ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΗΓΕΣ

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΑΠΟ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ Προσπάθειες ορισμού της έννοιας του Franchising Τυπολογία του Franchising από εμπειρική- οικονομική άποψη Α. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο το αντικείμενο του Franchising Ι. Franchising διανομής II. Franchising υπηρεσιών III. Franchising παραγωγής ή βιομηχανικό Franchising IV. Μικτές μορφές Franchising Β. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο τις διάφορες οικονομικές βαθμίδες που περιλαμβάνει το Franchising Γ. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο τη διάταξη και τον τρόπο συσχετισμού των δυνάμεων και των εμπλεκόμενων συμφερόντων των συμμετεχόντων I. Franchising υπαγωγής (Subordinations Franchising) II. Franchising ισότιμης συνεργασίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ B ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ FRANCHISING ΣΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΚΑΙΟΥ Α. Τα βασικά χαρακτηριστικά της σύμβασης 1) Προοίμιο 2) Κύριες υποχρεώσεις του δότη 3) Κύριες υποχρεώσεις του λήπτη 4) Λοιπές διατάξεις α. Διάρκεια της σύμβασης β. Λύση της σύμβασης γ. Μετασυμβατικές υποχρεώσεις των μερών Β. Νομικά ζητήματα πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τη λύση της σύμβασης Franchise Γ. Νομικά ζητήματα πριν από την υπογραφή της σύμβασης Franchise Υποχρέωση Αποκάλυψης Δ. Νομικά ζητήματα κατά τη συμβατική διάρκεια του Franchising Ε. Νομικά ζητήματα κατά τη λύση ή τη λήξη της σύμβασης Ζ. Προβλήματα των συστημάτων Franchising Η. Βασικοί κανόνες διαπραγμάτευσης της σύμβασης Θ. Διαφορετικές μορφές συνεργασίας 1. Εταιρικά Καταστήματα 2. Αντιπρόσωπος 3. Αδειοδότηση 4. Μεσολάβηση 5. Πυραμίδα 1

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΔΙΚΤΥΟΥ FRANCHISING ΓΙΑ ΤΟΝ FRANCHISOR, TON FRANCHISEE KAI TON ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ FRANCHISOR Ταχεία και αποδοτικότερη ανάπτυξη Δέσμευση Παρακίνηση Αποτελεσματικότερη διαχείριση Ισχυρό Brand Name Οικονομίες κλίμακας Διαπραγματευτική ισχύς ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ FRANCHISOR Εκχώρηση σημείων πώλησης Μείωση ποσοστού κέρδους Αποκλειστικότητα Επενδύσεις και εφαρμογή ολοκληρωμένης πολιτικής, υποστήριξης και ελέγχου Απώλεια ευελιξίας Εχεμύθεια ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ FRANCHISEE Μειωμένος επιχειρηματικός κίνδυνος. Οικονομίες Κλίμακας Συνεχής υποστήριξη Ποιοτικό management Διαφήμιση Χρηματοδότηση Αποκλειστικότητα ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ FRANCHISEE Έλεγχος Φήμη Προϊόντα Δικαίωμα στην πώληση Εξάρτηση ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ ΤΟ FRANCHISING ΩΣ ΜΕΣΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΝΕΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ Η ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΕΝΟΣ FRANCHISING ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ Α. Προβλέψεις οικονομικών αποτελεσμάτων 1) Κατάσταση Αποτελεσμάτων Εκμετάλλευσης 2) Ισολογισμός 3) Κατάσταση Ταμειακών Ροών (Cash Flow) Β. Ετοιμασία του οικονομικού πλάνου ως μέσο αξιολόγησης μίας επένδυσης Franchise Γ. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ Προσδιορισμός ελάχιστου οικογενειακού εισοδήματος Απόδοση Επένδυσης Προσωπική Συμβολή 2

3 Αξιολόγηση του business plan που παρέχεται από τον franchisor Δ. ΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ FRANCHISING 1) Προβλεπόμενα έσοδα από την επένδυση α. Αρχική Αμοιβή (Initial Fee) β. Συνεχή δικαιώματα (On - going Fees) γ. Άλλες Πηγές Εισοδήματος δ. Πάγιες και Ελάχιστες Αμοιβές 2) Προβλεπόμενες χρηματορροές κατά τη διάρκεια του πιλοτικού σταδίου 3) Προβλεπόμενες χρηματορροές κατά τη διάρκεια του σταδίου ανάπτυξης α. Αρχικό Κόστος Franchise β. Επενδυτικό Σχέδιο Franchisor γ. Πηγές Χρηματοδότησης Kλασικός τραπεζικός δανεισμός L e a s i n g Τα «3Π» απευθύνουν πρόσκληση ενδιαφέροντος προς τις τράπεζες ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΗΓΕΣ 3

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο όρος franchising σηματοδοτεί το ανώτατο στάδιο της μέχρι τώρα εξέλιξης των συστημάτων κάθετης ενοποίησης στην διανομή με την ευρύτερη έννοια του όρου. Αποτελεί συνδυασμό στοιχείων που προέρχονται από τα παραδοσιακά συστήματα διανομής προϊόντων, την παροχή υπηρεσιών και το δίκαιο της βιομηχανικής και πνευματικής ιδιοκτησίας, Αυτή η λειτουργική σκέψη προέκυψε από τις ανάγκες της σύγχρονης δυναμικής οικονομίας, η οποία μέσα από την αέναη αναζήτηση νέων μεθόδων επέκτασης και διείσδυσης, κατόρθωσε να αφομοιώσει δημιουργικά όλα τα παραπάνω στοιχεία στην κατεύθυνση μιας, όχι απλά εμπορικής, αλλά οργανωτικής συνεργασίας που περιλαμβάνει την διανομή προϊόντων, την παροχή υπηρεσιών και την παραχώρηση άδειας εκμετάλλευσης άϋλων αγαθών. Η εξέλιξη αυτή ήρθε ως φυσική συνέπεια της βιομηχανοποίησης της παροχής υπηρεσιών και της εμπορευματοποίησης των άϋλων αγαθών που εντάσσονται στην ευρύτερη έννοια της διανοητικής ιδιοκτησίας και βρήκε το επιστέγασμά της στο franchising. Το φαινόμενο αυτό θέτει το νομικό μπροστά σε δισεπίλυτα προβλήματα. Τα παραδοσιακά σχήματα νομικής προσέγγισης των οικονομικών φαινομένων που χαρακτηρίζονται από την επιδίωξη χάραξης σαφών διαχωριστικών γραμμών και καθορισμού πλαισίων πριν από την σε βάθος ανάλυσή τους, επιδίωξη θεμιτή και επιβαλλόμενη από άποψη επιστημονικής μεθοδολογίας και συστηματικής ένταξης σε ορισμένους οικείους, στον ερμηνευτή και τον εφαρμοστή δικαίου, τύπους, δεν επαρκούν, το καθένα από μόνο του, να προσδώσουν τις αρμόζουσες λύσεις στα προβλήματα που θέτουν αυτά τα φαινόμενα. Αυτό ισχύει τόσο για την αντιμετώπιση των συμβάσεων Franchising από άποψη κοινού ιδιωτικού δικαίου όσο και για την αντιμετώπισή τους από άποψη κανόνων ελεύθερου ανταγωνισμού. Τα προβλήματα αυτά αναμένονται να ενταθούν ενόψει των αλλαγών που συντελούνται τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με την προϊούσα ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς, όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο και που οδηγούν όλο και περισσότερο στη συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι κάθε εθνική οικονομία είναι οργανικά ενταγμένη στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και δεν μπορεί να αγνοήσει τα όσα συμβαίνουν γύρω της, ιδιαίτερα όταν μάλιστα πρόκειται για μια μικρή ανοιχτή οικονομία, όπως η ελληνική, που δεν μπορεί να επιβάλλει τους δικούς της όρους, αλλά ούτε και να αντισταθεί στην εισαγωγή νέων οικονομικών θεσμών. Ωστόσο, παρά την ύπαρξη των προβληματισμών αυτών, το Franchising έχει αποδειχθεί, τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα, ότι έχει βοηθήσει πολλές επιχειρήσεις να πετύχουν εντυπωσιακή ανάπτυξη. Γι αυτό αρκετοί υποψήφιοι επενδυτές (franchisees) θεωρούν ότι το Franchising είναι μία ελκυστική υπόθεση. Η θεαματική είσοδος δεκάδων εταιριών στο χώρο του Franchising, που έχει σημειωθεί την τελευταία πενταετία στη χώρα μας, αποδεικνύει πως οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν το Franchising ως μία δυναμική μέθοδο ανάπτυξης. Αξίζει να σημειωθεί ότι σήμερα πλέον των τετρακοσίων εταιριών δηλώνουν ότι αναπτύσσονται με Franchising, με ρυθμούς υπερδιπλάσιους του μέσου όρου 4

