ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: Οργανωτική θεωρία... 23

Transcript

1

2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Τι είναι Management Frederic Taylor...15 Henry Fayol...16 Max Weber...16 Edward Deming...16 Peter Drucker...17 Michael Hammer and James Champy...17 Joan Magretta...18 Garry Hamel...18 Stephen Covey...18 Management και Ηγεσία...19 Η Διαχρονική Πορεία του Management...19 ΕΝΟΤΗΤΑ Ι: Οργανωτική θεωρία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η επιχείρηση ως οργανισμός Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Οι τρεις δομές της επιχείρησης Η δομή των αποφάσεων Η δομή της επικοινωνίας Η δομή της παρακίνησης Οι τέσσερις δραστηριότητες της επιχείρησης Το περιβάλλον της επιχείρησης...46

4 6 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Περίληψη...50 Ερωτήσεις-Ασκήσεις...51 Παραπομπές...52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Παραδοσιακές θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης (ΟΔΕ) Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Μηχανοκεντρικές θεωρίες Η Αμερικανική Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Η Ευρωπαϊκή Σχολή Οργάνωσης και Διοίκησης Ανθρωποκεντρικές θεωρίες...63 Περίληψη...70 Ερωτήσεις-Ασκήσεις...73 Παραπομπές...73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Σύγχρονες θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης (ΟΔΕ) Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Βασικές αρχές σύγχρονων θεωριών Στρατηγική διοίκηση και διοίκηση με στόχους Αναδιάρθρωση επιχειρήσεων...84 Υιοθέτηση και προσαρμογή...86 Απομίμηση...89 Κορεσμός...93 Οικονομική απαξίωση...94 Περιπλοκότητα των νέων προϊόντων Διοίκηση αλλαγών και δημιουργική καταστροφή επιχειρήσεων Συγκριτική αξιολόγηση Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές...109

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 7 ΕΝΟΤΗΤΑ IΙ: Οργανωτικός σχεδιασμός ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: Προγραμματισμός Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια του προγραμματισμού Διαδικασία προγραμματισμού Καθορισμός αντικειμενικών στόχων Εκτίμηση παρούσας κατάστασης και πρόβλεψη μελλοντικών τάσεων Διαμόρφωση έκθεσης προϋπολογισμού Ανάπτυξη σχεδίων δράσης Διαδικασία λήψης αποφάσεων Χρησιμότητα και αρχές προγραμματισμού Δυσκολίες προγραμματισμού Εκτέλεση Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: Οργάνωση Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της οργάνωσης Διαδικασία οργάνωσης Διαίρεση εργασίας-εξειδίκευση Τμηματοποίηση Καθορισμός ιεραρχίας, σχέσεων εξουσίας, εύρους έλεγχου Καθορισμός οργανωτικής δομής Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές...160

6 8 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: Διεύθυνση Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της διεύθυνσης Διαδικασία διεύθυνσης Περιγραφή θέσεων εργασίας Στελέχωση Δημιουργία κουλτούρας Διοίκηση ανθρώπινων πόρων Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: Συντονισμός Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια του συντονισμού Διαδικασία συντονισμού Καθορισμός ιεραρχίας και σχέσεων εξουσίας Εφαρμογή αποτελεσματικής μορφής τμηματοποίησης Προσδιορισμός αιτιών και εφαρμογή στρατηγικών χειρισμού συγκρούσεων Εφαρμογή μηχανισμών συντονισμού Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: Έλεγχος Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια του έλεγχου Είδη ελέγχου Προσδιοριστικοί παράγοντες ελέγχου...215

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Η διαδικασία του ελέγχου Καθορισμός προτύπων και προδιαγραφών παραγωγής Μέτρηση και αξιολόγηση αποτελεσμάτων Σύγκριση αποτελεσμάτων με πρότυπα Εντοπισμός αιτιών αποκλίσεων και εφαρμογή μέτρων για την εξάλειψή τους Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΕΝΟΤΗΤΑ IIΙ: Οργανωσιακή αποτελεσματικότητα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9: Αποδοτικότητα Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της αποδοτικότητας Η έννοια της αποδοτικότητας στην οικονομική επιστήμη Η έννοια της αποδοτικότητας στο μάνατζμεντ Εκτίμηση της αποδοτικότητας Η μέθοδος της Ανάλυσης Δεικτών (Ratio Analysis, RA) Η μέθοδος της Οικονομετρικής Ανάλυσης (Regression Method, RM) Η μέθοδος των Βέλτιστων Προτύπων (Data Envelopment Analysis, DEA) Στρατηγικές βελτίωσης αποδοτικότητας Αξιοποίηση της εργασίας Αξιοποίηση του κεφαλαίου Logistics υψηλού επιπέδου και διοικητικές πρακτικές Εκτέλεση εργασίας από τρίτους (Outsourcing) Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές...257

