαδικτύου, ψυχαναγκαστικό Internet, εθισμός στον υπολογιστή, Internetomania. 5 Οι Widyanto και Griffiths παρουσιάζουν τον εθισμό στο διαδίκτυο, σαν ένα υποσύνολο μιας τεχνολογικής εξάρτησης, η οποία ορίζεται ως µη χημικός ή ως συμπεριφοριστικός εθισμός που περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τη μηχανή. 6 Σύμφωνα με άλλους ερευνητές ως εθισμός στο διαδίκτυο ορίζεται: Η καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και ο εκνευρισμός ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της. 7 Η ανικανότητα του ατόμου να ελέγξει τη χρήση του διαδικτύου, η οποία τελικά προκαλεί ψυχολογικές, κοινωνικές, σχολικές ή ακόμη και επαγγελματικές δυσκολίες στη ζωή του. 8 Η ψυχολογική εξάρτηση από το διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη επένδυση του ατόμου σε δραστηριότητες σχετικές µε το διαδίκτυο, από τα δυσάρεστα συναισθήματα που νοιώθει όταν δεν είναι συνδεδεμένο, από αυξανόμενη ανοχή στις επιπτώσεις που προκαλούνται όταν είναι συνδεδεμένο και από άρνηση της προβληματικής συμπεριφοράς. 10 Οι ορισμοί λοιπόν για την υπερβολική χρήση του διαδικτύου ποικίλουν και υπάρχει διαμάχη μεταξύ των ερευνητών όσον αφορά το αν μπορεί πράγματι να χαρακτηριστεί ως παθολογική. Ο υψηλός βαθμός ενασχόλησης με όρους χρονικής διάρκειας διαφέρει από τον εθισμό στο ότι οι αρνητικές συνέπειες είναι απούσες και το άτομο δεν νιώθει δυσφορία όταν τη διακόπτει. Ο υψηλός βαθμός εμπλοκής στη χρήση Διαδικτύου μπορεί να είναι μία θετική ιδιότητα, ειδικά καθώς η χρήση του προάγεται κοινωνικά και είναι απαραίτητη ώστε να ολοκληρωθεί η διαδικασία μάθησης επαγγελματικών δεξιοτήτων. Η διάκριση της παθολογικής χρήσης της νέας τεχνολογίας από τον υψηλό βαθμό εμπλοκής με αυτές αναδείχτηκε ως σημαντικός προβληματισμός των ερευνητών. 11 Κριτήριαπου οριοθετούν την υπερβολική χρήση και τον εθισμό είναι η ύπαρξη τουλάχιστον τριών από τα παρακάτω: 9

10 Συμπτώματα Συνδρόμου Απόσυρσης, όπως ψυχοκινητική διέγερση, εκούσια ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού, άγχος, έμμονη σκέψη για το Internet, όνειρα για το Internet Κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή/και χρήματος σε δραστηριότητες σχετικές µε το διαδίκτυο (λογισμικό, σκληροί δίσκοι κλπ). Έκπτωση λειτουργικότητας του ατόμου (σε κοινωνικό, οικογενειακό, προσωπικό επίπεδο, παραμέληση προσωπικής φροντίδας και υγιεινής, απώλεια ύπνου, ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, σχολική αποτυχία). Συνέχιση χρήσης παρά την γνώση της παραπάνω έκπτωσης. 13 Οπότε, αυτή η μορφή εθισμού θα μπορούσε να οριστεί ως η ενασχόληση µε το διαδίκτυο για άντληση αισθήματος ικανοποίησης που συνοδεύεται µε αύξηση του χρόνου που καταναλώνεται για την άντληση αυτού του αισθήματος. Επίσης συχνά συνοδεύεται από το άγχος αποσύνδεσης (Disconnect Anxiety). 12,13,14 Τύποι εθισμού στο διαδίκτυο Υπάρχουν πολλοί τύποι εθισμού που μπορεί να μην είναι μόνο επιβλαβείς για τη φυσική κατάσταση του ατόμου, αλλά μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την κοινωνική ζωή του ατόμου και τη φυσιολογική του λειτουργία. Ο εθισμός στο διαδίκτυο, αλλιώς γνωστός ως εθισμός του υπολογιστή ή διαταραχή εθισμού στο internet (IAD), περιλαμβάνει μια ποικιλία από παρορμήσεις και προβλήματα ελέγχου όπως οι εξής: Εθισμός στο διαδικτυακό σεξ (Cybersexual Addiction): Καταναγκαστική χρήση διαδικτυακής πορνογραφίας, χρήση chat rooms ή ιστοσελίδων με παιχνίδια ρόλων (fantasy role playing), που επηρεάζουν αρνητικά τις πραγματικές διαπροσωπικές σχέσεις. 12 Εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις (Cyber-Relational Addiction): Εθισμός στα κοινωνικά δίκτυα, chat rooms και την ανταλλαγή μηνυμάτων στο σημείο όπου οι εικονικοί, διαδικτυακοί φίλοι αποκτούν μεγαλύτερη σημασία από τις πραγματικές σχέσεις, την οικογένεια και τους φίλους. Συνεχής σύναψη φιλικών και άλλων σχέσεων μέσω των διαφόρων chat rooms. 13,14, 10

11 Καταναγκαστική χρήση διαδικτύου: Καταναγκαστικό online gaming, τυχερά παιχνίδια, χρηματιστηριακές συναλλαγές ή καταναγκαστική χρήση ιστοσελίδων με online δημοπρασίες όπως το ebay, που συχνά οδηγούν σε οικονομικά και επαγγελματικά προβλήματα. Net Gaming: Αφιέρωση πολύτιμου χρόνου σε κάθε είδους παιχνίδι στο Internet, σε e-καζίνο, ηλεκτρονικό shopping, κάθε λογής δημοπρασίες και αγοραπωλησίες μετοχών. 14 Υπερφόρτωση πληροφοριών (Information Overload): Καταναγκαστική περιήγηση στο διαδίκτυο ή αναζήτηση σε βάσεις δεδομένων, που οδηγούν σε μείωση της παραγωγικότητας της εργασίας και λιγότερη κοινωνική αλληλεπίδραση με την οικογένεια και τους φίλους. Τύπος καταναγκασμού που προκύπτει ακριβώς από τον πλούτο και την εξαιρετική ποικιλία πληροφόρησης που διατίθεται στο Διαδίκτυο. Ο χρήστης καταναλώνει υπερβολικό χρόνο στην αναζήτηση, συλλογή και οργάνωση της πληροφορίας. 12 Εθισμός στον υπολογιστή: Εμμονή με παιχνίδια εκτός διαδικτύου ή ψυχαναγκαστικός προγραμματισμός ηλεκτρονικών υπολογιστών. Οι πιο κοινές από τις παραπάνω εξαρτήσεις είναι το διαδικτυακό σεξ, τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια και ο εθισμός στις διαδικτυακές σχέσεις. 12 Εργαλεία μέτρησης εθισμού στο διαδίκτυο Κατά καιρούς έχουν δημιουργηθεί πολλά εργαλεία μέτρησης για τον εθισμό στο διαδίκτυο. Όπως αναφέρουν ο Κ. Σιώμος και ο Ν. Αγγελόπουλος 14 (πρώτη η Kimberly S. Young ανέπτυξε ένα ψυχομετρικό εργαλείο, το YDQ (Young s Diagnostic Questionnaire), για τη μέτρηση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου με οκτώ κριτήρια, τα οποία δανείστηκε από το DSM-IV, για το παθολογικό τυχερό παιχνίδι. Ακολούθησαν επτά διαγνωστικά κριτήρια για το IAD (Internet Addictive Disorder r) από τον Goldberg, η δημιουργία από τον Brenner του IRABI (Internet- Related Addictive Behavior Inventory) 32 ερωτήσεων που διαγιγνώσκουν την υπερβολική χρήση του διαδικτύου και η ανάπτυξη από τον Schumacher της κλίμακας PIU (Pathological Internet Use Scale) με 13 ερωτήσεις Όλα τα παραπάνω εργαλεία, αν και έχουν χρησιμοποιηθεί σε εργασίες, δεν είναι αξιόπιστα εργαλεία μέτρησης. Το πιο αξιόπιστο εργαλείο μέτρησης του εθισμού είναι το IAT (Internet Addiction Test), το οποίο αποτελείται από 20 ερωτήσεις και έχει δημιουργηθεί από την Kimberly S. Young. Χρησιμοποιεί 11

