ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

Transcript

1 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ caritas europa ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Μία μελέτη για τις επιπτώσεις της κρίσης και της λιτότητας στους λαούς, με ιδιαίτερη έμφαση στις χώρες ΕΛΛΑΔΑ, ΙΡΛΑΝΔΙΑ, ΙΤΑΛΙΑ, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ και ΙΣΠΑΝΙΑ Μελέτη της Κάριτας προετοιμασμένη από την Social Justice Ireland Ann Leahy, Sean Healy, και Michelle Murphy

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κεντρικό θέμα της έκθεσης Η παρούσα έκθεση εξετάζει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και τα πολιτικά μέτρα που έχουν ληφθεί για την αντιμετώπισή της, εστιάζοντας στις πέντε χώρες που έχουν πληγεί σοβαρά - την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Παρά το ότι η φράση «προστασία των ευάλωτων» αποτελεί στοιχείο της ορολογίας που χρησιμοποιείται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για τα μέτρα που ελήφθησαν από το 2008, οι οργανώσεις- μέλη της Κάριτας στις πέντε αυτές χώρες προσπαθούν καθημερινά να υποστηρίξουν τις ομάδες των ανθρώπων που είναι όλο και πιο ευάλωτες, λόγω των επιπτώσεων της κρίσης, καθώς και της λιτότητας και των διαρθρωτικών μέτρων. Η έκθεση έχει συνταχθεί λαμβάνοντας υπόψη ότι οι αρχές έχουν εναλλακτικές στην επιλογή πολιτικής προσέγγισης και στόχευσης των μέτρων με άλλα λόγια., ποιοι θα πληρώσουν τα περισσότερα. Στο Μέρος 4 γίνονται συστάσεις για διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις. Μέρος 1 Η Ευρωπαϊκή Κρίση Το μέρος 1 ξεκινάει με μία γενική επισκόπηση των αιτίων της κρίσης στην Ευρώπη, τις επίσημες αντιδράσεις, τις επιπτώσεις της κρίσης για την Ευρώπη στο σύνολό της και τις προοπτικές για το μέλλον. Ορισμένα από τα στοιχεία, που παρατίθενται εδώ, παρουσιάζουν την εικόνα μιας Ευρώπης στην οποία οι κοινωνικοί κίνδυνοι αυξάνονται, τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας δοκιμάζονται και τα άτομα και οι οικογένειες βρίσκονται υπό πίεση. Η εικόνα είναι αυτή μιας κατακόρυφης πτώσης της απασχόλησης και συνακόλουθης αύξησης της ανεργίας, που επηρεάζει ιδιαίτερα τους νέους, των αυξανόμενων επιπέδων μακροχρόνιας ανεργίας, τα οποία γίνονται πλέον διαρθρωτικά, της αύξησης της φτώχειας, συμπεριλαμβανομένης και της παιδικής, της εμβάθυνσης στα επίπεδα της φτώχειας και του περιορισμού στην πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες. Συνολικά, η οικονομική κατάσταση στην Ευρώπη θεωρείται ότι είναι στο χαμηλότερο επίπεδο εδώ και χρόνια και οι προβλέψεις για ανάπτυξη από διεθνείς οργανισμούς, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), έχουν όλο και περισσότερο υποβαθμιστεί κατά το έτος Το ΔΝΤ είναι τώρα της άποψης ότι οι περικοπές είχαν μεγαλύτερο, από τον αναμενόμενο, αρνητικό αντίκτυπο στην παραγωγή και συνιστούν στους φορείς χάραξης πολιτικής τη σταδιακή χαλάρωση των οικονομικών συνθηκών για τις οικονομίες της περιφέρειας. Αυτό το μέρος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, ενώ η λιτότητα μπορεί να είναι αναγκαία σε ορισμένες περιπτώσεις που οι άνθρωποι ή οι κοινωνίες ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους, η υιοθέτηση μέτρων λιτότητας με παράλληλο αποκλεισμό άλλων λύσεων δεν θα δώσουν λύση στο πρόβλημα της κρίσης. Μέρος 2 Οι επιπτώσεις της κρίσης στις πέντε ευρωπαϊκές χώρες Εδώ εξετάζεται λεπτομερώς η θέση των πέντε χωρών, με σύντομη σκιαγράφηση του ιστορικού της κρίσης σε κάθε χώρα και με έλεγχο στα τρέχοντα επίπεδα του δημόσιου χρέους τους. Μελετώνται, επίσης, το σημερινό δημόσιο χρέος των χωρών αυτών και οι εκτιμήσεις για την προβλεπόμενη αύξηση του ΑΕΠ. Συνεχίζουμε με μια αναφορά στα πολιτικά μέτρα που θεσπίστηκαν, στις εξελίξεις στον τομέα της απασχόλησης και της ανεργίας, ενώ σχετικά με τη φτώχεια εξετάζουμε διάφορους δείκτες και αναλύουμε με περισσότερες λεπτομέρειες ορισμένες πληγείσες ομάδες. Κλείνουμε το μέρος αυτό για κάθε χώρα, με μια έρευνα για τις επιπτώσεις στις ευάλωτες ομάδες. Στην έρευνα συμπεριλαμβάνονται και ορισμένες από τις παρατηρήσεις των οργανώσεων- μελών της Κάριτας και οι τρόποι που προτείνουν για τη στήριξη των ομάδων αυτών, βασισμένες στις προσωπικές τους εμπειρίες. 1

