ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Transcript

1 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΝΑΝΤΙΑ ΚΟΥΡΜΟΥΣΗ, Εκπαιδευτικός ΠΕ60, PhD Αγωγής Υγείας ΠΤΝ Παν/μίου Ιωαννίνων, MSc Δημόσιας Υγείας ΕΣΔΥ,MSc Ελέγχου του Στρες Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας Π/θμιας Εκπαίδευσης Αν. Αττικής, Διδάσκουσα ΠΕΣΥΠ Παιδαγωγικού Τμήμ. ΑΣΠΑΙΤΕ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ 1. Ψυχική Υγεία και Ψυχική Υγεία Παιδιών και Εφήβων. 2. Σκοπός Αναλυτικών Προγραμμάτων και Ψυχικής Υγείας. 3. Είδη και ιστορία σχολικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. 4. Αποτελεσματικότητα σχολικών προγραμμάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία. 5. Κριτήρια διατηρησιμότητας αποτελεσματικότητας. 6. Νέο αμφιλεγόμενο είδος παρεμβάσεων.

3 ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

4 ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ο Π.Ο.Υ. ορίζει την ψυχική υγεία ως την κατάσταση κατά την οποία «το άτομο συνειδητοποιεί τις δυνατότητες του, είναι ικανό να αντιμετωπίζει τις συνήθεις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής, είναι ικανό να εργάζεται παραγωγικά και αποδοτικά και είναι επίσης ικανό να συνεισφέρει στην κοινωνία όπου ζει» (WHO, 2001).

5 ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ Ο Π.Ο.Υ. ορίζει ως ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων «την ικανότητα να επιτυγχάνουν και να διατηρούν τη βέλτιστη ψυχολογική λειτουργία και ευεξία. (WHO, 2005a, σελ. 7).

6 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ «Η ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων περιλαμβάνει α) την αίσθηση ταυτότητας και αυτό-αξίας, β) σταθερές οικογενειακές και φιλικές σχέσεις, γ) την παραγωγικότητα και την ικανότητα μάθησης και δ) την ικανότητα χρήσης των προκλήσεων και των πολιτιστικών πόρων για τη μεγιστοποίηση της ανάπτυξης» (WHO, 2005a, σελ. 7).

7 ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΚΟΠΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΜΕ ΟΡΙΣΜΟΥΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

8 ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΕΠΠΣ Νηπιαγωγείου «Σκοπός του Νηπιαγωγείου σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά, νοητικά και κοινωνικά μέσα στο πλαίσιο των ευρύτερων στόχων της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» (ΦΕΚ , σελ. 586).

9 ΣΚΟΠΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΕΠΠΣ Υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Νηπ. Έως Γυμνάσιο) «Με την εκπαίδευση επιδιώκεται η ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και η επιτυχής κοινωνική ένταξή του, αφενός μέσα από τη συγκρότηση και αποδοχή κοινών αξιών και αφετέρου με την ανάπτυξη νοητικών, συναισθηματικών και ψυχοκινητικών ικανοτήτων και δεξιοτήτων. Με την έννοια αυτή ο μαθητής καθίσταται ικανός να αντιμετωπίζει με επιτυχία προβλήματα και επιπλέον να διαμορφώνει άποψη και να λειτουργεί ως υπεύθυνος και ενεργός πολίτης σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και απαιτητικό κοινωνικό περιβάλλον.» (ΔΕΠΠΣ, ΦΕΚ 303Β/ , σελ. 3734)

10 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΑΓΟΥΝ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΟΜΕΝΩΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΣΚΟΠΟΥΣ ΤΩΝ ΔΕΠΠΣ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΘΗΚΑΝ

11 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «Τα Σχολικά Προγράμματα Προαγωγής Ψυχικής Υγείας επιδιώκουν την οικοδόμηση της κοινωνικής, συναισθηματικής και πνευματικής ευημερίας των μαθητών, ώστε να μπορέσουν να επιτύχουν τους στόχους της εκπαίδευσης και της υγείας και να αλληλεπιδρούν με τους συνομηλίκους τους, τους διδάσκοντες, την οικογένεια και την κοινότητα με σεβασμό και δικαιοσύνη.» (IUHPE-U.S. C.D.C., 2009)

12 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Καθιστούν τα άτομα ικανά να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της καθημερινής ζωής» (WHO, 1993). Δομημένα και οργανωμένα προγράμματα παρέμβασης. Έχουν σχεδιαστεί από ειδικούς επιστήμονες, συχνά από διεπιστημονική ομάδα (ειδικούς ψυχικής υγείας και εκπαιδευτικούς). Εντάσσονται στο Πρόγραμμα Σπουδών και μπορούν να εφαρμοστούν στο χώρο του σχολείου.