8 10 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: Ποιότητα Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της ποιότητας Το κόστος ποιότητας Το κόστος ελέγχου Το κόστος αποτυχίας ελέγχου Εκτίμηση της ποιότητας Στρατηγικές βελτίωσης της ποιότητας Ο κύκλος ποιότητας του Edwards Deming Ο οδικός χάρτης του Joseph Juran Οι τέσσερις αρχές του Phillip Crosby Το διάγραμμα του Kaoru Ishikawa Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΕΝΟΤΗΤΑ IV: Οργανωσιακή συμπεριφορά και ανάπτυξη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ηγεσία και παρακίνηση Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της ηγεσίας Πηγές δύναμης ηγέτη Στυλ συμπεριφοράς ηγέτη Κανόνες επιτυχίας ηγέτη Η έννοια της παρακίνησης Γραφειοκρατικοί μηχανισμοί Μηχανισμοί απόδοσης Κουλτούρα Κίνητρα...307

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 11 Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12: Διαχείριση γνώσης Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της διαχείρισης γνώσης Διαδικασία διαχείρισης γνώσης Επικοινώνηση της άρρητης γνώσης Δημιουργία νέων εννοιών Αιτιολόγηση νέων εννοιών Κατασκευή αρχετύπου Πολλαπλασιαστική Αξιοποίηση της Γνώσης Οργανωσιακή μάθηση Επικοινωνία Μέθοδοι επικοινωνίας Δυσκολίες επικοινωνίας Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13: Διαχείριση ταλέντου Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια του ταλέντου Διαδικασία διαχείρισης ταλέντου Ανάπτυξη και εκπαίδευση χαρισματικών στελεχών Ενδυνάμωση ταλέντων Διατήρηση ταλέντων...352

10 12 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14: Συλλογική επιχειρηματικότητα Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγη Η έννοια της συλλογικής επιχειρηματικότητας Μορφές συλλογικής επιχειρηματικότητας Εσωτερική συλλογική επιχειρηματική δραστηριότητα Εξωτερική συλλογική επιχειρηματική δραστηριότητα Τυπική συλλογική επιχειρηματική δραστηριότητα Άτυπη συλλογική επιχειρηματική δραστηριότητα Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15: Κοινωνία κοινού πεπρωμένου Μαθησιακοί στόχοι Εισαγωγή Η έννοια της κοινωνίας κοινού πεπρωμένου Στρατηγικές υλοποίησης κοινωνίας κοινού πεπρωμένου Οι περιορισμοι της κοινωνιας κοινου πεπρωμενου Ο περιορισμός του εξειδικευμένου προσωπικού Ο περιορισμός των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας Ο περιορισμός της κλίμακας Ο κοινωνικός περιορισμός Περίληψη Ερωτήσεις-Ασκήσεις Παραπομπές...400

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνική Ξένη...402

12

13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τι είναι Management Όπως συμβαίνει και με κάθε αντικείμενο μελέτης, το αντικείμενο του management έχει οριστεί και ερμηνευτεί με διάφορους τρόπους και έχει διέλθει από διάφορα στάδια εφαρμογής. Στα τέλη του 19 ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα, το management ήταν συνώνυμο με τη διαδικασία του ορθολογικού καταμερισμού της εργασίας στις βιομηχανικές μονάδες της εποχής, εστιαζόταν, δηλαδή, στη διαχειριστική δραστηριότητα της επιχείρησης. Στα μέσα του 20 ου αιώνα, το management ήταν συνώνυμο με τη διαδικασία της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού, εστιαζόταν, δηλαδή, στην επιχειρηματική δραστηριότητα της επιχείρησης. Στα τέλη του 20 ου και στις αρχές του 21 ου αιώνα, το management είναι συνώνυμο με τη διαδικασία σχεδιασμού κοινωνιών κοινού πεπρωμένου και οράματος, ε- στιάζεται, δηλαδή, στην κοινωνική δραστηριότητα της επιχείρησης. Το παραδοσιακό management, με κυριότερους εκπροσώπους τους Taylor, Fayol και Weber, δίνει έμφαση στη διαχειριστική δραστηριότητα της επιχείρησης. Το σύγχρονο management, με κυριότερους εκπροσώπους τους Drucker, Hammer και Champy, Magretta, Hamel και Covey, δίνει έμφαση στην επιχειρηματική και κοινωνική δραστηριότητα της επιχείρησης. Frederic Taylor Ο «πατέρας» της Αμερικάνικης Σχολής του management, Frederic Taylor ορίζει το management ως τη διαδικασία του διαχωρισμού των δραστηριοτήτων της επιχείρησης σε επιμέρους καθήκοντα και την ορθολογική κατανομή του εργατικού δυναμικού στα καθήκοντα αυτά. Με άλλα λόγια, ο Taylor εφάρμοσε στη βιομηχανική παραγωγή τις αρχές του καταμερισμού της εργασίας του Adam Smith, σύμφωνα με τις οποίες το συνολικό έργο της επιχείρησης χωρίζεται σε επιμέρους

