Σχέδιο Δράσης για την Δημόσια Υγεία

Transcript

1 ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ε.Π. «ΥΓΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑ» Σχέδιο Δράσης για την Δημόσια Υγεία ΆΞΟΝΑΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 5.1 Η ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Τίτλος έργου: «Σχέδιο Δράσης για τη ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ» Εκπόνηση μελέτης ΑΘΗΝΑ 2008 Η ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

3 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ «Σχέδιο Δράσης για τη ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ» ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Μπραουδάκης Γεώργιος Ζηλίδης Χρήστος Μαστρογιαννάκης Αναστάσιος Αδαμόπουλος Αθανάσιος Βλαντώνη Διαμαντούλα Γκούγκλας Δημήτριος Κακούρος Μιχαήλ Η ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η Υγεία του Ελληνικού Πληθυσμού Δημογραφικές Εξελίξεις Επιδημιολογικές Εξελίξεις Επίπεδο Υγείας Θνησιμότητα Πρώιμη Θνησιμότητα Αιτίες Θανάτου Παράγοντες Κινδύνου Εξελίξεις Κοινωνικό-Οικονομικού Επιπέδου Πληθυσμού Απασχόληση Ανεργία Ασφάλιση Εθνικό Εισόδημα Εκπαίδευση Αξιολόγηση-Συμπεράσματα.24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η Υφιστάμενη Κατάσταση της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα Νομικό Πλαίσιο για την Δημόσια Υγεία Σύντομη Ιστορική Αναδρομή της Υγειονομικής Νομοθεσίας στην Ελλάδα Η Νομοθεσία για τις Κεντρικές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας Η Νομοθεσία για τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας Η Νομοθεσία για τις Νομαρχιακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας Η Νομοθεσία για τους Οργανισμούς Δημόσιας Υγείας Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας Ελληνικό Ινστιτούτο PASTEUR Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Οργανισμός Καταπολέμησης Ναρκωτικών Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων Η Νομοθεσία για την Προστασία της Δημόσιας Υγείας Υγιεινή της Ύδρευσης Υγιεινή των Τροφίμων Προστασία και Υγιεινή του Περιβάλλοντος Ακτινοπροστασία Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας Ασφάλεια και Έλεγχος των Υπηρεσιών Υγείας Κεντρικές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας Γενική Γραμματείας Δημόσιας Υγείας Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας Περιφερειακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας Περιφερειακές Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας Περιφερειακά Συμβούλια Δημόσιας Υγείας Νομαρχιακές Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας 59 2

5 Υπηρεσιακή Ένταξη και Οργανική Διάρθρωση Αρμοδιότητες Στελέχωση Άλλες Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας σε Τοπικό Επίπεδο Εθνικοί Οργανισμοί Δημόσιας Υγείας Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων Οργανωτική Διάρθρωση και Ανθρώπινο Δυναμικό Δραστηριότητες και Υπηρεσίες Κεντρικό και Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας Κεντρικό Εργαστήριο Δημόσιας Υγείας Περιφερειακά Εργαστήρια Δημόσιας Υγείας Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού Οργανωτική Διάρθρωση Προγράμματα και Δραστηριότητες Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur Οργανωτική Διάρθρωση Δραστηριότητες και Υπηρεσίες Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας Διάρθρωση Δραστηριότητες Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων Οργανωτική Διάρθρωση Στελέχωση Σκοπός και Αποστολή του ΕΦΕΤ Έργο και Αρμοδιότητες Ελεγκτικό Έργο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ Οργανισμός κατά των Ναρκωτικών Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων Ελληνικό Κέντρο Ελέγχου Βιολογικών Υλικών Εθνικό Κέντρο Διαβήτη Αξιολόγηση των Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας Κριτήρια Αξιολόγησης Στελέχωση των Υπηρεσιών Πολιτικές, Προγράμματα και Δράσεις Πολιτικές Δημόσιας Υγείας Επιτήρηση της Υγείας Πρόληψη Λοιμωδών Πρόληψη Χρόνιων Νοσημάτων και Ατυχημάτων Πολιτικές Προστασίας και Προαγωγής Υγείας Αντιμετώπιση Εκτάκτων Απειλών Επιστημονική Υποστήριξη της Δημόσιας Υγείας Ανάλυση SWOT Συμπεράσματα Πλεονεκτήματα Αδυναμίες Ευκαιρίες Κίνδυνοι..127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Διεθνείς Τάσεις και Στρατηγικές στη Δημόσια Υγεία Η Πολιτική για τη Δημόσια Υγεία στην Ε.Ε 130 3

