ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( )

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)"

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( )

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ... 1 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΠΗΓΕΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

3 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 1 ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ Β.1. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 Ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων 1 μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 Σαφέστερη έκφραση πολιτικών-ιδεολογικών αντιλήψεων κομμάτων Ενεργότερος ο ρόλος των κομμάτων Σαφέστερες οι διαφορές τους (συζητήσεις για Σύνταγμα-όλα υπέρ-ακόμα και το ρωσικό) Στόχος : ο περιορισμός των βασιλικών εξουσιών Η Εθνοσυνέλευση του Το Σύνταγμα του 1844 Οι ηγέτες των κομμάτων διηύθυναν τις εργασίες Απέφυγαν τις ακραίες θέσεις >> κοινές αποφάσεις Θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν συνταγματικά Βασιλικές εξουσίες «άλλες διατάξεις» Ισότητα απέναντι στο νόμο (=ισονομία) Απαγόρευση δουλείας Απαραβίαστο οικογενειακού ασύλου Ελευθερία γνώμης και τύπου Προστασία ιδιοκτησίας Δωρεάν εκπαίδευση Δεν κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι>>εμπόδιο στη συγκρότηση κομμάτων Συμμετοχή στη νομοθετική εξουσία Αρχηγία κράτους στρατού Προσυπογραφή αρμόδιου υπουργού Δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας για άνδρες Εκλογική διαδικασία : ψήφος σε όσους υποψηφίους θέλει ο εκλογέας-ακόμα και διαφορετικών συνδυασμών Νομοθετική εξουσία : Βουλή Γερουσία (ισόβια-διορίζεται από βασιλιά) Δεν έγινε ρύθμιση για λειτουργία κομμάτων-οι Κοινοβουλευτικές επιτροπές με κλήρωση Η σημασία της καθιέρωσης της καθολικής ψηφοφορίας και των νέων θεσμών Ευρύ πεδίο συμμετοχής πολιτών κομμάτων στο δημόσιο βίο Διευκολύνθηκε η διεκδίκηση συμφερόντων (μέσω των κομμάτων) Κόμματα-κοινοβουλευτισμός : προϊόν μικρής ηγετικής ομάδας αρχικά δεν ανταποκρινόταν στις ανάγκες ελλ. κοινωνίας (μίμηση δυτικών προτύπων) κοινοβουλευτισμός ρίζωσε-προσαρμόστηκε στην ελληνική πραγματικότητα-τα κόμματα αναγκαία δεν χαρακτηρίζονται με σημερινούς όρους 1 Τα πρώτα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους παγιώνονται οι πολιτικοί σχηματισμοί που έμειναν ευρύτερα γνωστοί ως αγγλικό, γαλλικό και ρωσικό κόμμα ή αλλιώς Ναπαίοι (από το όνομα κάποιου που λεγόταν Nάπας και υπήρξε ένθερμος και γνωστός υποστηρικτής του Kαποδίστρια). Οι τρεις αυτοί κομματικοί σχηματισμοί ιδρύθηκαν στη διάρκεια της Επανάστασης και επιβίωσαν έως τα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου (1856). Δεν ήταν κόμματα αρχών, αλλά μάλλον πολιτικές ομάδες που συσπειρώνονταν γύρω από το πρόσωπο ενός αρχηγού ή μιας μικρής ηγετικής ομάδας. Ταυτόχρονα, καθένα από τα κόμματα αυτά υποστηριζόταν από μια εκ των τριών Μεγάλων Δυνάμεων (Aγγλία, Γαλλία και Ρωσία αντίστοιχα), γεγονός που ευθύνεται για τα ονόματα με τα οποία έμειναν τελικά γνωστά. Το γαλλικό κόμμα συσπειρωνόταν γύρω από τη χαρισματική προσωπικότητα του Ι. Κωλέττη. Στους Ναπαίους, ηγετικές φυσιογνωμίες υπήρξαν ο Θ. Κολοκοτρώνης και ο A. Μεταξάς. Σε αντίθεση με τα λεγόμενα συνταγματικά κόμματα, το γαλλικό και το αγγλικό, που ήταν στην αντιπολίτευση κατά την πρώτη οθωνική δεκαετία ( ) με βασική τους διεκδίκηση την παραχώρηση συντάγματος, οι Ναπαίοι έριξαν το βάρος τους στην "προάσπιση της Ορθοδοξίας", γεγονός που τους προσέδωσε μεγαλύτερο λαϊκό έρεισμα. Πίστευαν ότι το πολίτευμα θα έπρεπε να έχει τη μορφή μιας ισχυρής συγκεντρωτικής μοναρχίας, χωρίς Σύνταγμα, κατά τα πρότυπα του ρωσικού τσαρικού καθεστώτος. Το αγγλικό κόμμα τέλος στερούνταν τοπικών ερεισμάτων στις επαρχίες και η δύναμή του εντοπίζεται σε ένα στενό κύκλο εγγράμματων και εξοικειωμένων σε ζητήματα διοίκησης προσωπικοτήτων, που έθεταν το αίτημα του θεσμικού εκσυγχρονισμού της δημόσιας ζωής και συγκεντρώνονταν γύρω από τον Αλ. Mαυροκορδάτο.

4 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 2 Β.2. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΜΟΝΑΡΧΙΑΣ 2 Η εξέλιξη των κομμάτων μετά το 1844 (γενικά) Δεν αναπτύχθηκαν, παρά το Σύνταγμα Στασιμότητα >>> παρακμή (και τελικά, διάλυση) Ρωσικό κόμμα Ικανοποίηση όλων των αιτημάτων του Λύση εκκλησιαστικών ζητημάτων (Αυτοκέφαλη Ελληνική Εκκλησία) Δεν είχε θέσεις για επίκαιρα ζητήματα Γαλλικό κόμμα Αρχηγός (και πρωθυπουργός) : Ιωάννης Κωλέττης Υπονόμευσε κοινοβουλευτισμό Βία και νοθεία-τρομοκρατία στις εκλογές 3 Κατείχε 5 από τα 7 υπουργεία Δεν πάταγε στη Βουλή (αδύνατος ο κοινοβουλευτικός έλεγχος) Κοινοβουλευτική Δικτατορία Μετά το θάνατό του(1847) >>> διαμάχη για διαδοχή >> διάλυση 4 Οι παρεμβάσεις του Όθωνα 5 Ενίσχυση κυβερνητικών υποψηφίων στις εκλογές Σύγκρουση κομμάτων αντιπολίτευσης με αυλή >>> αποδυνάμωση Ο Κριμαϊκός Πόλεμος ( ) Ναυτικός αποκλεισμός από Αγγλία-Γαλλία 6 (+υπόθεση Πατσίφικο 7 ) >> αγγλικό και γαλλικό κόμμα χάνουν τους οπαδούς τους-πρόσκαιρα κέρδη για ρωσικό Ήττα Ρωσίας >> αποδυνάμωση-διάλυση και του ρωσικού 2 Η περίοδος , από την ψήφιση του Συντάγματος του 1844 ως την έξωση του Όθωνα, είναι η περίοδος της Συνταγματικής Μοναρχίας. Η περίοδος αντίθετα, ονομάζεται περίοδος της Απόλυτης Μοναρχίας του Όθωνα. 3 Οι παρατυπίες στην εκλογική διαδικασία, η άσκηση βίας και η νόθευση των αποτελεσμάτων χαρακτηρίζουν λιγότερο ή περισσότερο έντονα κάθε φορά τις εκλογές κατά το 19ο αιώνα. Από τις πλέον χαρακτηριστικές είναι οι εκλογές του Η ιδιαιτερότητα των εκλογών αυτών πέρα από το ότι ήταν οι πρώτες έγκειται στο γεγονός ότι η "γαλλορωσική" αντιπολίτευση, υπό την ηγεσία του Ι. Kωλέττη και του Α. Μεταξά, επέδειξε μεγαλύτερη έφεση στη νόθευση των εκλογικών αποτελεσμάτων από την υπηρεσιακή κυβέρνηση του Aλ. Μαυροκορδάτου. 4 Η επιδείνωση της υγείας του I. Κωλέττη στο τέλος του 1846 επανέφερε την ένταση στην πολιτική ζωή της χώρας. Στο γαλλικό κόμμα ξέσπασε πόλεμος για τη διαδοχή του ετοιμαθάνατου αρχηγού, ενώ πολλοί βουλευτές προσχώρησαν στην αντιπολίτευση, που την εποχή αυτή συγκροτούνταν από τους Ναπαίους και τον Aλ. Μαυροκορδάτο. 5 Είναι χαρακτηριστικό ότι από το 1847 και ως τις απαρχές του Κριμαϊκού πολέμου (1854) ο Όθωνας υπονόμευσε με συστηματικό τρόπο το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης από τον Aλ. Mαυροκορδάτο, την πλέον συγκροτημένη πολιτική προσωπικότητα την εποχή εκείνη. Ταυτόχρονα, ευνόησε την ανάδειξη πολιτικών που δε θα στέκονταν εμπόδιο στις βασιλικές παρεμβάσεις στο κυβερνητικό έργο. Έτσι, ύστερα από μία τριετία διακριτικής παρουσίας του στην πολιτική ζωή του τόπου ( ), ο Όθωνας ανέλαβε και πάλι πρωταγωνιστικούς ρόλους. 6 Tο Mάιο του 1854 γαλλικά πολεμικά πλοία αποβίβασαν στον Πειραιά στρατιώτες, οι οποίοι και τον κατέλαβαν. Σύντομα η δύναμη αυτή ενισχύθηκε με την προσθήκη ενός αγγλικού συντάγματος πεζικού. Tο καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς η Κατοχή επεκτάθηκε και στην περιοχή της Αθήνας (έως την πεδιάδα των Πατησιών και τις παρυφές της Πεντέλης), που την εποχή εκείνη μαστιζόταν από επιδημία χολέρας. Το Φεβρουάριο του 1857 αποχώρησαν τα αγγλογαλλικά στρατεύματα τερματίζοντας έτσι την περίοδο της Κατοχής. Η προκλητική όμως συμπεριφορά των ξένων στρατευμάτων είχε σημαντικές συνέπειες στην πολιτική ζωή της Ελλάδας. 7 Η Υπόθεση Πατσίφικο ήταν μια διπλωματική και πολιτική κρίση μεταξύ Ελλάδας και Βρετανίας με αφορμή την επίθεση το 1849 του αθηναϊκού όχλου κατά της περιουσίας του βρετανικής υπηκοότητας Εβραίου Δον Πατσίφικο. Η κυβέρνηση είχε απαγορεύσει τη χρονιά εκείνη για πρώτη φορά ένα γνωστό πασχαλινό έθιμο, το «κάψιμο του Εβραίου» ή του «Ιούδα». Με αφορμή την απαγόρευση αυτήν όχλος επιτέθηκε στον Εβραίο Δον Πατσίφικο, και λεηλάτησε το σπίτι του. Ο Πατσίφικο ζήτησε υπέρογκο ποσό ως αποζημίωση από το ελληνικό κράτος αλλά δεν ικανοποιήθηκε και στράφηκε στη βρετανική κυβέρνηση. Η υπέρμετρη αντίδραση της Βρετανίας, που κορυφώθηκε με τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας από το Βρετανικό Ναυτικό το 1850 και την κατάσχεση ελληνικών πλοίων στο Αιγαίο, ώστε να αναγκαστεί η Ελλάδα να καταβάλει αποζημίωση, αποτελεί πρωτοφανή στην ιστορία των διεθνών σχέσεων αναίτια επίδειξη ισχύος και αμφισβήτηση της κυριαρχίας κυρίαρχου κράτους. Η κρίση έληξε ύστερα από παρέμβαση των άλλων δύο προστάτιδων δυνάμεων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, της Γαλλίας και της Ρωσίας και αφού η Ελλάδα δέχτηκε ισχυρό οικονομικό πλήγμα. Ο βρετανικός ναυτικός αποκλεισμός έμεινε στην ιστορία ως Παρκερικά, από το όνομα του Βρετανού ναυάρχου.

5 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 3 Β.3. Η «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ» «Παλαιά» γενιά 8 «Νέα» γενιά 9 Διαφορές «παλαιάς» και «νέας» γενιάς ηγέτες ξενικών κομμάτων Έζησαν την Επανάσταση Διαμόρφωσαν προεπαναστατικά τη νοοτροπία, τα ιδανικά, τις απόψεις τους Η Επανάσταση είναι ιστορία (δεν την έζησαν) Ζουν τις ραγδαίες πολιτικές και οικονομικοκοινωνικές μεταβολές Νέα αντίληψη για τη ζωή Αύξηση αστικού πληθυσμού >> πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων δυνατότητα ενημέρωσης Μείωση αναλφαβητισμού-διάδοση παιδείας >> αύξηση κοινωνικών εντάσεων και απαιτήσεων >> επικρίσεις δυσλειτουργιών κράτους-καθυστέρησης - επιθυμία συμμετοχής στα κοινά Αποστασιοποίηση από παλαιότερες κομματικές αντιπαραθέσεις Ασκεί κριτική στην παλαιά γενιά Θεωρεί αδύνατη την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού λόγω των βασιλικών παρεμβάσεων Οι αντιπολιτευτικοί όμιλοι και τα εκσυγχρονιστικά αιτήματά τους Τέλη δεκαετίας 1850 :δυσαρέσκεια >> συγκρότηση αντιπολιτευτικών ομίλων 1. ελεύθερες εκλογές 2. φορολογική μεταρρύθμιση (ελάφρυνση αγροτών) αιτήματα 3. κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής 4. ίδρυση αγροτικών τραπεζών 5. απλούστερη διοίκηση κύριος φορέας :Αλέξανδρος Κουμουνδούρος 10 Η επανάσταση του 1862 και η έξωση του Όθωνα 11 Φεβρουάριος 1862 : επανάσταση με αίτημα απομάκρυνση Όθωνα Συμμετείχαν :αξιωματικοί, άνεργοι πτυχιούχοι, ανώτερη τάξη 12 Οκτωβρίου 1862 :ο Όθων εγκαταλείπει τη χώρα (έξωση) Στις 12 Οκτωβρίου 1962 οι έκπτωτοι βασιλείς Όθων και Αμαλία επιβιβάζονται στο βρετανικό ατμόπλοιο Σκύλλα και εγκαταλείπουν οριστικά τη χώρα 8 Η παλαιά γενιά πολιτικών, όπως ο Ι. Κωλέττης και ο Αλ. Μαυροκορδάτος είχαν διαμορφώσει την νοοτροπία τους και την πολιτική τους πρακτική μέσα από τα γεγονότα της Επανάστασης και της Οθωνικής περιόδου. Δεν ενδιαφέρονταν παρά για την κομματική και προσωπική τους επικράτηση, υιοθετώντας πελατειακές πολιτικές πρακτικές και συγκρουόμενοι ή συνεργαζόμενοι με το βασιλιά. Οι γερασμένες αυτές πρακτικές χρειάζονταν ανανέωση, καθώς ο κόσμος προχωρούσε μπροστά και η Ελλάδα δεν μπορούσε να ακολουθήσει. 9 Μετά το Σύνταγμα του 1844, η λειτουργία του Κοινοβουλευτισμού μόνο ομαλή δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Ο Όθωνας εκμεταλλεύτηκε τις διατάξεις του συντάγματος που όριζαν ότι η εκτελεστική Εξουσία ασκείται από το βασιλιά, μέσω υπουργών τους οποίους διορίζει και παύει κατά βούληση χωρίς την προηγούμενη έγκριση της βουλής. Αποτέλεσμα της πολιτικής αυτής υπήρξαν οι λεγόμενες αυλικές κυβερνήσεις. Οι βασιλικές παρεμβάσεις στο σχηματισμό κυβέρνησης, αποτέλεσαν σημείο ρήξης στις σχέσεις του παλατιού με τα κόμματα, ιδιαίτερα από τα μέσα της δεκαετίας του 1850, οπότε και αναδεικνύεται μια νέα γενιά πολιτικών με διαφορετική πολιτική παιδεία και συμπεριφορά. Η ρήξη αυτή κορυφώθηκε με την Επανάσταση του Οκτωβρίου του 1862, η οποία οδήγησε στην έξωση του Όθωνα και στην ενθρόνιση του Γεωργίου Α'. Η αλλαγή αυτή συνοδεύθηκε από νέα πολιτειακή μεταβολή καθώς και από καινούριο σύνταγμα. 10 O Αλ. Κουμουνδούρος είναι ο βασικός πρωταγωνιστής στην πολιτική ζωή της χώρας έως τις αρχές της δεκαετίας του 1880 και μαζί με το Χ. Τρικούπη θεωρούνται από τους πρώτους πολιτικούς στο ελληνικό κράτος που ενστερνίζονταν ουσιαστικά τις αρχές του κοινοβουλευτισμού. 11 Η επανάσταση εκδηλώθηκε στην Πελοπόννησο, Στερεά και, τελικά, τη νύχτα της 10ης προς 11η Οκτωβρίου και στην Αθήνα, όπου επικράτησε με χαρακτηριστική ευκολία. Το πρωί της 11ης Oκτωβρίου οι επαναστάτες διακήρυξαν την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα και τη συγκρότηση προσωρινής κυβέρνησης με επικεφαλής τους Δ. Βούλγαρη, Κ. Κανάρη και Μπ. Ρούφο. Την επομένη το βασιλικό ζεύγος επιβιβάστηκε στο βρετανικό ατμόπλοιο Σκύλλα και εγκατέλειψε οριστικά τη χώρα

6 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 4 Β.4. Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ Οι εκλογές του Νοεμβρίου 1862 Συντακτική Εθνοσυνέλευση (νέο Σύνταγμα) Πλειοψηφία αντιπροσώπων από τοπικά ψηφοδέλτια (χρεοκοπία ξενικών κομμάτων) πολιτικές παρατάξεις πεδινοί Δ. Βούλγαρης ορεινοί διάφορες ομάδες (Δ.Γρίβας, Κ.Κανάρης) Εθνικόν Κομιτάτον Επ. Δεληγιώργης Εκλεκτικοί ετερόκλητη παράταξη πολιτικών, λογίων και αξιωματικών Πολίτευμα Δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν Η Εθνοσυνέλευση του Χαρακτηριστικά δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για επικράτηση οπαδοί : παράνομα διορισθέντες, άνεργοι πτυχιούχοι, μικροκαλλιεργητές Αντίσταση στην πολιτική των πεδινών οπαδοί : μικροκαλλιεργητές, κτηνοτρόφοι, έμποροι, πλοιοκτήτες ανάπτυξη κοινοβουλευτισμού εκσυγχρονισμό οικονομική ανάπτυξη μεταρρυθμίσεις πολιτιστική εξάπλωση στην Οθ. Αυτοκρατορία μετριοπαθείς θέσεις μεσολαβεί και υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις Το Σύνταγμα του 1864 Βασιλευομένη Δημοκρατία Αρχή λαϊκής κυριαρχίας Άμεση, μυστική, καθολική ψηφοφορία με σφαιρίδια Ανεξαρτησία δικαιοσύνης Ελευθερία συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι (κόμματα απαραίτητα για αποφυγή συνομωσιών-βιαιοτήτων) Το πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας η λύση Χ. Τρικούπης (1875- Τις πταίει;) Η συνέπεια Η αρχή της δεδηλωμένης 13 συνταγματική ασάφεια : δεν ορίστηκε συνταγματικά ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που έχει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής Γεώργιος Α : διόριζε κυβερνήσεις της αρεσκείας του (>>αστάθεια) συγκρότηση δυο ισχυρών κομμάτων εξουσίας (αγγλικό πρότυπο) εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε πολιτικό που έχει την δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής =ΑΡΧΗ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ μεταβολή του πολιτικού τοπίου = επικράτηση δικομματισμού 12 Στη διάρκεια των εργασιών της Εθνοσυνελεύσεως ο πολιτικός κόσμος ήταν διχασμένος σε δύο αντίπαλους πόλους: τους ορεινούς και του πεδινούς, όπως αποκλήθηκαν (κατά το γαλλικό υπόδειγμα) οι προσκείμενοι στον Κ. Κανάρη και το Δ. Βούλγαρη αντίστοιχα. Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις οδήγησαν συχνά σε κυβερνητική κρίση. Τον Ιούνιο του 1863 το κέντρο της Αθήνας μετατράπηκε για αρκετές μέρες σε πραγματικό πεδίο πολέμου, καθώς διεξάγονταν ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα σε οπαδούς των δύο πλευρών. Στις συγκρούσεις αυτές συμμετείχαν με τη μία ή την άλλη πλευρά στρατιωτικές μονάδες αλλά και ομάδες ληστών. Τα Ιουνιανά, όπως έμειναν γνωστά, έληξαν με την υπογραφή ανακωχής και τη συγκρότηση νέας Προσωρινής Κυβέρνησης που ειρωνικά της δόθηκε η προσωνυμία Προσωρινή Kυβέρνηση του Oροπεδίου, εξαιτίας της σύνθεσής της από ορεινούς και πεδινούς. Η κυβέρνηση αυτή άσκησε την εκτελεστική εξουσία έως την άφιξη του Γεωργίου στην Ελλάδα (Οκτώβριος 1863). 13 Στις 29 Ιουνίου 1874, λίγες μόνο μέρες μετά τις εκλογές, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Καιροί ανυπόγραφο άρθρο με τον τίτλο "Τίς πταίει;". Ο συγγραφέας του υποστήριζε ότι η πολιτική αστάθεια οφειλόταν στο προνόμιο του στέμματος αναφορικά με το διορισμό και την παύση των κυβερνήσεων. Tο προνόμιο αυτό απέρρεε μεν από το Σύνταγμα του 1864, είχε ωστόσο ως αποτέλεσμα το σχηματισμό αδύναμων κυβερνήσεων μειοψηφίας που στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στη βασιλική εύνοια. Τόνιζε μάλιστα ότι αν δεν "επέλθη θεραπεία", η χώρα θα οδηγούνταν σε επανάσταση. Για να μη συμβεί αυτό, πρότεινε τον περιορισμό των βασιλικών προνομίων με την εισαγωγή της αρχής της δεδηλωμένης που θα οδηγούσε στην ομαλοποίηση της πολιτικής ζωής μέσω της διαμόρφωσης ενός δικομματικού κοινοβουλευτικού συστήματος. Τα φύλλα της εφημερίδας κατασχέθηκαν και ασκήθηκε δίωξη στον εκδότη της. Τότε φανερώθηκε και ο συντάκτης του άρθρου, επωμιζόμενος έτσι τις ευθύνες του. Δεν ήταν άλλος από το Χαρίλαο Τρικούπη που οδηγήθηκε στον ανακριτή και προφυλακίσθηκε, απαλλάχθηκε ωστόσο λίγες μέρες αργότερα. Ύστερα από ένα χρόνο μάλιστα ο θιασώτης αυτός του κοινοβουλευτισμού δέχθηκε να διοριστεί πρωθυπουργός -αν και τότε δεν ήταν καν βουλευτής- και να διενεργήσει τις εκλογές του Τις εκλογές τις έχασε, επικράτησε όμως η πολιτική του. Κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση της νέας βουλής ο Γεώργιος δεσμεύθηκε για την τήρηση της αρχής της δεδηλωμένης. Λίγες μέρες αργότερα, η εντολή σχηματισμού κυβέρνησης δόθηκε σε έναν άλλο θιασώτη του κοινοβουλευτισμού, στον Αλ. Κουμουνδούρο, ο οποίος αναδείχθηκε νικητής των εκλογών και διέθετε εκφρασμένη/δεδηλωμένη κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

7 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 5 Γ.1. Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΥ Η μεταβατική περίοδος ως την επικράτηση του δικομματισμού Εκλογές 1875 και 1879 : κανένα κόμμα δεν κερδίζει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία Εκλογές 1884 : τα δύο μεγάλα κόμματα (Τρικούπης Δηλιγιάννης) έχουν το 92,2% των εδρών στο κοινοβούλιο Το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Τρικούπη Βασικές θέσεις Συγκρότηση κράτους δικαίου Ανάπτυξη οικονομίας, ιδίως γεωργίας Εξορθολογισμός της δημόσιας διοίκησης με καθορισμό προσόντων δημοσίων υπαλλήλων Βελτίωση άμυνας και υποδομών (συγκοινωνίες) Μέσα για την υλοποίησή του Οργανωτικές μεταβολές βελτίωση οικονομικών κράτους με αύξηση φόρων και σύναψη δανείων Παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις Η κατάληξη της προσπάθειας του Τρικούπη για εκσυγχρονισμό Παρά την εξάντληση των φορολογουμένων και εξαιτίας του υπερδανεισμού 1893 : πτώχευση Ο νέος ρόλος του κράτους μετά το 1870 Ως το 1870 : Το κράτος εργοδότης των πολιτών (διορισμός σε δημόσιες θέσεις) Οι δημόσιες θέσεις περιζήτητες (εισόδημα-κοινωνική ανέλιξη) Μετά το 1870 : Εκχρηματισμός οικονομίας (:ανάπτυξη) Εμφάνιση νέων κοινωνικών στρωμάτων (αστοί) που επιζητούν από το κράτος την προώθηση των συμφερόντων τους Ο Τρικούπης εξυπηρέτησε τα συμφέροντα αυτά Η πολιτική του Δηλιγιάννη Ο Δηλιγιάννης συσπείρωσε όλους του δυσαρεστημένους από την πολιτική Τρικούπη, εκφράζοντας εντελώς αντίθετες απόψεις. Βασικές θέσεις επιδίωκε τον έλεγχο όλων των εξουσιών από το κόμμα (ενώ ο Χ.Τ αποδεχόταν τον χωρισμό των εξουσιών) Προέβαλλε το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης : μείωση φόρων παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενούς του για κατάληψη δημοσίων θέσεων. (ενώ ο Χ.Τ. επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος) Στο ζήτημα της Θεσσαλίας υποστήριξε τους αγρότες (ενώ ο Χ.Τ τους μεγαλογαιοκτήμονες) Επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριξε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης Απεχθανόταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο (ενώ ο Χ.Τ. το υποστήριξε) και υποστήριξε μια αργή οικονομική ανάπτυξη με βάση παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες. Ο ήδη επιβαρυμένος ελληνικός λαός αρνείται να επωμιστεί τα πρόσθετα φορολογικά βάρη που επιβάλλει ο Τρικούπης. Ο Δηλιγιάννης αποδοκιμάζει. (γελοιογραφία της δεκαετίας του 1880) Ο Δηλιγιάννης κερδίζει τις εκλογές επωφελούμενος από τους φόρους που επιβάλλει ο Τρικούπης. (γελοιογραφία της δεκαετίας του 1880)

8 Η συγκρότηση των κομμάτων και ο μη «προσωποπαγής» 14 τους χαρακτήρας Παράγοντες κινητοποίησης των οπαδών Το κριτήριο επιλογής υποψηφίων Το εκλογικό σύστημα Κριτήρια ψήφου μετά το 1882 Κοινωνική προέλευση υποψηφίων και μελών Η οργάνωση των κομμάτων σε επίπεδο ηγεσίας Μέθοδοι προσέλκυσης εκλογέων Αίτια απουσίας ταξικών κομμάτων 20 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 6 Γ.2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. Πιο συγκροτημένα μετά το θάνατο του ηγέτη τους : δεν διαλύονται αναγκαστικά, αλλά επιβιώνουν χάρη στη θέση τους στην πολιτική ζωή και την τακτική τους Παράγοντες που υπήρχαν και παλαιότερα οικογενειοκρατία 15 πελατειακές σχέσεις εξαγορά ψήφων Νέοι παράγοντες κρίση για πολιτική κομμάτων επιδράσεις κατά περιοχές συμφέροντα κοινωνικών ομάδων Τοπικός κύκλος οπαδών 16 (πελατεία-εξυπηρετήσεις) Τότε Δεν ψηφίζεται μόνο ένα κόμμα Ψηφίζονται οι υποψήφιοι όλων των κομμάτων θετικά ή αρνητικά δυνατότητα ψήφου σε υποψηφίους διαφορετικών κομμάτων Κομματικά κριτήρια Περιορίζεται η ψήφιση υποψηφίων άλλων κομμάτων Δεκαετία 1890 : ψηφίζονται πολιτικοί με επιρροή και σαφή κομματική τοποθέτηση Περιορίζεται η εκλογή ανεξάρτητων τοπικών προσωπικοτήτων Ανεξάρτητοι υποψήφιοι εντάσσονται σε κομματικά ψηφοδέλτια 17 σήμερα Ψηφίζεται μόνο ένα κόμμα και οι υποψήφιοί του Υποψ.βουλευτών : Μεσαία και ανώτερα στρώματα, δικηγόροι, δημόσιοι υπάλληλοι κομματικών μελών : και από κατώτερα στρώματα Μετά τον αρχηγό Κοινοβουλευτική ομάδα 18 = βουλευτές ασκούν πίεση στην ηγεσία με την απουσία τους από τη Βουλή >>> επιτυγχάνουν εξυπηρετήσεις υπέρ εκλογικής τους περιφέρειας Σπάνιος ο εξαναγκασμός-εξαγορά ψήφων (όπως παλαιότερα) Πατρωνία (διορισμοί, μεταθέσεις, δάνεια) Συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού μηχανισμού 19 Άμβλυνση κοινωνικών αντιθέσεων μέσω πελατειακών σχέσεων 21 και κοινωνικής κινητικότητας 22 Αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία 23 Όλα τα κόμματα απευθύνονται στους αγρότες (πολλές ψήφοι) 14 Προσωποπαγή κόμματα είναι τα κόμματα που οφείλουν την ύπαρξή τους στην προσωπικότητα του ιδρυτή και ηγέτη τους. Όταν αυτός εκλείψει, τα κόμματα αυτά διαλύονται. 15 Οικογενειοκρατία : η επικράτηση μελών ισχυρών οικογενειών στην πολιτική ζωή. Οι εκτεταμένες κοινωνικές σχέσεις και η μεγάλη επιρροή των οικογενειών αυτών εξασφάλιζαν ψήφους. 16 Οι υποψήφιοι που είχαν πολλούς οπαδούς-ψηφοφόρους στην εκλογική τους περιφέρεια εντάσσονταν εύκολα στα ψηφοδέλτια των κομμάτων, γιατί μπορούσαν να προσελκύσουν πολλές ψήφους. 17 Οι ανεξάρτητοι τοπικοί υποψήφιοι αναγκάζονται να ενταχθούν στα ψηφοδέλτια των μεγάλων κομμάτων της εποχής, για να μπορέσουν να εκλεγούν. 18 Κοινοβουλευτική ομάδα :το σύνολο των βουλευτών ενός κόμματος 19 Πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι χρησιμοποιούσαν την ιδιότητά τους για να επηρεάσουν τους ψηφοφόρους υπέρ του ενός ή του άλλου κόμματος. 20 Ταξικά κόμματα : κόμματα που προωθούν τα συμφέροντα συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Για παράδειγμα, τα αστικά κόμματα, τα εργατικά κλπ. 21 Ενώ στην Ευρώπη του 19 ου αιώνα υπήρχαν ταξικά κόμματα, δεν συνέβαινε το ίδιο στην Ελλάδα. Οι κοινωνικές και ταξικές αντιθέσεις είχαν πολύ μικρότερη ένταση. Αυτό οφειλόταν στην ατομική επίλυση των προβλημάτων :κάθε πολίτης προσπαθούσε, απευθυνόμενος στον πολιτευτή προστάτη του, να εξασφαλίσει διορισμό, μετάθεση, δάνειο, ευμενέστερη μεταχείριση από τις δημόσιες υπηρεσίες κλπ. Δεν υπήρχε δηλαδή οργανωμένη προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων μιας κοινωνικής τάξης μέσω ενός ενιαίου φορέα, ενός κόμματος. Επίσης, στην Ελλάδα υπήρχε έντονη κοινωνική κινητικότητα, δυνατότητα δηλαδή 22 Κοινωνική κινητικότητα : η δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης, αλλαγής κοινωνικής τάξης. Ένας αγρότης θα μπορούσε, για παράδειγμα, να γίνει εργάτης ή και αστός, μετακινούμενος στην πόλη και να διεκδικήσει βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής του θέσης. Η ελπίδα αυτή απέτρεπε τις κοινωνικές εντάσεις. 23 Πολιτική ελίτ : η πολιτική ηγεσία. Στην Ελλάδα του 19 ου αιώνα οι πολιτικοί δεν εκπροσωπούσαν συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα, ούτε είχαν στενή επαφή με τις πραγματικές ανάγκες και τα προβλήματα του λαού. Ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την διατήρηση της εξουσίας ή για την εφαρμογή του προγράμματος τους, που μπορεί να ήταν και ανεδαφικό (όπως π.χ. ο Τρικούπης).

9 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 7 Γ.3. ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ( ) Η δυσαρέσκεια έναντι των κομμάτων μετά την πτώχευση του 1893 αποτυχία οράματος Τρικούπη >> Πτώχευση 1893 (παρά τη φορολόγηση) οι δυσαρεστημένες τάξεις αστοί και διανοούμενοι αναποτελεσματικότητα κράτους (γραφειοκρατία) οικονομική ανάπτυξη καθυστερεί- απόσταση από Δύση μεγαλώνει μικροκαλλιεργητές (οικονομική δυσπραγία) αξιωματικοί αναποτελεσματικότητα στρατού (λόγω οικονομικής αδυναμίας) Η περίοδος (πτώχευση ως ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο) Αποτυχία μεγάλων κομμάτων >>> γενικό αδιέξοδο Ήττα 1897 >> πολιτικό αδιέξοδο 24 Η περίοδος (ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο ως κίνημα στο Γουδί) Κορύφωση δυσπιστίας προς κόμματα >>> προσωπική πολιτική Γεωργίου Α Λίγες διοικητικές μεταρρυθμίσεις ως το 1909 (κυβερνήσεις Θεοτόκη 25 ) Η ομάδα των Ιαπώνων (ομάδα βουλευτών, , Δημήτριος Γούναρης) Επέκρινε την αδυναμία του πολιτικού συστήματος να ανταποκριθεί στις εξελίξεις 26 Οι διαδηλώσεις των συντεχνιών και εργατικών ενώσεων Αιτήματα : φορολογικές ελαφρύνσεις περιορισμός γραφειοκρατίας Το κίνημα στο Γουδί (15 Αυγούστου 1909 Στρατιωτικός Σύνδεσμος) αιτήματα : μεταρρυθμίσεις στο στρατό, διοίκηση, εκπαίδευση, δημοσιονομική πολιτική προώθηση αιτημάτων στη Βουλή (όχι δικτατορία) υποστήριξη από επαγγελματικά σωματεία (διαδήλωση 14 Σεπτεμβρίου 1909-ψήφισμα) ψήφιση από Βουλή νόμων>>>μεταρρυθμίσεις Φεβρουάριος 1910 : απόφαση για αναθεώρηση Συντάγματος >> εκλογές για αναθεωρητική βουλή 15 Μαρτίου 1910 : διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου 24 Η "ντροπή του '97" θα σημαδέψει ανεξίτηλα το πολιτικό κλίμα ως το τέλος της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα, οδηγώντας στη συνειδητοποίηση της ανεπάρκειας του πολιτικού κατεστημένου και της ανάγκης για πολιτική μεταρρύθμιση τόσο σε επίπεδο δομών όσο και σε επίπεδο προσώπων. Στις τάξεις του στρατού, ειδικά των κατώτερων στρατιωτικών, ήταν διάχυτη η πεποίθηση ότι η εμπλοκή των πριγκήπων στην ηγεσία του στρατεύματος και η συνολικότερη ανικανότητα και διαφθορά πολιτικών και στρατιωτικών ιθυνόντων ήταν άμεσα υπεύθυνες για την εθνική αποτυχία. Η οξύτατη έκφραση της λαϊκής αγανάκτησης συνοδεύτηκε από ένα γενικευμένο αντιδυναστικό αίσθημα την αμέσως μετά την ήττα εποχή χωρίς ωστόσο να ανατραπεί ο βασιλιάς. Ταυτόχρονα, τα οικονομικά προβλήματα λαμβάνουν διαστάσεις κρίσης που οξύνεται με την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου. Την πρώτη δεκαετία του αιώνα σημειώθηκε ευρύτατο κύμα μετανάστευσης κυρίως προς την Αμερική, τροφοδοτούμενο σε μεγάλο βαθμό από τη σταφιδική κρίση. 25 Την πολιτική αστάθεια μετά τον πόλεμο του 1897 τερματίζει το 1899 η εκλογική νίκη του τρικουπικού κόμματος, με αρχηγό τον Γεώργιο Θεοτόκη, που ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το στρατιωτικό και το σταφιδικό ζήτημα. Η πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη (1901) προκάλεσε νέα πολιτική ανωμαλία τα επόμενα έτη (1902-4) και κατέστησε ακόμα πιο αισθητό το αδιέξοδο της χώρας, την "κακοδαιμονία", κατά την κοινή έκφραση των συγχρόνων. Στην εξουσία εναλλάσσονταν το τρικουπικό και το δηλιγιαννικό κόμμα. Το 1905 δολοφονείται ο πρωθυπουργός Δηλιγιάννης. Η οικονομική κρίση, η αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια και ταραχή, όλα αυτά οδηγούν όλο και περισσότερο στο αίτημα εξόδου από το τέλμα. Το 1906 σχηματίζεται, και πάλι κυβέρνηση του Γεώργιου Θεοτόκη, που στόχευσε (στην τετραετία ) στην αναδιοργάνωση του στρατού, εκτιμώντας ότι λόγω του επικείμενου διαμελισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η Ελλάδα έπρεπε να είναι αξιόμαχη. Η επιλογή της κυβέρνησης να μεριμνήσει για την άμυνα δεν επέτρεψε όμως κανένα μέτρο κοινωνικής πρόνοιας ούτε έργα υποδομής. Η έκρυθμη κατάσταση, φανερή από την αρχή κιόλας του 1909, οδήγησε στην οριστική παραίτηση του Θεοτόκη το καλοκαίρι του Τον διαδέχεται κυβέρνηση του Δημήτριου Ράλλη, η οποία θα κληθεί να διαχειριστεί τις εξελίξεις του κινήματος στο Γουδί. 26 Το φθινόπωρο του 1906 εμφανίστηκε στη Βουλή μια μικρή αλλά μαχητική αντιπολιτευτική ομάδα ανεξάρτητων βουλευτών, προτείνοντας μεταρρυθμίσεις και στηλιτεύοντας την κακή διαχείριση της πολιτικής και της διοίκησης. Η μαχητικότητα και ο δυναμισμός τους θύμισαν στον εκδότη της Ακροπόλεως Βλάσση Γαβριηλίδη τους ιάπωνες μεταρρυθμιστές που εξέλιξαν τη χώρα τους σε μεγάλη δύναμη, γι' αυτό και τους ονόμασε "ομάδα των Ιαπώνων". Η ομάδα αυτή υποστηρίχθηκε έντονα από τον τύπο. Μέλη της υπήρξαν ο Στέφανος Δραγούμης, ο Δημήτριος Γούναρης, ο Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης κά. Η υπουργοποίηση του Δημήτριου Γούναρη στον ανασχηματισμό της κυβέρνησης Θεοτόκη το 1908 διέλυσε την ομάδα, ενώ ούτε και εκείνος προώθησε κάποιες από τις μεταρρυθμιστικές του αντιλήψεις.

10 παλαιά κόμματα Νέες πολιτικές δυνάμεις 112 έδρες Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 8 Δ.1. ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ Οι εκλογές της 8ης Αυγούστου : 211 έδρες συνασπισμός παλ. κομ έδρες ανεξάρτητοι παλ. κομ. ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές υποψήφιοι (όχι νέα κόμματα) «Ανόρθωσις»=υλοποίηση αιτημάτων συντεχνιών ή επίλυση αγροτικού ζητήματος Σοσιαλιστές - «Κοινωνιολογική Εταιρεία» Το εκσυγχρονιστικό πρόγραμμα του Ελ. Βενιζέλου (ομιλία στο Σύνταγμα 5 Σεπτεμβρίου 1910) 1. Εκσυγχρονισμός πολιτικού συστήματος Βασικοί στόχοι 2. Εξισορρόπηση συμφερόντων όλων των τάξεων 1. Κοινωνική γαλήνη 2. Ελάφρυνση κατωτέρων στρωμάτων 3. Εκσυγχρονισμός κρατικού μηχανισμού >> αποτελεσματικότητα Βασικές θέσεις 4. Στρατιωτικοί εξοπλισμοί >> πραγματοποίηση εθνικών διεκδικήσεων 5. Αναθεώρηση συντάγματος (όχι νέο Σύνταγμα 28 ) 6. Δεν θέτει πολιτειακό ζήτημα 29 Η ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων (22 Αυγ. 1910) : Κόμμα αρχών, φορέας μεταρρυθμίσεων Οι εκλογές της 28ης Νοεμβρίου Παραίτηση Δραγούμη (Οκτώβριος 1910) >> πρωθυπουργός Βενιζέλος >> διάλυση Βουλής >> προκήρυξη νέων εκλογών >> αποχή παλαιών κομμάτων >>> Συντριπτική νίκη Φιλελευθέρων : 307 επί 362 εδρών Αναθεωρητικό : 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων 1. ενίσχυση μοναρχίας >> συμμετέχει στην αναθεώρηση διασφάλιση διάκρισης εξουσιών 2. ασυμβίβαστο στρατιωτικής-δ.υ.-βουλευτικής ιδιότητας 3. μονιμότητα δικαστικών-δημοσίων υπαλλήλων Το έργο της Β Αναθεωρητικής Βουλής 30 Νομοθετικό : 337 νέοι νόμοι 1. Διορισμός Δ.Υ. με διαγωνισμούς 2. Κανονισμοί εργασίας στις βιοτεχνίες-βιομηχανίες 3. Διανομή γης στη Θεσσαλία 4. Αναδιοργάνωση τοπικής αυτοδιοίκησης 5. Βελτίωση απονομής δικαιοσύνης 6. Αναθεώρηση κανονισμού Βουλής Οι εκλογές του Μαρτίου 1912 : Βενιζέλος :145 έδρες (κυρίαρχος) - Λοιποί :36 έδρες Η δομή του Βενιζελικού κόμματος των Φιλελευθέρων Προσωποπαγές (τα πάντα υπό τον έλεγχο του Βενιζέλου) Σύνδεσμοι Φιλελευθέρων : δε συμμετέχουν στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος ομάδες φίλων Αναδιοργάνωση κόμματος : ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα και αλλού (1912) αναγκαστικά λαμβάνονταν υπόψη τα τοπικά συμφέροντα και οι αντιπαλότητες (όπως στα παλαιά κόμματα-όχι «ιδεατό κόμμα») 27 Στις εκλογές του Αυγούστου του 1910, παρά την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που κέρδισαν τα παλαιά κόμματα (περίπου 65% των ψήφων), ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξελέγη βουλευτής συγκεντρώνοντας έναν εντυπωσιακό αριθμό ψήφων ( ψήφους σε σύνολο στη περιφέρεια Αττικο-Βοιωτίας, ξεπερνώντας τον πρωθυπουργό Στ. Δραγούμη και τον Δ. Ράλλη). Και γενικότερα όμως, οι ανεξάρτητοι βουλευτές που ταυτίζονταν με τη μεταρρύθμιση κέρδισαν αξιόλογη νίκη, αν και πρωτοεμφανιζόμενοι. Ο ελληνικός λαός καταψήφιζε στην ουσία τον παλαιό πολιτικό κόσμο. Ας σημειωθεί ότι εξελέγησαν και σοσιαλιστές βουλευτές, γεγονός που αποκαλύπτει τη διάδοση σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα. 28 Χαρακτηριστικός είναι ο διάλογος του Βενιζέλου με το συγκεντρωμένο πλήθος οπαδών του στην πλατεία Συντάγματος την 5 η Σεπτεμβρίου 1910 : ενώ το πλήθος φώναζε «Συντακτική Βουλή», επιθυμώντας την αλλαγή του Συντάγματος του 1864 και την κατάργηση ή τον περιορισμό των βασιλικών εξουσιών, ο Βενιζέλος απάντησε δυο φορές «επαναλαμβάνω Αναθεωρητική Βουλή» και στην επιμονή προτροπή του πλήθους για Συντακτική, αντέτεινε για τρίτη φορά «Είπα! Αναθεωρητική..» 29 Παρά την επιμονή πολλών οπαδών του, ο Βενιζέλος δεν έθεσε ζήτημα απομάκρυνσης του βασιλιά και κατάργησης της μοναρχίας, θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλούσε πολιτική διαίρεση των Ελλήνων με δυσάρεστες συνέπειες σε μια κρίσιμη για τον Ελληνισμό περίοδο (εθνικές διεκδικήσεις). 30 Η Β' Αναθεωρητική Βουλή άρχισε τις εργασίες της τον Ιανουάριο του Θα επεξεργαστεί το Σύνταγμα του 1911, το οποίο αποτέλεσε αναθεώρηση αυτού του Με το νέο αυτό Σύνταγμα και κυρίως το σύνολο της νομοθεσίας που επακολούθησε ο Βενιζέλος κατορθώνει να θέσει τις βάσεις ενός σύγχρονου κράτους. Όλη αυτή η προσπάθεια διέλυσε οριστικά το αίσθημα της απογοήτευσης που ταλάνιζε τη χώρα από την εποχή της ήττας του 1897 και δημιούργησε κλίμα αυτοπεποίθησης. Γενικά, η περίοδος παρά την παράλληλη πολεμική περιπέτεια στην οποία ενεπλάκη η χώρα υπήρξε περίοδος προόδου, διαδικασιών ολοκλήρωσης της Ελλάδας ως σύγχρονου κράτους.