5 της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, για κάθε εκατό κατοίκους αντιστοιχούν εξήντα εννιά επιχειρήσεις, έναντι των σαράντα εννέα που είναι ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προσφέροντας μία πληθώρα εναλλακτικών λύσεων στους Franchisees. Όμως παράλληλα, παρατηρούμε στασιμότητα σε σημαντικό αριθμό από αυτές τις εταιρείες. Σε ένα σημαντικό αριθμό δικτύων ο ρυθμός ανάπτυξης δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικός, εάν όχι απογοητευτικός. Ταυτόχρονα στις δυναμικές αλυσίδες υιοθετούνται νέες τάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν σημαντικές αλλαγές αναφορικά με το σύστημα ανάπτυξης (multiple unit franchise, co branding, express units, satellite units, κ.ο.κ.), τη διοίκηση και ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού, τη διαχείριση της γνώσης και τα ποιοτικά κριτήρια επιλογής franchisees, τις συγχωνεύσεις και εξαγορές ανταγωνιστικών αλυσίδων, τις νέες πρακτικές real estate, τα προφίλ των δικαιούχων, τη χρήση της τεχνολογίας στη διοίκηση των δικτύων, τους νέους κανονισμούς για το Franchise στη Ευρωπαϊκή Ένωση, τις σχέσεις των δικαιούχων και τη χρηματοδότηση. Και όλα αυτά τη στιγμή που το λιανεμπόριο στην Ελλάδα αλλάζει σημαντικά. Τα αρνητικά σημεία που εμπεριέχονται στη διαδικασία αγοράς μέσα από τα υφιστάμενα κανάλια διανομής, ο αυξανόμενος εσωτερικός και εξωτερικός ανταγωνισμός, η μεταβαλλόμενες καταναλωτικές συνήθειες, η οικονομικές αλλαγές και η εμφάνιση νέων τρόπων αγοράς αποτελούν τους σημαντικότερους λόγους αυτής της αλλαγής. Μάλιστα, μέσα στην επόμενη δεκαετία, αναμένεται να πραγματοποιηθεί η αλλαγή όλου του συστήματος του λιανεμπορίου και η ανάπτυξη νέων τρόπων αγοράς. Αυτοί οι νέοι τρόποι αγοράς περιλαμβάνουν ένα πλήθος εναλλακτικών μορφών που υπερβαίνουν τα συμβατικά στατικά συστήματα, ξεφεύγοντας από την απλή ικανοποίηση καταναλωτικών αναγκών, ωθούμενη από την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της βιομηχανίας και του λιανεμπορίου. Έμφαση θα δοθεί στη δημιουργικότητα και στη μοναδικότητα, στον καθορισμό ρόλου και branding καταστήματος και αλυσίδας, στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών εμπειριών των πελατών και την προσθήκη αξίας στη διαδικασία αγοράς και στην αριστοποίηση της παραγωγικότητας. Η franchisors (δικαιοπάροχοι) οι οποίοι θα συνειδητοποιήσουν και θα αξιοποιήσουν το μέγεθος των αλλαγών, θα γευθούν τους καρπούς της επιτυχίας. Προσφέροντας μία συγκροτημένη και τεκμηριωμένη επενδυτική πρόταση, ένα ολοκληρωμένο σύστημα, θα αξιοποιήσουν το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να στρέφονται στη λύση του Franchising και η τάση αυτή αναμένεται να επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια λόγω τριών παραγόντων: 1. της αναδιάρθρωσης των παραδοσιακών μορφών επιχειρήσεων, που θέτουν εκτός αγοράς εργασίας έμπειρο στελεχιακό δυναμικό, 2. της κρίσης που αντιμετωπίζει ο τομέας του λιανεμπορίου, που οδηγεί σε μαρασμό και συρρίκνωση αν όχι σε εξαφάνιση των παραδοσιακών λιανέμπορων όλων των κατηγοριών, και 3. τις αυξανόμενης ανεργίας των νέων. Άλλωστε, σε μία εποχή μεγάλων αλλαγών και έντονων προκλήσεων, η διαρκής και σωστή ενημέρωση για τις εξελίξεις αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιβίωση, ανάπτυξη, και επιτυχημένη πορεία των 5

6 επιχειρήσεων σε ένα τόσο ανταγωνιστικό, κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, που συνεχώς μεταβάλλεται. Όμως, παρατηρούμε την τελευταία περίοδο και σημαντικές αλλαγές ως προς την ποιότητα των υποψήφιων franchisees. Γενικά, οι franchisees γίνονται όλο και πιο εκλεκτισμένοι, πιο εκπαιδευμένοι. Συχνά είναι managers μεσαίου ή ανώτερου επιπέδου που έχουν αποφασίσει να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση. Αυτοί έχουν όχι μόνο την εμπειρία της επιχείρησης και διοίκησης, αλλά και πρόσβαση σε σημαντικά ποσά κεφαλαίου και είναι γενικώς πολύ έξυπνοι αγοραστές. Το Franchising αποτελεί το καταλληλότερο εργαλείο ανάπτυξης στο επιχειρηματικό τοπίο που πρόκειται να διαμορφωθεί στο εγγύς μέλλον, εξασφαλίζοντας σταθερότητα και αποδοτικότητα. Τα συστήματα Franchise και οι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό, προσφέροντας δυναμική εναλλακτική λύση, αυξάνουν το μερίδιό τους στην αγορά, αρχικά μέσω ανάπτυξης κυρίως σε νέα σημεία πώλησης, σε νέες αγορές αλλά και μέσω μετατροπής ή εξαγορών ανεξαρτήτων σημείων πώλησης. Οι οργανωμένες αλυσίδες χάραξαν, προς όφελος και των franchisees τους, μια νικηφόρα στρατηγική για το 2005 όπου οι προτεραιότητές τους αναπτύσσονται σε τρία παράλληλα μέτωπα: 1. προτεραιότητα στη κύρια εμπορική δραστηριότητα, κάτι που προϋποθέτει «ορθολογική οργάνωση», 2. βελτιστοποίηση της σχέσης τιμής/ αξίας προϊόντος ούτως ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο ανταγωνιστικοί, 3. βελτιστοποίηση της σχέσης ποιότητας/ κόστους των παρεχόμενων υπηρεσιών τους, της λειτουργίας και της επικοινωνίας. Για να λειτουργήσουν αποτελεσματικά τέτοιες στρατηγικές, πρέπει απαραίτητα αλλά και ουσιαστικά να πληρούνται οι παρακάτω προϋποθέσεις: 1. ορθολογική δομή και οργάνωση δικτύων, 2. πρόσληψη και στελέχωση με έμπειρο προσωπικό δημιουργώντας ευκαιρίες και αξιοποιώντας το κύριο περιουσιακό στοιχείο, την συλλογική γνώση και την πίστη στο brand name (εμπορικό σήμα) και το δίκτυο. Επίσης, οι franchisees, που είναι στο χώρο, εργάζονται εντατικά για να εδραιώσουν τις θέσεις του, κυρίως μέσω του ελέγχου του κόστους για την διατήρηση ανταγωνιστικών τιμών και μείωσης του λειτουργικού κόστους. Ταυτόχρονα, οι οργανωμένες αλυσίδες ενισχύουν ακόμα περισσότερο την υποστήριξή στους franchisees σε όλα τα μέτωπα: στρατηγική εταιρείας, marketing, logistics, εσωτερική επικοινωνία και διαχείριση. Όλα αυτά υποδηλώνουν την επιλογή των franchisors και των franchisees να ενδυναμώσουν τη σχέση που τους ενώνει, δίνοντας έμφαση στους αντίστοιχους ρόλους και την αποτελεσματική λειτουργία του συστήματος. Οι επιχειρήσεις Franchising έχουν ένα μοναδικό πλεονέκτημα, όχι απλώς υπέρβασης αλλά και αξιοποίησης της κρίσης προς όφελός τους, γιατί βασίζονται σε ένα ειδικό πλέγμα σύνθετων, ευαίσθητων και περισσότερο δεσμευτικών σχέσεων μεταξύ των franchisors και καθενός από τους franchisees τους, που ενδυναμώνει το δίκτυο. Οι δεσμευτικές αυτές σχέσεις αναφέρονται και εγγράφως στον Ευρωπαϊκό Κώδικα Δεοντολογίας για το Franchising, ο οποίος υιοθετήθηκε από το σύνδεσμο Franchise της Ελλάδας και τέθηκε σε εφαρμογή το Ο παρών Κώδικας 6

