Παθολογική χρήση του Διαδικτύου:

Transcript

1 Παθολογική χρήση του Διαδικτύου: Η έννοια, η μέτρησή της και πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα Πέτρος Ρούσσος, Ph.D., Πρόγραμμα Ψυχολογίας, ΕΚΠΑ Θερινός Κύκλος Διαλέξεων, Ρόδος Εισαγωγικές επισημάνσεις Διαδίκτυο: ανοικτό, δυναμικό, ελεύθερο και αμεσοδημοκρατικό δίκτυο διασυνδεδεμένων υπολογιστών, το οποίο σήμερα παρέχει ένα τεράστιο πλήθος πληροφοριών και υπηρεσιών στους χρήστες του. Ολοένα και συχνότερα οι κλινικοί ψυχολόγοι κάνουν χρήση του όρου «εξάρτηση» για να αναφερθούν σε προβλήματα χρήσης του Διαδικτύου, ενώ και στη βιβλιογραφία αυξάνει συνεχώς ο αριθμός των ερευνών που στοχεύουν στη μελέτη των σχετικών φαινομένων. Αν και ο όρος «εξάρτηση» χρησιμοποιείται παραδοσιακά για να περιγράψει τον βιολογικό εθισμό από μία ή περισσότερες ουσίες (Holden, 2001), παρόμοια διαγνωστικά κριτήρια έχουν εφαρμοστεί και σε άλλες προβληματικές συμπεριφορές, όπως το παθολογικό στοίχημα (Young, 1996). 1

2 Εισαγωγικές επισημάνσεις (συνέχεια) Άλλοι όροι που έχουν προταθεί: «προβληματική χρήση του Διαδικτύου» (Davis, Flett & Besser, 2002), «παθολογική χρήση του Διαδικτύου» (Davis, 2001), «παρορμητική χρήση του διαδικτύου» (compulsive internet use Widyanto & Griffiths, 2006), «εξάρτηση από τον κυβερνοχώρο» (cyberspace addiction Davis, Flett, & Besser, Hur, 2006), και «διαταραχή της εξάρτησης από το διαδίκτυο» (internet addiction disorder Goldberg, 1996). Εισαγωγικές επισημάνσεις (συνέχεια) Πέρα από τις διαφωνίες ως προς την ακριβή ονομασία του φαινομένου, αμφιλεγόμενη για την επιστημονική κοινότητα είναι και η κατηγορία ή «οικογένεια» διαταραχών, στην οποία θα έπρεπε να περιληφθεί (Σταυρόπουλος, 2008). Ειδικότερα υποστηρίζονται ως συγγενέστερες με την παθολογική χρήση του διαδικτύου, εξαρτητικές διαταραχές (Garrison & Long, 1995, Goldberg, 1996), διαταραχές του ελέγχου των παρορμήσεων (Shapira et al., 2003, σελ. 212) και διαταραχές ψυχαναγκαστικού καταναγκαστικού τύπου (Potenza, 2006). Παράλληλα διατυπώνεται η ένσταση, ότι η δυσλειτουργική χρήση του διαδικτύου δεν γίνεται να αποτελέσει μία ανεξάρτητη διαγνωστική κατηγορία, αφού μοιάζει να καλύπτεται από τις ήδη υπάρχουσες (Shaffer et al, 2000). 2

