Δίκτυα Κειμένων Νεοελληνικής Γλώσσας Δημοκρατία & Ολοκληρωτισμός

Transcript

1 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 1 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών Δίκτυα Κειμένων Νεοελληνικής Γλώσσας Δημοκρατία & Ολοκληρωτισμός Συντάκτης: Γιάννης Ι. Πασσάς ΚΕΙΜΕΝΟ 1 Κωνσταντίνος Κόλλιας, Διάγγελμα της χούντας Εισαγωγικό σημείωμα: Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου του 1967 εκδηλώνεται στη χώρα στρατιωτικό πραξικόπημα που καταλύει τη δημοκρατία. Την επόμενη μέρα ο εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Κωνσταντίνος Κόλλιας, τον οποίο οι πρωταίτιοι της Χούντας με τη σύμφωνη γνώμη του παλατιού έχουν ορίσει πρωθυπουργό, απευθύνει διάγγελμα στον ελληνικό λαό. Ελληνικέ Λαέ, από μακρού παριστάμεθα μάρτυρες ενός εγκλήματος, το οποίον διεπράττετο εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και του Έθνους μας. Η αδίστακτος και αθλία κομματική συναλλαγή, ο εκτραχηλισμός μεγάλης μερίδος του Τύπου, η μεθοδική επίθεσις εναντίον όλων των θεσμών, η διάβρωσίς των, ο εξευτελισμός του Κοινοβουλίου, η κατασυκοφάντησις των πάντων, η παράλυσις της κρατικής μηχανής, η πλήρης έλλειψις κατανοήσεως προς τα φλέγοντα προβλήματα της νεολαίας μας, η κακομεταχείρισις των φοιτητών και σπουδαστών μας, η ηθική κάμψις, η σύγχυσις και η θολότης, η μυστική και φανερά συνεργασία με τους ανατροπείς και τέλος τα συνεχή εμπρηστικά κηρύγματα ασυνειδήτων δημοκόπων κατέστρεψαν την γαλήνην του τόπου, εδημιούργησαν κλίμα αναρχίας και χάους, εκαλλιέργησαν συνθήκας μίσους και διχασμού και μας ωδήγησαν εις το χείλος της εθνικής καταστροφής.

2 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 2 Δεν απέμεινεν πλέον άλλος τρόπος σωτηρίας από την επέμβασιν του Στρατού μας. Η επέμβασις αύτη βεβαίως αποτελεί εκτροπήν εκ του Συντάγματος, αλλά η εκτροπή αύτη ήτο επιβεβλημένη διά την σωτηρίαν της Πατρίδος. Η σωτηρία της Πατρίδος είναι ο υπέρτατος νόμος. Αι εκλογαί, αι οποίαι προεκηρύχθησαν, δεν ήτο δυνατόν να δώσουν την λύσιν εις το υφιστάμενον αδιέξοδον. Πρώτον, διότι, υπό τας παρούσας συνθήκας, ήτο αδύνατος η ομαλή διεξαγωγή των και, δεύτερον, διότι οιονδήποτε και αν ήτο το αποτέλεσμα αυτών, θα ωδηγούμεθα μοιραίως εις την αιματοχυσίαν και το χάος. Δι αυτό επενέβη ο Στρατός. Διά να ανακόψη την πορείαν προς την καταστροφήν, ένα βήμα προ της αβύσσου. Εις ολόκληρον την Χώραν επικρατεί απόλυτος γαλήνη και τάξις. Ο πρόεδρος και τα μέλη της Κυβερνήσεως εστρατεύθησαν προς εκτέλεσιν του προς την Πατρίδα καθήκοντος. Ποίοι είμεθα: Δεν ανήκομεν εις ουδέν πολιτικόν κόμμα, και ουδεμίαν πολιτικήν παράταξιν είμεθα διατεθειμένοι να ευνοήσωμεν εις βάρος της άλλης. Δεν ανήκομεν ούτε εις την οικονομικήν ολιγαρχίαν, την οποίαν ομοίως δεν είμεθα διατεθειμένοι να αφήσωμεν να προκαλή την πενίαν. Ανήκομεν εις την τάξιν του μόχθου. Και θα σταθώμεν εις το πλευρόν των πτωχών αδελφών μας Ελλήνων. Η Κυβέρνησις οφείλει να προειδοποιήση κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον, ότι οιαδήποτε αντίδρασις εις το εθνικόν της έργον τής αλλαγής, οποθενδήποτε προερχομένη, θα παταχθή πάραυτα διά παντός εις την διάθεσίν της μέσου. Ζήτω το Έθνος! Ζήτω ο Βασιλεύς! Ζήτω η Αιωνία Ελλάς! Κόλλιας, Κ. (1967, 22 Απριλίου). Διάγγελμα προς τον ελληνικό λαό. Αθήνα: ΕΙΡ. ΚΕΙΜΕΝO 2 Γιώργος Σεφέρης, Διακήρυξη εναντίον της χούντας Εισαγωγικό σημείωμα: Μετά την επιβολή της δικτατορίας ο νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης αποφασίζει, ως αντίδραση στο χουντικό καθεστώς, να μη δημοσιεύσει τίποτα στην Ελλάδα. Ωστόσο, στις 28 Μαρτίου του 1969 αποφασίζει να λύσει τη σιωπή του και να καταγγείλει δημόσια τη Δικτατορία. Η δήλωσή του στο BBC έχει τεράστιο αντίκτυπο στην Ελλάδα και το εξωτερικό και αναπτέρωσε τις ελπίδες των αντιδικτατορικών δυνάμεων.