7 Δεοντολογίας 1 έχει ως θεμέλιό του τον Κώδικα που καθιέρωσε η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Franchise. Ο Κώδικας Δεοντολογίας, καθιερώθηκε για να βοηθήσει τους επενδυτές, τους νέους επιχειρηματίες διασφαλίζοντας ότι λαμβάνουν όλες τις αναγκαίες πληροφορίες εκ των προτέρων και να αποτρέψει την αποτυχία. Εφαρμόζεται από όλα τα μέλη της Ένωσης, ανεξαρτήτως αν είναι franchisors, franchisees, ή συνδεδεμένα μέλη όπως σύμβουλοι, νομικοί, λογιστές και άλλοι επαγγελματίες. Τα υποψήφια μέλη της ένωσης πρέπει να συμφωνήσουν εκ των προτέρων ότι αποδέχονται τον Κώδικα και ότι θα συμμορφώνονται με τις διατάξεις του πριν θεωρηθούν μέλη και ο φάκελος Franchise, και τα σχετικά στοιχεία τους εξετάζονται διεξοδικά, ώστε να εξασφαλιστεί ότι ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις του Κώδικα. «Ο Κώδικας Δεοντολογίας, όντας σήμερα το μόνο νομικής φύσης ιδιαίτερο κείμενο για το Franchising στην Ελλάδα», τονίζει ο κος Δ. Κωστάκης, ως νομικός σύμβουλος Franchise, «αποτελεί μια πολύ σοβαρή προσπάθεια επιβολής στα μέρη μιας σχέσης Franchise (franchisor - franchisee) κανόνων ορθής συναλλακτικής συμπεριφοράς. Βέβαια πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη ότι ο Κώδικας Δεοντολογίας αποτελεί κείμενο δεσμευτικό μόνο για τα μέλη του Συνδέσμου Franchise, οι δε προβλεπόμενες κυρώσεις για τους τυχόν παραβάτες είναι αποκλειστικά πειθαρχικής φύσεως και οπωσδήποτε λειτουργούν μέσα στα στενά όρια του Συνδέσμου (π.χ. επίπληξη ή σε σοβαρές περιπτώσεις αποβολή του μέλους - παραβάτη)». Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι διεθνώς οι ρυθμίσεις των Κωδίκων Δεοντολογίας για το Franchising λαμβάνονται συνήθως σοβαρά υπόψη από τα δικαστήρια, κυρίως στις χώρες εκείνες, όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπάρχει ιδιαίτερο νομοθετικό πλαίσιο με αποτέλεσμα να επιτελούν μία οιονεί νομοθετική λειτουργία. «Επιπρόσθετα», συνεχίζει ο κ. Κωστάκης, «το να έχει ο franchisor την ιδιότητα του μέλους του Συνδέσμου Franchise, αποτελεί εγγύηση για τους franchisees, με την έννοια ότι αυτοί γνωρίζουν ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση οφείλει να ακολουθήσει τις επιταγές του οικείου Κώδικα Δεοντολογίας τόσο κατά τις διαπραγματεύσεις, όσο και κατά το συμβατικό και μετασυμβατικό στάδιο». Ο κώδικας Δεοντολογίας στοχεύει επίσης στο να παρέχονται στον αγοραστή πραγματικές, σωστές, ειλικρινείς πληροφορίες σχετικά με την επιχείρηση στη οποία προτίθεται να επενδύσει. «Έχοντας όλα τα δεδομένα, ο δυνητικός franchisee και οι σύμβουλοί του, θα μπορέσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια να λάβουν μια εμπεριστατωμένη απόφαση εάν και πως θα προχωρήσουν», αναφέρει ο κ. Ρουσόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος της «THE FRANCHISING COMPANY». Τα περισσότερα μέλη παρέχουν πλήρη στοιχεία και έχουν προσαρμόσει τα συμφωνητικά τους σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Κώδικα και τα οφέλη είναι ουσιαστικά και άμεσα. Όχι μόνο εξασφαλίζουν ότι οι νέοι franchisees έχουν πλήρη γνώση της επιχείρησης και της φύσης του concept (επιχειρηματικής φιλοσοφίας) και του συστήματος πριν υπογράψουν τη συμφωνία, αλλά 1 7

8 αναγνωρίζουν ότι το βάθος της ανάλυσης και πληροφόρησης που απαιτείται από τον Κώδικα προστατεύει και τον franchisor από ισχυρισμούς παρερμήνευσης ή από επιλογή υποψηφίων που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει. Βέβαια πολλοί υποψήφιοι franchisees επιλέγουν να διεισδύσουν σε ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες. Όμως η ύπαρξη ενός συγκροτημένου και ακριβή φακέλου προσφέρει πάντα τη δυνατότητα για ένα παραγωγικό και ουσιαστικό διάλογο που είναι η βάση για μια σχέση αμοιβαίου οφέλους. Είναι σημαντικό επίσης ο κάθε υποψήφιος franchisee να γνωρίζει τα όσα προβλέπει ο Κώδικας Δεοντολογίας. Ο υποψήφιος franchisee πρέπει να λαμβάνει το πληροφοριακό υλικό και τον Κώδικα Δεοντολογίας σε ικανό διάστημα πριν την υπογραφή της συμφωνίας, αλλά και να συμβουλεύεται εξειδικευμένο σύμβουλο. Ο κ. Ρουσόπουλος θεωρεί ότι αυτό είναι ένα ζωτικό σημείο εξασφάλισης ως προς το ότι δεν αποκρύπτονται στοιχεία ουσιαστικά για τη λήψη της όποιας απόφασης Ο κ. Κωστάκης υπογραμμίζει ότι πρέπει να γίνει μια οργανωμένη εκστρατεία ενημέρωσης της ελληνικής αγοράς του Franchise γύρω από την ύπαρξη, σημασία και χρησιμότητα του Κώδικα Δεοντολογίας (διαλέξεις, σεμινάρια, κ.λ.π.), έτσι ώστε να πεισθούν τόσο οι franchisors όσο και οι franchisees ότι είναι απαραίτητο να στηρίζουν τη σχέση τους στις επιταγές του Κώδικα Δεοντολογίας, κάνοντας μάλιστα σαφή αναφορά σε διατάξεις στη Σύμβαση Franchise. Η υλοποίηση αυτή της ενημερωτικής εκστρατείας θα πρέπει να αναληφθεί από τον Σύνδεσμο Franchise της Ελλάδας. Ακόμη θα πρέπει ο Σύνδεσμος Franchise να πείσει τα αρμόδια όργανα της ελληνικής Πολιτείας για την αναγκαιότητά του να λάβει ο Κώδικας Δεοντολογίας για το Franchising τη μορφή νομοθετήματος και συνεπώς υποχρεωτικού, για τους εμπλεκόμενους σε μία σχέση franchise, κειμένου. «Η διασφάλιση της αξιοπιστίας του θεσμού, η συνεχής και υγιής ανάπτυξη», τονίζει ο κ. Ρουσόπουλος, «προϋποθέτει ένα σαφές πλαίσιο διαφάνειας και αμοιβαιότητας υποχρεώσεων και δικαιωμάτων». Η ευρεία εφαρμογή του Κώδικα Δεοντολογίας διασφαλίζει ακριβώς αυτές τις προϋποθέσεις και θέτει τις βάσεις για την ενδυνάμωση ενός θεσμού που συμβάλει δυναμικά στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας και της οικονομίας της χώρας. Μια τέτοια σχέση, υψηλού ποιοτικού χαρακτήρα, βασισμένη στον αμοιβαίο σεβασμό και κατανόηση, εγγυάται επιβίωση και επιτυχία. Εποχές όπως η σημερινή, απαιτούν ευελιξία, προσαρμοστικότητα, συνεχή αλλαγή, που συνεπάγεται ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων και θάρρος για την υλοποίησή τους. Η ικανότητα λήψης αποφάσεων, η αξιοποίηση της συλλογικής εμπειρίας και γνώσης είναι η βάση η οποία απαιτείται για να διασφαλιστεί η σιγουριά και η επιτυχία των συνεργατών. Είναι γνωστό άλλωστε ότι η δύναμη ενός δικτύου σφυρηλατείται από τις αντιξοότητες και καθορίζεται από την ποιότητα των σχέσεων του franchisor με κάθε έναν από τους franchisees του. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα και την υπεραξία του δικτύου αλλά και κάθε franchisee προς αμοιβαίο όφελος. Η πλειονότητα των συστημάτων Franchise υιοθετούν αυτή την ανάλυση της συγκυρίας και δηλώνουν αποφασισμένοι να κινηθούν ανάλογα. «Θεωρούμε ότι υπάρχουν, πλέον, όλες οι προϋποθέσεις για να αναδειχθεί το 2005», αναφέρει με αισιοδοξία ο κ. Ρουσόπουλος, συμπληρώνοντας ότι «διανύουμε μία χρονιά 8