13 ΓΙΑΤΙ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ; Τα σχολεία αποτελούν ένα φυσικό περιβάλλον για διενέργεια προγραμμάτων ψυχικής υγείας, διότι τα περισσότερα παιδιά στον κόσμο παρακολουθούν κάποιο σχολικό πρόγραμμα το εκπαιδευτικό σύστημα παρέχει την πλέον κατάλληλη υποδομή επιτρέποντας την ταυτόχρονη προσέγγιση μεγάλου αριθμού παιδιών σε ηλικία όπου εγκαθιδρύονται οι συμπεριφορές τους και διαμορφώνεται ο χαρακτήρας τους.

14 ΣΧΟΛΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΗΜΕΡΑ Προγράμματα για πρόληψη χρήσης ουσιών, επιθετικότητας, εκφοβισμού, κ.ο.κ. Προγράμματα Προαγωγής Ψυχικής Υγείας Προγράμματα Δεξιοτήτων (Life Skills Programs) Προγράμματα Κοινωνικής και Συναισθηματικής Μάθησης (Social Emotional Learning Programs) Προσωπική και Κοινωνική Ανάπτυξη (Νηπιαγωγείο, Νέο Σχολείο) Σχολική και Κοινωνική Ζωή (Δημοτικό, Νέο Σχολείο)

15 ΔΙΑΦΟΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

16 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Η Προαγωγή Ψυχικής Υγείας αναφέρεται περισσότερο στη θετική ψυχική υγεία (positive mental health), παρά στην άρρωστη ψυχική υγεία (ill mental health) (WHO, 2002). Στοχεύει στην προαγωγή της θετικής ψυχικής υγείας με την ενίσχυση της ψυχολογικής ευεξίας, της ψυχοκοινωνικής επάρκειας και της ανθεκτικότητας, και με τη δημιουργία υποστηρικτικών συνθηκών διαβίωσης και περιβαλλόντων. Η Πρόληψη στην ψυχική υγεία έχει ως στόχο τη μείωση των συμπτωμάτων και, τελικά, των ψυχικών διαταραχών (WHO, 2002), με την ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων και τη μείωση των παραγόντων κινδύνου (GermAnn & Ardiles, 2009).

17 Prevention of mental disorders and promotion of mental health are distinct but overlapping. (WHO, 2005b)

18 ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σε ποια κατηγορία θα εντάσσατε τα παρακάτω προγράμματα; Δεξιότητες για παιδιά του Δημοτικού. Stop Bullying. Ψυχική Υγεία και Διαπροσωπικές σχέσεις. Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο. Μαθαίνω να μην καπνίζω. Σχολική και Κοινωνική Ζωή (Δημοτικό, Νέο Σχολείο)

19 ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ & ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

20 ΕΙΔΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ Με τη σειρά που εμφανίστηκαν χρονικά Προγράμματα Σεξουαλικής Αγωγής/Πρόληψης Προγράμματα Ψυχικής Υγιεινής/Πρόληψης Προγράμματα Πρόληψης Προγράμματα Δεξιοτήτων (Life Skills Programs) Προγράμματα Κοινωνικής και Συναισθηματικής Μάθησης (Social Emotional Learning Programs) Προγράμματα Αγωγής Χαρακτήρα (Character Education Programs)?

21 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

22 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτοεμφανίζονται στις αναπτυγμένες χώρες πριν τις αρχές του 20 ου αιώνα, κυρίως ως κάποιας μορφής Σεξουαλική Αγωγή. Εστιάζονταν σε παροχή γνώσεων.

23 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

24 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ

25 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ Τα πρώτα προγράμματα Ψυχικής Υγείας εμφανίζονται ανάμεσα στο 1929 και Και αυτά εστιάζονταν σε παροχή γνώσεων. Από το 1940 και μετά χρησιμοποιείται ο όρος Ψυχική Υγιεινή (Mental Hygiene). Σε αυτή την εποχή φαίνεται η Ψυχική Υγεία και η Σωματική Υγιεινή να είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένες.