3 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 3 Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω από τα πολιτικά του τόπου. Προσπάθησα άλλοτε να το εξηγήσω αυτό δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας. Έτσι, από τα χρόνια εκείνα, ως τώρα τελευταία, έπαψα κατά κανόνα να αγγίζω τέτοια θέματα. Εξάλλου τα όσα δημοσίεψα ως τις αρχές του 1967 και η κατοπινή στάση μου (δεν έχω δημοσιέψει τίποτε στην Ελλάδα από τότε που φιμώθηκε η ελευθερία) έδειχναν, μου φαίνεται, αρκετά καθαρά τη σκέψη μου. Μολαταύτα, μήνες τώρα, αισθάνομαι μέσα μου και γύρω μου, ολοένα πιο επιτακτικά, το χρέος να πω έναν λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας. Με όλη τη δυνατή συντομία, να τι θα έλεγα: Κλείνουν δύο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταπονιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά. Δε θα μου ήταν δύσκολο να καταλάβω πως τέτοιες ζημιές δε λογαριάζουν πάρα πολύ για ορισμένους ανθρώπους. Δυστυχώς δεν πρόκειται μόνο γι αυτόν τον κίνδυνο. Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μας βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα, όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και μπορώ να πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος. Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει. Είναι εθνική επιταγή. Τώρα ξαναγυρίζω στη σιωπή μου. Παρακαλώ τον Θεό να μη με φέρει άλλη φορά σε παρόμοια ανάγκη να ξαναμιλήσω. Σεφέρης, Γ. (1969, 28 Μαρτίου). Διακήρυξη κατά της χούντας. Λονδίνο: Ελληνική Υπηρεσία BBC.