9 δυναμικής ανάπτυξης και ευκαιριών, αναδεικνύοντας το Franchising ως αποτελεσματική διέξοδο για τον έλληνα επιχειρηματία και εργαλείο ανάπτυξη και προόδου για την εθνική οικονομία». Όμως η επιτυχία δεν είναι μονόδρομος και όπως δείχνουν οι αριθμοί και οι εξελίξεις σε αρκετά δίκτυα είναι μη εξασφαλισμένη. Δεν είναι κάθε τύπος επιχείρησης κατάλληλος για Franchising. Η επιχείρηση που θα προχωρήσει στην ανάπτυξη ενός επιτυχημένου Franchise, πρέπει να προσφέρει κάτι πραγματικά καινούριο και μοναδικό στην αγορά, να ικανοποιεί ανάγκες ή επιθυμίες ενός σχετικά μεγάλου τμήματος της αγοράς, να προβλέπει τους μελλοντικούς ανταγωνιστές της και διατηρεί ισχυρά συγκριτικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα, όχι μόνο έναντι των υφιστάμενων ανταγωνιστών αλλά και στις διεθνής αγορές καθώς και στις τάσεις που επικρατούν. Αν μία επιχείρηση αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα, το Franchising δεν παρέχει ασφαλή διέξοδο. Η οργάνωση σοβαρής υποδομής, που είναι προαπαιτούμενο για την ανάπτυξη ενός συστήματος Franchise, ο συνδυασμός εμπειριών, γνώσεων και προσωπικής ενημέρωσης σε βάθος για όλες τις πτυχές του θέματος, η οργάνωση διαδικασιών και μηχανισμών καθώς και η συμβολή ειδικών σε θέματα οργάνωσης, εκπαίδευσης, ελέγχου δικτύου, νομικών θεμάτων Franchising, χρηματοδοτήσεων, μηχανογράφησης, marketing, κ.λ.π. απαιτούν πόρους και χρόνο. Το περιβάλλον όμως που καλείται να γεννηθεί και να αναπτυχθεί σήμερα μια μικρομεσαία επιχείρηση στην Ελλάδα δεν είναι το καλύτερο δυνατόν. Ο ανταγωνισμός πιέζει πολύ τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Τόσο με τα γραφειοκρατικά εμπόδια που εμφανίζονται από τις κρατικές αρχές στα αρχικά στάδια ίδρυσης και λειτουργίας τους, όσο και στη συνέχεια με τις αδυναμίες πρόσβασής τους στα δίκτυα και στα τραπεζικά κεφάλαια, αλλά και με τον έμμεσο αποκλεισμό τους από τις κρατικές ενισχύσεις μέσω των αναπτυξιακών κινήτρων και των κοινοτικών πλαισίων στήριξης. Εμπόδια δημιουργεί και η δυσκολία εύρεσης, αλλά και εκπαίδευσης κατάλληλου και εξειδικευμένου προσωπικού, για να καλύψουν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις τις ανάγκες για παραγωγή και διάθεση καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. Έτσι η επιχειρηματικότητα πλήττεται και όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα, ο μικρός η μεσαίος επιχειρηματίας να πνίγεται στη γραφειοκρατία, να γίνεται όμηρος του κάθε υπαλλήλου της όποιας κρατικής, νομαρχιακής ή δημοτικής υπηρεσίας, που τον βλέπει εχθρικά και στην καλύτερη περίπτωση για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για να τον εκμεταλλευτεί. Αποτέλεσμα ο απλός καταναλωτής θυσιάζεται από την πολιτική ηγεσία, προκειμένου να μη θιγούν τα συμφέροντα των βολεμένων συντεχνιών και των επιχειρηματιών εκείνων που χρησιμοποιούν το κράτος σαν μοχλό θεαματικής, αλλά κάθε άλλο παρά υγιούς ανάπτυξης. 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ FRANCHISING ΑΠΟ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΨΗ Προσπάθειες ορισμού της έννοιας του Franchising Η λέξη Franchise προέρχεται από την παλιά γαλλική λέξη franc που σημαίνει ελεύθερος. Στον Μεσαίωνα ο όρος χρησιμοποιούταν στη Ευρώπη για να προσδιορίσει την χορήγηση ενός προνομίου ή άδειας. Από οικονομική άποψη το Franchising αποτελεί μια μέθοδο marketing που συνίσταται στην συνεργασία ανάμεσα σε ανεξάρτητες επιχειρήσεις βασιζόμενη στη χρήση ενός κοινού διακριτικού γνωρίσματος και στην κατά ομοιόμορφο τρόπο εκμετάλλευση ενός συνόλου ειδικών γνώσεων. Όσον αφορά το ακριβές περιεχόμενο του όρου δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός. Αυτό οφείλεται κυρίως στις ποικιλόμορφες δυνατότητες διαμόρφωσης των συμβατικών σχέσεων που μπορούν να χαρακτηριστούν ως συμφωνίες Franchising, στην εξέλιξη παλαιότερων και στην δημιουργία νέων μορφών Franchising προσαρμοσμένων στις ταχύρυθμα μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες και στην συνακόλουθη έλλειψη σαφών κριτηρίων που να επιτρέπουν τη διατύπωση ενός ενιαίου, γενικά αποδεκτού ορισμού. Η δυσκολία αυτή, επιτείνεται από το γεγονός ότι, τουλάχιστον στην Ευρώπη, δεν υπήρχε, μέχρι την έκδοση του κοινοτικού κανονισμού, νομοθετική ρύθμιση του Franchising και κατά συνέπεια ούτε σχετικός ορισμός σε κάποιο νομοθέτημα. Ο αμερικανικός νόμος του 1978 και οι ορισμοί που περιέχει παρουσιάζουν ιδιομορφίες που δεν συμφωνούν πάντοτε με την ευρωπαϊκή αντίληψη περί Franchising. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι ενώ σύμφωνα με το αμερικανικό δίκαιο κάποιος πωλεί το Franchise, κατά την ευρωπαϊκά αντίληψη υπάρχει διαπραγμάτευση και συμφωνία για την πρόσληψη κάποιου ως δικαιοδόχου σ ένα δίκτυο Franchising. Πολλές προσπάθειες ορισμού του Franchising έχουν γίνει, τόσο από ενδιαφερόμενους οικονομικούς κύκλους, όπως οι διάφορες Ομοσπονδίες και Ενώσεις των δικαιοπαρόχων Franchising όσο και από τα δικαστήρια. I. Ο ορισμός της Διεθνούς Ενώσεως Franchise, δηλαδή του συνδέσμου δικαιοπαρόχων Franchising των Η.Π.Α., χαρακτηρίζεται κυρίως από την έμφαση που δίνεται στην υποχρέωση του δικαιοπαρόχου (franchisor) να ενδιαφέρεται συνεχώς για την δραστηριότητα των δικαιοδόχων του (franchisees) σε τομείς όπως η τεχνογνωσία (know-how) 2 και η εκπαίδευση, ο δε franchisee αναπτύσσει τη δραστηριότητά του κάτω από μια κοινή εμπορική επωνυμία, τρόπο (μέθοδο) και/ ή διαδικασία που ανήκει ή ελέγχεται από τον franchisor και έχει πραγματοποιήσει ή θα πραγματοποιήσει μία σημαντική επένδυση κεφαλαίου από ιδίους πόρους. Πρόκειται για μια πολύ ευρεία έννοια που αντιστοιχεί σ αυτό 2 10