11 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 9 Δ. 2. ΤΑ ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Βασικά χαρακτηριστικά Αντιβενιζελικών Κομμάτων- Διαφορές με Φιλελευθέρους Αντιβενιζελικά κόμματα κόμμα Φιλελευθέρων Συντηρητικά (ολοένα περισσότερο) (εκσυγχρονιστικό) Δεν επιθυμούν επιστροφή στην εποχή προ του 1909 Εύρος μεταρρυθμίσεων Όχι μακροπρόθεσμη πολιτική επίλυση επίκαιρων προβλημάτων (ριζικές μεταβολές μακροπρόθεσμοι στόχοι π.χ. Μεγάλη ιδέα) Μέθοδοι άσκησης πολιτικής απεχθάνονται διαρκή παρέμβαση κράτους ενίσχυση εκτελεστικής εξουσίας (ισχυρότατη εκτελεστική εξουσία, απόλυτος έλεγχος της πολιτικής ζωής από Βενιζέλο) Υπερασπίζονται συμφέροντα πληττομένων από Φιλελευθέρους Απορρίπτει υποστηρίζει οπαδοί Ραλλικό (Δημήτριος Ράλλης) εκσυγχρονισμό ισχυρή εκτελεστική εξουσία Κοινοβούλιο ισχυρό Βασιλιάς= σύμβολο εθνικής ενότητας ενίσχυση παραγωγής - αύξηση θέσεων εργασίας >>> εξοπλισμοί καταπολέμηση διαφθοράς και πατρωνίας όχι συγκροτημένο πρόγραμμα για οικονομία μεσαία και κατώτερα αστικά στρώματα μικροκαλλιεργητές Εθνικόν Κόμμα (Κυριακούλης Μαυρομιχάλης) δεν διέφερε από ραλλικό Εκμεταλλεύτηκε συμμετοχή αρχηγού στα πολιτικά πράγματα μετά το υποστήριζε «Ανόρθωση» (που δεν είχαν υλοποιήσει οι Βενιζελικοί) Κόμμα Γ. Θεοτόκη το πιο μετριοπαθές αντιβενιζελικό αύξηση των εξοπλισμών φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων 31 Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης ήταν ο πρώτος πρωθυπουργός μετά την εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί.

12 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Δ.3. Τα αριστερά κόμματα (ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ) 32 ιδρύθηκε από διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος θέσεις 1. ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας 2. κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός 4. για υλοποίηση θέσεων αναγκαία : σταδιακή αναμόρφωση οικονομίας συνταγματική μεταβολή. οργάνωση εργατών σε επαγγελματικές ενώσεις -ίδρυση κόμματος ίδρυσε το Λαϊκό Κόμμα (1910- Αλέξανδρος Παπαναστασίου ) με προγραμματικές θέσεις : 1. αναμόρφωση πολιτικού συστήματος 2. επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης συμμετοχή στις δεύτερες εκλογές του 1910, 7 βουλευτές, κριτική υποστήριξη προς Φιλελευθέρους Δ. 5. Το σοσιαλιστικό κόμμα (ΣΕΚΕ ) ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο σοσιαλιστών θέσεις 1. δημοκρατία παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες 3. αναλογικό εκλογικό σύστημα εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών δημοψηφίσματα για τα διαμφισβητούμενα εδάφη 38 ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα ως το 1919 υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αργότερα υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου 39 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ το 1924 Το ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ, Τόσο η Κοινωνιολογική Εταιρεία όσο και το ΣΕΚΕ ήταν αριστεροί πολιτικοί σχηματισμοί, που υιοθέτησαν τις αρχές του σοσιαλισμού. Ο σοσιαλισμός είναι κοινωνική, οικονομική και πολιτική θεωρία, που δημιουργήθηκε το 19ο αιώνα, με βάση τις ιδέες του Γερμανού οικονομολόγου Καρλ Μάρξ και άλλων. Στόχος της ήταν να μεταβάλει τις οικονομικοκοινωνικές αδικίες που προέκυψαν με τη βιομηχανική επανάσταση και την επικράτηση του καπιταλιστικού συστήματος. Στο καπιταλιστικό σύστημα (ελεύθερη οικονομία), τα μέσα παραγωγής (γαίες, εργοστάσια, μεγάλες επιχειρήσεις) ανήκουν σε πλούσιους κεφαλαιούχους (καπιταλιστές), που εκμεταλλεύονται την εργασία των εργατών και αγροτών (προλεταριάτο), αμείβοντάς τους με χαμηλούς μισθούς, ώστε να καρπώνονται τεράστια κέρδη. Έτσι, η καπιταλιστική κοινωνία χαρακτηρίζεται από έντονη οικονομική και κοινωνική ανισότητα και αδικία : λίγοι ισχυροί πλούσιοι και πολλοί φτωχοί. Για να εξαλειφθούν η ανισότητα και η αδικία, ο σοσιαλισμός προβάλλει την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και την κατοχή τους από τους εργαζομένους ή το κράτος (κοινωνικοποίηση ή κρατικοποίηση των μέσων παραγωγής), καθώς και τη διανομή των αγαθών και του πλούτου ανάλογα με την εργασία και τις ανάγκες κάθε πολίτη. Έτσι, θα προκύψει μία κοινωνία χωρίς τάξεις («αταξική») και άρα χωρίς κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Η «αταξική» κοινωνία ονομάζεται και κομμουνιστική (από το common=κοινός). 33 κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής : τα μέσα παραγωγής να ανήκουν σ τους εργαζομένους ή το κράτος (βλ. πιο κάτω για αντίστοιχη θέση του ΣΕΚΕ). 34 Το πολίτευμα ήταν βέβαια δημοκρατικό κατά το Σύνταγμα. Το ΣΕΚΕ πρέσβευε επιπρόσθετα την αρχή της λαϊκής συμμετοχής (λαϊκά δικαστήρια, περισσότερα δημοψηφίσματα, αυτοδιαχείριση των μέσων παραγωγής από τους εργαζομένους κλπ), επιδίωκε δηλαδή την πιο ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική ζωή, τη λαϊκή δημοκρατία. 35 Κατά το αναλογικό εκλογικό σύστημα η κατανομή των εδρών της Βουλής γίνεται κατ αναλογίαν προς τον αριθμό των ψήφων. 36 Κατά τη σοσιαλιστική ιδεολογία οι πλουτοπαραγωγικές πηγές και όλα τα μέσα παραγωγής πρέπει να ανήκουν στο κράτος. 37 Το ΣΕΚΕ ήταν εξ αρχής αντίθετο στη μικρασιατική εκστρατεία. 38 Δηλαδή για τα εδάφη της Μικράς Ασίας. 39 Δικτατορία του προλεταριάτου : η αντίληψη ότι τα κομμουνιστικά κόμματα, εφόσον εκπροσωπούν το προλεταριάτο (=κατώτερα κοινωνικά στρώματα, εργατική/ αγροτική τάξη), έχουν εξ ορισμού την πλειοψηφία και μόνο αυτά πρέπει να κατέχουν την εξουσία. Η λειτουργία άλλων κομμάτων απαγορεύεται. Η αντίληψη αυτή εφαρμόστηκε στα κομμουνστικά καθεστώτα.

13 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 11 Δ.4 Ο εθνικός διχασμός ( ) α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών ( ) Οι σχέσεις Βενιζέλου-Κωνσταντίνου ως το 1915(όχι σύγκρουση) Βενιζέλος : κυρίαρχος χωρίς αντιπολίτευση Κωνσταντίνος : βασιλιάς από το 1913 παρεμβαίνει αντισυνταγματικά στην εξωτερική πολιτική - η αντιπολίτευση του αναγνωρίζει αυτό το δικαίωμα >>> ενίσχυση εχθρών κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (αντιδημοκρατικών αξιωματικών) 40 Ο Εθνικός Διχασμός Οι διάσταση απόψεων σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Π. Πόλεμο Ο Διχασμός (από τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου έως την έξοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο) Η Ελλάδα στον πόλεμο Φιλελεύθεροι εδαφικά οφέλη >> η Ελλάδα με την Αντάντ Βασιλιάς + Γενικό Επιτελείο Στρατού ενδεχόμενη νίκη Κεντρικών Δυνάμεων ουδετερότητα (λόγω κυριαρχίας Αγγλίας) Μυστική διπλωματία παράνομα μέσα 1915 προκαλεί δυο παραιτήσεις κυβέρνησης Εκλογές (μετά τη β παραίτηση) : αποχή βενιζελικών Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού μίσος ανάμεσα στις δυο παρατάξεις Βασιλικοί= κατά κοινοβουλευτισμού- εθνικών συμφερόντων (για τους βενιζελικούς) Βενιζελικοί= πράκτορες Αντάντ- κατά εθνικής ενότητας (για τους βασιλικούς) Ενίσχυση διπολισμού - το Κοινοβούλιο αποδυναμώνεται (μέσα 1916) Δημιουργία δυο αντίπαλων στρατιωτικών οργανώσεων 26 Σεπτεμβρίου 1916 : συγκρότηση κυβέρνησης Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη >> συγκρούσεις με διαστάσεις εμφυλίου πολέμου Βενιζέλος κηρύσσει έκπτωτο το βασιλιά >>>ο βασιλιάς εγκαταλείπει τη χώρα Οι Βενιζελικοί κυριαρχούν >> κήρυξη κατάστασης πολιορκίας Διχασμός στο στρατό («Εθνική Αμυνα») Παράταση θητείας Βουλής 41 Στόχος η ικανοποίηση των εθνικών συμφερόντων Αντιβενιζελικοί : διαφωνούν, θέλουν διατήρηση του εκτός συνόρων ελληνισμού, ευκαιριακή προσάρτηση χωρίς κίνδυνο Κορύφωση διχασμού : απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου, δολοφονία Ίωνα Δραγούμη (1920) 42 β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία Συνθήκη Σεβρών (10 Αυγ. 1920) : Ελλάδα δυο ηπείρων και πέντε θαλασσών υλοποίηση Μεγ. Ιδέας Εκλογές για αναθεωρητική βουλή (>>περιορισμός βασιλικών εξουσιών) Νίκη αντιβενιζελικής αντιπολίτευσης >> Βενιζέλος στο εξωτερικό >> επιστροφή Κωνσταντίνου με δημοψήφισμα >>> συνέχιση εκστρατείας >> ήττα 25 Ιανουαρίου 1921 : Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται Συντακτική 40 Η πρόθεση του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιβάλει τη δική του άποψη στην εξωτερική πολιτική της χώρας σχετικά με την ένταξη ή μη της Ελλάδας στη συμμαχία της Αντάντ ήταν αντίθετη προς τις διατάξεις του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο μόνο η κυβέρνηση χαράσσει την πολιτική της χώρας. Γενικότερα, η ενεργός ανάμειξη του βασιλιά στην πολιτική και η αντίθεσή του προς τον Βενιζέλο, συσπείρωσε γύρω του πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις αντίθετες προς τον αστικό εκσυγχρονισμό που επιχειρούσε ο Βενιζέλος. Τον Κωνσταντίνο υποστήριξαν οι μικρονοικοκυραίοι της Παλαιάς Ελλάδας αλλά και οι αστοί γύρω από την κρατική μηχανή, ενώ τον Βενιζέλο οι αστοί επιχειρηματίες, οι μικροαστοί και οι ακτήμονες αγρότες, μαζί με τους Έλληνες των Νέων Χωρών. Οι «κωνσταντινικοί» - «αντιβενιζελικοί» αντιδρούσαν στο φιλελευθερισμό και τον εξευρωπαϊσμό, ενώ οι «βενιζελικοί» υπερασπίζονταν τις κατακτήσεις του 1909 και της ίδιας της φιλελεύθερης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και αντιστέκονταν στην πρόθεση του θρόνου να παραβιάσει τα συνταγματικά κεκτημένα της δημοκρατικής νομιμότητας. 41 Της λεγομένης και Βουλής των Λαζάρων, λόγω της παρατεταμένης θητείας της (πέντε αντί τεσσάρων ετών). 42 Ο Ίων Δραγούμης ήταν σημαίνον στέλεχος της αντιβενιζελικής παράταξης.

14 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 12 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ β.1. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 Σωστό-Λάθος και διόρθωση 1. Μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου τα κόμματα άρχισαν να παίζουν πιο ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή. 2. Το ρωσικό κόμμα διαφώνησε με την παραχώρηση συντάγματος. 3. Οι ηγέτες των κομμάτων πρωτοστάτησαν στις συζητήσεις της Εθνοσυνέλευσης του Με το Σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι. 5. Σύμφωνα με την εκλογική διαδικασία που καθιερώθηκε το 1844, οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών συνδυασμών. 6. Το Σύνταγμα του 1844 καθιέρωσε την καθολική ψηφοφορία, ρύθμιση που επέτρεψε την πιο ενεργό συμμετοχή των κομμάτων και των πολιτών στο δημόσιο βίο. Συμπλήρωση Άρθρα του Συντάγματος του 1844 Περιεχόμενο Άρθρον 3. Οι Έλληνες είνε ίσοι ενώπιον του Νόμου Άρθρον 3 : Άρθρον 8. Η κατοικία εκάστου είναι άσυλος, ουδεμία κατ' οίκον έρευνα ενεργείται, ειμή όταν και όπως ο νόμος διατάσση. Άρθρον 8 : Άρθρον 9. Εν Ελλάδι ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας είναι Άρθρον 9 : ελεύθερος, άμα πατήση επί ελληνικού εδάφους. Άρθρον 10. Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, Άρθρον 10 : εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν Άρθρον 11 : επιτρέπεται. Άρθρον 11. Η ανωτέρα εκπαίδευσις ενεργείται δαπάνη του Άρθρον 12 : Κράτους, εις δε την δημοτικήν συντρέχει και το Κράτος κατά το μέτρον της ανάγκης των δήμων. Άρθρον 12. Ουδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειμή δια δημόσιον ανάγκην, προσηκόντως αποδεδειγμένην, όταν και όπως ο νόμος διατάσση, πάντοτε δε προηγουμένης αποζημιώσεως β.2. Η παρακμή των ξενικών κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας ( ) Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Το ρωσικό κόμμα την περίοδο δεν είχε λόγο ύπαρξης, καθώς είχαν επιλυθεί τα μεγάλα εκκλησιαστικά προβλήματα. 2. Ο αρχηγός του γαλλικού κόμματος Ι. Κωλέττης υπονόμευσε τον κοινοβουλευτισμό και επιδίωξε την ενίσχυση του ρόλου του βασιλιά στην πολιτική ζωή. 3. Ο βασιλιάς Όθων κατά την περίοδο έμεινε μακριά από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις. 4. Ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από τα αγγλογαλλικά στρατεύματα στη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου ( ) οδήγησε στην αύξηση της δύναμης του αγγλικού και του γαλλικού κόμματος. 5. Το ρωσικό κόμμα αποδυναμώθηκε μετά την ήττα της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο 6. Τα τρία κόμματα βγήκαν ενισχυμένα μετά τα γεγονότα του Κριμαϊκού Πολέμου Συμπλήρωση Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (18-18 ) ουσιαστικά ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την. Οι προέβαλλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την, καθώς όμως τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το, το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα. Επιλογής Ο Κωλέττης, ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος : επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του βασιλιά ενίσχυσε τον κοινοβουλευτισμό υπονόμευσε τον κοινοβουλευτισμό χρησιμοποίησε βία και νοθεία στις εκλογές σεβάστηκε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς Το 1843/ 1844 κατείχε έξι από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησης του

15 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 13 Το 1846/ 1847 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησης του δεν παρουσιαζόταν σχεδόν καθόλου στο Κοινοβούλιο Επέβαλε ένα είδος απόλυτης μοναρχίας Επέβαλε ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας Πέθανε το 1857 Πέθανε το 1847 Το αγγλικό και γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους εξαιτίας : της βίαιης συμπεριφοράς της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου. Της πολιτικής του Κωλέττη Της πολιτικής του Όθωνα Της υπόθεσης Πατσίφικο Της ήττας της Αγγλίας στον Κριμαϊκό πόλεμο Της ήττας της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο Β.3. Η «νέα» γενιά Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Η διάδοση της παιδείας και η μείωση του αναλφαβητισμού δεν άλλαξε τις αντιλήψεις και την πολιτική στάση των ανθρώπων. 2. Οι ραγδαίες πολιτικές, οικονομικές και τεχνικές αλλαγές άλλαξαν τις αντιλήψεις των Ελλήνων. 3. Επειδή η «νέα γενιά» δεν είχε ζήσει την Τουρκοκρατία, την Επανάσταση, την περίοδο της Αντιβασιλείας και τη βοήθεια των Δυνάμεων σε δύσκολες στιγμές, τήρησε αποστάσεις από τις πολιτικές αντιπαραθέσεις και τα κόμματα που τις εξέφραζαν. 4. Η δυσλειτουργία του πολιτικού συστήματος οδήγησε το βασιλιά στην υιοθέτηση διαφορετικής, πιο δημοκρατικής πολιτικής Συμπλήρωση : Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών μεταβολών και της και ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή της για τη. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι προγονοί τους. Αυξήθηκε ο πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις εντάσεις. Οι των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι άρχισαν να επικρίνουν τις του κράτους και την σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για στα πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (,,, βοήθεια σε κρίσιμες στιγμές) και από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν Τα αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων ήταν : Στην επανάσταση του 1862 συμμετείχαν κατά κύριο λόγο, και. Η νέα γενιά : Είχε εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές από την γενιά του Κωλέττη βίωνε ραγδαίες αλλαγές εξαιτίας των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης συμμετείχε στα παλαιότερα (ξενικά) κόμματα αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν. Συνεργάστηκε με την παλαιότερη γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους

16 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 14 φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα είχε αναπτυχθεί φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί εξαιτίας των παρεμβάσεων του βασιλιά και της αυλής θεωρούσε τον βασιλιά πολιτικά ατάλαντο. Αντιστοίχιση Σύνταγμα του 1844 Σύνταγμα του 1864 Β.4. Η Εθνοσυνέλευση του Πολίτευμα Συνταγματική Μοναρχία 2. Πολίτευμα Βασιλευομένη Δημοκρατία 3. Απαγόρευση δουλείας 4. Ελευθερία γνώμης και τύπου 5. Άμεση, μυστική, καθολική ψηφοφορία με σφαιρίδια 6. Ελευθερία συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι 7. Προστασία ιδιοκτησίας 8. Δωρεάν εκπαίδευση 9. Νομοθετική εξουσία στη Βουλή και Γερουσία 10. Δεν κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι 11. Ισότητα απέναντι στο νόμο (=ισονομία) 12. Αρχή λαϊκής κυριαρχίας 13. Απαραβίαστο οικογενειακού ασύλου 14. Ανεξαρτησία δικαιοσύνης Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Οι περισσότεροι αντιπρόσωποι που εξελέγησαν στην Εθνοσυνέλευση του προέρχονταν από τα ξενικά κόμματα. 2. Το σύνολο των μικροκαλλιεργητών ήταν οπαδοί των πεδινών. 3. Οι ορεινοί αποτελούνταν από διάφορες πολιτικές ομάδες. 4. Το Εθνικόν Κομιτάτον του Επ. Δεληγιώργη μπορεί να χαρακτηριστεί εκσυγχρονιστικό κόμμα. 5. Με βάση το Σύνταγμα του 1864 ο βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. 6. Ο Χ. Τρικούπης επιδίωκε τη συγκρότηση σταθερών κυβερνήσεων. 7. Πολιτικό πρότυπο του Τρικούπη ήταν το γαλλικό κοινοβουλευτικό σύστημα. 8. Η αρχή της δεδηλωμένης διατυπώθηκε το Κατά την αρχή της δεδηλωμένης ο βασιλιάς όφειλε να δώσει εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον αρχηγό ενός κόμματος που συμμετείχε στις εκλογές. Συμπλήρωσης Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά, η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σε βουλευτή του κόμματος που είχε την της της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το. Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων, σύμφωνα με το πρότυπο της. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη της των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα κυβερνήσεις. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της και του αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε του πολιτικού τοπίου. Αντιστοίχιση πολιτικές παρατάξεις πεδινοί ορεινοί Χαρακτηριστικά 1. αρχηγός ο Επ. Δεληγιώργης 2. αρχηγοί οι Δ.Γρίβας, Κ.Κανάρης 3. υποστηρίζει την οικονομική ανάπτυξη και τις μεταρρυθμίσεις 4. ετερόκλητη παράταξη πολιτικών, λογίων και αξιωματικών 5. οπαδοί οι έμποροι, πλοιοκτήτες, μικροκαλλιεργητές, κτηνοτρόφοι

17 Εθνικόν Κομιτάτον Εκλεκτικοί Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ στόχος η αντίσταση στην πολιτική των πεδινών 7. αρχηγός Δ. Βούλγαρης 8. μετριοπαθείς θέσεις 9. οπαδοί οι παράνομα διορισθέντες, άνεργοι πτυχιούχοι, μικροκαλλιεργητές 10. επιδιώκει την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό 11. δημιουργία σώματος πραιτωριανών 12. υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις Γ.1. Η εδραίωση του δικομματισμού Συμπλήρωσης Το πρόγραμμα του τρικουπικού κόμματος προέβλεπε: 1.συγκρότηση, 2. της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η, 3.ανάπτυξη της και κυρίως ενίσχυση της, 4.βελτίωση της και της, κατά κύριο λόγο του της χώρας. Για την υλοποίηση του προγράμματος του τρικουπικού κόμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες: 1. μεταβολές και βελτίωση των του κράτους, με την των και τη και 2. παροχή στην για επενδύσεις. Ο ρόλος του κράτους : Μέχρι τη δεκαετία του το κράτος αποτελούσε τον κύριο, που εξασφάλιζε θέσεις εργασίας στο και δυνατότητα. Με τις νέες συνθήκες που προέκυψαν από τον της οικονομίας δημιουργήθηκαν κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν ζητούσαν αλλά τη λήψη που θα ευνοούσαν την των τους. Φορέας των αιτημάτων αυτών ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης. Ο Δηλιγιάννης : 1. δεν αποδεχόταν το των και στόχευε στη και τον τους από το κόμμα. 2.προέβαλλε το αίτημα της, με τη των και την παροχή στους προστατευόμενους του για. 3. Στα εδάφη της Θεσσαλίας, προσπάθησε να στους αγρότες. 4.επέκρινε το του και υποστήριζε ένα κράτος. 5.απεχθανόταν το και υποστήριζε μια οικονομική ανάπτυξη που θα βασιζόταν σε παραγωγικές δραστηριότητες. Να αντιστοιχίσεις 1. Ανάπτυξη οικονομίας, ιδίως γεωργίας Τρικούπης 2. Εκσυγχρονισμός με κάθε κόστος 3. υποστήριξε την αργή οικονομική ανάπτυξη με παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες. 4. Βελτίωση άμυνας και υποδομών με κάθε κόστος 5. Αύξηση φόρων και σύναψη δανείων 6. Παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία 7. Κοινωνική δικαιοσύνη Δηλιγιάννης 8. Συγκρότηση κράτους δικαίου 9. Μείωση φόρων 10. παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενούς του για κατάληψη δημοσίων θέσεων 11. αποδεχόταν τον χωρισμό των εξουσιών 12. επιδίωκε τον έλεγχο όλων των εξουσιών από το κόμμα. 13. Στο ζήτημα της Θεσσαλίας υποστήριξε τους αγρότες 14. Εξορθολογισμός της διοίκησης με καθορισμό προσόντων δημοσίων υπαλλήλων 15. Στο ζήτημα της Θεσσαλίας υποστήριξε τους μεγαλογαιοκτήμονες. Γ.2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των οπαδών των κομμάτων έπαιζε η οικογενειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις και η εξαγορά ψήφων.

18 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ Ενας πολιτευτής είχε πολλές πιθανότητες να περιληφθεί στο ψηφοδέλτιο αν είχε δικό του τοπικό κύκλο οπαδών. 3. Το εκλογικό σύστημα επέβαλλε να ψηφίζει κανείς μόνο ένα κόμμα. 4. Το 1879 υπήρχαν στις εκλογές μόνο 24 τοπικά ψηφοδέλτια, ενώ το 1885 μόνο Η συντριπτική πλειοψηφία των βουλευτών προερχόταν από τα μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα, όπως και τα κομματικά μέλη. 6. Στο τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα τα ελληνικά κόμματα ήταν ταξικά. Επιλογής Σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των οπαδών έπαιζαν (κριτήρια επιλογής κόμματος από τους πολίτες ήταν ) Τα συμφέροντα των κοινωνικών ομάδων Η οικογενειοκρατία Οι πελατειακές σχέσεις Η προσωπική ακτινοβολία των υποψηφίων βουλευτών Οι προσωπικές συμπάθειες Η εξαγορά ψήφων Η κρίση των εκλογέων για την πολιτική των κομμάτων Οι επιδράσεις των κομμάτων κατά περιοχές Η οικονομική κατάσταση των κομμάτων Κατά το εκλογικό σύστημα του 19 ου αιώνα Οι ψηφοφόροι ψήφιζαν μόνο ένα κόμμα και τους υποψηφίους του Οι ψηφοφόροι είχαν την δυνατότητα να ψηφίσουν υποψηφίους διαφορετικών κομμάτων Η απουσία ταξικών κομμάτων οφειλόταν στα εξής: Οικογενειοκρατία Άμβλυνση των κοινωνικών αντιθέσεων μέσω των πελατειακών σχέσεων και της κοινωνικής κινητικότητας Εξαγορά ψήφων Αυτονόμηση της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία Γ.3. ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ Αυγούστου Σεπτεμβρίου 1909 Φεβρουάριος Μαρτίου 1910 ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1. Χρεοκοπία (πτώχευση) 2. Ελληνοτουρκικός πόλεμος-ήττα Ελλάδας 3. Ομάδα Ιαπώνων 4. Διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου 5. Κίνημα Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί 6. Διαδήλωση Επαγγελματικών Σωματείων πρωτεύουσας ψήφισμα 7. Η Βουλή αποφασίζει αναθεώρηση Συντάγματος Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Μετά την πτώχευση οι αστοί και οι διανοούμενοι απογοητεύονταν λόγω και της αναποτελεσματικότητας του κράτους. 2. Μετά την πτώχευση οι στρατιωτικοί ανησυχούσαν για την ενδεχόμενη αναποτελεσματικότητα του στρατού σε περίπτωση πολέμου. 3. Οι ανησυχίες των στρατιωτικών για έναν μη αξιόμαχο στρατό επαληθεύθηκαν με την ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του Στο μεσοδιάστημα μεταξύ του 1893 και του 1897 το δηλιγιαννικό κόμμα μπόρεσε να εκπληρώσει ένα σημαντικό μέρος του προγράμματός του. 5. Η δυσπιστία προς τα πολιτικά κόμματα ήταν έντονη μετά την πτώχευση του 1893 και κορυφώθηκε μετά την ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του Αρχηγός της ομάδας των Ιαπώνων ήταν ο Γεώργιος Θεοτόκης. 7. Το κίνημα στο Γουδί έγινε στις 15 Αυγούστου Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος προσπάθησε να εγκαθιδρύσει δικτατορία, αν και παράλληλα προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής. 9. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε στις 15 Φεβρουαρίου Ο Δημήτριος Γούναρης ήταν αρχηγός του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Δ.1. ΤΟ ΚΟΜΜΑ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ

19 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 17 Συμπλήρωσης Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Βενιζέλου ως ελλαδίτη πολιτικού έγινε στις 1910 με μία ομιλία στην, στην οποία έκανε δηλώσεις, με τις οποίες υποστήριξε. Στόχευε σε του πολιτικού συστήματος, με την των συμφερόντων όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν η, η των κοινωνικών στρωμάτων, ο του μηχανισμού, με σκοπό την αποτελεσματικότερη λειτουργία του, και στρατιωτικοί για την πραγματοποίηση των διεκδικήσεων. Επίσης, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την του υπάρχοντος συντάγματος και όχι την ψήφιση νέου. ζήτημα δεν έθεσε. Προανήγγειλε την ίδρυση ενός κόμματος, το οποίο θα ήταν των μεταρρυθμίσεων. Το κόμμα ιδρύθηκε και τυπικά στις 1910, από μέλη της Εθνοσυνέλευσης. Αντιστοίχιση ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ 8 Αυγούστου Σεπτεμβρίου Αυγ Νοέμβριος 1910 Μάρτιος Οκτωβρίου 1910 πρώτο εξάμηνο 1911 Αντιστοίχιση ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1. αναθεώρηση 53 μη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος 2. ομιλία Ελ. Βενιζέλου στο Σύνταγμα 3. ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα 4. ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων 5. εκλογές νίκη του συνασπισμού των παλαιών κομμάτων 6. εκλογές - οι Φιλελεύθεροι κερδίζουν 307/362 έδρες 7. εκλογές - οι Φιλελεύθεροι κερδίζουν 146/186 έδρες 8. παραίτηση κυβέρνησης Δραγούμη 1. Κανονισμοί εργασίας στις βιοτεχνίες-βιομηχανίες 2. Αναδιοργάνωση τοπικής αυτοδιοίκησης Αναθεωρητικό έργο Διορισμός Δ.Υ. με διαγωνισμούς 4. διασφάλιση διάκρισης εξουσιών 5. Βελτίωση απονομής δικαιοσύνης 6. μονιμότητα δικαστικών-δημοσίων υπαλλήλων 7. Αναθεώρηση κανονισμού Βουλής Νομοθετικό έργο 8. ασυμβίβαστο στρατιωτικής-δ.υ.-βουλευτικής ιδιότητας 9. Διανομή γης στη Θεσσαλία Σωστό λάθος και διόρθωση 1. Στις εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910 την πλειοψηφία κέρδισαν οι εκσυγχρονιστές υποψήφιοι. 2. Στις εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910 τα παλαιά κόμματα συμμετείχαν ως συνασπισμός και εξασφάλισαν 211 από τις 362 έδρες της Βουλής. 3. Ο Βενιζέλος έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνισή του ως ελλαδίτης πολιτικός στις 5 Σεπτεμβρίου του 1910 στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου. 4. Ο Βενιζέλος υποστήριζε τον εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος. 5. Ο Βενιζέλος υποστήριζε την ανάγκη στρατιωτικών εξοπλισμών, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την πραγματοποίηση του εθνικού οράματος της Μεγάλης Ιδέας. 6. Το κόμμα των φιλελευθέρων ιδρύθηκε το Νοέμβριο του Η Λέσχη των φιλελευθέρων ιδρύθηκε ο Η ηγεσία του κόμματος των φιλελευθέρων δεν ελάμβανε υπόψη της κοινωνικά και τοπικά συμφέροντα ή αντιπαλότητες μεταξύ των στελεχών. Δ.2. ΤΑ ΑΝΤΙΒΕΝΙΖΕΛΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Επιλογής Το ραλλικό κόμμα : ήταν το πιο μετριοπαθές αντιβενιζελικό κόμμα Εκμεταλλεύτηκε τη συμμετοχή του αρχηγού του στα πολιτικά πράγματα μετά το 1909 θεωρούσε το βασιλιά σύμβολο της εθνικής ενότητας απέρριπτε τον εκσυγχρονισμό και την ισχυρή εκτελεστική εξουσία Το Εθνικό κόμμα : δεν διέφερε από το ραλλικό κόμμα

20 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 18 υποστήριζε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες υποστήριζε την «Ανόρθωση» (που δεν είχαν υλοποιήσει οι Βενιζελικοί) Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη : είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων Οι οπαδοί του προέρχονταν από τα μεσαία και κατώτερα αστικά στρώματα και τους μικροκαλλιεργητές υποστήριζε την αύξηση των εξοπλισμών επιδίωκε την ισχυροποίηση του Κοινοβουλίου υποστήριζε την ενίσχυση παραγωγής και την αύξηση των θέσεων εργασίας ώστε να εξευρεθούν πόροι για την πραγματοποίηση εξοπλισμών Αντιστοίχιση ΚΟΜΜΑΤΑ ΑΠΟΨΕΙΣ 1. απευθύνεται στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων και στους 1. Ραλλικό κόμμα μικροκαλλιεργητές 2. Στόχευε στον εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος με την εξισορρόπηση των συμφερόντων όλων των κοινωνικών ομάδων 3. επιδίωκε αύξηση των εξοπλισμών 2. Εθνικό Κόμμα 4. ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό Κ.Μαυρομιχάλη 5. είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων 6. επιδίωκε εκσυγχρονισμό του κρατικού μηχανισμού με σκοπό την αποτελεσματικότερη λειτουργία του 7. επιδίωκε την κοινωνική γαλήνη 3. Κόμμα Γ. Θεοτόκη 8. δεν διέφερε από το ραλλικό 9. οι οπαδοί του εκμεταλλεύτηκαν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το ζητούσε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας ώστε να εξοικονομηθούν χρήματα για εξοπλισμούς 4. Κόμμα Φιλελευθέρων 11. ήταν το πιο μετριοπαθές μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων 12. ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες 13. ήταν αντίθετο προς την ισχυρή εκτελεστική εξουσία και υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα 14. υποστήριζε την «Ανόρθωση» που δεν είχαν υλοποιήσει οι Βενιζελικοί Δ.3. ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΟΜΜΑΤΑ Δ.5. ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΟ ΚΟΜΜΑ Σωστό-λάθος και διόρθωση 1. Τα αριστερά κόμματα αρχικά ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες, με μεγάλη επιρροή στην κοινωνική βάση στην οποία ήθελαν να απευθυνθούν, αν και αντιμετώπιζαν δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης. 2. Η Κοινωνιολογική Εταιρεία επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός, 3. Για την Κοινωνιολογική Εταιρεία δεν ήταν αναγκαία η σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και η συνταγματική μεταβολή, αλλά μόνο η οργάνωση των εργατών σε επαγγελματικές ενώσεις και η ίδρυση κόμματος 4. Στα μέσα του 1920 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. 5. Η παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες ήταν από τις βασικότερες θέσεις των Κοινωνιολόγων. 6. Το ΣΕΚΕ ζητούσε ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών, ενώ για τα διαμφισβητούμενα εδάφη, θα διενεργούνταν δημοψηφίσματα. 7. Η Κοινωνιολογική Εταιρεία και το ΣΕΚΕ εξέφραζαν τα συμφέροντα των κατωτέρων λαϊκών εργατικών στρωμάτων. Να αντιστοιχίσεις: ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 1. παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες 2. ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας, 3. δημοκρατία 4. ιδρύθηκε το 1918 από συνέδριο σοσιαλιστών 5. ιδρύθηκε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος 6. ίδρυσε το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου 7. μετονομάστηκε σε ΚΚΕ το κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής

21 ΣΕΚΕ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. 10. διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός, 11. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα 12. δημοψηφίσματα για τα διαμφισβητούμενα εδάφη 13. ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών 14. για την υλοποίηση των θέσεών του ήταν αναγκαία η σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και η συνταγματική μεταβολή. 15. οι εργάτες έπρεπε να οργανωθούν σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. 16. αναλογικό εκλογικό σύστημα 17. ως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αργότερα όμως υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου Δ.4. Ο εθνικός διχασμός ( ) Σωστό-Λάθος και διόρθωση 1. Μέχρι το 1913 ο Βενιζέλος και ο Κωνσταντίνος δεν είχαν συγκρουστεί. 2. Η προσπάθεια του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιβάλει την προσωπική του άποψη στην εξωτερική πολιτική υποστηριζόταν από το κόμμα των Φιλελευθέρων. 3. Το Κωνσταντίνο υποστήριζαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης, οι εχθροί της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και ένας κύκλος αντιδημοκρατικών αξιωματικών. 4. Οι Φιλελεύθεροι τάσσονταν υπέρ της εισόδου της χώρας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ προσδοκώντας εδαφικά οφέλη. 5. Ο βασιλιάς και το Γενικό Επιτελείο Στρατού εκτιμούσαν ότι στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές Δυνάμεις. 6. Το 1914 ο βασιλιάς προκάλεσε την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου δύο φορές. 7. Οι οπαδοί του βασιλιά και όσοι τάσσονταν κατά του πολέμου θεωρείτο από τους Βενιζελικούς ως εχθροί της δημοκρατίας και του Έθνους. 8. Οι βασιλικοί θεωρούσαν τους Βενιζελικούς ως πράκτορες της Γερμανίας. 9. Ο Βενιζέλος υπό την πίεση της Αντάντ αναγκάστηκε το 1917 να εγκαταλείψει τη χώρα. 10. Μετά την επικράτηση του Βενιζέλου οι αξιωματικοί της Εθνικής Άμυνας ευνοήθηκαν εις βάρων άλλων. 11. Οι αξιωματικοί της Εθνικής Άμυνας ήταν βενιζελικοί. 12. Οι Αντιβενιζελικοί τάσσονταν υπέρ της διατήρησης των εκτός Ελλάδος ελληνικών πληθυσμών και της ευκαιριακής προσάρτησης εδαφών χωρίς κίνδυνο. 13. Η αντιβενιζελική κυβέρνηση που κέρδισε τις εκλογές του 1920 απεφάσισε τη διακοπή της μικρασιατικής εκστρατείας. Αντιστοίχιση ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΓΕΓΟΝΟΤΑ Έκρηξη Α Παγκοσμίου Πολέμου διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου Απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου-δολοφονία Ι. Δραγούμη Νέος βασιλιάς ο Κωνσταντίνος 4. μέσα 1916 Συγκρότηση βενιζελικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη (διχασμός) Σεπτεμβρίου 1916 Το Κοινοβούλιο «χάνεται από το προσκήνιο» Μικρασιατική καταστροφή Ο Κωνσταντίνος παραιτείται- Η Ελλάδα στον πόλεμο με Αντάντ Αυγούστου 1920 Εκλογές -Ήττα Φιλελευθέρων Επάνοδος Κων/νου 9. Νοέμβριος Διπλή παραίτηση κυβέρνησης Βενιζέλου εκλογές με αποχή Φιλελευθέρων 25 Ιανουαρίου Συνθήκη Σεβρών Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται Συντακτική