3 Εισαγωγικές επισημάνσεις (συνέχεια) Ουσιαστικά οι ερευνητές περιγράφουν ένα σύνδρομο εντατικής ενασχόλησης με τον υπολογιστή και τις διαδικτυακές εφαρμογές, όπου οι χρήστες αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο σε αυτές, κάνουν παρορμητική χρήση, παράλληλα με την αίσθηση ότι ο κόσμος έξω από αυτό είναι βαρετός. Οι χρήστες τείνουν να ενοχλούνται από τα εξωτερικά ερικά ερεθίσματα όταν είναι «συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο», έχουν συνήθως μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση σε εμπρόσωπο επίπεδο με άλλα άτομα, και συχνά ταλαιπωρούνται από ένα έντονο αίσθημα μοναξιάς και κατάθλιψης. Αρκετές έρευνες δείχνουν ότι εκείνοι οι χρήστες που δαπανούν πολύ χρόνο στο Διαδίκτυο: τείνουν να στερούνται ύπνο (Nalwa & Anand, 2003), έχουν μειωμένη κοινωνική επικοινωνία (Kraut et al., 1998), συναντούν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις (Lin & Tsai, 2002), και καταφεύγουν στο Διαδίκτυο ως ένα μέσο αντιμετώπισης του στρες και της κατάθλιψης που βιώνουν (Chou, 2001). Εισαγωγικές επισημάνσεις (συνέχεια) Στην Ελλάδα, το 8,2% των εφήβων που πήραν μέρος σε μια έρευνα με τη χρήση του Διαγνωστικού Ερωτηματολογίου της Young (YDQ) πληρούσαν τα 5 από τα 8 κριτήρια και θεωρήθηκαν εθισμένοι στο Διαδίκτυο (Siomos et al., 2008)! Το συγκεκριμένο ερωτηματολόγιο κατασκευάστηκε τροποποιώντας τα 7 από τα 10 κριτήρια του DSM IV για τον παθολογικό τζόγο και προσθέτοντας ένα όγδοο 3

4 Παθολογική χρήση του Διαδικτύου Θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ γενικευμένης και συγκεκριμένης παθολογικής χρήσης (Davis, 2001) Η γενικευμένη παθολογική χρήση του Διαδικτύου περιλαμβάνει μια γενική, πολυδιάστατη υπερβολική χρήση του Διαδικτύου, ενώ η συγκεκριμένη παθολογική χρήση του Διαδικτύου περιλαμβάνει εκείνες τις περιπτώσεις χρηστών που είναι εξαρτημένοι σε μια συγκεκριμένη λειτουργία ή εφαρμογή του Διαδικτύου (πορνογραφικό υλικό και υπηρεσίες, παιχνίδια, διαδικτυακές χρηματιστηριακές διαπραγματεύσεις, δημοπρασίες, τζόγος κ.λπ.) αυτές οι εξαρτήσεις είναι σχετικές με το περιεχόμενο και θα περίμενε κανείς ότι θα εκδηλώνονταν ακόμη και αν δεν υπήρχε το Διαδίκτυο Davis (2001) 4

5 Η Ελληνική Κλίμακα Παθολογικής Χρήσης του Διαδικτύου 84 προτάσεις Χορήγηση σε μεγάλο πανελλαδικό δείγμα χρηστών του Διαδικτύου (Ν=654) Αάλ Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών (data reduction) 5 παράγοντες Προσωρινός τίτλος: Greek Pathological Internet Use Scale (GPIUS) Η παραγοντική δομή του GPIUS Παράγοντας 1 (12 προτάσεις δυσπροσαρμοστικές γνωσίες) Παράγοντας 2 (10 προτάσεις υπερβολική χρήση/αδυναμία ελέγχου ενόρμησης) Παράγοντας 3 (9 προτάσεις ρύθμιση συναισθήματος) Παράγοντας 4 (5 προτάσεις εξάρτηση από το Διαδίκτυο) Παράγοντας 5 (6 προτάσεις αυτοεικόνα /κοινωνική άνεση στο Διαδίκτυο) Cronbach s α: μεταξύ 0,78 και 0,87 για τους πρώτους 4 παράγοντες, 0,63 για τον πέμπτο 5

