Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία. Πέτρος Ρούσσος

Transcript

1 4 Εφαρμοσμένη Γνωστική Ψυχολογία (ΨΧ 90) Πέτρος Ρούσσος

2 Η μνήμη στο εργαστήριο και στην καθημερινή ζωή Ebbinghaus (1885) vs. Bartlett (1932) Neisser (1976): οικολογική εγκυρότητα Banaji & Crowder (1989) κριτική στις έρευνες πεδίου όπου υποστηρίζουν ότι αυτές έχουν αποδώσει ελάχιστα δεδομένα για τη μνήμη (μάλλον βιαστική εκτίμηση!) Koriat& Goldsmith (1996) Neisser (1996): υποστηρίζουν ότι τα εργαστηριακά πειράματα περιλαμβάνουν συνήθως ποσοτικές εκτιμήσεις της μνήμης, ενώ στην πραγματική ζωή η έμφαση είναι μάλλον στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της μνήμης 2

3 Αυτοβιογραφική μνήμη (1) Η μνήμη μας για γεγονότα που ζήσαμε Bahrick, Bahrick & Wittlinger (1975): Δοκιμασίες ανάκλησης των ονομάτων συμμαθητών από μια σχολική φωτογραφία καθώς και συνδυασμού των προσώπων με μια λίστα ονομάτων που δινόταν στους συμμετέχοντες Πάνω από 80% επιτυχία στη δοκιμασία συνδυασμού ονομάτων και προσώπων Η αυτοβιογραφική μνήμη φαίνεται να είναι πολύ πιο ακριβής και ανθεκτική στο χρόνο από τη μνήμη μας για στοιχεία πληροφορίας που παρουσιάζονται στο εργαστήριο. 3

4 Αυτοβιογραφική μνήμη (2) Έρευνες με ημερολόγια (Linton, Wagenaar, 1986) Τα ευρήματα από αυτές τις έρευνες δεν ήταν διαφορετικά από τις κλασικές εργαστηριακές έρευνες για τη μνήμη (π.χ., τα γεγονότα που ανακλήθηκαν ενδιάμεσα ήταν πιθανότερο να ανακληθούν ορθά κατά τη δοκιμασία, γεγονότα που συνδέθηκαν με σήματα ανάκλησης ήταν πιο προσβάσιμα, τα ευχάριστα γεγονότα ανακαλούνταν πιο εύκολα από τα δυσάρεστα κ.ο.κ.) 4

5 Αυτοβιογραφική μνήμη (3) Μνήμη για διαφορετικές περιόδους της ζωής Φαινόμενο του «πρηξίματος των απομνημονευμάτων» (Rubin, Wetzler & Nebes, 1986) Γιατί συμβαίνει αυτό; Τα πρώτα χρόνια ήταν πιο ευχάριστα ή περισσότερο γεμάτα με γεγονότα Επίσης, φαίνεται ότι αναμνήσεις που σχετίζονται με γεγονότα που αναφέρονται «στην η πρώτη ηφορά που» διατηρούνται πιο ζωηρά στη ημήμη μνήμη μας. 5

6 Νηπιακή αμνησία (1) Αδυναμία να ανακαλέσουμε οτιδήποτε από τα πρώτα 2 3 χρόνια της ζωής μας. Διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για την ερμηνεία του φαινομένου: Οι εγκεφαλικές δομές που συμμετέχουν στη δημιουργία των αναμνήσεων δεν έχουν ολοκληρώσει το σχηματισμό τους τα πρώτα 2 3 χρόνια της ζωής ωστόσο, ο Nelson (1988) βρήκε ότι τα νήπια ηλικίας 2 ετών έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν και να ανακαλούν πληροφορίες. Ψυχοδυναμική προσέγγιση (Freud, 1905): η νηπιακή ηλικία είναι μια αναπτυξιακή περίοδος γεμάτη με συγκρούσεις και ενοχές, οι οποίες απωθούνται (μηχανισμός ό άμυνας) ) ωστόσο, πώς εξηγείται το γεγονός ότι απωθούνται τόσο οι αρνητικές όσο και οι θετικές εμπειρίες; Ο Schachtel (1947) υποστήριξε ότι τα νήπια δενέχουναναπτύξειακόμη ακόμη τα απαραίτητα σχήματα για την επεξεργασία και την αποθήκευση των πληροφοριών. Επιπλέον, τα όποια σχήματα διαθέτουν σε αυτή την ηλικία δεν είναι συμβατά με τα σχήματα της ενήλικης ζωής (επομένως, ακόμη και αν κάποια γεγονότα αποθηκεύονται στη μνήμη δεν θα είναι προσβάσιμα κατά την ενήλικη ζωή) Οι Nelson & Ross (1980) έδειξαν ότι τα νήπια είναι σε θέση να ανακαλέσουν γενικές πληροφορίες (π.χ., σημασιολογική μνήμη) αλλά όχι συγκεκριμένα γεγονότα (μνήμη επεισοδίων). Επομένως, αναπτύσσονται αργότερα τα σχήματα σχετικά με την αποθήκευση επεισοδίων σε σχέση με τα σχήματα για την αποθήκευση προσωπικών εμπειριών 6