6 Η Στρατηγική της Ε.Ε στον Τομέα της Δημόσια Υγείας Οι Προτεραιότητες της Πολιτικής της Περιόδου Η Πολιτική Δημόσιας Υγείας της Ε.Ε για την Περίοδο Το Πρόγραμμα Δημόσιας Υγείας Οι Πολιτικές της Ε.Ε σε Επιλεγμένους Τομείς της Δημόσιας Υγείας Ο Καρκίνος Καταπολέμηση του Καπνίσματος Το AIDS και οι άλλες Μεταδοτικές Νόσοι Η Τοξικομανία Το Αλκοόλ Το Ντόπινγκ Η Διανοητική Υγεία Η Βιοτρομοκρατία Η Υγεία και η Ασφάλεια των Τροφίμων Μέτρα Προστασίας Διοικητική Διάρθρωση και Κατανομή Αρμοδιοτήτων στις Διάφορες Χώρες Προσανατολισμός και Περιεχόμενο των Πολιτικών Δημόσιας Υγείας των Διαφόρων Χωρών Προτεραιότητες και Στόχοι των Πολιτικών Δημόσιας Υγείας Έλεγχος Καπνίσματος Περιορισμός Κατανάλωσης Οινοπνεύματος Υγιεινή Διατροφή Έλεγχος της Παχυσαρκίας Πρόληψη HIV/AIDS και Σεξουαλικών Μεταδιδόμενων Νοσημάτων Πολιτικές Screening Μείωση Ανισοτήτων Παρακολούθηση της Υγείας Συνοπτική Παρουσίαση της Οργάνωσης της Δημόσιας Υγείας σε Ορισμένες Ευρωπαϊκές Χώρες Σουηδία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας Φιλανδία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας Δανία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Ολλανδία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας Γαλλία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας

7 Γερμανία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας Μεγάλη Βρετανία Οργάνωση Εθνικοί Οργανισμοί Εθνική Πολιτική Υγείας Καλές Πρακτικές (Best Practices) στη Δημόσια Υγεία Η Έννοια των Καλών Πρακτικών Τεκμηριωμένη Δημόσια Υγεία (Evidence Based Public Health) Κατευθυντήριες Οδηγίες (Guidelines) στη Δημόσια Υγεία Συστήματα Καλών Πρακτικών στη Δημόσια Υγεία Οργάνωση και Περιεχόμενο Συστημάτων Καλών Πρακτικών Δημόσιας Υγείας Οργανισμοί Δημόσιας Υγείας Διεθνώς Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας Πρόγραμμα Περιβάλλοντος Ηνωμένων Εθνών CDC (Centers for Disease Control) ECDC (European Centre for Prevention and Control) Ένωση Παρατηρητηρίων Δημόσιας Υγείας Συμπεράσματα Οργάνωση των Πολιτικών Δημόσιας Υγείας Εθνική Πολιτική Δημόσιας Υγείας με Στόχους Διατομεακή Συνεργασία Περιφερειακή Οργάνωση και Δράση Ανάπτυξη Συστημάτων Επιτήρησης της Υγείας Οργάνωση Εθνικών Επιστημονικών Οργανισμών Δημόσιας Υγείας Ανάπτυξη Πολιτικών Ποιότητας, Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Διαδικασιών Best Practice Ανάπτυξη Μηχανισμών Ταχείας Αντίδρασης και Αντιμετώπισης Απειλών για την Δημόσια Υγεία Προτεραιότητες των Πολιτικών Δημόσιας Υγείας Επιτήρηση της Υγείας και των Παραγόντων που την Καθορίζουν Πρόληψη Λοιμωδών Μείωση Παραγόντων Κινδύνου για Χρόνια Νοσήματα Πρόληψη Καρκίνου Πρόληψη Αγγειακών Παθήσεων Πρόληψη Ατυχημάτων Αντιμετώπιση Εκτάκτων Απειλών Μείωση Ανισοτήτων..202 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ανάπτυξη Στρατηγικής για τη Δημόσια Υγεία Αποστολή και Όραμα για τη Δημόσια Υγεία Πλαίσιο και δεδομένα για την ανάπτυξη μιας εθνικής στρατηγικής για τη Δημόσια Υγεία στην Ελλάδα Προβλήματα υγείας και ανάγκες υγείας του ελληνικού Υφιστάμενη κατάσταση της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη Δημόσια Υγεία

