Ελευθερία του Τύπου. ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 6 Σεπτεμβρίου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Προβλήματα ελευθεροτυπίας

Transcript

1 ΓΙΑΝΝΗΣ Ι. ΠΑΣΣΑΣ, MED ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» 6 Σεπτεμβρίου Ελευθερία του Τύπου Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Προβλήματα ελευθεροτυπίας Πότε ο άνθρωπος μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τους στοχασμούς του; Δεν αρκεί να μην υπάρχει μια αντίθετη ρητή απαγόρευση. Δεν αρκεί να μην επιτρέπεται και έμμεσα ακόμα να εμποδίζεται στην έκφραση των στοχασμών του (π.χ. με ποικίλες υλικές ή κοινωνικές κυρώσεις). Δεν αρκεί να διώκεται η δόλια παρεμπόδιση της ελεύθερης έκφρασης. Πρέπει και θετικά να παρέχονται στον άνθρωπο όλα τα μέσα, για να εκφράζει ελεύθερα τους στοχασμούς του. Εκφράζω ελεύθερα τους στοχασμούς μου σημαίνει μπορώ ελεύθερα να μεταδώσω τους στοχασμούς μου σε άλλους. Πρέπει γι αυτό να έχει ο καθένας στη διάθεση του τα αναγκαία μέσα μεταδόσεως στοχασμών. Και φυσικά για να υπάρξει σε μια πολιτεία, πραγματικά θεσπισμένη, αυτή η πρώτη αρχή της ελευθερίας, θα έπρεπε όλοι εξίσου να διαθέτουν όλα τα υπάρχοντα μέσα μετάδοσης στοχασμών. Αυτό όμως είναι μια ιδανική ανέφικτη κατάσταση. Αρκούμεθα να έχει ο καθένας μια περιορισμένη δυνατότητα να εκφράζει τους στοχασμούς του, να έχει ο καθένας στη διάθεση του ένα μερίδιο περιορισμένο εκφραστικών μέσων. Το περιορισμένο όμως μερίδιο του καθενός πρέπει να είναι προσδιορισμένο με δικαιοσύνη να έχει ο καθένας ό,τι πρέπει να έχει. Αλλά και η δίκαιη αυτή κατανομή είναι ανέφικτη, λόγω του πλήθους των ανθρώπων που θέλουν να εκφρασθούν και της περιορισμένης δυναμικότητας των μέσων. Εξάλλου ούτε αριθμητικά ίση πρέπει να είναι για όλους, ανεξάρτητα από την παιδεία τους, ούτε πάλι η κατ αξίαν ίση κατανομή είναι πρακτικά εφικτή. Αν μπορούσε να υπάρξει και να λειτουργήσει ο απαραίτητος για μια κατ αξίας κατανομή ζυγός ακριβείας, θα έπαιρνε το ζύγισμα τόσο χρόνο, ώστε όλη η διαδικασία της κατανομής να καταντά μάταιη. Αλλά και η έλλειψη χρόνου κα- ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1