26

27

28

29 ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΕΛΛΕΙΨΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σοβαρό μειονέκτημα των προγραμμάτων αυτών πέρα από το ότι περιορίζονταν μόνο σε παροχή γνώσεων- ήταν η μη ύπαρξη αξιολόγησής τους. Από το 1950 και μετά εμφανίζονται κάποιες απόπειρες αξιολόγησής τους, με σοβαρότερες προσπάθειες μετά το 1970 (Durlac, 1995).

30 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

31 Η ΠΡΟΛΗΨΗ ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Κατά τις επόμενες δεκαετίες εμφανίζεται η Πρόληψη επίσημα, ως διεπιστημονική επιστήμη, που βασίζεται στη βασική και εφαρμοσμένη έρευνα πολλών επιστημονικών κλάδων. Ξεκινά η αξιολόγηση των παρεμβάσεων.

32 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ

33 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ Το 1979, δημοσιεύτηκε το πρώτο αποτελεσματικό πρόγραμμα Εκπαίδευσης Δεξιοτήτων Ζωής για μαθητές γυμνασίου, από τον Dr. Gilbert Botvin, με στόχο την καταπολέμηση εξάρτησης από διάφορες ουσίες. Η εστίαση μετατοπίζεται από την παροχή γνώσεων στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα θεαματικά.

34 LIFE SKILLS

35 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ Τα προγράμματα Δεξιοτήτων Ζωής βασίστηκαν στη θεωρία της Κοινωνικής Μάθησης, της μάθησης δηλαδή μέσω των εμπειριών, της δράσης και της μίμησης του προτύπου (Bandura, 1977). Ο Π.Ο.Υ. αναγνώρισε τη χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων Δεξιοτήτων ανακοινώνοντας ότι: Η Εκπαίδευση Δεξιοτήτων Ζωής (Life Skills Education) καθιστά τα άτομα ικανά να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της καθημερινής ζωής» (WHO, 1993).

36 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ Οι βασικές Δεξιότητες Ζωής που καλλιεργούνται στα προγράμματα αυτά είναι οι εξής (WHO, 1993): - ικανότητα λήψης αποφάσεων - ικανότητα επίλυσης προβλημάτων - ικανότητα δημιουργικής σκέψης - ικανότητα κριτικής σκέψης - ικανότητα για αποτελεσματική επικοινωνία - ικανότητα ανάπτυξης αλλά και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων - γνώση του εαυτού - ικανότητα για ενσυναίσθηση - ικανότητα διαχείρισης συναισθημάτων - ικανότητα διαχείρισης στρες

37 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL)

38 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL) Από το 1990 και μετά αναπτύχθηκαν και άλλα παρεμβατικά προγράμματα με στόχο την ψυχική ενδυνάμωση των μαθητών. Ονομάστηκαν προγράμματα Κοινωνικής και Συναισθηματικής Μάθησης διότι βασίζονται σε θεωρίες και μοντέλα σχετικά με την κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη και τη μάθηση. Δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα μοντέλα ανάπτυξης της οργάνωσης του εγκεφάλου.

39 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL) Αυτεπίγνωση (self-awareness) Αυτοδιαχείριση (self-management) Κοινωνική επίγνωση (social awareness) Δεξιότητες Σχέσεων (relationship skills) Υπεύθυνη λήψη αποφάσεων (responsible decision making) (CASEL)

40 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL) Η ενθάρρυνση των παιδιών να μιλούν για τις συναισθηματικές τους εμπειρίες και η εξάσκηση συνειδητών στρατηγικών για αυτοέλεγχο (όπως για παράδειγμα ομιλία και καθοδήγηση στον εαυτό με βήματα) ενδυναμώνουν και τη νευρωνική υποδομή των διαδικασιών αυτών (Riggs et al., 2006).

41 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL) Ο «κάθετος» έλεγχος αναφέρεται στην ανώτερη επεξεργασία και ρύθμιση των συναισθημάτων και των δράσεων όχι μόνο από το μεταιχμιακό σύστημα και τα αισθητικά-κινητικά (sensory-motor) πεδία, αλλά και από τους μετωπιαίους λοβούς. Η «οριζόντια» επικοινωνία αναφέρεται σε ένα φαινόμενο που προκύπτει από την ασυμμετρία της πληροφορίας όπως την επεξεργάζονται τα δύο ημίσεα του νεοφλοιού.

