Ιατρική Kοινωνιολογία Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου

Transcript

1 Ιατρική Kοινωνιολογία Αλεξάνδρα Θεοδωροπούλου Απαρτιωμένη Διδασκαλία

2 Ιατρική Kοινωνιολογία Ο κλάδος που μελετά: Τις κοινωνικές όψεις της υγείας Τις μορφές κοινωνικής οργάνωσης για την αντιμετώπιση της ασθένειας Τις σχέσεις θεραπευτή & πάσχοντος Τις σχέσεις μεταξύ των διαφόρων ιατρικών επαγγελμάτων μέσα και έξω από τα νοσοκομεία κ.α.

3 Ψυχιατρική Kοινωνιολογία Μελετά εξειδικευμένα θέματα που ανάγονται στην ψυχική διαταραχή και στην ψυχική υγεία γενικότερα. Διαπραγματεύται: Την έννοια της ψυχικής διαταραχής ως κοινωνικού φαινομένου Την κοινωνική κατανομή της ψυχικής ασθένειας Τους κοινωνικούς παράγοντες που επηρεάζουν την επίπτωση της ψυχικής νόσου Τις κοινωνικές συνέπειες της ψυχικής διαταραχής Τον προσδιορισμό και την αντιμετώπιση δυσκολιών κοινωνικής επανένταξης των ψυχικά πασχόντων Τις επιπτώσεις της ψυχικής διαταραχής στην ποιότητα ζωής του ψυχικά πάσχοντος και των οικείων του Τη λειτουργία των κοινωνικά ομάδων Τις σχέσεις μεταξύ θεραπευτών και θεραπευόμενων Το θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει την αντιμετώπιση της ψυχικής νόσου και την οργάνωση των υπηρεσιών υγείας Την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των υπηρεσιών υγείας.

4 Κοινωνιολογικές Επιρροές στην Ψυχιατρική Θεωρητικά μοντέλα: 2 είδη κοινωνιολογικών θεωρήσεων: o συστηματοκεντρική θεώρηση: λειτουργισμός, θεωρία της κοινωνικής σύγκρουσης o ανθρωποκεντρική θεώρηση: συμβολική διαντίδραση,θεωρία του χαρακτηρισμού

5 Λειτουργισμός Durkeim(Γάλλος κοινωνιολόγος) Η κοινωνία: Υπάρχει επάνω και έξω από τα άτομα γεγονός που εκδηλώνεται με τον εξαναγκασμό που ασκεί σε αυτά Εκφράζεται με τη συλλογική συνείδηση Η συλλογική συνείδηση εκδηλώνεται με τα κοινωνικά γεγονότα Αυτοκτονία: o κοινωνικό φαινόμενο o εγωϊστική o αλτρουϊστική o ανομική Merton, Parsons(Αμερικανοί)

6 Merton: 5 μορφές προσαρμογής του ατόμου στο κοινωνικό περιβάλλον Η συμμόρφωση Η καινοτομία Η τυπολατρεία Η επανάσταση Ο αναχωρητισμός Parsons: ρόλος του ασθενούς(δικαιώματα και υποχρεώσεις)

7 Θεωρία της κοινωνικής σύγκρουσης Marx: Ανάλυση της αλλοτρίωσης και του κεφαλαίου Η αλλοτρίωση του ανθρώπου οδηγεί συχνά στην έκλυση ψυχικών διαταραχών

8 Ανθρωποκεντρικές θεωρήσεις Θεωρία του χαρακτηρισμού: Βασίζεται στη σχολή της συμβολικής διαντίδρασης Διάφορες μορφές επικοινωνίας(λεκτικές και μη)διαμορφώνουν: o o o το νου την προσωπικότητα την κοινωνική πραγματικότητα Σύμφωνα με την θεωρία του χαρακτηρισμού για την ψυχική διαταραχή: o o o υπολειμματική παρέκκλιση στερεότυπα συμβολή της θεωρίας στο στίγμα

9 Δραματουργική ανάλυση Goffman(1961) «Άσυλα» Κλειστό ίδρυμα: «αποπαίδευση»

