ΜΜΕ & Ρατσισμός. Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου

Transcript

1 ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 29 Νοεμβρίου 2018 ΜΜΕ & Ρατσισμός Δοκιμασία Αξιολόγησης Β Λυκείου Α. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ο Σωφρόνης Χατζησαββίδης ( ) ήταν γλωσσολόγος, καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ [Δημοσιογραφικός λόγος και ρατσισμός] Ο δημοσιογραφικός λόγος εκφράζει πρακτικές και στερεοτυπικές συμπεριφορές μιας κοινωνίας, μέσα στην οποία παράγεται και στην οποία απευθύνεται. Ο δημοσιογραφικός λόγος σπάνια είναι ανατρεπτικός. Όσες φορές επιχειρεί την ανατροπή στα πλαίσια ενός δημοκρατικού περιβάλλοντος, καταλήγει στην αυτοκατάργησή του ως κοινωνικό γεγονός και ως περιεχόμενο, καθώς ο αριθμός των αποδεκτών του συρρικνώνεται, ενώ ενδέχεται να φτάνει ακόμη και σε μηδενικό επίπεδο. Τα παραπάνω συμβαίνουν, διότι ο δημοσιογραφικός λόγος είναι προϊόν των μέσων παραγωγής του, που δεν είναι άλλα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ). Τόσο τα κρατικά όσο και τα ιδιωτικά ΜΜΕ σχετίζονται με το οικονομικό κέρδος και την πολιτική επιρροή, δύο παράγοντες οι οποίοι προϋποθέτουν μεγάλο αριθμό ενεργών αποδεκτών των μηνυμάτων που εκπέμπουν, αυτό που στη γλώσσα των ΜΜΕ ονομάζεται αναγνωσιμότητα, ακροαματικότητα και τηλεθέαση. Η εξασφάλιση μεγάλου αριθμού αποδεκτών του δημοσιογραφικού λόγου που εκπέμπει ένα Μέσο προϋποθέτει με τη σειρά του την προσαρμογή του παραγωγού του λόγου και των μηνυμάτων που αυτός περιέχει στις επιθυμίες, τις επιδιώξεις, στα στερεότυπα και γενικότερα στην ιδεολογία των αποδεκτών του. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 1

2 Σε ό,τι αφορά την κοινωνική διάκριση και τον ρατσισμό, ο δημοσιογραφικός λόγος ως λόγος μαζικός απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που έχουν τη δυνατότητα να προσλαμβάνουν τον δημοσιογραφικό λόγο. Ο τελευταίος δε θα έπρεπε να έχει την πρόθεση της κοινωνικής διάκρισης και θα έπρεπε να είναι ένας λόγος μορφολογικά και ιδεολογικά αποφορτισμένος από σηματοδοτήσεις κοινωνικής προκατάληψης. Ωστόσο, οι δύο παράγοντες, στους οποίους έγινε αναφορά προηγουμένως, δηλαδή το οικονομικό κέρδος και η πολιτική επιρροή, αποκτούν υπόσταση και σημασία μόνο στα πλαίσια της κυρίαρχης ομάδας - αποδέκτη του δημοσιογραφικού λόγου και των μηνυμάτων που αυτός προσφέρει. Ο δημοσιογραφικός λόγος, λοιπόν, κινούμενος μέσα στα πλαίσια των δεσμεύσεων που του καθορίζουν οι παράγοντες αυτοί διαιωνίζει -και συχνά καλλιεργεί- ρητά και άρρητα στερεοτυπικές συμπεριφορές και προκαταλήψεις σχετικές με τις κοινωνικές διακρίσεις και τον ρατσισμό, οι οποίες υφίστανται ή λανθάνουν στην κυρίαρχη ομάδα. Μια ματιά στον τρόπο παρουσίασης της ειδησεογραφίας επιβεβαιώνει την αλήθεια των παραπάνω ισχυρισμών. Ο ελληνικός δημοσιογραφικός λόγος παρουσιάζει τον εορτασμό μιας εθνικής επετείου χρησιμοποιώντας λόγο επίσημο, βαρύγδουπο και πομπώδη, εκφραστικά μέσα αποδεκτά και αναμενόμενα από την κυρίαρχη ομάδα για το συγκεκριμένο εορτασμό και συγκεκριμένη δομή παρουσίασης. Χαρακτηρίζει τον εγκληματία «μεσήλικα Τσιγγάνο», «Αλβανό λαθρομετανάστη», «Ελληνορουμάνο κακοποιό», «μέλος της αλβανικής μαφίας», αλλά τον διάσημο επιστήμονα ή καλλιτέχνη «Αμερικανό φυσικό», «Ιταλό μαέστρο» και «Γερμανό μεγαλοεπιχειρηματία». Ο λόγος αυτός δημιουργεί ούτως ή άλλως διαχωριστικές γραμμές μεταξύ του εθνικά ομοιογενούς και ετερογενούς «άλλου». Χατζησαββίδης, Σ. (1999). Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος. Θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Gutenberg. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 2