22 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 20 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ 1. Το Σύνταγμα του Πώς επηρέασε η επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 την πολιτική ζωή της Ελλάδος; 2. Ποια στάση τήρησαν τα κόμματα κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το Σύνταγμα του 1844; 3. Να αναφέρετε τα θεμελιώδη δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν από το Σύνταγμα του Τι προέβλεπε το Σύνταγμα του 1844 σχετικά με : α) τις βασιλικές εξουσίες β) το δικαίωμα ψήφου γ) την εκλογική διαδικασία δ) τη νομοθετική εξουσία (Βουλή-Γερουσία) ε) τις κοινοβουλευτικές επιτροπές 5. Να αναλύσετε τη σημασία της καθιέρωσης ως συνταγματικής αρχής του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες στην πολιτική ζωή της Ελλάδας 2.Η παρακμή των ξενικών κομμάτων 6. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην παρακμή των τριών ξενικών κομμάτων. 7. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην παρακμή του αγγλικού κόμματος. 8. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην παρακμή του γαλλικού κόμματος. 9. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην παρακμή του ρωσικού κόμματος. 3.Η νέα γενιά 10. Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα που προετοίμασε την επανάσταση του Ποιες οι διαφορές ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά πολιτών και πολιτικών; 12. Ποια τα αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων που συγκροτήθηκαν; 13. Η επανάσταση του 1862 : κύριο αίτημα, υποστηρικτές, κατάληξη. 4.Η Εθνοσυνέλευση του Ποια η σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης του και τι ξέρετε για τις παρατάξεις που διαμορφώθηκαν; 15. Το Σύνταγμα του Να αναλύσετε τη σημασία της ψήφισης της αρχής της δεδηλωμένης (1875) για την πολιτική ζωή της Ελλάδας Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ( ) 1. Η εδραίωση του δικομματισμού 17. Να αναφέρετε τα βασικά σημεία του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του κόμματος του Χαριλάου Τρικούπη καθώς και τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίησή του. 18. Να συγκρίνετε τις θέσεις του τρικουπικού και του δηλιγιαννικού κόμματος (ως προς το ρόλο του κράτους, την οικονομία και το αγροτικό ζήτημα της Θεσσαλίας). 2.Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα. 19. Ποια στοιχεία επέτρεπαν στα κόμματα της εποχής αυτής να επιβιώνουν και μετά το θάνατο του ηγέτη τους; 20. Με ποια κριτήρια επέλεγαν οι εκλογείς το κόμμα της αρεσκείας τους κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19 ου αιώνα; Ποιο ρόλο έπαιζε η διαδικασία της ψηφοφορίας; 21. Ποια «προσόντα» έπρεπε να έχει ένας υποψήφιος βουλευτής; 22. Να περιγράψετε τον τρόπο εκλογής των βουλευτών και την κοινωνική τους προέλευση. 23. Πώς ήταν οργανωμένα τα κόμματα και ποια η θέση των βουλευτών μέσα στον κομματικό μηχανισμό; 24. Ποιες μεθόδους προσέλκυσης ψηφοφόρων χρησιμοποιούσαν οι κυβερνήσεις; 25. Γιατί τα κόμματα δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν ταξικά; 3.Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί( ) 26. Ποια κατάληξη είχε το εκσυγχρονιστικό όραμα του Χ. Τρικούπη; 27. Για ποιους λόγους ήταν απογοητευμένες οι διάφορες κοινωνικές ομάδες την περίοδο και ποια συνέπεια είχε η απογοήτευση αυτή στην επιρροή των κομμάτων; 28. Πώς πολιτεύθηκαν τα δύο μεγάλα κόμματα την περίοδο ; 29. Ποια η πολιτική κατάσταση μετά την ήττα του 1897; 30. Τι ήταν η ομάδα των Ιαπώνων; 31. Το κίνημα του 1909 : πότε και από ποιους εκδηλώθηκε, ποια τα αιτήματα που προβλήθηκαν, ποια η κατάληξή του;

23 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 21 Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ( ) 1.Το κόμμα των Φιλελευθέρων 32. Οι εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910 : οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι, η Κοινωνιολογική Εταιρεία, τα αποτελέσματα των εκλογών. 33. Να ορίσετε το περιεχόμενο της «ανόρθωσης» όπως το αντιλαμβάνονταν οι ανεξάρτητοι πολιτικοί μετά το Ποιοι οι βασικοί στόχοι του προγράμματος του Βενιζέλου και ποιες οι βασικές του θέσεις. 35. Ποια στάση τήρησε ο Βενιζέλος στο πολιτειακό ζήτημα; 36. Η διάλυση της Βουλής και οι εκλογές του Νοεμβρίου Οι τροποποιήσεις του Συντάγματος (1911) 38. Το νομοθετικό έργο της κυβέρνησης Βενιζέλου. 39. Τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαρτίου Ο χαρακτήρας και η δομή του κόμματος των φιλελευθέρων. 2.Τα αντιβενιζελικά κόμματα 41. Ποιες οι βασικές διαφορές των αντιβενιζελικών κομμάτων με το κόμμα των Φιλελευθέρων; 42. Ποια ήταν τα κυριότερα αντιβενιζελικά κόμματα.; 43. Τα ραλλικό κόμμα : βασικές θέσεις, οπαδοί. 44. Το Εθνικό κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη. 45. Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη. 3.Τα αριστερά κόμματα-το Σοσιαλιστικό κόμμα 46. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των αριστερών κομμάτων (γενικά); 47. Ποια ήταν η σημαντικότερη αριστερή πολιτική ομάδα, ποιες οι θέσεις της και ποια η πολιτική της παρουσία στις αρχές του 20 ου αιώνα; 48. Ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στην έντονη πολιτικοποίηση των εργατών στη δεύτερη δεκαετία του 20 ου αιώνα; 49. ΣΕΚΕ : τι σημαίνουν τα αρχικά, πότε ιδρύθηκε, ποιες ήταν οι βασικές του θέσεις, πότε μετονομάστηκε σε ΚΚΕ; 4.Ο εθνικός διχασμός ( ) α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών 50. Ποιες ήταν οι σχέσεις Βενιζέλου Κωνσταντίνου έως το 1915; 51. Να παρουσιάσετε τις διαφορετικές απόψεις που εξέφρασαν ο Βενιζέλος και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. 52. Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα το 1915, μετά τη δεύτερη παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου, και πώς η κατάσταση αυτή οδήγησε στον «εθνικό διχασμό»; 53. Πώς αντιμετώπιζαν οι Αντιβενιζελικοί τους Βενιζελικούς και το αντίστροφο κατά την περίοδο του διχασμού; β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία 54. Ποιες οι πολιτικές εξελίξεις της περιόδου ;

24 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 22 ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ Εθνοσυνέλευση του : Συντακτική Εθνοσυνέλευση που συγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου 1843 και ψήφισε το Σύνταγμα του Τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης του διηύθυναν οι ηγέτες των τριών «ξενικών» κομμάτων, γεγονός που αποδεικνύει τη δυναμική παρουσία των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Σύνταγμα του 1844 : Το πρώτο Σύνταγμα που εφαρμόστηκε στο νέο ελληνικό κράτος. Ψηφίστηκε από την Εθνοσυνέλευση του , που συγκροτήθηκε μετά την Επανάσταση της 3 ης Σεπτεμβρίου του Μετά την Επανάσταση του 1843, υπέρ του συντάγματος τάχθηκαν και τα τρία «ξενικά» κόμματα. Ακόμη και το ρωσικό θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά. Τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης του για τη διαμόρφωση του Συντάγματος του 1844 διηύθυναν οι ηγέτες των τριών «ξενικών» κομμάτων, γεγονός που αποδεικνύει τη δυναμική παρουσία των κομμάτων στην πολιτική ζωή της χώρας. Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα: η ισότητα απέναντι στο νόμο, η απαγόρευση της δουλείας, το απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου, η ελευθερία γνώμης και τύπου, η προστασία της ιδιοκτησίας, η δωρεάν εκπαίδευση. Όλοι οι αντιπρόσωποι συνειδητοποίησαν ότι υπήρχαν αξίες και δικαιώματα που έπρεπε να προστατευτούν από την αυθαιρεσία της κρατικής εξουσίας. Μια αδυναμία ήταν το ότι δεν κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, πράγμα που μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών μηχανισμών. Στο σύνταγμα καθορίστηκαν και οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των σπουδαιότερων ήταν η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας και η αρχηγία του κράτους και του στρατού. Όμως, καμία πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού. Με άλλες διατάξεις, α) κατοχυρωνόταν, με ελάχιστους περιορισμούς, το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια πρωτοπορία, β) οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν, συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια, ακόμη και διαφορετικών Συνδυασμών, γ) προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από τον βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμα τους ισόβια. Συνταγματική πρόβλεψη για τα κόμματα δεν υπήρξε. Ο κανονισμός της Βουλής προέβλεπε ότι η σύνθεση των κοινοβουλευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση. Αυτό αναγκαστικά οδηγούσε τις παρατάξεις σε διαβουλεύσεις και, ορισμένες φορές, σε συναίνεση. Ρωσικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Θεωρείται το πιο συντηρητικό από τα τρία ξενικά και ήταν γνωστό και με το όνομα «ναπαίοι». Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Αν και συντηρητικών απόψεων, το ρωσικό κόμμα τάχθηκε Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος, Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του ρωσικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το ρωσικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα.

25 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 23 Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων ( ) ουσιαστικά ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι ναπαίοι προέβαλλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία, καθώς όμως τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, όταν το αγγλικό και γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας, Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, και της υπόθεσης Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών, το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη από αυτό. Η ήττα όμως της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή. Γαλλικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Το γαλλικό κόμμα τάχθηκε, όπως και τα άλλα κόμματα, Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος, Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το με ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός τον περιορισμό των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του γαλλικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το γαλλικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα. Ο Κωλέττης, ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος, επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του βασιλιά, υπονομεύοντας έτσι τον κοινοβουλευτισμό. Δεν δίσταζε να χρησιμοποιεί βία και νοθεία για να τρομοκρατεί τους εκλογείς, ώστε να ψηφίζουν υπέρ του κόμματος του. Το 1846/ 1847 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησης του, δεν παρουσιαζόταν όμως σχεδόν καθόλου στο Κοινοβούλιο και καθιστούσε αδύνατο τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Επέβαλε έτσι ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας. Μετά το θάνατο του Κωλέττη, το 1847, το γαλλικό κόμμα πέρασε σε φάση παρακμής, καθώς επικράτησε διαμάχη για τη διαδοχή. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, όπως το αγγλικό, έτσι και το γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Αγγλικό κόμμα: Ένα από τα τρία «ξενικά» ελληνικά πολιτικά κόμματα, που εμφανίστηκαν στην πολιτική ζωή κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 και διαλύθηκαν περί τα μέσα του 19 ου αιώνα. Έπαιξε ενεργό ρόλο στα γεγονότα της Επανάστασης της 3 ης Σεπτεμβρίου. Μετά την Επανάσταση οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων του εκφράστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια και τα κόμματα άρχισαν να παίζουν, όπως όλα τα κόμματα, άρχισε να παίζει ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της χώρας. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες οι μεταξύ τους διαφορές του με τα άλλα κόμματα. Το αγγλικό κόμμα τάχθηκε, όπως και τα άλλα κόμματα, Πάντως, και τα τρία κόμματα τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος, Ακόμη και το ρωσικό καθώς θεώρησε την ψήφιση συντάγματος ως μοναδική λύση, αφού δεν ήταν δυνατόν να ανατραπεί ο Όθων. Το με ζητούμενο λοιπόν κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο περιορισμός τον περιορισμό των εξουσιών του βασιλιά. Η δυναμική παρουσία των κομμάτων του αγγλικού κόμματος, όπως και των άλλων δύο, στην πολιτική ζωή της χώρας αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι οι τρεις ηγέτες τους διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης κατά το Οι ηγέτες αυτοί κατόρθωσαν να αποφύγουν τις ακραίες θέσεις, να επιβληθούν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους και να πάρουν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις. Μετά την ψήφιση του Συντάγματος του 1844, το αγγλικό κόμμα, τα πολιτικά κόμματα, μολονότι μπορούσαν να αναπτυχθούν μπορούσε να αναπτυχθεί περαιτέρω μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς, έδειξαν

26 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 24 έδειξε συμπτώματα στασιμότητας και δεν ανταποκρίθηκαν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες, κάτι που τα το οδήγησε σε παρακμή, όπως άλλωστε συνέβη και με τα άλλα δύο «ξενικά» κόμματα. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου, το αγγλικό κόμμα, όπως και το γαλλικό, έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους, μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Ναυτικός αποκλεισμός ( ): Αποκλεισμός της Ελλάδας που επέβαλαν η Αγγλία και η Γαλλία κατά τον Κριμαϊκό Πόλεμο. Η βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα, στη διάρκεια του ναυτικού αποκλεισμού, είχε ως αποτέλεσμα το αγγλικό και γαλλικό κόμμα να χάσουν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους. Είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις σχέσεις των χωρών. Το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη από αυτό. Η ήττα όμως της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος, το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή. νέα γενιά : Ονομάζεται έτσι η γενιά πολιτικών (και πολιτών) που αμφισβήτησε και διαδέχθηκε την παλαιά ηγετική γενιά των ξενικών κομμάτων μετά τα μέσα του 19 ου αιώνα. Συγκεκριμένα, η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές. Οι ηγετικές προσωπικότητες των ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση και η νοοτροπία τους, τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους είχαν διαμορφωθεί στην προεπαναστατική περίοδο. Για την αμέσως επόμενη γενιά, η Επανάσταση ανήκε στην ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε ραγδαίες αλλαγές λόγω των συχνών πολιτικών μεταβολών και της οικονομικής και τεχνικής ανάπτυξης, που ακολουθούσαν πρωτόγνωρους ρυθμούς. Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια την εκ θεμελίων μεταβολή της αντίληψης για τη ζωή. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να ζουν όπως οι προγονοί τους. Αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις. Εντυπωσιακή ήταν επίσης και η μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό. Η σχετικά γρήγορη διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν. Ακόμη και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, ενώ εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης (τουρκοκρατία, επανάσταση, αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων σε κρίσιμες στιγμές) και αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα κόμματα που τις εξέφραζαν. Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα. [ ]Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. [ ] Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Αντιπολιτευτικοί Όμιλοι (δεκαετία 1850): Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τραπεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. [Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.] Επανάσταση του 1862 : Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος (για την οποία ευθυνόταν και ο ίδιος ο βασιλιάς Όθων) κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα.

27 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 25 Εθνοσυνέλευση του : Η Συντακτική Εθνοσυνέλευση του συγκροτήθηκε μετά την επανάσταση του 1862 και την αποχώρηση του Όθωνα από την Ελλάδα, με σκοπό την ψήφιση νέου Συντάγματος. Συγκεκριμένα, μετά την «έξωση» του Όθωνα (12 Οκτωβρίου 1862), οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του Η πλειονότητα των αντιπροσώπων που εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά ψηφοδέλτια, χωρίς κομματικές παρεμβάσεις. Αυτό είναι μία ακόμη απόδειξη ότι τα «ξενικά» κόμματα είχαν χρεοκοπήσει. Μέσα στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν, καθώς και παρατάξεις με μικρότερη απήχηση, το Εθνικόν Κομιτάτον και οι Εκλεκτικοί. Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση του χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Με το νέο Σύνταγμα του 1864, ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία. Πεδινοί: Μέσα στην εθνοσυνέλευση του συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν. Οι πεδινοί είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία. Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί. Ο Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κοινοβουλευτικής νομιμότητας, σε άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές. Ορεινοί: Μέσα στην εθνοσυνέλευση του συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων, των πεδινών και των ορεινών, όπως ονομάστηκαν. Οι ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών. Ο λαός συμμετείχε ενεργά στη συγκρότηση αυτών των δύο παρατάξεων. Εθνικόν Κομιτάτον: Μια από τις πολιτικές παρατάξεις με μικρότερη απήχηση που σχηματίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση του Το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Εκλεκτικοί: Μια από τις πολιτικές παρατάξεις με μικρότερη απήχηση που σχηματίστηκαν στην Εθνοσυνέλευση του Οι Εκλεκτικοί ήταν μια ετερόκλητη παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις. Σύνταγμα του 1864 : Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση του χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων. Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες. αρχή της δεδηλωμένης : Πολιτική αρχή που εφαρμόστηκε από το 1875, μετά από πρόταση του Χαριλάου Τρικούπη. Οι συνθήκες που οδήγησαν στην υιοθέτησή της ήταν οι ακόλουθες : Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α', η Εθνοσυνέλευση του επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αυτό που δεν ορίστηκε με σαφήνεια, διότι θεωρήθηκε αυτονόητο, ήταν ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής. Ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια, για να διορίζει κυβερνήσεις της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης το Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης

28 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 26 και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου. ταξικά κόμματα: ταξικά κόμματα είναι αυτά που εκπροσωπούν κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά τα συμφέροντα μιας κοινωνικής τάξης. Σε ότι αφορά στην Ελλάδα, αντίθετα με άλλες χώρες της Ευρώπης, στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα. Στην Ελλάδα πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των πελατειακών σχέσεων και με τη μεγάλη, συγκριτικά με άλλες χώρες, κοινωνική κινητικότητα. Τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προσπάθησαν να δώσουν ένα τοπικό ή κοινωνικό-ταξικό στίγμα. Παρατηρείται επίσης σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την κοινωνία. Όμως, όλα τα κόμματα απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, που αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού. Στις αρχές του 20 ου αιώνα, με την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, εμφανίζεται το πρώτο καθαρά ταξικό κόμμα, το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ), που υπερασπιζοταν τα συμφέροντα των εργατών και αγροτών. Το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ. ομάδα των Ιαπώνων : Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο έως το 1909 (κίνημα στου Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί) ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το Εν τω μεταξύ οι συντεχνίες και οι εργατικές ενώσεις έκαναν διαδηλώσεις ζητώντας φορολογικές ελαφρύνσεις και περιορισμό της γραφειοκρατίας. κίνημα στο Γουδί : Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματα του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του. Στρατιωτικός Σύνδεσμος : Το 1909 συντελείται μια τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας γενικότερα, και των πολιτικών κομμάτων ειδικότερα. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματα του μέσω της Βουλής. Με αφορμή το κίνημα, έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου και υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς οικονομικών αιτημάτων. Υπό την πίεση του Συνδέσμου η Βουλή ψήφισε, χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία και συζήτηση, μεγάλο αριθμό νόμων, που επέφεραν ριζικές αλλαγές. Το Φεβρουάριο του 1910 η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες προήλθε αναθεωρητική βουλή. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας επιτύχει τις επιδιώξεις του. Σύνταγμα του 1911 : Ως «Σύνταγμα του 1911» έχει επικρατήσει να ονομάζεται η αναθεωρημένη μορφή του Συντάγματος του Όπως είναι γνωστό, ο Ελ. Βενιζέλος, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την αναθεώρηση του υπάρχοντος συντάγματος και όχι την ψήφιση νέου. Πολιτειακό ζήτημα δεν έθεσε. Έτσι, μετά την επικράτηση του κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910, η νέα κυβέρνηση Βενιζέλου προχώρησε στην αναθεώρηση του Συντάγματος. Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας και επετράπη στον βασιλιά, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, να συμμετάσχει στη διαδικασία της αναθεώρησης. Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας αφ' ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ' ετέρου, και τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων.

29 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 27 Ραλλικό Κόμμα : Ένα από τα πιο αδιάλλακτα αντιβενιζελικά κόμματα. Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων καθώς και στους μικροκαλλιεργητές, δεδομένου ότι η οικονομική πολιτική των Φιλελευθέρων έδειχνε να ευνοεί, κυρίως, τα ανώτερα αστικά στρώματα. Ζητούσε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας, ώστε με την οικονομική ανάπτυξη να εξευρεθούν χρήματα για εξοπλισμούς, να καταπολεμηθεί η διαφθορά και η πατρωνία των κομμάτων. Πάντως, το ραλλικό κόμμα δεν είχε κάποιο συγκροτημένο πρόγραμμα για την οικονομική ανάπτυξη. Εθνικόν Κόμμα : Ένα από τα πιο αδιάλλακτα αντιβενιζελικά κόμματα. Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη δεν διέφερε από το ραλλικό. Όπως και το ραλλικό, ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Οι εκπρόσωποι του Εθνικού Κόμματος προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του Υποστήριζαν την «Ανόρθωση», που κατά την εκτίμηση τους δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί. Κόμμα Γ. Θεοτόκη : Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη ήταν πιο μετριοπαθές από τα άλλα δύο αντιβενιζελικά κόμματα και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών και ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες. Από το κίνημα στο Γουδί έως τη συνταγματική κρίση του 1915, μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων το θεοτοκικό κόμμα είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση, και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των Αντιβενιζελικών. Κοινωνιολογική Εταιρεία: Αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος που ιδρύθηκε στις αρχές του 20 ου αιώνα. Ειδικότερα, τα αριστερά κόμματα αρχικά ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες, συνήθως ξένες προς την κοινωνική βάση στην οποία ήθελαν να απευθυνθούν, και αντιμετώπιζαν δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης. Σοβαρότερη από όλες αυτές τις ομάδες ήταν η Κοινωνιολογική Εταιρεία, η οποία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει πολιτικές θέσεις και στη συνέχεια να ιδρύσει κόμμα. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έπρεπε να οργανωθούν οι εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. [Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.] Αξίζει, τέλος, να αναφερθεί ότι, η σοσιαλδημοκρατική «Κοινωνιολογική Εταιρεία» εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εκλογές της 8 ης Αυγούστου 1910, όταν σε κάποιες εκλογικές περιφέρειες έθεσαν υποψηφιότητα σοσιαλιστές υποψήφιοι. Λαϊκό Κόμμα : Η «Κοινωνιολογική Εταιρεία» θεωρούσε ότι για να επιτευχθούν οι στόχοι της έπρεπε να οργανωθούν οι εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους. Σοσιαλιστικό κόμμα (ΣΕΚΕ) : Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας και οι άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών οδήγησαν σε έντονη πολιτικοποίηση τους, κατά τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα. Οι συνθήκες έδιναν την εντύπωση ότι οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Το 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από συνέδριο σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν δημοκρατία, παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα, εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ζητούσε ειρήνη, χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα εδάφη, θα λύνονταν με δημοψηφίσματα.

30 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 28 Το Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Έως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτή, υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (Κ.Κ.Ε.).

31 ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΔΙΧΑΣΜΟΣ ( ) ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ ( ) ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ) Το Σύνταγμα του 1844 Η παρακμή των «ξενικών κομμάτων» Η «νέα γενιά» 1862 Η Εθνοσυνέλευση του Η εδραίωση του δικομματισμού Η οργάνωση των κομμάτων το τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί ( ) Το κόμμα των Φιλελευθέρων Τα αριστερά κόμματα Ο εθνικός διχασμός ( ) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 29 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ( ) Σεπτεμβρίου Επανάσταση για Σύνταγμα Εθνοσυνέλευση (Συντακτική) 1844 Σύνταγμα Ο Κωλέττης κατέχει πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησής του 1847 Θάνατος Κωλέττη 1849 Υπόθεση Πατσίφικο Κριμαϊκός πόλεμος ναυτικός αποκλεισμός Ελλάδας Φεβρουάριος Επανάσταση κατά Όθωνα 12 Οκτωβρίου Έξωση του Όθωνα 1862 Νοέμβριος Εκλογές για Συντακτική Βουλή Εθνοσυνέλευση (Συντακτική) 1863 Νέος βασιλιάς της Ελλάδος ο Γεώργιος Α Γλύξμπουργκ 1864 Σύνταγμα 1875 Αρχή της Δεδηλωμένης Μεταβατική περίοδος (προς δικομματισμό) 1875 και 1879 Εκλογές κανένα κόμμα δεν κερδίζει κοινοβουλευτική πλειοψηφία 1884 Εκλογές τα δυο μεγάλα κόμματα ελέγχουν το 92,2% των εδρών Μετά το 1882 Οι εκλογείς ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια Δεκαετία 1890 Οι εκλογείς ψηφίζουν πολιτικούς με σαφή κομματική τοποθέτηση 1879 Εκλογές -24 τοπικά ψηφοδέλτια 1885 Εκλογές -4 τοπικά ψηφοδέλτια 1893 Χρεοκοπία (πτώχευση) 1897 Ελληνοτουρκικός πόλεμος-ήττα Ελλάδας Ομάδα Ιαπώνων Αυγούστου Κίνημα Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί 14 Σεπτεμβρίου Διαδήλωση Επαγγελματικών Σωματείων πρωτεύουσας Φεβρουάριος Η Βουλή αποφασίζει αναθεώρηση Συντάγματος 10 Μαρτίου Διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου 8 Αυγούστου Εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή 5 Σεπτεμβρίου Ομιλία Βενιζέλου στο Σύνταγμα προγραμματικές δηλώσεις 22 Αυγούστου Ίδρυση κόμματος Φιλελευθέρων 6 Οκτωβρίου Παραίτηση κυβέρνησης Δραγούμη-Βενιζέλος πρωθυπουργός Νοέμβριος Εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή-αποχή παλαιών κομμάτωννίκη Φιλελευθέρων 1911 Α εξάμηνο 53 τροποποιήσεις Συντάγματος 1912 Μάρτιος Εκλογές-θρίαμβος Φιλελευθέρων Ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων 1910 Ίδρυση Λαϊκού κόμματος 1913 Δολοφονία Γεωργίου Α -Νέος βασιλιάς ο Κωνσταντίνος 1914 Έκρηξη Α Παγκοσμίου Πολέμου διαφωνία Βενιζέλου- Κωνσταντίνου 1915 Διπλή παραίτηση κυβέρνησης Βενιζέλου εκλογές με αποχή των Φιλελευθέρων 1916 μέσα Το Κοινοβούλιο «χάνεται από το προσκήνιο» 26 Σεπτεμβρίου Συγκρότηση βενιζελικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη (διχασμός) 1917 Ο Κωνσταντίνος παραιτείται- Η Ελλάδα στον πόλεμο με την Αντάντ Απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου-δολοφονία Ι. Δραγούμη Αυγούστου Συνθήκη Σεβρών Νοέμβριος Εκλογές -Ήττα Φιλελευθέρων Επάνοδος Κων/νου Ιανουαρίου Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται Συντακτική 1922 Μικρασιατική καταστροφή

32 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 30 ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ-ΚΟΜΜΑΤΩΝ (. =οικονομία) Σεπτεμβρίου Επανάσταση για Σύνταγμα Εθνοσυνέλευση (Συντακτική) 1844 Σύνταγμα Ο Κωλέττης κατέχει πέντε από τα επτά υπουργεία της κυβέρνησής του 1847 Θάνατος Κωλέττη 1849 Υπόθεση Πατσίφικο Κριμαϊκός πόλεμος ναυτικός αποκλεισμός Ελλάδας 1862 Φεβρουάριος Επανάσταση κατά Όθωνα 12 Οκτωβρίου Έξωση του Όθωνα 1862 Νοέμβριος Εκλογές για Συντακτική Βουλή Εθνοσυνέλευση (Συντακτική) 1863 Νέος βασιλιάς της Ελλάδος ο Γεώργιος Α Γλύξμπουργκ 1864 Προσάρτηση Επτανήσων Σύνταγμα 1875 Αρχή της Δεδηλωμένης Μεταβατική περίοδος (προς δικομματισμό) 1875 και 1879 Εκλογές κανένα κόμμα δεν κερδίζει κοινοβουλευτική πλειοψηφία 1881 Προσάρτηση Θεσσαλίας 1884 Εκλογές τα δυο μεγάλα κόμματα ελέγχουν το 92,2% των εδρών Μετά το 1882 Οι εκλογείς ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια Δεκαετία 1890 Οι εκλογείς ψηφίζουν πολιτικούς με σαφή κομματική τοποθέτηση 1879 Εκλογές -24 τοπικά ψηφοδέλτια 1885 Εκλογές -4 τοπικά ψηφοδέλτια 1893 Χρεοκοπία (πτώχευση) 1896 Εργατική εξέγερση στο Λαύριο 1897 Ελληνοτουρκικός πόλεμος-ήττα Ελλάδας Ομάδα Ιαπώνων 1907 Ψήφιση νόμων που επιτρέπουν τις απαλλοτριώσεις Αυγούστου Κίνημα Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί 14 Σεπτεμβρίου Διαδήλωση Επαγγελματικών Σωματείων πρωτεύουσας ψήφισμα Φεβρουάριος Η Βουλή αποφασίζει αναθεώρηση Συντάγματος (6 Μαρτίου) Αγροτική εξέγερση Κιλελέρ 10 Μαρτίου Διάλυση Στρατιωτικού Συνδέσμου 8 Αυγούστου Εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή Αυγούστου Ίδρυση κόμματος Φιλελευθέρων 5 Σεπτεμβρίου Ομιλία Βενιζέλου στο Σύνταγμα προγραμματικές δηλώσεις 6 Οκτωβρίου Παραίτηση κυβέρνησης Δραγούμη-Βενιζέλος πρωθυπουργός Νοέμβριος Εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή-αποχή παλαιών κομμάτων-νίκη Φιλελευθέρων Ίδρυση Λαϊκού κόμματος 1911 Α εξάμηνο 53 τροποποιήσεις Συντάγματος Προϋπολογισμός : έσοδα έξοδα δρχ.

33 Μάρτιος (Οκτώβριος) (Μάρτιος) (Ιούλιος) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 31 Εκλογές-θρίαμβος Φιλελευθέρων Ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων Έναρξη Βαλκανικών πολέμων Δολοφονία Γεωργίου Α -Νέος βασιλιάς ο Κωνσταντίνος Τέλος Βαλκανικών Ενσωμάτωση Θεσσαλονίκης Φεντερασιόν προσάρτηση Ηπείρου, Μακεδονίας, νησιών Αιγαίου, Κρήτης Έκρηξη Α Παγκοσμίου Πολέμου διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου Επιστράτευση Διπλή παραίτηση κυβέρνησης Βενιζέλου εκλογές με αποχή των Φιλελευθέρων μέσα Το Κοινοβούλιο «χάνεται από το προσκήνιο» 26 Σεπτεμβρίου Συγκρότηση βενιζελικής κυβέρνησης στη Θεσσαλονίκη (διχασμός) Αγροτική μεταρρύθμιση Βενιζέλου (εφαρμογή μετά το 1922) Επικράτηση Βενιζέλου-ενοποίηση Ελλάδας- ιδιόμορφο δάνειο 1917 Ρωσική ή Οκτωβριανή Επανάσταση (πολιτικές εξελίξεις στη Ρωσία) Ο Κωνσταντίνος παραιτείται- Η Ελλάδα στον πόλεμο με την Αντάντ 1918 Ίδρυση ΣΕΚΕ Έναρξη Μικρασιατικής εκστρατείας Νοέμβριος Ήττα Βενιζέλου στις εκλογές-επάνοδος βασιλιά Κωνσταντίνου-το κάλυμμα αποσύρεται 1920 Απόπειρα δολοφονίας Βενιζέλου-δολοφονία Ι. Δραγούμη 10 Αυγούστου Συνθήκη Σεβρών Νοέμβριος Εκλογές Ήττα Φιλελευθέρων Επάνοδος Κων/νου Ιανουαρίου Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση ανακηρύσσεται Συντακτική 1922 Μάρτιος Διχοτόμηση δραχμής (και το 1926) (Αύγουστος) Μικρασιατική καταστροφή πρόσφυγες στην Ελλάδα Πολλαπλασιασμός θυμάτων ελονοσίας και φυματίωσης 1924 Μετονομασία ΣΕΚΕ σε ΚΚΕ 1925 ΟΥΛΕΝ : φράγμα και τεχνητή λίμνη στο Μαραθώνα 1927 Μάιος Ίδρυση Τράπεζας Ελλάδος 1929 Οικονομική κρίση στη Ν.Υόρκη (κραχ) 1932 Η παγκόσμια οικονομική κρίση στην Ελλάδα-πτώχευση 1936 (4 Αυγούστου) Επιβολή Δικτατορίας Μεταξά

34 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 32 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΩΝ ΕΚΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΩΝ Εκλογές Αυγούστου 1910 (για την Α Αναθεωρητική Βουλή) Κόμματα αρχηγοί Έδρες 1 Κόμμα Θεοτόκη Γεώργιος Θεοτόκης 94 2 Κόμμα Ράλλη Δημήτριος Ράλλης 64 3 Κόμμα Ζαΐμη Αλέξανδρος Ζαΐμης 13 4 Ανεξάρτητοι υποψήφιοι Αγροτικοί Θεσσαλίας Λαϊκοί 45 7 Κόμμα Μαυρομιχάλη Κυριακούλης Μαυρομιχάλης 34 8 Κόμμα Δημητρακόπουλου Δημητρακόπουλος 21 9 Σοσιαλιστές 4 10 Κοινωνιολόγοι 2 σύνολο 362 Εκλογές Νοεμβρίου 1910 (για τη Β Αναθεωρητική Βουλή) Κόμματα αρχηγοί Έδρες 1 Κόμμα Φιλελευθέρων Ελευθέριος Βενιζέλος Αγροτικοί Θεσσαλίας 28 3 Κοινωνιολόγοι 7 4 Ανεξάρτητοι υποψήφιοι - 20 σύνολο 362 Εκλογές Μαρτίου 1912 Κόμματα Αρχηγοί Έδρες 1 Κόμμα Φιλελευθέρων Ελευθέριος Βενιζέλος Κόμμα Θεοτόκη Γεώργιος Θεοτόκης 10 3 Κόμμα Μαυρομιχάλη Κυριακούλης Μαυρομιχάλης 8 4 Κόμμα Ράλλη Δημήτριος Ράλλης 6 5 Κόμμα Ζαΐμη Αλέξανδρος Ζαΐμης 4 6 Κοινωνιολόγοι 5 7 Ανεξάρτητοι υποψήφιοι - 3 σύνολο 181 Εκλογές Νοεμβρίου 1920 (λόγω του εκλογικού νόμου, Κόμμα των Φιλελευθέρων εξέλεξε λιγότερους βουλευτές, παρά το ότι το συγκέντρωσε περισσότερες ψήφους!) Κόμματα Αρχηγοί Ψήφοι Έδρες 1 Ηνωμένη Αντιπολίτευσις Δημήτριος Γούναρης 368, Κόμμα Φιλελευθέρων Ελευθέριος Βενιζέλος 375, Ανεξάρτητοι υποψήφιοι - 2,465 0 σύνολο 746,

35 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 33 Κατάλογος Πρωθυπουργών της Ελλάδας Βασίλειον της Ελλάδος - Συνταγματική μοναρχία ( ) Πρωθυπουργός Γέν.- Θάν. Πρωθυπουργία Ανδρέας Μεταξάς Σεπτεμβρίου Φεβρουαρίου 1844 (πρώτος συνταγματικός πρωθυπουργός) Κωνσταντίνος Κανάρης Φεβρουαρίου Μαρτίου 1844 Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Μαρτίου Αυγούστου 1844 Ιωάννης Κωλέττης Αυγούστου Σεπτεμβρίου 1847 Κίτσος Τζαβέλας Σεπτεμβρίου Μαρτίου 1848 Γεώργιος Κουντουριώτης Μαρτίου Οκτωβρίου 1848 Κωνσταντίνος Κανάρης Οκτωβρίου Δεκεμβρίου 1849 Αντώνιος Κριεζής Δεκεμβρίου Μαΐου 1854 Κωνσταντίνος Κανάρης Μαΐου Ιουλίου 1854 Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος Ιουλίου Σεπτεμβρίου 1855 Δημήτριος Βούλγαρης Σεπτεμβρίου Νοεμβρίου 1857 Αθανάσιος Μιαούλης Νοεμβρίου Μαΐου 1862 Ιωάννης (Γενναίος) Κολοκοτρώνης Μαΐου Οκτωβρίου 1862 Δημήτριος Βούλγαρης Οκτωβρίου Φεβρουαρίου 1863 (επαναστατική-προσωρινή) Αριστείδης Μωραϊτίνης Φεβρουαρίου Φεβρουαρίου 1863 Ζηνόβιος Βάλβης Φεβρουαρίου Μαρτίου 1863 Διομήδης Κυριάκος Μαρτίου Απριλίου 1863 Μπενιζέλος Ρούφος Απριλίου Οκτωβρίου 1863 Δημήτριος Βούλγαρης Οκτωβρίου Μαρτίου 1864 Κωνσταντίνος Κανάρης Μαρτίου Απριλίου 1864 Ζηνόβιος Βάλβης Απριλίου Ιουλίου 1864 Βασίλειον της Ελλάδος Βασιλευομένη Δημοκρατία ( ) Κωνσταντίνος Κανάρης Ιουλίου Φεβρουαρίου 1865 Μπενιζέλος Ρούφος Φεβρουαρίου Μαρτίου 1865 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Μαρτίου Οκτωβρίου 1865 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Οκτωβρίου Νοεμβρίου 1865 Δημήτριος Βούλγαρης Νοεμβρίου Νοεμβρίου 1865 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Νοεμβρίου Νοεμβρίου 1865 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Νοεμβρίου Νοεμβρίου 1865 Μπενιζέλος Ρούφος Νοεμβρίου Ιουνίου 1866 Δημήτριος Βούλγαρης Ιουνίου Δεκεμβρίου 1866 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Δεκεμβρίου Δεκεμβρίου 1867 Αριστείδης Μωραϊνίτης Δεκεμβρίου Ιανουαρίου 1868 Δημήτριος Βούλγαρης Ιανουαρίου Ιανουαρίου 1869 Θρασύβουλος Ζαΐμης Ιανουαρίου Ιουλίου 1870 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Ιουλίου Δεκεμβρίου 1870 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Δεκεμβρίου Οκτωβρίου 1871 Θρασύβουλος Ζαΐμης Οκτωβρίου Δεκεμβρίου 1871 Δημήτριος Βούλγαρης Δεκεμβρίου Ιουλίου 1872 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Ιουλίου Φεβρουαρίου 1874 Δημήτριος Βούλγαρης Φεβρουαρίου Απριλίου 1875 Χαρίλαος Τρικούπης Απριλίου Οκτωβρίου 1875 (αρχή της δεδηλωμένης) Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Οκτωβρίου Νοεμβρίου 1876 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Νοεμβρίου Δεκεμβρίου 1876 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Δεκεμβρίου Φεβρουαρίου 1877 Επαμεινώνδας Δεληγιώργης Φεβρουαρίου Μαΐου 1877 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Μαΐου Μαΐου 1877 Κωνσταντίνος Κανάρης Μαΐου Σεπτεμβρίου 1877 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Ιανουαρίου Οκτωβρίου 1878 Χαρίλαος Τρικούπης Οκτωβρίου Οκτωβρίου 1878 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Οκτωβρίου Μαρτίου 1880 Χαρίλαος Τρικούπης Μαρτίου Οκτωβρίου 1880 Αλέξανδρος Κουμουνδούρος Οκτωβρίου Μαρτίου 1882 Χαρίλαος Τρικούπης Μαρτίου Απριλίου 1885

36 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 34 Θεόδωρος Δηλιγιάννης Απριλίου Απριλίου 1886 Δημήτριος Βάλβης Απριλίου Μαΐου 1886 Χαρίλαος Τρικούπης Μαΐου Οκτωβρίου 1890 Θεόδωρος Δηλιγιάννης Οκτωβρίου Φεβρουαρίου 1892 Κωνσταντίνος Κωνσταντόπουλος Φεβρουαρίου Ιουνίου 1892 Χαρίλαος Τρικούπης Ιουνίου Μαΐου 1893 Σωτήριος Σωτηρόπουλος Μαΐου Οκτωβρίου 1893 Χαρίλαος Τρικούπης Οκτωβρίου Ιανουαρίου 1895 Νικόλαος Δελιγιάννης Ιανουαρίου Μαΐου 1895 Θεόδωρος Δηλιγιάννης Μαΐου Απριλίου 1897 Δημήτριος Ράλλης Απριλίου Σεπτεμβρίου 1897 Αλέξανδρος Ζαΐμης Σεπτεμβρίου Απριλίου 1899 Γεώργιος Θεοτόκης Απριλίου Νοεμβρίου 1901 Αλέξανδρος Ζαΐμης Νοεμβρίου Νοεμβρίου 1902 Θεόδωρος Δηλιγιάννης Νοεμβρίου Ιουνίου 1903 Γεώργιος Θεοτόκης Ιουνίου Ιουνίου 1903 Δημήτριος Ράλλης Ιουνίου Δεκεμβρίου 1903 Γεώργιος Θεοτόκης Δεκεμβρίου Δεκεμβρίου 1904 Θεόδωρος Δηλιγιάννης Δεκεμβρίου Μαΐου 1905 Δημήτριος Ράλλης Ιουνίου Δεκεμβρίου 1905 Γεώργιος Θεοτόκης Δεκεμβρίου Ιουλίου 1909 Δημήτριος Ράλλης Ιουλίου Αυγούστου 1909 Κυριακούλης Μαυρομιχάλης Αυγούστου Ιανουαρίου 1910 (ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ) Στέφανος Δραγούμης Ιανουαρίου Οκτωβρίου 1910 Ελευθέριος Βενιζέλος Οκτωβρίου Φεβρουαρίου 1915 (Α ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ) Δημήτριος Γούναρης Φεβρουαρίου Αυγούστου 1915 Ελευθέριος Βενιζέλος Αυγούστου Σεπτεμβρίου 1915 (Β ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ) Αλέξανδρος Ζαΐμης Σεπτεμβρίου Οκτωβρίου 1915 Στέφανος Σκουλούδης Οκτωβρίου Ιουνίου 1916 Αλέξανδρος Ζαΐμης Ιουνίου Σεπτεμβρίου 1916 Νικόλαος Καλογερόπουλος Σεπτεμβρίου Σεπτεμβρίου 1916 Ελευθέριος Βενιζέλος Σεπτεμβρίου Ιουνίου 1917 (κυβέρνηση της Εθνικής Αμύνης στη Θεσ/νίκη, ΔΙΧΑΣΜΟΣ) Σπυρίδων Λάμπρος Σεπτεμβρίου Απριλίου 1917 Αλέξανδρος Ζαΐμης Απριλίου Ιουνίου 1917 Ελευθέριος Βενιζέλος Ιουνίου Νοεμβρίου 1920 (ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΣΤΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1920) Δημήτριος Ράλλης Νοεμβρίου Ιανουαρίου 1921 Νικόλαος Καλογερόπουλος Ιανουαρίου Απριλίου 1921 Δημήτριος Γούναρης Μαρτίου Μαΐου 1922 Νικόλαος Στράτος Μαΐου Μαΐου 1922 Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης Μαΐου Αυγούστου 1922 (ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ) Νικόλαος Τριανταφυλλάκος Αυγούστου Σεπτεμβρίου 1922 Αναστάσιος Χαραλάμπης Σεπτεμβρίου Σεπτεμβρίου 1922 Σωτήριος Κροκιδάς Σεπτεμβρίου Νοεμβρίου 1922 Στυλιανός Γονατάς Νοεμβρίου Ιανουαρίου 1924 Ελευθέριος Βενιζέλος Ιανουαρίου Φεβρουαρίου 1924 Γεώργιος Καφαντάρης Φεβρουαρίου Μαρτίου 1924 Β Ελληνική Δημοκρατία ( ) Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μαρτίου Ιουλίου 1924 Θεμιστοκλής Σοφούλης Ιουλίου Οκτωβρίου 1924 Ανδρέας Μιχαλακόπουλος Οκτωβρίου Ιουνίου 1925 Θεόδωρος Πάγκαλος Ιουνίου Ιουλίου 1926 (δικτατορία) Αθανάσιος Ευταξίας Ιουλίου Αυγούστου 1926 (δικτατορία)

