Καϊμακάμης Β. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Transcript

1 Καϊμακάμης Β. ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012

2 Βασίλειος Δ. Καϊμακάμης ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ISBN: ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012 Copyright: Βασίλειος Δ. Καϊμακάμης Αλικαρνασσού 2, Τ.Κ Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Tηλ , Εκτύπωση-Βιβλιοδεσία: C P ity ublish Κ.Ν. Επισκόπου 7 Θεσσαλονίκη Τ Το βιβλίο «Ειδικά θέματα Ολυμπιακών Αγώνων» τυπώθηκε και βιβλιοδετήθηκε από την COPY CITY ΕΠΕ με τεχνολογία φιλική προς το περιβάλλον, σε «πράσινες» ψηφιακές μηχανές, χωρίς χημικά απόβλητα, με μη τοξικά μελάνια, χαμηλής όχλησης και ενεργειακής κατανάλωσης. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή εν όλω ή εν μέρει ή και περιληπτικά, κατά παράφραση ή διασκευή, του παρόντος βιβλίου με οποιοδήποτε μέσο, σύμφωνα με τους Ν. 2387/1920, 4301/1929, τα ΝΑ 3565/56, 4254/62, 4264/75, Ν. 100/75 και λοιπούς εν γένει κανόνες Διεθνούς Δικαίου, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα.

3 ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ v ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 1 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Α. Η θέση του αθλητισμού στον αρχαίο ελληνικό κόσμο... 7 Β. Θέση των Ο.Α. και των άλλων Πανελληνίων Αγώνων στη συνείδηση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Γ. ούλοι, βάρβαροι και γυναίκες εκτός των Ο.Α. αγώνων Ηραία: αγώνες γυναικών Αναβίωση των Ο.Α. και θεσμοθέτηση της Ιεράς Ολυμπιακής Εκεχειρίας (776 π.χ.) Ε. Οι Σπονδοφόροι μεταφέρουν το μήνυμα της Ιεράς Εκεχειρίας και της έναρξης των Ο.Α Ζ. Οι Σπονδοφόροι μεταφέρουν το μήνυμα της Ιεράς Εκεχειρίας και της έναρξης των Ο.Α Η. Ποινές, Ελλανοδίκες, Θεατές Συμπεράσματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 α. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και ο αθλητισμός κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή β. Οι Ο.Α. υποβαθμίζονται και πέφτουν σε ανυποληψία, ενώ η Ολυμπία λαφυραγωγείται γ. Κατάργηση των Ο.Α δ. Από το Μεσαίωνα, στην Αναγέννηση του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, του αθλητισμού και των Ο.Α Β ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Α. Πριν την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους Β. Μετά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους Γ. Οι Ζαππαίοι θεσμοθετούν την αναβίωση των Ο.Α. και διαθέτουν πακτωλό χρημάτων Τέλεση Ζάππειων Ολυμπιάδων... 55

4 vi Β. Καϊμακάμης Ε. Οφέλη και αντίκτυπος από τις Ζάππειες Ολυμπιάδες ΣΤ. Θρησκευτικές-αθλητικές πανηγύρεις υπό της αιγίδα της Εκκλησίας στα πρότυπα των αρχαίων Ο.Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΙΕΘΝΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Α. Στο νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος μπαίνουν οι πρώτες βάσεις της οργανωμένης φυσικής αγωγής Β. Εθνικοί και διεθνείς Ο.Α. στο νεοελληνικό κράτος Γ. Η κατάσταση του αθλητισμού στο διεθνή χώρο κατά την εποχή που διεξήχθησαν οι πρώτοι ιεθνείς Ο.Α Συνοπτική αναφορά στην αναβίωση των σύγχρονων ιεθνών Ο.Α Ε. Ανάληψη των πρώτων διεθνών Ο.Α. από την Ελλάδα και προετοιμασίες για την τέλεση αυτών Ζ. Τα Τήνια ως «Προολυμπιακοί» των Ο.Α. του 1896 τελέστηκαν στα πρότυπα των αρχαίων Ο.Α Η. Τέλεση των αγώνων, αθλητικές εγκαταστάσεις, συμμετοχή χωρών και αθλητών Θ. Η επιτυχία των αγώνων και ο αντίκτυπός τους Ι. Ο Μαραθώνιος ως εθνική-αλυτρωτική υπόθεση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΟΙ ΜΕΣΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ (1906) Α. Οι Έλληνες αξιώνουν τη μόνιμη τέλεση των Ο.Α. στην Ελλάδα Β. Οι Έλληνες με δική τους πρωτοβουλία διοργανώνουν διεθνείς Ο.Α Γ. Προβολή του σουηδικού γυμναστικού συστήματος Οι αγώνες ως μια ευκαιρία για την έμμεση προβολή των εθνικών δικαίων του Ελληνισμού Ε. Παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία των αγώνων Ζ. Μέσω των Μεσολυμπιακών Αγώνων επιτεύχθηκαν σημαντικοί αθλητικοί και εθνικοί στόχοι Η. Η επιτυχία των Ελλήνων στο Μαραθώνιο δρόμο του 1896 μετατράπηκε σε παταγώδη αποτυχία το ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΦΩΤΕΙΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΝΑΜΗΣ, ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ, ΓΕΝΝΑΙΟ ΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΥΠΕΡΟΧΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ 1896 Προλεγόμενα