7 Νηπιακή αμνησία (2) Θεωρίες σχετικά με την ερμηνεία της νηπιακής αμνησίας (συνέχεια): Οι Newcombe, Drummey, Fox, Lie & Ottinger Alberts (2000) υποστήριξαν ότι τα νήπια είναι σε θέση να συγκρατούν άδηλες αναμνήσεις, χωρίς όμως οποιαδήποτε έκδηλη και συνειδητή ανάμνηση του επεισοδίου που οδήγησε στο σχηματισμό της συγκεκριμένης ανάμνησης. Οι ίδιοι ερευνητές διατυπώνουν την υπόθεση ότι η νηπιακή αμνησία μπορεί να οφείλεται στην ατελή ανάπτυξη του προμετωπιαίου φλοιού κατά την περίοδο αυτή. Τέλος, οι Howe & Courage (1997) διατύπωσαν την υπόθεση ότι τα παιδιά δεν αναπτύσσουν την «αίσθηση η η του εαυτού» πριν την ηλικία των 20 μηνών (π.χ., χ δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μπροστά σε ένα καθρέπτη) Μια έρευνα των MacDonald, Uesiliana & Hayne (2000) έδειξε ότι πιθανόν η νηπιακή αμνησία να οφείλεται σε κοινωνικούς παράγοντες: συγκρίνοντας την ανάμνηση γεγονότων από την παιδική ηλικία σε τρεις ομάδες ΝεοΖηλανδών (Μαορί, ί Ευρωπαίων και Ασιατών) διαπίστωσαν ότι οι Μαορί ήταν σε θέση να ανακαλούν εμπειρίες γεγονότων που είχαν συμβεί νωρίτερα σε σχέση με τις άλλες δύο ομάδες. 7

8 Μνήμες αναλαμπές (1) Brown & Kulik (1977): όλοι εκτός από έναν από τους 80 συμμετέχοντες στο πείραμά τους ήταν σε θέση να ανακαλέσουν ορισμένες πληροφορίες σχετικά με το τι έκαναν την ώρα που έμαθαν το νέο της δολοφονίας του JF Kennedy Παρόμοια ευρήματα έχουν δημοσιευτεί και από άλλους ερευνητές (π.χ., Neisser & Harsch, Davidson & Glisky, Talarico & Rubin, 2003) Οι μνήμες αναλαμπές χαρακτηρίζονται από μια εντυπωσιακή «ζωηρότητα» Οι Brown & Kulik (1977) υποστήριξαν ότι κατά τον σχηματισμό των συγκεκριμένων αναμνήσεων συμμετέχει ένας ειδικός μνημονικός μηχανισμός. Οι Neisser & Harsch (1992) πήραν συνεντεύξεις από ένα δείγμα την επομένη του ατυχήματος του Challenger και σύγκριναν τις αναμνήσεις τους με αυτές που ανέφεραν 3 χρόνια μετά. Τα αποτελέσματα της σύγκρισης έδειξαν μια σημαντική λήθη Το αποτέλεσμα αυτό επιβεβαιώθηκε και από όάλλες έρευνες σε άλλα πλαίσια Ο παράγοντας του προσωπικού ενδιαφέροντος (εκτός από το σοκ του γεγονότος ) γ ) 8

9 Μνήμες αναλαμπές (2) Ο Neisser (1982) υποστηρίζει ότι οι μνήμες αναλαμπές είναι τόσο ζωηρές επειδή οι άνθρωποι τις επαναλαμβάνουν πολύ συχνά Έχει επίσης υποστηριχθεί ότι οι μνήμες αναλαμπές θα μπορούσαν να θεωρηθούν παράδειγμα μάθησης εξαρτώμενης από το πλαίσιο (Groome, 1999) Οι Hornstein et al. (2003) υποστήριξαν ότι το επίπεδο του συναισθηματικού σοκ των ατόμων σχετίζεται άμεσα με τη ζωηρότητα των μνημών αναλαμπών Ωστόσο, οι Talarico & Rubin (2003) ανέφεραν ότι οι εκτιμήσεις των ατόμων σχετικά με το επίπεδο του συναισθηματικού σοκ που είχαν υποστεί στο άκουσμα της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους πρόβλεπαν την αυτοπεποίθησή τους σχετικά με την ακρίβεια των μνημών αναλαμπών παρά την ακρίβεια των αναμνήσεών τους Οι μνήμες αναλαμπές φαίνεται να είναι ισχυρότερες για τους νεότερους παρά για τους μεγαλύτερους σε ηλικία (Davidson & Glisky, 2002). Υπόθεση σχετικά με τη σχέση του φαινομένου των μνημών αναλαμπών και της μετατραυματικής αγχώδους διαταραχής, της κατάθλιψης και των φοβιών (Conway, Sierra & Berrios, 2000) 9

10 Μνήμη αυτοπτών μαρτύρων Οι μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων θεωρούνται πολύ σημαντικές για την απόδοση δικαιοσύνης Ωστόσο, πολλές έρευνες δείχνουν ότι συχνά είναι αναξιόπιστες (Fruzzetti, Toland, Teller & Loftus, Wells et al., Yarmey, 2001) Οι μνήμες αυτοπτών μαρτύρων είναι ευαίσθητες σε σφάλματα ανακατασκευής Ο παράγοντας που φαίνεται να επιδρά σημαντικά είναι η παρουσία βίας στο περιστατικό που βίωσαν «Μόλυνση» από πληροφορίες που προσλαμβάνονται μετά το γεγονός Διατύπωση των ερωτήσεων που αφορούν το γεγονός Όσο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μεσολαβεί μεταξύ του γεγονότος και της μαρτυρίας τόσο πιο ευαίσθητη γίνεται αυτή σε «μόλυνση» «Μόλυνση» από μαρτυρίες άλλων μαρτύρων (η περίπτωση του βομβιστή της Οκλαχόμα) Τα παιδιά ως αυτόπτες μάρτυρες 10

11 Στην επόμενη διάλεξη: Αναγνώριση προσώπων 11