37 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 35 Γεώργιος Κονδύλης Αυγούστου Δεκεμβρίου 1926 Αλέξανδρος Ζαΐμης Δεκεμβρίου Ιουλίου 1928 Ελευθέριος Βενιζέλος Ιουλίου Μαΐου 1932 (Β ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ) Αλέξανδρος Παπαναστασίου Μαΐου Ιουνίου 1932 Ελευθέριος Βενιζέλος Ιουνίου Νοεμβρίου 1932 Παναγής Τσαλδάρης Νοεμβρίου Ιανουαρίου 1933 Ελευθέριος Βενιζέλος Ιανουαρίου Μαρτίου 1933 Αλέξανδρος Οθωναίος Μαρτίου Μαρτίου 1933 Παναγής Τσαλδάρης Μαρτίου Οκτωβρίου 1935 Παλινόρθωση της Μοναρχίας ( ) Γεώργιος Κονδύλης Οκτωβρίου Νοεμβρίου 1935 Κωνσταντίνος Δεμερτζής Νοεμβρίου Απριλίου 1936 Ιωάννης Μεταξάς Απριλίου Ιανουαρίου 1941 (δικτατορία από τις 4 Αυγούστου 1936) Αλέξανδρος Κορυζής Ιανουαρίου Απριλίου 1941 (ΕΙΣΟΔΟΣ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ)

38 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 36 ΠΗΓΕΣ ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των παραθεμάτων και τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου να αναλύσετε το περιεχόμενο της φράσης: «παρά το συντηρητικό του χαρακτήρα, στο Σύνταγμα του 1844 υπήρχαν και φιλελεύθερα στοιχεία». ΠΗΓΗ 1 Την 8 Νοεμβρίου 1843 συνήλθεν η «της Γ Σεπτεμβρίου εν Αθήναις Εθνική Συνέλευσιν». Ο Όθων, κηρύσσων την έναρξιν των εργασιών αυτής, διεδήλωσε την αντίληψιν ότι το καταρτισθησόμενον Σύνταγμα έπρεπε να είναι προϊόν συμφωνίας μεταξύ αυτού και των αντιπροσώπων του λαού: «Σχεδιάζοντες το Σύνταγμα της κοινής ημών πατρίδος, έλεγεν ο ΌΘων, ας μη φειδωλευθώμεν περί τας προς αλλήλους παραχωρήσεις... Ας συνομολογήσωμεν προς άλληλους συνθήκην, της οποίας η σκοπιμότης να φέρη τα εχέγγυα της διανομής αυτής και διαρκείας». Εξ άλλου, οιονεί απολογούμενος, εβεβαίωνεν ότι είχον ήδη τεθή «διάφοροι ελεύθεροι θεσμοί, σκοπόν έχοντες να προπαρασκευάσωσι την εισαγωγήν του τελειωτικού Συντάγματος». Η Συνέλευσις, απαντώσα εις τον λόγον του θρόνου, απεδέχθη την αντίληψιν περί του Συντάγματος ως συνθήκης «μεταξύ Έθνους και βασιλέως, μελλούσης να καθιερώση αμετασαλεύτως των Ελλήνων τα δικαιώματα και του Θρόνου τα προνόμια», υπέμνησε δε αφ ενός μεν ότι «το Έθνος, καθ όλην την διάρκειαν του ιερού υπέρ της ανεξαρτησίας του αγώνος καθιέρωσεν επανειλημμένως εις τας πράξεις των Συνελεύσεών του τας εθνωφελείς αρχάς και εγγυήσεις του συνταγματικού πολιτεύματος», και αφ ετέρου ότι «η ενέργεια των από της καθιδρύσεως της βασιλείας ελευθέρων διατάξεων... εκινδύνευε να χαλαρωθή ένεκα λυπηρών περιστάσεων» και ότι «μόνον το συνταγματικόν πολίτευμα θέλει δώσει ζωήν και μονιμότητα εις αυτάς». Αι παράγραφοι αυταί προσετέθησαν μετά ζωηράν συζήτησιν, καθ ην ετονίσθη όιτ «το συνταχθησόμενον πολίτευμα εκπηγάζει από κεκτημένον ηθικόν δικαίωμα καί δεν είναι εξ εκείνων, τα οποία χορηγούσιν οι ηγεμόνες των λαών και έχουν δικαίωμα επομένως να ανακαλέσωσι» (Πρακτικά, σ. 73).... Το Σύνταγμα του 1844 συνετάγη κατά το πλείστον επί τη βάσει του Γαλλικού Συντάγματος (Charte) της 14 Αυγούστου 1830 και του Βελγικού της 7 Φεβρουαρίου 1831, χωρίς να μεταφέρη και την περί λαϊκής κυριαρχίας διάταξιν του τελευταίου τούτου. Δεν περιέλαβεν εξ άλλου διατάξεις περί αναθεωρήσεως, ούτως ώστε οιαδήποτε μεταβολή δεν ήτο δυνατή άνευ συμπράξεως του βασιλέως. Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ ΠΗΓΗ 2 ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Εν ονόματι της αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδος Περί θρησκείας Άρθρον 1. Η επικρατούσα θρησκεία εις την Ελλάδα είνε η της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, πάσα δε άλλη γνωστή θρησκεία είνε ανεκτή και τα της λατρείας αυτής τελούνται ακωλύτως υπό την προστασία των Νόμων, απαγορευομένου του προσηλυτισμού και πάσης άλλης επεμβάσεως κατά της επικρατούσης θρησκείας. Περί δημοσίου δικαίου των Ελλήνων

39 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 37 Άρθρον 3. Οι Έλληνες είνε ίσοι ενώπιον του Νόμου και συνεισφέρουσιν αδιακρίτως εις τα δημόσια βάρη, αναλόγως της περιουσίας των μόνοι δε οι πολίται Έλληνες είνε δεκτοί εις όλα τα δημόσια επαγγέλματα. Πολίται είναι όσοι απέκτησαν η αποκτήσωσι τα χαρακτηριστικά του πολίτου κατά τους Νόμους του Κράτους. Άρθρον 4. Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστος ουδείς καταδιώκεται, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, ειμή οπόταν και όπως ο Νόμος ορίζη. Άρθρον 5. Εκτός της περιπτώσει του αυτοφώρου εγκλήματος ουδείς συλλαμβάνεται, ουδέ φυλακίζεται, ειμή δι αιτιολογημένου δικαστικού εντάλματος, το οποίον πρέπει να κοινοποιηθή κατά την στιγμήν της συλλήψεως ή προφυλακίσεως. Άρθρον 6. Ποινή δεν επιβάλλει άνευ Νόμου, ορίζοντος προηγουμένως αυτήν. Άρθρον 7. Έκαστος, ή και πολλοί ομού έχουσι το δικαίωμα να αναφέρωνται εγγράφως εις τας Αρχάς, τηρούντες τους Νόμους του Κράτους. Άρθρον 8. Η κατοικία εκάστου είναι άσυλος, ουδεμία κατ οίκον έρευνα ενεργείται, ειμή όταν και όπως ο νόμος διατάσση. Άρθρον 9. Εν Ελλάδι ούτε πωλείται ούτε αγοράζεται άνθρωπος. Αργυρώνητος ή δούλος παντός γένους και πάσης θρησκείας είναι ελεύθερος, άμα πατήση επί ελληνικού εδάφους. Άρθρον 10. Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται. Οι υπεύθυνοι συντάκται, εκδόται και τυπογράφοι εφημερίδων δεν υποχρεούνται εις ουδεμίαν χρηματικήν προκαταβολλήν λόγω εγγυήσεως. Οι εκδόται εφημερίδων θέλουν είσθαι πολίται Έλληνες. Άρθρον 11. Η ανωτέρα εκπαίδευσις ενεργείται δαπάνη του Κράτους εις δε την δημοτικήν συντρέχει και το Κράτος κατά το μέτρον της ανάγκης των δήμων. Έκαστος έχει το δικαίωμα να συσταίνη εκπαιδευτικά καταστήματα, συμμορφούμενος με τους Νόμους του Κράτους. Άρθρον 12. Ουδείς στερείται της ιδιοκτησίας του ειμή δια δημόσιον ανάγκην, προσηκόντως αποδεδειγμένην, όταν και όπως ο νόμος διατάσση, πάντοτε δε προηγουμένης αποζημιώσεως. Άρθρον 13. Αι βάσαναι και η γενική δήμευσις απαγορεύονται. Άρθρον 14. Το απόρρητον των επιστολών είνε απαραβίαστον. Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 15. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας. Άρθρον 20. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών. Άρθρον 21. Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Περί της Βουλής Άρθρον 59. Η Βουλή σύγκειται εκ Βουλευτών, εκλεγομένων των εχόντων δικαίωμα προς τούτο πολιτών, κατά τον περί εκλογής Νόμον. Άρθρον 60. Οι Βουλευταί αντιπροσωπεύουσι το Έθνος και όχι μόνον την επαρχίαν υπό της οποίας εκλέγονται. Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 153, 155, Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του παραθέματος και τις πληροφορίες του βιβλίου σας να σχολιάσετε την άποψη (Ν. Διαμαντούρος : Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ, σ. 113): «... Ο εκλογικός Νόμος του ήταν το προοδευτικότερο εκλογικό νομοθέτημα της εποχής του».

40 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 38 ΠΗΓΗ Ο από 18 Μαρτίου 1844 νόμος περί εκλογής βουλευτών Ο Εκλογικός Νόμος καθιέρωνε την εκλογή των βουλευτών με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων, που θα διεξαγόταν με άμεση, σχεδόν καθολική, και μυστική ψηφοφορία. Δικαίωμα ψήφου δινόταν στους πολίτες (άρρενες) ηλικίας 25 ετών συμπληρωμένων, «έχοντας προσέτι ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας, όπου έχουσι την πολιτικήν διαμονήν των, ή εξασκούντας εν αυτή οποιονδήποτε επάγγελμα, ή ανεξάρτητον επιτήδευμα». Εξαιρούνται «α) Οι διατελούντες υπό ανάκρισιν επί κακουργήματι, β) Οι προσκαίρως ή δια παντός στερηθέντες κατά συνέπειαν δικαστικής αποφάσεως του δικαιώματος του ψηφοφορείν, γ) Οι στερούμενοι της ελευθέρας διαχειρίσεως της περιουσίας των». Νικηφόρος Διαμαντούρος: Ι.Ε.Ε, τόμ. ΙΓ, σ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραθέματος: α) Να αποτιμήσετε τον χαρακτήρα του συντάγματος του β) Η καθιέρωση των συνταγματικών-κοινοβουλευτικών θεσμών μετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου ήταν αναγκαία αλλά αποδείχτηκε και ικανή συνθήκη για τη στερέωση των δημοκρατικών θεσμών ή υπήρχε σημαντική απόσταση μεταξύ τους; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. ΠΗΓΗ Σύνταγμα του 1844 Η σύμπραξη πάντως της εθνικής Συνέλευσης, σαν λαϊκής αντιπροσωπείας, στην κατάρτιση του Συντάγματος του 1844 προσέδωσε σ αυτό χαρακτήρα «συμβολαίου» ανάμεσα στο λαό και τον μονάρχη. Θα πρέπει να διευκρινιστεί εδώ ότι τα κυρίαρχα στοιχεία της λαϊκής αντιπροσωπείας, που είχε συμπράξει στις σχετικές διαδικασίες, συνέθεσαν φατρίες από την άρχουσα τάξη, που έλεγχε την εξουσία σ όλη τη διάρκεια της επανάστασης, και οι οποίες, καθώς αποδείχτηκε, είχαν την ευχέρεια να μεταθέτουν τον πολιτικό αγώνα από τα άμεσα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα στο ζήτημα της εγκαθίδρυσης συνταγματικών θεσμών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες «Το αντιπροσωπευτικόν σύστημα εις μίαν κοινωνίαν εστερημένην επαρκούς κατανομής της γης και αναπτύξεως των μαζών, θα απετέλει κατ ανάγκην τον καταλληλότερον τρόπον επικρατήσεως της ολιγαρχίας δια των καλπών». Ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες διαπιστώσεις, το Σύνταγμα του 1884 υπήρξε κάτι περισσότερο από ένα Σύνταγμα παραχωρημένο: ένα «Σύνταγμα συμβόλαιο» ή «Σύνταγμα συνθήκη» ή, τέλος, «Σύνταγμα συνάλλαγμα». Π. Πετρίδη, Πολιτικές δυνάμεις και συνταγματικοί θεσμοί στη νεότερη Ελλάδα ( ), σ Αφού μελετήσετε το παράθεμα, να συζητήσετε στην τάξη για τη σημασία της αρχής της καθολικής ψηφοφορίας ως μηχανισμού συμμετοχής στην πολιτική ζωή («το μητρώον του συνταγματικού πολιτεύματος»). ΠΗΓΗ 1 Η διαφαινόμενη πρόθεση της Επιτροπής να παρακάμψει το θέμα της καθολικής ψηφοφορίας προκάλεσε αντιδράσεις στην Β Εθνική Συνέλευση. (σημ: η Β Εθνική Συνέλευση ήταν απόρροια της μεταπολίτευσης του 1862). Έτσι, και με αφορμή την διευκρίνιση που έκανε ο υπουργός των Εσωτερικών Αλ. Κουμουνδούρος ότι ο εκλογικός νόμος που θα ψήφιζε η Συνέλευση θα ήταν μεταβλητός, ο Α. Διαμαντόπουλος, πληρεξούσιος της ελληνικής παροικίας της Ιερουσαλήμ, κατέθεσε

41 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 39 τροπολογία στο άρθρο του Σχεδίου, με την οποία καθιερωνόταν ρητά η καθολική ψηφοφορία: «Η Βουλή σύγκειται εκ βουλευτών εκλεγομένων αμέσως και δια μυστικής και καθολικής ψηφοφορίας». Η τροπολογία αυτή αποτέλεσε και το έναυσμα της συζήτησης. Στην αγόρευσή του ο Α. Διαμαντόπουλος, αφού επέκρινε την διάταξη του «Σχεδίου Συντάγματος» ως «αόριστον», από την οποία «τεκμαίρεται ότι η Συνέλευσις δεν έχει πεποιθήσεις ή ότι δεν υπάρχουν αρχαί αι οποίαι να διέπουν την ύλην ταύτην», υπογράμμισε τα εξής: «Το ζήτημα, κύριοι, το οποίον πρέπει να λύσωμεν, είναι το ακόλουθον η άμεσος εκλογή και η καθολική ψηφοφορία είναι αρχή ή όχι; Εάν είναι αρχή πρέπει να εξασφαλισθή δια του Συντάγματος. Φρονώ ότι είναι η υπερτάτη πασών των αρχών, ότι είναι το μητρώον του συνταγματικού πολιτεύματος [...] Θέτοντες εις αμφιβολίαν το δικαίωμα της αμέσου εκλογής και της καθολικής ψηφοφορίας, θέτομεν εις αμφιβολίαν αυτήν την τάξιν, αφήνομεν ανοικτόν το στάδιον των επαναστάσεων...».. Ειδικότερα ο Σπ. Αντωνόπουλος στην Β Εθνική Συνέλευση υποστήριξε ότι «η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας είναι συνάδουσα με τα ήθη του έθνους μας», επισημαίνοντας τις θεσμικές και ιδεολογικές ρίζες της ισοπολιτείας: «Η ελληνική κοινωνία ανεγνώρισε πάντοτε και αναγνωρίζει την ικανότητα εις πάντας τους πολίτας [...] απέκρουσε πάντοτε την αριστοκρατίαν, δεν εθεώρησε την ικανότητα, την νοημοσύνην εις μόνον τον πλούτον ή και εις πλεονεκτήματα της τύχης...». Αποκάλυψε την ταξική υφή της περιορισμένης ψήφου, υπογραμμίζοντας με έμφαση: «Πάντοτε οι πλουσιώτεροι συνήλθον και απεφάσισαν υπέρ εαυτών, αποκλείσαντες τους λοιπούς από την σύσκεψιν περι των κοινών πραγμάτων. Πάντοτε οι πλούσιοι, φροντίζοντες υπέρ εαυτών και θέλοντες να διατηρήσωσιν εις εαυτούς υπεροχήν τινά επί των λοιπών, απεστέρησαν το πλείστον μέρος των πολιτών από την ανάμιξιν των εις τα της πολιτείας δια της ψηφοφορίας επί της εκλογής των αντιπροσώπων των δήμων ή των επαρχιών». Κατέδειξε παράλληλα τον ολιγαρχικό χαρακτήρα της περιορισμένης ψήφου, αλλά και της κρατικής εξουσίας που απορρέει από αυτήν: «Η αρχή η εναντία, κύριοι, (της περιορισμένης ψήφου) είναι καταστρεπτική δια τας κοινωνίας, είναι οπισθοδρομική, τείνουσα εις την ευημερίαν μεν των ολίγων, των εχόντων ψήφον εις τας εκλογάς, τουτέστιν των προνομιούχων, εις την δυστυχίαν δε των πολλών, θεωρουμένων ως παριών [...] Αποκλείουσα από των εκλογών την πολυαριθμοτέραν τάξιν, αποκαθιστά την τάξιν αυτήν δούλην αιωνίως ταπεινήν, αναμένουσαν τα πάντα από της εξουσίας και μη φροντίζουσαν ποτέ περί των πραγμάτων της πολιτείας, υπέρ ης οφείλει τις κατά καθήκον και ως εκ του κοινού συμφέροντος να μεριμνά σπουδαίως διότι η αδιαφορία και η ακηδία των πολιτών φέρει εις Συνταγματικήν κωμωδίαν, τουτέστιν εις Μοναρχίαν απόλυτον υπό την μορφήν συνταγματικής πολιτείας...». Επέμεινε ιδιαίτερα στον εγγυητικό χαρακτήρα της συνταγματικής καθιέρωσης της καθολικής ψηφοφορίας, επισημαίνοντας με διορατικότητα όχι μόνο την ανάγκη της κατοχύρωσης του θεσμού απέναντι σε μελλοντικές επιβουλές, αλλά τον ρόλο του ως εγγύησης για την τήρηση του Συντάγματος. «Αν, κύριοι, παραλείψητε να εγγράψητε εν των πολιτεύματι την αρχήν της καθολικής ψηφοφορίας, εάν αφήσητε αυτό το σημαντικώτερον δικαίωμα του πολίτου μετέωρον [...] τα πολιτικά δικαιώματά σας δεν υπάρχουσι εξησφαλισμένα, αλλ εις διάκρισιν άλλων [...] αι ελευθερίαι σας δύνανται να καταστωθώσιν προβληματικαί [...] δεν θέλετε έχει ελευθερίας εδραίας, δεν θέλετε ίδει ακριβώς εφηρμοσμένας τας ψηφισθείσας διατάξεις του Συντάγματος [...] Ένεκα τούτου οφείλετε να προνοήσητε

42 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 40 περι του μέλλοντος [...] Ένεκα τούτου ζητώ τη υπέρ της καθολικής ψηφοφορίας εγγύησιν εν των πολιτεύματι...». Ανέδειξε με αξιοπρόσεκτη δημοκρατική ευαισθησία τον νομιμοποιητικό ρόλο της καθολικής ψηφοφορίας: «Αντιπροσωπεία καλή είναι αναντιρρήτως, κύριοι, εκείνη ήτις εκφράζει τας θελήσεις εκείνων οίτινες καλούνται υπό του Συντάγματος να λάβωσι μέρος εις την πολιτείαν [...] δεν δύνασθε να θεωρήτε αντιπροσώπους της εθνικής θελήσεως εκείνους οίτινες εξελέχθησαν υπό ολίγων πορνομιούχων, ούτε αι πράξεις των τοιούτων αντιπροσώπων δύνανται να έχωσιν επιρροήν επί της εθνικής ολομελείας. Είναι σεβασταί αι αποφάσεις ενός σώματος, όταν αντιπροσωπεύη δια της καθολικής εκλογής την γνώμην της πλειοψηφίας των πολιτών του Κράτους. Υπό τοιαύτην έποψιν εθεώρησα και θεωρώ το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας...». Συνέλαβε, τέλος, στις βαθύτερες διαστάσεις του, τον παιδαγωγικό ρόλο του θεσμού, αποβλέποντας στην ουσιαστική πολιτικοποίηση αλλά και στον εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινωνίας: «Η καθολική ψηφοφορία ως αναλλοίωτος αρχή [...] θέλει διδάξει την κοινωνίαν περί των δικαιωμάτων και καθηκόντων της προς την πολιτείαν. Ο πολίτης, λαμβάνων μέρος εις την επιλογήν των αντιπροσώπων, εισέρχεται εις το σχολείον της πολιτικής, συσκέπτεται, συζητεί, διδάσκεται, βελτιούται εις τας ιδέας του και γίνεται των όντι χρηστός και άξιος πολίτης». Γ. Χ. Σωτηρέλη, Σύνταγμα και Εκλογές στην Ελλάδα..., σσ ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ 1844 ΚΑΙ ΤΟΥ Αφού μελετήσετε τις πηγές, να συζητήσετε την άποψη: «Το Σύνταγμα του 1864, παρ όλο που εμφανίζεται ως συνέχεια του Συντάγματος του 1844, παρουσιάζει μια σημαντικότατη διαφορά, η οποία έγκειται κυρίως στην καθιέρωση της δημοκρατικής αρχής» (Γ. Χ. Σωτηρέλη, Σύνταγμα και Εκλογές στην Ελλάδα..., σ. 431). ΠΗΓΗ 1 α) ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 15. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας. Άρθρον 16. Το δικαίωμα της προτάσεως των Νόμων ανήκει είς τε τον Βασιλέα, την Βουλήν και την Γερουσίαν. Πας νόμος, αφορών τους ετησίους προϋπολογισμούς, τα έσοδα ή τα έξοδα του Κράτους, διάθεσιν εθνικής περιουσίας, τον ετήσιον προσδιορισμόν της Στρατιωτικής και Ναυτικής δυνάμεως και την στρατολογίαν και την Ναυτολογίαν, εισάγεται πρώτον εις την Βουλήν και ψηφίζεται παρ αυτής. Άρθρον 17. Ουδεμία πρότασις, αφορώσα αύξησιν των εξόδων του προϋπολογισμού δια μισθοδοσίαν ή σύνταξιν, ή εν γένει δι όφελος προσώπου, πηγάζει εκ της Βουλής, ή της Γερουσίας. Άρθρον 18. Εάν πρότασις Νόμου απορριφθή υπό μιας των τριών νομοθετικών δυνάμεων, δεν παρουσιάζεται εκ νέου εις την αυτήν βουλευτικήν σύνοδον. Άρθρον 19. Η επίσημος ερμηνεία των Νόμων ανήκει εις την νομοθετικήν εξουσίαν. Άρθρον 20. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών. Άρθρον 21. Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί απο-φάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως.

43 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 41 Περί του Βασιλέως Άρθρον 22. Το πρόσωπον του Βασιλέως είναι ιερόν και απαραβίαστον, οι δε Υπουργοί αυτού είναι υπεύθυνοι. Περί της Γερουσίας Άρθρον 69. Η Γερουσία είναι μέρος αναπόσπαστον της νομοθετικής εξουσίας. Άρθρον 70. Ο Βασιλεύς διορίζει τους Γερουσιαστάς ισοβίως. Τα Διατάγματα του διορισμού των προσυπογράφονται παρά του Προέδρου του Υπουργικού Συμβουλίου. Περί δικαστικής εξουσίας Άρθρον 86. Η δικαιοσύνη πηγάζει από του βασιλέως, ενεργείται δε δια δικαστικών, υπ αυτού διοριζομένων. β) ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1864 Περί του δημοσίου βίου των Ελλήνων Άρθρον 10. Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως: μόνον εις τας δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν. Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 21. Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα. Άρθρον 22. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής. Άρθρον 23. Το δικαίωμα της προτάσεως των νόμων ανήκει εις την Βουλήν και τον Βα-σιλέα, όστις ενασκεί τούτο διά των υπουργών. Άρθρον 24. Ουδεμία πρότασις, αφορώσα αύξησιν των εξόδων του προϋπολογισμού δια μισθοδοσίαν ή σύνταξιν, ή εν γένει δι όφελος προσώπου, πηγάζει εκ της Βουλής. Άρθρον 25. Εάν πρότασις νόμου απορριφθή υπό μιας των δύο νομοθετικών εξουσιών, δεν εισάγεται εκ νέου εις την αυτήν βουλευτικήν Σύνοδον. Άρθρον 26. Η αυθεντική ερμηνεία των νόμων ανήκει εις την νομοθετικήν εξουσίαν. Άρθρον 27. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων υπουργών. Άρθρον 28. Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί απο-φάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Περί του Βασιλέως Άρθρον 29. Το πρόσωπον του Βασιλέως είναι ανεύθυνον και απαραβίαστον, οι δε Υπουργοί αυτού είναι υπεύθυνοι. Άρθρον 44. Ο Βασιλεύς δεν έχει άλλας εξουσίας, ειμή όσας τω απονέμουσι ρητώς το Σύνταγμα και οι συνάδοντες προς αυτό ιδιαίτεροι Νόμοι. Περί δικαστικής εξουσίας Άρθρον 87. Η δικαιοσύνη απονέμεται υπό δικαστών διοριζομένων υπό του Βασιλέως κατά τον Νόμον. ΠΗΓΗ 2 α) Στην Ελλάδα, είναι αναμφισβήτητα δυσδιάκριτες οι δύο φάσεις που χαρακτηρίζουν τα περισσότερα ευρωπαϊκά Συντάγματα: η φιλελεύθερη και η δημοκρατική. Ωστόσο, οι φάσεις αυτές είναι υπαρκτές, παρά τις διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές αντιστοιχήσεις τους. Στην πρώτη φάση, την φιλελεύθερη, αντιστοιχεί κατά βάση το Σύνταγμα του 1844, το οποίο, αντιγράφοντας τα ευρωπαϊκά Συντάγματα της παλινόρθωσης και του «συντηρητικού φιλελευθερισμού», δίνει περισσότερη έμφαση σε εκείνα ακριβώς τα στοιχεία που συγκροτούσαν τον σκληρό πυρήνα του: εθνικό κράτος, μοναρχική αρχή, διάκριση λειτουργιών, προστασία των ατομικών μόνο δικαιωμάτων. Παράλληλα, είναι το Σύνταγμα προς το οποίο ταιριάζει πράγματι σε μεγάλο βαθμό η

44 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 42 προβληματική των «επείσακτων θεσμών». Η πολιτική ιδεολογία που το διαπνέει είναι φορτισμένη με τις συνταγματικές επιλογές της αστικής τάξης των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, που οργάνωνε την θεσμοποίηση της κοινωνικοοικονομικής της επιβολής. Ο στεγανός διαχωρισμός κράτους-κοινωνίας και η καθιέρωση ενός «κράτους νυκτοφύλακα», που θα απείχε από την ανάμιξη στην οικονομική ζωή (στα πλαίσια της αρχής laissez faire laissez passer, le monde va de lui-même) και παράλληλα θα διασφάλιζε πολιτικά την ταξική κυριαρχία των αστών, ήταν χωρίς αντικείμενο σε μία χώρα όπου οι κοινωνικες αντιθέσεις ήταν αμβλυμένες, η ιδιωτική κοινωνία εμβρυώδης και τα πάντα αναμένονταν από το κράτος. Με το Σύνταγμα λοιπόν του 1844 δεν οργανώθηκε ένα κράτος που να αποτελεί «μορφή» της συγκεκριμένης κοινωνίας, αλλά ένα κράτος που η διαμόρφωσή του απηχούσε τις κοινωνικοπολιτικές αντιθέσεις των προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών... β) Στη δεύτερη φάση, την δημοκρατική, αντιστοιχεί κατά βάση το Σύνταγμα του Το Σύνταγμα αυτό, παρ όλο που εμφανίζεται ως συνέχεια του Συντάγματος του 1844, παρουσιάζει μία σημαντικότατη διαφορά, η οποία έγκειται κυρίως στην καθιέρωση της δημοκρατικής αρχής, δεν εξαντλείται όμως σε αυτήν. Η Β Εθνική Συνέλευση, αντιπροσωπεύοντας τα δυναμικότερα στοιχεία της πολιτικής και κοινωνικής ζωής τόσο του ελληνικού χώρου όσο και της διασποράς- και ηγεμονευόμενη από μία πολιτικοϊδεολογική τάση «προοδευτική» και «δημοκρατική», συνέταξε το πολίτευμα με βασικό κριτήριο της κοινωνικές και εθνικές ιδιαιτερότητες και προτεραιότητες. Το αν προέκυψαν δημοκρατικοί θεσμοί δεν ήταν, βέβαια, μηχανιστική αντανάκλαση αυτής της επιλογής. Μία τριακονταετία αυταρχικής ή ημιαυταρχικής διακυβέρνησης είχε δημιουργήσει ισχυρά δημοκρατικά ανακλαστικά, ενώ μία νέα γενιά πολιτικών, με ριζοσπαστικούς πολιτικούς στόχους, εισερχόταν ορμητικά στο προσκήνιο, εκφράζοντας και την δυναμική των κοινωνικών ανακατατάξεων που κυοφορούνταν στην αρχή της δεκαετίας του «Από των χειρών των κοτζαμπάσηδων, των φαναριωτών και των Βαυαρών η εξουσία σύμπασα περιήλθεν εις άνδρας εξερχόμενους εκ των σπλάχνων του κυριάρχου λαού και ο τόπος κυβερνάται πλέον δια του τόπου», έγραφε χαρακτηριστικά ο Ν. Δραγούμης, επισημαίνοντας επιγραμματικά την αλλαγή φρουράς που σηματοδότησε η επανάσταση του Το Σύνταγμα λοιπόν του 1864 χαρακτηρίζεται όχι μόνον από τη δημοκρατική υφή του, αλλά, σε μεγάλο βαθμό, και από αυτόνομη ιδεολογικο-πολιτική θεμελίωση. Η λογική της άκριτης μεταφύτευσης ξένων θεσμών είχε πλέον παρέλθει. Δυο δεκαετίες λειτουργίας του πολιτεύματος, που εγκαθιδρύθηκε με το Σύνταγμα του 1844, ήταν αρκετές για να αναδειχθούν οι βασικές ασυμπτωτότητες «επείσακτων θεσμών» και εγχώριων δομών». Έτσι, οι δημοκρατικοί θεσμοί που στοιχειοθετούν την επικράτηση της δημοκρατικής αρχής συνιστούν παράλληλα και την αναπροσαρμογή της θεσμικής οργάνωσης του κράτους στα δεδομένα μιας κοινωνίας, της οποίας τον ορίζοντα δεν σκίαζαν ούτε έντονες και αξεδιάλυτες ταξικές αντιθέσεις ούτε οξείες πολιτικές και ιδεολογικές αντιπαραθέσεις. Αλλά και η συγκεντρωτική δομή του κράτους, καθώς και η διατήρηση της κληρονομικής βασιλείας, πέρα από τους αυτόνομους ιστορικούς και ιδεολογικούς καθορισμούς τους, εξυπηρετούσαν παρόμοιες κατά βάση επιδιώξεις: οι κοινωνικές ιδιαιτερότητες επέβαλλαν την θεσμική οργάνωση του κράτους κατά τρόπο ώστε αυτό να μπορεί να ανταποκριθεί στον ρόλο του μοχλού της οικονομικής ανάπτυξης. Οι εθνικές προτεραιότητες υπαγόρευαν προσεκτικούς και ρεαλιστικούς χειρισμούς ανάμεσα στις συμπληγάδες της ξένης διπλωματίας και των διεθνών συσχετισμών. Γ. Χ. Σωτηρέλη, Σύνταγμα και Εκλογές στην Ελλάδα Ιδεολογία και πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, εκδ. Θεμέλιο, 1991, σσ

45 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 43 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2007 ΘΕΜΑ Β1 Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας γνώσεις σχετικά με το Σύνταγμα του 1844: α. να αναφερθείτε στις βασιλικές εξουσίες και στη σημασία του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας Μονάδες 13 β. να αποτιμήσετε τη σημασία της θέσπισης του Συντάγματος του 1844 στην εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα. Μονάδες 12 Κείμενο Α Σύνταγμα μοναρχικό, τον συντηρητισμό του οποίου δεν αναιρούσαν οι αρκετές φιλελεύθερες διατάξεις που κατάφεραν να επιβάλουν τα προοδευτικότερα στοιχεία της Εθνοσυνέλευσης, [...] το Σύνταγμα του 1844 συμπληρωνόταν με έναν επαναστατικό για την εποχή του εκλογικό νόμο.πρόκειται για τον εκλογικό νόμο της 18 ης Μαρτίου 1844 που ψήφισε η Εθνοσυνέλευση [...] και που αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν «εις όλους τους εντός του βασιλείου γεννηθέντας Έλληνας» που είχαν συμπληρώσει το 25 ο έτος της ηλικίας τους και είχαν «ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας», είτε κινητή, όπως διευκρινίστηκε στη σχετική συζήτηση, είτε ακίνητη «προσοδοφόρον και φοροτελή 1», ή που εξασκούσαν «οιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητον επιτήδευμα» [...]. Καθιερώνοντας έτσι ουσιαστικά την καθολική και με μία σειρά άλλων διατάξεων την άμεση ψηφοφορία για την ανάδειξη της Βουλής, η Εθνοσυνέλευση [...] πρωτοπορούσε, σε σχέση με τα ισχύοντα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες της εποχής. 1 ιδιοκτησία φοροτελής: η ιδιοκτησία που υπόκειται σε φορολογία Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία, Αθήνα- Κομοτηνή 1981, σσ Κείμενο Β Στη βαθμιαία ενίσχυση του ρόλου του κοινοβουλίου και στο συνακόλουθο περιορισμό των υπερτροφικών εξουσιών του μονάρχη συνετέλεσε και η καθιέρωση με νόμο της σχεδόν καθολικής και άμεσης ψηφοφορίας (όλοι σχεδόν οι Ελληνες πάνω από 25 χρονών είχαν δικαίωμα ψήφου). [...] Η καθολική ψηφοφορία προώθησε σταδιακά την πολιτική χειραφέτηση των λαϊκών στρωμάτων και, όπως όλοι οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί, συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής ιδεολογίας. Γιώργος Αναστασιάδης, Κοινοβούλιο και Μοναρχία στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη 1995, σσ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 2012 ΘΕΜΑ Γ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται παρακάτω, να αναφερθείτε στο περιεχόμενο του Συντάγματος του 1844 σχετικά με: α) τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών (μονάδες 4) β) το δικαίωμα της ψηφοφορίας και την εκλογική διαδικασία (μονάδες 9) γ) την κατανομή των εξουσιών (μονάδες 12). Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Α Ὁ Ἐκλογικὸς Νόμος καθιέρωνε τὴν ἐκλογὴ τῶν βουλευτῶν μὲ πλειοψηφικὸ σύστημα δύο γύρων, ποὺ θὰ διεξαγόταν μὲ ἄμεση, σχεδὸν καθολική, καὶ μυστικὴ ψηφοφορία. Δικαίωμα ψήφου δινόταν στοὺς πολίτες (ἄρρενες) ἡλικίας 25 ἐτῶν συμπληρωμένων, «ἔχοντας προσέτι ἰδιοκτησίαν τινὰ ἐντὸς τῆς ἐπαρχίας, ὅπου ἔχουσι τὴν πολιτικὴν διαμονήν των, ἢ ἐξασκοῦντας ἐν αὐτῇ ὁποιονδήποτε

46 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 44 ἐπάγγελμα, ἢ ἀνεξάρτη- τον ἐπιτήδευμα». Ἐξαιροῦνταν «α) Οἱ διατελοῦντες ὑπὸ ἀνάκρισιν ἐπὶ κακουργήματι, β) Οἱ προσκαίρως ἢ διὰ παντὸς στερηθέντες κατὰ συνέπειαν δικαστικῆς ἀποφάσεως τοῦ δικαιώματος τοῦ ψηφοφορεῖν, γ) Οἱ στερούμενοι τῆς ἐλευθέρας διαχειρίσεως τῆς περιουσίας των». Ν. Διαμαντοῦρος, Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους,τ. ΙΓ : Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1833 ὥς 1881, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών, 22000, σ.112. ΚΕΙΜΕΝΟ Β Ο Βασιλιάς δεν ήταν μόνον ο ανώτατος άρχοντας, ο αρχηγός του κράτους αλλά και το ανώτατο και κυρίαρχο όργανο του κράτους, αποδεχόταν δηλαδή μόνον εκείνους τους περιορισμούς της εξουσίας του, που είχαν διατυπωθεί ρητώς στο Σύνταγμα. Η μοναρχική πηγή της εξουσίας προέκυπτε και από το ίδιο το συνταγματικό κείμενο, που αναγνώριζε το πρόσωπο του Βασιλιά ως ιερό και απαραβίαστο αλλά και από την πρόβλεψη ότι η δικαιοσύνη πηγάζει από το Βασιλιά και απονέμεται εν ονόματί του. Η μοναρχία ήταν όμως περιορισμένη μέσα στα όρια που έθετε η ίδια με το παραχωρημένο Σύνταγμα. Το Σύνταγμα του 1844 εισήγαγε την αρχή της διάκρισης των εξουσιών. [...] Η νομοθετική πρωτοβουλία και το δικαίωμα της κυρώσεως των νόμων ανήκε στο Βασιλιά. Με το διορισμό των μελών της Γερουσίας και της διάλυσης, χωρίς περιορισμό, της Βουλής, ο Βασιλιάς συγκέντρωνε εκτεταμένες αρμοδιότητες. Η. Μαυρομούστακου, Πολιτικοί Θεσμοί και Διοικητική Οργάνωση, στο: Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, , 4ο ς τόμος: Το Ελληνικό Κράτος, , Η Εθνική Εστία και ο Ελληνισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ.43. ΚΕΙΜΕΝΟ Γ Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 15. Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας. Άρθρον 20. Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε διά των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών. Άρθρον 21. Η δικαστική εξουσία ενεργείται διά των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Περί της Βουλής Άρθρον 59. Η Βουλή σύγκειται εκ Βουλευτών, εκλεγομένων των εχόντων δικαίωμα προς τούτο πολιτών, κατά τον περί εκλογής Νόμον. Α. Σβώλος, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ. 153, 155, 161 (Στο: Αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα: «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας», τεύχ. 1ο, Αθήνα:ΥΠ.Ε.Π.Θ. Κ.Ε.Ε., 1999, σ. 197). Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ 1.Λαμβάνοντας υπόψη το κείμενο και το παράθεμα στη σ. 77 του σχολικoύ σας εγχειριδίου, καθώς και το περιεχόμενο των παραθεμάτων: α) Να χαρακτηρίσετε την κυβερνητική πολιτική του Κωλέττη. β) Να συσχετίσετε τις καταγγελίες του Κωλέττη.για τις επεμβάσεις των Μ. Δυνάμεων (Αγγλίας, Γαλλίας) με τον αποκλεισμό της χώρας εξαιτίας της υπόθεσης Πατσίφικο. ΠΗΓΗ 1 Οι επεμβάσεις των ξένων Δυνάμεων στη πολιτική ζωή της χώρας κατά την περίοδο ανάμεσα στα δύο συντάγματα

47 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 45 Οι αναδειχθείσες από το 1844 ως το 1862 επτά Βουλές αποτέλεσαν «προϊόν» βίας, τεχνασμάτων και νοθείας. Χαρακτηριστικές υπήρξαν οι καταγγελίες του Μιχ. Σχινά στη Βουλή σε βάρος της γαλλόφιλης (και υποστηριζόμενης από τον Όθωνα) κυβέρνησης Κωλέττη, την επομένη της διεξωγωγής των εκλογών το 1847: «Μέσα διπλά, τριπλά, τετραπλά, παραπείσεων, απειλών, υποσχέσεων ετίθεντο εν χρήσει ίνα συλλέξωσι την διεσπαρμένην και απολωλώσαν πλειοψηφίαν συγχρόνως δε και πλοία ξένης σημαίας εστέλλοντο όπως συλλέξωσι τους υπουργικούς βουλευτάς. Ενώ δε τοιαύτη υπήρξεν η διαγωγή της γαλλικής διπλωματίας, τις δεν γινώσκει ότι ο πρέσβυς, οι πράκτορες, ο πρόξενος της Γαλλίας λαμβάνουσι μέρος εις την εσωτερικήν ημών διοίκησιν και συντάσσουσι πολλάκις και αυτά τα δημόσια έγγραφα; Τις δύναται ν αρνηθή τον περίπλουν των γαλλικών πλοίων προς συνάθροισιν των υπουργικών βουλευτών; Και η Κυβέρνησις, η έχουσα ξενικής υποστηρίξεως χρείαν, δεν είναι εθνική, ουδέ της θελήσεως του λαού παραγόμενον. Πως δε ετόλμησεν ο υπουργός των ΟΙκονομικών να ομολογήση ότι η Γαλλικη Κυβέρνηση συμπράττει δια να στερεώση την τάξιν, ενώ εξ εναντίας απανταχού αντί της τάξεως θεμελιούται η αταξία, η αδικία, η παρανομία; Ελληνικόν δε αίμα χύνεται αδίκως εις Λακωνίαν, εις Μεσσηνίαν, Άμφισσαν». Η πολιτική ολιγαρχία που κατείχε την εξουσία στην περίοδο αυτή άσκησε την πολιτική της αυτόνομα χωρίς καμιά σχεδόν εκσυγχρονιστική διάθεση. Οι μέθοδοι που ακολούθησε για να διατηρήσει την εξουσία δεν διέφεραν ουσιαστικά από τις αντίστοιχες του Όθωνα, ενώ τα πολιτικά κόμματα της εποχής είχαν μεταβληθεί σε πολιτικά «καπετανάτα». Κάτω από τις συνθήκες αυτές, «το περιζήτητον Σύνταγμα κατέστη όργανον κυβερνητικής επικρατή-σεως ταύτης ή εκείνης της πολιτικής ομαδος, ήτις ετιτλοφορείτο συνήθως με ξένον όνομα, γαλλικόν κόμμα, αγγλικόν, ρωσικόν ουδέποτε εθνικόν. Οι άνδρες της Επανάστασεως, οι υπηρετήσαντες την πατρίδα μετά τοσαύτης αφοσιώσεως και πίστεως κατά τον μέγαν αγώνα, μετεβλήθησαν εις χυδαίους πολιτικούς κομματάρχας και εκμεταλλευτάς κατά την συνταγματικήν ταύτην περίοδον της βασιλείας του Όθωνος. Το ενδιαφέρον αυτών περιωρίζετο ήδη εις την επικράτησιν κομματικών και επαρχιακών ή προσωπικών συμφερόντων»... Παρά την υποτελειακή πολιτική του ο Κωλέττης είχε το θάρρος να καταγγείλει στην Βουλή την αντιδραστική πολιτική των Βρεταννών απέναντι στην Ελλάδα: «Ο ευγενής λόρδος Πάλμερστων, εξιστορών εις την Βουλήν των Αγγλικών κοινοτητων τα ανήκουσα δεινά, όσα δήθεν ο Ελληνικός λαός πάσχει παρά της καθεστώσης εν ημίν Κυβερνήσεως, προσεκάλεσε το Αγγλικόν Υπουργείον να συνεννοηθή μετά του Γαλλικού και να συμφωνήση μετ αυτού, ώστε δια κοινής αμφοτέρων εις τα εσωτερικά πράγματά μας επεμβάσεως να συστήσωσιν υπουργείον άξιον της εμπιστοσύνης των Ελλήνων και να ελευθερώσωσι δια του μέσου αυτού την πατρίδα μας εφ όλων των καταμαστιζόντων αυτήν κακών. Της τοιαύτης δε επεμβάσεως το δικαίωμα στηρίζει ο ευγενής λόρδος εις τους ακολούθους λόγους... Ως πρώτον της επεμβάσεως δικαιολόγημα ανέφερεν ο ευγενής λόρδος το της Ελλάδος συμφέρον η Ελλάς, είπε, πάσχει κακά πολλά δεινά, η επέμβασις δε σκοπόν έχουσα την κατάπαυσιν αυτών, δεν δύναται να είναι ειμή ωφέλιμος δια την Ελλάδα. Αλλά δύναταί ποτε, ερωτώ, να θεωρηθή ωφέλιμος η κατάπαυσις κακού μικροτέρου δια της χρήσεως και της αντικαταστάσεως δεινοτέρου κακού; Δύναταί ποτέ να εκληφθή ως συμφέρουσα η ξένη επέμβασις, ή όχι μόνον τα δικαιώματα και τα συμφέροντα ολίγων Ελλήνων ζημιούσα, αλλ όλου του Ελληνικού λαού, ολοκλήρου του Ελληνικού Έθνους, την δια τοσούτων θυσιών και αιμάτων κεκτημένην αυτονομίαν καταλύουσα; Δύναται ερωτώ, η κατά του ιερωτέρου και τιμιωτέρου εθνικού ημών κτήματος προσβολή, καλών να γίνη αιτία και να αποβή ωφέλιμος εις ημάς;