42 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL) Επιπλέον, λειτουργούν προστατευτικά για τον παιδικό εγκέφαλο, επουλώνοντας ή διορθώνοντας πιθανές βλάβες που προκλήθηκαν από στρεσογόνους παράγοντες κατά τη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία και «θωρακίζοντάς» τον ώστε να αντιμετωπίζονται καλύτερα πιθανές μελλοντικές απειλές (Jack P. Shonkoff, 2011, SCIENCE).

43 ΕΙΔΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

44 ΕΙΔΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ανάλογα με την ομάδα-στόχο τους, διακρίνονται σε (Durlak & Wells, 1997): Καθολικές (universal) (απευθύνονται σε όλη την σχολική τάξη) Στοχευμένες (targeted) (απευθύνονται σε άτομα ή υποομάδες που επηρεάζονται από παράγοντες κινδύνου)

45 ΕΙΔΗ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Ανάλογα με την ομάδα στην οποία παρεμβαίνουν, διακρίνονται σε (Durlak & Wells, 1997): Ατομικές που παρεμβαίνουν μόνο στον πληθυσμό-στόχο (μαθητές) χωρίς να επιχειρούν αλλαγές στο περιβάλλον. Συστημικές που επιδιώκουν να επιφέρουν αλλαγές στον πληθυσμό-στόχο δρώντας έμμεσα, τροποποιώντας δηλαδή το περιβάλλον (π.χ. παρεμβαίνοντας σε εκπαιδευτικούς και γονείς).

46 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ (SEL)

47 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Αποφυγή ψυχικών διαταραχών (Greenberg & Domitrovich, 2002). Πρόληψη της κατάθλιψης (Merry et al., 2004). Πρόληψη χρήσης ουσιών (Battistich et al., 2000; Botvin et al., 1990). Πρόληψη επιθετικότητας και προβλημάτων συμπεριφοράς (Farell et al., 2003; Gottfredson, Jones & Gore, 2002).

48 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΚΣΜ (SEL) Ανάπτυξη κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων (Payton et al., 2008). Βελτίωση της αυτοεκτίμησης και των σχετιζόμενων με την υγεία συμπεριφορών (Haney & Durlak, 1998). Προαγωγή θετικής κοινωνικής προσαρμογής και κοινωνικής επάρκειας (Beelman & Losel, 2006).

49 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΚΣΜ (SEL) Ανάπτυξη δεξιοτήτων αυτοελέγχου, αναγνώρισης και κατανόησης συναισθημάτων (Kusché & Greenberg, 1994). Βελτίωση ελέγχου του θυμού (Gansle A., 2005) Ανάπτυξη δεξιοτήτων αποτελεσματικής επίλυσης συγκρούσεων (Kusché & Greenberg, 1994). Επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων (Shure & Spivack, 1982).

50 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΚΣΜ (SEL) ΣΤΙΣ ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Βελτίωση των σχολικών επιδόσεων (Hawkins, Smith & Catalano, 2004; Zins, Weissberg, Wang & Wallberg, 2004; Payton et al., 2008).

51 ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Η έρευνα Chicago Longitudinal Study (Reynolds et al., 2007), διερευνά τη διατήρηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης CPC (Child-Parent Center), που έγινε σε δείγμα 1539 παιδιών κατά την πρώιμη παιδική ηλικία (3-5 ετών). Οι ερευνητές αναζητούν τα άτομα αυτά κάθε 5-7 έτη. Στην ηλικία των 24 ετών, 19 χρόνια μετά την παρέμβαση, διαπιστώθηκαν στατιστικά σημαντικά καλύτερες επιδόσεις της πειραματικής ομάδας σε: μορφωτικό επίπεδο οικονομική κατάσταση ύπαρξη ή μη παραβατικότητας και εγκληματικότητας κατάσταση της υγείας και της συμπεριφοράς και στην ψυχική υγεία.