14 16 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ θέσεις εργασίας με συγκεκριμένα καθήκοντα. Τα καθήκοντα αυτά αναλαμβάνουν οι σωστοί εργαζόμενοι, οι οποίοι τοποθετούνται στις σωστές θέσεις εργασίας κάτω από την επίβλεψη μιας «στρατιάς» από μεσαία και ανώτερα διευθυντικά στελέχη, με σκοπό τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας του οργανισμού. Henry Fayol Ο «πατέρας» της Ευρωπαϊκής Σχολής του management Henry Fayol ορίζει το management ως τη διαδικασία του Σχεδιασμού, της Οργάνωσης, της Επικοινωνίας, του Συντονισμού και του Ελέγχου. Υποστηρίζει ότι οι διάφορες δραστηριότητες της επιχείρησης, παρά τις διαφορές που παρατηρούνται μεταξύ τους, είναι δυνατό να καταταγούν σε επιμέρους λειτουργίες, όπως η τεχνική, η εμπορική, η χρηματοοικονομική και η λογιστική. Παράλληλα προτείνει κάποιες βασικές αρχές για τη στήριξη του έργου των στελεχών, όπως ο καταμερισμός εργασίας, η ιεραρχία, η προώθηση του γενικού συμφέροντος, η πειθαρχία και η δίκαιη ανταμοιβή. Max Weber Ο «πατέρας» του γραφειοκρατικού management Max Weber ορίζει το management ως τη διαδικασία που περιλαμβάνει τις λειτουργίες του γραφειοκρατικού ελέγχου και διοίκησης. Τυποποίησε το παραδοσιακό μάνατζμεντ και υποστηρίζει ότι η γραφειοκρατική οργανωτική δομή είναι το πλέον λογικό μέσο για την άσκηση ελέγχου πάνω στους ανθρώπους. Η γραφειοκρατία δεν αποτελεί αρνητικό φαινόμενο αλλά μια θεωρία οργάνωσης και διοίκησης, η οποία ανταποκρίνεται κυρίως στις ανάγκες των μεγάλων και πολύπλοκων επιχειρήσεων. Ως βασικές αρχές του γραφειοκρατικού management, ο Weber αναφέρει την ύπαρξη κανόνων, διαδικασιών και προτύπων, την καταγραφή πράξεων και αποφάσεων, την ιεραρχική δομή και τις τυπικές διαδικασίες επιλογής και προαγωγών του προσωπικού. Edward Deming Ο Edward Deming ορίζει το management ως τη διαδικασία προσδιορισμού των αναγκών και των απαιτήσεων των πελατών και των διαθέσιμων πόρων, συλλογής πληροφοριών και εφαρμογής σχεδίου για τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων προς ικανοποίηση των αναγκών των πελατών. Σύμφωνα με τον Deming, το management προϋποθέτει την υιοθέτηση από την επιχείρηση μιας σειράς από αρχές, όπως ανάπτυξη νέας φιλοσοφίας, συνέπεια, αποτελεσματική ηγεσία και συμμετοχή όλων των εργαζόμενων για τη μεγιστοποίηση της αξίας. Για τον Deming, μία επιχείρηση ιδρύεται και λειτουργεί για να παρέχει αγαθά και υπηρεσίες που βοηθούν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής του ανθρώ-