8 4.2.4 Διεθνείς τάσεις και "καλές πρακτικές" στη Δημόσια Υγεία Οι κατευθύνσεις και οι στόχοι του Π.Ο.Υ Οι κοινοτικές κατευθύνσεις για τη Δημόσια Υγεία στην Ελλάδα Οι προτεραιότητες του Υ.Υ.Κ.Α. στο ΕΣΠΑ Η δομή του ΕΣΠΑ Στρατηγικοί στόχοι του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Ανάλυση στρατηγικών στόχων - Προγράμματα και δράσεις Προπαρασκευαστικές Ενέργειες και Απαιτούμενες Παρεμβάσεις για την Εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Δημόσια Υγεία Γενικές προπαρασκευαστικές ενέργειες και απαιτήσεις Οριστικοποίηση και έγκριση των κατευθύνσεων και του προτεινόμενου γενικού σχεδιασμού του Σχεδίου Δράσης Οριστικοποίηση και έγκριση των προτεινόμενων στόχων Και δράσεων του Σχεδίου Οριστικοποίηση και έγκριση του προτεινόμενου προϋπολογισμού του Σχεδίου Δράσης και της προτεινόμενης ενδεικτικής κατανομής του στις επιμέρους Δράσεις Πολιτικός συντονισμός του Σχεδίου Δράσης Ορισμός εθνικού και περιφερειακών συντονιστών υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης Διασφάλιση της επάρκειας των αρμόδιων φορέων για την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης Ενίσχυση και υποστήριξη του μηχανισμού παρακολούθησης της πορείας υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Καθορισμός του κανονιστικού πλαισίου για τις διαδικασίες έγκρισης και ένταξης των δράσεων στα επιμέρους Επιχειρησιακά Προγράμματα του ΕΣΠΑ Ειδικές προπαρασκευαστικές ενέργειες και απαιτήσεις για την υλοποίηση των επιμέρους στόχων του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Στελέχωση δικτύου περιφερειακών υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας Απουσία των περιφερειακών υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας Το πλαίσιο στελέχωσης των περιφερειακών υπηρεσιών Υφιστάμενη στελέχωση Ελάχιστη αναγκαία στελέχωση Λειτουργική διασύνδεση υπηρεσιών Σκοπιμότητα της λειτουργικής διασύνδεσης Νομικό Πλαίσιο για τη λειτουργική διασύνδεση και συνεργασία για τη Δημόσια Υγεία Τομείς λειτουργικής διασύνδεσης Οργάνωση της λειτουργικής διασύνδεσης Πιλοτική οργάνωση της λειτουργικής διασύνδεσης Συνολικός προϋπολογισμός του Σχεδίου Δράσης Χρηματοδότηση του Σχεδίου Δράσης από το ΕΣΠΑ Αναλυτικός Προϋπολογισμός και Χρηματοδότηση του Σχεδίου Δράσης κατά Στόχο και Δράση ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ανάπτυξη μεθοδολογίας για την αποτελεσματική διοίκηση/διαχείριση και παρακολούθηση υλοποίησης του σχεδίου Εισαγωγή