3 Μέρος 3 Η απάντηση της Κάριτας Σε αυτή την ενότητα, εξετάσαμε με περισσότερες λεπτομέρειες την εμπειρία των οργανώσεων μελών της Κάριτας στις πέντε χώρες, και σκιαγραφήσαμε μερικά από τα έργα που έχουν αναλάβει για να υποστηρίξουν τους ανθρώπους που υπηρετούν. Οι οργανώσεις αυτές εργάζονται σε διαφορετικά πλαίσια και με διαφορετικούς τρόπους, αλλά ο απολογισμός του έργου τους βοηθά να απεικονιστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι απλοί άνθρωποι. Ένα κοινό θέμα είναι η αύξηση των αιτήσεων για βοήθεια που υποβάλλονται στις οργανώσεις- μέλη της Κάριτας για τη βασική υποστήριξη και για τους τρόπους με τους οποίους χρειάζεται να λειτουργήσουν και να καινοτομήσουν για την αντιμετώπισή τους. Το ιστορικό της κρίσης είναι διαφορετικό για κάθε χώρα και αυτό έχει επηρεάσει κάθε χώρα με διαφορετικό τρόπο και έχει προκαλέσει διαφορετικές εξελίξεις. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στις χώρες αυτές καθώς και διαφορετικές συνέπειες για τα τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Μέρος 4 Συμπεράσματα και Συστάσεις Πριν κλείσουμε, ας τονίσουμε κάποιες γενικές τάσεις, κοινές και για τις πέντε χώρες, καθώς και κάποιες διαφορές. Και οι πέντε χώρες έχουν κοινά: Υψηλά επίπεδα ανεργίας. Προκύπτει μάλιστα ότι σε τέσσερις από τις πέντε χώρες αυτά είναι πολύ πάνω από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολύ υψηλά επίπεδα νεανικής ανεργίας και για τις πέντε χώρες, και σημαντικές αυξήσεις στα ποσοστά αυτής της ανεργίας μέσα στο προηγούμενο έτος. Υψηλή μακροχρόνια ανεργία σε όλες τις χώρες και πολύ υψηλό ποσοστό ατόμων που είναι μακροχρόνια άνεργοι, γεγονός που υποδεικνύει ότι το πρόβλημα γίνεται πια διαρθρωτικό. Αυξήσεις της εισοδηματικής φτώχειας στις περισσότερες από τις χώρες, με ιδιαίτερο πρόβλημα την παιδική φτώχεια που σημειώνει αυξητική τάση σε όλες τις χώρες από το Πολλές από τις χώρες έχουν κενά στα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας που αφήνουν έκθετες κάποιες ομάδες των,περιστασιακά ή άτυπα, εργαζομένων, ή αυτών που λήγει το περιορισμένο επίδομα ανεργίας με συνέπεια την ακραία φτώχεια. Η ισχυρή παράδοση της οικογενειακής στήριξης, που είναι κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των χωρών, δοκιμάζεται συχνά και, σε αρκετές περιπτώσεις, σκληρά. Κύρια συμπεράσματα Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στην έκθεση αυτή αποδεικνύουν ότι η πολιτική που δίνει προτεραιότητα στη λιτότητα δε λειτουργεί, επομένως απαιτείται μία εναλλακτική λύση. Η προσέγγιση της επιβολής μέτρων λιτότητας και των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων με στόχο τη μείωση του κρατικού δανεισμού και του λόγου χρέος/αεπ, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, δε λειτουργεί με οικονομικούς όρους, ενώ, ταυτόχρονα, θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή της Ευρώπης και την ίδια την πολιτική νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρέπει να εξασφαλιστεί μια δίκαιη λύση για την κρίση χρέους: Η πρόσφατη απόφαση της ΕΕ για την ανακεφαλαιοποίηση των ισπανικών τραπεζών, χωρίς την επαύξηση του δημοσίου χρέους (Ιούνιος 2012), αναγνωρίζει ότι η πρακτική να θεωρούνται οι φορολογούμενοι υπεύθυνοι για τα τεράστια χρέη των τραπεζών της χώρας τους, δεν είναι βιώσιμη. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι το να μετατρέπεται το χρέος σε τραπεζικό χρέος του δημοσίου είναι άδικο και μη βιώσιμο για όλες τις πληγείσες χώρες και συνεπώς πρέπει να υιοθετηθεί μια πιο δίκαιη προσέγγιση στην κατανομή των βαρών. 2

4 Παρά τη ρητορική περί του αντιθέτου, υπάρχει σήμερα αποτυχία στην ενσωμάτωση οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών, καθώς και έλλειψη μακροπρόθεσμης δέσμευσης για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς, η οποία με τη σειρά της είναι απαραίτητη για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης οικονομίας. Οι πολίτες που πληρώνουν σήμερα το υψηλότερο τίμημα είναι εκείνοι που δεν είχαν συμμετάσχει στις αποφάσεις που οδήγησαν στην κρίση, και οι χώρες που πλήττονται περισσότερο είναι μεταξύ των χωρών με τα μεγαλύτερα κενά στα συστήματα κοινωνικής προστασίας, με τρόπο που η κοινωνική πρόνοια να μην είναι σε θέση να προστατεύει ούτε τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς. Αυτή η διαδικασία είναι άδικη και αθέμιτη. Το μέρος 4 στη συνέχεια προτείνει μια σειρά συστάσεων που απευθύνονται: (1) Στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2) Στις Εθνικές Κυβερνήσεις και (3) Στις Μη- Κυβερνητικές Οργανώσεις. Αυτές οι συστάσεις περιλαμβάνουν τα ακόλουθα: Τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και η Επιτροπή της ΕΕ: Να αναλάβουν πρωτοβουλίες σχετικές με τις ομάδες που διατρέχουν ιδιαίτερο κίνδυνο φτώχειας, Να εξασφαλίσουν επαρκή κοινωνική διάσταση στη διαδικασία της Στρατηγικής Europe 2020 για όλες τις χώρες, Να εισαγάγουν την Κοινωνική εποπτεία για τις χώρες που βρίσκονται στα προγράμματα λιτότητας των ΕΕ/ΔΝΤ Να βεβαιωθούν ότι οι πιστώσεις των διαρθρωτικών ταμείων για το διάστημα θα έχουν σημαντικότερο ρόλο στην αντιμετώπιση της φτώχειας, Να αναλάβουν πρωτοβουλία σε θέματα πολιτικής, ανάπτυξης και παρακολούθησης της παιδικής φτώχειας, Να αναλάβουν πρωτοβουλίες σχετικές με την ανεργία των νέων, Να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή της Κοινωνίας των πολιτών στη διακυβέρνηση. Οι εθνικές κυβερνήσεις και αντίστοιχες τοπικές περιφερειακές αρχές: Ενίσχυση των συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας, Ενίσχυση Βασικών Υπηρεσιών, Νέα μέτρα για την προστασία από τη φτώχεια. Να χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα μέσα για την ενεργό ένταξη ανέργων στην αγορά εργασίας, Να εξασφαλίζουν ότι στη διαμόρφωση περαιτέρω μέτρων, να πληρώνουν περισσότερα οι πραγματικά οικονομικά ισχυρότεροι. Να σκεφτούν πως οι κυβερνητικές αρχές θα μπορούσαν να γίνουν εργοδότης της έσχατης ανάγκης Να εξασφαλίζουν τη συμμετοχή της Κοινωνίας των πολιτών στη διακυβέρνηση Να καθιερώσουν τη βελτίωση του ελέγχου και σχεδιασμού. 3

5 Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις Να κατευθύνουν και να βοηθούν αυτούς που έχουν ανάγκη και να τους παρέχουν υπηρεσίες για την κοινωνική και ενεργό ένταξή τους, Να φροντίζουν να έχουν φωνή άνθρωποι που ζουν στη φτώχεια ή βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό, Να μελετούν και να υποστηρίζουν τη χρήση των υπηρεσιών, Να εργάζονται για την Κοινωνική Αλλαγή, Να δραστηριοποιούνται, ώστε να επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων. Το μέρος 4 κλείνει με ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με το ρόλο και τη δέσμευση της Καθολικής Εκκλησίας. Όπως προκύπτει καθαρά από το μέρος 1 της έκθεσης αυτής, η κρίση στην Ευρώπη και η επίσημη απάντηση σε αυτήν αφήνει τις περιφερειακές χώρες της Ευρώπης σε μια διφορούμενη θέση. Με τη μείωση των δαπανών, στην προσπάθεια να επιτύχουν το στόχο της μείωσης του λόγου χρέος / ΑΕΠ, χάνουν έσοδα. Αυτό, μαζί με την καταβολή τόκων, το μεγαλύτερο κοινωνικό κόστος λόγω της αύξησης της ανεργίας, καθιστούν δύσκολη την ανάπτυξη αν όχι αδύνατη. Επιπλέον, οι διεθνείς παρατηρητές, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, παρατηρούν τώρα τις συνέπειες (ή «δευτερογενείς επιπτώσεις») από την περιφέρεια προς την υπόλοιπη Ευρώπη, και αντιλαμβάνονται ότι στην πραγματικότητα η χαμηλή ανάπτυξη στην Ευρώπη και η αβεβαιότητα επηρεάζουν επίσης και τις αναδυόμενες αγορές. Οι συστάσεις της παρούσας έκθεσης έχουν επίσης ευρύτερες επιπτώσεις και σε άλλες χώρες, πέρα από τις πέντε που εξετάζονται, και αυτό είναι σαφώς το πρόβλημα από τη στιγμή που δύο από τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρώπης (Ισπανία και Ιταλία) συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση αυτή. Οι συστάσεις της έκθεσης στοχεύουν σε νέες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της Ευρώπης, που να είναι τόσο κοινωνικά δίκαιες όσο και βιώσιμες. Όλες οι χώρες πρέπει να αναγνωρίσουν ότι η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη είναι αλληλένδετες, και ότι στην πραγματικότητα είναι οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Κατά συνέπεια, η επιδίωξη της λιτότητας με μέτρα δεν θα λύσει από μόνη της το πρόβλημα της κρίσης στην Ευρώπη. Αντιθέτως η λιτότητα θέτει την κοινωνική συνοχή και το ίδιο το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε κίνδυνο. 4

6 ΕΛΛAΔΑ Οικονομικό περιβάλλον και κυβερνητική πολιτική Μεταξύ των ετών 1997 και 2007, η Ελλάδα είχε μέσο ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ 4% ετησίως, σχεδόν διπλάσιο από το μέσο όρο της ΕΕ (Menendez, 2012). Το 2006 ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ ήταν 5,5%, όταν στην ΕΕ των 27 ο μέσος όρος ήταν 3,3%. Ωστόσο, τα αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2008 μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει με την μετάπτωση σε αρνητική ανάπτυξη το 2008 (- 0,2%).( Βλέπε Πίνακα 2, παρακάτω, και προσάρτημα 6 (το οποίο καθορίζει ρυθμούς αύξησης του ΑΕΠ, (στ)). Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, οι δυσκολίες ζυμώνονταν στην Ελλάδα για τα επόμενα χρόνια, έτσι ώστε, όταν ήρθε η οικονομική κρίση, η χώρα ήταν σημαντικά περισσότερο εκτεθειμένη από άλλες χώρες (ΟΟΣΑ, χ.χ., σ. 1). Στην Ελλάδα, ένα από τα κύρια προβλήματα είναι η φοροδιαφυγή. Μεταξύ των ετών 1996 και 2006 το μέγεθος της παραοικονομίας στην Ελλάδα εκτιμάται ότι κυμαινόταν μεταξύ του 20% και 25% του ΑΕΠ. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν οι υπερβολικές νομοθετικές ρυθμίσεις και η γραφειοκρατία (Menendez, 2012). Το ακαθάριστο δημόσιο χρέος στην Ελλάδα, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ήταν σχετικά πολύ υψηλό σε όλη τη δεκαετία του 2000, και, στο 106,1% το 2006, το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ των 27, με πρώτη την Ιταλία, σε μια εποχή που ο μέσος όρος στην ΕΕ27 ήταν 61,6% του ΑΕΠ. Από τότε, το ακαθάριστο χρέος στην Ελλάδα (ως ποσοστό του ΑΕΠ) έχει ξεπεράσει ακόμη και τα πολύ υψηλά επίπεδα της Ιταλίας. Στο 170,6% (ή 355,658 εκατ. ευρώ) είναι το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ27 το 2011.(Βλέπε Πίνακα 1, παρακάτω, και Παράρτημα 1). Το δημοσιονομικό έλλειμμα στην Ελλάδα ήταν πάνω από το 3% του ΑΕΠ, σχεδόν για κάθε χρόνο και για 10 χρόνια, κατά παράβαση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (Menendez, 2012). Το 2011 διαμορφώθηκε στο - 9,4%. Βλέπε Πίνακα 1. ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 ΤΙΜΕΣ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΧΡΕΟΥΣ Κρατικό έλλειμμα / πλεόνασμα, % ΑΕΠ Γενικό ακαθάριστο Κρατικό Χρέος % ΑΕΠ Όταν ο δανεισμός από τις αγορές για την αναχρηματοδότηση του χρέους της έγινε απαγορευτικά ακριβός, η Ελλάδα ζήτησε βοήθεια από Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και το ΔΝΤ, η οποία βοήθεια διατέθηκε το Ωστόσο, η «μόλυνση», που προκλήθηκε στα spread, είχε ως αποτέλεσμα την εξάπλωση της κρίσης χρέους από την Ελλάδα, στην Ιρλανδία και την Πορτογαλία, στην συνέχεια στην Ισπανία και κατόπιν την Ιταλία, καθώς οι επενδυτές είτε μετέφεραν τα χρήματά τους αλλού ή ζητούσαν υψηλότερο επιτόκιο από τις χώρες που θεωρούνταν ότι έχουν υψηλό χρέος. Όταν σημαντικοί στόχοι που είχαν τεθεί δεν επιτυγχάνονταν, το 2011 συμφωνήθηκαν περαιτέρω μέτρα. Μετά από αυτή τη συμφωνία δόθηκε ένα επιπλέον πακέτο βοήθειας (130 δις ) και ακολούθησε μια αναδιάρθρωση του χρέους 12 το 2012, που είχε ως συνέπεια μια μείωση του 5

7 χρέους κατά 1,4 δις με τη μείωση των επιτοκίων που είχαν συμφωνηθεί το Ακολούθησε επίσης μια πρόσθετη χρηματοδότηση για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών (Thomsen Fasano, 2012). Οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρείες και άλλοι επενδυτές του ιδιωτικού τομέα που κατείχαν ελληνικά ομόλογα περίπου 206 δις υπέστησαν μια μείωση 53,5% της ονομαστικής αξίας των τίτλων τους (Reuters, 2012). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2012a) οι παράγοντες που παρεμπόδισαν την εφαρμογή των μέτρων που είχαν συμφωνηθεί αρχικά ήταν η πολιτική αστάθεια, η κοινωνική αναταραχή, θέματα που σχετίζονται με τη διοικητική ικανότητα, καθώς και μια ύφεση βαθύτερη από την αναμενόμενη. Η πιο πρόσφατη οικονομική αξιολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαιώνει ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε βαθιά ύφεση, η οποία τώρα εκτιμάται θα συνεχιστεί έως το 2013 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012b). Οι προβλέψεις για ανάπτυξη έχουν υποβαθμιστεί περαιτέρω και παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΑΥΞΗΣΗ ΤΙΜΩΝ ΟΓΚΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΙΚΟΥ ΧΡΕΟΥΣ ΕΕ (27 χώρες) * 0.4* Ελλάδα * -4.2* Πηγή: Eurostat, 2012a, tec00115 *Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012b- f: πρόγνωση. Οι αριθμοί περιγράφονται ως προσωρινοί για κάθε έτος. Πρόγνωση ΔΝΤ: για το 2012: - 6.0%, για το 2013: - 4.0% (IMF, 2012f, σελ.66) Μέτρα που εφαρμόστηκαν: Μεταξύ των μέτρων που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα ως το 2010 ήταν: Ένας ειδικός φόρος στις συντάξεις («Συμμετοχή Αλληλεγγύης Συνταξιούχων») με ποσοστά που κυμαίνονται από 3% έως 10% (οι συντάξεις κάτω από εξαιρούνται), Η κατάργηση των ειδικών συνταξιοδοτικών παροχών, ο 13ος και ο 14 ος μισθός, (εν μέρει αντισταθμίστηκε από την καθιέρωση του επιδόματος 800 ετησίως για τις μηνιαίες συντάξεις κάτω των ), Αύξηση του επιδόματος για τα παιδιά (σε 1.500, και ετησίως για τα νοικοκυριά με 1,2 και 3 παιδιά αντίστοιχα) σε μια προσπάθεια