48 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 46 Η ξένη επέμβασις, Κύριοι, είναι το μέγιστον των κακών η φοβερωτέρα πληγή εκ των εις έθνος ελεύθερον επιτεθεισών ποτέ! Αλλά σήμερον ότι το έθνος ως ουδείς άλλος και την αληθή των πραγμάτων του κατάστασιν γνωρίζει και των προς θεραπείαν του κακού αρμοδίων μέσων κύριον είναι, σήμερον, ότε δια των αντιπροσώπων του ο Ελληνικός λαός συμβουλεύεται και νομοθετεί περί των ιδίων αυτού συμφερόντων, πάσα ξένη επέμβασις είναι και επιβλαβής και ολεθρία κα ως τοιαύτην πας γνήσιος Έλλην και την αποστρέφεται και την απωθεί... Κατά της ξένης δε επεμβάσεως λαλών και διαμαρτυρόμενος δεν περιορίζομαι εις μόνην την Αγγλικήν, αλλ εις την αυτήν υπάγω κατηγορίαν και την Γαλλικήν και την Ρωσσικήν και πάσαν διότι και προς τας συμμάχους και προς τας λοιπάς Δυνάμεις και ιδίως προς μίαν εκάστην αυτών της Ελλάδος τα δίκαια, τα αυτά και ίσα είναι οποιονδήποτε δε αλλόφυλον έθνος εις άλλου πράγματα επέμβη, την ιδίαν πάντοτε συνεπιφέρει μετ αυτού καταστροφήν και βλάβην». Ωστόσο, το πλέγμα της εξάρτησης (από «οιανδήποτε κραταιάν Δύναμιν»), που διείπε τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις και το στέμμα, θα σφραγίσει ολόκληρη την οθωνική περίοδο. Π. Πετρίδη, ό.π., σσ ΠΗΓΗ 2 Η παραχώρηση Συντάγματος δε μετέβαλε την πολιτική ζωή. Η συνεργασία των τριών κομμάτων εν όψει της αλλαγής του 1843 διαλύθηκε αμέσως μετά την επιτυχία. Οι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν κράτησαν τρεις μήνες κατά τους οποίους η Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη, που έβαλε σ ενέργεια όλα τα μέσα για να συντρίψει τον αντίπαλο και να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στη Βουλή. Συνταγματικός, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, ο Κωλέττης δείχτηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός όταν πήρε την εξουσία κι ενθάρρυνε τις επεμβάσεις του στέμματος στην πολιτική ζωή. Η πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη «διάθεση των κρατικών εσόδων για λογαριασμό των φίλων του», χωρίς κανένα σοβαρό μέτρο για τη διοργάνωση και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η «Μεγάλη Ιδέα» του έδινε το πρόσχημα. Η μόνη θεραπεία στις δυστυχίες της Ελλάδας, έλεγε, ήταν η εδαφική εξάπλωση του βασιλείου, ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη και η κυριαρχία στην Ανατολή. Με τέτοια πολιτική ο Κωλέττης εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας ως ο τύπος του τυχοδιώκτη πολιτικού, που εισήγαγε όσο κανείς άλλος τη διαφθορά στην άσκηση της εξουσίας. Στην πραγματικότητα το Σύνταγμα καταργήθηκε.... Η δράση των οπλισμένων συμμοριών στα ελληνοτουρκικά σύνορα και η δραστηριότητα των «μυστικών εταιρειών» συνιστούν την «εθνική» πολιτική της Ελλάδας του Κωλέττη. Τα μόνα αποτελέσματα στάθηκαν τ αντίποινα της τουρκικής κυβέρνησης κατά των Ελλήνων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κι η επαύξηση της αγγλικής οργής εναντίον του ΌΘωνα. Στην πραγματικότητα, ως το 1848, ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αγγλία και στη Γαλλία, προστάτιδα του Κωλέττη, έπαιξε τον πρώτο ρόλο στην ελληνική πολιτική. Γ. Σβορώνου, Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας, σσ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2006 ΘΕΜΑ Β1 Χρησιμοποιώντας τα σχετικά χωρία του πιο κάτω κειμένου και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αποτιμήσετε τη λειτουργία της συνταγματικής μοναρχίας κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Ιωάννη Κωλέττη. Μονάδες 20 Κείμενο

49 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 47 Ὑποστηρίχτηκε [...] ὅτι ἡ μὴ ἀνάπτυξη τοῦ κοινοβουλευτισμοῦ, στὴν περίοδο τῆς συνταγματικῆς μοναρχίας, δὲν ὀφειλόταν στὸ «πλημμελὲς» τῶν διατάξεων τοῦ Συντάγματος οὔτε στὴν ἔλλειψη κανόνων ποὺ διευκόλυναν τὴν καθιέρωση σταθερῶν κοινοβουλευτικῶν ἀρχῶν, ἀλλὰ στὴν μὴ ἐφαρμογή του ἀπὸ τὸν Ὄθωνα καὶ στὶς ἐσκεμμένες παραβιάσεις του. Πράγματι, ἔχοντας ἀποδεχθεῖ καταναγκαστικὰ τὴν ἐγκαθίδρυση συνταγματικοῦ πολιτεύματος ὁ ξενόφερτος μονάρχης δὲν διακατεχόταν ἀπὸ τὴν παραμικρὴ διάθεση νὰ τὸ ἐφαρμόσει. Ἀναμίχθηκε σὲ ἔργα διοικητικὰ, παρενέβαινε στὶς βουλευτικὲς ἐκλογὲς καὶ κατέβαλε κάθε προσπάθεια νὰ συγκεντρώσει ὅλο καὶ περισσότερη ἐξουσία. Παράλληλα περιφρόνησε τὸν ἐκλογικὸ νόμο τοῦ 1844 καὶ δὲν ἐπέτρεψε τὴ διενέργεια ἐλεύθερων ἐκλογῶν νοθεύοντας τες συστηματικὰ σὲ ὅλες τὶς φάσεις τῆς σχετικῆς διαδικασίας. Χαρακτηριστικὲς ὑπῆρξαν οἱ καταγγελίες τοῦ Μιχ. Σχινᾶ στὴ Βουλὴ σὲ βάρος τῆς γαλλόφιλης (καὶ ὑποστηριζόμενης ἀπὸ τὸν Ὄθωνα) κυβέρνησης Κωλέττη, τὴν ἑπομένη τῆς διεξαγωγῆς τῶν ἐκλογῶν τὸ 1847: «Μέσα διπλᾶ, τριπλᾶ, τετραπλᾶ, παραπείσεων, ἀπειλῶν, ὑποσχέσεων ἐτίθεντο ἐν χρήσει ἵνα συλλέξωσι τὴν διεσπαρμένην καὶ ἀπολωλῶσαν πλειοψηφίαν [ ]». Παύλος Πετρίδης, Πολιτικές δυνάμεις και συνταγματικοί θεσμοί στη νεώτερη Ελλάδα, , (Θεσσαλονίκη, 1984), σσ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 2012 ΘΕΜΑ Γ1 Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να αναφερθείτε στη λειτουργία του ελληνικού πολιτικού συστήματος από το 1844 μέχρι το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου (1856), προσδιορίζοντας: α) τις εκλογικές πρακτικές και τα χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης του Κωλέττη (μονάδες 10), β) την πολιτική τακτική του Όθωνα απέναντι στα κόμματα (μονάδες 7) και γ) τις επιπτώσεις του Κριμαϊκού Πολέμου στην ελληνική πολιτική ζωή (μονάδες 8). Μονάδες 25 Κείμενο Α: [Εκλογικές παρατυπίες] «Προέκειτο να κυρωθώσι φιλικαί εκλογαί; Ευθύς και αι δεινόταται παραβιάσεις παρεσιωπώντο ή εχαρακτηρίζοντο επουσιώδεις παρατυπίαι: και η μεν βία, η στάσις1 αυτή, απεκαλούντο δικαία άμυνα, η δε αδικία, ακολασία, το ψεύδος, δικαιοσύνη, μετριότης, αλήθεια. Και αυταί αι λέξεις ήλλαξαν σημασίαν: η μεν παραβίασις των καλπών ωνομάσθη συστολή2 των σανίδων, αι δε σαπουνοκασέλαι και τα σακκούλια κάλπαι, η λύμανσις3 των σφραγίδων τυχαία σύντριψις, οι συμβολαιογράφοι επί της ψηφοφορίας επιτροπαί και οι απόβλητοι του λαού εκλεκτοί αυτού...». Νικόλαος Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις, τ. 2, Αθήνα 1973, σ. 93, στο: Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ Τάξη Γενικού Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση), Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2010, σ στάσις : ανταρσία 2 συστολή : σπάσιμο 3 λύμανσις : φθορά, καταστροφή Κείμενο Β: [Το Στέμμα και τα κόμματα] [...]Αναμφίβολα το Στέμμα αναχαίτισε επίσης τη δυνατότητα των κομμάτων να επιτείνουν τη λανθάνουσα εμφύλια διαμάχη που σιγόβραζε πάντα κάτω από την επιφάνεια. Εμποδίζοντας καθένα από τα κόμματα να μονοπωλήσει την εξουσία, μετρίασε κάποιες από τις πικρές εχθρότητες της περιόδου της Επανάστασης. Αποστέρησε εν μέρει τα κόμματα από τη στρατιωτική τους δύναμη με τη διάλυση των ατάκτων και τη δημιουργία στρατιωτικού μηχανισμού βασισμένου στην

50 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 48 απόλυτη νομιμοφροσύνη προς το Στέμμα.[...]. Μια και κανένα κόμμα δεν μονοπωλούσε τη διοίκηση, το καθένα ήταν κατά μία έννοια ομάδα αντιπολίτευσης (ακόμη και όταν ήταν πρόσκαιρα το ευνοούμενο κόμμα), και ως ομάδες αντιπολίτευσης, που αντιμάχονταν την κεντρική διοίκηση, τα κόμματα αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν συγκεντρωτικές μεθόδους στη δράση τους και συνακόλουθα να αυξήσουν την εσωτερική τους συνοχή. J. A. Petropoulos, Πολιτική και Συγκρότηση Κράτους στο Ελληνικό Βασίλειο ( ), στο: Γ. Β. Δερτιλής - Κ. Κωστής (επιμ.), Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας (18ο ς - 20ό ς αι.), Αθήνα-Κομοτηνή: Εκδοτικός Οίκος Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1991, σ Κείμενο Γ: [Αγγλογαλλική διακοίνωση προς την Ελλάδα] [...] Σύμπασα η διαγωγή της Ελληνικής Κυβερνήσεως κατά τους τελευταίους αυτούς χρόνους δεν μας επιτρέπει πλέον να θεωρώμεν αυτήν ως ουδετέραν ως προς την Τουρκίαν, μήτε ως φίλην της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρεττανίας. [...] Η Ελληνική Κυβέρνησις οφείλει ν αναμένη τας συνεπείας των ιδίων αυτής πράξεων. Εάν δ αι συνέπειαι αύται αποβώσιν επικίνδυνοι εις τον Θρόνον και εις την μέλλουσαν ευημερίαν της Ελλάδος, η ευθύνη θα επιπέση επί των Ελλήνων Υπουργών, οίτινες εφάνησαν διατελούντες εν τη αγνοία ή εν τη απρονοησία των αληθών συμφερόντων της χώρας των». Σπ. Πήλικας, Απομνημονεύματα, σ. 176, στο: Β. Σκουλάτος-Ν. Δημακόπουλος- Σ. Κόνδης, Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη ( ), για την Γ Τάξη του Ενιαίου Λυκείου, Αθήνα: ΟΕΔΒ, 2003, σσ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2003 ΘΕΜΑ Β2 Συνθέτοντας τις πληροφορίες των παρακάτω πηγών και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να περιγράψετε τις πολιτικές πρακτικές του Κωλέττη. Μονάδες 25 Κείμενο Α "Η παραχώρηση Συντάγματος δε μετέβαλε την πολιτική ζωή. Η συνεργασία των τριών κομμάτων εν όψει της αλλαγής του 1843 διαλύθηκε αμέσως μετά την επιτυχία. Οι πρώτες εκλογές που ακολούθησαν κράτησαν τρεις μήνες κατά τους οποίους η Ελλάδα έγινε λεία των οπλισμένων συμμοριών του Κωλέττη, που έβαλε σ ενέργεια όλα τα μέσα για να συντρίψει τον αντίπαλο και να εξασφαλίσει την πλειοψηφία στη Βουλή. Συνταγματικός, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, ο Κωλέττης δείχτηκε υπερβολικά συγκεντρωτικός όταν πήρε την εξουσία κι ενθάρρυνε τις επεμβάσεις του στέμματος στην πολιτική ζωή. Η πραγματική εσωτερική πολιτική του συνίστατο στη «διάθεση των κρατικών εσόδων για λογαριασμό των φίλων του», χωρίς κανένα σοβαρό μέτρο για τη διοργάνωση και οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η «Μεγάλη Ιδέα» τού έδινε το πρόσχημα. Η μόνη θεραπεία στις δυστυχίες της Ελλάδας, έλεγε, ήταν η εδαφική εξάπλωση του βασίλειου, ο δρόμος προς την Κωνσταντινούπολη και η κυριαρχία στην Ανατολή. Με τέτοια πολιτική ο Κωλέττης εμφανίζεται στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας ως ο τύπος του τυχοδιώκτη πολιτικού, που εισήγαγε όσο κανείς άλλος τη διαφθορά στην άσκηση της εξουσίας. Στην πραγματικότητα το Σύνταγμα καταργήθηκε". Ν. Σβορώνος, Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, σ. 84 Κείμενο Β "Προέκειτο να κυρωθώσι φιλικαί εκλογαί; Ευθύς και αι δεινόταται παραβιάσεις παρεσιωπώντο ή εχαρακτηρίζοντο επουσιώδεις παρατυπίαι: και η μεν βία, η στάσις αυτή, απεκαλούντο δικαία άμυνα, η δε αδικία, ακολασία, το ψεύδος δικαιοσύνη,

51 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 49 μετριότης, αλήθεια. Και αυταί αι λέξεις ήλλαξαν σημασίαν: η μεν παραβίασις των καλπών ωνομάσθη συστολή των σανίδων, αι δε σαπουνοκασέλαι και τα σακκούλια κάλπαι, η λύμανσις των σφραγίδων τυχαία σύντριψις, οι συμβολαιογράφοι επί της ψηφοφορίας επιτροπαί και οι απόβλητοι του λαού εκλεκτοί αυτού...". Νικόλαος Δραγούμης, Ιστορικαί Αναμνήσεις, Αθήνα 1973, τ.2, σ. 93. Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ 1.Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο του παραθέματος: α) Να παρουσιάσετε τα αιτήματα των οποίων εκφραστής υπήρξε ο Α. Κουμουνδούρος. β) Να τεκμηριώσετε το περιεχόμενο της φράσης «ο Κουμουνδούρος είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν έναν κοινοβουλευτικό άνδρα». γ) Να αντιπαραθέσετε την κοινοβουλευτική συμπεριφορά του Κουμουνδούρου μ εκείνη του Κωλέττη. ΠΗΓΗ Κουμουνδούρος ως ο πρώτος πολιτικός με συνείδηση κοινοβουλευτική Ο Κουμουνδούρος μπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας πολιτικός με συνείδηση κοινοβουλευτική. Ήθελε η κυβέρνησή του να στηρίζεται στην πλειοψηφία των βουλευτών και γι αυτό, μιλώντας στην βουλή, προσπαθούσε να πείσει και όχι να δελεάσει όπως επιδίωκε ο Δεληγιώργης. Εκτιμούσε την αγχίνοια του Βούλγαρη και σεβόταν την πατριαρχική νοοτροπία του, αλλά αρνιόταν να υποταχθεί στον αυταρχισμό του. Συμπαθούσε το Δεληγιώργη, αλλά δεν τον εμπιστευόταν, γι αυτό και δε συνεργάστηκε μαζί του. Εκτιμούσε τον Τρικούπη, αλλά και τον αντιπαθούσε βαθύτατα, γι αυτό και τον χρησιμοποίησε μια και μόνη φορά. Ο Κουμουνδούρος είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν ένα κοινοβουλευτικό άνδρα. Ψυχραιμία, ανεξικακία, ελαστικότητα, προσαρμοστικότητα, καλή διάθεση, ευγένεια στους τρόπους, επιμέλεια, εργατικότητα, επιμονή, όσο και υπομονή, πραότητα. Δεν θύμωνε και δεν λύπησε σχεδόν, κανένα, γι αυτό και τον χαρακτήριζαν «γλυκύτατο». Με απόλυτη ευλάβεια τηρούσε όλους τους κανόνες στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι και δεν προσπάθησε ποτέ να βγει έξω από τα συνταγματικά πλαίσια. Αυτό που δεν του πήγαινε ήταν να βρεθεί στην ίδια κυβέρνηση με το Βούλγαρη... Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΓ, σ Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και τις πληροφορίες του βιβλίου σας, να προσδιορίσετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην Επανάσταση του ΠΗΓΗ 1 Ο Όθων, δεχθείς άκων την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την διάθεσιν της πιστής εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά, επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσότεραν εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον την κατ αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του. Ο βασιλεύς όπως γράφει ο Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β σ. 122 επ.)- έρρεπε φύσει «προς το σύστημα της συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον Όθωνα ενεθάρρυναν εις αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν απηνέστερον... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών

52 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 50 Αρχών, η καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η αποβολή πάντων των οπωσούν ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος... η δια παντός τρόπου πίεσις της συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις έν μόνον απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως πανισχύρου και διαρκούς.... Η προϊούσα κοινωνική εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον δια συνεχούς δράσεως η βασιλεία του Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας, η οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η θέσις του Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής, ώστε ευκόλως ανετράπη δι επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν ημφεσβητούντο ωρισμέναι αρεταί του κα ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά ιδανικά της εποχής εκείνης (ίδε και Ζ. Παπαντωνίου, Ο Όθων, 1934). Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ ΠΗΓΗ 2 Για ολόκληρη την περίοδο της βασιλείας του Όθωνος ο ιστορικός Τρ. Ευαγγελίδης συνοψίζοντας γράφει:...»η μακρά βασιλεία αυτού αποτελεί την ιστορίαν της πάλης.. του έθνους προς τον ηγεμόνα αυτού του έθνους, ζητούντος να κυβερνηθή συμφώνως προς τα ήθη, τας παραδόσεις, τα ένστικτα και δια των εγκριτοτέρων αυτού τέκνων, και του ηγεμόνος, επιδιώκοντος μετά ζήλου την ιδέαν του να καταστήση την Ελλάδα τύπον ευρωπαϊκού κράτους, προς τούτο δε συγκετρούντος εν εαυτώ πάσαν εξουσία και μεταχειριζομένου όργανα ή ξένους, ή πρόσωπα μετρίας σημασίας και επιρροής». Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ, σ. 199 ΠΗΓΗ 3 Ψήφισμα του Έθνους Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθείσα μετά του στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται: Η βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής συνελεύσεως, συγκειμέ-νη εκ των εξής πολιτών: Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Βενιζέλου Ρούφου. Εθνική συντακτική συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος. Zήτω το Έθνος! ζήτω η Πατρίς! Εγένετο εις Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 και μηνί 8βρίου τη δεκάτη αυτού. Ν. Μοσχονά, Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ, σ. 220 ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2003 Επισημαίνοντας χωρία των παρακάτω κειμένων και αξιοποιώντας τις ιστορικές γνώσεις σας, να εξηγήσετε τις συνθήκες ανάδειξης της «νέας γενιάς» μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων και τα αιτήματα που αυτή προέβαλε. Μονάδες 25 Κείμενο Α Περί το τέλος της βασιλείας του Όθωνος θα εμφανισθούν αι νέαι πολιτικαί δυνάμεις, προερχόμεναι εκ της μετεπαναστατικής γενεάς, η οποία, εμποτισμένη με τας εξελισσομένας εις την Ευρώπην φιλελευθέρας ιδέας, θα αναλάβη το έργον της ολοκληρώσεως της Δημοκρατίας. Αι δυνάμεις αυταί θα επιτύχουν και την έξωσιν του Όθωνος (...).

53 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 51 Ο ελληνικός λαός, υπό την ηγεσίαν της μεταπελευθερωτικής γενεάς, διεξεδίκει αποφασιστικώς την πλήρη ανεξαρτησίαν του. Οι επί κεφαλής της Επαναστάσεως του 1862 ήσαν νέοι επηρεασμένοι βαθύτατα από τας φιλελευθέρας ιδέας. Εξ άλλου κατά την διαρρεύσασαν τριακονταετίαν, η πληθυσμική σύνθεσις της Ελλάδος είχεν υποστή τοιαύτην εξέλιξιν (...) ώστε υφίσταντο, πλέον, νέα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά δεδομένα. Ακόμη και η αναλογία μεταξύ πληθυσμού της υπαίθρου και αστικών κέντρων είχεν ουσιωδώς μεταβληθή εις βάρος του πρώτου. Τέλος, είχεν αρχίσει να διαμορφούται ηγετική τάξις, τελείως διάφορος της προελθούσης εκ του αγώνος της ανεξαρτησίας. Γρηγόριος Δαφνής, Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, , σσ. 54 και 59. Κείμενο Β Μετά το τέλος του Κριμαϊκού Πολέμου ( ), το αντιδυναστικό ρεύμα δυνάμωσε, για να κορυφωθεί κατά την τριετία Με αφορμή διώξεις εναντίον φιλελεύθερων διανοουμένων, όπως ο Αλεξ. Σούτσος (Φεβρουάριος 1859), και με ενεργό συμμετοχή της «χρυσής» φοιτητικής νεολαίας της εποχής ( ) η αντιπολίτευση κατά του Όθωνα γενικεύτηκε, παρασέρνοντας μια πλειάδα ετερογενών πολιτικών και στρατιωτικών στοιχείων που, για διαφορετικούς λόγους, επιζητούσαν την απομάκρυνση της δυναστείας. Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, Εισαγωγή στην ελληνική συνταγματική ιστορία, σ. 71. ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2008 Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τους παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν στην επανάσταση του 1862 και την έξωση του Όθωνα. Μονάδες 25 «Ο Όθων, δεχθείς άκων 1 την εγκαθίδρυσιν συνταγματικού πολιτεύματος, δεν είχε την διάθεσιν της πιστής εφαρμογής αυτού. Ευθύς εξ αρχής, παραβιάζων το πνεύμα του Συντάγματος, ανεμίχθη εις έργα διοικητικά, επεμβαίνων εις τας βουλευτικάς εκλογάς και προσπαθών εκδήλως να συγκεντρώση εις χείρας του περισσοτέραν εξουσίαν. Προ δε της αντιστάσεως, την οποίαν εύρισκε δεν εδίσταζεν, ως είναι ευνόητον, να λάβη μέτρα πιεστικά κατά της ελευθερίας του τύπου και της ανεξαρτησίας των συνειδήσεων, τούθ όπερ εξήπτεν ακόμη περισσότερον την κατ αυτού αντιπολίτευσιν και προητοίμαζε την πτώσιν του. Ο βασιλεύς όπως γράφει ο Ν. Δραγούμης (Αναμνήσεις, τομ. Β σ. 122) έρρεπε 2 φύσει «προς το σύστημα της συγκεντρώσεως», πολιτικοί δε, όπως ο Κωλέττης, «τελειοποιήσαντες αυτό, και τον Όθωνα ενεθάρρυναν εις αυστηροτέραν εφαρμογήν και αυτοί εφήρμοσαν απηνέστερον 3... Η καταστολή της ελευθερίας των δημοκρατικών Αρχών, η καταδίωξις του τύπου, η επέμβασις εις τας εκλογάς τας τε βουλευτικάς και τας των δήμων, η αποβολή πάντων των οπωσούν 4 ανεξάρτητον εχόντων το φρόνημα δημοσίων λειτουργών, και ιδίως των της Θέμιδος 5... η διά παντός τρόπου πίεσις της συνειδήσεως των δικαστών, η διαστροφή των νόμων, ταύτα, και άλλα εις εν μόνον απέβλεπον, εις την σύμπτυξιν πάσης δυνάμεως εις χείρας της εξουσίας και την δι αυτής παγίωσιν κυβερνήσεως πανισχύρου και διαρκούς.... Η προϊούσα 6 κοινωνική εξέλιξις ενίσχυε το φιλελεύθερον και δημοκρατικόν πνεύμα, ούτως ώστε αι απολυταρχικαί τάσεις να μη είναι ανεκταί και να υπονομεύεται τουναντίον διά συνεχούς δράσεως η βασιλεία του Όθωνος. Βοηθούσης δε και της αναμίξεως των αντιπροσώπων των Προστατίδων Δυνάμεων εις την πολιτικήν ζωήν της χώρας, η οποία δεν έπαυε κατά τα έτη της απολυταρχίας και της συνταγματικής μοναρχίας, η θέσις του Όθωνος κατέστη τόσον επισφαλής 7, ώστε ευκόλως ανετράπη δι επαναστάσεως, μολονότι όπως φαίνεται, δεν ημφεσβητούντο ωρισμέναι αρεταί

54 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 52 του και ανεγνωρίζετο η ταύτισις της ηγεμονικής του φιλοδοξίας προς τα εθνικά ιδανικά της εποχής εκείνης (ίδε και Ζ. Παπαντωνίου, Ο Όθων, 1934)». Α. Σβώλου, Τα Ελληνικά Συντάγματα, σσ άκων: χωρίς τη θέλησή του 2. έρρεπε: έτεινε 3. απηνέστερον: πιο σκληρά 4. οπωσούν: κατά κάποιο τρόπο, κάπως 5. λειτουργών της Θέμιδος: δικαστών και δικηγόρων ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2009 Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφέρετε τους λόγους ανάδειξης (μονάδες 17) και τα αιτήματα (μονάδες 8) της «νέας γενιάς» στην περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Έκτος από το Πανεπιστήμιο Αθηνών που ιδρύθηκε το 1837 δημιουργήθηκαν 190 δημοτικά, 31 αποκαλούμενα ελληνικά σχολεία καϊ τέσσερα γυμνάσια. Μεταξύ 1837 και 1857, φοιτητές απέκτησαν στην Αθήνα διπλώματα, ενώ το ποσοστό όσων γνώριζαν γραφή και ανάγνωση αυξήθηκε μέχρι το 1840 στο 40% του ανδρικού πληθυσμού, ηλικίας άνω των 5 ετών. [...] Ή σχετικά ταχύρρυθμη εξάπλωση της μόρφωσης αύξησε τις εντάσεις στην κοινωνία. Για τους απόφοιτους του Πανεπιστημίου, ιδιαίτερα τους νομικούς, ίσχυε σε σχέση με την επαγγελματική προοπτική το ίδιο όπως και για όλους τους άλλους: ή πίεση για μια θέση στο δημόσιο μεγάλωνε. Επίσης μεγάλωναν οι ατομικές απαιτήσεις για το επίπεδο ζωής, οι μορφωμένοι καθώς και οι μισομορφωμενοι άρχισαν να ενοχλούνται από την ανεπάρκεια των συνθηκών στην Ελλάδα, τη γενική καθυστέρηση σε σχέση με τις χώρες της Δύσης, και ή επιθυμία για συμμετοχή στις πολιτικές διαδικασίες ενίσχυε τη γενική δυσαρέσκεια. Φαίνεται ότι στην περίπτωση της Ελλάδας επιβεβαιώνεται ή υπόθεση ότι ή διαδικασία της γρήγορης εξάπλωσης της στοιχειώδους μόρφωσης συμπίπτει με την περίοδο πολιτικής αστάθειας και ότι κατά πάσα πιθανότητα ενισχύει αυτή την αστάθεια. Gunnar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα τόμος Α', Μ.Ι.Ε.Τ. (Αθήνα 2004), σσ. 340, 341. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2010 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να απαντήσετε στο ερώτημα: Ποιες συνθήκες διαμόρφωσαν τη «νέα γενιά» ανθρώπων μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων; Μονάδες 25 Κείμενο «[...] Τὰ χρόνια αὐτὰ χαρακτηρίζονται κυρίως ἀπὸ τὶς σοβαρὲς προσπάθειες οἰκονομικῆς ἀνασυγκροτήσεως τῆς χώρας, ποὺ εἶχε ἀρχίσει νὰ διαφαίνεται ἤδη ἀπὸ τὴν προηγούμενη διετία. Ἡ μεταστροφὴ τῆς κοινῆς γνώμης, συνέπεια τῶν ἀπρόβλεπτων συνθηκῶν, ποὺ ἐπέβαλε στὴν Ἑλλάδα ἡ διεθνὴς πολιτική, σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸ δημόσιο αἴσθημα, ἡ πρόσκαιρη ἐγκατάλειψη μεγαλεπήβολων ὀνείρων γιὰ μιὰ ἀπαρχὴ ἀπελευθερώσεως τῶν ὑπόδουλων ἀκόμη Ἑλλήνων, ἐπέβαλλαν στὰ χρόνια μετὰ τὸν Κριμαϊκὸ πόλεμο τὴν ἀνάγκη νὰ ἀναζητηθεῖ διέξοδος πρὸς μιὰ ἄλλη

55 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 53 κατεύθυνση, πρὸς τὴν οἰκονομικὴ ἀνὰπτυξη τῆς χώρας. Οἱ Ἕλληνες συνειδητοποίησαν ὅτι ἔπρεπε νὰ ἀξιοποιήσουν ὅ,τι εἶχαν στὰ χέρια τους παρὰ νὰ περιμένουν τὴν πραγματοποίηση τῶν ὀνεὶρων τους, ποὺ ἔτσι ἢ ἀλλιῶς ἀναβάλλονταν ἢ ματαιώνονταν. Τὰ στενὰ σύνορα, μέσα στὰ ὁποῖα ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν, τοὺς ἀποστεροῦσαν ἀπὸ μιὰ ἐπάρκεια πλουτοπαραγωγικῶν πηγῶν. Ἔπρεπε συνεπῶς ἡ πολιτικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ προβλήματος νὰ δώσει τὴ θέση της στὴν οἰκονομική. Ἔτσι ἡ χώρα ἄρχισε νὰ προοδεύει ὑλικὰ καὶ αὐτὸ ἦταν μιὰ ἀπάντηση στὸ ἀδιέξοδο ποὺ βρέθηκε ὡς πρὸς τὴ διεθνή της θέση.» Δημητρακόπουλος, Οδ., «Στροφή της κυβερνητικής πολιτικής προς την εσωτερική ανάπτυξη της χώρας», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΓ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1977, σ Η ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του παραθέματος : α) Να αναφέρετε τους παράγοντες που «ενέχονται» (συνέβαλλαν) στην πολιτική αστάθεια της περιόδου και να αξιολογήσετε το βαθμό «ευθύνης» τους. β) Να προσδιορίσετε τις παρατάξεις στις οποίες ανήκαν ο Βούλγαρης και ο Δεληγιώργης και να επισημάνετε τις διαφορές τους. ΠΗΓΗ Σ ολόκληρη την περίοδο είκοσι δύο κυβερνήσεις θα διαδεχτούν η μια την άλλη στην άσκηση της εξουσίας, μοιραίο επακόλουθο των παρεμβάσεων του θρόνου στην κοινοβουλευτική ζωή, με συνέπεια την απομάκρυνση κυβερνήσεων που διέθεταν την εμπιστοσύνη της Βουλής και τον διορισμό κυβερνήσεων από την κοινοβουλευτική μειοψηφία, παράλληλα προς την καταχρηστική διάλυση της Βουλής.... Στη νόθευση του πολιτεύματος, παράλληλα με το στέμμα, συντελούσαν και οι κομματάρχες της εποχής με την μικροπολιτική τους. Τα κόμματα που είχαν συμπήξει δεν εκπροσωπούσαν, όπως και στο παρελθόν, ούτε υπηρετούσαν ταξικά συμφέροντα, έχοντας σαν αποκλειστική μέθοδο διασύνδεσης τους με το εκλογικό σώμα την προώθηση ατομικών συμφερόντων συγκεκριμένων γεωγραφικών περιοχών. Τα κοινωνικά συμφέροντα της κυρίαρχης πολιτικής ολιγαρχίας ταυτίζονταν, άλλωστε, με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξη από την οποία και προέρχονταν κατά βάση οι πολιτευόμενοι. Ήταν επόμενο οι ηγετικές κοινωνικές ομάδες να μεταχειριστούν τον κοινοβουλευτισμό έτσι ώστε, διατηρώντας την κοινωνικοπολιτική τους υπόσταση, να έχουν τη δυνατότητα του ελέγχου των εκλογικών διαδικασιών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η συμμετοχή των πολιτών (φαινομενικά πλατιά) στη συγκρότηση της κρατικής εξουσίας, στην ουσία παρέμεινε περιορισμένη, αφού εξαρτιόταν από την πολιτική επιρροή, την κοινωνική επιβολή και την ιδεολογική ηγεμονία της άρχουσας τάξης, που εξασφάλιζε κατά κανόνα την ποθητή αντιπροσώπευση της στο κοινοβούλιο. Έτσι ο λαός, αποκλεισμένος απ τα πρώτα κιόλας χρόνια της επανάστασης από τις πολιτικές διαδικασίες, ήταν αναγκασμένος να ακολουθεί ή να ταυτίζεται με τον εκάστοτε αρχηγό του ισχυρότερου κατά περίσταση, κόμματος που κι αυτό ήταν εξαρτημένο από τοπικούς κομματικούς παράγοντες. Ως το 1875, οι ξενοκίνητοι, λόγω της κοινωνικοοικονομικής εξάρτησης του ελλαδικού χώρου, πολιτικοί μηχανισμοί θα ακολουθήσουν και στον εξωτερικό τομέα αντιφατική πολιτική, επηρεασμένοι από τη συναισθηματική πίεση του εθνικού φρονήματος στο εσωτερικό και του ψυχρού πραγματισμού των επιταγών των ξένων συμφερόντων. Οι πολιτικοί αρχηγοί της εποχής (Βούλγαρης, Κουμουνδούρος, Δεληγιώργης και Ζαΐμης) θα υποταχθούν κι αυτοί στην αναγκαστική πορεία μέσα

56 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 54 στον δαιδαλώδη χώρο των πολιτικών εφαρμογών που οι «προστάτιδες» Δυνάμεις απαιτούσαν. Π. Πετρίδη, ό.π., σσ Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του παραθέματος : α) Να παρουσιάσετε τις συνθήκες μεταβολής της λειτουργίας του κοινοβουλευτισμού και να κρίνετε τη συμβολή του Χ. Τρικούπη σ αυτήν. β) Να τεκμηριώσετε το χαρακτηρισμό του βασιλικού λόγου της 11ης Αυγούστου 1875 από το Σβώλο ως «ιστορικού». ΠΗΓΗ Τις πταίει Στο άρθρο «Τις πταίει» που δημοσιεύτηκε στους «Καιρούς» γράφονται ανάμεσα στα άλλα και τα εξής: «Ας αφεθή να λειτουργήση το πολίτευμα, εν τη βεβαιότητι, ότι εκ της πλειονοψηφίας της βουλής μορφώνεται η κυβέρνησις και ταχέως θα ίδωμεν την Βουλήν συντασσομένην εις δυο κόμματα. Ουδέν των θεμελιωδών ζητημάτων, άτινα εν Γαλλία ή Ιταλία διαιρούσι τους πολιτευομένους εις πολλά κόμματα, έχομεν εν Ελλάδι τα πολλά κόμματα παρ ημίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των μειονοψηφιών εις την εξουσίαν»... Ο Τρικούπης δημοσίευσε και δεύτερο άρθρο στην ίδια εφημερίδα με τον τίτλο «Παρελθόν και ενεστώς». Σ αυτό εξηγούσε ότι ο Όθων, παρόλο που ήταν ενάρετος, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την έξωσή του, παραβιάζοντας συνεχώς το Σύνταγμα. Με τη μεταπολίτευση, συνέχιζε, τα πράγματα δεν καλυτέρεψαν. «Η δημοσία ηθική, ήτις είναι το θεμέλιον πάσης πολιτείας, δεινοτερα ή εν τω παρελθόντι υπέστη και υφίσταται τραύματα τον χρόνον της κακοηθειας σύρει εμμανώς η νόμιμος κυβέρνησις» Και για να αποδείξει τον ισχυρισμό του ανέφερε παραδείγματα νοθείας και βίας που έγιναν στην Αττική και στη Ζάκυνθο. Υποστήριζε ότι το κράτος ήταν ακυβέρνητο και αδιοίκητο και στην πολιτική διαφθορά είχε προστεθεί η κοινωνική εξαχρείωση. Την ώρα της θεραπείας την έβλεπε να πλησιάζει, γιατί το κακό είχε ξεπεράσει κάθε όριο.... Η κρίση κορυφώθηκε... Ο Γεώργιος κάλεσε τον Τρικούπη και του ανέθεσε να σχηματίσει κυβέρνηση και να διενεργήσει νέες εκλογές, δείχνοντας έτσι ότι είχε επηρεασθεί από την αρθρογραφία του Τρικούπη. Η βασιλική ενέργεια όμως ερχόταν σε αντίθεση προς το πνεύμα του «Τις πταίει». Ο Τρικούπης δεν ήταν μέλος της βουλής, ούτε διέθετε σ αυτή την υποστήριξη κάποιας ομάδας που θα του έδινε το δικαίωμα να διεκδικήσει τον τίτλο του αρχηγού της μειοψηφίας. Εξάλλου οι σχέσεις του με τους άλλους αρχηγούς δεν ήταν καλές. Κανονικά ο Γεώργιος, αν ήθελε να συμμορφωθεί με όσα δίδασκε ο Κουμουνδούρος και υιοθετούσε ο Τρικούπης, έπρεπε να καλέσει τους τρεις ηγέτες που αντιπολιτεύονταν το Βούλγαρη και να τους ζητήσει να σχηματίσουν συμμαχική κυβέρνηση... Δεν είναι σαφές αν ο Γεώργιος συμμορφώθηκε με συμβουλή που του έδωσε ο Κουντουριώτης και που του επανέλαβε ο Άγγλος πρεσβευτής ή αν το ένστικτό του του υπαγόρευσε τη λύση, που τον βοηθούσε να ξεπεράσει την κρίση, με την προβολή νέου στόχου στις επιθέσεις της αντιπολιτεύσεως.... Όταν ο Γεώργιος τον κάλεσε και του ανέθεσε την κυβέρνηση, κανονικά δε θα έπρεπε να δεχθεί. Θα έχανε όμως την ευκαιρία να επιβληθεί ως ηγετική φυσιογνωμία. Γι αυτό και δέχθηκε. Εξάλλου διέθετε αποφασιστικό επιχείρημα, για να αποκρούει κάθε κατηγορία ευνοίας. Θα ενεργούσε γνήσιες, ανόθευτες, ελεύθερες εκλογές.... Η καινούργια βουλή συνεδρίασε για πρώτη φορά στις 11 Αυγούστου και άκουσε το λόγο που διάβασε ο βασιλιάς και είχε γράψει το Τρικούπης....

