ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Β -ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Το αμάρτημα της μητρός μου (το κείμενο)

Transcript

1 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΜΑ Β -ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Το αμάρτημα της μητρός μου (το κείμενο) Ἄλλην ἀδελφὴν δὲν εἴχομεν παρὰ μόνον τὴν Ἀννιὼ. Ἤτον ἡ χαϊδεμμένη τῆς μικρᾶς ἡμῶν οἰκογενείας καὶ τὴν ἠγαπῶμεν ὅλοι. Ἄλλ' ἀπ' ὅλους περισσότερον τὴν ἠγάπα ἡ μήτηρ μας. Εἰς τὴν τράπεζαν τὴν ἐκάθιζε πάντοτε πλησίον της καὶ ἀπὸ ὅ,τι εἴχομεν ἔδιδε τὸ καλλίτερον εἰς ἐκείνην. Καὶ ἐνῷ ἡμὰς μᾶς ἐνέδυε χρησιμοποιοῦσα τὰ φορέματα τοῦ μακαρίτου πατρός μας, διὰ τὴν Ἀννιὼ ἠγόραζε συνήθως νέα. Ὡς καὶ εἰς τὰ γράμματα δὲν τὴν ἐβίαζεν. Ἄν ἤθελεν, ἐπήγαινεν εἰς τὸ σχολεῖον, ἂν δὲν ἤθελεν, ἔμενεν εἰς τὴν οἰκίαν. Πρᾶγμα τὸ ὁποῖον εἰς ἡμᾶς διὰ κανένα λόγον δὲν θὰ ἐπετρέπετο. Ἐξαιρέσεις τοιαῦται ἔπρεπε, φυσικῷ τῷ λόγῳ, νὰ γεννήσουν ζηλοτυπίας βλαβερὰς μεταξὺ παιδίων, μάλιστα μικρῶν, ὅπως ἤμεθα καὶ ἐγὼ καὶ οἱ ἄλλοι δύο μου ἀδελφοί, καθ' ἥν ἐποχὴν συνέβαινον ταῦτα. Ἀλλ' ἡμεῖς ἐγνωρίζομεν, ὅτι ἡ ἐνδόμυχος τῆς μητρὸς ἡμῶν στοργὴ διετέλει ἀδέκαστος καὶ ἵση πρὸς ὅλα της τὰ τέκνα. Ἥμεθα βέβαιοι, ὅτι αἱ ἐξαιρέσεις ἐκείναι δὲν ἤσαν παρὰ μόνον ἐξωτερικαὶ ἐκδηλώσεις φειστικωτέρας τινὸς εὐνοίας πρὸς τὸ μόνον τοῦ οἴκου μας κοράσιον. Καὶ ὄχι μόνον ἀνειχόμεθα τὰς πρὸς αὐτὴν περιποιήσεις ἀγογγύστως, ἀλλὰ καὶ συνετελοῦμεν πρὸς αὔξησιν αὐτῶν, ὅσον ἠδυνάμεθα. 1 / 13

2 Διότι ἡ Ἀννιώ, ἐκτὸς ὅτι ἦτον ἡ μόνη μας ἀδελφὴ, ἦτο κατὰ δυστυχίαν ἀνέκαθεν καχεκτικὴ καὶ φιλάσθενος. Ἀκόμη καὶ αὐτὸς ὁ ὑστερότοκος τοῦ οἴκου, ὁ ὁποίος, ὡς κοιλιάρφανος, ἐδικαιοῦτο νὰ καρποῦται πλέον παντὸς ἄλλου τὰς μητρικὰς θωπείας, παρεχώρει τὰ δικαιώματά του εἰς τὴν ἀδελφὴν τόσῳ μᾷλλον ἀσμένως, καθόσον ἡ Ἀννιὼ οὔτε φιλόπρωτος οὔτε ὑπεροπτικὴ ἐγίνετο διὰ τοῦτο. Ἀπ' ἐναντίας ἤτο πολὺ προσηνὴς πρὸς ἠμὰς καὶ μας ἠγάπα ὄλους μετὰ περιπαθείας. Και -πράγμα περίεργον- ἡ πρὸς ἡμὰς τρυφερότης τοῦ κορασίου, ἀντὶ νὰ ἐλαττούται προϊούσης τῆς ἀσθενείας του, ἀπεναντίας ηὔξανεν. Ἐνθυμοῦμαι τοὺς μαύρους καὶ μεγάλους αὐτῆς ὀφθαλμοὺς, καὶ τὰ καμαρωτὰ καὶ σμιγμένα της ὀφρύδια, τὰ ὁποῖα ἐφαίνοντο τόσῳ μᾶλλον μελανότερα, ὅσῳ ὠχρότερον ἐγίνετο τὸ πρόσωπον της. Πρόσωπον ἐκ φύσεως ρεμβῶδες καὶ μελαγχολικόν, ἐπὶ τοῦ ὁποίου τότε μόνον ἐπεχύνετο γλυκειά τις ἰλαρότης, ὅταν μᾶς ἔβλεπεν ὅλους συνηγμένους πλησίον της. Συνήθως ἐφύλαττεν ὑπὸ τὸ προσκεφάλαιόν της τοὺς καρπούς, οὕς αἱ γειτόνισσαι τῇ ἔφερον ὡς ἀρρωστικόν, καὶ τοὺς ἐμοίραζεν εἰς ἡμᾶς, ἐπανελθόντας ἐκ τοῦ σχολείου. Ἀλλὰ τὸ ἔκαμνε πάντοτε κρυφὰ. Διότι ἡ μήτηρ μας ἐθύμωνε, καὶ δὲν ἔστεργε νὰ καταβροχθίζωμεν ἡμεῖς ὅ,τι ἐπεθύμει νὰ εἴχε γευθῇ κἂν ἡ ἀσθενής της κόρη. Ἐν τούτοις ἡ ἀσθένεια τῆς Ἀννιῶς ὁλονὲν ἐδεινοῦτο καὶ ὁλονὲν περισσότερον συνεκεντροῦντο περὶ αὐτὴν τῆς μητρός μας αἱ φροντίδες. Ἀφ' ὅτου ἀπέθανεν ὁ πατὴρ μας, δὲν εἶχεν ἐξέλθει τῆς οἰκίας. Διότι ἐχήρευσε πολὺ νέα καὶ ἐντρέπετο νὰ κάμῃ χρῆσιν τῆς ἐλευθερίας, ἥτις, καὶ ἐν αὐτῇ τῃ Τουρκίᾳ, ἰδιάζει εἰς πᾶσαν πολύτεκνον μητέρα. Ἀλλ' ἀφ' ἧς ἡμέρας ἔπεσεν ἡ Ἀννιὼ σπουδαίως εἰς τὸ στρῶμα, ἔβαλε τὴν ἐντροπὴν κατὰ μέρος. Κάποιος εἶχεν ἄλλοτε παρόμοιαν ἀσθένειαν -ἔτρεχε νὰ τὸν ἐρωτήσῃ, πῶς ἐθεραπεύθη. -Κάπου μιὰ γραῖα κρύπτει βότανα θαυμασίας ἰατρικῆς δυνάμεως, -ἔσπευδε νὰ τὰ ἐξαγοράσῃ. -Κάποθεν ἦλθε ξένος τις, παράδοξος τὸ ἐξωτερικόν, ἤ φημιζόμενος διὰ τὰς γνώσεις του, -δὲν ἐδίστασε νὰ ἐπικαλεσθῇ τὴν ἀντίληψίν του: Οἱ διαβασμένοι, κατὰ τοὺς λαοὺς, εἶνε παντογνῶσται. Καὶ ὑπὸ τὸ πρόσχημα πτωχοῦ ὁδοιπόρου κρύπτονται ἐνίοτε μυστηριώδη ὄντα, πλήρη ὑπερφυσικὼν δυνάμεων. 2 / 13

3 Ὁ χονδρὸς τῆς συνοικίας κουρεύς, αὐτὸς μᾶς ἐπεσκέπτετο αὐτόκλητος καὶ δικαιωματικῶς. ἦτον ὁ μόνος ἐπίσημος ἰατρὸς ἐν τῇ περιφερείᾳ μας. Ἄμᾳ τὸν ἔβλεπον ἐγὼ ἔπρεπε νὰ τρέχω εἰς τὸν μπακάλην. Διότι ποτὲ δὲν ἐπλησίαζε τὴν ἀσθενῆ, πρὶν ἤ καταπίῃ τοὐλάχιστον πενῆντα δράμια ρακῆς. - Εἶμαι γέρος, μωρή, ἔλεγε πρὸς τὴν ἀνυπόμονον μητέρα, εἶμαι γέρος, καὶ ἂν δὲν τὸ τσούξω κομμάτι, δὲν βλέπουν καλὰ τὰ μάτια μου. Καὶ φαίνεται, ὅτι δὲν ἐψεύδετο. Διότι ὅσῳ περισσότερον ἔπινε, τόσο εὐκολώτερον ἠδύνατο νὰ διακρίνῃ ποῖα εἶναι ἡ παχυτέρα τῆς αὐλῆς μας ὄρνιθα, διὰ νὰ τὴν λάβῃ ἀπερχόμενος. Ἡ μήτηρ μου, ἂν καὶ ἔπαυσε πλέον νὰ μεταχειρίζεται τὰ ἰατρικά του, ἐν τούτοις τὸν ἐπλήρωνε τακτικὰ καὶ ἀγογγύστως. Τοῦτο μὲν, διὰ νὰ μὴ τὸν δυσαρεστήσῃ, τοῦτο δέ, διότι πολὺ συχνὰ διϊσχυρίζετο παρηγορῶν αὐτήν, ὅτι ἡ πορεία τῆς ἀσθενείας εἶνε καλή, καὶ ἀκριβῶς τοιαύτη, ὁποίαν ἐδικαιοῦτο νὰ τὴν περιμένῃ ἡ ἐπιστήμη ἀπὸ τὰς συνταγάς του. Τὸ τελευταῖον τοῦτο ἦτο δυστυχῶς λίαν ἀληθές. Ἡ κατάστασις τῆς Ἀννιῶς ἔβαινεν ἀργὰ μὲν καὶ ἀπαρατηρήτως, ἀλλ' ὁλονὲν ἐπὶ τὰ χείρῳ. Καὶ ἡ παράτασις αὕτη τῆς ἀορίστου καχεξίας ἔκαμνε τὴν μητέρα μας ἄλλην ἐξ ἄλλης. Πᾶσα νόσος, ἄγνωστος εἰς τὸν λαόν, διὰ νὰ θεωρηθῇ ὡς φυσικὸ πάθος, πρέπει, ἤ νὰ ὑποχωρήσῃ εἰς τὰς στοιχειώδεις ἰατρικὰς τοῦ τόπου γνώσεις, ἤ νὰ ἐπιφέρῃ ἐντὸς ὁλίγου τὸν θάνατον. Εὐθὺς ὡς παραταθῇ καὶ χρονίσῃ, ἀποδίδεται εἰς ὑπερφυσικὰς αἰτίας, καὶ χαρακτηρίζεται ὡς ἐξωτικόν. Ὁ ἀσθενὴς ἐκάθησεν εἰς ἄσχημον τόπον. Ἐπέρασε νύκτα τὸν ποταμόν, καθ' ἥν στιγμὴν αἱ Νηρηῗδες ἐτέλουν ἀόρατοι τὰ ὄργιά των. Ἐδιασκέλισε μαῦρον γάτον, ὁ ὁποῖος ἦτο κυρίως ὁ ἔξω ἀπὸ ἐδῶ μεταμορφωμένος. 3 / 13