6 Διακρίνουσα/αποκλίνουσα εγκυρότητα Πίνακας ενδοσυναφειών των 5 παραγόντων: Η υψηλότερη συσχέτιση ήταν 0,53 (κάτω από το όριο του 0,71 MacKenzie et al., 2005) factor5 factor4 factor3 factor2 factor1 factor5 factor4,053 factor3,179 **,370 ** factor2,103 *,528 **,454 ** factor1,056,469 **,370 **,428 ** Πίνακας συσχετίσεων μεταξύ GPIUS, IAS &SCL 90 R factor1 factor2 factor3 factor4 factor5 IAS Internet Addiction Test (Young) Total,504 **,667 **,571 **,554 **,069 Σωματοποίηση,497 **,276 **,249 **,299 **,051,319 ** Ψυχαναγκαστικότητα Καταναγκαστικότητα,460 **,283 **,390 **,309 **,040,362 ** Διαπροσωπική Ευαισθησία,500 **,267 **,392 **,312 **,018,366 ** Κατάθλιψη,448 **,248 **,382 **,268 **,063,341 ** Άγχος,500 **,262 **,350 **,308 **,053,349 ** Θυμός,413 **,231 **,307 **,232 **,030,341 ** Φοβικό Άγχος,560 **,266 **,234 **,344 **,137 **,330 ** Παρανοειδής Ιδεασμός,485 **,264 **,327 **,321 **,056,338 ** Ψυχωτισμός,560 **,295 **,356 **,357 **,042,376 ** Γενικός Δείκτης Συμπτωμάτων,553 **,298 **,378 **,339 **,064,395 ** Σύνολο Θετικών Συμπτωμάτων,478 **,250 **,326 **,311 **,036,329 ** Δείκτης Ενόχλησης από Θετικά Συμπτώματα,384 **,259 **,356 **,229 **,040,345 ** ** p<0,01 6

7 Μερικά αποτελέσματα ακόμη Ο έλεγχος της επίδρασης του φύλου έδειξε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των τιμών των δύο πρώτων παραγόντων (οι άνδρες είχαν υψηλότερες τιμές από τις γυναίκες): Παράγοντας 1: Άνδρες ς(μ (μ.τ.=1,01,, τ.α.=2,2), ) Γυναίκες (μ.τ.=0,6,, τ.α.=1,6) Παράγοντας 2: Άνδρες (μ.τ.=2,4, τ.α.=2,6) Γυναίκες (μ.τ.=1,8, τ.α.=2,3) Η ηλικία είχε σχεδόν μηδενική συσχέτιση με τις τιμές και των 5 παραγόντων. Ελέγξαμε επίσης τη συσχέτιση μεταξύ των 5 παραγόντων του GPIUS και των 5 μεγάλων παραγόντων της προσωπικότητας. Δύο αποτελέσματα αξίζουν αναφοράς: Βρέθηκε χαμηλή θετική συσχέτιση μεταξύ του Παράγοντα 3 και του Νευρωτισμού (r=0,34, p<0,01) Βρέθηκε χαμηλή αρνητική συσχέτιση μεταξύ του Παράγοντα 3 και της Ευσυνειδησίας (r= 0,30, p<0,01) Εκκρεμότητες (και ιδέες για περαιτέρω έρευνα) Υπολογισμός σημείων αποκοπής (cutoff scores) για τη διάκριση των χρηστών σε ομάδες (χωρίς πρόβλημα με ελάχιστα προβλήματα με πολλά προβλήματα) Έλεγχος της παραγοντικής δομής του ΙAS (Young) Περαιτέρω διερεύνηση του 5 ου παράγοντα (θεωρητική καταρχάς) overfactoring (?) Έλεγχος εγκυρότητας του εργαλείου (CFA) Έλεγχος επιδράσεων των διαφόρων δημογραφικών μεταβλητών καθώς και της χρήσης του Διαδικτύου (συγκεκριμένη παθολογική χρήση) Έλεγχος της προβλεπτικής ισχύος της έλλειψης κοινωνικής υποστήριξης Μελέτη της συνοσηρότητας/διπλής διάγνωσης (σε συνεργασία με την Α και Β Παιδοψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ) Δημιουργία ενός μοντέλου της παθολογικής χρήσης του Διαδικτύου 7

8 Και πάμε τώρα στη δική μας έρευνα 8