2 θιστά συχνά αδύνατη την έκφραση της σκέψης του καθενός με τα υπάρχοντα μέσα, όσο δίκαια και αν θέτονταν κατά κάποια σειρά στη διάθεση όλων. Αυτόματα λοιπόν η ελευθερία να εκφράζεις τους στοχασμούς σου έτσι, ώστε να μεταδίδεται αμέσως σε πλήθος ανθρώπων, είναι από τη φύση των πραγμάτων σε κάθε πολιτεία περιορισμένη. Σε αυτές τις δυσκολίες από τη φύση των πραγμάτων προστίθενται οι δυσκολίες από τη διάρθρωση της κοινωνίας. Τα μέσα μετάδοσης βρίσκονται ή στα χέρια της πολιτικής εξουσίας ή στα χέρια λίγων ιδιωτών. Στην πρώτη περίπτωση η πολιτική εξουσία επιβάλλει τη δική της γνώμη, αφήνοντας να εκφράζονται μόνο όσοι συμφωνούν μαζί της. Και έτσι δεν υπάρχει ελευθερία. Γνώμη έχουν κατ ουσίαν μόνο οι εξουσιαστές. Στη δεύτερη περίπτωση οι λίγοι ιδιώτες ιδιοκτήτες των μέσων μετάδοσης ασκούν μια τυραννία παραπλήσια με αυτήν που ασκούν στην πρώτη περίπτωση οι εξουσιαστές. Με μια όμως διαφορά που απαμβλύνει την τυραννία των ιδιωτών των κατεχόντων τα μέσα μετάδοσης. Ενώ το κράτος έχει μία γνώμη, οι κάτοχοι ιδιώτες έχουν ενδεχομένως περισσότερες γνώμες, αντίθετες, αποκλίνουσες και προκαλείται έτσι ένας γόνιμος και λυτρωτικός διάλογος. Αλλά και αυτό το πλεονέκτημα δεν αίρει παρά μερικώς το κακό: πρώτα, διότι σε πολλά θέματα οι λίγοι αυτοί, έχοντας κοινά συμφέροντα, και δη το συμφέρον να διατηρηθεί το μονοπώλιο των μέσων μετάδοσης στα λίγα χέρια τους, δεν αφήνουν να διατυπωθούν αντίθετες γνώμες, και, δεύτερον, ο κάθε άνθρωπος δεν ευκαιρεί να παρακολουθεί αυτόν τον λυτρωτικό διάλογο. Αποκτά για τον κάθε απλό άνθρωπο ένα από τα όργανα, ένα από τα μέσα μετάδοσης, τέτοια επιρροή ώστε τα άλλα να τα αγνοεί. Και αυτή η αποκλειστική κατάκτηση του κάθε ακροατή αποτελεί φυσικά μια επιδίωξη του κάθε ιδιοκτήτη ενός μέσου μετάδοσης. Πάντως οι λίγοι εμπορευόμενοι τα μέσα μετάδοσης δεν έχουν τη δύναμη της μονολιθικότητας του κράτους και έτσι ένα μέρος ελευθερίας έκφρασης διασώζεται. Και έτσι καταλήγουμε και εδώ, εκεί όπου καταλήγουν όλα τα προβλήματα καλής λειτουργίας μιας ελεύθερης πολιτείας: στην ανάγκη να ανυψωθεί η πνευματική στάθμη του αναγνωστικού κοινού. Ώσπου στα βάθη του μέλλοντος αυτό να κατορθωθεί, ο τύπος θα είναι ελεύθερος όχι μόνο κατά το μέτρο που το θέλουν οι κρατούντες, αλλά και κατά το μέτρο που το θέλουν οι κρατούμενοι Τσάτσος, Κ. (1961). Προβλήματα ελευθεροτυπίας. Ευθύνη, τ.1. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 2

3 Β. ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α. (μονάδες 25) Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου σε 100 έως 120 λέξεις. ΘΕΜΑ Β1. (μονάδες 10) Αφού διαβάσετε προσεκτικά το κείμενο, να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε το περιεχόμενο των προτάσεων που ακολουθούν, αποδίδοντάς τους τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος» αντίστοιχα. Να δικαιολογήσετε σύντομα την απάντησή σας. 1. Η ελευθεροτυπία σχετίζεται άμεσα με τη δημοκρατική λειτουργία των θεσμών. 2. Για την αδυναμία πλήρους διασφάλισης του δικαιώματος της ελευθεροτυπίας ευθύνονται και οι ίδιοι οι φορείς του. 3. Η ελευθεροτυπία δεν μπορεί να διασφαλιστεί ούτε όταν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ανήκουν σε ιδιώτες. 4. Όλοι οι πολίτες θα έπρεπε να έχουν ίσες ευκαιρίες στην ελεύθερη έκφραση της γνώμης τους. 5. Ο δοκιμιογράφος είναι αισιόδοξος για τη δυνατότητα ουσιαστικής διασφάλισης της ελευθερίας του τύπου. ΘΕΜΑ Β2. (μονάδες 5) Να καταγράψετε τη δομή και τον κυρίαρχο τρόπο ανάπτυξης της γ παραγράφου («Σε αυτές τις δυσκολίες διασώζεται») του κειμένου. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας, παραπέμποντας σε συγκεκριμένα χωρία της παραγράφου. ΘΕΜΑ Β3. (μονάδες 10) [α] «ρητή», «μάταιη», «παραπλήσια», «γόνιμος», «μέτρο»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία συνώνυμη, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που έχει στο κείμενο. (μονάδες 5) [β] «δόλια», «δυνατότητα», «πρακτικά», «απαμβλύνει», «αποκλίνουσες»: Για καθεμία από τις λέξεις αυτές του κειμένου να γράψετε μία αντίθετη. (μονάδες 5) ΘΕΜΑ Β4. (μονάδες 10) [α] Να ερμηνεύσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που ακολουθούν. (μονάδες 4) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 3