3 Γ. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α1. (μονάδες 15) Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας δίπλα στον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. 1. Τα κρατικά ΜΜΕ, σε αντίθεση με τα ιδιωτικά, δεν αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος. 2. Ο στερεοτυπικός χαρακτήρας του δημοσιογραφικού λόγου οφείλεται στον μαζικό χαρακτήρα των μέσων ενημέρωσης. 3. Ο δημοσιογραφικός λόγος αντιμετωπίζει στερεοτυπικά το φυλετικό και εθνικό Άλλο. 4. Ο συγγραφέας θεωρεί αντιφατικό το γεγονός ότι ο δημοσιογραφικός λόγος δεν είναι κοινωνικά και πολιτισμικά ουδέτερος. 5. Τα ΜΜΕ αναπαράγουν την κυρίαρχη ιδεολογία. ΘΕΜΑ Α2. (μονάδες 15) Το τμήμα σας προετοιμάζει ερευνητική εργασία με θέμα τη λειτουργία των ΜΜΕ. Σε ενημερωτικό σημείωμα (50 έως 60 λέξεις) που συντάσσετε προς τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας σας, παρουσιάζετε, όπως καταγράφονται στο κείμενο και χωρίς δικά σας σχόλια, τους λόγους που καθιστούν τον δημοσιογραφικό λόγο στερεοτυπικό. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Ποιος είναι ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η δ παράγραφος («Μια ματιά ετερογενούς άλλου») του κειμένου; Για ποιον λόγο, κατά τη γνώμη σας, τον επέλεξε ο συγγραφέας; ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 10) Να εντοπίσετε τους τρόπους με τους οποίους θεμελιώνεται η κειμενική συνοχή των περιόδων στις δύο πρώτες παραγράφους («Ο δημοσιογραφικός λόγος αποδεκτών του») του κειμένου. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 3

4 ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) «λόγος», «περιβάλλοντος», «προϊόν», «καλλιεργεί», «γραμμές»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία πρόταση που να αναδεικνύει μία διαφορετική σημασία από αυτή με την οποία χρησιμοποιείται στο κείμενο. Οι λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιονδήποτε τύπο, χωρίς ωστόσο να μεταβληθεί η γραμματική του κατηγορία. ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Στο κείμενο που διαβάσατε επισημαίνεται ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) στην αναπαραγωγή και την καλλιέργεια στερεοτυπικών αντιλήψεων και συμπεριφορών. Θεωρώντας τη θέση αυτή ορθή, αλλά άδικη για τα σύγχρονα ΜΜΕ και ιδιαίτερα το διαδίκτυο, δημοσιεύετε ένα απαντητικό κείμενο (300 έως 350 λέξεις) στο προσωπικό σας ιστολόγιο, στο οποίο αναδεικνύετε τον θετικό ρόλο τους στην ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό και καταγράφετε τις προϋποθέσεις ώστε ο ρόλος αυτός να αναληφθεί με επιτυχία. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 4