12 κλίμακα Likert στις απαντήσεις και ανάλογα με το άθροισμα των βαθμών από όλες τις απαντήσεις κατατάσσεται σε μία από τις τρεις κατηγορίες : α)20-49 απλός χρήστης με αυτοέλεγχο, β)50-79 υπάρχουν περιστασιακά ή συχνά προβλήματα λόγω του διαδικτύου, γ) υπάρχει σοβαρό πρόβλημα. 12,14,15 Αίτια εθισμού στο διαδίκτυο Προκειμένου να προσδιοριστούν τα αίτια εξάρτησης από τον ιστό προτάθηκε η αναζήτησή τους μέσα από το φίλτρο του ψυχοκοινωνικού μοντέλου. 15,16 Στο μοντέλο αυτό προστέθηκε η παράμετρος της εθιστικής φύσης του ίδιου του διαδικτύου. Ένας αριθμός διαταραχών όπως η κοινωνική φοβία φαίνεται να συνδέεται µε την κατάχρηση του διαδικτύου. 5,17 Επίσης πολλοί άνθρωποι που είναι εθισμένοι στη χρήση του διαδικτύου, είναι και εθισμένοι σε ψυχοτρόπες ουσίες. 18,19 Ο κρισιμότερος ίσως, ψυχολογικός παράγοντας για τον εθισμό στο διαδίκτυο, είναι η ανάγκη να απαλλαγεί το άτομο από έντονα αρνητικά συναισθήματα. 17 Το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα στα άτομα που πιέζονται από την πραγματικότητα που βιώνουν, να αποσυμπιέζονται. Το διαδίκτυο εξαιτίας των χαρακτηριστικών που διαθέτει (επικοινωνία, αλληλεπίδραση, μηδενισμός αποστάσεων κλπ) γίνεται από μόνο του προσκλητικό - προκλητικό για το χρήστη. Ένας από τους κύριους λόγους συμμετοχής σε διαδικτυακούς τόπους, καταγράφεται το διαδραστικό του κομμάτι, μέσα από την παροχή βοήθειας, τη φιλία και τη σύναψη σχέσεων. 20 (Το άτομο εμπλέκεται σε ένα εικονικό περιβάλλον και τα εικονικά δεδομένα, βιώνονται ως αληθινά με αποτέλεσμα η αυτοσυνειδησία του να απορροφάται σε έναν άλλο κόσμο». 21 H δραστηριότητα στο διαδίκτυο συνοδεύεται από μια εσωτερική ευχαρίστηση και από απώλεια της αίσθησης του χρόνου και της συνειδητότητας. Το άτομο καταντά ανίκανο, να μετατρέψει την πρόθεση για δράση, σε πραγματική δράση. 22 Οι εικονικοί κόσμοι (vw s) είναι μια ταχέως αναδυόμενη κοινωνικοτεχνολογική πραγματικότητα για ένα αυξανόμενο αριθμό χρηστών, ιδιαίτερα νέων. Έως το Μάιο του 2012 οι εικονικοί κόσμοι είχαν δεχθεί 1.9 δις εγγεγραμμένων χρηστών, το 60% των οποίων ήταν μεταξύ 5 και 15 ετών. Για παράδειγμα το Habbο-Hotel, το μεγαλύτερο vw για εφήβους είχε προσελκύσει 275 εκατομμύρια εγγεγραμμένων χρηστών από την έναρξή του το

13 Όσον αφορά τον εθισμό των εφήβων στο διαδίκτυο τα πρώτα στοιχεία που προκύπτουν από τα 35 (τριάντα πέντε) παιδιά και εφήβους που προσήλθαν στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) ζητώντας βοήθεια για την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου είναι ότι: το φαινόμενο είναι συχνότερο στα αγόρια, σε δυσλειτουργικές οικογένειες και σε παιδιά µε καταθλιπτικό συναίσθημα ή διάσπαση προσοχής- υπερκινητικότητα. 22 Φαίνεται ότι πάνω από τα μισά παιδιά παρουσιάζουν κάποιο ψυχικό υπόστρωμα που πιθανώς συμβάλλει στην ανάπτυξη κατάχρησης του διαδικτύου (κυρίως σύνδρομο υπερκινητικότητας -διάσπασης προσοχής ή και καταθλιπτικό συναίσθημα), ενώ στα υπόλοιπα σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν περιβαλλοντικοί παράγοντες (κυρίως έλλειψη επικοινωνίας και εφαρμογής ορίων από την οικογένεια) 21,23 Παράγοντες που προηγούνται του εθισμού στο διαδίκτυο Κύριοι - Πολυετής χρήση του διαδικτύου - Ο χρόνος που αφιερώνει το άτομο στο διαδίκτυο - H έλλειψη σχέσεων - Η μοναξιά Δευτερεύοντες -Οι σχετικά νέοι χρήστες του διαδικτύου ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης συμπεριφορών εθισμού. -Τα άτομα που αισθάνονται αδικημένα και μόνα μπορεί να καταφύγουν στις διαδικτυακές σχέσεις για παρηγοριά και κοινωνικοποίηση. 22,24 Εθιστικές εφαρμογές του διαδικτύου Υπάρχουν πολλές εφαρμογές στο διαδίκτυο που μπορούν να αποπλανήσουν το χρήστη και να τον «αναγκάσουν» να καθίσει στον υπολογιστή για πολλές ώρες χωρίς να το καταλάβει. Οι πιο συνηθισμένες κατηγορίες είναι: 1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΚΤΥΩΣΗ- CHATROOMS: Σε αυτή την κατηγορία συναντάμε εφαρμογές με αλληλεπιδραστικό χαρακτήρα, όπως το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα δωμάτια συζητήσεων και κάποιες ιστοσελίδες όπως το facebook, στις οποίες ο χρήστης ανεβάζει προσωπικές φωτογραφίες, γνωστοποιεί στους 13