11 που αποκαλείται συνήθως πρώτη γενιά Franchising και που περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως τη διανομή αυτοκινήτων, οχημάτων και των ανταλλακτικών τους, την πώληση καυσίμων και ελαστικών και την εμφιάλωση και διανομή μη αλκοολούχων ποτών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι δραστηριότητες αυτές καταλαμβάνουν το 73% του συνόλου των πωλήσεων που γίνονται με βάση το σύστημα Franchising. Στην Ευρώπη οι δραστηριότητες αυτές δεν θεωρούνται γνήσιες μορφές Franchising και δεν περιλαμβάνονται στις στατιστικές της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Franchising. II. Ο ορισμός της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Franchising που είναι κυρίως επηρεασμένος από τη γαλλική και βελγική αντίληψη, και που περιέχεται στον Ευρωπαϊκό Κώδικα Δεοντολογίας του Franchising χαρακτηρίζεται από την έμφαση που δίνεται στην ύπαρξη μιας μεθόδου συμβατικής συνεργασίας ανάμεσα σε νομικά ανεξάρτητα και ίσα μέρη. Από την μια πλευρά την επιχείρηση-franchisor και από την άλλη την επιχείρηση-franchisee. Μπορεί να υπάρχου περισσότεροι από ένας franchisees. Αφορά κατά κύριο λόγο το Franchising διανομής. Αναφορικά με τον franchisor ο παραπάνω ορισμός του Franchising προϋποθέτει: 1. Ιδιοκτησία εταιρικής επωνυμίας, σημείων ή συμβόλων, ενδεχομένως σήματος κατασκευής, εμπορίου ή υπηρεσιών και τεχνογνωσία (knowhow) που τίθενται στην διάθεση μιας ή και περισσοτέρων επιχειρήσεωνfranchisees. 2. Έλεγχο μιας σειράς προϊόντων και/ ή υπηρεσιών που προσφέρονται κατά τρόπο διακρινόμενο και πρωτότυπο και ο οποίος πρέπει να υιοθετηθεί και να χρησιμοποιηθεί από τον franchisee. Ο τρόπος αυτός στηρίζεται σε ένα σύνολο ειδικών επιχειρηματικών τεχνικών που έχουν προηγούμενα δοκιμαστεί και οι οποίες αναπτύσσονται και ελέγχονται διαρκώς όσον αφορά την αξία και την αποτελεσματικότητά τους. III. Ο ορισμός της Βρετανικής Ενώσεως Franchise βασίζεται κυρίως στα χαρακτηριστικά του Franchising υπηρεσιών και συνδυάζει την υποχρέωση του franchisor για μεταβίβαση τεχνογνωσίας και παροχή τεχνικής συνδρομής με το δικαίωμά του να ελέγχει στενά τη δραστηριότητα του franchisee. Συγκεκριμένα σύμφωνα με τον ορισμό αυτό ως Franchising χαρακτηρίζεται: Μια συμβατική άδει που παραχωρείται από ένα πρόσωπο (το δικαιοπάροχο franchisor) σε ένα άλλο πρόσωπο (το δικαιοδόχο franchisee) και η οποία: 1. Επιτρέπει ή επιβάλλει στον franchisee να ασκεί μια ορισμένη επιχειρηματική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια ισχύος της σύμβασης υπό μια επωνυμία που ανήκει στον franchisor ή που συνδέεται με αυτόν. 2. Δίνει το δικαίωμα στον franchisor να ασκεί συνεχή έλεγχο κατά τη διάρκεια της σύμβασης πάνω στον τρόπο με τον οποίο ο franchisee ασκεί την επιχειρηματική του δραστηριότητα που προβλέπει η σύμβαση. 3. Υποχρεώνει τον franchisor να παρέχει στον franchisee συνδρομή κατά την άσκηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας που προβλέπεται στη σύμβαση (σχετικά με την οργάνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας 11

12 του franchisee, την εκπαίδευση προσωπικού, την εμπορική τεχνική, τη διαχείριση ή κατά άλλο τρόπο). 4. Επιβάλλει στον δικαιοδόχο να πληρώνει περιοδικά κατά τη διάρκεια της σύμβασης χρηματικά ποσά για το Franchise ή για τα προϊόντα ή για υπηρεσίες που του προμήθευσε ή του παρείχε ο franchisor. Δεν αποτελεί Franchising η συναλλαγή μεταξύ μιας εταιρείας holding και της θυγατρικής της (όπως ορίζεται στο άρθρο 154 του Companies Act του 1948) ή μεταξύ θυγατρικών της ιδίας εταιρίας holding ή ενός φυσικού προσώπου και μιας εταιρείας που ελέγχεται από αυτό. Ο ορισμός αυτός, ανταποκρίνεται καλύτερα στη μορφή εκείνη του franchising που αναπτύσσεται και επεκτείνεται με θεαματικό τρόπο εδώ και μερικά χρόνια στις περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες και αποτελεί τη δεύτερη γενιά Franchising που αποκαλείται συνήθως business format Franchising, η οποία χαρακτηρίζεται από μία διαρκή επιχειρηματική σχέση ανάμεσα στον franchisor και τον franchisee που περιλαμβάνει όχι μόνο το προϊόν, την υπηρεσία και το σήμα αλλά και τον εν γένει τρόπο εμφάνισης και δράσης της επιχείρησης, στρατηγική και σχεδιασμό marketing, οδηγίες και τύπους συμπεριφοράς, έλεγχο ποιότητας και διαρκή αμφίδρομη πληροφόρηση. IV. Στα ίδια πλαίσια φαίνεται να κινείται και ο ορισμός της Γερμανικής Ενώσεως Franchising. Σύμφωνα με τον ορισμό αυτό: Το Franchising είναι ένα σύστημα διάθεσης (προϊόντων ή υπηρεσιών) στην αγορά, οργανωμένο με τη μορφή κάθετης συνεργασίας ανάμεσα σε νομικά ανεξάρτητες επιχειρήσεις στη βάση μίας διαρκούς ενοχικής σχέσης. Το σύστημα αυτό εμφανίζεται κατά ενιαίο τρόπο στην αγορά και χαρακτηρίζεται από την κατανομή εργασίας ανάμεσα στα συνεργαζόμενα μέρη του συστήματος καθώς και από ένα σύστημα οδηγών και ελέγχου συμπεριφοράς ώστε αυτή να είναι η αρμόζουσα στο σύστημα. Το πρόγραμμα παροχών του franchisor αποτελεί το Πακέτο Franchise. Αυτό αποτελείται από μια μέθοδο εφοδιασμού, διάθεσης στην αγορά και οργάνωσης, στην οποία περιέχονται το δικαίωμα χρήσης προστατευμένων δικαιωμάτων, η εκπαίδευση του franchisee και η υποχρέωση του franchisor να παρέχει διαρκή και ενεργητική στήριξη στον franchisee και να προβαίνει σε διαρκή παραπέρα ανάπτυξη του συστήματος. Ο franchisee ενεργεί στο όνομά του και για δικό του λογαριασμό. Έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να χρησιμοποιεί (εκμεταλλεύεται) το πακέτο franchise έναντι καταβολής οικονομικού ανταλλάγματος. Η συμβολή του συνίσταται σε εργασία, κεφάλαιο και παροχή πληροφοριών. Επίσης, σύμφωνα με όσα αναφέρει το Γερμανικό Ανώτατο Δικαστήριο Εργατικών Διαφορών: με τη συμφωνία Franchising θεμελιώνεται μια διαρκής ενοχική σχέση ανάμεσα στον franchisor και στον franchisee, βάσει της οποίας ο franchisor παρέχει στον franchisee έναντι αμοιβής το δικαίωμα να διανέμει (προσφέρει) αγαθά ή υπηρεσίες χρησιμοποιώντας το όνομα, το σήμα, τον εξοπλισμό κ.λ.π. καθώς και την βιομηχανική ή τεχνική πείρα του franchisor και συμμορφωμένος προς το σύστημα οργάνωσης και διαφήμισης του τελευταίου, ο δε franchisor παρέχει στον franchisee συμβουλές, συνδρομή και εκπαίδευση από 12