5 ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ vii 1. Αναδείχθηκε Ολυμπιονίκης στον ποδηλατικό Μαραθώνιο με ηρωικό και περιπετειώδη τρόπο Έγινε Πολυολυμπιονίκης σε τέσσερα διαφορετικά αθλήματα, ενώ είχε ύψος μόνο 1,59 μ Μαραθωνοδρόμος ήρθε από την Ιταλία τρέχοντας, αλλά τον απέκλεισαν ως επαγγελματία Ο βαθύπλουτος Αβέρωφ «λυπήθηκε» να ξοδέψει ένα σπιρτόξυλο, αλλά δώρισε στην πατρίδα πακτωλό χρημάτων Φτωχή και άστεγη Ελληνίδα μητέρα ήταν η πρώτη Μαραθωνοδρόμος του κόσμου Οι γυναίκες δεν έλαβαν μέρος στους πρώτους Ο.Α., αλλά βοήθησαν να πετύχουν Ο Φωκιανός έδωσε τα πάντα, ακόμη και τη ζωή του, για τους Ο.Α. και την ελληνική Φ.Α Αλτρουισμός και αλληλεγγύη μεταξύ των αθλητών Άγγλος αθλητής απάγγειλε σε άπταιστα αρχαία ελληνικά ποίημα δικής του σύνθεσης Έλληνας κωφάλαλος Ενοργανίστας προκρίθηκε για τους Ο.Α Μάνος Κ.: έγινε γνωστός ως άνθρωπος του αθλητισμού, ενώ έδωσε τη ζωή του για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Κρήτης Ο νεότερος Ολυμπιονίκης όλων των εποχών ήταν ένας 10χρονος Έλληνας Τους ένδοξους Γερμανούς Ολυμπιονίκες τους επιφυλάχθηκε απαξίωση, διωγμοί και ανάθεμα στην πατρώα γη Ολυμπιονίκες του 1896 πέθαναν από ασιτία και ταλαιπωρία σε στρατόπεδα συγκέντρωσης Οι αθλητικές τους επιδόσεις και ο σωματότυπός τους έμειναν Παροιμιώδεις Ρίγη συγκίνησης στο Μαραθώνα πριν την εκκίνηση των δρομέων Παραλειπόμενα από τη θρυλική διαδρομή του Μαραθώνιου δρόμου του Λούη «Ουρανομήκεις πανηγυρισμοί», «φρενίτιδα» και «εθνική ανάταση» μετά τη νίκη του Λούη Ο Λούης είχε την συντομότερη αθλητική σταδιοδρομία, αλλά και την ενδοξότερη Η ταπεινοφροσύνη, η απλότητα και η μεγαλοψυχία του Λούη ήταν Παροιμιώδης Το ταλέντο του Λούη ανακαλύφθηκε όταν υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία Η μοίρα έπαιξε περίεργο παιχνίδι στην ο κογένεια του Λούη Μετά τους αγώνες και μετά από πολλά χρόνια οι ατυχίες του Λούη Συνεχίζονται Ακόμη και νεκρός ο Λούης βοήθησε την οικογένειά του και τους Συγχωριανούς