14 διαδικτυακούς του "φίλους τις δραστηριότητες και τις προτιμήσεις του, από το αγαπημένο του φαγητό μέχρι τις μουσικές του επιλογές. Φαίνεται ότι το χαρακτηριστικό, που κυρίως ευθύνεται για την εθιστική τους φύση, είναι η κοινωνικοποιητική τους δυνατότητα. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται και από άλλα ερευνητικά ευρήματα, που αναδεικνύουν την ηλεκτρονική κοινωνικοποίηση, ως έναν από τους μαγνήτες, που εξηγούν την εξαρτησιογόνο φύση του ιστού. 23 Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί η πεποίθηση, ότι οι δυνατότητες του ιστού, όσο κοινωνικοποιητικές είναι σε ηλεκτρονικό επίπεδο, τόσο απομονωτικές μπορεί να καταλήξουν να είναι στην πραγματικότητα. 16,24 2. ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Μεγάλη ανάπτυξη έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στα διαδικτυακά παιχνίδια. Τα παιχνίδια μπορεί να είναι είτε απλών γραφικών αλλά ιδιαιτέρως εθιστικά (όπως είναι τα παιχνίδια του facebook), είτε παιχνίδια υψηλής ποιότητας γραφικών, με συμμετοχή παικτών από όλο τον κόσμο. Είναι εμπλουτισμένα με φανταστικά ή τοπία της καθημερινότητας και ο χρήστης μπορεί να επιλέξει μια φιγούρα με την οποία θα συμμετέχει στο παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας. Σημειώνεται ότι, ο μέσος χρόνος συμμετοχής σε τέτοια παιχνίδια κυμαίνεται στις 22 ώρες την εβδομάδα. Ως κύρια αιτία, για την μαζική και πολύωρη παραμονή σε εικονικά περιβάλλοντα παιχνιδιών ρόλων, προβάλλεται η δυνατότητα αντιπαράθεσης με άλλους, παράλληλα ηλεκτρονικά παρόντες, παίκτες. 26 Ειδικότερα, φαίνεται ότι η ηλεκτρονική αντιπαλότητα με άλλους παίκτες αυξάνει την εμπλοκή, την απόλαυση και την αίσθηση ηλεκτρονικής παρουσίας ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ: Είναι ένα σπάνιο είδος κατάχρησης του διαδικτύου και συνδέεται με τον πλούτο και την ποικιλία πληροφοριών που διαθέτει το διαδίκτυο. Λόγω του μεγάλου όγκου των πληροφοριών ο χρήστης καταναλώνει υπερβολικό χρόνο στην αναζήτηση, συλλογή και οργάνωση πληροφοριών. 4. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ: Ο χρήστης-καταναλωτής ξοδεύει ώρες και χρήματα στο διαδίκτυο για να βρει μέσα από δημοπρασίες και πωλήσεις, προσφορές σε αντικείμενα που μπορεί να μη του χρειάζονται. 27 Ομάδες υψηλού κινδύνου Σύμφωνα µε τον ρ Dannon υπάρχουν ομάδες οι οποίες βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για να εθιστούν στο διαδίκτυο, με πρώτη αυτή των εφήβων. Η κάθε κατηγορία βρίσκεται εθισμένη στο διαδίκτυο για διαφορετικούς λόγους και από διαφορετικές αιτίες. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι ενήλικες άνδρες και γυναίκες, στα μέσα της δεκαετίας του 50, που ενηλικιώνονται τα παιδιά τους και δεν 14

15 χρειάζονται τη φροντίδα τους, συχνά περνούν την ώρα τους στο διαδίκτυο είτε «σερφάροντας» είτε κάνοντας chat µε σκοπό την εύρεση ενός διαδικτυακού συντρόφου. Η δημιουργία σχέσεων στο διαδίκτυο cyber affairs αποτελεί συχνό λόγο διαζυγίου. Ο εθισμός στο διαδίκτυο ευθύνεται για πολλά διαζύγια γιατί εκτός από τις διαδικτυακές σχέσεις που μπορεί να δημιουργηθούν, δημιουργούνται και άλλα προβλήματα στο γάμο και την οικογένεια. Το άτομο που είναι εθισμένο στο διαδίκτυο δαπανά πολλές ώρες on line, µε αποτέλεσμα να παραμελεί τις υποχρεώσεις του, να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες και τις δραστηριότητες που του αναλογούν. 13 Οι έφηβοι και τα παιδιά περνούν πολλές ώρες στο διαδίκτυο για να επικοινωνήσουν µε τους φίλους τους, να «σερφάρουν», αλλά κυρίως για να παίξουν διαδικτυακά παιχνίδια. Τα παιχνίδια αυτά καθώς είναι πολύ ελκυστικά και ο παίκτης θα πρέπει είναι συνέχεια online -no save level-) μπορούν να γίνουν ιδιαιτέρως εθιστικά. Ακόμη στο διαδίκτυο δεν υπάρχουν άμεσες συνέπειες των πράξεων, ο χρήστης μπορεί να μπει και να βγει όποτε θέλει, μπορεί να καλύψει την όποια εξωτερική εμφάνιση λόγω απουσίας οπτικής επαφής. Έτσι, ο έφηβος μπορεί να ενσαρκώσει διαφορετικούς ρόλους, ή να υιοθετήσει διαφορετικές ταυτότητες ανάλογα με την εκάστοτε διαδικτυακή εμπειρία, εξαιτίας της ανωνυμίας, που είναι το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του διαδικτύου και αυτό μπορεί να είναι ελκυστικό ιδίως σε παιδιά που μεγαλώνουν σε δύσκολες καταστάσεις (δυσλειτουργικές οικογένειες) αλλά συγχρόνως και επικίνδυνο. 26,27,28 Συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά Η Θεοφίλου 27 στο άρθρο της γράφει πως ένα άτομο ή παιδί το οποίο είναι εθισμένο στο διαδίκτυο, εμφανίζει τις περισσότερες φορές τα ακόλουθα συμπτώματα: Εξιδανίκευση του μέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το διαδίκτυο το σημαντικότερο «κεφάλαιο» της καθημερινότητάς του. Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής της ντοπαμίνης, νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου, η οποία συνδέεται με την ευχαρίστηση. 15

16 Ανοχή. Το άτομο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση. Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβλημα, δεν μπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή. 28,31 Προειδοποιητικά σημεία Η σχολική ψυχολόγος Θεοφίλου 27 γράφει πως τα προειδοποιητικά σημεία των παιδιών που έχουν εθιστεί στο διαδίκτυο είναι: Το παιδί ασχολείται συνεχώς με το διαδίκτυο ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο. Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν. Προτιμά τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να απομονώνεται. Πέφτει η απόδοση του στο σχολείο. Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμα και την ώρα που τρώει ή την ώρα που διαβάζει. Αντιδρά πολύ νευρικά, θυμωμένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online. Ξενυχτά συχνά για να μένει συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο διαδίκτυο. Λέει συχνά «καλά, θα παίξω μόνο ένα λεπτό ακόμη». Δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο. 29,31,32 Επιπτώσεις στη ζωή του χρήστη Ο χρόνος που δαπανά ο σύγχρονος άνθρωπος στο διαδίκτυο είναι ολοένα και περισσότερος. Οι φυσικοί παράγοντες κινδύνου που εμπλέκονται στην εξάρτηση από το διαδίκτυο είναι συγκριτικά ελάχιστοι, αλλά αξιοσημείωτοι, σε σχέση με τους κινδύνους που υπάρχουν στις άλλες μορφές εξάρτησης, όπως η εξάρτηση από ουσίες και αλκοόλ. Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι δεν υπάρχουν κίνδυνοι υγείας από μια δραστηριότητα που δεν απαιτεί φυσική προσπάθεια. Τα πιο συχνά προβλήματα που αναφέρουν οι ειδήμονες είναι: ΣΩΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 16

17 Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα :Το Σύνδρομο Καρπιαίου Σωλήνα είναι μια επώδυνη, σταδιακά αυξανόμενη, κατάσταση στο χέρι, όπου προκαλείται από συμπίεση του μέσου νεύρου στο καρπό. Αποκαλείται και "ασθένεια του υπολογιστή καθώς πλήττει περισσότερο όσους χρησιμοποιούν για ώρες το πληκτρολόγιο καταπονώντας τον καρπό τους Στεγνά μάτια, ημικρανίες και πονοκέφαλοι, λόγω της πολύωρης παραμονής μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή Οι παρατεταμένες ώρες καθιστικής ζωής από την υπερβολική χρήση του διαδικτύου έχει ως αποτέλεσμα την έλλειψη φυσικής άσκησης και πόνους στην πλάτη Διαταραχές στη διατροφή (χαμένα γεύματα) Αδιαφορία για την προσωπική υγιεινή Διαταραχές στον ύπνο Γενικά, οι εξαρτημένοι χρήστες συνηθίζουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο οπουδήποτε, από 40 έως 80 ώρες κάθε εβδομάδα, με μεμονωμένες συνδέσεις που μπορεί να διαρκέσουν μέχρι 20 ώρες. Για να μπορεί να υπάρξει μια τόσο υπερβολική σε χρόνο χρήση, οι συνήθειες ύπνου θα πρέπει να διαταραχθούν. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Ανικανότητα διακοπής της δραστηριότητας Αναζήτηση περισσότερου χρόνου στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Αμέλεια οικογένειας και φίλων που συνεπάγεται λιγότερη συναισθηματική επένδυση στις διαπροσωπικές σχέσεις Αίσθημα κενού και ευερεθιστότητα όταν δεν υπάρχει ηλεκτρονικός υπολογιστής και αντιστρόφως αίσθημα ευφορίας μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Ψέματα στους καθηγητές ή στην οικογένεια για τις διάφορες δραστηριότητες Χάσιμο ελέγχου του εαυτού και της χρήσης του διαδικτύου Κοινωνική Φοβία, δηλαδή φόβος κοινωνικών πλαισίων ή φόβος επίδοσης που προκαλούν άγχος Αποφευκτική Διαταραχή της Προσωπικότητας με αποφυγή διαπροσωπικών σχέσεων Κατάθλιψη, όπου υπάρχει μείωση ενδιαφέροντος για τον έξω κόσμο, αισθήματα λύπης, λήθαργου, διαταραχή στον ύπνο και στην όρεξη για φαγητό. 33,34,35 17