15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 17 που. Γι αυτόν το λόγο, η διαδικασία βελτίωσης της ποιότητας αποτελεί μία ολοκληρωμένη διαδικασία, στην οποία συμμετέχει ενεργά ο καταναλωτής, οι ανάγκες του οποίου καθοδηγούν την επιχείρηση στην παραγωγή του προϊόντος που εκείνος επιθυμεί, ενώ οι απαιτήσεις του επιτάσσουν την ανάγκη συνεχούς ελέγχου ή επανασχεδιασμού των επιμέρους λειτουργιών για τη μεγιστοποίηση της αξίας και της ικανοποίησης του πελάτη. Peter Drucker Ο Peter Drucker ορίζει το management σαν μια σύνθετη διαδικασία που περιλαμβάνει πέντε επιμέρους λειτουργίες, τον Προγραμματισμό, την Οργάνωση, την Ε- πικοινωνία και τα Κίνητρα, την Αξιολόγηση και την Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού. Προτείνει την κατανομή των επιμέρους στόχων σε τμήματα και άτομα προκειμένου η επιχείρηση να επιτύχει το τελικό επιδιωκόμενο αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, το management καθορίζει: τους στόχους της επιχείρησης από τα ανώτερα διοικητικά στελέχη. τους στόχους των επιμέρους τμημάτων από τους προϊστάμενους. τους στόχους προς επίτευξη από τον προϊστάμενο του τμήματος προς τον υφιστάμενο, λαμβάνοντας υπόψη τις δυνατότητές του ενώ ο υφιστάμενος προτείνει στόχους στον προϊστάμενο έχοντας κατανοήσει τους γενικούς στόχους της επιχείρησης. τις σχέσεις προϊσταμένου και υφισταμένου, οι οποίοι συζητούν και καταλήγουν σε συγκεκριμένους στόχους που αναλαμβάνει ο υφιστάμενος να υλοποιήσει. τις μεθόδους επίτευξης του στόχου και τη λήψη διορθωτικών μέτρων αν χρειαστεί. Σύμφωνα με τον Drucker, η επιχείρηση θα πρέπει να μεγιστοποιήσει την αξία του προϊόντος στον καταναλωτή, επιλέγοντας στρατηγικές μείωσης κόστους και βελτίωσης ποιότητας, καθώς παρατηρείται αλλαγή και κορεσμός των αγορών και κατά επέκταση αλλαγή των αναγκών και απαιτήσεων των καταναλωτών. Michael Hammer and James Champy Οι Michael Hammer and James Champy ορίζουν το management ως τη διαδικασία κατανομής των εργαζομένων στις επιμέρους διαδικασίες της επιχείρησης. Α- ντιτίθενται στις θέσεις του Taylor, υποστηρίζοντας ότι η παραγωγική διαδικασία των επιχειρήσεων δεν είναι σταθερή αλλά μεταβάλλεται, και επομένως οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναλαμβάνουν περισσότερα από ένα καθήκοντα και να

16 18 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ γνωρίζουν τη συνολική παραγωγική και οργανωτική διαδικασία. Αυτό σημαίνει την κατάργηση της παραδοσιακής ιεραρχικής οργάνωσης, την κατάργηση του μεσαίου επιπέδου μάνατζμεντ και την αντικατάστασή του από μια οριζόντια οργάνωση, όπου οι εργαζόμενοι δουλεύουν σε ομάδες, εκτελούν πολλαπλά καθήκοντα, λαμβάνουν τις δικές τους αποφάσεις και είναι υπεύθυνοι για τα πιθανά αποτελέσματα. Joan Magretta Η Joan Magretta ορίζει το management ως τη διαδικασία του σχεδιασμού και της εκτέλεσης των σχεδίων δράσης. Υποστηρίζει ότι ο καθορισμός της αλυσίδας αξίας της επιχείρησης είναι βασικής σημασίας διότι βοηθά στον καθορισμό των επιμέρους θέσεων εργασίας και στην σωστή οργάνωση, συντονισμό και έλεγχό τους. Προτείνει την εφαρμογή στρατηγικών που αναπτύσσουν κοινό όραμα και σκοπούς ενώ προωθούν την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της επιχείρησης και τις καινοτομίες. Garry Hamel Ο Garry Hamel, επεκτείνοντας τις θεωρίες του Drucker και της Magretta, ορίζει το management ως τη διαδικασία της διαχείρισης του νεωτερισμού και των διαδικασιών που τον προωθούν και περιλαμβάνει τις εξής λειτουργίες: Σχεδιασμός και προγραμματισμός Κινητοποίηση και ευθυγράμμιση Συντονισμός και έλεγχος Ανάπτυξη και ανάθεση καθηκόντων Συσσώρευση και εφαρμογή Συσσώρευση και κατανομή Εξισορρόπηση των αναγκών των stakeholders Σκοπός Προσπάθεια Δράσεις-Ενέργειες Ταλέντα Γνώση Πόροι Απαιτήσεις Stephen Covey Ο Stephen Covey ορίζει το management ως τη διαδικασία της δημιουργίας εργαζομένων με ξεχωριστή προσωπικότητα για τη δημιουργία κοινωνιών κοινού πεπρωμένου και οράματος. Υποστηρίζει ότι οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναπτύξουν κανόνες συμπεριφοράς, που θα τους ακολουθούν τόσο στην προσωπική όσο και στην επαγγελματική τους ζωή. Συγκεκριμένα, τονίζει την ανάγκη υιοθέτησης ενός ηθικού κώδικα προσωπικότητας και ενός ηθικού κώδικα χαρακτήρα. Ο ηθικός κώδικας προσωπικότητας περιλαμβάνει τακτικές που προωθούν τις διαπρο-