6 viii Β. Καϊμακάμης 25. Συνθηματικές υποσημειώσεις με εντυπωσιακά μηνύματα για το Λούη Κατετάγη 2 ος στο Μαραθώνιο, με μικρή διαφορά από το Λούη, αλλά έμεινε στη σκιά του Γάλλος ιερέας ήταν Ολυμπιονίκης και επινοητής του ολυμπιακού συνθήματος «Citius, Altius, Fortius» Παραλίγο Έλληνας Ολυμπιονίκης ιερέας Μοναστήρια συνέδραμαν οικονομικά και ηθικά στην πανεθνική υπόθεση των Ο.Α Θέση και στάση του Άγιου Νεκτάριου Πενταπόλεως στον αθλητισμό και τους Ο.Α Ο Άγιος Νεκτάριος το ποδόσφαιρο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες Ιερείς συγκέντρωσαν λεφτά πουλώντας γλυκά, για να στείλουν στους Ο.Α. αθλητή Ειδική συμφωνία κυριών μεταξύ αστυνομικού διευθυντή Αθηνών, κλεφτών και ζητιάνων Αθηναία από «τζάκι» είχε υποσχεθεί δημόσια, ότι θα παντρευόταν το νικητή του Μαραθωνίου Αναρρίχηση «επί κάλω» σε καφενεία ρόμοι αντοχής στα πρότυπα του Μαραθωνίου δρόμου στους «Λαϊκατζήδες» και «Λαχαναγορίτες» ιαφημίσεις και προσφορές στους Ο.Α Ο Παύλος Μελάς και ο Αμερικανός Ολυμπιονίκης Thomas Curtis ήταν δυο από τους επτά φωτογράφους των Ο.Α. του Η άγνοια και η κακή εφαρμογή των κανονισμών προκάλεσε αδικίες και ευτράπελα Άλλα παραλειπόμενα που αφορούν τον Ολυμπιονίκη Garrett και τους Αμερικανούς θεατές Του απαγόρευσαν να βάλει σημάδι στη φόρα, επειδή ήταν Ερασιτέχνης Lermusieux: ο αθλητής με τα άσπρα γάντια, που έλαβε μέρος στο Μαραθώνιο και στα 100 μ Ειδική διατροφή και δυναμωτικά για τους αθλητές Ο Γάλλος ποδηλάτης Λεόν Φλαμένγκ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ι ΑΚΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ- ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΣΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΤΟΥ ΦΩΤΕΙΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΝΑΜΗΣ, ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΚΗΣ ΥΠΕΡΟΧΗΣ 1. Στην αρχή τους περιγελούσαν ως ακατάλληλους αλλά τελικά τους αποθέωσαν ως Ολυμπιονίκες «Χωλός» προπονητής ήταν καλύτερος και από τους αρτιμελείς συναδέλφους του

7 ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ix 3. Οι Έλληνες αποθέωσαν τον ξένο αντίπαλο και έδειξαν ευγένεια και ιπποτισμό Οι μπάντες Θεσ/κης και Μοναστηρίου σκορπίζουν ρίγη συγκίνησης και αλυτρωτικά μηνύματα Η φιλοξενία των Μαραθωνοδρόμων από τους κατοίκους Μαραθώνα ήταν αλησμόνητη Ο διάδοχος Κωνσταντίνος και οι τρεις πρίγκιπες ήταν επίσης έφοροι, επόπτες και κριτές Τους Ολυμπιονίκες αδελφούς Αλιμπράντη τους περίμεναν στην πατρώα γη απαξίωση και διωγμοί Κύπριοι μεγάλοι αθλητές και Ολυμπιονίκες του 1896 και 1906 ήταν και ένθερμοι πατριώτες «Νάρκισσος» και όχι «Ναργκίς», όπως ήθελαν οι Τούρκοι Από τους 27 ελληνικούς συλλόγους οι μισοί προέρχονταν από τον Ελληνισμό της διασποράς Οι κομπασμοί και τα καμώματα ενός Ιεροδιάκονου επίδοξου «Μαραθωνοδρόμου» Οι Αμαρουσιώτες διέδωσαν ότι «θα παρεμποδίσουν τη δίοδο παντός μη Έλληνος δρομέος» Την παραμονή του αγώνα, οι Έλληνες Μαραθωνοδρόμοι «έφαγαν και ήπιαν του σκασμού» Ένας Αμαρουσιώτης δρομέας είχε δηλώσει πριν τον αγώνα ότι, αν δε νικήσει, θα πεθάνει Ποτέ άλλοτε από ένα τέτοιο γεγονός ένα ολόκληρο έθνος δεν απογοητεύτηκε τόσο πολύ Νίκησε ένα ολόκληρο έθνος, αλλά έχασε στον ιππόδρομο Χρυσάφης Ι.: η συμμετοχή του στους εθναπελευθερωτικούς αγώνες και τα θερμά του πατριωτικά αισθήματα έμειναν σχεδόν άγνωστα Συμμετοχή και προσφορά της Εκκλησίας και του κλήρου στους Μεσολυμπιακούς Η προσφορά του Χρυσοστόμου Σμύρνης στους Μεσολυμπιακούς και στον αθλητισμό γενικότερα Χρυσόστομος Σμύρνης: σύζευξη των τριών μεγεθών Χριστιανισμός, Ελληνισμός και Αθλητισμός με αρχαιοελληνικό μέτρο και σοφία Η «ατραξιόν» των Μεσολυμπιακών ήταν η επίδειξη των 16 ανίδων γυμναστριών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ι ΑΚΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ- ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ Οι Ολυμπιακοί Αγώνες (Ο.Α.) των πρώτων δεκαετιών ήταν ενταγμένοι σε διεθνείς εκθέσεις (1900, 1904, 1908): Ήταν άριστος αστυνομικός, μεγάλος αθλητής και αποτελούσε υπόδειγμα αγωνιστή