13 άποψη τεχνική ή τεχνικής πωλήσεων και ασκεί έλεγχο πάνω στην εμπορική δραστηριότητα του franchisee. V. Στην υπόθεση Pronuptia, Ο Γενικός Εισαγγελέας Verloren van Themaat υιοθέτησε τον ακόλουθο ορισμό: Το Franchising είναι μια μορφή εμπορικής συνεργασίας ανάμεσα σε ανεξάρτητους επιχειρηματίες που ρυθμίζεται από μια σύμβαση και στην οποία ο ένας συμβαλλόμενος (ο franchisor) παραχωρεί σε έναν ή περισσότερους αντισυμβαλλόμενους [τον (τους) franchisor(s)] το δικαίωμα να χρησιμοποιούν την εμπορική επωνυμία ή/και το σήμα του και ενδεχόμενα και άλλα διακριτικά γνωρίσματα κατά την πώληση προϊόντων ή την προσφορά υπηρεσιών που λαμβάνουν χώρα πάνω στη βάση ενός σχεδίου ( συστήματος ή συνταγής αποκλειστικού marketing που έχει αναπτυχθεί από τον franchisor. Σε αντάλλαγμα ο franchisor εισπράττει δικαιώματα (royalties) και ελέγχει τη χρήση των δικαιωμάτων αυτών από τον franchisee προκειμένου να διασφαλιστεί μια ομοιομορφότερη παρουσίαση στο κοινό και μια ενιαία σταθερή ποιότητα των αγαθών ή των υπηρεσιών. VI. Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στον κανονισμό για τη ομαδική απαλλαγή, βάσει του άρθρου 85 παρ. 3 Συνθ. Ε.Ο.Κ., ορισμένων κατηγοριών συμφωνιών Franchising διανομής και/ ή υπηρεσιών από την εφαρμογή του άρθρου 85 παρ. 1 Συνθ. Ε.Ο.Κ. διατυπώνει τους ακόλουθους ορισμούς: 1. Ως Franchise νοείται το σύνολο δικαιωμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορά εμπορικά σήματα και επωνυμίες, διακριτικά γνωρίσματα καταστημάτων (πινακίδες), πρότυπα χρήσεως, σχέδια, δικαιώματα αντιγραφής, τεχνογνωσίες ή διπλώματα ευρεσιτεχνίας, προς εκμετάλλευση για τη μεταπώληση προϊόντων ή την παροχή υπηρεσιών σε τελικούς χρήστες. Στους τελικούς χρήστες συγκαταλέγονται και οι επαγγελματικοί χρήστες εφόσον δεν αγοράζουν απλώς για να μεταπωλήσουν σε τρίτους αλλά χρησιμοποιούν τα προϊόντα που αγοράζουν από τους franchisees για την πώληση άλλων προϊόντων ή για την παροχή υπηρεσιών. 2. Ως συμφωνία Franchise νοείται η συμφωνία εκείνη (μεταξύ δύο επιχειρήσεων), κατά την οποία η μια επιχείρηση, η δικαιοπάροχος, παραχωρεί στην άλλη, την δικαιοδόχο, έναντι άμεσου ή έμμεσου οικονομικού ανταλλάγματος το δικαίωμα εκμετάλλευσης του Franchise με σκοπό την εμπορία συγκεκριμένων τύπων προϊόντων ή/και υπηρεσιών. Το οικονομικό αντάλλαγμα αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της συμφωνίας κατά την έννοια του κανονισμού. Ο όρος έμμεσος καλύπτει τις περιπτώσεις όπου δεν καταβάλλεται ένα αρχικό ποσό για την είσοδο στο δίκτυο ή δικαιώματα (ως ποσοστό επί των εισπράξεων, αλλά το αντάλλαγμα εμπεριέχεται στην τιμή παρεχόμενου από τον franchisor προϊόντος, εφόσον γίνεται ειδικός προσδιορισμός του). Ο κανονισμός ορίζει ως προϊόντα του franchisor τα προϊόντα που παράγονται από τον franchisor ή σύμφωνα με τις οδηγίες του και/ ή φέρουν την επωνυμία του ή τα εμπορικό σήμα του. Περιλαμβάνει τουλάχιστον υποχρεώσεις που αφορούν: 13

14 - τη χρήση κοινής επωνυμίας ή πινακίδας καταστήματος και την ενιαία εμφάνιση των χώρων και των μεταφορικών μέσων που καθορίζονται στη σύμβαση, - την κοινοποίηση από τον franchisor στον franchisee τεχνογνωσίας (know - how), - τη συνεχή παροχή εκ μέρους του franchisor στοn franchisee εμπορικής και τεχνικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια ισχύος της συμφωνίας. Η λέξη τουλάχιστον υποδηλώνει ότι και τα τρία αυτά στοιχεία πρέπει να περιέχονται στη συμφωνία Franchising κατά την έννοια του κανονισμού. Με τη μεθοδολογική αυτή προσέγγιση ο κανονισμός χαρακτηρίζοντας τη συμφωνία Franchising ως συμφωνία που αφορά άδεια εκμετάλλευσης του Franchise ανάγει το ζήτημα του ορισμού της συμφωνίας Franchising σε ζήτημα ορισμού του περιεχομένου του Franchise τον οποίο και δίνει στη συνέχεια. Ο διαχωρισμός αυτός των δύο εννοιών είναι ορθός τόσο από νομοτεχνική όσο και από γενικότερη μεθοδολογική άποψη γιατί με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται τόσο η προσφυγή σε ένα μακροσκελή ορισμό, όσο και η εννοιολογική σύγχυση. Έτσι ο εννοιολογικός προσδιορισμός της συμφωνίας Franchising προϋποθέτει γνώση του αντικειμένου της που είναι το Franchise. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ο παραπάνω ορισμός που περιέχεται στον κανονισμό δε φιλοδοξεί να καλύψει όλες τις δυνατές μορφές συμφωνιών Franchising αλλά μόνο εκείνες που παρουσιάζουν αρκετά στοιχεία ομοιογένειας ώστε να μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ομαδικής απαλλαγής. Το κοινό στοιχείο που προκύπτει από τους παραπάνω ορισμούς είναι ότι πρόκειται για διαρκή ενοχική σύμβαση ανάμεσα σε ανεξάρτητα μέρη, τον franchisor, που είναι κάτοχος του Franchise και τον franchisee, οποίο χορηγείται η άδεια εκμετάλλευσης του Franchise, με σκοπό την εμπορία προϊόντων ή/και υπηρεσιών. Είναι όμως δυνατό ο franchisor να μην είναι ο ίδιος κάτοχος του franchise αλλά κύριος franchisee ενός franchise, η άδεια του οποίου έχει παραχωρηθεί από τον κάτοχο (αρχικό franchisor) του Franchise, που χορηγεί στη συνέχεια υπόάδειες εκμετάλλευσης σε τρίτους, τους απλούς franchisees. Η περίπτωση αυτή χαρακτηρίζεται ως κύρια συμφωνία Franchise (master Franchise). Αυτή η μορφή Franchising είναι ιδιαίτερα σημαντική για όσους franchisors θέλουν να επεκτείνουν το δίκτυό τους σε πολλές χώρες. Αυτό γίνεται συνήθως με την ανάθεση σε μια μόνο επιχείρηση (κύριο δικαιοδόχο) της ανάπτυξης δικτύου Franchising σε μια ορισμένη περιοχή, που συνήθως καλύπτει όλη την επικράτεια ενός κράτους, συνάπτοντας συμφωνίες Franchising με τους απλούς franchisees. Στην περίπτωση αυτή ισχύουν, τηρουμένων των αναλογιών, για τις σχέσεις franchisor - κύριου franchisee και κύριου franchisee απλών franchisees, τα όσα ισχύουν για τη σχέση franchisor franchisees. Η κύρια συμφωνία Franchising διαφέρει από τη συμφωνία ανάπτυξης μίας περιοχής (Area Development Agreement), όπου ο franchisee αναλαμβάνει να ανοίξει μόνος του μία σειρά από καταστήματα του δικτύου Franchising σε μια ορισμένη περιοχή και για μια ορισμένη περίοδο. Αν και δεν αναφέρεται ρητά, η συμφωνία αυτή καλύπτεται από τον κανονισμό για τις συμφωνίες Franchising. Αντίθετα ο κανονισμός αποφεύγει ρητά να ρυθμίσει την περίπτωση των συμφωνιών Franchising 14