18 ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Η Dr. Kimberly S. Young γράφει πως το Internet αποτελεί εκπαιδευτικό εργαλείο που χρησιμοποιείται από το σχολείο. Παρόλα αυτά, έρευνα φανέρωσε πως το 86% δασκάλων, βιβλιοθηκονόμων και δασκάλων πληροφορικής πιστεύει ότι η χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά δε βελτιώνει την επίδοση τους. 29 Οι αποκρινόμενοι ισχυρίστηκαν ότι οι πληροφορίες στο διαδίκτυο είναι πολύ ανοργάνωτες και άσχετες με το σχολικό πρόγραμμα και τα σχολικά βιβλία για να μπορέσουν να βοηθήσουν τους μαθητές να έχουν καλύτερους βαθμούς στα διαγωνίσματά τους. Η εκπαιδευτική αξία στις ώρες που δαπανά ο φοιτητής όντας online είναι υπό αμφισβήτηση καθώς σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από την Young (1996) βρέθηκε πως το 58% των μαθητών ανέφεραν μείωση στις ώρες μελέτης τους, σημαντική μείωση στους βαθμούς τους και χαμένες ώρες διδασκαλίας, λόγω υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου. Παρότι τα πλεονεκτήματα του διαδικτύου το καθιστούν ιδανικό εργαλείο έρευνας, οι μαθητές σερφάρουν σε άσχετες ιστοσελίδες, υιοθετούν το «κουτσομπολιό» μέσω των δωματίων συζητήσεων και παίζουν διαδραστικά παιχνίδια αντί να ασχοληθούν με παραγωγικές δραστηριότητες. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Alfred φανερώθηκε ότι το 43% των φοιτητών με πολύ υψηλούς βαθμούς είχε αποβληθεί λόγω πολύωρων νυχτερινών συνδέσεων στους υπολογιστές του πανεπιστημίου. 30,34 ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΗ Ο συγγραφέας του βιβλίου Silicon Valley Snake Oil, Clifford Stoll έχει πει χαρακτηριστικά: «Ο νέος κόσμος του κυβερνοχώρου θα είναι εξαιρετικά μοναχικός, απομονωμένος και απάνθρωπος κόσμος. Θα είναι ένα μέρος όπου θα μπορείς να παραγγείλεις οτιδήποτε online αλλά δε θα γνωρίζεις τους γείτονες σου, όπου τα παιδιά σου και οι γονείς σου θα σπαταλούν τα απογεύματα τους συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο, μιλώντας με ξένους σε μακρινά μέρη και όχι ο ένας στον άλλον». Πιο συγκεκριμένα η Young σε έρευνα της εντόπισε ότι σοβαρά προβλήματα σχέσεων είχαν αναφερθεί από το 53% των εθισμένων στο διαδίκτυο που ερωτήθηκαν. Οι ασθενείς σταδιακά δαπανούν λιγότερο χρόνο µε άλλα άτομα στην πραγματική τους ζωή µε αντάλλαγμα περισσότερο χρόνο μπροστά σε έναν υπολογιστή. Σύμφωνα µε πρόσφατες έρευνες του πανεπιστημίου του Leeds αλλά 18

19 και των «Stanford Institute for the Quantitative Study of Society» και του «Carnegie Mellon s Home Net Project» η υπερβολική χρήση του διαδικτύου συνήθως οδηγεί σε κοινωνικό αποκλεισμό και κατάθλιψη. Τα εθισμένα άτομα ξοδεύουν πολύ χρόνο στην ενασχόλησή τους με το διαδίκτυο, δεν αφιερώνουν χρόνο σε φίλους, επικοινωνούν λιγότερο μέσα στην οικογένεια και νιώθουν μοναξιά και μελαγχολία. Με το χρόνο το εθισμένο άτομο απομονώνεται κοινωνικά, αρνείται οποιαδήποτε συμμετοχή σε δραστηριότητες καθώς και προηγούμενες συνήθειες που απολάμβανε στο παρελθόν όπως το να βγει έξω για φαγητό με φίλους, να συμμετάσχει σε κοινωνικές εκδηλώσεις, να παρακολουθήσει καλλιτεχνικές και ψυχαγωγικές εκδηλώσεις Έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η υπερβολική χρήση του διαδικτύου είναι συνυφασμένη με την κατάθλιψη και την κοινωνική απομόνωση. Άλλες έρευνες, απέδειξαν πως δεν υπάρχει αλλαγή, θετική ή αρνητική, στις κοινωνικές συνήθειες λόγω της χρήσης του διαδικτύου. Αν και οι έρευνες φανερώνουν ότι το διαδίκτυο έχει επηρεάσει την ποιότητα των κοινωνικών δραστηριοτήτων και του τρόπου ζωής των ατόμων, θα πρέπει να τονιστεί ότι το διαδίκτυο δεν προκαλεί απαραίτητα απομόνωση σε όσους το χρησιμοποιούν. Προσωπικοί παράγοντες συνδράμουν ώστε να παρουσιαστεί το ιδιαίτερο φαινόμενο της απομόνωσης. Το διαδίκτυο θα μπορούσε κανείς να πει ότι απλά τονίζει την υπάρχουσα κατάσταση. Εάν το άτομο είναι κοινωνικά απομονωμένο, το διαδίκτυο μπορεί να το κάνει ακόμη πιο απομονωμένο και αντιθέτως αν είναι κοινωνικό, μπορεί να ενισχύσει αυτήν την κοινωνικότητα. 31,32 Πρόληψη και συμβουλές από ειδικούς Όπως προαναφέρθηκε η πιο σωστή αντιμετώπιση ενός προβλήματος είναι η πρόληψη του. Για αυτό το λόγο σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρονται χρήσιμες συμβουλές προς τους γονείς, το σχολικό περιβάλλον, το κοινωνικό περιβάλλον, τις υπηρεσίες υγείας και το κράτος, για την πρόληψη του φαινόμενου του εθισμού στο διαδίκτυο. Συμβουλές για τους γονείς και το κράτος ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαιτέρως 19