8 x Β. Καϊμακάμης 2. (1900, 1904, 1906, 1908): Ο μεγαλύτερος άλτης και Πολυολυμπιονίκης όλων των εποχών είχε περπατήσει στα 17 του χρόνια (1904): Παρασπονδία και απάτη στο Μαραθώνιο, αφού ο «νικητής» χρησιμοποίησε αυτοκίνητο (1904): Άλλα περίεργα των Ο.Α. του Αγ. Λουδοβίκου (1904): Γραφικός, πείσμων και περιπετειώδης ο Κουβανός Μαραθωνοδρόμος Γκαρβαγιάλ (1908): Ενώ ηττήθηκε, έγινε διάσημος, αντίθετα ο νικητής έμεινε άγνωστος και άσημος (1904). Ένας από τους μεγαλύτερους Ενοργανίστες του κόσμου και Ολυμπιονίκης είχε ξύλινο πόδι (1912): Του ανακάλεσαν τις ολυμπιακές νίκες, επειδή δήλωσε ότι πληρώθηκε σε παιχνίδι του Ράγκμπι (1908,1912): Μετά τη νίκη του Κ. Τσικλητήρα πέρασαν 80 χρόνια έως ότου η Ελλάδα κερδίσει ολυμπιακό μετάλλιο στο στίβο (1924): Στο δρόμο για τους Ο.Α. πουλούσαν καφέ για να καλύψουν τα έξοδά τους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΦΩΤΕΙΝΑ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΕΠΟΧΩΝ 1936: Κάρλ Λόγκ : Η μεγάλη γκάφα του πυγμάχου Τόμας Χάμιλτον : Το πρώτο θύμα των αναβολικών : Ευγένιο Μόνι (lταλία ιθέσιο Έλκηθρο) : Ιγκόρ Νέτο (ΕΣΣ - Ποδόσφαιρο) : Ομάδα Γυναικών Γυμναστικής (Μεγάλη Βρετανία) : Ολυμπιακή Ομάδα ΕΣΣ (χόκεϋ επί πάγου) : Τζορτζ Λούις Σετόλα (Αργεντινή -Σκοποβολή) : «Αν έχεις τύχη διάβαινε» : Ντέμης Νικολαϊδης (Ποδόσφαιρο) : Αιμίλιος Παπαθανασίου (Ιστιoπλoϊα) Φωτεινά παραδείγματα παιδιών-αθλητών : Ρις Pίπαρντ (Μάλτα -Ιστιoπλoϊα) : Βίκτωρ Μπάρι (Ουγγαρία Στίβος)

9 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Α. Η θέση του αθλητισμού και των αγώνων στον αρχαίο ελληνικό κόσμο Είναι γνωστό ότι ένας από τους λαμπρότερους πολιτισμούς- αν όχι ο λαμπρότερος- που έχει αναδείξει ποτέ ο άνθρωπος είναι ο αρχαίος ελληνικός. Βασικά στοιχεία στην αγωγή των νέων του παραπάνω πολιτισμού ήταν η γυμναστική και η μουσική. Με τον όρο μουσική οι Έλληνες εννοούσαν τη γνώση των ποιητών, τη γενικότερη θεωρητική κατάρτιση και βέβαια την ίδια τη μουσική 2. Πίστευαν ότι τόσο η γυμναστική, όσο και η μουσική βρισκόμενες σε αρμονική αναλογία, ήταν υπηρέτες των αναγκών της ψυχής 3. Οι παραπάνω δραστηριότητες είχαν τέτοια θέση στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ώστε να θεωρείται πεπαιδευμένος (μορφωμένος, καλλιεργημένος) αυτός που τις κατείχε και απαίδευτος (αμόρφωτος, α- καλλιέργητος) αυτός που δεν τις κατείχε. Παράλληλα η πόλη που δε διέθετε γυμνάσιο (γυμναστηριακό συγκρότημα), ναό και θέατρο δε θεωρείτο άξια λόγου, αλλά βάρβαρη 4. 2 Μουρατίδης Ι., Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Θέματα Φιλοσοφίας Φ.Α. & Αθλητισμού, Θεσσαλονίκη 2009, σσ. 79, Σκιαδάς Ε., 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, εκδ. εφημ. «Τα Νέα», Αθήνα 1996, σ Popplow U., Leibesübungen und Leibeserziehung in der griechischen Antike, Schorndorf 1959, ss / Μουρατίδης Ι., Ιστορία φυσικής αγωγής και αθλητισμού του αρχαίου κόσμου, εκδ. Πλάτων, Θεσσαλονίκη 2008, σ. v.