52 ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Η έρευνα Chicago Longitudinal Study (Reynolds et al., SCIENCE, 2011), διερεύνησε τη διατήρηση των αποτελεσμάτων της παρέμβασης CPC στα ίδια παιδιά στην ηλικία των 30 περίπου ετών, 25 χρόνια μετά την παρέμβαση. Οι ερευνητές διαπίστωσαν στατιστικά σημαντικά καλύτερες επιδόσεις της πειραματικής ομάδας σε: μορφωτικό επίπεδο οικονομική κατάσταση ύπαρξη ή μη παραβατικότητας και εγκληματικότητας κατάσταση της υγείας και της συμπεριφοράς και στην ψυχική υγεία.

53 ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Η έρευνα των Hawkins, Kosterman, Catalano, Hill και Abbott (2008) για τη διάρκεια των αποτελεσμάτων ανάλογης παρέμβασης που διεξήχθη κατά τα χρόνια της δημοτικής εκπαίδευσης, σε δείγμα 600 νέων, έδειξε ότι 15 χρόνια μετά την διεξαγωγή της οι νέοι της πειραματικής ομάδας, εμφάνιζαν όχι μόνο καλύτερη ψυχική και σεξουαλική υγεία, αλλά και πιο ανεβασμένο μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, σε σχέση με τους νέους που ανήκαν στην ομάδα ελέγχου.

54 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

55 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Για να υπάρχει αποτελεσματικότητα με διατηρησιμότητα, τα προγράμματα πρέπει να: έχουν στέρεο θεωρητικό υπόβαθρο και ερευνητική αξιολόγηση (Barry et al., 2013) συνιστούν προσέγγιση όλης της σχολικής μονάδας (whole school approach) (Weare & Nind, 2011; WHO, 2006) είναι διαδραστικά προγράμματα (Flay, 2009) να διδάσκουν δεξιότητες (Flay, 2009; WHO, 2006)

56 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ να συνδέονται με τα άλλα γνωστικά αντικείμενα (Weare & Nind, 2011) έχουν μεγάλη διάρκεια (15 τουλάχιστον ή περισσότερες συνεδρίες) (Flay, 2009; Weare & Nind, 2011; WHO, 2006) εμπλέκουν την οικογένεια και την κοινότητα (Weare & Nind, 2011; WHO, 2006) υπάρχει κατά το δυνατόν κάποια συνέχεια στην εφαρμογή τους μέχρι και το γυμνάσιο (Flay, 2009; Weare & Nind, 2011) εμφανίζουν σημαντικά βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα (Flay, 2009)

57 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

58 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ/ΑΓΩΓΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ (CHARACTER EDUCATION) Από το 2000 και μετά εμφανίζεται στις ΗΠΑ, ή μάλλον δίνεται έμφαση, σε μια ακόμη κατηγορία «παρόμοιων» προγραμμάτων, τα προγράμματα Αγωγής Χαρακτήρα. Ονομάστηκαν έτσι διότι στοχεύουν στη διαμόρφωση ενός «καλού» και αποδεκτού «προτύπου χαρακτήρα» των μαθητών. Ο όρος «Χαρακτήρας», περιλαμβάνει την ηθική γνώση, την ηθική αίσθηση και την ηθική συμπεριφορά (Thomas Lickona, 1989).

59 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΗΘΙΚΗΣ: ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ; Προσεγγίσεις διαμόρφωσης ηθικής βρίσκονται ακόμη και στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία και ξεκινούν κυρίως με τη στροφή των Σοφιστών και του Σωκράτη από τους κοσμολογικούς προβληματισμούς στους προβληματισμούς για τον άνθρωπο. Η ηθική στην περίπτωση αυτή διαμορφώνεται στοχαστικά και θεμελιώνεται λογικά. Ο Αριστοτέλης, βλέπει τον μαθητή ως υποκείμενο που νοεί και όχι ως παθητικό αποδέκτη και επιμένει σε ένα σύνολο ηθικών και διανοητικών αρετών που προϋποθέτουν έναν ειδικό τρόπο συνειδητότητας και συμπεριφοράς και προάγουν τη φιλία.

60 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Πολλές και ουσιαστικές διαφορές των προγραμμάτων Προαγωγής Ψυχικής Υγείας και των προγραμμάτων Εκπαίδευσης Χαρακτήρα: τα δεύτερα δεν έχουν ως στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων στους μαθητές, αλλά την εκμάθηση «αποδεκτών» συμπεριφορών. οι μαθητές, μαθαίνουν να εκδηλώνουν τις προσδοκώμενες συμπεριφορές, όχι από εσωτερικό κίνητρο, αλλά μέσω της επιβολής συμμόρφωσης ή της εξαγοράς με υλικές ανταμοιβές. επίσης διδάσκουν πιθανά μη πανανθρώπινα αποδεκτές αξίες. Τα στοιχεία αυτά, μάλλον τα «αποβάλλουν» από την κατηγορία προγραμμάτων Προαγωγής Ψυχικής Υγείας.