20 αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν. Είναι σημαντικός παράγοντας για θέματα ασφαλείας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητούνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία, είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας. Να αφιερώνουμε χρόνο και διάθεση ώστε να ασχοληθούμε με θέματα διαδικτύου, μαζί με τα παιδιά. Να Τοποθετούμε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του παιδιού και να υπάρχει έλεγχος. Επιπλέον να γίνεται χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες και συμμετοχή στις επιλογές του εφήβου (χωρίς υπερβολές ή/και παράλογες απαγορεύσεις), συμβάλλουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα. Επίσης να ενημερώνονται τα παιδιά με απλά λόγια από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα «εθισμού» και παρενόχλησης. Να μην χρησιμοποιούμε τη χρήση του υπολογιστή για επιβράβευση ή τιμωρία και τέλος εάν παρατηρούμε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές εθισμού να αναζητούμε αμέσως βοήθεια. 32,33 ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών με ενημέρωση για την ύπαρξη του φαινομένου. Εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών, προκειμένου να πραγματοποιούνται σχολικές εργασίες μέσω αυτών. Εκπαίδευση των μαθητών για τις διάφορες εφαρμογές και τη διευκόλυνσή τους στη χρήση διαδικτυακών μηχανών αναζήτησης. Παροχή διαδικτύου μέσα στο σχολικό περιβάλλον, με password/ login και μέγιστο χρόνο χρήσης (π.χ. 45 λεπτά/ημέρα) με φίλτρα που απαγορεύουν την είσοδο σε ακατάλληλες ιστοσελίδες. Ενημέρωση των γονέων μέσω του σχολείου για το φαινόμενο και τα σημεία αναγνώρισης της προβληματικής χρήσης. Ύπαρξη σχολικού ψυχολόγου με εκπαίδευση στην αντιμετώπιση της κατάχρησης διαδικτύου, προκειμένου να αντιμετωπισθούν τα παιδιά που θα αντιμετωπίσουν ανάλογο πρόβλημα. Προαγωγή της χρήσης του υπολογιστή ως εργαλείο μελέτης και ενημέρωσης, και όχι αποκλειστικά ως μέσο ψυχαγωγίας. 34,35 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Να συζητηθεί εάν χρειάζεται όριο ηλικίας για την είσοδο σε internet cafe 20

21 Φίλτρα και όριο χρήσης (π.χ. 3 ώρες σε ημερήσια επίσκεψη) σε internet cafe Ενημέρωση γονέων και παιδιών με σχετικές καταχωρήσεις σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για το φαινόμενο, μονάδες ενημέρωσης και αντιμετώπισης, συμβουλευτικές τηλεφωνικές γραμμές κ.α. Παροχή πληροφορίας για την ασφαλή χρήση διαδικτύου με έντυπο υλικό σε μέρη που συχνάζουν οι έφηβοι (σινεμά, ταχυφαγεία, κέντρα ψυχαγωγίας και άθλησης), καθώς και μέσα από ιστοσελίδες που επισκέπτονται, με την βοήθεια οργανισμών ή/και ιδιωτικών σχετικών εταιρειών. 32 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ Ενημέρωση των ιατρών, ειδικευομένων και φοιτητών για την υπερβολική χρήση διαδικτύου. Το θέμα να συμπεριλαμβάνεται σε συνέδρια και ημερίδες, ώστε να ευαισθητοποιηθούν οι ειδικοί υγείας που θα έρθουν αντιμέτωποι με τα προβλήματα (παιδίατροι, παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι κ.α.) 33 ΚΡΑΤΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ Ενημέρωση του κοινού (εφήβων και γονέων) Εφαρμογή των μέτρων για το σχολικό περιβάλλον (όπως αναγράφονται παραπάνω) Νομοθεσία για τη λειτουργία των internet café. 35 Κατάλληλη ηλικία ενασχόλησης με το διαδίκτυο Το παρόν και το μέλλον του κόσμου είναι εξαρτημένο από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, για αυτό η γνώση της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου είναι απαραίτητη από όλους. Στα περισσότερα επαγγέλματα είναι αναγκαία η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, αλλά και όταν δεν χρειάζεται στη δουλειά είναι απαραίτητο στην καθημερινότητα του σύγχρονου ανθρώπου. Συνεπώς το διαδίκτυο δεν είναι κάτι το οποίο θα πρέπει να το αποφεύγουμε. Επομένως, στα πλαίσια της γενικότερης εκπαίδευσης του παιδιού, από το νηπιαγωγείο θα πρέπει να εφαρμοστεί ένα συντονισμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την απόκτηση ψηφιακής συνείδησης και ηθικής από την πλευρά του παιδιού, ώστε από πολύ μικρή ηλικία, όπως εκπαιδεύεται να αποφεύγει κινδύνους στην πραγματική ζωή, το ίδιο να συμβεί και στην παράλληλη εικονική ζωή του διαδικτύου. Για να γίνει όμως αυτό με το σωστό τρόπο, είναι απαραίτητη η 21

22 γνώση των νέων τεχνολογιών από τους καθοδηγητές του παιδιού που δεν είναι άλλοι από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του. Στην παρούσα όμως χρονική στιγμή αυτό φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, δεδομένου του τεχνολογικού χάσματος μεταξύ των γενεών. Κυρίως οι ενήλικες (γονείς και εκπαιδευτικοί) δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι και εξοικειωμένοι σε θέματα ψηφιακών τεχνολογιών, γεγονός που ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας και παρατηρείται με βάση τα ερευνητικά δεδομένα και σε πολλές άλλες χώρες. 35 Τι κάνουν τα παιδιά μόνα στο Internet Ηλικίες 5 έως 6 ετών Τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορούν να ακολουθήσουν εύκολα εντολές στον υπολογιστή, να χρησιμοποιήσουν το ποντίκι, να παίξουν παιχνίδια και να ασχοληθούν με εκπαιδευτικές δραστηριότητες για παιδιά προσχολικής ηλικίας. Οι γονείς θα πρέπει, με απλές συμβουλές, να καθοδηγήσουν τα παιδιά τους, για την ασφαλή περιήγηση τους στο διαδίκτυο. Ηλικίες 7 έως 8 ετών Μέρος της κανονικής συμπεριφοράς, για τα παιδιά αυτής της ηλικίας, είναι να δουν μέχρι πού μπορούν να φτάσουν χωρίς τιμωρία. Έτσι, ίσως μεταβούν σε απαγορευμένες τοποθεσίες Web ή σε συνομιλίες δωματίου (chat rooms), που δεν τους επιτρέπουν οι γονείς τους. Τα παιδιά ηλικίας 7 8 ετών τείνουν να είναι εύπιστα και, γενικά, δεν αμφισβητούν την εξουσία. Η περιήγηση του Internet για διασκέδαση και τα διαδραστικά παιχνίδια είναι οι αγαπημένες ασχολίες τους. 36 Ηλικίες 9 έως 12 ετών Οι προέφηβοι θέλουν να ξέρουν τα πάντα. Έχοντας ακούσει από μεγαλύτερους για ποικίλο υλικό που υπάρχει στο Internet, είναι φυσιολογικό να προσπαθήσουν να το βρουν. Τα παιδιά αυτά χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο και αναζητούν πληροφορίες σχετικά με σχολικές εργασίες. Μεταφορτώνουν, μουσικά κομμάτια, χρησιμοποιούν , παίζουν διαδικτυακά παιχνίδια και ψηφίζουν για την αγαπημένη τους διασημότητα σε τοποθεσίες θαυμαστών. Ηλικίες 13 έως 17 ετών Οι έφηβοι μεταφορτώνουν μουσικά κομμάτια, χρησιμοποιούν και παίζουν διαδικτυακά παιχνίδια. Οι περισσότεροι έχουν επισκεφθεί δωμάτια συνομιλίας και ενδεχομένως να έχουν συμμετάσχει σε συνομιλίες με συνομήλικους ή συνομιλίες ενηλίκων. Τα αγόρια αυτής της ηλικιακής ομάδας, συνήθως, προσπαθούν να ξεπεράσουν τα όρια και αναζητούν τοποθεσίες με αηδιαστικό 22