4 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 4 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Α. Πρωτοβάθμια κατανόηση 1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά (100 έως 120 λέξεις) και χωρίς δικά σας σχόλια τα επιχειρήματα με τα οποία ο συντάκτης του «Κειμένου 1» δικαιολογεί την επιβολή της δικτατορίας και ο συντάκτης του «Κειμένου 2» την καταγγέλλει. 2. Να εντοπίσετε δύο χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου στο διάγγελμα του Γιώργου Σεφέρη και τρία χαρακτηριστικά του προπαγανδιστικού λόγου στο διάγγελμα του Κωνσταντίνου Κόλλια. 3. «χρέος»: Με τη λέξη αυτή να δημιουργήσετε δύο ονοματικά και δύο ρηματικά σύνολα και στη συνέχεια με καθένα από αυτά να γράψετε μία πρόταση. Β. Ερμηνεία 1. «Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει αναπότρεπτη στο τέλος»: Τι εννοεί, κατά τη γνώμη σας, ο Σεφέρης με τη θέση αυτή; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 100 έως 120 λέξεων, αξιοποιώντας πληροφορίες και από τα δύο διαγγέλματα. 2. Να εντοπίσετε μία περίπτωση επίκλησης στο ήθος του πομπού σε καθένα από τα κείμενα (μονάδες 4) και να ερμηνεύσετε τον λόγο για τον οποίο ο κάθε συντάκτης επέλεξε τον συγκεκριμένο τρόπο πειθούς. 3. Ποιο ρηματικό πρόσωπο κυριαρχεί σε καθένα από τα δύο διαγγέλματα; Να δικαιολογήσετε την επιλογή των συντακτών τους. 4. Να χαρακτηρίσετε το ύφος καθενός από τα δύο διαγγέλματα, επιλέγοντας ένα από τα είδη που σας δίνονται στη συνέχεια (μπορείτε να επιλέξετε πάνω από ένα είδος): πομπώδες / λιτό / εξομολογητικό / λυρικό / σκωπτικό / σοβαρό / άμεσο. Στη συνέχεια και να ερμηνεύσετε τον λόγο για τον οποίο επελέγη από τον συντάκτη του, λαμβάνοντας υπόψη σας το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται ο καθένας και τον σκοπό που επιχειρεί να επιτύχει. Γ. Κριτικός στοχασμός 1. Στις 24 Ιουλίου του 1974 αποκαθίσταται η δημοκρατία στη χώρα μας μετά από μία επταετία στυγνής δικτατορικής διακυβέρνησης. Με αφορμή τον εορτασμό της επετείου αυτής αποφασίζετε να δημοσιεύσετε ένα κείμενο (350 έως 400 λέξεις) στο προσω

5 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 5 πικό σας ιστολόγιο, στο οποίο προβληματίζεστε σχετικά με την ύπαρξη στον σύγχρονο κόσμο παραγόντων που ευνοούν την ανάπτυξη του ολοκληρωτισμού.

6 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 6 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α1. Ο Κωνσταντίνος Κόλλιας, πρωθυπουργός της Χούντας, στις 22 Απριλίου του 1967 απευθύνεται στον ελληνικό λαό, επιχειρώντας να δικαιολογήσει το στρατιωτικό πραξικόπημα. Παρουσιάζει λοιπόν την επέμβαση του στρατού ως μονόδρομο για την αναχαίτιση της ηθικής και πολιτικής κρίσης που είχε οδηγήσει τη χώρα στα πρόθυρα της καταστροφής και η οποία, κατά τη γνώμη του, δε θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με δημοκρατικά μέσα. Δύο χρόνια αργότερα, στις 28 Μαρτίου του 1969, ο Γιώργος Σεφέρης απευθύνει από το Λονδίνο έκκληση για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα, καθώς βλέπει το χουντικό καθεστώς να καταπατά τα ιδανικά, για τα οποία ο ελεύθερος κόσμος αγωνίστηκε κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου πολέμου, και να οδηγεί τη χώρα στην καταστροφή. ΘΕΜΑ Α2. Δύο χαρακτηριστικά του πολιτικού λόγου στο διάγγελμα του Γιώργου Σεφέρη είναι: (1) Έντονη συναισθηματική φόρτιση (π.χ. «Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό»). (2) Επίκληση στο ήθος του πομπού («Είμαι ένας άνθρωπος... είναι εθνική επιταγή»). Τρία χαρακτηριστικά του λόγου της προπαγάνδας στο διάγγελμα του Κωνσταντίνου Κόλλια είναι: (1) Αξιολογικός λόγος (βλ. «σωτηρία της Πατρίδος»). (2) Συνθηματικός λόγος («Ζήτω το Έθνος... Ζήτω η Αιώνια Ελλάς!»). (3) Ανασημασιοδότηση εννοιών (π.χ. «γαλήνη και τάξις» = φόβος). ΘΕΜΑ Α3. Ονοματικές Φράσεις: ιερό / ηθικό / κοινό χρέος Έχουμε ιερό χρέος να υπερασπιστούμε την πατρίδα μας. Τα παιδιά έχουν ηθικό χρέος να σέβονται τους γονείς τους. Κοινό χρέος όλων των φορέων αγωγής είναι να διαπαιδαγωγήσουν δημοκρατικά τη νέα γενιά. Ρηματικές Φράσεις: επιτελώ / παραλείπω το χρέος Έπεσαν στο πεδίο της μάχης, επιτελώντας το χρέος τους προς την πατρίδα. Τα ΜΜΕ ασκούν κριτική στους πολιτικούς που παραλείπουν το χρέος τους απέναντι στον λαό.