5 Δ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α1. 1Λ - 2Σ - 3Σ - 4Σ -5Σ ΘΕΜΑ Α2. Ο Σ. Χατζησαββίδης σε απόσπασμα από το βιβλίο του «Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος» εξηγεί τον λόγο που καθιστούν στερεοτυπικό τον δημοσιογραφικό λόγο. Συγκεκριμένα, παρατηρεί πως, επειδή ο κύριος στόχος των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι η απόκτηση οικονομικής ισχύος και πολιτικής επιρροής, ο λόγος τους προσαρμόζεται στις επιθυμίες του ακροατηρίου τους, ειδικά της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας. Έτσι, αναπαράγει στερεότυπα και σπάνια είναι ανατρεπτικός. (63 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. Η δ παράγραφος του κειμένου αναπτύσσεται με τη μέθοδο των «παραδειγμάτων». Συγκεκριμένα, μέσω παραδειγμάτων, που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο προβάλλεται στα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης το «κατώτερο» («Χαρακτηρίζει μαφίας») και το «ξεχωριστό» («αλλά τον διάσημο Γερμανό μεγαλοεπιχειρηματία») άλλο, τεκμηριώνεται η άποψη πως ο δημοσιογραφικός λόγος αναπαράγει τα στερεότυπα της κυρίαρχης ιδεολογίας και προκαλεί κοινωνικές διακρίσεις («τα ρητά και άρρητα στην κυρίαρχη ομάδα»). Ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε αυτή η μέθοδος ανάπτυξης είναι πως με αυτά τα ευρέως γνωστά στην ελληνική κοινή γνώμη παραδείγματα η άποψη του συγγραφέα ενισχύεται και ο λόγος του αποκτά μεγαλύτερη αξιοπιστία. ΘΕΜΑ Β2. 1-2: επανάληψη της φράσης «δημοσιογραφικός λόγος». 2-3: έλλειψη του υποκειμένου («δημοσιογραφικός λόγος») του ρήματος «επιχειρεί». 3-4: «Τα παραπάνω». 4-5: επανάληψη της φράσης «μέσα μαζικής ενημέρωσης» και «ΜΜΕ». 5-6: αντικατάσταση της φράσης «μεγάλο αριθμό αποδεκτών» και «μεγάλου αριθμού αποδεκτών». ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 5

6 ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) «λόγος»: Δε θυμάμαι τον λόγο για τον οποίο διαφωνήσαμε. «περιβάλλοντος»: Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί ευθύνη κάθε ευνομούμενης πολιτείας. «προϊόν»: Προτιμά τα φυσικά προϊόντα για τη διατροφή της οικογένειάς του. «καλλιεργεί»: Οι Έλληνες αγρότες καλλιεργούν παραδοσιακά προϊόντα. «γραμμές»: Οι γραμμές του γηπέδου έχουν σβηστεί με το πέρασμα του χρόνου. ΘΕΜΑ Γ. (διαγραμματική ανάπτυξη) Τίτλος: Ο κοινωνικός ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης 1 (πρόλογος): Δεδομένο 1 (Δ1) & Περίσταση επικοινωνίας (σύντομη παρουσίαση των απόψεων του Σ. Χατζησαββίδη σχετικά με τον στερεοτυπικό χαρακτήρα των ΜΜΕ). Σκοπός & Σύνδεση με το Ζητούμενο 1 (Ζ1): κατανόηση της δυνατότητας των ΜΜΕ να αναπτύξουν τον σεβασμό στη διαφορετικότητα. 2 (Ζ1): Συμβολή των ΜΜΕ στη ανάπτυξη της ανεκτικότητας στο διαφορετικό Γνωριμία λαών και πολιτισμών Πολυφωνία και δημοκρατικός διάλογος Ευαισθητοποίηση των πολιτών για τοπικά και παγκόσμια προβλήματα 3 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: τα ΜΜΕ και ειδικά το ίντερνετ μπορούν να συμβάλλουν στην άμβλυνση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων. Δ2: η έμφαση των ιδιοκτητών των ΜΜΕ στην απόκτηση οικονομικής ισχύος και πολιτικής επιρροής συχνά αποτρέπει τους λειτουργούς τους από την άσκηση του ρόλου τους αυτού. Σύνδεση με Ζ2: χρειάζονται ορισμένες μεταρρυθμίσεις ώστε η κατάσταση αυτή να μεταβληθεί. 4 (Ζ2): Τρόποι ενίσχυσης του ρόλου των ΜΜΕ να αναπτύσσουν την ανεκτικότητα στο διαφορετικό Πολιτισμική ουδετερότητα Εκ νέου ανάληψη του θεσμικού ρόλου της 4ης εξουσίας Διασφάλιση ουσιαστικής πολυφωνίας και ελευθερίας έκφρασης στοχασμών 5 (επίλογος): ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 6

7 Συμπέρασμα Ζ2: ο κοινωνικός ρόλος των ΜΜΕ εξαρτάται από το πλαίσιο λειτουργίας τους. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: τα προβλήματα στη λειτουργία των ΜΜΕ οφείλουν να οδηγούν στην υιοθέτηση βελτιωτικών δράσεων. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 7