15 χονδρικού εμπορίου (wholesale Franchising), ενός συστήματος δηλαδή όπου οι δικαιοδόχοι δεν πωλούν σε τελικούς χρήστες αλλά σε χονδρική βάση, με το αιτιολογικό ότι η Επιτροπή δεν έχει αρκετή εμπειρία σε αυτό το θέμα. Τυπολογία του Franchising από εμπειρική- οικονομική άποψη Για τη συστηματική κατάταξη των διάφορων τύπων franchising από οικονομική άποψη έχουν διαμορφωθεί στη θεωρία κατά βάση οι ακόλουθες τρεις προσεγγίσεις: Α. Διαφοροποίηση με βάση το αντικείμενο του Franchising. Β. Διαφοροποίηση με βάση τις οικονομικές βαθμίδες στις οποίες ανήκουν οι συμμετέχοντες. Γ. Διαφοροποίηση με βάση τη διάταξη και τον τρόπο συσχετισμού των δυνάμεων και των εμπλεκόμενων συμφερόντων των συμμετεχόντων. Α. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο το αντικείμενο του Franchising Με βάση το αντικείμενο του Franchising μπορούν γενικά να διακριθούν οι τρεις ακόλουθες κατηγορίες Το Franchising διανομής To Franchising υπηρεσιών και Το Franchising παραγωγής ή βιομηχανικό Franchising Ι. Franchising διανομής Στο Franchising διανομής ο franchisee περιορίζεται στο να πωλεί εκμεταλλευόμενος το Franchise σε τελικούς καταναλωτές (λιανικά) ορισμένα προϊόντα μέσα σε κατάστημα που φέρει το διακριτικό γνώρισμα του franchisor. Τα ίδια τα προϊόντα δεν είναι απαραίτητο να φέρουν το σήμα του franchisor χωρίς όμως και να αποκλείεται. II. Franchising υπηρεσιών Στο Franchising υπηρεσιών, ο franchisee παρέχει υπηρεσίες υπό το διακριτικό γνώρισμα, την εμπορική επωνυμία ή ακόμα και το σήμα του franchisor σύμφωνα με τις οδηγίες που παίρνει από τον τελευταίο. Το Franchising υπηρεσιών βρίσκετε σε πλήρη εξέλιξη εδώ και μερικά χρόνια. Προς το παρών πάντως δεν αντιπροσωπεύει παρά μόνον το 20% του συνολικού κύκλου εργασιών των συστημάτων Franchising στην Δυτική Ευρώπη. Πολλοί θεωρούν ότι η κατηγορία αυτή αποτελεί την πιο πρωτότυπη και αυθεντική εφαρμογή των αρχών του Franchising γιατί δεν περιλαμβάνει πώληση προϊόντων. Οι κύριοι τομείς εφαρμογής του Franchising υπηρεσιών είναι τα εστιατόρια ταχείας εξυπηρέτησης ( fast food), τα ξενοδοχεία υψηλού επιπέδου, 15

16 οι ενοικιάσεις ή επισκευές αυτοκινήτων, τα γραφεία συνοικεσίων, τα μαθήματα ξένων γλωσσών, τα φροντιστήρια, τα καθαριστήρια, οι βιντεολέσχες, τα ταξιδιωτικά γραφεία, οι οργανώσεις υποδοχών, οι επιχειρήσεις καθαρισμού χώρων και εγκαταστάσεων, κ.λ.π. Ειδικά στην περίπτωση του Franchising υπηρεσιών είναι δυνατόν οι υπηρεσίες να μην παρέχονται μόνο στο κατάστημα αλλά και εκτός καταστήματος. Πρόκειται για το λεγόμενο κινητό Franchising (Mobile Franchising). Για τις περιπτώσεις αυτές, ο κανονισμός περιέχει ειδική πρόβλεψη για τα μέσα μεταφοράς που καθορίζονται στη σύμβαση και τα οποία πρέπει να πληρούν, όπως και οι χώροι που καθορίζονται στη σύμβαση, τις προδιαγραφές του franchisor ως προς την εμφάνιση, τον εξοπλισμό, κ.λ.π. III. Franchising παραγωγής ή βιομηχανικό Franchising Στη μορφή αυτή του Franchising ο franchisor παρέχει στον franchisee την άδεια να παράγει ή να μεταποιεί ορισμένα προϊόντα σύμφωνα με τις οδηγίες του και να τα πωλεί με το σήμα του franchisor. Στην περίπτωση αυτή πρόκειται στην πραγματικότητα για μια ιδιαίτερη μορφή εκμετάλλευσης τεχνογνωσίας (ή διπλώματος ευρεσιτεχνίας) και σήματος. Ο franchisee είναι είτε παραγωγός (όταν παράγει τα προϊόντα) είτε χονδρέμπορος (όταν τα παράγει και τα μεταπωλεί). Ο λόγος που συνήθως οδηγεί στη σύναψη μίας συμφωνία Franchising παραγωγής είναι ότι ο franchisor επιδιώκει να αποφύγει όσο είναι δυνατόν τη μεταφορά των προϊόντων του στον τόπο τελικής διάθεσης είτε για λόγους οικονομικούς (έξοδα μεταφοράς) είτε για λόγους που σχετίζονται με τη φύση του προϊόντος, π.χ. κίνδυνος αλλοίωσης ή απώλεια της φρεσκάδας των προϊόντων. IV. Μικτές μορφές Franchising Υπάρχουν τέλος πολλές μορφές Franchising που περιλαμβάνουν στοιχεία τόσο του Franchising διανομής όσο και του Franchising υπηρεσιών σε ποικίλλουσα αναλογία, όπως είναι π.χ. η πώληση personal computers (P.C.) σε συνδυασμό με την παροχή υπηρεσιών που σχετίζονται με το προϊόν, π.χ. στον τομέα των προγραμμάτων (software) καθώς επίσης και υπηρεσιών που δεν έχουν άμεση σχέση με το προϊόν, όπως η οργάνωση μαθημάτων χειρισμού των P.C. Είναι επίσης δυνατή η ύπαρξη μικτών μορφών Franchising που περιέχουν στοιχεία όλων των παραπάνω, δηλαδή τόσο του Franchising διανομής ή/και υπηρεσιών όσο και του Franchising παραγωγής ή βιομηχανικού Franchising. Β. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο τις διάφορες οικονομικές βαθμίδες που περιλαμβάνει το Franchising Με βάση το κριτήριο αυτό διακρίνονται κατά βάση οι ακόλουθοι τύποι Franchising: Franchising παραγωγού - χονδρεμπόρου 16

17 Franchising δικαιοπαρόχου (εμπόρου) κύριου δικαιοδόχου (master Franchising) Franchising παραγωγού λιανέμπορου Franchising χονδρεμπόρου λιανέμπορου, και τέλος (στον τομέα της παροχής υπηρεσιών) Franchising παροχής υπηρεσιών franchisor - παροχής υπηρεσιών franchisee Γ. Τυπολογική διάκριση με κριτήριο τη διάταξη και τον τρόπο συσχετισμού των δυνάμεων και των εμπλεκόμενων συμφερόντων των συμμετεχόντων Με βάση το κριτήριο αυτό μπορούν να διακριθούν δυο βασικοί τύποι Franchising: Το Franchising υπαγωγής, και Το Franchising ισότιμης συνεργασίας Η διάκριση αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ως η περισσότερο επιτυχημένη από οικονομική άποψη, επειδή έχει το πλεονέκτημα να προσφέρεται ως βάση για μια μετέπειτα λογική και συστηματική διάκριση των διαφόρων τύπων Franchising από άποψη δικαίου των συμβάσεων και ειδικότερα κατά την διερεύνηση της νομικής φύσης της σύμβασης Franchising. I. Franchising υπαγωγής (Subordinations Franchising) Ο τύπος αυτός Franchising χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του franchisor και την μονομερή υπαγωγή των franchisees υπό την συστηματική και εντατική καθοδήγηση του προς το σκοπό της προώθησης και επιβολής της μεθόδου marketing του franchisor κατά τη διανομή του προϊόντος του συστήματος (εμπορεύματα ή/και υπηρεσίες). Σε αυτόν τον τύπο, που εξακολουθεί να είναι ο πιο διαδεδομένος στην πράξη, οι franchisees αποτελούν απλά εκτελεστικά όργανα του franchisor που είναι ο εγκέφαλος και καθοδηγητής του όλου συστήματος που επινόησε και ανέπτυξε. Οι franchisees οφείλουν να υποτάσσονται πλήρως στις οδηγίες και τον έλεγχο του franchisor. Οι μόνες σχέσεις που υπάρχουν στα πλαίσια αυτού του τύπου είναι αυτές ανάμεσα στον franchisor και στον καθένα από τους franchisees. Δεν υπάρχει και δεν ευνοείται η ανάπτυξη κάποιας μορφής απ ευθείας σχέσης ανάμεσα στους franchisees, πράγμα που θα μπορούσε να ενισχύσει τη θέση των τελευταίων έναντι του franchisor. II. Franchising ισότιμης συνεργασίας Ο τύπος αυτός Franchising χαρακτηρίζεται, όσον αφορά στην εσωτερική σχέση των συμμετεχόντων, από μια συνεταιρική συμμετοχική συνεργασία μεταξύ franchisor και franchisee πάνω στη βάση της ισοτιμίας. Δεν υπάρχει η κυριαρχία του franchisor κατά την προώθηση και την παραπέρα ανάπτυξη της μεθόδου marketing αλλά και κατά την επιλογή των κατευθύνσεων 17