10 Κοινωνική κατανομή της ψυχικής διαταραχής Κοινωνική τάξη και ψυχική ασθένεια: Η κοινωνική τάξη είναι παράγοντας πρόγνωσης της ψυχικής υγείας των ατόμων Χαμηλού επιπέδου κοινωνικοοικονομικές τάξεις (ανεργία, εγκληματικότητα, διαλυμένες οικογένειες κα) έχουν υψηλότερα ποσοστά ψυχικών διαταραχών ιδίως σχιζοφρένεια. Κατώτερες τάξεις Ανώτερες ταξεις σχιζοφρένεια αγχώδεις διαταραχές

11 Θεωρητικά μοντέλα συσχέτισης Κοινωνικής αιτιότητας: χαμηλή κοινωνικοοικονομική τάξη αύξηση ψυχοπιεστικών γεγονότων όχι ικανοποίηση αναγκών και επίτευξη στόχων stress κοινωνική επιλογή(διολίσθηση) : χρόνια εκπτωτική πορεία της ψυχικής διαταραχής ελάττωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, της δυνατότητας συναγωνισμού κοινωνική διολίσθηση συγκέντρωση σε απομονωμένες, υποβαθμισμένες περιοχές

12 Φύλο και ψυχική ασθένεια Γυναίκες: αγχώδεις, συναισθηματικές διαταραχές Άνδρες: αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας, χρήση ουσιών Γυναίκες = άνδρες στη σχιζοφρένεια Υπεροχή γυναικών στις ψυχικές διαταραχές Γυναίκες αυξημένο stress λόγω του ρόλου Οικιακός ρόλος: αυξημένος χρόνος για προβληματισμό βαρετές δραστηριότητες ελαττωμένη επικοινωνία με έξω κόσμο δεν αποσπάται η προσοχή από τα προσωπικά προβλήματα Εργαζόμενες έγγαμες: εξέλιξη, αμοιβές χαμηλότερες vs αντρών διπλός ρόλος

13 Φύλο και ψυχική ασθένεια Η απώλεια του μητρικού ρόλου από την ενηλικίωση, αποχώρηση παιδιών αποτελεί παράγοντα κατάθλιψης Παράγοντες ευαλωτότητας: απώλεια μητέρας όχι υποστήριξη από σύντροφο έλλειψη εργασιακής απασχόλησης πάνω από 3 παιδιά κάτω των 15 ετών Εκλυτικοί παράγοντες: ψυχοπιεστικά γεγονότα ζωης Παράγοντες διαμόρφωσης συμπτωμάτων: χαμηλή αυτοεκτίμηση μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης

14 Ηλικία και ψυχική ασθένεια Από το τέλος της εφηβείας μέχρι την μέση ηλικία κυρίως αγχώδεις διαταραχές, χρήση ουσιών, σχιζοφρένεια 3 η ηλικία καταθλίψεις και άνοια κυρίως Παιδική ηλικία: παρουσιάζονται νοητική υστέρηση μαθησιακές δυσκολίες δαταραχές ελειματικής προσοχής ψυχογενής ανορεξία Παιδική ηλικία: πρωτογενής κοινωνικοποίηση (μαθαίνει κανόνες, ήθη, αξίες, συμπεριφορές, αυτοπεποίθηση, προσωπικότητα) στο πλαίσιο που ζει σημαντικός ο ρόλος στην ψυχική υγεία σεξουαλική κακοποίηση σε παιδική ηλικία

15 Κατάθλιψη ηλικιωμένων Αυξημένη πιθανότητα σωματικών νόσων Περισσότερες απώλειες Ελαττωμένη σωματική αντοχή Αλλαγή κοινωνικοοικονομικής κατάστασης

16 Οικογενειακή κατάσταση και ψυχική ασθένεια Αύξηση ψυχικών διαταραχών σε διαζύγια, χηρεία, διάσταση Παράγοντες ευαλωτότητας εξασθενούν το υποστηρικτικό σύστημα Οι ψυχικές διαταραχές είναι περισσότερες στους άγαμους από τους έγγαμους Η οικογένεια λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας από το stress.