να αμβλυνθούν για οικογένειες με παιδιά οι επιπτώσεις από τα αποτελέσματα των άλλων μέτρων, Αύξηση του κανονικού συντελεστή του ΦΠΑ από 19% σε 23% και των μειωμένων συντελεστών από 4,4% σε 5,5% και από 9% σε 11%, Ο ειδικός φόρος κατανάλωσης αυξήθηκε κατά 30% στα καύσιμα, τον καπνό και το αλκοόλ, Ο ατομικός φόρος εισοδήματος έγινε πιο προοδευτικός με αλλαγές που συμπεριλαμβάνουν ένα προσωπικό αφορολόγητο κατ έτος και ένα αυξημένο ποσοστό φόρου άνω του 45% για εισοδήματα άνω των και παράλληλα ένα εφάπαξ (αναδρομικό) φόρο 1% του ετήσιου εισοδήματος του 2009 για εισοδήματα άνω των , Η βάση φορολογίας επεκτάθηκε, για να συμπεριλάβει τα επιδόματα ανεργίας, τα μεγάλα οικογενειακά επιδόματα και τα επιδόματα αναπηρίας ανταποδοτικού χαρακτήρα για άτομα με φορολογητέο εισόδημα άνω των κατ έτος Περικοπές των αμοιβών και άλλες αλλαγές στο δημόσιο τομέα, συμπεριλαμβανομένων της κατάργησης του 13ου και του 14ου μισθού Μειώσεις του φόρου που επιτρέπεται για φιλανθρωπικές δωρεές (Callan et al, 2011). 6

8 Μια σειρά από επιπλέον μέτρα ακολούθησαν. Αυτά περιλαμβάνουν αλλαγές στην εργατική νομοθεσία (ιδίως όσον αφορά τις συλλογικές συμβάσεις), και υπάρχουν σχέδια για μειώσεις των ποσοστών εισφορών κοινωνικής ασφάλισης για τους εργοδότες (Υπουργείο Οικονομικών, Ελλάδα, 2012). Επιπλέον: Ο κατώτατος μισθός μειώθηκε Τα επιδόματα ανεργίας μειώνονται σύμφωνα με τις μειώσεις του κατώτατου μισθού Αυστηρότεροι όροι εφαρμόζονται για τη διαθεσιμότητα των επιδομάτων ανεργίας Αναστολή του προγράμματος επιδότησης ενοικίου για τους χαμηλού εισοδήματος εργαζομένους Αυστηρότερος έλεγχος για ορισμένες παροχές (π.χ. πολυτεκνικό επίδομα), Μείωση άλλων παροχών (π.χ. οικογενειακές παροχές για τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα) Αυστηρότεροι κανόνες επιλεξιμότητας για ορισμένες παροχές (π.χ. επίδομα αλληλεγγύης ηλικιωμένων- ΕΚΑΣ) (Υπουργείο Οικονομικών, 2012, σ. 27, 30, 32). Υπήρξε επίσης μια σειρά μέτρων από τον ΟΑΕΔ (Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού) με στόχο τη διατήρηση θέσεων εργασίας, καθώς και την κατάρτιση και την απασχόληση. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι τα μέτρα αυτά έχουν συμβάλει σημαντικά στη μείωση του ποσοστού ανεργίας (Υπουργείο Οικονομικών, Ελλάδα, 2012, σ. 27). Στις 7 Νοεμβρίου 2012, το Ελληνικό Κοινοβούλιο ψήφισε τα μέτρα ύψους 13,5 δις για δύο χρόνια, με σκοπό να εξασφαλίσει την απελευθέρωση της βοήθειας των 31 δις. (από το ΔΝΤ και τα Ευρωπαϊκά Ιδρύματα), πολλά από τα οποία χρειάζονται,για να υποστηριχθούν οι τράπεζες. Τα μέτρα περιλαμβάνουν και σοβαρές περαιτέρω περικοπές στις συντάξεις, την κατά δύο χρόνια αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, που ανεβαίνει στα 67, την αύξηση των φόρων και νόμους που θα διευκολύνουν τις απολύσεις και τη μετακίνηση δημοσίων υπαλλήλων (Reuters, 2012). Υπάρχουν, επίσης, προτάσεις για περικοπές στις δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση (Κάριτας Αθήνα, 2012). Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις στην Αθήνα με συμμετοχή περίπου ανθρώπων και συνέπεσαν με μια διήμερη γενική απεργία, που κήρυξαν τα δύο μεγαλύτερα συνδικάτα της χώρας. Η Ελληνική Κυβέρνηση, παρά την πίεση που υφίσταται και τα πέντε χρόνια διάρκειας της κρίσης, συνεχίζει να απαλλάσσει εμπορικές ναυτιλιακές εταιρείες, τον πιο επιτυχημένο οικονομικό κλάδο της χώρας, από όλους τους φόρους (Spiegel Online International, 2012). Επιπλέον, η φοροδιαφυγή εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό πρόβλημα και μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι επτά στους δέκα αυτοαπασχολούμενους Έλληνες συνεχίζουν να αποκρύπτουν σημαντικά εισοδήματά τους (Spiegel Online International, 2012). Αυτό προκαλεί οργή και απογοήτευση σε πολλούς Έλληνες που επηρεάζονται από τον ένα μετά τον άλλο γύρους λιτότητας: «στην Ελλάδα, υπάρχει μια παραβίαση του κοινωνικού συμβολαίου, η οποία καταβυθίζει την ηθική των φόρων. Οι άνθρωποι είναι οργισμένοι και δικαίως αισθάνονται έτσι «(Friedrich Schneider, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Linz, Αυστρία, εμπειρογνώμονας σε θέματα παραοικονομίας στην Ελλάδα - Spiegel Online International, 2012). Ένα μέρος αυτής της οργής στρέφεται κατά των μεταναστών και οι εφημερίδες αναφέρουν σοβαρές επιθέσεις εναντίον μεταναστών, κάτι που επιδεινώθηκε μετά την άνοδο των ακροδεξιών τάσεων και που αποδεικνύεται από την άνοδο του κόμματος της Χρυσής Αυγής. 7