23 χιούμορ, αίμα, τζόγο ή σεξουαλικό περιεχόμενο. Τα κορίτσια πιθανότατα να συνομιλούν στο Διαδίκτυο και είναι περισσότερο επιρρεπή σε αποπλανήσεις. ( Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρθηκαν συμβουλές για τους γονείς, το σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον, τις υπηρεσίες υγείας και το κράτος για την πρόληψη του εθισμού στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια επισημάνθηκε από ποια ηλικία είναι σωστό να ασχολείται ένα παιδί με τους υπολογιστές και το διαδίκτυο. Επειδή όμως δεν υπάρχει σωστή πρόληψη και πολλοί άνθρωποι εθίζονται στο διαδίκτυο, είναι απαραίτητο να αναφερθούν οι τρόποι θεραπείας καθώς και κάποιες μονάδες απεξάρτησης που έχουν δημιουργηθεί καθαρά για τους εθισμένους στο διαδίκτυο. 36,38,39 Θεραπεία και μονάδες απεξάρτησης Όταν οι γονείς αντιληφθούν ότι υπάρχει πρόβλημα με το παιδί τους, πρέπει να το πάνε σε κάποια μονάδα απεξάρτησης, για να διαπιστωθεί από τους ειδικούς αν όντως υπάρχει πρόβλημα και να ακολουθήσει την ανάλογη θεραπεία αν κριθεί απαραίτητο. Σε αυτό το κεφάλαιο περιγράφονται οι τεχνικές θεραπείας και αναφέρονται μονάδες απεξάρτησης που λειτουργούν στην Ελλάδα. Θεραπεία Ο Μυλωνάς Π. γράφει πως η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαγνωσμένων περιπτώσεων εθισμού στο διαδίκτυο γίνεται με : * Συμβουλευτική παρέμβαση στον έφηβο και στην οικογένεια. * Ειδικό εξατομικευμένο πρόγραμμα περιορισμού της υπερβολικής χρήσης. * Εκμάθησης ενός ορθολογικότερου τρόπου χρήσης των νέων τεχνολογιών από τον έφηβο. * Γνωστικό-συμπεριφορική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση. * Φαρμακοθεραπεία. 33,37 Στρατηγικές θεραπείας Σημαντικό συστατικό της θεραπείας θα πρέπει να είναι η μετριασμένη και ελεγχόμενη χρήση. Σε αυτό το σχετικά καινούργιο πεδίο, αποτελεσματικές έρευνες δεν είναι διαθέσιμες. Παρόλα αυτά, υπάρχουν τεχνικές που θεραπεύουν τον εθισμό στο διαδίκτυο και είναι βασισμένες στο πως αντιμετωπίστηκαν άτομα εθισμένα και σε ευρήματα ερευνών για άλλα είδη εθισμού. Τέτοιες τεχνικές είναι: (α) κάνοντας το αντίθετο, (β) εξωτερικός αναστολέας, (γ) καθορισμός στόχων, (δ) αποχή, (ε) κάρτες υπενθύμισης, (στ) προσωπικός κατάλογος, (ζ) ομάδες 23

24 υποστήριξης, και (η) οικογενειακή θεραπεία. Οι πρώτες τρεις τεχνικές επέμβασης είναι απλές τεχνικές διαχείρισης χρόνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τις πρώτες μέρες της ανάρρωσης, ο ασθενής θα νιώθει αίσθημα απώλειας όταν δε θα είναι online για συχνά χρονικά διαστήματα. Αυτό είναι λογικό να συμβαίνει αν αναλογιστούμε ότι για τους περισσότερους ασθενείς που βρίσκουν απόλαυση στο διαδίκτυο και περνούσαν ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής τους online, το να ζούνε χωρίς αυτό είναι μια δύσκολη μετάβαση. 32,33 α) Κάνοντας το αντίθετο Η αναδιοργάνωση του πώς διαχειρίζεται κάποιος το χρόνο του είναι πρωταρχικής σημασίας στη θεραπεία του εθισμού στο διαδίκτυο. Έτσι, ο κλινικός ιατρός θα πρέπει να αφιερώσει μερικά λεπτά με τον ασθενή του για να εξετάσουν τις συνήθειες στη χρήση του διαδικτύου. Συνήθεις ερωτήσεις στον ασθενή από τον ιατρό είναι: (α) Ποιές μέρες της εβδομάδας συνήθως συνδέεσαι στο διαδίκτυο; (β) Ποια ώρα συνήθως ξεκινάς; (γ) Πόση ώρα είσαι online συνήθως; και (δ) Πού χρησιμοποιείς συνήθως τον υπολογιστή; Εφόσον ο κλινικός ιατρός αξιολογήσει τη φύση της χρήσης του διαδικτύου που κάνει ο ασθενής, είναι απαραίτητο να δομήσει ένα νέο πρόγραμμα με τον ασθενή. Ο σκοπός είναι να διαταράξουν την κανονική ρουτίνα τους και να υιοθετήσουν ένα νέο πρότυπο χρήσης σε μια προσπάθεια να σταματήσει αυτή η online συνήθεια. Για παράδειγμα, εάν ο ασθενής έχει συνήθεια κάθε πρωί να τσεκάρει τα του, προτείνεται να ζητηθεί από τον ασθενή το πρώτο πράγμα που θα κάνει τα πρωινά να είναι ένα ντους ή να τρώει πρωινό. Εάν ο ασθενής χρησιμοποιεί το διαδίκτυο μόνο το βράδυ και έχει δημιουργηθεί η συνήθεια να επιστρέφει σπίτι του και να κάθεται μπροστά στον υπολογιστή για το υπόλοιπο του απογεύματος, ο ιατρός μπορεί να προτείνει στον ασθενή να περιμένει μέχρι το δείπνο και την ώρα των ειδήσεων για να συνδεθεί στο διαδίκτυο. 34,35 β) Εξωτερικός Αναστολέας Μια άλλη απλή τεχνική είναι να χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα πράγματα που ο ασθενής πρέπει να κάνει ως υποβολείς για να τον βοηθήσουν να αποσυνδεθεί από το διαδίκτυο. Για παράδειγμα, εάν ο ασθενής πρέπει να πάει στη δουλειά στις 7:30 πμ., μπορεί να του επιτραπεί η σύνδεση στις 6:30, επιτρέποντας έτσι να σερφάρει για μία ώρα. Ο κίνδυνος σε αυτό είναι ότι ο ασθενής μπορεί να αγνοήσει αυτή τη νοητή υπενθύμιση, οπότε και προτείνεται ένα ξυπνητήρι. Θα πρέπει να αποφασιστεί η ώρα που ο ασθενής θα λήξει τη σύνδεση 24