4 Ἡ μήτηρ μου ἦτο μᾶλλον εὐλαβὴς παρὰ δεισιδαίμων. Κατ' ἀρχὰς ἀπετροπιάζετο τὰς τοιαῦτας διαγνώσεις, καὶ ἠρνεῖτο νὰ ἐφαρμόσῃ τὰς προτεινομένας γοητείας, φοβουμένη μὴ ἁμαρτήσῃ. Ἄλλως τε ὁ ἱερεὺς ἀνέγνωσεν ἤδη ἐπὶ τῆς ἀσθενοῦς τοὺς ἐξορκισμοὺς τοῦ κακοὺ, διὰ πᾶν ἐνδεχόμενον. Ἀλλὰ μετ' ὁλίγον μετέβαλε γνώμην. Ἡ κατάστασις τῆς ἀσθενοὺς ἐδεινοῦτο. Ἡ μητρικὴ στοργὴ ἐνίκησεν τὸν φόβον τῆς ἁμαρτίας. Ἡ θρησκεία ἔπρεπε νὰ συμβιβασθῇ μὲ τὴν δεισιδαιμονίαν. Πλησίον εἰς τὸν σταυρὸν, ἐπὶ τοῦ στήθους τῆς Ἀννιῶς, ἐκρέμασεν ἐν χαμαγλί, μὲ μυστηριώδεις ἀραβικὰς λέξεις. Τα ἀγιάσματα διεδέχθησαν αἱ γοητείαι, καὶ μετὰ τὰ εὐχολόγια τῶν ιἐρέων ἦλθον τὰ σαλαβάτια τῶν μαγισσῶν. Ἀλλ' ὅλα παρήρχοντο εἰς μάτην. Τὸ παιδίον ἐχειροτέρευεν ἀδιακόπως, καὶ ἡ μήτηρ μας ἐγίνετο ὁλονὲν ἀγνώριστος. Ἐνόμιζες, ὅτι ἐλησμόνησε πῶς εἴχε καὶ ἄλλα τέκνα. Ποῖος μᾶς ἔτρεφε, ποῖος μᾶς ἔπλυνε, ποῖος μᾶς ἐμβάλωνεν ἡμᾶς τὰ ἀγόρια, οὔτε ἤθελε κἄν νὰ τὸ γνωρίζῃ. Μία Σοφηδιώτισσα γραία, πρὸ πολλῶν ἤδη ἐτῶν παρασιτοῦσα ἐν τῷ οἴκῳ μας, ἐφρόντιζε περὶ ἡμῶν, ἐφ' ὅσον τῆς τὸ ἐπέτρεπεν ἡ μαθουσάλειος αὐτῆς ἡλικία. Τὴν μητέρα μας δὲν τὴν ἐβλέπομεν ἐνίοτε ὁλοκλήρους ἡμέρας. 4 / 13

5 Πότε ἐπήγαινε νὰ δέσῃ μίαν λωρίδα ἀπὸ τὸ φόρεμα τῆς Ἀννιῶς ἐπὶ θαυματουργοῦ τινὸς τόπου, μὲ τὴν ἐλπίδα, ὅτι θὰ δεθῇ καὶ τὸ κακὸν μακρὰν τῆς πασχούσης, πότε μετέβαινεν εἰς τὰς πλησιοχώρους ἐκκλησίας, τῶν ὁποίων κατὰ τύχην ἐτελείτο ἡ μνήμη, κομίζουσα λαμπάδα κιτρίνου κηροὺ, χυμένην ἰδίοις αὐτῆς χερσὶ, καὶ ἴσην ἀκριβῶς πρὸς τῆς ἀσθενοὺς τὸ ἀνάστημα. Πλὴν ὅλα, ὅλα ταύτα ἀπέβαινον ἀνωφελῆ. Ἡ ἀσθένεια τῆς πτωχὴς μας ἀδελφῆς ἦτον ἀνίατος. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Ποια στοιχεία του περιεχομένου και της αφήγησης δίνουν στο κείμενο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα; (μονάδες 15) 2. Πώς προβάλλεται σ' αυτήν την ενότητα ο οικογενειακός και κοινωνικός ρόλος της γυναίκας; Να απαντήσετε με αναφορά σε συγκεκριμένα χωρία. (μονάδες 20) 3. Ποιες λαϊκές αντιλήψεις σχετικές με τις μακροχρόνιες ασθένειες ανιχνεύονται σε αυτήν την ενότητα; (μονάδες 20) 4. Να σχολιάσετε σε 2 παραγράφους το χωρίο «ο χονδρός της συνοικίας... τας συνταγάς του» (μονάδες 25) ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γεώργιος Βιζυηνός, Μοσκώβ -Σελήμ 5 / 13