10 8 Β. Καϊμακάμης Παρά ταύτα υπήρξαν και κάποιες πόλεις- κράτη, όπως η Σπάρτη που ήταν προσανατολισμένες κυρίως στη φυσική αγωγή και τη δημιουργία αξιόμαχων πολεμιστών και όχι πολιτών με αρμονική γυμναστική και μουσική-πνευματική παιδεία 5. Συνολικά όμως επάνω στους δυο αυτούς ακρογωνιαίους λίθους (γυμναστική, μουσική) οι αρχαίοι Έλληνες στήριξαν τα παιδαγωγικά τους συστήματα και διαμόρφωσαν τη φιλοσοφία του «καλοού καγαθού» πολίτη, δηλαδή τον ιδανικό πολίτη που είχε αρμονική ισορροπία στα αγαθά του σώματος και του πνεύματος. Στον παραπάνω όρο εμπεριέχονταν και οι άλλοι γνωστοί και μεστοί νοημάτων όροι όπως «μέτρον άριστον», «γνώθι σαυτόν» «αρετή», «αιδώς», «εν οίδα, ότι ουδέν οίδα» κτλ. 6. εν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν προστάτες προβεβλημένους θεούς και ημίθεους, τόσο για τη γυμναστική (Ερμής, Απόλλωνας, Ηρακλής κτλ.), όσο και για τη μουσική (Απόλλωνας, Ορφέας κτλ.). 5 Πλούταρχος, Λυκούργος 16./ Ξενοφών, Λακεδαιμονίων Πολιτεία, 2.10, 2.11./ Μουρατίδης, Ιστορία φυσικής αγωγής και αθλητισμού του αρχαίου κόσμου, Θεσσαλονίκη 2008, σσ «Καλός καγαθός»: ήταν αυτός που είχε ωραίο, αρμονικά γυμνασμένο σώμα (εξωτερική ομορφιά), αλλά συγχρόνως ήταν ενάρετος- καλλιεργημένος, είχε δηλαδή εσωτερική ομορφιά. -«Μέτρον άριστον»: με τις λέξεις αυτές τις οποίες χρησιμοποιούσε κυρίως ο φιλόσοφος Αριστοτέλης (πρώτος ο Κλεόβουλος ο Ρόδιος) εννοούσαν τη μέση οδό, δηλαδή ούτε το πολύ ούτε το λίγο (χρυσή τομή). -«Γνώθι σαυτόν»: (Γιγνώσκω + εαυτός: να γνωρίσεις πρώτα τον ίδιο τον εαυτό σου- αυτογνωσία). Αποδίδεται στον Χείλωνα τον Λακεδαιμόνιο, έναν απ' τους επτά σοφούς. Μερικοί το αποδίδουν στο Σωκράτη. -«Αρετή»: με τη λέξη αυτή εννοούσαν το σύνολο των προτερημάτων ενός ανθρώπου. -«Αιδώς»: ταπεινοφροσύνη, ντροπή, αξιοπρέπεια. Χαρακτηριστικό που έπρεπε να έχουν κυρίως οι Ολυμπιονίκες και οι μεγάλοι αθλητές. -«Εν οίδα, ότι ουδέν οίδα»: (Ένα γνωρίζω ότι δε γνωρίζω τίποτα). Το έλεγε συχνά ο φιλόσοφος Σωκράτης για να δείξει ταπεινοφροσύνη και κυρίως πόσα ε- λάχιστα γνωρίζει ο άνθρωπος στην απεραντοσύνη του κόσμου. Παράλληλα με αυτή τη ρήση ο Σωκράτης προσποιούταν ότι δεν γνωρίζει κάτι, «Σωκρατική ειρωνεία», για να προκαλέσει συζήτηση, μέσα από την οποία έβγαζε τη γνώση που πίστευε ότι κατείχαν οι μαθητές του.