25 του στο διαδίκτυο, θα προκαθορίζεται το ξυπνητήρι και θα τοποθετείται κοντά στον υπολογιστή. Όταν ακουστεί ο προειδοποιητικός ήχος είναι η ώρα για αποσύνδεση. γ) Καθορισμός στόχων Πολλές προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του διαδικτύου αποτυγχάνουν επειδή ο χρήστης βασίζεται σε ένα πολύ φιλόδοξο πλάνο μετρίασης των ωρών σύνδεσης χωρίς να έχει αποφασιστεί τι θα απογίνει τόσος διαθέσιμος χρόνος. Προκειμένου να αποφευχθεί η υποτροπή, πρέπει να προγραμματίζονται δομημένες περίοδοι σύνδεσης, θέτοντας λογικούς στόχους, π.χ. 20 ώρες σύνδεσης αντί για 40 που είναι στην παρούσα κατάσταση. Έπειτα, καταγραφή αυτών των 20 ωρών σε ένα ημερολόγιο ή ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα και συμπλήρωση των συγκεκριμένων χρονικών διαστημάτων της κάθε μέρας που θα καλύπτουν. Ο ασθενής θα πρέπει να συνδέεται στο διαδίκτυο συχνά αλλά για σύντομα χρονικά διαστήματα. Αυτό θα βοηθήσει να αποφευχθεί το στερητικό σύνδρομο. Ακολούθως αναγράφεται ένα παράδειγμα ενός προγράμματος 20 ωρών. Ο ασθενής μπορεί να προγραμματίσει να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο από τις 8 μέχρι τις 10 μ.μ κάθε βράδυ καθημερινής και από τη 1 μέχρι τις 6 το Σάββατο και την Κυριακή. Ενσωματώνοντας ένα απτό πρόγραμμα χρήσης του διαδικτύου δίνεται στον ασθενή η αίσθηση ότι η κατάσταση του είναι ελεγχόμενη. 37,38 δ) Αποχή Στην εκτίμηση του κλινικού ιατρού, μια συγκεκριμένη εφαρμογή μπορεί να αναδειχθεί ως η πιο προβληματική (π.χ. δωμάτια συζητήσεων, διαδραστικά παιχνίδια, newsgroups, Παγκόσμιος Ιστός). Εάν μια συγκεκριμένη εφαρμογή έχει αναγνωριστεί ως προβληματική και η μετρίαση της έχει αποτύχει, η αποχή από την εφαρμογή αυτή είναι η επόμενη κατάλληλη επέμβαση. Ο ασθενής θα πρέπει να σταματήσει κάθε δραστηριότητα σχετική με αυτή την εφαρμογή, όμως θα μπορεί να κάνει χρήση εφαρμογών που βρίσκει λιγότερο ελκυστικές και των οποίων τη χρήση μπορεί να την ελέγχει. Εάν ο ασθενής εθίζεται στα chat rooms, θα πρέπει να απέχει από τη χρήση τους, όμως μπορεί να κάνει χρήση του ή του Παγκόσμιου Ιστού. Η αποχή είναι η πιο κατάλληλη μέθοδος για έναν ασθενή ο οποίος έχει ιστορικό σε άλλες μορφές εθισμού όπως ο αλκοολισμός ή η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ασθενείς με ιστορικό στον εθισμό στο αλκοόλ ή στις ναρκωτικές ουσίες συχνά θεωρούν το διαδίκτυο ως ένα ασφαλές υποκατάστατο για να πολεμήσουν τον εθισμό. Συνεπώς, ο ασθενής γίνεται μανιακός με το διαδίκτυο, λειτουργώντας ως υποκατάστατο για να αποφύγει την υποτροπή στο 25

26 ποτό ή τα ναρκωτικά. Έτσι ο ασθενής αποφεύγει να διαχειριστεί την προβληματική προσωπικότητα του, προκαλώντας άλλη μια εθιστική συμπεριφορά. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι ασθενείς αισθάνονται πιο άνετα στοχεύοντας στην πλήρη αποχή καθώς ένας τέτοιος στόχος είναι γνώριμος και από τη θεραπεία τους ενάντια στο αλκοόλ/ναρκωτικά. Η ενσωμάτωση προηγούμενων στρατηγικών οι οποίες ήταν επιτυχημένες για αυτούς στο παρελθόν, τους βοηθά να διαχειρίζονται αποτελεσματικά το διαδίκτυο ώστε να μπορέσουν να επικεντρωθούν στα υποβόσκοντα προβλήματα. 39 ε) Κάρτες Υπενθύμισης Συχνά οι ασθενείς αισθάνονται απελπισμένοι επειδή υπερβάλλουν σκεπτόμενοι τις δυσκολίες και ελαχιστοποιούν την πιθανότητα διορθωτικών ενεργειών. Για να βοηθηθεί ο ασθενής να παραμείνει επικεντρωμένος στο στόχο του, που μπορεί να είναι είτε μειωμένη χρήση, είτε αποχή από μια συγκεκριμένη εφαρμογή, θα πρέπει αρχικά να δημιουργήσει μια λίστα με πέντε κύρια προβλήματα που δημιουργεί ο εθισμός στο διαδίκτυο, και στη συνέχεια μια λίστα με πέντε κύρια πλεονεκτήματα που έχει η μείωση ή η πλήρης αποχή από τη χρήση συγκεκριμένων εφαρμογών. Μερικά προβλήματα μπορεί να είναι η έλλειψη χρόνου με το σύντροφο, διαφωνίες στο σπίτι, προβλήματα στη δουλειά ή χαμηλοί βαθμοί στο σχολείο. Μερικά πλεονεκτήματα που μπορούν να λειτουργήσουν κι ως κίνητρα είναι περισσότερος διαθέσιμος χρόνος για το σύντροφο και τα αγαπημένα πρόσωπα, περισσότερος χρόνος για κοινωνικές επαφές, αποφυγή διαμαχών στο σπίτι, καλύτερη απόδοση στη δουλειά ή βελτιωμένοι βαθμοί. Στη συνέχεια, ο ασθενής θα πρέπει να μεταφέρει αυτές τις δυο λίστες σε μια κάρτα την οποία θα έχει πάντα μαζί του. Οι ασθενείς θα πρέπει να συμβουλεύονται την κάρτα αυτή όποτε μπαίνουν σε πειρασμό να συνδεθούν στο διαδίκτυο αντί να κάνουν κάτι πιο παραγωγικό και υγιές, ώστε να τους υπενθυμίζει τι πρέπει να αποφεύγουν και τι είναι καλό να κάνουν για τον εαυτό τους. Η λίστα απόφασης θα πρέπει να είναι όσο πιο περιεκτική γίνεται, και όσο το δυνατόν πιο ειλικρινής. Αυτή η αξιολόγηση των συνεπειών της κάθε απόφασης είναι μια πολύτιμη δεξιότητα για τον ασθενή που θα του χρειαστεί και για την μετέπειτα αποφυγή υποτροπής. 40 στ) Προσωπικός Κατάλογος Καλό θα ήταν ο ασθενής να παροτρυνθεί να αναπτύξει εναλλακτικές δραστηριότητες και ενδιαφέροντα. Ο κλινικός ιατρός θα πρέπει να βάλει τον ασθενή να καταγράψει έναν κατάλογο με δραστηριότητες που χρειάστηκε να 26

27 περικόψει προκειμένου να σπαταλά τόσο χρόνο στο διαδίκτυο. Πιθανόν ο ασθενής να δαπανά λιγότερο χρόνο στην πεζοπορία, το μπάσκετ, το ψάρεμα, την κατασκήνωση, τα ραντεβού. Είναι πιο πιθανό οι δραστηριότητες που περικόπτονται να είναι αυτές που ο ασθενής πάντα ανέβαλλε αλλά παρόλα αυτά τις προσπαθούσε, όπως το να γραφτεί στο γυμναστήριο ή να κανονίσει ένα γεύμα με έναν παλιό φίλο. Ο κλινικός ιατρός θα πρέπει να συμβουλεύσει τον ασθενή να κάνει μια λίστα με όλες τις δραστηριότητες που έχει παραμελήσει ή περιορίσει από τότε που απέκτησε τη συνήθεια της συνεχούς σύνδεσης στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια ο ασθενής θα πρέπει να ταξινομήσει τις δραστηριότητες αυτές με κλίμακα: 1-πολύ σημαντική, 2-σημαντική, 3-όχι τόσο σημαντική. Αξιολογώντας αυτές τις χαμένες δραστηριότητες, ο ασθενής θα αναλογιστεί πώς ήταν η ζωή του πριν από την υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στις «πολύ σημαντικές» δραστηριότητες για τις οποίες θα ερωτηθεί ο ασθενής κατά πόσο βελτίωναν την ποιότητα ζωής του. Αυτή η άσκηση θα βοηθήσει τον ασθενή να έχει καλύτερη επίγνωση των επιλογών που έκανε σχετικά με το διαδίκτυο και να αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον του για τις δραστηριότητες που κάποτε απολάμβανε. Αυτή η άσκηση είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική για ασθενείς που αισθάνονται ευφορία όταν συνδέονται στο διαδίκτυο καλλιεργώντας ευχάριστα αισθήματα για τις δραστηριότητες της πραγματικής ζωής και μειώνοντας την ανάγκη τους να βρούνε κάλυψη των συναισθηματικών τους αναγκών στο διαδίκτυο. 41 ζ) Ομάδες Υποστήριξης Μερικοί ασθενείς μπορεί να οδηγούνται στην εθιστική χρήση του διαδικτύου λόγω έλλειψης κοινωνικότητας στην πραγματική ζωή. Η Young (1997) εντόπισε πως η παροχή κοινωνικότητας είχε ως αποτέλεσμα εθιστικές συμπεριφορές από άτομα που είχαν υιοθετήσει ένα μοναχικό τρόπο ζωής όπως οι εργένηδες, οι ανάπηροι και οι συνταξιούχοι. Αυτή η μελέτη εντόπισε ότι τέτοια άτομα περνούν μεγάλα χρονικά διαστήματα μόνοι στο σπίτι κάνοντας χρήση online εφαρμογών όπως τα δωμάτια συζητήσεων (chat rooms) ως αντίδοτο στην έλλειψη πραγματικής κοινωνικής ζωής. Ασθενείς που πρόσφατα είχαν την εμπειρία του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, ένα διαζύγιο, ή την απώλεια της εργασίας τους, ανταποκρίνονται στο διαδίκτυο ως ένα ψυχικό περισπασμό από τα προβλήματα της πραγματικής ζωής. Η απορρόφηση τους στον on-line κόσμο, παροδικά κάνει αυτά τα προβλήματα να περνούν σε δεύτερη μοίρα. Εάν 27