7 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 7 ΘΕΜΑ Β1. Ο Γιώργος Σεφέρης μάς μεταφέρει μία ιστορικά επιβεβαιωμένη αλήθεια που αφορά όλες τις «δικτατορικές καταστάσεις»: μία δικτατορία εύκολα επιβάλλεται και επικρατεί, αλλά στο τέλος παραμονεύει πάντοτε μία τραγωδία. Όπως παρατηρεί κανείς, μελετώντας το διάγγελμα του Κωνσταντίνου Κόλλια, όσοι αποβλέπουν στην κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, βασίζουν τη ρητορική τους στα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία, με απώτερο στόχο να στρέψουν τη δικαιολογημένη δυσαρέσκεια των πολιτών εναντίον του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι, κερδίζουν πρόσκαιρα, αν όχι τη συναίνεση, την ανοχή των πολιτών, που προσβλέπουν στην επίλυση των προβλημάτων τους έστω και με τη βία. Ωστόσο, όπως παρατηρεί ο Γιώργος Σεφέρης, («προφητεύοντας» την τραγωδία της Κύπρου) πάντοτε επισωρεύουν δεινά στον τόπο, αφού η βία - αργά ή γρήγορα- θα οδηγήσει σε αυθαιρεσία και ανατροπή της κοινωνικής ειρήνης. ΘΕΜΑ Β2. Στο διάγγελμά του ο Κωνσταντίνος Κόλλιας παρουσιάζει τα μέλη της «κυβέρνησής» του ως ανθρώπους που στοχεύουν στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των «φτωχών Ελλήνων» και όχι της πολιτικής και οικονομικής ολιγαρχίας («Ποίοι είμεθα: των πτωχών αδελφών μας Ελλήνων»). Η «επίκληση στο ήθος του πομπού» γίνεται, για να αποδείξει τις «καλές προθέσεις» των πραξικοπηματιών και να κερδίσει την εύνοια της πλειοψηφίας του λαού, που λογικά ανησυχεί μετά την κατάλυση της δημοκρατίας. Από την άλλη, ο Γιώργος Σεφέρης δηλώνει «υπερκομματικός» («Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και μπορώ να πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος»), προκειμένου να αναδείξει την αντικειμενικότητά του και να αποφύγει κάθε πιθανή κατηγορία πως επιτίθεται στη Χούντα, για να εξυπηρετήσει συμφέροντα συγκεκριμένων πολιτικών παρατάξεων. ΘΕΜΑ Β3. Στο πρώτο διάγγελμα κυριαρχεί το γ (π.χ. «Δι αυτό επενέβη ο Στρατός εστρατεύθησαν προς εκτέλεσιν του προς την Πατρίδα καθήκοντος») και το α πληθυντικό πρόσωπο (π.χ. «μας ωδήγησαν εις το χείλος της εθνικής καταστροφής», «Ποίοι είμεθα»). Τα δύο αυτά ρηματικά πρόσωπα είναι «απρόσωπα» και η χρήση τους αφενός προβάλλει την παρέμβαση του στρατού ως «εθνική» / «καθολική» ανάγκη, αφετέρου αποκρύπτει την προσωπική ευθύνη των μελών της «κυβέρνησης» και του ίδιου του «πρωθυπουργού» της.