17 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 19 σωπικές σχέσεις των εργαζομένων. Ο ηθικός κώδικας χαρακτήρα περιλαμβάνει τακτικές που προωθούν αξίες, όπως η ακεραιότητα, η αφοσίωση, η ταπεινοφροσύνη και η αυτοσυγκράτηση. Management και Ηγεσία Η ηγεσία αναφέρεται στην εμπνευσμένη καθοδήγηση των εργαζομένων της επιχείρησης από ένα ικανό και αποτελεσματικό διοικητικό στέλεχος, με συγκεκριμένα στοιχεία ηγετικής συμπεριφοράς, όπως σύλληψη οράματος και διάδοσή του στους συνεργάτες, ενδυνάμωση, ανάπτυξη, παρακίνηση, εμψύχωση και επιβράβευση των συνεργατών, διαμόρφωση στόχων και σχεδίων για την υλοποίησή τους και εξουσία καθοδήγησης και ελέγχου. Ο αποτελεσματικός ηγέτης διαθέτει συγκεκριμένες πηγές εξουσίας και δύναμης, όπως η δύναμη της ανταμοιβής και της τιμωρίας, η δύναμη της αναφοράς, η δύναμη των ειδικών και η δύναμη των πληροφοριών ενώ διαμορφώνει συγκεκριμένο στυλ ηγεσίας, αυταρχικό, δημοκρατικό ή εξουσιοδοτικό, προκειμένου να εμπνεύσει όλους τους εργαζόμενους σε όλες τις λειτουργίες οργάνωσης και διοίκησης, από τον προγραμματισμό μέχρι την εκτέλεση. Όπως συμβαίνει και σε άλλες επιστήμες, η επιστήμη του management εξελίσσεται διαχρονικά μαζί με την οικονομία, την τεχνολογία και την κοινωνία, μετατοπίζοντας το ενδιαφέρον από τη μηχανή στον εργαζόμενο, στον καταναλωτή και στην κοινωνία, και από τη στενή παρακολούθηση στην ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού, στη διαχείριση γνώσης, στη διαχείριση ταλέντου, στη συλλογική επιχειρηματικότητα και στην κοινωνία κοινού πεπρωμένου. Η Διαχρονική Πορεία του Management Μηχανή Εργαζόμενος Καταναλωτής Κοινωνία Παρακολούθηση- Έλεγχος Ανάπτυξη Εργατικού Δυναμικού Διαχείριση Γνώσης Διαχείριση Ταλέντου- Ηγεσία Συλλογική Επιχειρ/κότητα Κοινωνία Κοινού Πεπρωμένου Ακολουθώντας αυτή τη διαχρονική εξέλιξη του management, το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες. Η πρώτη ενότητα αναλύει τις βασικές θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο περιγράφει την ε- πιχείρηση ως οργανισμό και αναλύει τη δομή, τις δραστηριότητες και το περιβάλλον της. Το δεύτερο κεφάλαιο περιγράφει τις παραδοσιακές θεωρίες οργάνωσης