28 κατά τη διάρκεια της εξέτασης του ασθενή, φανερωθεί προσπάθεια κάλυψης τέτοιων δυσάρεστων καταστάσεων/γεγονότων, η αγωγή θα πρέπει να επικεντρωθεί στη βελτίωση της κοινωνικής ζωής του ασθενούς. Ο κλινικός ιατρός πρέπει να βοηθήσει τον ασθενή να βρει την κατάλληλη ομάδα υποστήριξης που θα επιληφθεί καλύτερα της κατάστασης του. Ομάδες υποστήριξης που είναι κατάλληλες για την κατάσταση του συγκεκριμένου ασθενούς θα ενισχύσουν την ικανότητα του ατόμου να δημιουργεί φιλίες με άτομα που βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση και να μειωθεί η εξάρτηση τους από την on-line ζωή τους. Εάν ο ασθενής έχει ένα μοναχικό τρόπο ζωής τότε καλό θα ήταν να συμμετάσχει σε μια τοπική ομάδα διαπροσωπικής ανάπτυξης, μια ομάδα εργένηδων, μια τάξη διδασκαλίας κάποιας τέχνης, σε εκκλησιαστικές ομάδες ώστε να βοηθηθεί να γνωρίσει νέα άτομα. Εάν ο ασθενής πρόσφατα έχασε τον σύντροφό του, τότε μια ομάδα απώλειας συγγενούς προσώπου είναι η πιο κατάλληλη. Εάν ο ασθενής πρόσφατα χώρισε, τότε είναι κατάλληλη μια ομάδα υποστήριξης διαζευγμένων. Όταν αυτά τα άτομα συνάψουν σχέσεις με άτομα στην πραγματική ζωή, θα βασιστούν λιγότερο στο διαδίκτυο. Επειδή δεν υπάρχουν πολλές εξειδικευμένες ομάδες υποστήριξης για τον εθισμό στο διαδίκτυο ανά τον κόσμο, καλό θα ήταν οι κλινικοί ιατροί να προσπαθήσουν να βρούνε κέντρα αποκατάστασης από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Αυτή η μέθοδος είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για το άτομο που έχει εθιστεί στο διαδίκτυο προκειμένου να ξεπεράσει συναισθήματα ανεπάρκειας και χαμηλής αυτοπεποίθησης. 43 η) Οικογενειακή Θεραπεία Η οικογενειακή θεραπεία είναι απαραίτητη μέθοδος για εθισμένα άτομα των οποίων ο γάμος και οι οικογενειακές σχέσεις έχουν αποδιοργανωθεί και επηρεαστεί αρνητικά λόγω του εθισμού τους στο διαδίκτυο. Η εμπλοκή της οικογένειας πρέπει να επικεντρωθεί σε αρκετά σημεία: (α) να εκπαιδευτεί η οικογένεια στο πόσο εθιστικό μπορεί να γίνει το διαδίκτυο, (β) να μειωθεί η απονομή ενοχών στον εθισμένο από την οικογένεια, (γ) να παροτρυνθεί η οικογένεια να έχει καλύτερη επικοινωνία για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο και το οδηγούν να αναζητά κάλυψη των ψυχολογικών του αναγκών μέσα από το διαδίκτυο, και (δ) να ενθαρρυνθεί η οικογένεια να βοηθήσει την αποκατάσταση του εθισμένου μέσα από τον εντοπισμό νέων δραστηριοτήτων, τη διοργάνωση διακοπών ή άλλων ευχάριστων διεξόδων. Μια ισχυρή αίσθηση 28

29 οικογενειακής υποστήριξης μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να θεραπευθεί από την έξη. 44 Μονάδες απεξάρτησης Στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 2008 ξεκίνησε στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης η λειτουργία του πρώτου εξειδικευμένου ψυχιατρικού ιατρείου για την αντιμετώπιση του εθισμού παιδιών και εφήβων στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο διαδίκτυο. Το ιατρείο, το οποίο έχει ήδη αντιμετωπίσει κλινικά περιστατικά, στελεχώνεται από διεπιστημονική ομάδα επαγγελματιών Ψυχικής Υγείας διαφορετικών ειδικοτήτων με επιστημονικά υπεύθυνο τον κ. Κρ. Χριστιανόπουλο και υπεύθυνο σχεδιασμού και οργάνωσης τον κ. Σιώμο. Κύριοι στόχοι του ιατρείου αποτελούν η εξέταση όλων των εφήβων ετών με προβληματική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου, η διάγνωση με βάση συγκεκριμένες επιστημονικές κλίμακες και βέβαια η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαγνωσμένων περιπτώσεων εθισμού στο διαδίκτυο. Οι θεραπευτικές προσεγγίσεις αφορούν συμβουλευτική παρέμβαση στον έφηβο και στην οικογένεια, ειδικό εξατομικευμένο πρόγραμμα περιορισμού της υπερβολικής χρήσης και εκμάθησης ενός ορθολογικότερου τρόπου χρήσης των νέων τεχνολογιών από τον έφηβο, γνωστικοσυμπεριφορική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση ή φαρμακοθεραπεία. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, όπου μπορεί να συνυπάρχει αυτοκτονικός ιδεασμός και μείζων καταθλιπτική διαταραχή, καθώς και συμπτώματα καχεξίας εξαιτίας της συνεχόμενης, πολυήμερης ενασχόλησης με το διαδίκτυο (π.χ. διαδικτυακά παιχνίδια) υπάρχει η δυνατότητα ενδονοσοκομειακής νοσηλείας στην Ψυχιατρική Κλινική Παιδιών και Εφήβων. Στην Αθήνα ειδικοί της Μονάδας Εφηβικής Υγείας στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού» (κυρία Άρτεμις Τσίτσικα, κ. Γ. Κόρμας υπό τη διεύθυνση του καθηγητή κ. Δ.Καφετζή) δέχονται περιπτώσεις εθισμένων παιδιών στο διαδίκτυο. Τέλος στο πλαίσιο της προσπάθειας οργανωμένης αντιμετώπισης ενός προβλήματος που ήδη χτυπάει την πόρτα αρκετών οικογενειών και το οποίο, ως φαίνεται, θα γιγαντωθεί τα επόμενα χρόνια, συστάθηκε η μη κερδοσκοπική Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο με έδρα τη Λάρισα. Ο σκοπός της εταιρείας είναι επιστημονικός, με κύριους άξονες την αναγνώριση, τη μελέτη και αντιμετώπιση της διαταραχής εθισμού στο διαδίκτυο, την εκπαίδευση διεπιστημονικών ομάδων, την εφαρμογή προγραμμάτων υποστήριξης και την ευαισθητοποίηση του κοινού, των επιστημόνων και της πολιτείας. 35,47 29