6 -Εγεννήθην από Μπέηδες και είχα πλουσίαν οικογενείαν. Είχα ακόμη δυο αδελφούς ομομητρίους. Επειδή δε ήμην ο τελευταίος, και αδελφήν δεν είχομεν, η μητέρα μας η συγχωρεμένη, όχι μόνον δεν ήθελε να με εβγάλη από το "χαρέμι", αλλά και μ' εστόλιζεν ως να ήμουν κόρη. 'Ηθελε βλέπεις η καϋμένη να γελά τον εαυτόν της και [να] παρηγορή την λύπιν της, διότι δεν είχε κ' εκείνη μίαν θυγατέρα. 'Εγινα δώδεκα χρόνων παιδί και ακόμη είχα μακρυά μαλλιά, "κηνιασμένα" νύχια, βαμμένα μάγουλα, κ' εφορούσα κοριτσίστικα φορέματα. Η μητέρα μ' εκαμάρωνε - Θεός συγχωρέσοι την! - τόσω περισσότερον, όσω φανερώτερονν ήτο, ότι μόνον εγώ την ωμοίαζα καθ' όλα. Εγώ, ενόσω ήμην μικρός, υπέφερα να με ζωγραφίζουν και να με στολίζουν ωσάν κούκλα. Ενόσω όμως εμεγάλωνα, επερίσσευε και η αηδία μου διά τα χαϊδεύματα των γυναικών. Αυτό προξενούσε μεγάλην θλίψιν εις την καλήν μου την μητέρα, διότι το έβλεπεν η καϋμένη πως ήμουν ανυπόμονος, πως δεν έβλεπα την ώρα να πετάξω έξω από τα χέρια της. [...] Αγάπην - αγάπην ησθανόμην δι' αυτήν άπειρον και μόνον δι' αυτήν την αγάπην της εστάθη δυνατόν να με έχουν τόσον καιρό μεταμορφωμένον και φυλακισμένον. Από την στιγμήν όμως που με έδωκε να καταλάβω, ότι ο πατέρας την καταφρονεί προς χάριν μιας άλλης, δεν ήξευρα με ποιον τρόπον να της φανερώσω την αγάπην μου όσον το δυνατόν περισσότερον. Ποτέ δεν έφευγα από κοντά της. Ποτέ δεν παρήκουσα τους λόγους της. - 'Οταν με αγαπάς εσύ, έλεγε πολλές φορές η μητέρα μου - Θεός σχωρέσοι την, - δεν αισθάνομαι την περιφρόνησι των άλλων. Ιδέ τ' αδέλφια σου, επήραν από τον πατέρα τους. δεν έχουν καρδιά μέσα στα στήθια. Μόνον εσύ ωμοίασες εμένα. Ο Θεός να σε δώση την ευλογία του! Ερώτηση 5. Στο καθένα από τα δύο παραάνω αποσπάσματα περιγράφεται η αδυναμία μιας μητέρας απέναντι σε ένα από τα παιδιά της. Να συγκρίνετε τα αποσπάσματα ως προς της τάση την μητέρας και στους λόγους που την υπαγορεύουν σε καθεμία περίπτωση. (μονάδες 20) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 6 / 13

7 1. Το διήγημα έχει αυτοβιογραφικό χαρακτήρα και αυτό επαληθεύεται από πολλά στοιχεία, είτε αυτά βρίσκονται στο περιεχόμενο είτε είναι στοιχεία της αφήγησης. i. Στοιχεία περιεχομένου - Το διήγημα αυτό του Βιζυηνού, όπως και τα άλλα διηγήματά του, βασίζεται ως προς το περιεχόμενο στο αυτοβιογραφικό στοιχείο, αφού αναπλάθονται σ' αυτό και ζωντανεύουν εντυπώσεις και προσωπικά βιώματα, κυρίως της παιδικής του ηλικίας. Εξάλλου τίποτε δε φαίνεται να είναι ξένο προς την πραγματικότητα του προσωπικού και του οικογενειακού του βίου, έστω και αν δεν είναι γνωστό από άλλη βιογραφική του πηγή: ο αριθμός των μελών της οικογένειας και τα ονόματά τους (ο Χρηστάκης είναι ένα από τα κύρια πρόσωπα του διηγήματος Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου), καθώς και τα έντονα προσωπικά βιώματα του αφηγητή (η νύχτα τρόμου στην εκκλησία, ο πανικός από το περιεχόμενο της προσευχής της μητέρας, η διάσωση στο ποτάμι από τον πνιγμό κ.