17 Εθνικές - φυλετικές μειονότητες Μεγαλύτερος κίνδυνος στους μετανάστες δεύτερης γενιάς από τους πρώτης. Εκτεθειμένοι επί μακρόν σε συνθήκες κοινωνικού ανταγωνισμού, διάκρισης κοινωνική ήττα στρες ευαλωτότητα Παράμετροι σημαντικοί: κοινωνικοοικονομική κατάσταση ρατσισμός πολιτισμικοί παράγοντες (φαινόμενο πολιτισμικής αλλαγής) επιπολιτισμός: συνεχής επαφή μεταξύ δύο πολιτισμικά διαφορετικών πληθυσμών. αλλαγές στον πολιτισμό της μιας ή και των δύο αμφίδρομη σχέση επηρεάζεται όχι μόνο η μειονότητα αφομοίωση: αποδοχή βασικών πολιτισμικών συνηθειών του επικρατούντος πολιτισμού

18 Εθνικές - φυλετικές μειονότητες Παράγοντες που επιδρούν στην ψυχική υγεία κατά την διάρκεια του επιπολιτισμού 1. Χρονική διάρκεια διαδικασίας ταχύς επιπολασμός κοινωνική αποδιοργάνωση stress 2. Ύπαρξη ή μη ισχυρών δεσμών με άτομα ίδιας πολιτισμικής καταγωγής(ύπαρξη προστατευτικότητα) 3. Η ύπαρξη συνεκτικού οικογενειακού συστήματος είναι ψυχοπροστατευτικός παράγοντας

19 Επίδραση του stress και των ψυχοπιεστικών γεγονότων ζωής στην εμφάνιση ψυχικής διαταραχής Οι άνθρωποι ερμηνεύουν κατά διαφορετικό τρόπο τα στρεσογόνα γεγονότα που βιώνουν και οι αντιδράσεις διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Στην αλληλεπίδραση του ατόμου με το περιβάλλον διαμεσολαβούν συμπεριφορικές και γνωστικές διεργασίες. Οι διεργασίες γνωστικής εκτίμησης διακρίνονται σε διεργασίες πρωτογενούς και δευτερογενούς εκτίμησης. Πρωτογενής εκτίμηση: αξιολόγηση κατάστασης (ουδέτερη, θετική ή στρεσσογόνος) Δευτερογενής εκτίμηση: δ ιαδικασία αντιμετώπισης Στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων: είναι οι προσπάθειες του ατόμου, γνωστικές και συμπερφορικές, να διευθετήσει, να μειώσει, ή να αντέξει εσωτερικές ή εξωτερικές απαιτήσεις που θέτουν σε δοκιμασία ή υπερβαίνουν τις δυνατότητες του.

20 Επίδραση του stress και των ψυχοπιεστικών γεγονότων ζωής στην εμφάνιση ψυχικής διαταραχής Διακρίνονται σε στρατηγικές αντιμετώπισης που είναι εστιασμένες στην επίλυση του προβλήματος,όπως είναι η αναζήτηση υποστήριξης, ή η διεκδικητική επίλυση του προβλήματος, καθώς και σε εκείνες που είναι εστιασμένες στη ρύθμιση του συναισθήματος που προκύπτει από το πρόβλημα, όπως είναι η αποφυγή του ερεθίσματος, η απομόνωση κ.α. και όχι στην αλλαγή των εξωτερικών συνθηκών. Συμβάλλουν επιπλέον περιβαλλοντικοί και ατομικοί παράγοντες: προσωπικές εμπειρίες προσωπικότητα διαθέσιμοι πόροι Στρεσσογόνες καταστάσεις: Ψυχοπιεστικά γεγονότα( καθορισμένα, αρχή και τέλος) Καταστάσεις χρόνιου στρες(εργασιακή καταπίεση, αναπηρίες, προσφυγιά) Έρευνες για χρόνιο στρες περιορισμένες. Πιο εύκολο να καθοριστεί και να μετρηθεί για τα ψυχοπιεστικά γεγονότα.

21 Ψυχική διαταραχή και οικογένεια Ψυχική υγεία αλληλένδετη με το οικογενειακό περιβάλλον. Bateson: υπόθεση του «διπλού δεσμού» όταν η επικοινωνία (λεκτική και μη λεκτική) ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί χαρακτηρίζεται από αντιφατικότητα και λογική ασυμβατότητα,τότε η επικοινωνία αυτή καθίσταται παθογόνος (σχιζοφρενιογόνος). Lidz: «διασυζυγικές σχέσεις» «σχισμικό ζεύγος» συναισθηματική διάσταση των δύο συζύγων στην οποία κυριαρχούν η εχθρικότητα και η δυσπιστία. Το παιδί υποκατάστατο της αγάπης και το μέσο κυριαρχίας στον άλλο. «έκτροπο ζεύγος»: όχι ανοιχτή σύγκρουση, αλλά ο ένας εκ των δύο είναι ανεπαρκής ενώ ο άλλος απαιτητικός.