9 Η διάρθρωση του ΕΣΠΑ σε Επιχειρησιακά Προγράμματα και η Δημόσια Υγεία Σύστημα Οργάνωσης και Διοίκησης Ο ρόλος της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Σύστημα Σχεδιασμού Παρακολούθησης Υλοποίησης Δράσεων Στρατηγικός Σχεδιασμός Διαδικασία Ένταξης Πράξεων που αφορούν τη Δημόσια Υγεία στα νέα Επιχειρησιακά Προγράμματα Ανάπτυξη συστήματος παρακολούθησης Καθορισμός ολοκληρωμένου πλάνου παρακολούθησης και ελέγχου του Σχεδίου Δράσης Μηχανισμός και μέσα παρακολούθησης κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία Διόρθωση αποκλίσεων επαναπροσδιορισμός σχεδίων δράσης Ανάπτυξη ενός συνόλου δεικτών παρακολούθησης κι αξιολόγησης..363 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Αναλυτική περιγραφή αναμενόμενων αποτελεσμάτων και επιπτώσεων από την υλοποίηση των παρεμβάσεων Γενικά αναμενόμενα αποτελέσματα επιπτώσεις Αναμενόμενα αποτελέσματα κατά στόχο Στόχος 1: Χάραξη εθνικής πολιτικής και καθορισμός στόχων για τη Δημόσια Υγεία Στόχος 2: Αναδιοργάνωση του συστήματος παρακολούθησης της υγείας του πληθυσμού Στόχος 3: Ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού στη Δημόσια Υγεία Στόχος 4: Βελτίωση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας Στόχος 5: Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των μηχανισμών ταχείας αντίδρασης για την αντιμετώπιση έκτακτων κινδύνων και απειλών Στόχος 6: Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των μηχανισμών περιβαλλοντικής υγείας Στόχος 7: Ενίσχυση των δράσεων πρόληψης και προαγωγής της υγείας του ελληνικού πληθυσμού σε όλες τις περιφέρειες Στόχος 8: Βελτίωση της ποιότητας και επιστημονικής εγκυρότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών Στόχος 9: Πληροφορική οργάνωση για τη Δημόσια Υγεία Στόχος 10: Λογοδοσία και προβολή του συστήματος Δημόσιας Υγείας και Αναβάθμιση της επικοινωνιακής του πολιτικής 377 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Προτάσεις πολιτικής και σχέδια κανονιστικών κειμένων για την ανάπτυξη της Δημόσιας Υγείας Στελεχιακή πολιτική για τη Δημόσια Υγεία Περιεχόμενο της στελεχιακής πολιτικής Στελεχιακή πολιτική για τη Δημόσια Υγεία.379 7

10 7.1.3 Διευθυντές Περιφερειακών και Νομαρχιακών Υπηρεσιών Προτάσεις πολιτικής και σχέδια κανονιστικών κειμένων Εισαγωγή - Αναγκαίες πολιτικές επιλογές και κανονιστικές παρεμβάσεις για την υλοποίηση του Σχεδίου Δράσης Κανονιστικό πλαίσιο για τις αρμοδιότητες διαχείρισης των δράσεων Δημόσιας Υγείας Καθήκοντα ενδιάμεσου φορέα διαχείρισης Καθήκοντα στρατηγικού σχεδιασμού και συντονισμού Διασαφήνιση της υπηρεσιακής κατάστασης των περιφερειακών Διευθύνσεων Δημόσιας Υγείας Σκοπιμότητα Εναλλακτικές δυνατότητες αντιμετώπισης του Προβλήματος Καθορισμός της διαδικασίας εποπτείας και συντονισμού των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας της τοπικής αυτοδιοίκησης α και β βαθμού Σκοπιμότητα της εποπτείας και του ελέγχου Υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο..390 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: Πίνακες δεικτών εκροών, αποτελεσμάτων και επιπτώσεων του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία 398 Βιβλιογραφία.433 8