9 Στην έρευνα του Ευρωβαρόμετρου σχετικά με τις απόψεις των Ευρωπαίων για το κοινωνικό κλίμα, η Ελλάδα έχει τη χαμηλότερη θέση ανάμεσα στα Κράτη- μέλη, τα τρία από τα τέσσερα τελευταία χρόνια (το 2010 ήταν η δεύτερη μετά την Ρουμανία). Ο δείκτης της χώρας είναι όλο και χαμηλότερος κάθε χρόνο από το 2009 (όταν ξεκίνησε η έρευνα). Αν και η μείωση από - 0,4 το 2011 σε - 5,8 το 2012 είναι πολύ πιο έντονη από ό, τι σε προηγούμενα χρόνια, αυτή κατά πάσα πιθανότητα αντανακλά την αυξανόμενη οικονομική και πολιτική αναταραχή που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι στη χώρα (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012, σ ). Απασχόληση/ ανεργία Το 2011, το ποσοστό απασχόλησης στην Ελλάδα ήταν 59,9% σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ- 27 δηλ. 68,6% 13 για τα άτομα ηλικίας ετών. Πιο πρόσφατα, το ποσοστό στο πρώτο τρίμηνο του 2012 ήταν στο 56,4%, σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών της ΕΕ- 27 του 68%. Η Ελλάδα έχει βιώσει τη χειρότερη μείωση στα επίπεδα απασχόλησης στην ΕΕ των 27 κατά το δεύτερο τρίμηνο του τελευταίου έτους δηλ. του Η πτώση κατά 9% αντιπροσώπευε ανθρώπους. Η μείωση απασχόλησης στην Ελλάδα ήταν πολύ χειρότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (- 0,2%) (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012, σ. 13, 69). Όπως επίσης δείχνει το γράφημα 1, συνεχίζει μια έντονα πτωτική τάση που παρατηρείται από το Ένα χαρακτηριστικό της αγοράς εργασίας τα τελευταία χρόνια είναι η μείωση των θέσεις πλήρους απασχόλησης και η αύξηση της μερικής απασχόλησης ή των «εκ περιτροπής» συμβάσεων (Υπουργείο Οικονομικών, Ελλάδα, 2012, σ. 29). Γράφημα 1 Η ελληνική κυβέρνηση εφιστά επίσης την προσοχή στο ζήτημα του μεγάλου αριθμού των ανθρώπων που είναι οικονομικά ανενεργοί, οι οποίοι το 2011 (4,37 εκατομμύρια, κατά μέσο όρο) υπερέβησαν τον αριθμό των ατόμων που απασχολούνται (4,09 εκατομμύρια, κατά μέσο όρο). Αυτό εξηγείται από το μεγαλύτερο αριθμό των ανθρώπων που συνταξιοδοτήθηκαν και εκείνων που αποθαρρύνονται να αναζητήσουν εργασία (Υπουργείο Οικονομικών, Ελλάδα, 2012, σ. 24). Με τη μείωση της απασχόλησης, το ποσοστό ανεργίας έχει αυξηθεί. Το 2011 ήταν 17,7% (Eurostat, 2012i). Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί από τότε και ανέρχεται σε 25,1% τον Ιούλιο του 2012 (1,2 εκατομμύρια άτομα) αρκετά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ πίσω από Ισπανία 14 (Eurostat, 2012n, 2012o). Βλ. Παράρτημα 7. Η ανεργία των νέων (ηλικίας 15-24) είναι ιδιαίτερα υψηλή και διαμορφώθηκε στο 55,4% (Ιούνιος 2012), το υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ (Ιούνιος 2012) και σχεδόν 2,5 φορές πάνω από το μέσο ποσοστό του 22,5% (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012, σ. 72). Το ποσοστό αυξάνεται γρήγορα, αφού ανέβηκε κατά σχεδόν 11 ποσοστιαίες μονάδες από τον Ιούλιο του Φθάνοντας το 12,3% το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη και έχει αυξηθεί δραματικά κατά το πρώτο τρίμηνο του 2012 κατά 5,2 ποσοστιαίες μονάδες η μεγαλύτερη αύξηση στην ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012, σ. 73). Το τμήμα των 8

10 ανέργων ατόμων που είναι μακροχρόνια άνεργοι (δηλαδή, άνεργοι για 12 μήνες ή περισσότερο) ήταν λίγο κάτω από το 50% το 2011 (Eurostat, 2012i). ΕΛΛΑΔΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Ανεργία Κύριες Στατιστικές Ανεργία ποσοστό (%) 17.7% 25.1% (Ιούλιος) Ανεργία αριθμός ατόμων 877, εκατομμύρια (Ιούλιος) Ποσοστό Ανεργίας Νέων (15-24) Ποσοστό μακροχρονίως ανέργων (άνεργοι 12 μήνες η περισσότερο) Μέρος των μακροχρονίων ανέργων στο σύνολο ανέργων Πηγή: Eurostat, 2012i, Eurostat, 2012n, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2012, σελ % 55.4% (Ιούνιος) 12.3% (Q1) Φτώχεια Φτώχεια: Τα πανευρωπαϊκά συγκριτικά στοιχεία για τη φτώχεια στην Ελλάδα το 2011, έχουν μόλις διατεθεί(αν και στηρίζονται στα δεδομένα του προηγούμενου έτους). Η χρονική αυτή υστέρηση σημαίνει ότι τα στατιστικά στοιχεία που επικαλείται η παρούσα έκθεση για τη φτώχεια δείχνουν μόνο τις επιπτώσεις της σε προηγούμενες φάσεις της κρίσης. Το 2012, η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε ότι τα μέτρα λιτότητας σε συνδυασμό με τις μειώσεις στους μισθών καθώς και το εργατικό εισόδημα είναι πιθανό να έχουν μια επίδραση στα ποσοστά φτώχειας. που δεν έχει ακόμη αναδειχθεί στατιστικά (Υπουργείο Οικονομικών, Ελλάδα, 2012, σελ. 30,31). Ο συνδυασμένος δείκτης «του κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού», που χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της Στρατηγικής Ευρώπη 2020 έχει αυξηθεί σημαντικά για την Ελλάδα από 27,6% το 2009 σε 31% το Το 2011 αντιπροσώπευε πάνω από 3,4 εκατομμύρια άτομα (Eurostat, 2012c.). το Ευρωπαϊκό μέσο ποσοστό είναι 23,4%. Ο δείκτης για «τον κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού» είναι ένας συνδυασμένος δείκτης, ο οποίος περιλαμβάνει 3 ξεχωριστά μέτρα της φτώχειας. Οι τιμές για το καθένα από τα τρία μέτρα φαίνονται στο Γράφημα 2 και παρατίθενται στο Παράρτημα 3. Επιπλέον, το Παράρτημα 4 παρουσιάζει μια γραφική παράσταση που δείχνει τις τιμές για το 2010 και το 2011 (όπου αυτά είναι διαθέσιμα) για όλη την Ευρώπη. Εξετάζοντας τα τρία μέτρα χωριστά έχουμε μια πιο λεπτομερή εικόνα για τη φτώχεια στις χώρες της Ευρώπης από το Το μέτρο σε κίνδυνο φτώχειας είναι το πλέον συχνά χρησιμοποιούμενο στην Ευρώπη. Γράφημα 2 Όπως δείχνει το Γράφημα 2, η Ελλάδα βρισκόταν σε σχετικά υψηλά επίπεδα κινδύνου φτώχειας την δεκαετία του 2000, με μια μικρή πτώση το Τα επίπεδα όμως αυτά αυξάνονται και δείχνουν μια απότομη αύξηση το 2011, ωθώντας το επίπεδο σε ποσοστό υψηλότερο από αυτό του

11 Ο δείκτης «σε κίνδυνο φτώχειας» είναι ένα σχετικό μέτρο φτώχειας, το οποίο «σχετίζεται με ένα όριο εισοδήματος σε κάθε χώρα, που επηρεάζεται από το γενικό επίπεδο των εισοδημάτων και την κατανομή τους μέσα στον πληθυσμό (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2011, σ. 11).. Στην Ελλάδα, παρατηρήθηκε αύξηση των επιπέδων φτώχειας παρά το γεγονός ότι το όριο κινδύνου φτώχειας μειώθηκε σημαντικά 60% μεταξύ 2010 και 2011 παράλληλα με μια γενική μείωση των εισοδημάτων (Eurostat, 2012h). Δείτε το Παράρτημα 5 για τον κίνδυνο φτώχειας, Φτάνοντας στο 21,4% το 2011, το ποσοστό στην Ελλάδα έχει αυξηθεί σημαντικά από το 2008 (από 19,7% που ήταν). Το 2010 (όταν η διαθεσιμότητα των στοιχείων επιτρέπει τη σύγκριση), η Ελλάδα είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας στην ΕΕ- 27 (Eurostat, 2012c). Ο μέσος όρος στην ΕΕ των 27 ήταν την ίδια στιγμή στο 16,4%. Το ποσοστό στην Ελλάδα ήταν το έκτο υψηλότερο ποσοστό και μόνο ελαφρά το υπερέβαιναν τα αντίστοιχα πέντε άλλων χωρών, της Λιθουανίας, της Βουλγαρίας, της Ισπανίας, της Ρουμανίας και της Λετονίας (Eurostat, 2012c). Το ποσοστό του 21,4% για το 2011 δείχνει μια αύξηση της τάξης του 1,3 ποσοστιαίων μονάδων μέσα σε ένα χρόνο και αντιπροσωπεύει πάνω από 2,3 εκατομμύρια ανθρώπους (Eurostat, 2012c) Όπως φαίνεται στο γράφημα 2, μεταξύ 2010 και 2011 υπήρχε επίσης μια ορατή αύξηση στους άλλους δύο δείκτες της φτώχειας δηλ. ανθρώπους που στερούνται πλέον σημαντικά υλικά αγαθά και εκείνους που ζούσαν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή συχνότητα εργασίας. Το ποσοστό αυτών που ουσιαστικά στερούνται πλέον σημαντικά υλικά αγαθά αυξήθηκε από 11,6% το 2010 σε 15,2% το 2011, αντιπροσωπεύοντας συνολικά 1,6 εκατ. άτομα και μια αύξηση σε ένα έτος (Eurostat, 2012c). Το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά με πολύ χαμηλή ένταση εργασίας αυξήθηκε από 7,5% το 2010 σε 11,8% το 2011, ποσοστό που ανάγεται σε ανθρώπους (Eurostat, 2012c). Τα δεδομένα EU SILC επιτρέπουν την ανάλυση του ποσοστού των ατόμων που ζουν κάτω από το όριο του 40%, που σημαίνει τις φτωχότερες ομάδες ατόμων, των οποίων το εισόδημα είναι λιγότερο από το 40% του μέσου εισοδήματος. Συνολικά, στην ΕΕ των 27 ο μέσος όρος έχει αυξηθεί ελαφρώς από το 2008,με το μέσο όρο στο 5,6% το 2010 (το τελευταίο έτος για το οποίο σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία). Στην Ελλάδα αντίθετα, έχει σημειωθεί αύξηση μεταξύ 2009 και 2011, πηγαίνοντας από 6,6% στο 8,2% (Eurostat, 2012d). Αυτό υποδηλώνει ότι στο σύνολο του πληθυσμού που ζει κάτω από το όριο της φτώχειας υπάρχουν ενδείξεις μιας όλο και βαθύτερης φτώχειας μεταξύ αυτών των φτωχότερων ανθρώπων. Μια άλλη ένδειξη του βάθους της φτώχειας είναι το χάσμα του σχετικού μέσου όρου σε κίνδυνο φτώχειας, το οποίο βοηθά να ποσοστικοποιηθούν τα ποσοστά που δείχνουν πόσο φτωχοί είναι οι φτωχοί. Το χάσμα του ποσοστού αυτών που κινδυνεύουν από τη φτώχεια έχει διευρυνθεί στην Ελλάδα κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες μεταξύ 2010 και Αυτό διαμορφώθηκε στο 26,1%, ποσοστό που υπερέβησαν μόνο η Ισπανία και τέσσερις από τις Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (η Λετονία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Λιθουανία) (Eurostat, 2012q). Στην Ελλάδα, υπήρξε επίσης μια εντυπωσιακή αύξηση μεταξύ 2010 και 2011 σε νοικοκυριά που αναφέρουν σοβαρές δυσκολίες στη διατήρηση ενός βασικού βιοτικού επιπέδου. Για παράδειγμα: εκείνοι που δεν μπορούν να κρατήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά αυξήθηκαν κατά πάνω από 3 ποσοστιαίες μονάδες από 15,4% σε 18,6%. (Το ποσοστό τους το 2006 ήταν 12%) (Eurostat, 2012r) το ποσοστό εκείνων που δεν μπορούν να εξασφαλίσουν κάθε δεύτερη ημέρα ένα γεύμα με κρέας, κοτόπουλο ή ψάρι (ή για τους χορτοφάγους το αντίστοιχο ισοδύναμο) αυξήθηκε από 7,9% το 2010 σε 9,2% το 2011 (Eurostat, 2012s). 10

12 Παιδιά: το ποσοστό της παιδικής φτώχειας στην Ελλάδα είναι υψηλότερο σε σχέση με το μέσο όρο της ΕΕ27, τουλάχιστον από το 2005 (από τότε υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία διαθέσιμα από την Eurostat). Με 23% το 2010, η Ελλάδα έχει ένα ποσοστό της παιδικής φτώχειας που είναι πάνω από το μέσο της ΕΕ27 (από 20,5%) και αυτό ξεπεράστηκε μόνο από έξι άλλες χώρες την Ισπανία, την Ιταλία, τη Βουλγαρία, την Λετονία, τη Λιθουανία και τη Ρουμανία. Το ποσοστό φτώχειας της παιδικής ηλικίας αυξήθηκαν στην Ελλάδα μεταξύ του 2004 και 2007 και παρέμεινε από τότε γύρω στο 23%, αλλά το 2011 παρουσιάζει ελαφρά αύξηση σε 23,7% (Eurostat, 2012e). Ηλικιωμένοι: Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας για τα άτομα άνω των 65 ετών στην Ελλάδα ήταν 21,3% το Το ποσοστό αυτό ήταν πάνω από το μέσο όρο ΕΕ- 27 με ποσοστό 16% (Eurostat, 2012f). Είναι επίσης, υψηλότερο από τον κίνδυνο φτώχειας του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας (19%) (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012, Πίνακας 5). Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν μια υπολογίσιμη αύξηση (περισσότερο από δύο ποσοστιαίες μονάδες) του ποσοστού φτώχειας για αυτή την ηλικιακή ομάδα μεταξύ 2010 και διαμορφώθηκε στο 23,6%, ποσοστό που υπερβαίνει το αντίστοιχο ποσοστό του 2007 (Eurostat, 2012e). Το 25,2% των ηλικιωμένων γυναικών στην Ελλάδα έχει υψηλότερο ποσοστό κινδύνου φτώχειας από ό, τι το αντίστοιχο των ηλικιωμένων ανδρών (21,7%) (Eurostat, 2012e). Οι ηλικιωμένες γυναίκες στην Ελλάδα έχουν επίσης υψηλότερο ποσοστό σοβαρών υλικών στερήσεων από τους ηλικιωμένους άνδρες, με μία διαφορά σχεδόν 5 ποσοστιαίων μονάδων το 2010 (Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας, 2012, Πίνακας 11). Φτωχοί εργαζόμενοι: Το ποσοστό της φτώχειας στην Ελλάδα για τους ανθρώπους που απασχολούνται και οι οποίοι παρόλα αυτά δεν κερδίζουν αρκετά, για να προστατευτούν από τη φτώχεια ( φτωχοί εργαζόμενοι) είναι 11,9% (2011). Αυτό είναι ένα από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη, το υπερβαίνει μόνο η Ισπανία και η Ρουμανία το 2011 (από τις χώρες για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία) (Eurostat, 2012g). Ο ΟΟΣΑ έχει προσδιορίσει ότι αυτό είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, με τους εργαζόμενους με μερική απασχόληση και εκείνους με προσωρινές συμβάσεις να πλήττονται περισσότερο (ΟΟΣΑ, χ.χ., σ.. 12). Συζήτηση: οι επιπτώσεις στις ευπαθείς οµάδες Τα επίπεδα απασχόλησης στην Ελλάδα ήταν σε πτωτική τροχιά από το 2008 και η χώρα γνώρισε τη χειρότερη πτώση της απασχόλησης στην Ευρώπη για το δεύτερο τρίμηνο του Η ανεργία είναι πολύ υψηλή, μόλις πίσω από το αντίστοιχο ποσοστό της Ισπανίας, η οποία έχει το υψηλότερο στην Ευρώπη (βλ. Παράρτημα 7). Το ποσοστό ανεργίας των νέων είναι το υψηλότερο στην Ευρώπη και υπερβαίνει το 50% των νέων (κάτω των 25 ετών). Τα ποσοστά μακροπρόθεσμης ανεργίας είναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη και επιπλέον έχουν πρόσφατα δείξει τον υψηλότερο ρυθμό αύξησης. Η εισοδηματική ανισότητα έχει αυξηθεί στην Ελλάδα μεταξύ του 2010 και Το 2011 το μερίδιο του εισοδήματος του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού ήταν 6 φορές μεγαλύτερο από ό,τι για το φτωχότερο 20%. Αυτό αυξήθηκε από το 5,6% το 2010 (ΕΛ. ΣTAT, 2012, σ.. 51). Ορισμένα μέτρα έχουν ληφθεί για την αντιμετώπιση της παραοικονομίας 16, αλλά παρά το μεγάλο χρονικό διάστημα που διαρκεί η οικονομική κρίση και παρά τους διαδοχικούς γύρους των μέτρων λιτότητας, είναι κοινό μυστικό ότι η φοροδιαφυγή είναι ακόμη διαδεδομένη και ότι οι πιο εύποροι Έλληνες δεν έχουν καμία μεγαλύτερη δυσκολία τώρα να πληρώσουν τους φόρους τους από ό, τι πριν (Spiegel Online International, 2012). 11