11 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 9 Το γεγονός επίσης ότι οι μεγάλοι φιλόσοφοι (Πλάτων, Αριστοτέλης, Κυνικοί) ίδρυσαν τις φιλοσοφικές τους σχολές δίπλα και μέσα στα μεγάλα γυμνάσια της Αθήνας (Ακαδημία, Λύκειο, Κυνόσαργες) σημαίνει ότι ήθελαν να «παντρέψουν» αρμονικά το σώμα με το πνεύμα και την ψυχή. Με απλά λόγια θα έλεγε κανείς ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν τη γυμναστική και τους γυμναστικούς αγώνες πρώτα για να κάνουν καλούς ανθρώπους- ως μέσο παιδείας-αγωγής- και ύστερα για όλα τα άλλα στρατιωτική ρώμη, υγεία, καλαισθησία. Πίστευαν δηλαδή ότι ο αθλητισμός, ως μια μικρογραφία της κοινωνίας, διδάσκει στα παιδιά μέσα από τις εναγώνιες διατάξεις και την αθλητική αγωγή πανανθρώπινες αξίες, όπως ισότητα, δικαιοσύνη, ελευθερία, σεβασμό, συναδέλφωση, ευγενή άμιλλα, υπακοή, θάρρος, καρτερικότητα, υπομονή. Όλα αυτά οι αρχαίοι τα αποκτούσαν κυρίως στις παλαίστρες και στα γυμνάσια, όπου οι παιδοτρίβες και οι γυμναστές έβαζαν τις βάσεις για τη δημιουργία και την ανάδειξη του «καλού καγαθού» πολίτη. Σύμφωνα με το Γιαλούρη οι αγώνες, οι οποίοι αποτελούσαν την κορύφωση των αθλητικών δραστηριοτήτων «δεν ήταν διασκέδαση, αλλά καθήκον, το οποίο οι θεοί είχαν υπαγορεύσει στον άνθρωπο» 7. Ήταν ένα μέσο με το οποίο ο άνθρωπος ενίσχυε την προσπάθειά του να αναπτύξει ισόρροπα όλες τις ψυχοσωματικές ικανότητές του ώστε να γίνει «καλός καγαθός» πολίτης, δηλαδή να έχει ωραίο και δυνατό σώμα, αλλά και καλή αγωγή. Τη βαθιά εξάλλου πεποίθηση για την ευεργετική επίδραση του αθλητισμού και των αγώνων στην ευεξία, την ειρήνη και την πρόοδο του ανθρώπου τη μαρτυρούν πολλές φορές και οι αρχαίοι συγγραφείς. Αυτός ο αθλητισμός των αρχαίων Ελλήνων «νίκησε το χρόνο και παραμένει πάντα το κέντρο του ενδιαφέροντος των ανθρώπων όλων 7 Γιαλούρης Ν., «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαιότητα», Νεανικοί Προβληματισμοί, 27 (1996)20-23.

12 10 Β. Καϊμακάμης των εποχών, οι οποίοι ανατρέχουν στην ελληνική αρχαιότητα, για να αντλούν όχι μόνο δυνάμεις ηθικές, αλλά να εμπνέονται και να καθοδηγούνται απ αυτήν», σημειώνει ο καθηγητής Ι. Μουρατίδης 8. Τέλος, εάν δεχθεί κανείς ότι ακόμη και στις καλές εποχές του αρχαιοελληνικού αθλητισμού υπήρξαν κάποιες υπερβολές, είναι βέβαιο ότι ήταν καταδικαστέες τόσο από τους ανθρώπους, όσο και από τους θεούς. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν η υπερβολή και η έλλειψη μέτρου άγγιζε τα όρια της αλαζονείας και της ύβρεως. Β. Η Θέση των Πανελληνίων Αγώνων στη συνείδηση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Είναι γνωστό ότι στον αρχαιοελληνικό κόσμο τελούνταν τέσσερις πανελλήνιοι αγώνες και πολυάριθμοι άλλοι τοπικοί, οι οποίοι ήταν αφιερωμένοι σε διάφορους θεούς, ημίθεους και ήρωες. Σύμφωνα με τον Αλμπανίδη, συνολικά οι αγώνες που τελούνταν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο υπολογίζονται στους ιεξάγονταν μέσα στους ιερούς περίβολους και κοντά στα θρησκευτικά κέντρα, διότι οι Έλληνες πίστευαν ότι οι πρώτοι αγωνοθέτες, αλλά και α- θλητές ήταν οι θεοί και οι ήρωες 10. Κάποιοι από τους αγώνες αυτούς ήταν «στεφανίτες», δηλαδή το έπαθλο του νικητή ήταν μόνον ένα στεφάνι (ελιάς, δάφνης, σέλινου κτλ.), αλλά η δόξα που αποκτούσε ήταν μεγάλη. Κάποιοι άλλοι ήταν «χρηματίτες», όπου το έπαθλο των νικητών ήταν υλική αμοιβή (λάδι, σφαχτά, χρήματα κτλ.). Στους τέσσαρις πανελλήνιους αγώνες 11, δηλαδή Ολύμπια, Πύθια, Ίσθμια και Νέμεα, οι οποίοι ήταν «στεφανίτες», έστελναν αθλητές, 8 Μουρατίδης, ο.π., σ. vi. 9 Αλμπανίδης Ε., Ιστορία της άθλησης στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, Θεσσαλονίκη 2004, σσ Γιαλούρης, ο.π. 11 Τα Ολύμπια και τα Πύθια ετελούντο κάθε 4 χρόνια, ενώ τα Ίσθμια και τα Νέμεα κάθε δυο. Περισσότερα για τους πανελλήνιους αγώνες και ιδιαίτερα για τους Ολυμπιακούς στο: Μουρατίδης, ο.π., σσ / Popplow, ο.π., σσ. 127-