18 δραστηριοποίησης του συστήματος. Στη θέση των μονομερών οδηγιών και εντολών του franchisor προς τον franchisee, που χαρακτηρίζει το Franchising υπαγωγής, υπεισέρχεται η αλληλοκατανόηση, η εναρμόνιση των ενεργειών και η συμμετοχή του franchisee στη λήψη των αποφάσεων που αφορούν τον καθορισμό των στόχων του συστήματος. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να επεκτείνονται ως ένα βαθμό και στις σχέσεις των franchisees μεταξύ τους τόσο με τη μορφή της συλλογικής δράσης για την προώθηση και την παραπέρα ανάπτυξη της μεθόδου marketing, όσο και με άλλες μορφές συνεργασίας και αλληλοβοήθειας (ανταλλαγή προσωπικού, κάλυψη παροδικών αναγκών σε εμπορεύματα, ικανοποίηση πελατών για λογαριασμό άλλου franchisor, εκπαίδευση νέων franchisees, κ.λ.π.). Παρατηρείται δηλαδή σε μεγάλο βαθμό το στοιχείο της συναδελφικότητας και της αλληλεγγύης, που πηγάζει από την επίγνωση της αναγκαιότητας της επιτυχίας του συστήματος ως συνόλου. Εν όψει όλων των παραπάνω το Franchising ισότιμης συνεργασίας παρουσιάζει μεγάλο βαθμό συγγένειας με μια κοινή θυγατρική επιχείρηση. 18

19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ B ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ FRANCHISING ΣΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΚΑΙΟΥ Α. Τα βασικά χαρακτηριστικά της σύμβασης Στο Ελληνικό Δίκαιο, όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει νομοθέτημα σχετικό με τη σύμβαση Franchise. Κατά συνέπεια, για τον καθορισμό του περιεχομένου της και των βασικών χαρακτηριστικών της θα στηριχτούμε κυρίως στο σχετικό Κοινοτικό Δίκαιο και συγκεκριμένα τόσο στον κανονισμό 2790/1999, όσο και στο κείμενο των Κατευθυντηρίων γραμμών της Επιτροπής που τον συνοδεύουν. Έχοντας λοιπόν ως εργαλείο το ισχύον Κοινοτικό Δίκαιο θα παρουσιάσουμε τη δομή και το βασικό περιεχόμενο μιας τυπικής σύμβασης Franchise. Οι ανάγκες της σύγχρονης οικονομικής ζωής έχουν συντελέσει στη δημιουργία συστημάτων διανομής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών, τα οποία από νομική άποψη δεν είναι δυνατό να υπαχθούν στους παραδοσιακούς γνωστούς τύπους της εμπορικής αντιπροσωπείας, παραγγελίας και πρακτορείας. Πρόκειται για συμβατικές μορφές συνεργασίας με σκοπό την πρόσβαση των παραγωγών και χονδρεμπόρων σε μια απλή αγορά διαμέσου της ανάθεσης επιχειρηματικής δραστηριότητας σε τρίτες ανεξάρτητες επιχειρήσεις. Είναι προϊόντα της καθετοποίησης, της εξειδίκευσης στο εμπόριο, του πλουραλισμού στα κανάλια διανομής και αποτέλεσμα της τελειοποίησης του marketing στα μαζικά καταναλωτικά αγαθά. Τα συστήματα αυτά διανομής δεσπόζουν στη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα και παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία συμβατικών τύπων, αποτελώντας πρόκληση για τη δογματική του σύγχρονου αστικού δικαίου. Η πιο σύνθετη από τις σύγχρονες αυτές μορφές επιχειρηματικής συνεργασίας είναι το Franchising, γεγονός το οποίο έχει ως συνέπεια την πολυπλοκότητα της σύμβασης η οποία το αποτυπώνει. Πρόκειται πράγματι για μια ιδιόρρυθμη, μη ρυθμισμένη από το νόμο εμπορικού χαρακτήρα σύμβαση, διεπιχειρησιακής συνεργασίας, απόρροια της ελευθερίας των συμβάσεων, με βάση την οποία έχουν οι συναλλασσόμενοι το δικαίωμα να διαμορφώνουν ελεύθερα το περιεχόμενο μιας σύμβασης. Τα κύρια γενικά γνωρίσματα της σύμβασης Franchise είναι τα ακόλουθα: η δημιουργία αμοιβαίων υποχρεώσεων διαρκούς παροχής, η ίδρυση στενών διαπροσωπικών σχέσεων εμπιστοσύνης, η δυνατότητα συνεχούς εξέλιξής της, ο δυναμικός χαρακτήρας της, η υπαγωγή του λήπτη στον άμεσο έλεγχο του δότη. Η Σύμβαση Franchise καταρτίζεται στη συναλλακτική πράξη εγγράφως με βάση συνήθως προσυνταγμένο έντυπο της δότριας εταιρείας (franchisor) και αποτελείται συνήθως από τέσσερα μέρη: 1)Προοίμιο 2)Κύριες Υποχρεώσεις του Δότη 3)Κύριες Υποχρεώσεις του Λήπτη 4)Λοιπές Διατάξει 19

20 1) Προοίμιο Εδώ καθορίζονται ο σκοπός και το πλαίσιο της συνεργασίας, υπογραμμίζεται η ανεξαρτησία των συμβαλλόμενων μερών και κατόπιν περιγράφεται το περιεχόμενο του πακέτου Franchise, δηλαδή το σύνολο των δικαιωμάτων βιομηχανικής ή πνευματικής ιδιοκτησίας που αφορούν στο εμπορικό σήμα και στην επωνυμία, στα διακριτικά γνωρίσματα του καταστήματος (πινακίδες), στα πρότυπα χρήσεως, στα σχέδια, στα δικαιώματα αντιγραφής, στις τεχνογνωσίες ή στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που παραχωρούνται από τον δότη στον λήπτη για εκμετάλλευση. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα ότι ο λήπτης θα πρέπει να ελέγξει προσεκτικά αν το εμπορικό Σήμα και η Επωνυμία της επιχείρησης του δότη είναι νομίμως κατοχυρωμένα. Περιγράφονται ακόμη ο εξοπλισμός, η διακόσμηση και άλλα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο δότης για την οργάνωση των πωλήσεων και γενικά της εμπορικής δραστηριότητάς του. Οι πληροφορίες αυτές είναι χρήσιμες, γιατί με βάση αυτές μπορεί να προσδιορισθεί το ειδικότερο αντικείμενο των υποχρεώσεων του δότη που περιγράφονται στο κύριο μέρος της σύμβασης. Στο προοίμιο μπορούν ακόμη να αναφέρονται ορισμένοι γενικοί κανόνες συμπεριφοράς, δεσμευτικοί για τα δύο μέρη, όπως π.χ. η υποχρέωση στενής και ειλικρινούς συνεργασίας, η ανάγκη διαρκούς υποστήριξης του λήπτη από τον δότη, καθώς επίσης η υποχρέωση του λήπτη να ασκεί την εμπορική του δραστηριότητα σύμφωνα με τις ενιαίες οργανωτικές αρχές που ισχύουν για όλα τα μέλη του συστήματος. 2) Κύριες υποχρεώσεις του δότη Η συμβολή του δότη στη συνεργασία Franchising περιλαμβάνει συνήθως τις ακόλουθες υποχρεώσεις: α. Την παραχώρηση στον λήπτη της άδειας χρήσης και εκμετάλλευσης του πακέτου Franchising, του οποίου το περιεχόμενο προσδιορίζεται επακριβώς στο προοίμιο της σύμβασης. β. Την ένταξη του λήπτη στο σύστημα με την παροχή σε αυτόν κυρίως της απαιτούμενης τεχνικής και οργανωτικής υποδομής και της ανάλογης εκπαίδευσης του. γ. Τη συνεχή υποστήριξη του λήπτη όσο θα διαρκεί η σύμβαση. Η υποχρέωση αυτή αποσαφηνίζεται και σε μια σειρά επιμέρους υποχρεώσεων του δότη, που αφορούν το στάδιο μετά την ένταξη του στο σύστημα. δ. Τον προσδιορισμό της γεωγραφικής περιοχής μέσα στην οποία ο λήπτης θα διενεργεί τις πωλήσεις με το δικό του όνομα και για δικό του λογαριασμό. ε. Τον εφοδιασμό του λήπτη με πρώτες ύλες, με ημιέτοιμα ή έτοιμα εμπορεύματα, ιδίως όταν τα προϊόντα του συστήματος παράγοντα από τον ίδιο δότη. στ. Την παροχή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. ζ. Την υποχρέωση του δότη όσον αφορά την παραχωρηθείσα περιοχή της σύμβασης: - να μην παραχωρεί σε τρίτους το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται μέρος ή το σύνολο του Franchise, - να μην εκμεταλλεύεται ο ίδιος το Franchise ή, με παρόμοιο σύστημα, 20