57 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 55 Η δήλωση αυτή του βασιλιά, για την αρχή της δεδηλωμένης, που τον δέσμευε ηθικά, όχι συνταγματικά, αποτελούσε ουσιαστική κατάργηση του άρθρου 31 («Ο βασιλεύς διορίζει και παύει τους υπουργούς αυτού») και του άρθρου 37, σε ό,τι αφορούσε το δικαίωμά του να διαλύει τη βουλή. Γιατί, αφού δε θα είχε το δικαίωμα να διαλέγει τους υπουργούς του, αλλά θα ήταν υποχρεωμένος να διορίζει όποιους του υποδείκνυε η βουλή, η συμμετοχή του στο σχηματισμό της κυβερνήσεως θα ήταν τελείως τυπική. Θα περιοριζόταν να διαπιστώσει ποιος αρχηγός είχε την πλειοψηφία στη βουλή και σ αυτόν θα ανέθετε το σχηματισμό κυβερνήσεως. Και αφού η κυβέρνηση θα έπρεπε να έχει τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών, δε διέθετε δυνατότητα διαλύσεως της βουλής χωρίς την συγκατάθεση της πλειοψηφίας. Ο Τρικούπης θέλησε να καθιερώσει στην Ελλάδα το κοινοβουλευτικό σύστημα στην πιο εξελιγμένη μορφή του. Η κυβέρνηση δε θα ήταν απλώς υπεύθυνη απέναντι στη βουλή αλλά και θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία. Έλεγε στη βουλή: «Νομίζω ότι η βουλή αντιπροσώπους αυτής έχει τους υπουργούς ούτοι δεν είναι μόνον όργανα του στέμματος, αλλά και όργανα της βουλής. Η κυβέρνησις, εκλεγόμενη υπό του στέμματος καθ υπόδειξιν της πλειονοψηφίας της βουλής, είναι επιτροπή εργαζομένη υπό τον έλεγχον της βουλής». Ο Σ. Σβώλος χαρακτηρίζει το βασιλικό λόγο της 11ης Αυγούστου 1875 ως «ιστορικόν», γιατί με αυτόν ο Τρικούπης πρόβαλε το πρότυπο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας έτσι, που θα μπορούσε να αποτελέσει την εποχή εκείνη ιδανικό για τις κοινοβουλευτικές χώρες της Ευρώπης. Δεν αρκέστηκε να υποστηρίξει ότι ο «κοινοβουλευτισμός δεν ήταν μόνον σύστημα πολιτικής ευθύνης των υπουργών, αλλά σύστημα ουσιαστικής ασκήσεως της εκτελεστικής εξουσίας υπό της πλειονοψηφίας της βουλής, χρησιμοποιούσης την κυβέρνησιν ως επιτροπήν της», αλλά και εισηγήθηκε να καθιερώσει η ευρεία εκλογική περιφέρεια και η αναλογική αντιπροσωπεία, να ορισθεί η ποινική ευθύνη των υπουργών. Κατά τον Σβώλο, «αι ιδέαι αύται του μεγάλου πολιτικού ευρίσκοντο εις επαφήν και προς την κοινήν γνώμην του τότε πολιτικού κόσμου, ως αποδεικνύει και η συζήτησις επί της απαντήσεως εις τον λόγον του θρόνου, καθ ην ετονίσθη ότι η «αναγνώρισις» των προνομιών της βουλής και η καθιέρωσις του κοινοβουλευτισμού απετέλουν εφαρμογήν του «πνεύματος του γράμματος του συντάγματος», ην είχεν ενόρκως υποσχεθή ο βασιλεύς»... Οι μεταρρυθμίσεις που καθιέρωνε ο νέος νόμος, εκτός από τη σύντμηση του χρόνου ψηφοφορίας σε μια μέρα (που άρχιζε την ώρα της ανατολής και έληγε την ώρα της δύσεως του ηλίου) ήταν οι ακόλουθες: 1) Ο δημότης δε χρειαζόταν πια να έχει κάποια ιδιοκτησία ή να ασκεί κάποιο επάγγελμα ή επιτήδευμα για να έχει το δικαίωμα να ψηφίσει. Αρκούσε να έχει συμπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας του. 2) Ο εκλόγιμος δεν χρειαζόταν να έχει «εν τη επαρχία αφ ης εκλέγηται ακίνητόν τινα ιδιοκτησίαν» αρκούσε να είναι πολίτης Έλληνας, τριάντα χρόνων, που γεννήθηκε ή ήταν εγκαταστημένος επί δυο χρόνια στην επαρχία που εκλεγόταν. 3) Οι εκλογικοί κατάλογοι που χρησιμοποιούνταν ως τη μέρα που δημοσιεύθηκε ο νόμος ακυρώθηκαν. Νέοι κατάλογοι θα συντάσσονταν. Η δικαστική εξουσία θα παρακολουθούσε τη σύνταξη και την αναθεώρησή τους. 4) Αντιπρόσωποι της δικαστικής εξουσίας θα επόπτευαν τη διαδικασία της ψηφοφορίας και θα εξασφάλιζαν τη γνησιότητα του αποτελέσματος. 5) Βαριές ποινές ορίσθηκαν για τους εκλογικούς παραβάτες. 6) Απαραίτητη προϋπόθεση για την ανακήρυξη κάποιου ως υποψηφίου ήταν η πληρωμή των εξόδων της κάλπης. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΓ, σσ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας, το περιεχόμενο του παραθέματος και παρατηρώντας την γελοιογραφία:

58 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 56 α) Να αιτιολογήσετε τη σχέση ανάμεσα στη δεδηλωμένη και στη δημιουργία σταθερών κυβερνήσεων. β) Να επισημάνετε τις σχέσεις του Χ. Τρικούπη με το στέμμα και τις «προστάτιδες» Δυνάμεις και να τις σχολιάσετε. γ) Συμμερίζεστε την άποψη του συγγραφέα του παραθέματος ότι «η περίοδος χαρακτηριζόταν από την έντονη προσπάθεια εξυγίανσης του κοινοβουλευτισμού...» ή όχι; ΠΗΓΗ 1 Η αρχή της «δεδηλωμένης» θα κυριαρχήσει σαν πολιτικός θεσμός, σ ολόκληρο τον πολιτικό βίο του Χαρίλαου Τρικούπη και θα συνδεθεί ιστορικά με τον δικομματισμό: την ύπαρξη, δηλαδή, δυο κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων με εναλλαγές στην εξουσία. Στη φάση αυτή ( ) ο «τρικουπισμός» θ αποτελέσει τη συνέχεια της παράοδσης του κόμματος του Μαυροκορδάτου και του κόμματος του Μαυροκορδάτου και του Βούλγαρη (με φιλοβρετανικό προσανατολισμό) σε αντιπαράθεση με τον «δηλιγιαννισμό» που προερχόταν από την πολιτική παράδοση του Κωλέττη και του Κουμουνδούρου (με ρωσσογαλλικό, κατά κανόνα, προσανατολισμό) 43. Αξίζει, ωστόσο, να επιμείνουμε στα πολιτικά οράματα του Τρικούπη, που πέρα από την πεποίθηση του ότι η λαϊκή αντιπροσωπεία όφειλε να διαδραματίζει το ρόλο του μετασχηματιστή των κομμάτων σε δύο κυρίαρχες παρατάξεις, απέβλεψε, παράλληλα, στην αποδυνάμωση του «πελατειακού συστήματος» που είχε παγιωθεί, ώστε ν αποσυνδεθεί ο κρατικός μηχανισμός από τους πολιτικούς του προστάτες και ν αποδιαρθρωθούν οι φατρίες που δομούνταν ανάμεσα στους υπάλληλους και τους βουλευτές. Ο Τρικούπης, παρ όλο αυτά, υπήρξε κι αυτός θιασώτης της ξένης προστασίας κι εξάρτησης, του υποτελειακού δηλαδή καθεστώτος που είχε επιβληθεί από τις «προστάτιδες» Δυνάμεις, ταυτιζόμενος συχνά με τις απόψεις και επιλογές του Γεωργίου Α Οι απογοητεύσεις από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και το Συνέδριο του Βερολίνου θα στρέψουν, με την ελπίδα μιας «καλύτερης αντιμετώπισης», το στέμμα προς την Αυστοουγγαρία. Οι «στενότερες σχέσεις» που επιδίωξε ο βασιλιάς δεν θ αφήσουν ασυγκίνητο τον (αγγλόφιλο ωστόσο) Τρικούπη, που σε απόρρητη συνάντηση του με τους Αυστριακούς αξιωματούχους θα δηλώσει απροκάλυπτα ότι σαν μικρή χώρα η Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να αξιώσει την άσκηση μιας ανεξάρτητης εθνικής πολιτικής. Οι πιο πάνω θέσεις του έντιμου πολιτικου άντρα δεν διέφεραν, στην ουσία, από την πάγια σχεδόν πολιτική των δυνάμεων της ολιγαρχίας στο ζήτημα της εξασφάλισης μόνιμής για τη χώρα «προστασίας»... Σύμφωνα με τις απόψεις του Αρ. Μάνεση (Συνταγματικόν Δίκαιον, τόμ. Α ) η αρχή της δεδηλωμένης εφαρμόστηκε κατά το ένα μόνο σκέλος της: Η εμπιστοσύνη της Βουλής ήταν το αναγκαίο αλλά όχι και έπαρκές προσόν για την παραμονή μιας κυβέρνησης στην εξουσία, ενώ για το διορισμό της δεν ήταν καν το αναγκαίο προσόν πάντοτε. Η περιστολή της εφαρμογής της «δεδηλωμένης» είχε σα συνέπεια να επαναληφθούν οι επεμβάσεις του στέμματος στη διακυβέρνηση του τόπου, με επακόλουθο την παύση κυβερνήσεων μολονότι απολάμβαναν της εμπιστοσύνης της Βουλής Ο «τρικουπισμός», που εξέφραζε την οπτική του «ιδιωτικού αστισμού», θα βρεθεί αντιμέτωπος με τον «δηληγιαννισμό», φορέα του «γραφειοκρατικού αστισμού», βλ. Κ. Βεργόπουλου, Κράτος και οικονομική πολιτική στον 19 ο αιώνα, σ. 28 επ. 44 Το κοινοβουλευτικό σύστημα, στο μέτρο που εφαρμόστηκε, θεωρήθηκε ως απλή «πρακτική» ή «συνθήκη του πολιτεύματος» χωρίς νομικό χαρακτήρα και νομικές κυρώσείς μέχρι τη ρητή καθιέρωσή του από τα Σύνταγμα του Δεν πρέπει πάντως να λησμονούμε πως το σύστημα αυτό (αντίθετα απ

59 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 57 Και στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όπως προκύπτει, η διαχείριση της εξουσίας τελούσε υπό τον έλεγχο μιας αυτόνομης -όχι απαραίτητα αντίθετης στα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα- πολιτικής ολιγαρχίας όπου ο θρόνος κατείχε δεσπόζουσα θέση (χωρίς να την αντλεί φυσικά από κοινωνικές δυνάμεις ή ιστορικές ρίζες), συνιστώντας θεσμό, που είχαν καλλιεργήσει οι πολιτικές ιδιαιτερότητες στο ελληνικό κράτος, προορισμένο να συνθέτει τον κρίκο των φυγόκεντρων τάσεων που ενυπήρχαν στο συνασπισμό της εξουσίας σε συνδυασμό προς το πλέγμα της ξένης εξάρτησης. Αναμφίβολα, οι πολιτικές πρωτοβουλίες του θρόνου στην Ελλάδα, στόχευαν (με την καλλιέργεια της διχόνοιας ανάμεσα στα κόμματα και τους εκβιασμούς της εντολής για την πρωθυπουργία) στη διατήρηση κι ενίσχυση της δύναμης του αλλά και στη διευκόλυνση, παράλληλα, της συμμετοχής δυνάμεων ξένων προς την ελληνική κοινωνία στο παιχνίδι της εξουσίας υπό την πατρωνεία του ίδιου του βασιλιά 45. Σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε, τον Απρίλιο του 1896, στην εφημερίδα «Ακρόπολι», ο Γεώργιος Α χαρακτηριζόταν ως «ο μέγιστος των ρουσφετολόγων», ενώ ο μεταγενέστερος πρωθυπουργός Δημ. Ράλλης δήλωνε, την ίδια περίπου εποχή, ότι η βασιλεία «είχε δράσει επιζημίως» κι ακόμη ότι «συναλλαγή μεταξύ λαού και πολιτευομένων δεν υπήρξεν τοσαύτη όση υπήρξε μεταξύ του στέμματος και των κυβερνήσεων αυτού» τέλος, ότι «η εξωτερική πολιτική εις τας χείρας της Αυλής απέτυχεν οικτρότατα». Παρ όλα αυτά, θα πρέπει να δεχθούμε ότι η φάση αυτή της πολιτικής μας ζωής ( ), αντιπροσώπευε πράγματι μια περίοδο, όπου η πρόσκαιρη έστω πολιτική ισχυροποίηση νέων δυνάμεων υπό την ηγεσία του Τρικούπη (βαθιά επηρεασμένου από τα πρότυπα της λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού) χαρακτηριζόταν από την έντονη προσπάθεια εξυγίανσης του κοινοβουλευτισμού και περιορισμού της πολιτικής ισχύος των κομματαρχών - προσπάθειας που απέβλεψε στη δημιουργία κομμάτων με αρχές, πολιτικών, δηλαδή, σχηματισμών με συγκεκριμένο ιδεολογικό περιεχόμενο, προσανατολισμό και πρόγραμμα. Π. Πετρίδη, ό.π., σσ ΠΗΓΗ 2 ΕΙΚΟΝΑ ότι στη Μεγάλη Βρετανία) είχε μεταφυτευθεί στην Ελλάδα χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες κοινωνικοπολιτικές προϋποθέσεις, βλ. και Γ. Αναστασιάδη στον συλλογικό τόμο Ελλάδα, Ιστορία και πολιτισμός, (1982) τόμ. 7, σ. 158 επ. 45 Κατά βάση η εξωτερική πολιτική, τα δημόσια οικονομικά και οι προμήθειες πολεμικού υλικού ήταν οι περιοχές όπου η ξένη «προστασία» εκμεταλλευόταν τις προνομιακές σχέσεις της με το στέμμα, ό.π., σ. 158.

60 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 58 Η μακροχρόνια άσκηση της εξουσίας από τον Χ. Τρικούπη και το γεγονός ότι στην περίοδο , σε αντίθεση με τον αντίπαλο του Θ. Δηλιγιάννη,... ήρθε σε σύγκρουση με το στέμμα, έδωσαν λαβή στην αντιπολίτευση να τον χαρακτηρίζει «ευνοούμενο της Αυλής». Επάνω: γελοιογραφία από το «Νέο Αριστοφάνη», όπου εμφανίζονται ο διάδοχος Κωνσταντίνος και τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας να κάνουν «καντάδα» στην ελιά, το σύμβολο του τρικουπικού κόμματος, ενώ ο ίδιος ο Γεώργιος Α την στηρίζει με τις πλάτες του (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ. 34 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2003 Λαμβάνοντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε στα ερωτήματα: α. Ποιο πρόβλημα της κοινοβουλευτικής ζωής θίγει ο Χαρίλαος Τρικούπης στο άρθρο του; Μονάδες 13 β. Να προσδιορίσετε τη θέση του βασιλιά και τις επιπτώσεις της στην πολιτική ζωή της χώρας. Μονάδες 12 Κείμενο Α "Αφ' ότου κατά το 1868 εγκαθιδρύθη η αρχή των κυβερνήσεων της μειοψηφίας, παν νέον βήμα της εξουσίας μαρτυρεί περί του σκοπού εις τον οποίον αυτή αποβλέπει. Αψευδής δε απόδειξις του διενεργουμένου σχεδίου και αι προσφάτως διεξαχθείσαι βουλευτικαί εκλογαί... Καλούνται εις την εξουσίαν κυβερνήσεις αποκρουόμεναι παρά της πλειοψηφίας του Έθνους, χορηγείται εις αυτάς η διάλυσις της Βουλής και συνάμα παν μέσον επηρεασμού των συνειδήσεων του λαού και νοθεύσεως των εκλογών και λέγομεν ύστερον ότι πταίει ο λαός δια την τοιαύτην κατάστασιν". Από άρθρο του Χαρίλαου Τρικούπη στην εφημερίδα "Καιροί" στις 29 Ιουνίου Κείμενο Β "Όπως πλήρης υπήρξεν ο προς τα δικαιώματα του λαού περί την εκλογήν των βουλευτών σεβασμός της κυβερνήσεώς μου, ούτως πλήρης θέλει είσθαι η παρ' εμού αναγνώρισις των από του γράμματος και πνεύματος του συντάγματος στηριζομένων προνομιών των εκλεκτών του Έθνους. Αι προνομίαι αύται της Βουλής ανταποκρίνονται προς καθήκοντα επιβαλλόμενα εις αυτήν. Απαιτών ως απαραίτητον προσόν των καλουμένων παρ' εμού εις την κυβέρνησιν του τόπου την δεδηλωμένην προς αυτούς εμπιστοσύνην της πλειοψηφίας των αντιπροσώπων του Έθνους, δέχομαι ίνα η Βουλή καθιστά εφικτήν την ύπαρξιν του προσόντος τούτου, άνευ του οποίου αποβαίνει αδύνατος η αρμονική λειτουργία του πολιτεύματος". Από το λόγο του βασιλιά Γεωργίου Α στη Βουλή στις 11 Αυγούστου ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ 2007 Αφού μελετήσετε τα παρατιθέμενα άρθρα των Συνταγμάτων του 1844 και του 1864 και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να εντοπίσετε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των δύο Συνταγμάτων. Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΑ Κείμενο Α: από το Σύνταγμα του 1844 Περί δημοσίου δικαίου των Ελλήνων Άρθρον 10 Πας τις δύναται να δημοσιεύη προφορικώς τε, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος και λογοκρισία δεν επιτρέπεται.

61 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 59 Οι υπεύθυνοι συντάκται, εκδόται και τυπογράφοι εφημερίδων δεν υποχρεούνται εις ουδεμίαν χρηματικήν προκαταβολήν λόγω εγγυήσεως. Οι εκδόται εφημερίδων θέλουν είσθαι πολίται Έλληνες. Περί συντάξεως της Πολιτείας Άρθρον 15 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται συνάμα υπό του Βασιλέως, της Βουλής και της Γερουσίας. Άρθρον 20 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων Υπουργών. Άρθρον 21 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Κείμενο Β: από το Σύνταγμα του 1864 Άρθρον 10 Οι Έλληνες έχουσι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ησύχως και αόπλως μόνον εις τας δημοσίας συναθροίσεις δύναται να παρίσταται η Αστυνομία. Αι εν υπαίθρω συναθροίσεις δύνανται να απαγορευθώσιν, αν ως εκ τούτων επίκηται κίνδυνος εις την δημοσίαν ασφάλειαν. Άρθρον 14 Έκαστος δύναται να δημοσιεύη προφορικώς, εγγράφως και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρών τους νόμους του Κράτους. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία ως και παν άλλο προληπτικόν μέτρον απαγορεύονται... Άρθρον 21 Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουσιν εκ του Έθνους, ενεργούνται δε καθ ον τρόπον ορίζει το Σύνταγμα. Άρθρον 22 Η νομοθετική εξουσία ενεργείται υπό του Βασιλέως και της Βουλής. Άρθρον 27 Η εκτελεστική εξουσία ανήκει εις τον Βασιλέα, ενεργείται δε δια των παρ αυτού διοριζομένων υπευθύνων υπουργών. Άρθρον 28 Η δικαστική εξουσία ενεργείται δια των δικαστηρίων, αι δε δικαστικαί αποφάσεις εκτελούνται εν ονόματι του Βασιλέως. Αλέξανδρος Σβώλος, Τα ελληνικά Συντάγματα , Αθήνα 1972, σελ και 155. ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2011 Γ1 Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στις βασικές ρυθμίσεις του Συντάγματος του Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ Ἀνώτατος ἄρχοντας τοῦ κράτους ὁρίσθηκε ὁ βασιλιάς, στὸν ὁποῖο ἀνατέθηκε ἡ νομοθετικὴ λειτουργία καθὼς καὶ στὴ Βουλή (ἄρθρ. 22), μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἁρμόδιοι γιὰ τὴν ὑποβολὴ σχεδίων νόμων ἦταν τόσο ὁ βασιλιὰς μέσω τῶν ὑπουργῶν ὅσο καὶ ἡ Βουλή, καὶ ὅτι ἡ ψήφιση τῶν σχεδίων θὰ γινόταν ἀπὸ τὴ Βουλή, ἐνῶ ἡ κύρωση καὶ ἡ δημοσίευσή τους, γιὰ νὰ γίνουν νόμοι, ἀπὸ τὸ βασιλιά (ἄρθρ. 36). Ἡ Βουλὴ θὰ ἀπαρτιζόταν ἀπὸ βουλευτὲς οἱ ὁποῖοι θὰ ἐκλέγονταν μὲ ἄμεση, καθολική καὶ μυστικὴ ψηφοφορία, καὶ θὰ ἀντιπροσώπευαν τὸ ἔθνος καὶ ὄχι μόνο τὴν ἐπαρχία ὅπου ἐκλέγονταν. Ἡ διάρκεια τῆς βουλευτικῆς περιόδου καθορίσθηκε νὰ εἶναι τέσσερα χρόνια, καὶ ὁ ἀριθμός τῶν βουλευτῶν ἀνάλογος μὲ τὸν πληθυσμὸ τῆς βουλευτικῆς περιφέρειας (ἐπαρχίας), σὲ καμιὰ περίπτωση ὅμως, στὸ σύνολό του, μικρότερος ἀπὸ 150 [...]. Δεύτερο νομοθετικὸ σῶμα δὲν ἱδρύθηκε καὶ ἔτσι δὲν ἀναβίωσε ἡ Γερουσία, ποὺ εἶχε καταργηθεῖ ἀπὸ τὴ Συνέλευση μὲ εἰδικὸ ψήφισμα [...] Ἡ ἐκτελεστικὴ ἐξουσία ἀνατέθηκε στὸ βασιλιά, ὁ ὁποῖος θὰ τὴν ἀσκοῦσε μέσω τῶν ὑπουργῶν, ποὺ ὁ ἴδιος θὰ διόριζε. Τὸ πρόσωπο τοῦ βασιλιᾶ ἀναγνωρίσθηκε ἀνεύθυνο καὶ ἀπαραβίαστο [...].

62 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 60 Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΓ : Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1833 ὡς 1881, Ἀθήνα: Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, 1977, σ ΟΜΟΓΕΝΩΝ 2010 Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται να αναφερθείτε: α. στην ασάφεια του συντάγματος του 1864 που αφορούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης και την εκμετάλλευση της ασάφειας αυτής από τον βασιλιά Γεώργιο Α' (μονάδες 15) β. στον τρόπο αντιμετώπισης του πολιτικού προβλήματος που δημιουργήθηκε (μονάδες 10). Μονάδες 25 ΚΕΙΜΕΝΟ [...] Το νέο σύνταγμα,... δημιούργησε καθεστώς «βασιλευομένης δημοκρατίας». [...] Ό βασιλιάς [...] είχε το δικαίωμα να διορίζει και να απολύει τους υπουργούς και να διαλύει τη Βουλή - δικαίωμα που έμελλε να το ασκήσει συχνά εξαιτίας της αστάθειας που παρουσίαζαν οι συνασπισμοί των κομμάτων. 'Αν και το σύνταγμα είχε θεωρητικά θεμέλιό του την αρχή ότι κυρίαρχη εξουσία ήταν ό λαός, δεν ήταν πάντα φανερό ποιά από τις κοινοβουλευτικές φατρίες αντιπροσώπευε πραγματικά τη βούληση του Έθνους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ό βασιλιάς, αν και δεν είχε εκτεταμένες συνταγματικές εξουσίες, ασκούσε σημαντική επιρροή, που οι Έλληνες πολίτικοι τη χρησιμοποιούσαν όταν και όπως τους βόλευε και την κατάγγελλαν όταν ήταν αντίθετη στα συμφέροντά τους. Για να πετύχει να διεκπεραιωθούν οι διάφορες υποθέσεις ή για να προσαρμόσει την εξωτερική πολιτική στο πλαίσιο που χάραζαν οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις, ό βασιλιάς βρέθηκε συχνά στην ανάγκη να δεχτεί κυβέρνηση μειοψηφίας ή και εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα ως πρωθυπουργούς [...] Douglas Dakin, Ή Ενοποίηση της Ελλάδας , μτφ. Α. Ξανθόπουλος, Μορφωτικό "Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1989, σσ Η ΕΔΡΑΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΥ 1.Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της πηγής και της γελοιογραφίας: α) Να περιγράψετε την πολιτική ατμόσφαιρα που επικράτησε κατά τα πρώτα χρόνια άσκησης της πολιτικής από τον Χ. Τρικούπη και να αιτιολογήσετε τις «μεταπηδήσεις» των βουλευτών. β) Να σχολιάσετε το κλίμα «μανιχαϊσμού 46» που χαρακτηρίζει την πολιτική ζωή της Ελλάδος, διχάζοντας τον ελληνικό λαό σε αντίπαλα αλληλομισούμενα «θανασίμως» στρατόπεδα. ΠΗΓΗ 1 Έχοντας σχηματίσει συγκροτημένη πολιτική ομάδα από το 1873 (το λεγόμενο «Πέμπτο» κόμμα ή νεωτεριστικό κόμμα), ο Τρικούπης εμφανίσθηκε σαν αυτοδύναμος πολιτικός αρχηγός μόνο μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1875, κατά τις οποίες συγκέντρωσε γύρω του πάνω από 30 βουλευτές. Η σύντομη πρωθυπουργία 46 Δυαρχική θρησκεία (ιδρύθηκε τον 3 ο μ.χ. αιώνα από τον Πέρση Μάνη ή Μάνευτα) σύμφωνα με την οποία υπάρχουν δύο αρχές: του καλού και του κακού σε αδιάκοπη πάλη μεταξύ τους.

63 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 61 του του 1880 είχε ενισχύσει τη θέση του και ο θάνατος των αντιπάλων του του άφηνε πια το πεδίο ελεύθερο. Μέσα σε τρία χρόνια το «Πέμπτο» κόμμα έγινε αυτόματα το «Δεύτερο», κληρονομώντας αρκετούς ζαϊμικούς, δεληγεωργικούς αλλά και βουλγαρικούς πολιτευτές και κομματάρχες... Οι εκλογές του Δεκεμβρίου 1881 εγκαινίασαν την τέταρτη πρωθυπουργία του Χ. Τρικούπη που για πρώτη όμως φορά στηριζόταν σε συμπαγή κοινο-βουλευτική πλειοψηφία. Ανοίχθηκε έτσι μια νέα περίοδος στην οποία κυριάρχησε απόλυτα σχεδόν η προσωπικότητά του. Για 13 σχεδόν χρόνια -ως τον Ιανουάριο του ο Τρικούπης ήταν σχεδόν συνεχώς πρωθυπουργός: δεν παρέδωσε την εξουσία στους αντιπάλους του παρά τρεις μόνο φορές και για διάστημα που δεν ξεπερνούσε στο σύνολό του τα τρία χρόνια, σφραγίζοντας έτσι μια ολόκληρη εποχή. Ο κύριος αντίπαλος του Αλέξανδρος Κουμουνδούρος εξαφανίσθηκε γρήγορα από την πολιτική σκηνή. Απογοητευμένος από την ήττα του, αρρώστησε και πέθανε ένα χρόνο αργότερα. Βαθμιαία η θέση του Τρικούπη ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο. Στους πρώτους μήνες της νέας κυβερνήσεως η τρικουπική πλειοψηφία αυξανόταν από μέρα σε μέρα, καθώς οι κουμουνδουρικοί βουλευτές προσέγγιζαν, διαδοχικά το νέο ανερχόμενο πολιτικό άστρο. Ακόμα και οι δύο μουσουλμάνοι βουλευτές της Θεσσαλίας έκλιναν προς την κυβέρνηση, ίσως όπως σημειώνει ειρωνικά ο Γάλλος πρεσβευτής De Mouy, γιατί πίστευαν πως η τρικουπική άνοδος ήταν «γραμμένη». Από το τέλος της ανοίξεως του 1882 ο Τρικούπης είχε επιβάλει την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του. Χρειάσθηκε αρκετός καιρός για να επανασυμπτυχθεί η αντιπολίτευση γύρω από το διάδοχο του Κουμουνδουρου, το Θ. Δηλιγιάννη. Απερίσπαστος πια από οποιονδήποτε κίνδυνο ανατροπής του, ο Τρικούπης προχώρησε ακάθεκτος για να θέσει σε εφαρμογή τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια. Είναι η πρώτη φορά στη νεώτερη ελληνική ιστορία που ένας κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός, έχοντας ταυτόχρονα την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και διατηρώντας τα νώτα του καλυμμένα στο μέτρο που δε φοβόταν βασιλικές παρεμβολές, μπορεί να εφαρμόσει ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Ως τότε, η μακρότερη κοινοβουλευτική πρωθυπουργία ήταν η πολιτεία του Δεληγεώργη το , που μόλις ξεπέρασε τον ενάμιση χρόνο. Ο Τρικούπης θα ξεπεράσει τα 3 χρόνια εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο στην ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία. Το μεταρρυθμιστικό νομοθετικό του έργο, είναι εντυπωσιακό. Ήδη από τους πρώτους μήνες της πρωθυπουργίας του συγκέντρωσε γύρω του ένα εκλεκτό επιτελείο (το νομοδιδάσκαλο Π. Καλλιγά, τους οικονομολόγους Κεχαγιά και Δεμάθα κ.α.), που εργάσθηκε με ταχύτατους ρυθμούς για τη συστηματοποίηση και τη νομοθετική έκφραση των θεσμικών μεταβολών που κρίνονταν αναγκαίες. Η πολιτική ατμόσφαιρα που επικράτησε κατά τα πρώτα δύο χρόνια της κυβερνήσεως Τρικούπη, διευκόλυνε την εκπόνηση του μεγαλόπνοου μεταρρυθμιστικού της έργου, στο μέτρο που η αντιπολίτευση δεν εμφανιζόταν ικανή ούτε να αμφισβητήσει τις πολιτικές και οικονομικές επιλογές, ούτε να διεκδικήσει την εξουσία. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σσ ΠΗΓΗ 2 : ΕΙΚΟΝΑ Με την προσχώρηση στις αρχές του 1882 των Θεσσαλών βουλευτών στο κόμμα του Χ.Τρικούπη παγιώθηκε η κοινοβουλευτική του πλειοψηφία, πράγμα που του επέτρεψε να κυβερνήσει την Ελλάδα για μια τριετία. Δίπλα : ο Τρικούπης σε γελοιογραφία της εποχής, όπου εμφανίζεται σαν αρχάγγελος που ετοιμάζεται να «σκοτώσει» πολιτικά τον κύριο αντίπαλό του Αλέξ. Κουμουνδούρο (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

64 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ Λαμβάνοντας υπόψη το παρακάτω κείμενο και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να αναφέρετε τα στοιχεία της πολιτικής του Χ. Τρικούπη και των αντιπάλων του που αιτιολογούν το χαρακτηρισμό του μεν Χ. Τρικούπη ως «πλουτοκράτη», των δε αντιπάλων του ως «αρχομανών». ΠΗΓΗ Τα δυο κόμματα Χαρακτηριστική είναι η ονομασία των δύο κομμάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την αυτονόμησή της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμικτου «κρατικό-κοινωνικού» συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα. Έτσι ο αγώνας μεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής μηχανής, και γι αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά». Κοινός παρανομαστής μέσα στο δηλιγιαννικό συνονθύλευμα ήταν η άρνηση του χωρισμού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισμού ήταν όχι ο μερισμός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνσή τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοί του σαν «αρχομανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύμα του μικροαστισμού και του λαϊκισμού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόμενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαμπασισμό. Όμως, τα παλιά αυτά στρώματα είχαν ξεπέσει οριστικά. Τους ήταν αδύνατο πια να λειτουργήσουν «οπισθοδρομικά» σαν μια «φεουδαρχική αντίδραση». Αντίθετα, η πολιτική τους παρουσία πήρε αναπότρεπτα τη μορφή της «αρχομανίας», της «θεσιθηρίας», της δημοσιοϋπαλληλίας (μιας «φατριαστικής υπαλληλίας», όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο Τρικούπης). Έτσι, ο παλιός κοτζαμπασισμός εμφανίσθηκε με τη μορφή του εκσυγχρονισμένου μικροαστισμού και λαϊκισμού. Οι μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μετά το 1860 ήταν μεγάλες και οριστικές: στο εξής το βασικό δίλημμα δεν ήταν πια αν η Ελλάδα θα πήγαινε προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, αλλά αν θα ακολουθούσε το δρόμο της αναπτύξεως του κεφαλαίου ή την προοπτική του μικροαστισμού. Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ για το Δηλιγιάννη ήταν ένας αντικειμενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιμοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, μονιμότερη για τον άλλο. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ Απέναντι στο εκσυγχρονιστικό κράτος του Χ. Τρικούπη αντιπαρατίθεται το κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης του Θ. Δηλιγιάννη.

65 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 63 Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη λαμβάνοντας υπόψη σας τις πηγές και το κείμενο του βιβλίου σας. ΠΗΓΗ 1 Στην ουσία, ο Τρικούπης εκπροσωπούσε τον εξευρωπαϊσμό της πολιτικής ζωής, ενώ ο Δηλιγιάννης την παραδοσιακή λειτουργία της. Ο Τρικούπης πίστευε ότι το κράτος χρειαζόταν πολιτική και οικονομική ανόρθωση, πριν γίνει λόγος για εμπλοκή σε αλυτρωτικές περιπέτειες. Γι αυτό και επεδίωξε να καταστήσει τη χώρα διεθνώς αξιόπιστη, να ενθαρρύνει την έναρξη της εκβιομηχάνισης, να βελτιώσει τις επικοινωνίες με την κατασκευή σιδηροδρόμων και την διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου, και να εκσυγχρονίσει το στρατό και το ναυτικό. Ωστόσο, ένα τέτοιο πρόγραμμα ήταν δαπανηρό και συνεπαγόταν αυξημένη φορολογία. Αυτό πρόσφερε εύκολο στόχο στο δημοφιλή και δημαγωγό Δηλιγιάννη, ο οποίος δεν είχε πρόβλημα να δηλώνει ότι ήταν αντίθετος προς οτιδήποτε υποστήριζε ο Τρικούπης. Η επιδεικτική λαϊκιστική ρητορεία του Δηλιγιάννη και η φλογερή προάσπιση μιας «Μεγαλύτερης Ελλάδας», χωρίς αμφιβολία εξέφραζε πιο πιστά τους ενθουσιασμούς και τους μύχιους πόθους του απλού πολίτη από τα αυστηρά μεταρρυθμιστικά προγράμματα του Τρικούπη. Οι παράτολμες όμως πολιτικές επιλογές του Δηλιγιάννη, στις περιόδους που ήταν στην εξουσία, δεν μπορούσαν παρά να θέσουν σε δοκιμασία την ήδη εξασθενημένη οικονομία, όπως συνέβη με τη θνησιγενή κινητοποίηση στη διάρκεια της βουλγαρικής κρίσης του 1885, η οποία κατέληξε στον αποκλεισμό της Ελλάδας από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Επιπλέον, η φιλοπολεμική του πολιτική έμελλε να καταλήξει σε ήττα το 1897, στη διάρκεια του καταστροφικού πολέμου των τριάντα ημερών με την Τουρκία. R. Clogg, Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας , εκδ. Ιστορητής, Αθήνα 1995, σσ ΠΗΓΗ 2 Οι φόροι που είχε αναγκασθεί να επιβάλει ο Τρικούπης, καθώς και τα δάνεια που είχε συνάψει για να φέρει σε πέρας το μεγαλόπνοο έργο του, είχαν προκαλέσει τη δυσφορία ενός μεγάλου μέρους του λαού. Τη δυσφορία αυτή τη καλλιέργησε με δημαγωγικό τρόπο η αντιπολίτευση που του κόλλησε και το επίθετο «φορομπήχτης». Έτσι ο αρχηγός της Θεόδωρος Δηλιγιάννης, ανταποκρινόμενος στις επιθυμίες του λαού και υποσχόμενος να κυβερνήσει χωρίς την επιβολή νέων φόρων και χωρίς τη σύναψη νέων δανείων, κατορθώνει να τον ανατρέψει στις 7 Απριλίου Απ. Βακαλόπουλου, Νέα Ελληνική Ιστορία , εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σ Αφού λάβετε υπόψη το παρακάτω κείμενο να επισημάνετε: α) Τις μεταρρυθμίσεις που εισήγαγε ο Χ. Τρικούπης για να επιτύχει την εξυγίανση των πολιτικών κομμάτων. β) Τα αποτελέσματα των προσπαθειών του. ΠΗΓΗ Τότε ακριβώς ο Τρικούπης σκέφθηκε ότι ήταν ευκαιρία να εξυγιάνει, όπως νόμιζε, τον πολιτικό κόσμο από τα μιάσματά του και να εξευγενίσει το ιδεολογικό περιεχόμενο των κομμάτων. Με το κύρος του κατόρθωσε, ώστε να επιβληθεί σε μια βουλή που αποτελούνταν από πρώην οπαδούς του Δηλιγιάννη, και να εγκριθεί με καταπληκτική πλειοψηφία ο νέος εκλογικός νόμος, που περιόριζε τον αριθμό των βουλευτών από σε 150 μόνο και ο οποίος καθιέρωνε την ευρεία περιφέρεια αντί της στενής, με βάση της οποίας γίνονταν ως τότε οι εκλογές στην Ελλάδα. Με

66 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 64 την μεταρρύθμιση αυτή ο Τρικούπης ήλπιζε δύο πράγματα 1) ότι μέσα από μια μεγάλη περιφέρεια θα υπήρχαν μεγαλύτερες πιθανότητες να βελτιωθεί το ποιόν των βουλευτών και 2) ότι θα συντριβόταν η δύναμη των τοπικών κομματαρχίσκων, και έτσι θ αποδεσμευόταν ο λαός απ αυτούς και θα διευκολυνόταν ν αποκτήσει μια υπεύθυνη προσωρινή γνώμη για τα πολιτικά πρόσωπα. Σκοπός του Τρικούπη ήταν να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις εκείνες που θα ευνοούσαν την ανάδυση νέων πολιτικών κομμάτων, κομμάτων όμως αρχών και όχι προσώπων, όπως ήταν τα κόμματα τότε, αν εξαιρούσε κανείς εν μέρει το φιλελευθέρων ριζοσπαστικών αρχών κόμμα του Τρικούπη. Η προσπάθεια όμως αυτή απέτυχε. Η δύναμη των επαρχιακών παραγόντων έμεινε σταθερή, γιατί αυτοί κατευθύνονταν τώρα από το κέντρο, η συναλλαγή των κομματαρχών-βουλευτών-κυβερνήσεως εξακολουθούσε, οι κομματικοί αγώνες έφθαναν ως τον εκτραχηλισμό και τα πολιτικά κόμματα έμειναν προσωποπαγή. Απ. Βακαλόπουλου, Νέα Ελληνική Ιστορία , εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σσ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου και του παραθέματος: α) Αφού παρουσιάσετε τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν την «παντοδυναμία» των βουλευτών, να αξιολογήσετε τη σημασία των μέτρων που έλαβε ο Χ. Τρικούπης για τον περιορισμό της. β) Να αναλύσετε την άποψη του συγγραφέα του παραθέματος ότι «τα μέτρα του Τρικούπη απέτυχαν λόγω της αδράνειας της κοινωνίας των πολιτών» και να εκθέσετε τις σκέψεις σας. ΠΗΓΗ Επανειλημμένες προσπάθειες εκρίζωσης της «συναλλαγής» και των σχέσεων πελατείας από τα πολιτικά ήθη από τον Χ. Τρικούπη Τη σχετική ανεξαρτητοποίηση του βουλευτή από τα προσωποποιημένα του ερείσματα αποσκοπούν οι επαγγελόμενες μεταρρυθμίσεις του εκλογικού συστήματος. Δύο είναι οι σημαντικώτερες Τρικουπικές τροποποιήσεις, που ψηφίστηκαν το Από τη μια μεριά η υποκατάσταση της νομαρχιακής στην επαρχιακή βάση, που τετραπλασίαζε ή πενταπλασίαζε τις εκλογικές περιφέρειες. Η λογική της διεύρυνσης είναι φανερή: ελπίζονταν ότι η αύξηση του αριθμού των ψηφοφόρων θα καθιστούσε πολύ λιγώτερο εγχειρηματικές στην εκλογή των βουλευτών τις οποιεσδήποτε πιέσεις, δωροδοκίες, εξαγορές ή προσωπικές απειλές, με μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα την αποδυνάμωση της τυραννίας του τοπικού κομματάρχη και των υπαλλήλων που λειτουργούσαν σαν όργανά του, και την απαρχή μιας εκλογικής πρακτικής βασισμένης σε γενικώτερα ιδεολογικά κριτήρια. Τον ίδιο ακριβώς σκοπό εξυπηρετούσε η μείωση του αριθμού των βουλευτών από 245 στο ελάχιστο συνταγματικό όριο των 150. Αλλά οι μεταρρυθμίσεις αυτές ανετράπησαν, μόλις ο Δεληγιάννης επανήλθε στην εξουσία.... Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να εντάσσεται και το ευρύτερης σημασίας σχέδιο εκλογικής μεταρρύθμισης του Τρικούπη, που μνημονεύει ο Γ. Ασπρέας: (26) το σχέδιο του να ανατρέψει την καθολική ψηφοφορία θέτοντας σαν προϋπόθεση την ακίνητη ιδιοκτησία ή ένα στοιχειώδες μορφωτικό επίπεδο για την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Μια τέτοια μεταρρύθμιση δεν αντιτίθετο ρητά στο Σύνταγμα του 1864 και συζητούνταν σοβαρά από τους συνταγματολόγους της εποχής, όπως π.χ., από το Ν. Σαρίπολο. Αν και η ψήφιση μιας τέτοιας θεμελειακής τροποποίησης του πολιτεύματος ήταν ίσως πολιτικά αδύνατη, λόγω της τεράστιας συμβολικής σημασίας της καθολικής ψηφοφορίας το γεγονός ότι ο Τρικούπης ανέθεσε στο συνεργάτη του Βουλπιώτη την εκπόνηση ενός συγκεκριμένου σχεδίου, μαρτυρεί για τις συνολικές