11 ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 9

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Η υγεία του Ελληνικού Πληθυσμού Στο Κεφάλαιο αυτό, εξετάζεται συνοπτικά το εξωτερικό περιβάλλον των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας, δηλαδή η κατάσταση της υγείας του Ελληνικού πληθυσμού και οι δημογραφικοί, επιδημιολογικοί, κοινωνικοί και οικονομικοί παράγοντες που την καθορίζουν. Η ανάλυση αυτή θα μας επιτρέψει να προσδιορίσουμε τα κύρια προβλήματα Δημόσιας Υγείας που αντιμετωπίζει η χώρα, τους παράγοντες που τα επηρεάζουν και συνεπώς τις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει το σύστημα των υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας και τους στόχους που πρέπει να θέσει ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες. 1.1 Δημογραφικές Εξελίξεις Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο πραγματικός πληθυσμός της Ελλάδας, ανήλθε σε άτομα, εμφανίζοντας αύξηση 6,9% σε σχέση με το Ωστόσο, η φαινομενική αυτή αυξητική τάση του πληθυσμού, οφείλεται αποκλειστικά στην εισροή των οικονομικών μεταναστών και όχι στην αύξηση των γεννήσεων του εγχώριου πληθυσμού, η οποία όπως και στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, παρουσίασε πτωτική τάση. Χαρακτηριστικό επίσης ως προς τις δημογραφικές εξελίξεις στην Ελλάδα είναι η πληθυσμιακή γήρανση, η οποία συνίσταται στην αύξηση της ποσοστιαίας συμμετοχής των ατόμων της τρίτης ηλικίας στο σύνολο του πληθυσμού, σε βάρος του ποσοστού των νεώτερων ηλικιών. Στον Πίνακα παρουσιάζεται η εξέλιξη της κατά ηλικία δομής του ελληνικού πληθυσμού μέχρι το 2000 καθώς και οι προβλέψεις της ΕΣΥΕ για την ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού μέχρι το Στον Πίνακα φαίνονται τα αντίστοιχα στοιχεία αποκλειστικά για τις ηλικίες άνω των 65 ετών. Παρατηρώντας τον πίνακα 1.1.1, προκύπτει ότι η αύξηση των ατόμων της τρίτης ηλικίας σταδιακά μεγαλώνει, με αποτέλεσμα το 2050 να αποτελούν πλέον του 31,5% του συνολικού πληθυσμού, έναντι 7% το Πίνακας 1.1.1: Ηλικιακή Δομή στην Ελλάδα και πρόβλεψη της έως το 2050 Ηλικιακές Ομάδες ,7 19,2 15,2 14,1 13,5 12,2 11,9 12, ,6 67,1 68,1 67,4 66,2 64,5 60,3 56, ,7 13,7 16,7 18,5 20,3 23,3 27,8 31,5 Πηγή: ΕΣΥΕ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 10

13 Οι εξελίξεις αυτές οφείλονται σε δύο κύριες δημογραφικές παραμέτρους: (α) Τη μείωση της γεννητικότητας και (β) την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης του πληθυσμού. Στις δύο πρώτες στήλες του πίνακα παρουσιάζεται η εξέλιξη της γεννητικότητας στη χώρα, από το 1970 μέχρι το Πίνακας 1.1.2: Ελλάδα-Φυσική κίνηση Πληθυσμού ( ) Έτος Γεννήσεις Ζώντων Θάνατοι Φυσική Κίνηση Αριθμός /1000 κατ. Αριθμός /1000 κατ. (%) , ,42 0, , ,85 0, , ,05 0, , ,35 0, , ,27 0, , ,42 0, , ,64-0, , ,46 0,02 Πηγή: ΕΣΥΕ Στο διάστημα αυτό ο αδρός δείκτης γεννητικότητας μειώθηκε από 16,5 γεννήσεις ετησίως ανά 1000 κατοίκους σε 9,7 το Στο σύνολο της χώρας, ο συνολικός αριθμός γεννήσεων μειώθηκε κατά το 1/3. Η ειδική γεννητικότητα, δηλαδή ο αριθμός των γεννήσεων ανά 1000 γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, μόνο στην εικοσαετία , μειώθηκε σχεδόν στο μισό και από 68,8 περιορίσθηκε στο 37,4/1000 (Πίνακας 1.1.3). Τελικά, ο δείκτης συνολικής αναπαραγωγής (ή γονιμότητας), δηλαδή ο αριθμός παιδιών που κατά μέσο όρο μια γυναίκα γεννά σε όλη τη διάρκεια της αναπαραγωγικής της ηλικίας, μειώθηκε από 2,1 σε μόλις 1,3. Ας σημειωθεί ότι το 2,1 είναι το ελάχιστο όρο το οποίο το οποίο εξασφαλίζει μια ομαλή ανανέωση του πληθυσμού. Την τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωρών με τους χαμηλότερους δείκτες γονιμότητας, δεδομένου ότι ο μέσος όρος των χωρών της Ε.Ε. είναι 1,9 έναντι μόλις 1,3 της Ελλάδας. Πίνακας 1.1.3:. Δείκτες γεννητικότητας στην Ελλάδα, Δείκτης Αδρή Γεννητικότητα 14,5 10,0 9,3 Ειδική Γεννητικότητα 68,8 41,9 37,4 Δείκτης Συνολικής Αναπαραγωγής 2,1 1,3 1,2 Πηγή: ΕΣΥΕ, Ίδιοι υπολογισμοί. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης του Ελληνικού πληθυσμού, (βλπ. Πίνακα 1.1.4), οδηγούν σε μια ραγδαία αύξηση του ποσοστού του ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 11