18 20 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ και διοίκησης, κατατάσσοντας τις σε μηχανοκεντρικές και ανθρωποκεντρικές θεωρίες. Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει τις σύγχρονες θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης, προσδιορίζοντας τις βασικές αρχές τους με ιδιαίτερη έμφαση στη συγκριτική παράθεση με τις αρχές των παραδοσιακών θεωριών. Η δεύτερη ενότητα αναλύει την έννοια του οργανωτικού σχεδιασμού σε πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναλύει τη λειτουργία του προγραμματισμού και περιγράφει τη διαδικασία της ιεράρχησης των στόχων της επιχείρησης και της εκτέλεσης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη χρησιμότητα και τις δυσκολίες για έ- ναν αποτελεσματικό προγραμματισμό. Το δεύτερο κεφάλαιο αναλύει τη λειτουργία της οργάνωσης και περιγράφει τη διαδικασία δημιουργίας αξίας της επιχείρησης και τις διαδικασίες του προσδιορισμού των σχέσεων εξουσίας, της τμηματοποίησης και του καθορισμού της οργανωτικής δομής της επιχείρησης. Το τρίτο κεφάλαιο αναλύει τη λειτουργία της διεύθυνσης και περιγράφει τις διαδικασίες της περιγραφής και της στελέχωσης των θέσεων εργασίας, της δημιουργίας οργανωσιακής κουλτούρας και της διοίκησης των ανθρώπινων πόρων. Το τέταρτο κεφάλαιο αναλύει τη λειτουργία του συντονισμού και περιγράφει συγκεκριμένους μηχανισμούς για την ολοκλήρωση και συνεργασία μεταξύ τμημάτων και εργαζομένων σε ένα περιβάλλον με έντονες συγκρούσεις. Το πέμπτο κεφάλαιο αναλύει τη λειτουργία του ελέγχου και περιγράφει στρατηγικές για την παρακολούθηση και την επίβλεψη των εργαζομένων της επιχείρησης. Η τρίτη ενότητα αναλύει την έννοια της οργανωσιακής αποτελεσματικότητας σε δύο κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο ορίζει την έννοια της αποδοτικότητας και αναλύει τις μεθόδους μέτρησης και τις πρακτικές βελτίωσής της. Το δεύτερο κεφάλαιο ορίζει την έννοια της ποιότητας, περιγράφει τις διαστάσεις και το κόστος της ποιότητας και αναλύει τη διαδικασία εκτίμησής της και τις πρακτικές βελτίωσής της. Η τέταρτη ενότητα αναλύει την έννοια της οργανωσιακής συμπεριφοράς και ανάπτυξης σε πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο ορίζει τις έννοιες της ηγεσίας και της παρακίνησης, περιγράφει τα βασικά χαρακτηριστικά και τους κανόνες ε- πιτυχίας του ηγέτη και αναλύει τους βασικούς μηχανισμούς παρακίνησης, που εφαρμόζει η επιχείρηση. Το δεύτερο κεφάλαιο ορίζει τις έννοιες της διαχείρισης γνώσης, της οργανωσιακής μάθησης και της επικοινωνίας και περιγράφει τη διαδικασία διαχείρισης γνώσης και τις μεθόδους μετάδοσής της. Το τρίτο κεφάλαιο ορίζει την έννοια του ταλέντου και περιγράφει τη διαδικασία διαχείρισης ταλέντου, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη και εκπαίδευση των χαρισματικών στελεχών της επιχείρησης, την ενδυνάμωση και τη διατήρηση των ταλέντων τους. Το τέταρτο κεφάλαιο ορίζει την έννοια της συλλογικής επιχειρηματικότητας

19 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 21 και περιγράφει τις διάφορες μορφές της. Το πέμπτο κεφάλαιο ορίζει την έννοια της κοινωνίας κοινού πεπρωμένου, αναλύει τις στρατηγικές υλοποίησης μιας κοινωνίας κοινού πεπρωμένου και καθορίζει τα όρια της. Το παρόν βιβλίο παρουσιάζει μια σειρά από καινοτομίες. Εισάγει και αναλύει σύγχρονες μορφές επιχειρηματικής οργάνωσης, όπως η συλλογική επιχειρηματικότητα και η κοινωνία κοινού πεπρωμένου. Κάθε κεφάλαιο είναι δομημένο έτσι ώστε να διευκολύνει το φοιτητή να κατανοήσει και να εφαρμόσει τις έννοιες και τις θεωρίες του μάνατζμεντ. Για το σκοπό αυτό παραθέτει: Συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους για κάθε κεφάλαιο. Πλαίσια αποσαφήνισης των βασικών εννοιών σε κάθε κεφάλαιο. Παραπομπές και παραδείγματα από Ελληνικές, Ευρωπαϊκές, Αμερικανικές και Ασιατικές επιχειρήσεις. Περιλήψεις για τη συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου κάθε κεφαλαίου. Ερωτήσεις και ασκήσεις για την εφαρμογή των εννοιών και θεωριών μάνατζμεντ κάθε κεφαλαίου.