67 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 65 πολιτειακές αντιλήψεις του πρωθυπουργού. Η καθολική ψηφοφορία δεν εμφανίζονταν μόνο σαν εμπόδιο για την προώθηση των αντιδημοτικών μέτρων ριζικής μεταρρύθμισης που επαγγέλονταν ο Τρικούπης. Ήταν, επίσης παράγοντας που ενίσχυε τη συναλλαγή και τις σχέσεις εκλογικής πελατείας. Είναι φανερό ότι οι τρέχουσες αντιλήψεις περί «ανωριμότητος» του λαού στην άσκηση των πολιτικών του δικαιωμάτων βρίσκουν τη ρίζα τους στους ζηλωτές του περιορισμού του εκλογικού δικαιώματος. Η τεκμαιρόμενη πρόθεση του Τρικούπη να περιστείλει το εκλογικό σώμα δείχνει περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο μέτρο, την άμεση συνάρτηση των μεταρρυθμιστικών οραμάτων από τους κοινούς τόπους του δυτικοευρωπαϊκού συντηρητικού φιλελευθερισμού... Δύο ήταν οι βασικοί σκοποί που επιδιώκονταν: η αποκατάσταση μιας στοιχειώδους ανεξαρτησίας των δημοσίων υπαλλήλων, προϋπόθεση της σύννομης άσκησης των αρμοδιοτήτων τους και η καταπολέμηση των έκνομων πιέσεων που εκφύλιζαν την κρατική δραστηριότητα. Ο βολονταριστικός νομικισμός που χαρακτηρίζει τον Τρικούπη ήταν καταδικασμένος σε αποτυχία. Όταν λέγει ο ίδιος ότι η «συναλλαγή» είναι παράσιτον του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και το παράσιτον τούτο δια νομοθετικών μέτρων θα προσπαθήσωμεν να εκριζώσωμεν», εκφράζει απλώς την αισιόδοξη (και ανεδαφική) αντίληψη του θετικιστή αστού νομικού που δεν υποψιάζεται ότι η αντίσταση της οικονομικής και ιδεολογικής βάσης μπορεί να αλλοιώσει ανεπίτρεπτα οποιοδήποτε νομικό πλαίσιο. Έτσι η αποτυχία των τρικουπικών σχεδίων δεν οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι οι περισσότερες θεσμικές του μεταρρυθμίσεις καταργήθηκαν στη συνέχεια από το Δεληγιάννη, αλλά στην ίδια την υπολειτουργικότητα της «κοινωνίας πολιτών». Διότι ακόμα και τα μέτρα που διατηρήθηκαν εκφυλίστηκαν αμέσως από τους πανίσχυρους πλοκάμους των πελατειακών πλεγμάτων.... Έτσι αν οι τρικουπικές επαγγελίες συνέβαλαν αποφασιστικά στο να τεθεί το ιδεολογικό και πολιτικό πρόβλημα του πολιτικού και δημοσιοϋπαλληλικού «ήθους» σε πανελλήνια κλίμακα, οι πραγματικές πολιτικές πρακτικές ελάχιστα επηρεάστηκαν. Για να συντηρήσει το κόμμα του, που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είχε συμπηχθεί, σε μεγάλο βαθμό, από τα υπολείμματα παλαιότερων πολιτικών φατριών και μάλιστα του Βούλγαρη του κατ εξοχήν εκπροσώπου της κοινοβουλευτικής φαυλοκρατίας, και για να εξασφαλίσει την επανεκλογή του ο μεταρρυθμιστής πρωθυπουργός εξωθήθηκε στο να ανεχθεί την επιβίωση των πλεγμάτων που ήθελε να καταστρέψει. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πλειοψηφία των Τρικουπικών βουλευτών ποτέ δεν ευαισθητοποιήθηκε από τα σφαιρικά μεταρρυθμιστικά οράματα του αρχηγού τους. Μοιραίο ήταν ίσως ότι και ο ίδιος ο Τρικούπης κατάλαβε βαθμιαία ότι η θεσμολογικές μεταρρυθμίσεις που προωθούσε ήταν καταδικασμένες στο μέτρο που δεν μετασχηματίζονταν οι κυρίαρχες μορφές συγκρότησης της άρχουσας τάξης.... Στα τελευταία χρόνια της πολιτείας του η πολιτική πρακτική του Τρικούπη δε θα διαφέρει πια κατά τίποτα από την πρακτική των αντιπάλων του. Η περιθωριακότητα της «κοινωνίας πολιτών» και η εμπεδωμένη δύναμη της «κρατικής αστικής τάξεως» κατέστησαν το σφαιρικό σχέδιο του Τρικούπη θνησιγενές. Όπως είχε γράψει πολλά χρόνια πριν ο Thouvenel, «μια διοίκηση κανονική, χρηστή και συνετή δεν μπορεί να γίνει από μόνη της. Θα προέλθει από την ίδια τη χώρα, όταν αυτή θα περιλάβει πλήθος από ισχυρά συμφέροντα που θα καταστήσουν γενικά καταληπτή την ανάγκη προστασίας των κανόνων». Κ. Τσουκαλά, Το πρόβλημα της πολιτικής πελατείας, σσ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου και το περιεχόμενο των παραθεμάτων:

68 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 66 α) Να αιτιολογήσετε τη συνέργεια ενός μεγάλου μέρους δημοσίων υπαλλήλων στη συνέχιση της φαυλοκρατίας κατά τον 19ο αιώνα. β) Να αποτιμήσετε τη συμβολή των μέτρων Χ. Τρικούπη και του Ε. Βενιζέλου, στο «σπάσιμο» των πελατειακών σχέσεων. ΠΗΓΗ 1 Στο πλαίσιο των γενικών πολιτειακών συντεταγμένων που συγκροτούσαν την οργάνωση της πολιτείας, τις οποίες προσπάθησε να αναδιοργανώνει ο Τρικούπης πρέπει να ερμηνευθούν οι προσπάθειες του Χ.Τρικούπη για την αναδιάρθρωση της κρατικής μηχανής και για τη δημιουργία ενός σύγχρονου δημοσιοϋπαλληλικού σώματος που να λειτουργεί άρτια. Πραγματικά, σε όλο το διάστημα του 19ου αιώνα η κρατική μηχανή, υπερτροφικά στελεχωμένη, δεν μπορούσε να είναι μηχανισμός ασκήσεως κρατικής πολιτικής. Οι δημόσιοι υπάλληλοι, σε όλα τα επίπεδα, εξαρτιόταν άμεσα από την πολιτική εξουσία, όντας ταυτόχρονα και οι αναγκαίοι παράγοντες των πολιτικών κυκλωμάτων και φατριών: η έλλειψη μονιμότητας και η συνακόλουθη επαγγελματική και οικονομική τους ανασφάλεια τους καθιστούσε όργανα των πολιτικών τους προστατών. Έτσι, οι κρατικές αρμοδιότητες που ασκούσαν, και που μόνο τυπικά οροθετούνταν από τη σύννομη λειτουργικότητά τους, χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο για την προώθηση των πολιτικών και κυρίως των εκλογικών συμφερόντων των προστατών τους, εμπεδώνοντας τις συγκροτημένες πολιτικο-κομματικές φατρίες. Έτσι ένα από τα πρώτιστα μελήματα του Χαρ. Τρικούπη ήταν η σχετική τουλάχιστον αποσύνδεση του δημοσίου υπαλλήλου από τους πολιτικούς του προστάτες, με σκοπό την αποδιάρθρωση των μόνιμων φατριών που δομούνταν ανάμεσα στους φορείς του κρατικού μηχανισμού και στους βουλευτές, με άλλα λόγια το σπάσιμο του πλέγματος «πατρώνων πελατών». Και για να επιτευχθεί αυτό έπρεπε να κτυπηθεί η βουλευτοκρατία στο πιο καίριο σημείο της, να σπάσει το λειτουργικό πλέγμα που ένωνε τους βουλευτές με τους εν ενεργεία ή επίδοξους πελάτες τους. Το πλέγμα αυτό έπρεπε να κτυπηθεί και από τις δύο πλευρές, να σπάσουν και οι δύο συνιστώσες του. Δηλαδή, από τη μια να μειωθεί η εξάρτηση του βουλευτή από τον ψηφοφόρο, εξάρτηση που οδηγούσε στη μόνιμη εκ των άνω δόμηση των κομματικών πλεγμάτων που επανδρώνονταν με τους υπαλλήλους, και από την άλλη να σπάσει η εξάρτηση του υπαλλήλου από το βουλευτή, εξάρτηση που εξανάγκαζε τους υπαλλήλους να συρρέουν στα κομματικά πλέγματα για να επιβιώσουν. Στο πλαίσιο του πολυπλοκάμου μηχανισμού, οι δημόσιοι υπάλληλοι εκβιάζονταν να εκβιάζουν, πιέζονταν να πιέζουν, εξαναγκάζονταν να εξαναγκάζουν. Ολόκληρο το πελατειακό σύστημα στηριζόταν στην πλήρη αδυναμία των φορέων του κρατικού μηχανισμού να αντιτάξει την παραμικρή αντίσταση στις επιταγές των προστατών και πατρώνων του. Η έλλειψη μονιμότητας των υπαλλήλων με την εξαίρεση των δικαστών και των στρατιωτικών- δεν είναι παρά το θεσμολογικό πλαίσιο της ολοκληρωματικής εξαρτήσεως όλων των δημόσιων φορέων από την κυβέρνηση και τους βουλευτές που διαμοιράζονταν την εξουσία. Οποιοσδήποτε δημόσιος υπάλληλος ήταν δυνατό να απολυθεί οποτεδήποτε χωρίς καμιά δικαιολογία, με απλή απόφαση του υπουργού, πράγμα που ισοδυναμούσε με καταδίκη σε σίγουρη ανεργία δεδομένης της ανυπαρξίας άλλων συγκροτημένων εργοδοτικών μηχανισμών. Παράλληλα, οι μεταθέσεις ήταν καθημερινές, κυρίως προκειμένου για τους στρατιωτικούς και τους δικαστικούς που ήταν οι μόνοι που δεν μπορούσαν να απολυθούν. Και όπως τα έξοδα δεν πληρώνονταν προκαταβολικά, οι μετατιθέμενοι υπάλληλοι εξαναγκάζονταν να προσφύγουν στους τοκογλύφους υποθηκεύοντας τους μέλλοντες μισθούς τους. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σσ

69 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 67 ΠΗΓΗ 2 Η μονιμότητα των υπαλλήλων δε θεσπίστηκε παρά το 1911, έτσι ώστε όλοι εκείνοι που επάνδρωναν το μηχανισμό να μην είναι εκτεθειμένοι στον κίνδυνο όχι μόνο αδικαιολόγητης μετάθεσης αλλά και της οριστικής απόλυσης. Έρμαιοι της οποιαδήποτε βουλευτικής δυσαρέσκειας, οι μισθωτοί υπάλληλοι εκβιάζονταν επί πλέον από τους ταμίες που, συχνά σε συνεννόηση με τους ληστές που «κατακρατουσαν» τις χρηματοαποστολές, προφασίζονταν έλλειψη ρευστού και αρνούνταν να τους καταβάλουν τους μισθούς, αναγκάζοντάς τους έτσι να δανειστούν με ψηλούς τόκους από τους οργανωμένους τοκογλύφους, και να υποθηκεύσουν τους μελλοντικούς τους μισθούς, που υπόκεινταν σε κατάσχεση για οποιοδήποτε χρέος. Έτσι το σύνολο των εκπροσώπων της εξουσίας, συμπεριλαμβανομένων και των δικαστών και χωροφυλάκων εκβιάζονταν μόνιμα να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των κατά τόπους βουλευτών. Η παράταξη των πολιτικών αντιπάλων συμπληρώνονταν από την αδιάκοπη επέκταση του «κύκλου των ημετέρων» που αντλούσαν από το κρατικό «κοχλιάριον» που όπως σημείωνε ο Εμμανουήλ Ροϊδης -που η κοινωνιολογική του οξυδέρκεια δεν έχει τονισθεί αρκετά- εμφανίζονταν σαν ανεξάντλητο... Κ. Τσουκαλά, Το πρόβλημα της πολιτικής πελατείας, σσ Λαμβάνοντας υπόψη τις παραπάνω πηγές να επισημάνετε τους παράγοντες που επέτρεψαν στον Τρικούπη να προχωρήσει στο μεταρρυθμιστικό του έργο από την άνοιξη του 1882 (μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου 1881). ΠΗΓΗ 1 Οι εκλογές του Δεκεμβρίου 1881 Η προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας και η άμεση ανάγκη νομικής ρυθμίσεως του καθεστώτος των νέων επαρχιών, που έπρεπε να εκπροσωπηθούν στο κοινοβούλιο, οδήγησαν στη διάλυση της βουλής και στην προκήρυξη νέων εκλογών, που διεξήχθησαν από τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο στις 20 Δεκεμβρίου Κύριος αντίπαλός του ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης γύρω από τον οποίο είχε συσπειρωθεί το μεγαλύτερο μέρος της αντιπολιτεύσεως καθώς, μετά το θάνατο του Βούλγαρη και του Κανάρη το 1877, του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη το 1879 και του Θρασύβουλου Ζαίμη το 1880, είχε απορφανισθεί από τους σημαντικότερους παλιούς ηγέτες της. Έχοντας σχηματίσει συγκροτημένη πολιτική ομάδα από το 1873 (το λεγόμενο «Πέμπτο» κόμμα ή νεωτεριστικό κόμμα), ο Τρικούπης εμφανίσθηκε σαν αυτοδύναμος πολιτικός αρχηγός μόνο μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1875, κατά τις οποίες συγκέντρωσε γύρω του πάνω από 30 βουλευτές. Η σύντομη πρωθυπουργία του 1880 είχε ενισχύσει τη θέση του και ο θάνατος των αντιπάλων του άφηνε πια το πεδίο ελεύθερο. Μέσα σε τρία χρόνια το «Πέμπτο» κόμμα έγινε αυτόματα το «Δεύτερο», κληρονομώντας αρκετούς ζαϊμικούς, δεληγεωργικούς αλλά και βουλγαρικούς πολιτευτές και κομματάρχες. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ. 14 ΠΗΓΗ 2 Από το τέλος της ανοίξεως του 1882 ο Τρικούπης είχε επιβάλει την αδιαμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία του. Χρειάσθηκε αρκετός καιρός για να επανασυμπτυχθεί η αντιπολίτευση γύρω από το διάδοχο του Κουμουνδούρου, το Θ. Δηλιγιάννη. Απερίσπαστος πια από οποιοδήποτε κίνδυνο ανατροπής του, ο Τρικούπης προχώρησε ακάθεκτος για να θέσει σε εφαρμογή τα μεταρρυθμιστικά του σχέδια. Είναι η πρώτη φορά στη νεώτερη ελληνική ιστορία που ένας κοινοβουλευτικός πρωθυπουργός, έχοντας ταυτόχρονα την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και διατηρώντας τα νώτα του

70 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 68 καλυμμένα στο μέτρο που δε φοβόταν βασιλικές παρεμβολές, μπορεί να εφαρμόσει ένα μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Ως τότε, η μακρότερη κοινοβουλευτική πρωθυπουργία ήταν η πολιτεία του Δεληγεώργη το , που μόλις ξεπέρασε τον ενάμιση χρόνο. Ο Τρικούπης θα ξεπεράσει τα 3 χρόνια εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο στην ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία. Ι.Ε.Ε, τόμ. ΙΔ, σ Αφού μελετήσετε το παραπάνω κείμενο και με βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να προσδιορίσετε τις επιδιώξεις του δηλιγιαννικού κόμματος και να αιτιολογήσετε την άποψη ότι ήταν ένα φαινόμενο εξίσου νέο με τον τρικουπισμό. ΠΗΓΗ Ο Δηλιγιαννισμός Από την άλλη πλευρά, ο δηλιγιαννισμός, ή μάλλον ο αντι-τρικουπισμός, αποτελούσε ένα κίνημα όχι λιγότερο νέο από το προηγούμενο. Προερχόταν ασφαλώς από την παράδοση του Ι. Κωλέττη και του Αλ. Κουμουνδούρου. Στις γραμμές του βρίσκουμε τους οπαδούς των παλιών κομμάτων με το γαλλικό και ρωσικό προσανατολισμό. Φαίνεται ότι το κοινό στοιχείο και των δυο αυτών τάσεων ήταν ο αντι-αγγλισμός, ο οποίος τις οδήγησε ως τη συγχώνευση σε ένα ενιαίο κόμμα. Ο αντι-αγγλισμός του κόμματος αυτού έγινε ακόμα πιο έκδηλος όταν αργότερα άρχισε να εγκαταλείπει και τη Ρωσία και τη Γαλλία, προκειμένου να βρεθεί στην ίδια πλευρά με το ανερχόμενο στρατόπεδο της κεντρικής Ευρώπης και ειδικότερα με τη Γερμανία. Στο αντι-τρικουπικό στρατόπεδο συσπειρώθηκαν τα στοιχεία του εγχώριου (μικρο) αστισμού. Ολόκληρο το απρόσωπο πλέγμα σχέσεων γύρω από το κράτος και την πολιτική εξουσία προσπάθησε να αποτρέψει τον επιδιωκόμενο (από τον Τρικούπη) έλεγχο του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου. Οι αντιτρικουπικοί δεν ήταν εναντίον του κεφαλαίου, αλλά ήθελαν να το θέσουν υπό τον έλεγχο της κρατικής μηχανής. Στιγμάτιζαν με υστερικό πάθος την κερδοσκοπία, το χρηματιστήριο, το χρηματικό κεφάλαιο, το χρηματικό πλούτο, την τοκογλυφία, την τραπεζική παντοδυναμία. Κήρυσσαν τον πόλεμο στους ξένους, στην Ευρώπη, στους πλούσιους Έλληνες της διασποράς. Παρόλα αυτά, ήταν υπέρ των παραγωγικών επενδύσεων, μέσα από έναν κατάλληλο κυβερνητικό προσανατολισμό. Ακόμα και παλιές οικογένειες κοτζαμπάσηδων και «τζακιών» που ξέπεσαν, έρχονταν να συμπαραταχθούν στα πλαίσια της αντι-τρικουπικής παρατάξεως. Παρά την παραδοσιακή μορφή πολλών από αυτούς που μετείχαν στη δηλιγιαννική παράταξη, ωστόσο έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο εξίσου νέο με τον τρικουπισμό. Το φαινόμενο αυτό είναι νέο όχι με βάση την προέλευση των στρωμάτων που το συγκροτούσαν, αλλά με βάση τις επιδιώξεις τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι επιδιώξεις αυτές, ξεκινώντας από ένα δημαγωγικό αντι-τρικουπισμό, κατέληξαν να αναφέρονται όλο και περισσότερο στο γερμανικό αναπτυξιακό υπόδειγμα. Στο φιλελευθερισμό του αγγλικού κόμματος του Τρικούπη, αντέτασσαν εθνικιστικά πρότυπα εμπνευσμένα από τον Κρόμγουελ, τον Καποδίστρια, το Βίσμαρκ. Έτσι, ο δηλιγιαννισμός, στην προσπάθειά του να εμποδίσει το τρικουπικό έργο, κατέληξε να διαμορφώσει στην πράξη ένα πρόγραμμα με αναφορές όχι στο παρελθόν, αλλά στο παρόν και στο μέλλον. Το πρόγραμμα αυτό αντιτιθόταν στο τρικουπικό, αλλά αυτό δε σημαίνει και ότι επιδίωκε το γύρισμα της ιστορίας προς τα πίσω. Αντίθετα, επιδίωκε έναν ορισμένο κοινωνικό εκσυγχρονισμό με άξονα της όλης προσπάθειας το κράτος. Ενώ ο Τρικούπης προσέβλεπε στην αγγλική κοινωνία και γι αυτό επιδίωκε να ενισχύσει την οικονομία και να αποδυναμώσει την πολιτική εξουσία, ο Δηλιγιάννης επιδίωκε ακριβώς το αντίθετο: ισχυρή πολιτική εξουσία που να ελέγχει και την οικονομία. Ο Θ. Δηλιγιάννης

71 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 69 ξιφουλκούσε κατά της πλουτοκρατίας, κατά του χρηματικού και χρηματιστικού κεφαλαίου, υποσχόταν ένα συνδυασμό της οικονομικής προόδου με την κοινωνική δικαιοσύνη και κυρίως επιζητούσε να ενισχύσει τη δύναμη του κράτους. Είχε ως κανόνα της διεθνούς πολιτικής του την υποστήριξη της Γαλλίας, όμως ερωτοτροπούσε ακόμα και με τη Ρωσία και θαύμαζε βαθύτατα τη Γερμανία. Έτσι, κατόρθωσε να συσπειρώσει γύρω του ολόκληρη την αντιτρικουπική πανσπερμία. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σσ Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του σχολικού σας εγχειριδίου και το περιεχόμενο της πηγής και της εικόνας : α) Να παρουσιάσετε τις πολιτικές απόψεις που στοιχειοθετούν τον τρικουπισμό και δηλιγιαννισμό αντίστοιχα. β) Να αναλύσετε την πολιτική του Χ. Τρικούπη και του Θ. Δηλιγιάννη σε σχέση με τα αστικοποιημένα και λαϊκά στρώματα. ΠΗΓΗ 1 Μπορούμε να πούμε ότι στη δεκαετία 1880 εκδηλώθηκαν οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες για τον αποχωρισμό και τη συγκρότηση μιας ιδιωτικής κοινωνίας έξω από το κράτος. Το ακαθόριστο κοινωνικό συνοθύλευμα (δηλαδή ο νεοελληνικός «κοινωνικός ολοκληρωτισμός») που είχε σχηματισθεί γύρω από το κράτος έπρεπε από τη στιγμή αυτή να συμμορφωθεί με το ευρωπαϊκό υπόδειγμα του χωρισμού της κοινωνίας από το κράτος. Αυτό επιδιωκόταν σε δύο κατευθύνσεις: α) ανάδειξη του πεδίου των ιδιωτικών σχέσεων ως του κατεξοχήν επιχειρηματικού και διαφοροποιητικού κοινωνικού χώρου, β) βαθμιαία αποδυνάμωση του κράτους και υπαγωγή του στις ανάγκες της κοινωνίας των πολιτών. Ο τρικουπισμός αυτό το διπλό στόχο επιδίωξε. Κεντρική ιδέα του Τρικούπη ήταν η λεγόμενη «διάκριση των εξουσιών», δηλαδή η αποσυμφόρηση της εξουσίας από το χώρο της πολιτικής και του κράτους. Επιδίωκε την αποδυνάμωση του πολιτικού ελέγχου, με μετάθεση ενός μέρους της εξουσίας προς τον αναπτυσσόμενο χώρο της ιδιωτικής οικονομίας. Όμως οι αδυναμίες και τα όρια αυτής της πολιτικής είναι ασαφείς. Ο Τρικούπης επιδίωξε την ανεξαρτητοποίηση της κρατικής μηχανής, δηλαδή τον αποχωρισμό της από την ιδιωτική κοινωνία και τη σχετική αποδυνάμωσή της. Όμως πως ήταν δυνατό να φθάσει στο αποτέλεσμα αυτό, όταν από μιαν άλλη πλευρά ήταν υποχρεωμένος να το επιδιώκει διαμέσου ενός εντεινόμενου κρατικού παρεμβατισμού; Η εισροή των κεφαλαίων έφερνε ορισμένα αποτελέσματα στο ζήτημα της εγχώριας αστικοποιήσεως, όμως τα αποτελέσματα αυτά δεν ήταν δυνατό να ολοκληρωθούν χωρίς την κρατική συμπαράσταση και πρωτοβουλία. Έτσι, η ελληνική επιχειρηματική τάξη μετά το 1880 βρέθηκε σε μια περίεργη αντίφαση: επιδίωκε δια του κράτους να ξεφύγει από τον κρατικό εναγκαλισμό. Υπό τους όρους αυτούς, κάθε ανάπτυξη της κοινωνίας συνεπέφερε αναπόφευκτα και μια νέα ανάπτυξη του ρόλου του κράτους. Έτσι, η διαδικασία του εγχειρήματος ήταν ταυτόχρονα και η διαδικασία της αποτυχίας του. Ο τρικουπισμός στοιχημάτισε υπέρ του εγχειρήματος, επιδιώκοντας τον εξευρωπαϊσμό. Ο δηλιγιαννισμός, υποστηρίζοντας τον ιδιότυπο «κοινωνικό ολοκληρωτισμό», στοιχημάτισε εναντίον του εγχειρήματος. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ. 63 ΠΗΓΗ 2 : ΕΙΚΟΝΑ ΟΙ ΑΙΤΙΟΙ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ ΜΑΣ (σ. 84 του σχολικού εγχειριδίου)

72 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 70 Οι εξωτερικές και οικονομικές περιπέτειες, που προκλήθηκαν από την εναλλαγή στην εξουσία των δύο κομμάτων, τρικουπικού και δηλιγιαννικού, οδήγησαν τμήμα της κοινής γνώμης σε απογοήτευση προς την κυβερνητική πολιτική και των δύο. Απεικονίζεται η Ελλάς, προσωποποιημένη σε γελοιογραφία που δημοσιεύτηκε στο «Νέο Αριστοφάνη» και επιπλήττει τους αρχηγούς και των δύο κομμάτων για την πολιτική τους (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). 10.Αφού παρατηρήσετε την εικόνα του βιβλίου σας (σ. 84 :Οι αίτιοι της καταστάσεώς μας) και λαμβάνοντας υπόψη τις ιστορικές σας γνώσεις να εξηγήσετε τους λόγους απογοήτευσης των πολιτών από την πολιτική των δυο κομμάτων. 11.Λαμβάνοντας υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το περιεχόμενο της πηγής: α) Να παρουσιάσετε τα θετικά σημεία του προγράμματος και των πεποιθήσεων του Δηλιγιάννη. β) Να συσχετίσετε τον τρικουπισμό με τον δηλιγιαννισμό και να εκθέσετε τα συμπεράσματα σας. γ) Πολλές φορές η ιστοριογραφία αδικεί πολιτικές προσωπικότητες. Θεωρείτε πιθανό ο Δηλιγιάννης να υπήρξε «θύμα» ιστοριογραφικής προκατάληψης; Να εκθέσετε τις σκέψεις σας. ΠΗΓΗ Το δημοσιονομικό πρόγραμμα του Δηλιγιάννη με βάση τον λόγο της 14 ης Μαρτίου μπορεί να συνοψισθεί σε δύο βασικές κατευθυντήριες ιδέες: Η πρώτη είναι και αυτή παραδοσιακή και επαναλαμβάνεται σε όλα τα προεκλογικά και μετεκλογικά προγράμματα του δηλιγιαννισμού της εικοσαετίας :οικονομία στις δημόσιες δαπάνες, που θα προκαλέσει ελάττωση της φορολογικής επιβαρύνσεως και θα αποτελέσει κίνητρο για τη σταδιακή, φυσική, αύξηση της εγχώριας παραγωγής από όλους τους παράγοντες του ενεργού οικονομικού πληθυσμού. Η δεύτερη, ή έννοια της εθνικής εργασίας, που αναπτύσσει τις δυνατότητές της κάτω από τη σκέπη της κρατικής πολιτικής λιτότητας και στον τομέα των κρατικών δαπανών, αλλά και στο φορολογικό τομέα, σε τρόπο ώστε το κοινωνικό σώμα, χωρίς ταξικές διακρίσεις, να βρίσκεται σε στενή συνεργασία με το κράτος, είναι μια καινούργια ιδέα δανεισμένη από τα διδάγματα του από καθέδρας σοσιαλισμού και τη θεωρία της «κοινωνικής αλληλεγγύης» του L. Duguit και αποτελεί μια προσπάθεια προσαρμογής του ελληνικού λαϊκιστικού συντηρητισμού προς την ιδέα του «κράτους-πρόνοια», σε αντίθετη με τις κλασικές φιλελεύθερες θεωρίες για το σκοπό της υπάρξεως του κράτους. Έτσι ο δηλιγιαννισμός έμπαινε στον 20ο αιώνα με ταχύτερα βήματα από τους αντιπάλους του, χωρίς να δείχνει καμιά ιδεολογική ασυνέπεια προς τις παραδοσιακές του καταβολές, που ξεκινούν από τον Καποδίστρια, για να κληροδοτηθούν από τον Κουμουνδούρο στο Δηλιγιάννη. Ανάλογα φαινόμενα παρατήρήθηκαν και σε άλλες χώρες της Ευρώπης πολύ πιο ανεπτυγμένες οικονομικά και κοινωνικά από την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, όπως η μετέπειτα εξέλιξη απέδειξε, τα προκαπιταλιστικά και πατερναλιστικά πολιτικά σχήματα, όπως το συντηρητικό κόμμα της Αγγλίας ή το καθολικό του Βελγίου, εφόσον λόγω ειδικών περιστάσεων μπόρεσαν να επιζήσουν, ήταν πιο προσαρμόσιμα στις απαιτήσεις του 20 ου αιώνα από τα κλασικά φιλελεύθερα κόμματα. Σ αυτή τη φάση προσαρμογής βρέθηκε το δηλιγιαννικό κόμμα λίγους μήνες πριν από τη δολοφονία του αρχηγού του. Η κύρια

73 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 71 κατηγορία που προσάπτεται στο δηλιγιαννισμό είναι ο δημαγωγικός του χαρακτήρας... Οι εξωτερικές περιπλοκές, φυσική συνέπεια της περιστασιακής ανεπιτυχούς εφαρμογής του μεγαλοϊδεατισμού του, διαφωνίες με το στέμμα και στο τέλος το στιλέτο του δολοφόνου, τον ανέτρεπαν λίγο καιρό μετά από εντυπωσιακές εκλογικές του νίκες. Έτσι ο Δηλιγιάννης έμεινε στην ιστορία σαν ο άνθρωπος των λόγων και όχι των πράξεων. Αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν του επέτρεψαν οι συνθήκες αλλά ούτε του δόθηκε ο απαραίτητος χρόνος για να δράσει εποικοδομητικά. Η δράση του κυρίου αντιπάλου του Χαρ. Τρικούπη και δευτερευόντως του διαδόχου του Θεοτόκη προσέκρουσε, ξεκινώντας από διαφορετική θεώρηση της πραγματικότητας, στις ίδιες δομικές δυσχέρειες. Προσπάθησε, ο πρώτος, να πετύχει την οικονομική «απογείωση» και ο δεύτερος τη μεταπτωχευτική ανασυγκρότηση μιας κοινωνίας που βρισκόταν κατά μέγα μέρος στο προκαπιταλιστικό στάδιο αναπτύξεως και δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει από μόνη τις προσπάθειές της. Το τρικουπικό πείραμα είχε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή τους από το δηλιγιαννικό πρόγραμμα για να επιχειρηθεί. Άφησε αναμφισβήτητα πίσω του σημαντικά έργα υποδομής, αλλά και κληροδότησε στην ελληνική οικονομία το βάρος μιας πτωχεύσεως και δημιούργησε με τη σπασμωδική εκβιομηχάνιση και την τσιφλικοποίηση της Θεσσαλίας νέες δυσαρεστημένες και ανικανοποίητες κοινωνικές τάξεις. Τελικά το όλο οικοδόμημα του ελληνικού «παλαιοκομματισμού» κατέρρευσε κάτω από το βάρος των προβλημάτων που δημούργησε η έλλειψη ρεαλιστικής αντιμετωπίσεως της πραγματικότητας, και απο τις δύο πλευρές. Ο Δηλιγιάννης και οι αντίπαλοι του υπήρξαν παραπληρωματικά φαινόμενα και μόνο μια καλά ισοζυγισμένη σύνθεση των θετικών σημείων των προγραμμάτων τους μπορούσε πια να δώσει λύσεις. Τη σύνθεση αυτή την πρόσφερε μόνο ο Ελ. Βενιζέλος. Ο Δηλιγιάννης θεωρούσε τη λαϊκή κυριαρχία σαν μόνη νόμιμη πηγή εξουσίας. Το κοινοβούλιο ήταν μέσο ασκήσεώς της και όχι αυτόνομη από το λαό βάση της νομιμότητας και ο Δηλιγιάννης βρισκόταν έτσι πολύ πιο κοντά στις συνταγματικές θεωρίες του 20ου αιώνα από τους αντιπάλους του. Ήταν υπέρ της άμεσης δημοψηφισματικής δημοκρατίας και της κομματικής πειθαρχίας των κοινοβουλευτικών ομάδων, σε αντίθεση με τον τρικουπικό άκρατο κοινοβουλευτισμό. Ο Τρικούπης ήταν ο εισηγητής της «δεδηλωμένης», αλλά αυτή η αρχή δεν απέκλεισε ότι για το σχηματισμό της δεδηλωμένης πλειοψηφίας στη βουλή μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν συναλλαγές, αποστασίες ή ηθικές πιέσεις του ανώτατου άρχοντα... Συμπερασματικά μπορούμε να καταλήξουμε στη διαπίστωση ότι αν ο Τρικούπης είναι ο εισηγητής του κοινοβουλευτισμού και ο υπέρμαχος του φιλελευθερισμού στην Ελλάδα, ο Δηλιγιάννης και ο Κουμουνδούρος είναι αναμφισβήτητα οι δύο μεγαλύτεροι Έλληνες δημοκρατικοί πολιτικοί του 19ου αιώνα... Τα σχετικά αποσπάσματα του λόγου του θρόνου που εκφωνήθηκε στις 14 Μαρτίου 1905 αξίζει να αναφερθούν, γιατί αποτελούν ένα είδος πολιτικής διαθήκης του Θ. Δηλιγιάννη... Η πρώτη εντύπωση που δημιουργείται στον αναγνώστη των αποσπασμάτων αυτών είναι ότι πρόκειται για εκδηλώσεις μιας γεμάτης από καλλιέπεια αλλά και αοριστολογία δημαγωγίας. Αυτή ήταν και η εντύπωση των περισσοτέρων συγχρόνων του Δηλιγιάννη πολιτικών αντιπάλων, στους οποίους ανήκε και η πλειοψηφία των παραδοσιακών ιστοριογράφων της περιόδου που την κληροδότησαν και στους νεώτερους, που συχνά ανήκαν στο εκ διαμέτρου αντίθετο ιδεολογικό στρατόπεδο, όπως ο Κορδάτος. Αντίθετα η ιστοριογραφία επιφύλαξε καλύτερη μεταχείριση στο Χαρ. Τρικούπη και στον επίγονό του Γ. Θεοτόκη. Μετά τη γενική απόρριψη της πριν από το 1909 περιόδου σαν «φαυλοκρατικής» και «κομματαρχικής», άρχισε μια

74 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 72 διεργασία αποκαταστά-σεως της μνήμης των δύο διαδοχικών αρχηγών του τρικουπικού κόμματος: ο πρώτος χαρακτηρίστηκε φορέας της αστικής αλλαγής, εισηγητής του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα και εκτελεστής μακρόπνοου προγράμματος δημόσιων έργων υποδομής και ο δεύτερος σαν ένας ρεαλιστής μικρότερης ακτινοβολίας από τον Τρικούπη, συντηρητικός πολιτικός ευρωπαϊκού επιπέδου, εχθρός κάθε δημαγωγίας και αμετροέπειας, που στα πλαίσια του δυνατού εργάστηκε για την ανασυγκρότηση της χώρας μετά από την περιπέτεια του 1897, αλλά τελικά ήταν κατώτερος των απαιτήσεων της εποχής του. Και οι δύο υπήρξαν θύματα των δυσμενών περιστάσεων, στις οποίες σημαντικό ρόλο έπαιξε και η δηλιγιαννική δημαγωγία και οι εξωτερικές περιπέτειες που προκάλεσε. Η μονομερής αυτή αποκατάσταση, αν και ανταποκρίνεται σε γενικές γραμμές στην ιστορική αλήθεια, οφείλεται βασικά σε μια όχι τυχαία μεταγενέστερη εξέλιξη της κατανομής των πολιτικών δυνάμεων της χώρας: Μια απλή σύγκριση των τελευταίων βουλών του παλαιοκομματι-σμού ( ) με τις βουλές της περιόδου 1912 με 1936, όταν ο νέος δικομματισμός, βενιζελισμός και αντιβενιζελισμός, έχει παγιοποιηθεί, αποδεικνύει ότι το θεοτοκικό κόμμα αποτελεί τη σπονδυλική στήλη του αντιβενι-ζελισμού, ενώ οι δηλιγιαννικοί έχουν κατά πλειοψηφία στεγαστεί μαζί με ένα μεγάλο αριθμό «νέων πολιτικών ανδρών» στο κόμμα των φιλελευθέρων. Οι πρώτοι αναμφισβήτητα ήθελαν να αποδείξουν ότι είναι φυσικοί και πνευματικοί κληρονόμοι μιας εξίσου σοβαρής ανορθωτικής προσπάθειας με αυτή που επιχειρήθηκε με ουσιαστικότερα αποτελέσματα από τον Ελ. Βενιζέλο, ενώ οι δεύτεροι ήθελαν να ξεχαστεί το παλαιοκομματικό παρελθόν τους. Η διαπίστωση αυτή οδηγεί στη βάσιμη υποψία, ότι αν πρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Χ. Τρικούπης και ο Γ. Θεοτόκης αδικήθηκαν από τις ιστορικές συγκυρίες, όσο ζούσαν και κυβερνούσαν τη χώρα, ο Θ. Δηλιγιάννης αδικήθηκε από τις ίδιες αιτίες όχι μόνο όσο ζούσε αλλά και για πολλά χρόνια μετά το θάνατο του... Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σσ Αφού μελετήσετε το παρακάτω κείμενο και με βάση τις γνώσεις σας να αναφέρετε τα κοινωνικά στρώματα που ευνοήθηκαν περισσότερο και λιγότερο από την πολιτική του Χ. Τρικούπη και με ποιες ενέργειες. ΠΗΓΗ Ο πολιτικός αυτός αποδοκιμάζει τις κακές συνήθειες του παρελθόντος, κυρίως τις πολλές και ποικίλες κομματικές αυθαιρεσίες του Δημ. Βούλγαρη, έστω και αν είχε την ανοχή της Αυλής, την οποία επίσης ψέγει για την ανάμειξή της στα πολιτικά. Απέκρουε κάθε ευθυγράμμιση των Ελλήνων ψηφοφόρων με τα ατομικά τους συμφέροντα και είχε το θάρρος να λέγει σ αυτούς, καθώς και στους ίδιους τους συνεργάτες του το ναι και το όχι. Ο Τρικούπης έδωσε πνοή στην εξέλιξη του τόπου με την οργάνωση των οικονομικών, των δημόσιων υπηρεσιών, με την ανάληψη δημοσίων έργων, με την κατασκευή δρόμων, λιμενικών έργων, σιδηροδρομικού δικτύου και με άλλα ακόμη έργα. Αντικατέστησε τη δεκάτη για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα με το φόρο των «αροτριώντων κτηνών». Ο τελευταίος όμως αυτός φόρος ζημίωσε το δημόσιο, γιατί μειώθηκαν οι εισπράξεις του, ενώ ωφέλησε τους νέους τσιφλικούχους της Θεσσαλίας, γιατί ήταν εύκολο σ αυτούς να ρίχνουν το φόρο στους ώμους των καλλιεργητών, εφόσον συνδεόταν με τον αριθμό των ζώων και όχι με την ιδιόκτητη έκταση της γης. Ο Τρικούπης απέβλεπε ακόμη, όπως και ο Καποδίστριας, στην ανακούφιση της τάξης των γεωργών, η οποία υπέφερε διπλά, από την τοκογλυφία και από τη ληστεία, πληγές που είχαν καταντήσει ενδημικές αρρώστιες της υπαίθρου. Οι τοκογλύφοι βρίσκονταν σε αγαθές σχέσεις με ταμίες του κράτους και με δικαστικούς ακόμη και κατέτρωγαν τις σάρκες του λαού, ενώ οι φυγόδικοι και οι ληστές συνεργαζόμενοι με

75 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 73 τους πολιτευομένους και κομματάρχες δημιουργούσαν την αναρχία και εξέθεταν αδιάντροπα τη χώρα στα μάτια του πολιτισμένου κόσμου... Ως προς τη δημοσιονομική του πολιτική, ο Τρικούπης ευνόησε την ανάπτυξη της εγχώριας παραγωγής και τον επαναπατρισμό των πλούσιων ομογενών του εξωτερικού και των κεφαλαίων τους, γιατί πίστευε ότι με τον τρόπο αυτόν θα αναζωογονούσε και θα ανόρθωνε την οικονομία της χώρας, ενώ από το άλλο μέρος θα έδινε τις δυνατότητες για την πραγματοποίηση του εθνικού προγράμματος. Γι αυτό και φάνηκε υποχωρητικός στο ζήτημα των εγγυήσεων και προνομίων που ζητούσαν οι κεφαλαιούχοι για την εξασφάλιση των τοποθετήσεών τους. Γι αυτό και θεωρήθηκε ο άνθρωπος του μεγάλου κεφαλαίου ο πολιτικός αυτός, που είχε ζήσει πολλά χρόνια στο Λονδίνο και είχε γνωρίσει καλά τη δύναμη του χρήματος μέσα στην πυρετώδη κίνηση για ευκαιριακές επιχειρήσεις και υπερκέρδη στην κεφαλαιαγορά του City. Η εισβολή όμως αυτή των κεφαλαίων φοβίζει και προκαλεί τις αντιδράσεις των εντόπιων αστών και μικροαστών. Ο πυρετός των επενδύσεων και της κερδοσκοπίας ανεβαίνει ιδίως με την αγορά εκτάσεων των τουρκικών τσιφλικιών στη Θεσσαλία. Απ. Βακαλόπουλου, ό.π., σσ Αφού παρατηρήσετε τις γελοιογραφίες και λάβετε υπόψη σας το κείμενο του βιβλίου σας και το παράθεμα: α) Να παρουσιάσετε τους λόγους για τους οποίους ο Χ. Τρικούπης υπέστη ήττα το β) Να διερευνήσετε τη σχέση του Δεληγιαννισμού με τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες. γ) Να αιτιολογήσετε την επιλογή του γαϊδάρου ως συμβόλου (γελοιογραφία 3). δ) Να συσχετίσετε τη φράση της πηγής ότι οι Έλληνες αποδείχθηκαν «άωρος λαός» απέναντι στο υψηλό έργο του Τρικούπη με την πολλές φορές αναγραφόμενη λέξη «ανάθεμα» της πρώτης γελοιογραφίας και την έκφραση πάνω σε κύματα «λαϊκή οργή» της δεύτερης γελοιογραφίας και να εκθέσετε τις σκέψεις σας. ΠΗΓΗ 1 Πολιτική και ιδεολογική αποτυχία του Χ. Τρικούπη Στην «αριστοκρατία του χρήματος» ορθώθηκε αντιμέτωπη η μικρο-αστική «ψευδαριστοκρασία των υπαλλήλων του δημοσίου» (οι χαρακτηρισμοί είναι του Δ. Βερναρδάκη). Έτσι, όπως και ο Δημ. Πουρνάρας δέχεται, η καταψήφιση του Χ. Τρικούπη δεν ήταν μόνο προϊόν της δημαγωγίας και του φανατισμού, αλλά «είχε επίσης και χαρακτήρα κοινωνικο-οικονομικόν: εψήφιζον κατά της πλουτοκρατικής κυβερνήσεως». Ο ίδιος ο Τρικούπης είχε έγκαιρα αντιληφθεί ότι στην Ελλάδα η πολιτική ήταν ο χώρος που συμπύκνωνε και διεύθυνε όλες τις άλλες εξουσίες. Ο ίδιος είχε εξομολογηθεί στον Ανδρέα Συγγρό ότι «εν Ελλάδι, εάν δεν πολιτεύεταί τις, ουδέν δύναται να πράξη». Γι αυτό και ο Τρικούπης ανέλαβε μιαν αντιφατική προσπάθεια: να πολιτευθεί, ώστε μέσω της πολιτικής εξουσίας να αποδυναμώσει την πολιτική και να ενισχύσει την οικονομία, και ιδίως την ιδιωτική οικονομία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών στρωμάτων ξεσηκώθηκε εναντίον του. Η αποτυχία αυτή οφειλόταν σε δύο λόγους: α) ο Τρικούπης δεν έλαβε υπόψη του το χάσμα και την αντίφαση ανάμεσα στις μεγάλες επιδιώξεις του και στα περιορισμένα και τελείως απρόσφορα μέσα που είχε στη διάθεσή του, και β) στάθηκε υπερβολικά μονοσήμαντος και ασυμβίβαστος στις επιδιώξεις τους και έτσι έγινε θύμα της