4 «Πότε ο άνθρωπος μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τους στοχασμούς του;» (ερωτηματικό). «(π.χ. με ποικίλες υλικές ή κοινωνικές κυρώσεις)» (παρένθεση). «Το περιορισμένο όμως μερίδιο του καθενός πρέπει να είναι προσδιορισμένο με δικαιοσύνη να έχει ο καθένας ό,τι πρέπει να έχει» (άνω τελεία). αλλά και κατά το μέτρο που το θέλουν οι κρατούμενοι (αποσιωπητικά). [β] Να καταγράψετε τους τρόπους με τους οποίους συνδέονται νοηματικά και λεκτικά οι παράγραφοι του κειμένου. (μονάδες 6) ΘΕΜΑ Γ. (μονάδες 40) Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας (3η Μαΐου) δημοσιεύεις μία ανοιχτή επιστολή στην εφημερίδα του σχολείου σου (500 έως 600 λέξεις), που απευθύνεται στον πολιτικό κόσμο της χώρας και στην οποία αναλύεις τη σημασία της ελευθερίας της έκφρασης των στοχασμών και της ελευθεροτυπίας και προτείνεις τρόπους για την ουσιαστική της διασφάλιση. ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 4

5 Γ. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος στο δοκίμιό του αναλύει τους παράγοντες που εμποδίζουν την ελεύθερη έκφραση των στοχασμών μέσω του Τύπου. Αρχικά παρατηρεί πως, για να είναι ουσιαστική η ελευθερία της έκφρασης, πρέπει όλοι οι πολίτες να διαθέτουν ισότιμα τα μέσα που απαιτούνται γι αυτό. Τονίζει όμως ότι κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο, αφού ούτε τα μέσα επαρκούν για όλους ούτε διαθέτουν όλοι την παιδεία και τον χρόνο που απαιτείται για την αξιοποίηση αυτού του δικαιώματος. Την κατάσταση δυσχεραίνει το ιδιοκτησιακό καθεστώς των μέσων, τα οποία, είτε ανήκουν στο κράτος είτε σε ιδιώτες, οδηγεί σε μεγαλύτερο ή μικρότερο περιορισμό της ελεύθερης έκφρασης. Ο δοκιμιογράφος καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα πως, μέχρι το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών να ανυψωθεί, το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση των στοχασμών θα είναι περιορισμένο. (124 λέξεις) ΘΕΜΑ Β1. 1Σ - 2Σ - 3Σ - 4Λ - 5Λ ΘΕΜΑ Β2. Η δομή της γ παραγράφου του κειμένου έχει ως εξής: Θεματική πρόταση: «Σε αυτές τις δυσκολίες διάρθρωση της κοινωνίας». Λεπτομέρειες: «Τα μέσα μετάδοσης διασώζεται». Κατακλείδα: - Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο «σύγκριση - αντίθεση». Συγκεκριμένα, ο δοκιμιογράφος συγκρίνει τα περιθώρια της ελευθερίας της έκφρασης, όταν τα μέσα ενημέρωσης ανήκουν στο κράτος από τη μια στους ιδιώτες από την άλλη («Τα μέσα μετάδοσης βρίσκονται ή στα χέρια της πολιτικής εξουσίας ή στα χέρια λίγων ιδιωτών. Στην πρώτη περίπτωση Στη δεύτερη περίπτωση», «Με μια όμως διαφορά», «Πάντως οι λίγοι εμπορευόμενοι τα μέσα μετάδοσης δεν έχουν τη δύναμη της μονολιθικότητας του κράτους και έτσι ένα μέρος ελευθερίας έκφρασης διασώζεται».) ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 5