8 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 8 Στο δεύτερο διάγγελμα κυριαρχεί το α ενικό πρόσωπο (π.χ. «Πάει καιρός που πήρα την απόφαση να κρατηθώ έξω δε σημαίνει διόλου πως μου είναι αδιάφορη η πολιτική ζωή μας», «Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς κανένα απολύτως πολιτικό δεσμό και μπορώ να πω, μιλώ χωρίς φόβο και χωρίς πάθος»). Είναι ένα ρηματικό πρόσωπο που χρησιμοποιείται από έναν διανοούμενο, ο οποίος ως ενεργός πολίτης καταγγέλλει ένα ολοκληρωτικό καθεστώς, αναλαμβάνοντας την προσωπική ευθύνη (και το κόστος) για την παρέμβαση αυτή. ΘΕΜΑ Β4. Το ύφος του πρώτου διαγγέλματος είναι πομπώδες, καθώς παρατηρούμε: (1) τάσεις υπερβολής: π.χ. «εδημιούργησαν κλίμα αναρχίας και χάους, εκαλλιέργησαν συνθήκας μίσους και διχασμού και μας ωδήγησαν εις το χείλος της εθνικής καταστροφής», (2) επιτήδευση: βλ. χρήση της καθαρεύουσας, (3) εξεζητημένο λεξιλόγιο: π.χ. «εκτραχηλισμός», «δημοκόπων», «πενίαν», (4) ρητορισμός: «Ο πρόεδρος και τα μέλη της Κυβερνήσεως εστρατεύθησαν προς εκτέλεσιν του προς την Πατρίδα καθήκοντος». Το ύφος αυτό επελέγη, γιατί στόχος του Κωνσταντίνου Κόλλια είναι να αποδείξει στον μέσο Έλληνα πολίτη τη δύναμη και την αποφασιστικότητα της εξουσίας των Συνταγματαρχών, ώστε να αποτρέψει κάθε σκέψη αντίστασης, όπως εξάλλου με σαφήνεια δηλώνεται στο τέλος του διαγγέλματος. Το ύφος του δεύτερου διαγγέλματος είναι σοβαρό και λυρικό, καθώς παρατηρούμε σε αυτό: (1) ποιητική λειτουργία του λόγου & επίκληση στο συναίσθημα: «Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης, όπου όσες πνευματικές αξίες κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε κι αυτές να καταπονιστούν μέσα στα ελώδη στεκούμενα νερά», (2) εικονοπλασία: «Βλέπω μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον τόπο», (3) ανάλυση ψυχικών καταστάσεων: «Πάει καιρός που πήρα την απόφαση το χρέος να πω ένα λόγο για τη σημερινή κατάστασή μας». ΘΕΜΑ Γ. Ισχυρισμός: Παρ ότι η δημοκρατία έχει κυριαρχήσει στη συνείδηση των πολιτών και στην κοινωνική οργάνωση, υπάρχουν και σήμερα παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη ολοκληρωτικών πρακτικών. Δεδομένα & Εγγυήσεις: δυσαρέσκεια των πολιτών (ανισότητες, κρίση του πολιτικού συστήματος κτλ.) απώλεια εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς.

9 ΔΙΚΤΥΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ 9 απουσία δημοκρατικής συνείδησης (αποπολιτικοποίηση, νόθα πολιτικοποίηση) «λόγω» δημοκρατία.