61 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΓΙΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

62 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΓΙΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.

63 . «ΒΡΑΒΕΙΑ» ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

64 . ΕΙΔΗ ΑΜΟΙΒΩΝ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

65 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ/ΑΓΩΓΗΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ vs ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

66 ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ «η αμέλεια ή η άρνηση υιοθέτησης και κατάλληλης υποστήριξης της εφαρμογής προγραμμάτων SEL ή SFL στην Π/βάθμια και Δ/βάθμια εκπαίδευση, ισοδυναμεί με στέρηση ζωτικής σημασίας και επιστημονικά τεκμηριωμένων ευκαιριών για προσωπική, κοινωνική και ακαδημαϊκή ανάπτυξη των παιδιών. Και αυτό συνιστά κατάφωρη παραβίαση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού» (Diekstra R., 2008, σελ. 5).

67 ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΗΠΑ

68 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. WHO (2001). Mental health: New understanding, new hope. The World Health Report. Geneva: World Health Organization. 2. WHO (2005a): Child and adolescent mental health policies and plans: Mental Health Policy and Service Guidance Package. Geneva: World Health Organization. 3. Ζήση, Α., & Στυλιανίδης, Σ. (2004). Αγωγή και προαγωγή ψυχικής υγείας: Αποσαφηνίσεις και προοπτικές. Εγκέφαλος, 41, Herrman, H., Saxena, S., Moodie, R., & World Health Organization. (2005b). Promoting mental health: concepts, emerging evidence, practice: a report of the World Health Organization. Department of Mental Health and Substance Abuse in collaboration with the Victorian Health Promotion Foundation and the University of Melbourne. 5. Durlac, J. (1995). School-Based Prevention Programs for Children and Adolescents. California, Sage Publications. 6. Weissberg R., Kumpfer K., Seligman M.(2003). Prevention That Works for Children and Youth. American Psychologist, 58: Durlak J., and Wells A. (1997). Primary Prevention Mental Health Programs for Children and Adolescents: A Meta-Analytic Review. American Journal of Community Psychology, Vol. 25, No WHO. (2002). Prevention and promotion in mental health. Geneva: World Health Organization. 9. GermAnn, K., and Ardiles, P. (2009). Toward Flourishing for All: Mental Health Promotion and Mental Illness Prevention Policy Background Paper. Alberta: Pan Canadian Steering Committee for Mental Health Promotion and Mental Illness Prevention.

69 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 10. Botvin, G. (1998) Life Skills Training: Promoting Health and Personal Development. NYC, Princeton, Health Press. 11. Bandura, A. (1977). Social Learning Theory. NJ, Prentice Hall. 12. WHO (1993). Life Skills Education for Children and Adolescents in Schools. Programme on Mental Health, MNH/PSF/93.7 A Rev.2 Geneva: World Health Organization. 13. Riggs, N. R., Greenberg, M. T., Kusché, C. A., & Pentz, M. A. (2006). The mediational role of neurocognition in the behavioral outcomes of a social-emotional prevention program in elementary school students: Effects of the PATHS curriculum. Prevention Science, 7(1), Shonkoff, J. P. (2011). Protecting brains, not simply stimulating minds. Science, 333(6045), Greenberg, M. T., Domitrovich, C. E., & Bumbarger, B. (2001). The prevention of mental disorders in school-aged children: Current state of the field. Prevention & Treatment, 4(1). 16. Merry S., McDowell H. Hetrick S., Bir J., Muller N. (2004).Psychological and/or educational interventions for the prevention of depression in children and adolescents. Cochraine Library. 17. Battistich, V., Schaps, E., Watson, M., Solomon, D., & Lewis, C. (2000). Effects of the Child Development Project on students' drug use and other problem behaviors. Journal of Primary Prevention, 21(1), Botvin, G. J., Baker, E., Dusenbury, L., Tortu, S., & Botvin, E. M. (1990). Preventing adolescent drug abuse through a multimodal cognitive-behavioral approach: Results of a 3-year study. Journal of consulting and clinical psychology, 58(4), 437.