76 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 74 καθαρότητας του οράματός του. Ο ίδιος, με φιλαρέσκεια οραματιστή, επαναλάμβανε στις ομιλίες του ότι «τον ενδιέφεραν οι ιδέες και όχι τα πρόσωπα». Έτσι, το όραμα του κινήθηκε σε μεγάλο βαθμό στο χώρο των ιδεών. Τα «πρόσωπα» δεν μπόρεσαν να τον ακολουθήσουν στο εγχείρημά του και τον απομόνωσαν. (Οι φίλοι του Τρικούπη Αν. Βυζάντιος και Π. Καρολίδης φθάνουν μάλιστα στο σημείο να διακηρύξουν ότι οι Έλληνες αποδείχθηκαν «άωρος λαός» απέναντι στο υψηλό έργο του).... Πάντως, παρά την προσωπική και ιδεολογική αποτυχία του Χ. Τρικούπη, πρέπει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο αυτή ( ) σημειώθηκε η πρώτη σημαντική φάση της εκβιομηχανίσεως στη νεοελληνική κοινωνία. Το όνομα του Τρικούπη συνδέθηκε με τη φάση αυτή, γιατί εκτός από την ευμενή διεθνή και εσωτερική συγκυρία, ο ίδιος διαμόρφωσε ένα κατάλληλο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής που προώθησε τη βιομηχανική και γενικότερα την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ. 39 ΠΗΓΗ 2 : ΕΙΚΟΝΑ Στις 10 Δεκεμβρίου 1893 ο Χ. Τρικούπης σε ιστορική αγόρευσή του προς τη Βουλή αναγνώρισε ότι: «δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Λίγες μέρες αργότερα, ο νόμος ΒΡ ΣΤ του 1893 κήρυξε επίσημα το ελληνικό δημόσιο σε κατάσταση πτωχεύσεως, ως προς τις πληρωμές του στο εξωτερικό. Επάνω: γελοιογραφία του «Νέου Αριστοφάνη», που απεικονίζει το λαϊκό «ανάθεμα» για την εξέλιξη των δημοσίων οικονομικών και όπου αναγράφονται και οι λέξεις «χρεωκοπία» και «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ, σ. 39 ΠΗΓΗ 3 : ΕΙΚΟΝΑ (σ. 87 του σχολικού εγχειριδίου) Μουσείο). Η κήρυξη της Ελλάδος σε πτώχευση το 1893 αποδόθηκε από την αντιπολίτευση αποκλειστικά στην πολιτική δανείων και σημαντικών έργων υποδομής μακροχρόνιας αποδόσεως του Χ. Τρικούπη, πράγμα που δεν ανταποκρινόταν απόλυτα στην αλήθεια. Επάνω: γελοιογραφία από το «Νέο Αριστοφάνη», στην οποία εμφανίζεται ο Τρικούπης να πνίγεται μέσα στη θάλασσα της λαϊκής οργής, την τρικυμισμένη από την κυβερνητική πολιτική δανείων και φόρων (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Ι.Ε.Ε., τομ. ΙΔ, σ. 40

77 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 75 ΠΗΓΗ 4 : ΕΙΚΟΝΑ Στις εκλογές της 16 ης Απριλίου 1895 ο Χ. Τρικούπης υπέστη συντριπτική ήττα. Το κόμμα του εξέλεξε μόνο 15 βουλευτές σε σύνολο 207 εδρών της βουλής ο ίδιος δεν κατόρθωσε να εκλεγεί βουλευτής και αποχώρησε οριστικά από την πολιτική. Επάνω: γελοιογραφία από το «Νέο Αριστοφάνη», όπου συμβολίζονται η πτώση του Τρικούπη και η νέα άνοδος στην εξουσία του Θ. Δηλιγιάννη με πρόγραμμα λιτότητας και φορολογικής ανακουφίσεως του λαού. (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Ι.Ε.Ε., τομ. ΙΔ, σ Με βάση το κείμενο του βιβλίου σας και των παραθεμάτων: α) Να παρουσιάσετε εκείνες τις δομές της εξουσίας στις οποίες επιχείρησε να επέμβει ο Χ. Τρικούπης και να τις αιτιολογήσετε. β) Να περιγράψετε τις προϋποθέσεις που είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για να μην παραμείνει η «δεδηλωμένη» απλώς ένα λογικό σχήμα. γ) Να παρουσιάσετε τα μέτρα που έλαβε ο Χ. Τρικούπης για την αποδυνάμωση της «βουλευτοκρατίας» και των συμπαρομαρτούντων της. δ) Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο της «κομματικής πειθαρχίας» και της «αποστασίας» ως πρακτικών που σηματοδοτούν την κομματική συνοχή ή την έλλειψή της. ΠΗΓΗ 1 Η «δεδηλωμένη» ως μέσο τιθάσευσης των βασιλικών «πρωτοβουλιών» και εμπέδωσης του καθαρού κοινοβουλευτισμού Το όραμα πολιτικής αναμορφώσεως του Χαρ. Τρικούπη μπορεί να συνοψισθεί στην προσπάθεια του να οικοδομήσει ένα αστικό κράτος. Και πιο συγκεκριμένα, ονειρευόταν έναν κοινοβουλευτισμό ισχυρό, οργανωμένο σαν βάση ενός πάγιου δικομματισμού, που θα επέτρεπε την εναλλαγή στην εξουσία δύο διαρθρωμένων κομμάτων. Τα κόμματα αυτά, που θα συγκροτούσαν το κοινοβούλιο, θα αποδέχονταν τις βασικές πολιτειακές και πολιτικές διαδικασίες και τους κανόνες της πολιτικής εναλλαγής, και θα ήταν συμπηγμένα πάνω στη βάση «αρχών» πράγμα που θα οδηγούσε στη σταθερή συγκρότησή τους σαν μόνιμων πολιτικών μονάδων. Η κομματική πειθαρχία, συνέπεια της συμπήξεως των κομμάτων αρχών, θα ισχυροποιούσε τη συνοχή τους και την αντιπροσωπευτική τους εμβέλεια. Έχοντας προφανώς μπροστά του το πρότυπο του βρετανικού κοινοβουλευτισμού, όπου συντηρητικοί και φιλελεύθεροι εναλλάσσονταν στην εξουσία επί ένα σχεδόν αιώνα χωρίς βαθιές πολιτικές κρίσεις, πίστευε πως η συγκρότηση των κομμάτων θα έδινε νέα αποφασιστική ώθηση στην ελληνική πολιτική ζωή... Αναφερόταν πρώτα στην τυπική οροθέτηση της αμοιβαίας σχέσεως των βασικών πολιτειακών παραγόντων μεταξύ τους, και στον προσδιορισμό της δικαιοδοσίας του κάθε πολιτειακού φορέα, δηλαδή στη συνταγματική συγκρότηση της πολιτείας από τυπική άποψη, στην αποσαφήνιση των συνταγματικών δικαιωμάτων και

Φορείς των νέων ιδεών ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ

Φορείς των νέων ιδεών ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ- ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922) 1. Το κόμμα των φιλελευθέρων 1. Πριν τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 κανένα ΜΕΓΑΛΟ κόμμα δεν υποστήριζε τις μεταρρυθμίσεις που προτάθηκαν το 1909/1910 Φορείς των νέων

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ 1. Γερουσία : Στο Σύνταγμα του 1844 προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα διορίζονταν από

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α.

Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Ενότητα 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Η άφιξη του βασιλιά Γεωργίου του Α. Χρονολόγιο 1844: Συνταγματική μοναρχία (σύνταγμα) 1862: Έξωση του Όθωνα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΟΡΙΣΜΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ Τα εντός παρενθέσεων μπορούν να παραλειφθούν. Τα έντονα γράμματα είναι προσθήκες για την καλύτερη ανάπτυξη των ιστορικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ, σελ. 1 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936) Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1 α. σχολικό βιβλίο, σελ. 46. Φεντερασιόν: ήταν μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΜΑ Α Α Α.1. 1 α, β, στ, ζ. 2 γ, δ, ε, η

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΜΑ Α Α Α.1. 1 α, β, στ, ζ. 2 γ, δ, ε, η ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΝ ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΟΜΑ Α Α Α.1. 1 α, β, στ, ζ 2 γ, δ, ε, η Α.2. ΣΕΚΕ Οι υψηλοί δείκτες ανεργίας και οι άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών οδήγησαν σε έντονη πολιτικοποίησή τους, κατά

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιολόγηση: Το κίνημα στο Γουδί εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου του 1909.

Αιτιολόγηση: Το κίνημα στο Γουδί εκδηλώθηκε στις 15 Αυγούστου του 1909. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ 2 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (09/11/2014) ΖΗΤΗΜΑ 1 Ο Αντιστοίχιση: 1-γ 2-δ 3-α 4-ε 5-β ΖΗΤΗΜΑ 2 Ο Eρωτήσεις σωστού-λάθους: 1: λάθος Αιτιολόγηση: Κατά τη διάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 1 ο Κεφάλαιο: Από την Αγροτική Οικονομία στην Αστικοποίηση 1821-1828 Επανάσταση 1864 Προσάρτηση Επτανήσων 1881 Προσάρτηση Άρτας και Θεσσαλίας 1896 Εξέγερση

Διαβάστε περισσότερα

Α 1.2 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Γερουσία β. Ομάδα Ιαπώνων γ. Εθνικό Κόμμα Μ.12

Α 1.2 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Γερουσία β. Ομάδα Ιαπώνων γ. Εθνικό Κόμμα Μ.12 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Επώνυμο: Όνομα: Βαθμός: ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α 1 Α 1.1 Να προσδιορίσετε αν το περιεχόμενο των ακολούθων προτάσεων είναι σωστό ή όχι, γράφοντας στο τετράδιό σας τη λέξη Σωστό ή

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014

Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας. κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 Θέμα Α1 Ενδεικτικές απαντήσεις στα θέματα της Ιστορίας κατεύθυνσης των Πανελλαδικών εξετάσεων 2014 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α) Με τη βιομηχανική επανάσταση καθώς η κατοχή γης έπαυε προοδευτικά να είναι πηγή εξουσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ Α' ΘΕΜΑ Α1

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ Α' ΘΕΜΑ Α1 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ Α' ΘΕΜΑ Α1 Ομάδα των Ιαπώνων : σελ. 86 «Το μοναδικό... 1908». Εθνικόν Κομιτάτον : Μικρότερη απήχηση στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864 είχε ο πολιτικός σχηματισμός του Εθνικού Κομιτάτου.

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) Ιστορία Γ Γυμνασίου

Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) Ιστορία Γ Γυμνασίου Ενότητα 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862) Ιστορία Γ Γυμνασίου Ο Όθων συνδιαλέγεται με τον έφιππο συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη που του ζητά την παραχώρηση συντάγματος Καθιέρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 4 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 17-18 -19-20 1 η ΕΡΩΤΗΣΗ: Αντιστοιχίστε τα στοιχεία της στήλης Α με αυτά της στήλης Β 1.Σύνταγμα 1844 2.Σύνταγμα 1864 3.εισηγήθηκε την αρχή της δεδηλωμένης

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ : 5

ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ : 5 ΑΡΧΗ 1ης ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ : ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΑΞΗ / ΤΜΗΜΑ : Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ : ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2018 ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ : 5 ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1: Α.1.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της στήλης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΕΜΑ Α1 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: «Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη πυρήνα των Αντιβενιζελικών.», σελ. 92-93 β. Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης (1905)

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ) 1. Το σύνταγμα του 1844

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ) 1. Το σύνταγμα του 1844 Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Τ Ο Υ Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ Ο Σ Τ Ο Υ 1 8 4 4 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880) 1. Το σύνταγμα του 1844

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ) 1. Το σύνταγμα του 1844

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ) 1. Το σύνταγμα του 1844 Τ Ο Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Ο Τ Ο Υ Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α Τ Ο Σ Τ Ο Υ 1 8 4 4 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, σελ. 10 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844-1880) 1. Το σύνταγμα του 1844

Διαβάστε περισσότερα

Τηλ: Ανδρέου Δημητρίου 81 & Ακριτών 26 ΚΑΛΟΓΡΕΖΑ [1]

Τηλ: Ανδρέου Δημητρίου 81 & Ακριτών 26 ΚΑΛΟΓΡΕΖΑ [1] ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ ΤΑΞΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΝΟΜ/ΜΟ: ΗΜΕΡ/ΝΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ 20 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016 ΚΑΘ/ΤΗΣ ΒΑΚΑΛΗ Κ. ΒΑΘΜΟΣ: /100, /20 ΟΜΑΔΑ Α Α.1.1. Ν αποδώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων:

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α2 ΘΕΜΑ Β1. β. 1 Σωστό, 2 Σωστό, 3 Σωστό, 4 Λάθος, 5 Λάθος. α. Σελ «Το πιστωτικό σύστηµα... ειδικών κοινωνικών οµάδων».

ΘΕΜΑ Α2 ΘΕΜΑ Β1. β. 1 Σωστό, 2 Σωστό, 3 Σωστό, 4 Λάθος, 5 Λάθος. α. Σελ «Το πιστωτικό σύστηµα... ειδικών κοινωνικών οµάδων». ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 5 ΙΟΥΝΙΟΥ 2001 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ: ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ Α1 α. Τανζιµάτ: σελ. 41 «Στην Οθωµανική

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Α ΟΜΑΔΑ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Α ΟΜΑΔΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ Α ΟΜΑΔΑ Α.1 1β, 3α, 4γ, 6ε, 8δ Περισσεύουν οι χρονολογίες που αντιστοιχούν στους αριθμούς 2, 5, 7 Α.2 α. «Εθνικές

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής)

Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου. Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής) Ενότητα 27- Το κίνημα στο Γουδί (1909) Ιστορία Γ Γυμνασίου Το κίνημα στο Γουδί (αφίσα της εποχής) Χρονολόγιο 1893 Πτώχευση 1897 Ελληνοτουρκικός πόλεμος 1909 (15 Αυγούστου) Κίνημα στο Γουδί 1910 Ο Βενιζέλος

Διαβάστε περισσότερα

Ειδικό Φροντιστήριο Στην Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις

Ειδικό Φροντιστήριο Στην Ελληνική Γλώσσα Απαντήσεις Απαντήσεις Α1. α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: το κόμμα του Γ. θεοτόκη Αντιβενιζελικών. Σελ. 92-93 και Από τα Αντιβενιζελικά κόμματα..το πιο διαλλακτικό.σελ92 β. Προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης(1905): Στο μεταξύ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 22 Ιανουαρίου 2017 ΠΡΩΤΗ ΟΜΑΔΑ ΘΕΜΑ Α1. 1. Εθνικόν Κομιτάτον: σχολικό βιβλίο σελ. 77: Πολιτική παράταξη που συμμετείχε στην Εθνοσυνέλευση

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδικές εξετάσεις 2016

Πανελλαδικές εξετάσεις 2016 Πανελλαδικές εξετάσεις 2016 Ενδεικτικές απαντήσεις στο μάθημα «ΙΣΤΟΡΙΑ» ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: Σχολικό βιβλίο, σελ. 92, «Από τα αντιβενιχελικά κόμματα πιο διαλλακτικό.» και σχολικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΑΔΑ Α. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: Ομάδα των Ιαπώνων Εθνικόν Κομιτάτον Στρατιωτικός Σύνδεσμος Μονάδες 15

ΟΜΑΔΑ Α. Να δώσετε το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: Ομάδα των Ιαπώνων Εθνικόν Κομιτάτον Στρατιωτικός Σύνδεσμος Μονάδες 15 ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΝΝΕΑ (9) ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2016 ΘΕΜΑ Α1 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ α) Απάντηση σελ. 93 σχολ. βιβλίου : «Το κόμμα των Αντιβενιζελικών.» β) Απάντηση

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:. ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Αρχή της Δεδηλωμένης β.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΛΑΙΤΖΙΔΟΥ. Σελίδα 1

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΛΑΙΤΖΙΔΟΥ. Σελίδα 1 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΙΩΑΝΝΑ ΚΑΛΑΙΤΖΙΔΟΥ Σελίδα 1 1 Ο Κεφάλαιο Από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΓΕΓΟΝΟΤΑ 1821-1828 Επαναστατικός Αγώνας 1864 Προσάρτηση Επτανήσων 1881 Προσάρτηση Άρτας και

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( )

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936) Α. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΙΡΗ ΠΛΕΣΣΑ ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ 1 Ο ΓΕΛ ΚΕΡΑΤΣΙΝΙΟΥ Α. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 10:30 Σελίδα 2 από 8 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 12/06/2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 α. Φεντερασιόν:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 A ΦΑΣΗ ÓÔÏ ÏÓ

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 A ΦΑΣΗ ÓÔÏ ÏÓ ΤΑΞΗ: ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑ Α1 Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Ηµεροµηνία: Τετάρτη 7 Ιανουαρίου 2015 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α A ιχοτόµηση του χαρτονοµίσµατος: Πρωτότυπο εσωτερικό

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΝΤΕΛΗ. Κτίριο 1 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 13, Τηλ / Κτίριο 2 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 29, Τηλ ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ

ΠΕΝΤΕΛΗ. Κτίριο 1 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 13, Τηλ / Κτίριο 2 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 29, Τηλ ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ Τάξη Μάθημα Εξεταστέα ύλη Γ Λυκείου Ιστορία Κατεύθυνσης Β Κεφάλαιο ΠΕΝΤΕΛΗ Κτίριο 1 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 13, Τηλ. 210 8048919 / 210 6137110 Κτίριο 2 : Πλ. Ηρώων Πολυτεχνείου 29, Τηλ. 210 8100606 ΒΡΙΛΗΣΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

-Να καταργεί διατάξεις που δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα

-Να καταργεί διατάξεις που δεν ανταποκρίνονται στη σημερινή πραγματικότητα ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ Είναι ανάγκη για μια γενναία συνταγματική αναθεώρηση, που θα σηματοδοτεί τη νέα εποχή στην οποία πρέπει να προχωρήσει η χώρα. Χρειαζόμαστε ένα Σύνταγμα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 23 Μαΐου 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Εσπερινών Γενικών Λυκείων (Νέο & Παλιό Σύστημα) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α.1 α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: ήταν

Διαβάστε περισσότερα

Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων που ακολουθούν: γ. Εκλεκτικοί Μονάδες 15

Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων που ακολουθούν: γ. Εκλεκτικοί Μονάδες 15 Α1. Να δώσετε το περιεχόμενο των όρων που ακολουθούν: α. Ανόρθωση (1910) β. Κλήριγκ γ. Εκλεκτικοί Μονάδες 15 Α2. Γιατί δεν προέκυψαν ταξικά κόμματα στην Ελλάδα το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα; Μονάδες

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2016 ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΥΡΤΩ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑ Α

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2016 ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΥΡΤΩ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑ Α ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2016 ΛΥΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΥΡΤΩ ΚΟΥΖΙΝΟΠΟΥΛΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ ΘΕΜΑ Α Α.1 α.κόμμα Γ.Θεοτόκη: Από τα αντιβενιζελικά κόμματα, πιο αδιάλλακτα ήταν τα κόμματα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΓ Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ - I ΡΥΣΗ ΚΑΙ ΕΞEΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΟΒΙΕΤΙΚHΣ EΝΩΣΗΣ ΩΣ ΤΟ 1941 100 Α. ΚΛΕΙΣΤΕΣ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (ενδεικτικά παραδείγµατα) Ερωτήσεις διαζευκτικής απάντησης ή του τύπου

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1. α. Ορεινοί: Οι επαναστάτες του 1862 προκήρυξαν εκλογές αντιπροσώπων για Εθνοσυνέλευση, η οποία θα ψήφιζε νέο σύνταγμα. Οι εκλογές έγιναν το Νοέμβριο του 1862. Η πλειονότητα

Διαβάστε περισσότερα

ȀǼǿȂǼȃȅ ī ȅǻǿīǿǽȉ (ȖȚĮ IJȠȣȢ İȟİIJĮȗȠȝȑȞȠȣȢ) 1. ȈIJȠ İȟȫijȣȜȜȠ ȈIJȠ İıȫijȣȜȜȠ ʌȑȟȧ- ʌȑȟȧ ȈIJȘȞ ĮȡȤȒ IJȦȞ ĮʌĮȞIJȒıİȫȞ ıįȣ ȃį ȝșȟ ĮȞIJȚȖȡȐȥİIJİ ȞĮ ȝș ȖȡȐȥİIJİ 2.

ȀǼǿȂǼȃȅ ī ȅǻǿīǿǽȉ (ȖȚĮ IJȠȣȢ İȟİIJĮȗȠȝȑȞȠȣȢ) 1. ȈIJȠ İȟȫijȣȜȜȠ ȈIJȠ İıȫijȣȜȜȠ ʌȑȟȧ- ʌȑȟȧ ȈIJȘȞ ĮȡȤȒ IJȦȞ ĮʌĮȞIJȒıİȫȞ ıįȣ ȃį ȝșȟ ĮȞIJȚȖȡȐȥİIJİ ȞĮ ȝș ȖȡȐȥİIJİ 2. 1 & 23 2016 : ( )- ( ) : (4) 1 :... (1905).. 15 2,,,,,, :. 19.. 18 1901.. 1913.... 1932. 10 1 ( 7) (1914-1918), ( 6). 13 2 1920; 12 1, : 1 4 2 &.. 1864,, ( 8) ( 10) ( 7). 25, 29 1874,, «;». [ ] [ ],.,

Διαβάστε περισσότερα

Άρθρο 1. Μορφή του πολιτεύματος * Άρθρο 2. Πρωταρχικές υποχρεώσεις της Πολιτείας ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Άρθρο 1. Μορφή του πολιτεύματος * Άρθρο 2. Πρωταρχικές υποχρεώσεις της Πολιτείας ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΤΜΗΜΑ Α Μορφή του πολιτεύματος Άρθρο 1. Μορφή του πολιτεύματος * Άρθρο 2. Πρωταρχικές υποχρεώσεις της Πολιτείας ΤΜΗΜΑ Β Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας Άρθρο 3.

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία

Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Νεοελληνική Ιστορία Ενότητα 10η: Το Κίνημα στο Γουδή Ελευθερία Μαντά, Λέκτορας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2016

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2016 ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη Σχ. Βιβλίο σελ. 93 «Το

Διαβάστε περισσότερα

Θ) 1919 Δραγούμη 10) Ολοκλήρωση διώρυγας Ι) 1906 Κορίνθου Μονάδες 10

Θ) 1919 Δραγούμη 10) Ολοκλήρωση διώρυγας Ι) 1906 Κορίνθου Μονάδες 10 ΜΑΘΗΜΑ / ΣΑΞΗ : ΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΟ: ΙΣΟΡΙΑ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ ΟΜΑΔΑ Α Α.1. Να δοθεί το περιεχόμενο των παρακάτω όρων: Διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως Ε.Α.Π. Κλήριγκ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑ 3η ΕΛΠ 11 Διδάσκων Kυριακίδου Μαρία ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2011 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΛΑΜΑΡΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ Α.Μ.67630 1 Περιεχόμενα ΕΡΓΑΣΙΑ 3η ΕΛΠ 11...1 Διδάσκων Kυριακίδου Μαρία...1 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 6ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 27/28/29/30

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 6ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ 27/28/29/30 ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ ΑΙΤΙΑ: (συμπληρώστε τα κενά) Α/ Οικονομικά αίτια 1893: 1898: Αρχές 20 ου αι. : κάνει δύσκολη τη διάθεση των ελληνικών προϊόντων στις ξένες αγορές και περιόρισε τα εμβάσματα των Ελλήνων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: Η απάντηση βρίσκεται στο χωρίο «Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη... πυρήνα των Αντιβενιζελικών». (σ. 92-93 σχ. βιβλίου) β. Προσωρινή Κυβέρνησις

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΟΜΟΓΕΝΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1. α. «Φεντερασιόν», σχολικό βιβλίο, σελ. 46 Υπήρξε η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΑΧΑΙΡΑ. Ιστορία Στ

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΑΧΑΙΡΑ. Ιστορία Στ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΜΑΧΑΙΡΑ Ιστορία Στ Γενικές πληροφορίες Μετά την απομάκρυνση του Όθωνα, νέος βασιλιάς της Ελλάδας επιλέχθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ο Δανός πρίγκιπας Γεώργιος, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα για

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΩΣ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ( ) 1.ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ)

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΩΣ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ( ) 1.ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ) Συνταγματική Ιστορία ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΩΣ ΤΗΝ ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΜΕΝΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (1821-1864) 1.ΤΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ) Το πρώτο Σύνταγμα της αγωνιζόμενης Ελλάδας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΑΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

ΕΝΑΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΝΑΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ -Πώς έγινε βασιλιάς του ελληνικού κράτους ο Όθωνας; Αφού δεν ήταν Έλληνας! -Για να δούμε τι θα βρούμε γι αυτό το θέμα στο διαδίκτυο. -Κοιτάξτε τι βρήκα, παιδιά.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2012 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ Α

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2012 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ Α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΤΕΤΑΡΤΗ 18 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2012 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑΔΑ Α Α.1.1 Σχολ. Βιβλίο σελ. 211-212 «Οι επαναστάτες αιφνιδίασαν της επανάστασης» Α.1.2

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟΥ (8/12/2013) α) Εθνικό Κόµµα β) Οργανισµός γ) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής Μονάδες 15 Α2

ΛΥΚΕΙΟΥ (8/12/2013) α) Εθνικό Κόµµα β) Οργανισµός γ) Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής Μονάδες 15 Α2 ΤΣΙΜΙΣΚΗ &ΚΑΡΟΛΟΥ ΝΤΗΛ ΓΩΝΙΑ THΛ: 270727 222594 ΑΡΤΑΚΗΣ 12 - Κ. ΤΟΥΜΠΑ THΛ: 919113 949422 ΕΠΩΝΥΜΟ:... ΟΝΟΜΑ:... ΤΜΗΜΑ:... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (8/12/2013)

Διαβάστε περισσότερα

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Συντάγματος του Άστρους (Νόμος της Επιδαύρου ήτοι Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος)

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Συντάγματος του Άστρους (Νόμος της Επιδαύρου ήτοι Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος) Το δεύτερο Σύνταγμα της Επανάστασης ονομάστηκε Νόμος της Επιδαύρου διότι στην ουσία επικύρωνε, σε αρτιότερη νομοτεχνικά μορφή, το προηγούμενο Προσωρινόν Πολίτευμα της Επιδαύρου. Ψηφίστηκε στις 13 Απριλίου

Διαβάστε περισσότερα

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794)

Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Η Γαλλική επανάσταση (1789-1794) Το πλαίσιο 18 ος αιώνας, Γαλλία: Παλαιό Καθεστώς, δηλ. 3 θεσμοθετημένες τάξεις: Κλήρος (0,5%) Ευγενείς (1,5%) Υπόλοιποι, δηλ. αστοί, αγρότες εργάτες (98%) Κριτήρια ένταξης:

Διαβάστε περισσότερα

Επαναληπτικό διαγώνισμα Ιστορίας

Επαναληπτικό διαγώνισμα Ιστορίας Επαναληπτικό διαγώνισμα Ιστορίας (Οικονομία 20 ου αιώνα-πολιτικά Κόμματα) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΣΗ Θέμα Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων: α) Υεντερασιόν(μον. 5) β) Πεδινοί (μον. 5) γ) Κλήριγκ (μον. 5)

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΤΑΞΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΜΑΪΟΥ 2016 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) - ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ)

Γ ΤΑΞΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΜΑΪΟΥ 2016 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) - ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) Γ ΤΑΞΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 23 ΜΑΪΟΥ 2016 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) - ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΘΕΜΑ Α1 α) Κόµµα του Γ. Θεοτόκη : «Το κόµµα του Γ. Θεοτόκη... των

Διαβάστε περισσότερα

η πορεία προς την πτώση της πρώτης δηµοκρατίας και η δικτατορία της 4 ης Αυγούστου

η πορεία προς την πτώση της πρώτης δηµοκρατίας και η δικτατορία της 4 ης Αυγούστου ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΕ Η ΠΕΡΙΟ ΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α: η πορεία προς την πτώση της πρώτης δηµοκρατίας και η δικτατορία της 4 ης Αυγούστου 122 Α. ΚΛΕΙΣΤΕΣ Ή ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (ενδεικτικά παραδείγµατα)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) ΟΜΑ Α Α. ΘΕΜΑ Α.1. σελ. 54, Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης είχε και θετικά στοιχεία.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) ΟΜΑ Α Α. ΘΕΜΑ Α.1. σελ. 54, Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης είχε και θετικά στοιχεία. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) Κυριακή 5 εκεμβρίου 2010 ΟΜΑ Α Α ΘΕΜΑ Α.1. σελ. 54, Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης είχε και θετικά στοιχεία. ΘΕΜΑ Α.2 σελ.82-83, Για την

Διαβάστε περισσότερα

Α.1.1. Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Βενιζελισµός. β. Φεντερασιόν. γ. Πεδινοί. Μονάδες 12

Α.1.1. Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Βενιζελισµός. β. Φεντερασιόν. γ. Πεδινοί. Μονάδες 12 ! " Α.1.1. Να δώσετε το περιεχόµενο των παρακάτω όρων: α. Βενιζελισµός. β. Φεντερασιόν. γ. Πεδινοί. Μονάδες 12 Α1.2. Να αντιστοιχίσετε τα γράµµατα της στήλης Α µε αυτά της στήλης Β. # Α. Σύνταγµα του 1844

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου Ιστορία Γ Γυμνασίου

Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου Ιστορία Γ Γυμνασίου Ενότητα 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 Ιστορία Γ Γυμνασίου Η άφιξη του βασιλιά Όθωνα στο Ναύπλιο (Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας). Χρονολόγιο 1828-1831: Καποδιστριακή

Διαβάστε περισσότερα

Τρίτη (Κοµµουνιστική) ιεθνής εύτερο Συνέδριο 1920. ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟ Κοµµουνιστική Αποχική Φράξια του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος

Τρίτη (Κοµµουνιστική) ιεθνής εύτερο Συνέδριο 1920. ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟ Κοµµουνιστική Αποχική Φράξια του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος Τρίτη (Κοµµουνιστική) ιεθνής εύτερο Συνέδριο 1920 ΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΣΜΟ Κοµµουνιστική Αποχική Φράξια του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόµµατος 1. Ο κοινοβουλευτισµός είναι η µορφή πολιτικής εκπροσώπησης

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 4.2 Η ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 2 Άρθρο 26 του Συντάγματος Η εκτελεστική λειτουργία ασκείται από τον ΠτΔ και την Κυβέρνηση.

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου

Γεωργία Καζάκου, ΠΕ09. Οικονομολόγος. Πολιτική Παιδεία. Β Τάξη Γενικού Λυκείου Πολιτική Παιδεία Β Τάξη Γενικού Λυκείου 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ 3.3 ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 2 Άρθρο 1 του Συντάγματος Tο πολίτευμα της Eλλάδας είναι Προεδρευόμενη Kοινοβουλευτική Δημοκρατία.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 11:40 Σελίδα 2 από 9 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 12/06/2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α1 α. Φεντερασιόν:

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο TΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟΥ ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : To ισχύον Σύνταγμα του Λουξεμβούργου θεσπίστηκε την 17 η Οκτωβρίου 1868 και έκτοτε έχει υποστεί δύο αναθεωρήσεις. Πρόκειται για την αναθεώρηση της

Διαβάστε περισσότερα

Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ( ) ΚΕΙΜΕΝΟ-ΠΗΓΗ

Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ( ) ΚΕΙΜΕΝΟ-ΠΗΓΗ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1. Πελατειακά δίκτυα επί τουρκοκρατίας Α. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ (1821-1843) ΚΕΙΜΕΝΟ-ΠΗΓΗ Το οθωνικό πολίτευμα,

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ )

Κεφάλαιο 4. Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ ) Ιστορία ΣΤ τάξης Ε Ενότητα «Η Ελλάδα στον 20 ο αιώνα» 1 Κεφάλαιο 4 Η Ελλάδα στον Α' Παγκόσµιο Πόλεµο (σελ. 190 193) Το 1914 ξέσπασε στην Ευρώπη ο Α' Παγκόσµιος Πόλεµος. Η Ελλάδα, αφού οδηγήθηκε σε διχασµό

Διαβάστε περισσότερα

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!»

18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ. «Σώστε με από τους φίλους μου!» 18 ος 19 ος αι. ΣΟ ΑΝΑΣΟΛΙΚΟ ΖΗΣΗΜΑ «Σώστε με από τους φίλους μου!» Σο Ανατολικό ζήτημα, ορισμός Είναι το ζήτημα της διανομής των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία από τις αρχές του 18ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

{ Μοναρχία. Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος

{ Μοναρχία. Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος { Μοναρχία Κωνσταντίνος-Ιωάννης Δημητρόπουλος ΟΡΙΣΜΟΣ: Η Μοναρχία ή Βασιλεία είναι ο θεσμός διακυβέρνησης, όπου ο αρχηγός του κράτους είναι ο Βασιλιάς. Αυτό που τη χαρακτηρίζει είναι ότι ο τελευταίος κρατά

Διαβάστε περισσότερα

1ο ΣΧΕ ΙΟ. Το έργο της Αντιβασιλείας

1ο ΣΧΕ ΙΟ. Το έργο της Αντιβασιλείας Ε. ΣΧΕ ΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ 1ο ΣΧΕ ΙΟ Ι ΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ιάρκεια: Ολιγόλεπτο Θέµατα: 3 Το έργο της Αντιβασιλείας ΘΕΜΑ 1ο Α. Το Συµβούλιο της Αντιβασιλείας, το οποίο συνόδευε τον Όθωνα στην

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΑ 12 ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α1. α. Εκλεκτικοί: σελ. 77: «Μια από τις παρατάξεις με μικρότερη απήχηση στην Εθνοσυνέλευση

Διαβάστε περισσότερα

ΟΝΟΜΑ: ΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:

ΟΝΟΜΑ: ΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: ΟΝΟΜΑ: ΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ: ΓΩΝ ΟΜΑ Α Α ΘΕΜΑ Α1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθµούς της Στήλης Α και δίπλα σε κάθε αριθµό ένα από τα γράµµατα της Στήλης Β, ώστε να προκύπτει η σωστή αντιστοίχιση ΣΤΗΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ : ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ 1. Αγροτική μεταρρύθμιση: η κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών και η κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Η Αγγλία και οι αποικίες της στην Αμερική.

Η Αγγλία και οι αποικίες της στην Αμερική. Η Αγγλία και οι αποικίες της στην Αμερική. Κατά το 18 ο αιώνα η Αγγλία κατείχε δεκατρείς αποικίες στην Αμερική. Οι αποικίες αυτές παρουσίαζαν σημαντικές διαφορές που οφείλονταν: - Στη διαφορετική προέλευση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑ Α Α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1.1 Σχολικό βιβλίο σελ. 138 «Η εθνική

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 23 Μαΐου 2016 ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΜΑΔΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελλαδικών Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων (Νέο & Παλιό Σύστημα) ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ Α.1 α. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: ήταν

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις Ιστορίας Προσανατολισμού 2016

Απαντήσεις Ιστορίας Προσανατολισμού 2016 Απαντήσεις Ιστορίας Προσανατολισμού 2016 Α1. Κόμμα του Γ. Θεοτόκη: το κόμμα του Θεοτόκη ήταν το πιο μετριοπαθές από τα άλλα δυο αντιβενιζελικά και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των φιλελευθέρων.

Διαβάστε περισσότερα

Συνταγματικό Δίκαιο Ασκήσεις

Συνταγματικό Δίκαιο Ασκήσεις Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Συνταγματικό Δίκαιο Λίνα Παπαδοπούλου Νομική Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2013 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) 04/12/2011 ΟΜΑΔΑ Α

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) 04/12/2011 ΟΜΑΔΑ Α ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (Γ ΛΥΚΕΙΟΥ) 04/12/2011 ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α.1. σελ. 50, «Όταν, με την επέμβαση δεν άργησαν να φανούν» ΘΕΜΑ Α.2. σελ. 80-81, «Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου

Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου Πολιτική και Δίκαιο Γραπτή Δοκιμασία Α Τετραμήνου ΘΕΜΑΤΑ ΣΩΣΤΟΥ ΛΑΘΟΥΣ 1. Απόλυτη διάκριση λειτουργιών υπάρχει όταν τα όργανα της μιας κρατικής λειτουργίας δεν επιτρέπεται να παρεμβαίνουν και να ασκούν,

Διαβάστε περισσότερα

9ο Κεφάλαιο (σελ. 76-86)

9ο Κεφάλαιο (σελ. 76-86) 9ο Κεφάλαιο (σελ. 76-86) 9.1 Εκλογικό σώμα (σελ. 77) Εκλογικό σώμα: οι πολίτες που έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν. Στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ο λαός που έχει την εξουσία ταυτίζεται με το εκλογικό

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΦΩΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ

ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση) ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΦΩΤΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ:ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΟΛΛΑΝΔΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ (Συνοπτική παρουσίαση)

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2012 ΘΕΜΑ Α1 Α.1.1 Ορισμοί : Ανώτατο Συμβούλιο: σελ 160 σχολικού βιβλίου «η προσωρινή...αποκατασταθεί» Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης (1905) : σελ 213 σχολικού βιβλίου

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε πότε γίνονται εκλογές; Κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός αν η Βουλή διαλυθεί νωρίτερα.

Κάθε πότε γίνονται εκλογές; Κάθε τέσσερα χρόνια, εκτός αν η Βουλή διαλυθεί νωρίτερα. Τι πρέπει να γνωρίζω για τη Βουλή Τι είναι η Βουλή; Είναι συλλογικό πολιτικό όργανο που αντιπροσωπεύει τον λαό. Αναδεικνύεται µε την ψήφο του εκλογικού σώµατος, δηλαδή όλων των ελλήνων πολιτών που έχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟΥ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ Στο Τρίτο Μέρος του συνταγματικού κειμένου της 12 ης συντακτικός νομοθέτης αναφέρεται στα όργανα του Κράτους. Οκτωβρίου 1992, ο Α) Η Βουλή Το άρθρο 77 κατοχυρώνει

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΣΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΟΥ 20 ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ Β ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΣΤΕΛΛΑΝΩΝ Αβραμιώτη Κέλλυ Ανδριώτης Κωνσταντίνος Βασιλάκη Νίκη Βενιοπούλου Παναγιώτα Βλάση

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλαδική πολιτική έρευνα γνώμης ΠΕΙΡΑΙΑΣ Μάρτιος 200 Μάρτιος 2008 Έρευνα 11-13/3

Πανελλαδική πολιτική έρευνα γνώμης ΠΕΙΡΑΙΑΣ Μάρτιος 200 Μάρτιος 2008 Έρευνα 11-13/3 Πανελλαδική πολιτική έρευνα γνώμης ΠΕΙΡΑΙΑΣ Μάρτιος 2008 1 Ανάθεση : Εφημερίδα ΤΟ ΠΑΡΟΝ. Ταυτότητα της έρευνας Περίοδος έρευνας: Η έρευνα διεξήχθη από 11 έως και 13 Μαρτίου 2008. Τύπος έρευνας: Tηλεφωνική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (5/2/2017)

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (5/2/2017) ΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΣΙΜΙΣΚΗ &ΚΑΡΟΛΟΥ ΝΤΗΛ ΓΩΝΙΑ THΛ: 270727 222594 ΑΡΤΑΚΗΣ 12 - Κ. ΤΟΥΜΠΑ THΛ: 919113 949422 ΟΝΟΜΑ:... ΤΜΗΜΑ:... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (5/2/2017) ΟΜΑΔΑ Α Α1 Να γράψετε το

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ. (κατάργηση παραγράφου)

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ. (κατάργηση παραγράφου) ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΨΗΦΟΥΣ ΑΝΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΣΤΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ ΤΗΣ 14 Ης ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ Α ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ Κ.Ο. ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ ΔΙΑΤΑΞΗ ΝΑΙ ΟΧΙ ΠΑΡΩΝ ΣΥΝΟΛΟ Άρθρο 3 παρ. 1 προς την κατεύθυνση κατοχύρωσης της θρησκευτικής ουδετερότητας

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ. 1. Το σύνταγµα του 1844

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ. 1. Το σύνταγµα του 1844 Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ( ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ: Η κατανόηση από µεριάς των Ελλήνων για ανάγκη ψήφισης συντάγµατος, ύπαρξης κοινοβουλίου και µείωσης των εξουσιών του βασιλιά). 1. Το σύνταγµα του 1844

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ Α

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ Α ΘΕΜΑ Α Α.1.1. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΟΜΑΔΑ Α α. Ιδρύθηκε το 1921 στα πλαίσια της Ύπατης Αρμοστείας Σμύρνης, με σκοπό να βοηθήσει όσους Έλληνες πρόσφυγες

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 9 Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους

Ενότητα 9 Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους Ενότητα 9 Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους Ιστορία Γ Γυμνασίου Ivan Aivazovskiy (1846): Ναυμαχία στο Ναβαρίνο στις 2 Οκτωβρίου 1827 Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ. Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ. Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Α. Ερωτήσεις σύντομης απάντησης 1. Το αγροτικό ζήτημα

Διαβάστε περισσότερα

Aπαντήσεις Ιστορίας Θεωρητικής κατεύθυνσης

Aπαντήσεις Ιστορίας Θεωρητικής κατεύθυνσης Aπαντήσεις Ιστορίας Θεωρητικής κατεύθυνσης Α1. Φεντερασιόν: «Η ενσωµάτωση της Θεσ/νίκης ιδεολογίας στη χώρα», σελ. 46 σχολικού βιβλίου. Πεδινοί : «Οι πεδινοί... στους µικροκαλλιεργητές» σελ. 77 σχολικού

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ)

ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ) 1 ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ) Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 ο ΑΙΩΝΑ Επισημαίνουμε: * Τα βασικά στοιχεία και τους όρους σχετικά με την αγροτική οικονομία και

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 10 Ιουνίου 2014 ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Απαντήσεις Θεμάτων Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Γενικών Λυκείων ΟΜΑ Α ΠΡΩΤΗ A1. α. Κρητική πολιτεία: το νέο πολιτικό σχήμα που προέκυψε μετά την ανάθεση

Διαβάστε περισσότερα