6 ΘΕΜΑ Β3. [α] «ρητή» = απόλυτη, κατηγορηματική, ξεκάθαρη. «μάταιη» = ανώφελη, ανούσια, άσκοπη. «παραπλήσια» = παρεμφερή, ανάλογη, ομοειδή. «γόνιμος» = καρποφόρος, αποδοτικός, δημιουργικός. «μέτρο» = βαθμό, σημείο. [β] «δόλια» άδολη, αγνή. «δυνατότητα» αδυναμία. «πρακτικά» θεωρητικά. «απαμβλύνει» οξύνει, εντείνει, αυξάνει. «αποκλίνουσες» συγκλίνουσες, παρόμοιες, παρεμφερείς. ΘΕΜΑ Β4. [α] Ερωτηματικό: δημιουργεί ένα ρητορικό ερώτημα μέσω του οποίου ο δοκιμιογράφος εντάσσει τον αναγνώστη στον προβληματισμό του κειμένου σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης και προσδίδει στον λόγο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα. Παρένθεση: προσθήκη σχολίου σχετικά με τα εμπόδια που ορθώνονται για την ελεύθερη έκφραση των στοχασμών. Άνω τελεία: συνδέει δύο προτάσεις από τις οποίες η δεύτερη επεξηγεί την πρώτη. Αποσιωπητικά: ο δοκιμιογράφος υποδηλώνει την απαισιοδοξία του για την δυνατότητα εξασφάλισης της ελεύθερης έκφρασης, για να προβληματίσει τον αναγνώστη. [β] 1-2: «όμως» (αντίθεση) 2-3: «αυτές» (αναφορά) 3-4: «έτσι» (συμπέρασμα - αποτέλεσμα) ΘΕΜΑ Γ. Τίτλος: Ζητούμενο η ελευθερία της έφρασης Αναφορά στον χώρο και τον χρόνο: π.χ. Αθήνα, ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 6

7 Προσφώνηση: π.χ. Αξιότιμοι πολιτικοί ηγέτες του τόπου. 1 (πρόλογος): Περίσταση επικοινωνίας: Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας. Δ1 (ελευθεροτυπία): ελεύθερη έκφραση των στοχασμών διά του Τύπου (έντυπου και ηλεκτρονικού). Σκοπός: αίτημα για διασφάλιση του δικαιώματος. Σύνδεση με Ζ1: εξαιρετικά σημαντικά αρχή της δημοκρατίας. 2 (Ζ1Α): Σημασία για τον ιδιωτικό βίο. Προστασία των ατομικών δικαιωμάτων. Κίνητρο για καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας. 3 (Ζ1Β): Σημασία για τον δημόσιο βίο. Πολυφωνία δημόσιος διάλογος και συνθέσεις απόψεων ώριμες αποφάσεις των πολιτών. Έλεγχος της εξουσίας αποτροπή των αυθαιρεσιών. 4 (μεταβατική): Συμπέρασμα Ζ1: η ελευθεροτυπία αποτελεί αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα. Δ2 (περιορισμοί): προπαγάνδα και προσπάθεια ελέγχου των πληροφοριών, ψευδείς ειδήσεις, υπερπληροφόρηση κτλ. Σύνδεση με Ζ2: κράτος και κοινωνία πρέπει να προστατεύσουν την ελευθεροτυπία. 5 (Ζ2Α): Ευθύνη του κράτους Αποφυγή παρέμβασης στη λειτουργία των Μέσων. Θεσμικό πλαίσιο που αποτρέπει τη συγκέντρωση εξουσιών τύπου στα χέρια λίγων επιχειρηματικών ομίλων. 6 (Ζ2Β): Ευθύνη της κοινωνίας Σχολείο: εκπαίδευση στα Μέσα όξυνση της κριτικής ικανότητας των ατόμων. Δημοσιογράφοι: τήρηση του κώδικα δεοντολογίας ανεξαρτησία της γνώμης. 7 (επίλογος): Συμπέρασμα Ζ2: η προάσπιση της ελευθεροτυπίας αποτελεί ευθύνη της δημοκρατικής πολιτείας και όλων των δημοκρατικών πολιτών. Σκοπός & Περίσταση επικοινωνίας: η πολιτική ηγεσία έχει καθήκον να διασφαλίσει τις συνθήκες για την ελεύθερη έκφραση των στοχασμών και την εμβάθυνση της δημοκρατίας στον τόπο μας. Επιφώνηση: Με εκτίμηση ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 7

8 Υπογραφή: Α.Α., μαθητής Λυκείου ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 8