20

21 ΕΝΟΤΗΤΑ Ι Οργανωτική θεωρία Η οργανωτική θεωρία παρέχει τις βασικές αρχές οργάνωσης και διοίκησης των σύγχρονων επιχειρήσεων. Η γεωμετρική αύξηση των οικονομικών συναλλαγών και η παράλληλη αύξηση του μεγέθους των επιχειρήσεων από τα τέλη του 19 ου αιώνα μέχρι σήμερα οδήγησαν στη ραγδαία ανάπτυξη πολύπλοκων οργανισμών και στο διαχωρισμό της ιδιοκτησίας από το μάνατζμεντ. Αυτό σημαίνει ότι η ιστορική εξέλιξη των επιχειρήσεων αποδίδει διαχρονικά διαφορετικό περιεχόμενο στη σχέση οργάνωσης και διοίκησης και ερμηνεύει α- ναλόγως το περιεχόμενο της οργανωτικής επιστήμης της επιστήμης του μάνατζμεντ, όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλείται. Η ενότητα, που ακολουθεί, αρχίζει από την περιγραφή της επιχείρησης ως οργανισμό, των βασικών στοιχείων που τη συνθέτουν, της δομής και των δραστηριοτήτων της. Προχωρεί στην ανάλυση των βασικών παραδοσιακών και σύγχρονων θεωριών οργάνωσης και διοίκησης, και χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει τα βασικά στοιχεία μιας επιχείρησης, τις τρεις δομές και τις τέσσερις δραστηριότητές της και αναλύει το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της. Το δεύτερο κεφάλαιο περιγράφει τις παραδοσιακές θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης, κατατάσσοντάς τις σε μηχανοκεντρικές και ανθρωποκεντρικές. Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει τις σύγχρονες θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην ανάλυση των βασικών αρχών που τις διέπουν και στην συγκριτική ανάλυση με τις αρχές των παραδοσιακών αρχών.

22

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η επιχείρηση ως οργανισμός Μαθησιακοί στόχοι: Η επιχείρηση δρα σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον, με το οποίο αλληλεπιδρά, προσαρμόζοντας τις δομές και τις δραστηριότητές της, το όραμα, τους σκοπούς και τους στόχους της. Η μελέτη του παρόντος κεφαλαίου έχει τους εξής μαθησιακούς στόχους: 1. Κατανόηση της έννοιας της επιχείρησης και των βασικών στοιχείων που την χαρακτηρίζουν. 2. Αναγνώριση των δραστηριοτήτων και δομών της επιχείρησης. 3. Περιγραφή των δυνάμεων περιβάλλοντος της επιχείρησης. 1.1 Εισαγωγή Η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών είναι μια πολύπλοκη διαδικασία ιδιαίτερα στις σύγχρονες κοινωνίες, που οι συντελεστές παραγωγής είναι διεσπαρμένοι ανά την υφήλιο και απαιτεί τη δημιουργία επιχειρήσεων και οργανισμών για τη συγκέντρωση των απαιτούμενων πόρων και το συντονισμό της κατανομής τους για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν μια επιχείρηση είναι το ανθρώπινο δυναμικό, οι σκοποί που επιδιώκει, η διαίρεση της εργασίας, τα «σύνορα» που την ξεχωρίζουν από το περιβάλλον της, και η χρονική διάρκεια λειτουργίας της (Σχήμα 1.1).