13 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 11 εκπροσώπους και θεατές όλες οι πόλεις- κράτη του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ας σημειωθεί ότι οι μεν ελφοί θεωρούνταν από τους Έλληνες ως το κέντρο (ομφαλός) της γης, η δε Ολυμπία ως το κέντρο του ελληνικού κόσμου 12. Γ. Η Θέση των Ολυμπιακών Αγώνων στη συνείδηση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Οι αγώνες που είχαν τη μεγαλύτερη αίγλη και το μεγαλύτερο σεβασμό από όλο τον αρχαιοελληνικό κόσμο ήταν οι Ολυμπιακοί ή Ολύμπια. Λάμβαναν χώρα στην Ολυμπία κάθε τέσσερα χρόνια, κατά την πρώτη πανσέληνο μετά το θερινό ηλιοστάσιο, προς τιμήν του Ολυμπίου ιός και διαρκούσαν πέντε μέρες. Στη γιορτή αυτή, εκτός από τους γυμνικούς (αθλητικούς) αγώνες, λάμβαναν χώρα και θυσίες στους θεούς με μεγαλύτερη αυτή που γινόταν μπροστά στο μεγαλοπρεπή ναό του ία, μέσα στον οποίο ή- ταν καθήμενο το χρυσελεφάντινο άγαλμά του. ημιουργός του ήταν ο Φειδίας, ο μεγαλύτερος γλύπτης της αρχαιότητας και θεωρείτο ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Εκεί οι αθλητές και οι Ελλανοδίκες έδιναν τον όρκο, στον όρκειο ία, ότι θα αγωνιστούν και θα κρίνουν τίμια, τηρώντας απαρέγκλιτα τις εναγώνιες διατάξεις και τα κρατούντα έθιμα. Επομένως οι Ο.Α. ήταν πρώτα απ όλα θρησκευτική και πνευματική εκδήλωση και ύστερα αθλητική. Σύμφωνα μάλιστα με τον Άγγελο Παλαιολόγου 13 «ήταν ένας πανελλήνιος συναγερμός, μια πανελλήνια συγκίνηση, όπου δεν αγωνίζονταν μόνο τα σώματα των Ελλήνων, αλλά βρισκόταν σε δημιουργία και το ελληνικό πνεύμα. 137./ Decker W., Die Wiederbelebung der Olympischen Spiele Verl. Franz Philipp Rutzen, Mainz und Ruhpolding 2008, s Παραλίκα Χ., «Σύντομη ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων», Νεανικοί Προβληματισμοί, 27 (1996)10, Παλαιολόγου Α., «Η Ολυμπιακή Ιδέα και η σημερινή πραγματικότητα», Ερμής, αρ. 38, σ.40.

14 12 Β. Καϊμακάμης Το πόσο πνευματική ήταν η αρχαία Άλτις 14 καταδεικνύεται και από το ότι ήταν γεμάτη από ιερά...». Ο Λάμπρου θεωρεί τους Ο.Α. ως «έναν από τους λαμπρότερους, αγνότερους και καταπληκτικότερους θεσμούς εξ όσων ποτέ εμφανίστηκαν σ ολόκληρη την ιστορία του πολιτισμένου κόσμου» 15. Την Ολυμπία και τους Ο.Α. τίμησαν και μεγάλοι φιλόσοφοι, συγγραφείς και βασιλιάδες του αρχαίου ελληνικού κόσμου, αφού τη θεωρούσαν πνευματική πρωτεύουσα των Ελλήνων. Μεταξύ αυτών μάλιστα ήταν οι Μακεδόνες βασιλιάδες Αλέξανδρος Α, Αρχέλαος, Φίλιππος Β, Μέγας Αλέξανδρος κ.α Στους νικητές απένεμαν μόνον ένα στεφάνι αγριελιάς (σύμβολο ειρήνης και συμφιλίωσης), αλλά η δόξα και η τιμή ήταν μεγάλη. Μάλιστα όταν οι Ολυμπιονίκες επέστρεφαν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, οι συμπολίτες τους γκρέμιζαν συμβολικά ένα μέρος από τα τείχη της πόλης, για να δείξουν σε εχθρούς και φίλους ότι όταν έχουν τέτοια παλικάρια, τα τείχη είναι περιττά, και δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε. Να σημειωθεί εξάλλου ότι οι Σπαρτιάτες Ολυμπιονίκες αποκτούσαν το δικαίωμα να πολεμούν εν καιρώ πολέμου δίπλα από το βασιλιά, κάτι που το θεωρούσαν ύψιστη τιμή. Τέλος ο θεσμός των Ο.Α. κατείχε τέτοια θέση στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων, ώστε με βάση αυτόν να έχουν καθιερώσει ακόμη και το χρονολογικό τους σύστημα. Έτσι από το 776 π.χ. μετρούσαν τον κύκλο των τεσσάρων ετών, δηλαδή από Ο.Α. σε Ο.Α., ως μία Ολυμπιάδα. 14 Άλτις: το κεντρικότερο και ιερότερο μέρος των ολυμπιακών εγκαταστάσεων, στο κέντρο της οποίας ήταν ο ναός και ο βωμός του ία. 15 Λάμπρου., «Εκβαρβαρισμός του Ολυμπιακού πνεύματος», αυλός, 105(1990). 16 Gardiner, Olympia, Its History and Remains, Oxford 1925, p. 130./ Miller S. G., The Macedonians at the Panhellenic Sanctuaties AJA 86(1982) / ιόδωρος Σικελιώτης, Βιβλιοθήκη,