22 Ψυχική διαταραχή και οικογένεια Εκφραζόμενο συναίσθημα Η επικριτικότητα του συγγενή προς τον ασθενή Η συναισθηματική υπερεμπλοκή Η εχθρικότητα Βρέθηκε να έχουν προγνωστική αξία για τις υποτροπές της σχιζοφρένειας και της Δ.Δ. Επιβάρυνση της οικογένειας από την ψυχική νόσο (οικονομική,κοινωνική κλπ) Σημαντική η ψυχοεκπαίδευση Ομάδες οικογένειας Ανταλλαγή εμπειριών, πληροφόρηση, δεξιότητες διαχείρησης κρίσεων, μείωση εκφραζόμενου συναισθήματος, εξασθένηση στίγματος, βελτίωση ποιότητας ζωής.

23 Το στίγμα ως κοινωνική αντίδραση Στίγμα: ανεπιθύμητος και απαξιωτικός χαρακτηρισμός που αποδίδεται στο άτομο και του στερεί το δικαίωμα κοινωνικής αποδοχής και παράλληλα το αναγκάζει να κρύψει τα σημάδια που προκαλούν όνειδος Αποτέλεσμα κοινωνικής κατασκευής Συνδέεται με παραδοσιακά στερεότυπα που δημιουργούν μια στρεβλή εικόνα για τους ψυχικά πάσχοντες. (βίαιοι, επικίνδυνοι, τεμπέληδες, ανεύθυνοι κλπ) Ως εκ τούτου βιώνουν την κοινωνική απόρριψη και αναπτύσσουν αισθήματα ματαίωσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης, απόγοήτευσης,ενοχής και ντροπής, που συχνά τους οδηγούν στην εσωστρέφεια και την αποξένωση.

24 Παράγοντες που συμβάλλουν στην Στιγματοποίηση Η «ετικετοποίηση» της ψυχικής νόσου ακόμη και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα. Η εκδήλωση διαταραγμένης συμπεριφοράς (που προκαλεί φόβο και τρόμο στον κόσμο) Μικρή ή μεγάλη έκπτωση τω κοινωνικών δεξιοτήτων (δυσχεραίνουν την επικοινωνία του πάσχοντος με τους άλλους με αποτέλεσμα την πρόκληση στιγματιστικών αντιδράσεων) Σωματική εμφάνιση (τα άτομα που έχουν απεριποίητη εμφάνιση και δεν προσέχουν την προσωπική τους υγιεινή μπορεί να θεωρηθούν ως ψυχικά πάσχοντες.

25 Παράγοντες που συμβάλλουν στην Στιγματοποίηση Το στίγμα επιδρά αρνητικά στους ασθενείς, στις οικογένειες, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο Οι αρνητικές συνέπειες για τους ψυχικά πάσχοντες είναι: Μειωμένες ευκαιρίες για εύρεση εργασίας, για διαμονή και για αποδοχή από την κοινότητα, καθώς και για δημιουργία κοινωνικών σχέσεων. Συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, μειωμένη λειτουργικότητα και χαμηλή αυτοεκτίμηση, ιδιαίτερα όταν οι ασθενείς εσωτερικεύουν τις στιγματιστικές συμπεριφορές, σε μια δαδικασία αυτοστιγματισμού Αυξημένη πιθανότητα επιδείνωσης της κλινικής τους κατάστασης και υποβάθμισης της ποιότητας ζωής τους.

26 Παράγοντες που συμβάλλουν στην Στιγματοποίηση Οικείοι: ντροπή, ενοχή, θλίψη, αραιώνουν οι κοινωνικές σχέσεις. Καταπολέμηση του στίγματος-πρόληψη 4 ου βαθμού Ευαισθητοποίηση-ενημέρωση του κοινού Επικοινωνία του κόσμου με τους ψυχικά πάσχοντες Η κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ψυχικά πασχόντων και η προσεκτική προβολή από τα ΜΜΕ θεμάτων σχετικά με την ψυχική υγεία συνεισφέρουν στον αγώνα κατά του στίγματος

27 Βιβλιογραφία «Σύγγραμμα Ψυχιατρικής», Κ Σολδάτος, Λ Λύκουρας. Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2007 «Σύγχρονη Ψυχιατρική», ΓΝ Παπαδημητρίου, ΙΑ Λιάππας, Ε Λύκουρας, Ιατρικές Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, 2013