70 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 19. Farrell, A. D., Meyer, A. L., Sullivan, T. N., & Kung, E. M. (2003). Evaluation of the Responding in Peaceful and Positive Ways (RIPP) seventh grade violence prevention curriculum. Journal of Child and Family Studies, 12(1), Gottfredson, G. D., Jones, E. M., & Gore, T. W. (2002). Implementation and evaluation of a cognitive behavioral intervention to prevent problem behavior in a disorganized school. Prevention Science, 3(1), Payton, J., Weissberg, R. P., Durlak, J. A., Dymnicki, A. B., Taylor, R. D., Schellinger, K. B., & Pachan, M. (2008). The Positive Impact of Social and Emotional Learning for Kindergarten to Eighth- Grade Students: Findings from Three Scientific Reviews. Technical Report. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning (NJ1). 22. Haney, P., & Durlak, J. A. (1998). Changing self-esteem in children and adolescents: A metaanalytical review. Journal of clinical child psychology, 27(4), Beelman A. & Losel F. (2006). Child Social Skills Training in Developmental Crime Prevention: Effects on Antisocial Behavior and Social Competence. In R. Diekstra (Ed), Review of Meta-analytic Reviews: Effectiveness of School-Based Social and Emotional Education Programmes Worldwide, Gansle A. (2005). The Effectiveness of School-Based Anger Interventions and Programs: a Meta-Analysis. In R. Diekstra (Ed), Review of Meta-analytic Reviews: Effectiveness of School- Based Social and Emotional Education Programmes Worldwide, Kusche, C., Greenberg, M. (1994). PATHS: Promoting Alternative Thinking Strategies. South Deerfield, MA, Channing Bete Company Inc.

71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 26. Shure M. & Spivack G. (1982). Interpersonal problem-solving in young children: A cognitive approach to prevention. American Journal of Community Psychology, 10: Zins, J.E., Weissberg, R.P., Wang, M.C., & Walberg, H.J. (2004). Building Academic Success on Social and Emotional Learning: What does the research say?. N.Y., Teacher s College Press. 28. Payton, J., Weissberg, R.P., Durlak, J.A., Dymnicki, A.B., Taylor, R.D., Schellinger, K.B., & Pachan, M. (2008). The positive impact of social and emotional learning for kindergarten to eighthgrade students: Findings from three scientific reviews. Chicago, IL: Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning. 29. Hawkins, J. D., Smith, B. H., & Catalano, R. F. (2004). Social development and social and emotional learning. Building academic success on social and emotional learning: What does the research say, Reynolds, A. J., Temple, J. A., Ou, S. R., Robertson, D. L., Mersky, J. P., Topitzes, J. W., & Niles, M. D. (2007). Effects of a school-based, early childhood intervention on adult health and wellbeing: A 19-year follow-up of low-income families. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 161(8), Reynolds, A. J., Temple, J. A., Ou, S. R., Arteaga, I. A., & White, B. A. (2011). School-based early childhood education and age-28 well-being: Effects by timing, dosage, and subgroups. Science, Hawkins, J. D., Kosterman, R., Catalano, R. F., Hill, K. G., & Abbott, R. D. (2008). Effects of social development intervention in childhood 15 years later. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 162(12),

72 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 33. Weare, K., & Nind, M. (2011). Mental health promotion and problem prevention in schools: what does the evidence say?. Health promotion international, 26(suppl_1), i29-i Flay B. (2009). The promise of long-term effectiveness of school-based smoking prevention programs: a critical review of reviews. Tobacco Induced Diseases, 5:7 35. Barry, M. M., Clarke, A. M., Jenkins, R., & Patel, V. (2013). A systematic review of the effectiveness of mental health promotion interventions for young people in low and middle income countries. BMC public health, 13(1), Diekstra, R. F., & Gravesteijn, C. (2008). Effectiveness of school-based social and emotional education programmes worldwide. Social and emotional education: An international analysis, Lickona, T. (1989). Educating the moral child. The Education Digest, 55(1), Wallerstein, N. (2006). What is the evidence on effectiveness of empowerment to improve health? Health Evidence Network report. Copenhagan: WHO Regional Office for Europe; 2006.

73 Ευχαριστώ για την προσοχή σας!

74

75

76

77