ά.) δεν αφήνουν περιθώρια στον αναγνώστη να υποθέσει ότι ενδέχεται να είναι πλαστά. Το ίδιο ισχύει και για τα τραγικά γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή της οικογένειας (το πλάκωμα του βρέφους από τη μητέρα, η ασθένεια και ο θάνατος της Αννιώς κ.ά.). Πέρα από αυτά, αναφέρονται στο διήγημα γνωστά περιστατικά της ζωής του αφηγητή: ο ξενιτεμός του, η διαμονή του στην Πόλη, η μετάβαση στην Κύπρο, η επιστροφή στην Πόλη. Η ανάγνωση λοιπόν του συγκεκριμένου διηγήματος μας δίνει την εντύπωση ότι ο συγγραφέας αφηγείται ατομικά και οικογενειακά γεγονότα χωρίς να είναι τίποτε δημιούργημα της φαντασίας του. ii. Στοιχεία αφήγησης - Τα κυριότερα αφηγηματικά στοιχεία που δίνουν στο κείμενο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα είναι τα ακόλουθα: - Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση (εκτός από το ρηματικό υπάρχει και το αντωνυμικό πρώτο πρόσωπο, το οποίο μάλιστα βρίσκουμε ήδη στον τίτλο: Το αμάρτημα της μητρός μου) - Το ομώνυμο του αφηγητή και του συγγραφέα (Γιωργής Γεώργιος Βιζυηνός) - Τα ονόματα των μελών της οικογένειας του διηγήματος, που ταυτίζονται με τα αληθινά ονόματα της οικογένειας του συγγραφέα (Δεσποινιώ, Αννιώ, Γιώργης, Μιχαλιός, 7 / 13

8 Χρηστάκης) - Ο δραματοποιημένος αφηγητής (ομοδιηγητικός και ενδοδιηγητικός) - Η εσωτερική εστίαση 2. Στην πρώτη ενότητα του διηγήματος δίνονται μερικές πλευρές του οικογενειακού και του κοινωνικού ρόλου της γυναίκας (της χήρας) της εποχής του συγγραφέα. i. Ο οικογενειακός ρόλος της γυναίκας - Η χήρρα γυναίκα είναι υποχρεωμένη να έχει εξολοκλήρου τη φροντίδα των ορφανών παιδιών τη ως προς τη διατροφή, την ένδυση και τις σπουδές τους. Έτσι: α) αυτή φροντίζει για το φαγητό τους (την εκάθιζε πάντοτε πλησίον της και από ό,τι είχομεν έδιδε το καλύτερον εις εκείνην), β) αυτή φροντίζει να τους εξασφαλίζει ρούχα (... ενώ ημάς μας ενέδυε χρησιμοποιούσα τα φορέματα του μακαρίτου πατρός μας, διά την Αννιώ ηγόραζε συνήθως νέα) και η ίδια παρακολουθεί την πορεία των παιδιών στο σχολείο (Αν ήθελες, επήγαινεν εις το σχολείον, αν δεν ήθελεν, έμενεν ει την οικίαν. Πράγμα το οποίοε εις ημάς διά κανένα λόγον δεν επετρέπετο). ii. Ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας - Ενώ στην οικογένεια η χήρα κρατούσε τα ηνία και είχε όλες τις ευθύνες, σε κοινωνικό επίπεδο περιόριζε την ελευθερία της και αυτό φαίνεται στο ακόλουθο χωρίο: Αφ' ότου επέθανεν ο ματήρ μας, δεν είχεν εξέλθει της οικίας. Διότι εχήρευσε πολύ νέα και εντρέπετο να κάμη χρήσιν της ελευθερίας, ήτις, και εν αυτή τη Τουρκία, ιδιάζει εις πάσαν πολύτεκνον μητέρα. Ο συγγραφέας σε αυτό το