24 26 MANAGEMENT ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Σχήμα 1.1: Βασικά στοιχεία μιας επιχείρησης Οι άνθρωποι από τους οποίους αποτελείται Η χρονική διάρκεια λειτουργίας της Στοιχεία επιχείρησης Οι σκοποί που επιδιώκει Τα σύνορά της Η διαίρεση του έργου της Μια επιχείρηση αποτελείται από τρεις δομές, τη δομή των αποφάσεων, τη δομή της επικοινωνίας και τη δομή της παρακίνησης, και εμφανίζει συγκεκριμένο βαθμό συγκέντρωσης, τυποποίησης, εξειδίκευσης, ολοκλήρωσης και πολυπλοκότητας. Πραγματοποιεί τέσσερις δραστηριότητες, την κοινωνική, τη διαχειριστική, την επιχειρηματική και τη νομική, οι οποίες σχετίζονται με το όραμα, τους σκοπούς και τους στόχους της, και δραστηριοποιείται σε συγκεκριμένο περιβάλλον, το οποίο καθορίζεται από κοινωνικούς, δημογραφικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτιστικούς παράγοντες. Το παρόν κεφάλαιο, που περιγράφει την επιχείρηση ως οργανισμό, χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο και το δεύτερο μέρος αναλύουν τις δομές και τις δραστηριότητες της επιχείρησης αντίστοιχα, ενώ το τρίτο μέρος παρουσιάζει το περιβάλλον της επιχείρησης, δίνοντας έμφαση στις δυνάμεις που δρουν και επηρεάζουν τη λειτουργία της.

25 Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΩΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ 27 Βασικές έννοιες Δομή αποφάσεων: κατανομή εξουσίας και αντιμετώπιση τριβών και αντιπαραθέσεων μελών της επιχείρησης Συγκέντρωση: επίπεδο λήψης των αποφάσεων. Τυποποίηση: μορφή των κανόνων, οδηγιών και διαδικασιών. Εξειδίκευση: διαίρεση συνολικού έργου σε επιμέρους στάδια. Ολοκλήρωση: ενοποίηση και συντονισμός των επιμέρους καθηκόντων, διαδικασιών και τμημάτων. Πολυπλοκότητα: αριθμός ιεραρχικών επιπέδων, τμημάτων και γεωγραφική διασπορά. Κρίση: απρόβλεπτη κατάσταση έντασης και ανασφάλειας, που επηρεάζει την α- ξιοπιστία του προϊόντος ή το κύρος της επιχείρησης. Δομή της επικοινωνίας: μετάδοση της γνώσης με επικοινωνιακό δίκτυο μεταξύ των μελών της επιχείρησης και μεταξύ της επιχείρησης και του περιβάλλοντός της. Τυποποιημένη πληροφόρηση: γνώση που συγκεντρώνεται σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Άτυπη πληροφόρηση: γνώση που δεν συγκεντρώνεται σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή. Δομή της παρακίνησης: εναρμόνιση της συμπεριφοράς, των στόχων, των πεποιθήσεων και των συμφερόντων κάθε εργαζόμενου με τη συμπεριφορά, τους στόχους, τις πεποιθήσεις και τα συμφέροντα της επιχείρησης. Κοινωνική δραστηριότητα: ικανοποίηση των αναγκών των μελών της κοινωνίας και η εταιρική κοινωνική ευθύνη. Διαχειριστική δραστηριότητα: κατανομή και χρήση των πόρων για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών, που προσφέρονται στον τελικό καταναλωτή. Επιχειρηματική δραστηριότητα: αναζήτηση και εκμετάλλευση νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και ευκαιριών. Νομική δραστηριότητα: προστασία των επενδυτών, των μικρομετόχων, των πιστωτών και γενικότερα των φορέων με νόμιμα συμφέροντα (stakeholders) της επιχείρησης. Όραμα: αποστολή της επιχείρησης (κεντρι-κή ιδεολογία και προσδοκώμενο μέλλον). Κοινωνικό περιβάλλον: δημογραφικοί, πολιτιστικοί πολιτικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οικονομικό περιβάλλον: πελάτες, προμηθευτές, ανταγωνιστές, συνεργάτες και τα σωματεία των εργαζόμενων της επιχείρησης. Αβεβαιότητα: διαμορφώνεται από τρεις παράγοντες: α) την πολυπλοκότητα, τον αριθμό και την ένταση των δυνάμεων του περιβάλλοντος της επιχείρησης, β) τον δυναμισμό, την ταχύτητα αλλαγής των δυνάμεων του περιβάλλοντος της επιχείρησης, και γ) την σπανιότητα, δηλαδή, τη διαθεσιμότητα των πόρων της επιχείρησης.

26