15 Α ΜΕΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 13 Επάνω: ο θεός Ορφέας με τη μουσική του γοητεύει και εξημερώνει τα ζώα. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι η μουσική έχει τέτοια δύναμη, ώστε να επηρεάζει ακόμη και τα άγρια θηρία, γι αυτό άλλωστε, μαζί με τη γυμναστική έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην αγωγή των παιδιών τους. Κάτω: αρχαίος Παιδοτρίβης- Γυμναστής διδάσκει με αγάπη και υπευθυνότητα στους νεαρούς μαθητές-αθλητές του. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποίησαν τη γυμναστική και τους γυμναστικούς αγώνες πρώτα, για να κάνουν καλούς ανθρώπους, δηλαδή ως μέσο αγωγής και ύστερα για όλα τα άλλα, δηλαδή στρατιωτική ρώμη, υγεία, καλαισθησία κτλ. (Φανταστική απεικόνιση).

16 14 Β. Καϊμακάμης. ούλοι, βάρβαροι και γυναίκες εκτός των Ολυμπιακών Αγώνων Στους Ο.Α. λάμβαναν μέρος μόνον Έλληνες, δηλαδή αυτοί που είχαν το λεγόμενο ομόγλωσσο, ομόδοξο και όμαιμο, (ίδια γλώσσα, θρησκεία και καταγωγή-πολιτισμό). Αποκλείονταν οι δούλοι και όσοι βαρύνονταν με πράξεις ασέβειας, όπως σύληση ναών, παραβίαση της ιεράς εκεχειρίας, φόνους κ.α. Επίσης, αποκλείονταν οι γυναίκες, τόσο ως αθλήτριες όσο και ως θεατές. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η απαγόρευση δεν ίσχυε για τις νέες ανύπαντρες κοπέλες, κάτι όμως που δε βρίσκει σύμφωνους πολλούς ιστορικούς 17. Οι γυναίκες οι οποίες παραβίαζαν το άβατο της Ολυμπίας κατακρημνίζονταν από το Τυπαίον Όρος, αλλά στην ιστορία δεν αναφέρεται πουθενά ότι συνέβη κάτι τέτοιο. Γνωστή είναι ωστόσο η περίπτωση της Καλλιπάτειρας, η οποία παραβίασε το άβατο, για να δει τον αγωνιζόμενο γιο της, αλλά οι Ελλανοδίκες της χάρισαν τη ζωή, διότι ανήκε στην ένδοξη οικογένεια των ιαγοριδών, ήταν δηλαδή κόρη, αδελφή, μάνα και θεία Ολυμπιονικών 18. Λέγεται ότι η Καλλιπάτειρα, μετά το θάνατο του άνδρα της, ανέλαβε την ιδιαίτερη προπονητική προετοιμασία του γιου της Πεισίρροδου, τον οποίο οδήγησε στην Ολυμπία για να αγωνιστεί. Μεταμφιέστηκε τέλεια σε άνδρα Γυμναστή και μπήκε στο στάδιο. Όταν όμως ο γιος της νίκησε, η Καλλιπάτειρα, ακολουθώντας το μητρικό της ένστικτο, όρμησε στο στίβο, πηδώντας το περίφραγμα που είχαν για τους Γυμναστές και χωρίς να το καταλάβει της έπεσαν τα ρούχα. Έτσι, φανερώθηκε ότι ήταν γυναίκα. Το περιστατικό αυτό στάθηκε μάλιστα ως αφορμή να θεσπιστεί ένας κανονισμός, σύμφωνα με τον οποίο και οι προπονητές έπρεπε να είναι γυμνοί στους αγώνες. 17 Παυσανίας, / Περισσότερα για το θέμα στο: Mouratidis J., «Hercules at Olympia and the Exclusion from the Ancient Games», JSH (1984) Χρυσάφης Ι., Η γυμναστική των Αρχαίων, εκδ. ΕΑΣΑ Αθηνών, Αθήνα 1965, σ. 266.