χωρίο δίνει μια γενική εικόνα για τη θέση που είχε η γυναίκα στην εποχή του και στον τόπο του. Η χήρα μητέρα του λοιπόν, που μάλιστα ήταν νέας ηλικίας, ντρεπόταν να κυκλοφορήσει ελεύθερα έξω από το πρίτι της μετά το θάνατο του άντρα της, γιατί προφανώς θα είχε να αντιμετωπίσει τα επικριτικά σχόλια, ίσως και την κατακραυγή της κοινής γνώμης τον κοινωνικό έλεγχο. Ως εδώ φαίνεται υποβαθμισμένη η θέση της γυναίκας, η οποία μπορεί κανείς να υποθέσει ότι καταπιέζεται. Όμως στη συνέχεια δίνεται η πληροφορία ότι όλες οι πολύτεκνες μητέρες, 8 / 13

9 ακόμα και μέσα στην πέρα για πέρα ανδροκρατούμενη μουσουλμανική Τουρκία (το Κοράνι θεωρεί τη γυναίκα πολύ κατώτερο πλάσμα από τον άντρα), ήταν ελεύθερες να βγαίνουν από το σπίτι, για να μπορούν, εννοείται, να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες της οικογένειας. Αλλά και η Δεσποινιώ, αφ' ης ημέρας έπεσεν η Αννιώ σπουδαίως εις το στρώμα, έβαλε την εντροπήν κατά μέρος, αψηφώντας τα, απίθανα έστω, σχόλια. Θα πρέπει να εξηγήσουμε ότι ο λόγος της εντροπής της Δεσποινιώς δεν ήταν τόσο η «κοινωνική καταπίεση», όσο η μητρική αυστηρότητα, που πρέπει να την είχε επηρεάσει, όπως υπαινίσσεται σε άλλο σημείο η ίδια (σ. 147: το κορίτσι δεν μ'άφηκεν η γιαγιά σου να χαρώ). 3. Οι μακροχρόνιες ασθένειες, κατά τη λαϊκή αντίληψη της εποχής, οφείλονται σε αίτια ή φυσικά (αυτό αφήνεται να εννοηθεί) ή υπερφυσικά, κα ανάλογα είναι τα μέσα και οι τρόποι για την αντιμετώπισή τους. Έτσι: i. Όσες ασθένειες οφείλονται σε αίτια φυσικά, αντιμετωπίζονται συνήθως αποτελεσματικά και θεραπεύονται είτε από ανίδεες γριές με βότανα είτε από δήθεν μορφωμένους ή μυστηριώδεις κοσμογυρισμένους, που διαθέτουν υπερφυσικές δυνάμεις, είτε από κοινούς απατεώνες καιε πιτήδειους αγύρτες, που ασκούν με πειστικότητα το επάγγελμα του δήθεν αναγνωρισμένου γιατρού. Οι ασθένειες βέβαια αυτές θεραπεύονται μάλλον τυχαία ή επειδή κλείνει ο κύκλος τους. Διαφορετικά επιφέρουν σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα το θάνατο του ασθενή. ii. Κάποιες άλλες όμως ασθένειες παρατείνονται ανεξήγητα αυτές οφείλονται, πάντα κατά τη λαϊκή αντίληψη, σε υπερφυσικά αίτια και στην επίδραση υπερβατικών δυνάμεων του κακού και κυρίως του σατανά (είναι «εξωτικά») γι' αυτό και η θεραπεία μιας ασθένειας ή τουλάχιστο για την ανακούφιση από αυτήν, αν δεν εννοεί να υποχωρήσει ούτε από μόνη 5ους ούτε με τους συνηθισμένους τρόπους αντμετώπισης, χρησιμοποιούνται ανάλογα εξωλογικά μέσα: διάφορες μαγγανείες και μαγείες (γητειές, μαγικά φυλαχτά, μαγικές προσευχές), με τα οποία απευθύνονται οι άνθρωποι στις αόρατες δυνάμεις του σκότους και του κακού μέσα στο κλίμα των λαϊκών δοξασιών, των δεισιδαιμονιών και της μαγείας χρησιμοποιούνται ωστόσο και μέσα χριστιανικά: η ανάγνωση κατάλληλων εξορκισμών και ευχών από τους ιερείς, η χρήση χριστιανικών φυλαχτών, όπως είναι ο σταυρός, που αποτρέπει το κακό, η τέλεση αγιασμών ή κ κατάποση αγιασμού από τον ασθενή κ.ά. 9 / 13

10 - Τα μέσα που χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία των ασθενειών ήταν όχι μόνο αναποτελεσματικά αλλά και παράλογα, γελοία, κάποτε και επικίνδυνα. Γιατί θα μπορούσαν όχι μόνο να επιδεινώσουν την ασθένεια σε μεγάλο βαθμό, αλλά να προξενήσουν ακόμα και το θάνατο, αντί να φέρουν την ίαση (υπενθυμίζεται το διήγημα του Παλαμά Θάνατος του παλικαριού). Η χρήση αυτών των μέσων οφειλόταν στην έλλειψη δυνατοτήτων της ιατρικής της εποχής εκείνης και παράλληλα στην αφέλεια, στην ευπιστία και στην αμάθεια των απλοϊκών ανθρώπων, οι οποίοι γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης από απατεώνες. - Παρ' όλα αυτά, πρέπει να επισημανθεί ότι ακόμα και στις μέρες μας βρίσκονται ακόμη πολλοί αφελείς, που χρησιμοποιούν τα ίδια ακριβώς μέσα με εκείνα που χρησιμοποιούσε η μητέρα της Αννιώς όπως βέβαια υπάρχουν και οι αντίστοιχοι αγύρτες. 4. Ο χοντρός της συνοικίας...από τας συνταγάς του: Ασφαλώς το πιο κωμικό επεισόδιο του διηγήματος, που η αφήγησή του από το Βιζυηνό γίνεται με άφθονη δόση ειρωνείας. Ο Χοντρός: 1. Φυσικώς, μας δείχνει άλλωστε και τις γαστρονομικές του προτιμήσεις 2. Χοντράνθρωπος, άξεστος, αγροίκος, αλλά και χοντρόπετσος, αφού εκμεταλλεύεται μια δύστυχη χήρα και μάλιστα αυτοκλήτως - Εδώ εντύπωση μας κάνει ότι ο Βιζυηνός αφήνει κατά μέρος την καθαρεύουσα και ενώ είναι και ο ίδιος αφηγητής περνά σε μια γλωσσική μορφή κοντά στη δημοτική π.χ. «ο χονδρός», «ο μόνος... περιφερείας μας», «να τρέχω», «μπακάλην», «καταπιή... ρακής», «παχύτερα της αυλής μας», «η μήτηρ μου... τακτικά» κ.α. ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ - Γέρος (δικαιολόγηση της επαιτείας και του αλκοολισμού) 10 / 13

11 - Χονδρός - Κουρεύς (καμία σχέση με την ιατρική) - Αυτόκλητος «δικαιωματικώς» (ανάγωγος, εξουσιοδότηση για την «αυθεντία» του από τον εαυτό του)δικαιολογίες αστήρικτες και γελοίες. - Αμοιβή σε κεράσματα και δικαιωματικές επιδρομές - «τακτικά και αγογγύστως», «πληγή» για το εισόδημα της οικογένειας (θα φανεί παρακάτω) - περιαυτολογεί, ψεύτης - Διακωμώδηση, γελοιοποίηση ενός κοινωνικού ρόλου - Η μητέρα το μόνο που κέρδισε από την παρουσία του είναι η παρηγοριά («παρηγοριών») ότι η ασθένεια πορεύεται προς τυο καλύτερο. Μ' αυτό το σχόλιο ο αφηγητής αντιθετικά και με μια δόση ειρωνείας θα επανέλθει στην επόμενη παράγραφο στη δραματική (πραγματική) κατάσταση, αφού άφησε λίγο τον αναγνώστη να εκτονωθεί, να χαμογελάσει λίγο, να «ξεκουραστεί» από το λαχανιαστό, γοργό ρυθμό. Ο Βιζυηνός βέβαια σπούδασε Ψυχολογία και γνωρίζει άριστα την τεχνική αυτή. 5. Η στάση των δύο μητέρων απέναντι στα παιδιά τους α. Η μητέρα του Βιζυηνού είχε μεγάλη αδυναμία στην κόρη της, που την ξεχώριζε από τα άλλα παιδιά της και αυτό το έδειχνε προκλητικά: - Την ώρα του φαγητού κάθιζε το κορίτσι δίπλα της. - Της έδινε το καλύτερο φαγητό 11 / 13

12 - Της αγόραζε συνήθως καινούργια ρούχα, ενώ τα αγόρια τα έντυνε χρησιμοποιώντας τα ρούχα του πεθαμένου πατέρα τους. - Δεν την πίεζε να πηγαίνει στο σχολείο, ενώ για το ίδιο θέμα ήταν αυστηρή με τα άλλα παιδιά της. - Αδιαφορούσε πέρα για πέρα για τη φροντίδα των αγοριών της (για τη διατροφή τους, για την καθαριότητά τους, για το μπάλωμα των ρούχων του κτλ.) - Αυτή η αδιαφορία είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο, που η μητέρα εξαφανιζόταν για μέρες ολόκληρες, πηγαίνοντας σε τάματα για την κόρη της και αφήνοντας μόνα τα άλλα της παιδιά. Αυτή η προσκόλληση της μάνας στο κορίτσι της οφειλόταν στο ότι αυτό ήταν μοναχοκόρη και κυρίως στο ότι έπασχε από βαριά αρρώστια. β. Και η μητέρα του αποσπάσματος (Μοσκώβ Σελήμ) έδειχνε παθολογική αδυναμία στο μικρότερο γιο της: τον κρατούσε κοντά της, στα διαμερίσματα των γυναικών, και από τη λαχτάρα της για την έλλειψη κόρης τον έντυνε και τον στόλιζε κοριτσίστικα του έκανε ακόμα και μακιγιάζ κοριτσίστικο. Αυτή η προσκόλληση της μητέρας στο γιο οφειλόταν, εκτός από τη λαχτάρα της που δεν είχε κόρη, και σε άλλους λόγους: - Ο γιος αυτός ήταν το στερνοπαίδι της. - Το παιδί αυτό της έμοιαζε σε όλα. - Ο άντρας της είχε ερωμένη και την καταφρονούσε, ενώ τα άλλα δύο αγόρια της που έμοιαζαν του πατέρα τους, της φέρονταν και αυτά με μεγάλη σκληρότητα. Έτσι της έμενε ο μικρός της γιος παρηγοριά και στήριγμα. Όσο για το γιο, σε μικρή ηλικία ανεχόταν με δυσκολία αυτή την κατάσταση, όμως όσο μεγάλωνε, περίσσευε μέσα του η αηδία για τη γυναικεία εμφάνισή του και ένιωθε σαν φυλακισμένο με τον περιορισμό του στο «χαρέμι». Υπέφερε λοιπόν και 12 / 13

13 ανυπομονούσε να απαλλαγεί από τη γυναικεία εμφάνιση και να απελευθερωθεί, για να ζήσει κανονικά σαν αγόρι. Ωστόσο, παρόλο που απεχθανόταν την κατάστασή που του επέβαλλε η μητέρα του, απέναντί της έτρεφε μεγάλη αγάπη, την οποία εκδήλωνε με τη συνεχή συμπαράστασή του σ' αυτήν. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ & ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ: ΤΣΙΜΠΟΥΚΑ ΜΑΡΙΑ 13 / 13