14 πληθυσμού ηλικίας άνω των 65 ετών, σε βάρος του ποσοστού του νεανικού κυρίως πληθυσμού (κάτω των 15 ετών). Ήδη από το 1998, ο αριθμός των θανάτων άρχισε να υπερβαίνει τον αριθμό των γεννήσεων, και να εκδηλώνεται το φαινόμενο της φυσικής μείωσης του πληθυσμού, το οποίο καταδεικνύεται και από τον πίνακα Η δηµογραφική γήρανση του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες, έχει σοβαρότατες κοινωνικοοικονομικές, ασφαλιστικές, και υγειονομικές επιπτώσεις. Η φυσική κίνηση του πληθυσμού δείχνει τάσεις ανάκαμψης από 2004, οπότε και πάλι υπεροχή των γεννήσεων έναντι των θανάτων. Στον Πίνακα παρατηρείται αύξηση του προσδόκιµου επιβίωσης για τους άνδρες και τις γυναίκες άνω των 65 ετών, γεγονός που αποδίδεται στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου καθώς και στην παροχή περισσότερο ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Πίνακας 1.1.4: Σύνοψη πινάκων επιβίωσης, Ελλάδα ( ). Έτη προσδοκώμενης ζωής σε κάθε ηλικία Άρρενες Θήλεις Ηλικία 0 67,30 70,13 72,15 74,60 75,42 70,42 73,64 76,55 79,40 80, ,19 68,66 69,02 70,46 71,02 70,04 71,74 73,15 75,25 76, ,40 63,81 64,13 65,54 66,07 65,23 66,86 68,24 70,31 71, ,56 58,94 59,26 60,62 61,13 60,35 61,95 63,32 65,36 66, ,77 54,09 54,48 55,84 56,33 55,50 57,05 58,43 60,44 61, ,05 49,32 49,74 51,19 51,62 50,70 52,20 53,54 55,56 56, ,36 44,58 45,01 46,44 46,90 45,92 47,38 48,66 50,68 51, ,69 39,86 40,29 41,69 42,15 41,16 52,57 43,96 45,81 46, ,02 35,14 35,58 36,97 37,46 36,42 37,77 38,95 40,95 41, ,42 30,47 30,94 32,37 32,84 31,72 32,98 34,15 36,15 36, ,97 25,92 26,42 27,82 28,36 27,14 28,26 29,46 31,44 32, ,77 21,58 22,13 23,49 24,08 22,74 23,69 24,93 26,78 27, ,88 17,54 18,17 19,41 19,98 18,59 19,33 20,63 22,27 22, ,37 13,87 14,59 15,66 16,17 14,77 15,29 16,69 17,94 18, ,29 10,64 11,48 12,25 12,67 11,35 11,66 13,17 13,88 14, ,69 7,91 8,84 9,31 9,62 8,45 8,39 10,32 10,37 10, ,62 5,78 6,68 6,93 6,98 6,16 6,19 7,58 7,45 7, ,09 4,26 4,95 5,07 5,06 4,50 4,48 5,54 5,36 5, ,05 3,20 3,60 3,74 3,88 3,36 3,32 3,95 3,92 4,04 Πηγή: ΕΣΥΕ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 12

15 1.2 Επιδημιολογικές Εξελίξεις Επίπεδο Υγείας Θνησιμότητα Στην Ελλάδα, ο συνολικός ετήσιος αριθμός θανάτων από όλες τις αιτίες κατά το 2002 έφτασε τις Η διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των θανάτων από το 1980 μέχρι το 2002 παρουσιάζει ανοδική πορεία. Πιο συγκεκριμένα οι θάνατοι, από το 1981, ανήλθαν σε το Πρόκειται για αύξηση της τάξεως περίπου 19%, η οποίο ωστόσο οφείλεται κατά βάση στην αύξηση του πληθυσμού κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Ο αδρός συντελεστής θνησιμότητας (θάνατοι ανά κατοίκους), κατά την τελευταία δεκαετία, παρουσιάζει μια σχετική σταθερότητα στο επίπεδο μεταξύ 9,3 ως 9,5/1000. Αντίστοιχη είναι η βραχυπρόθεσμη πρόβλεψη και για τα επόμενα χρόνια, οπότε αναμένεται ν α διατηρηθεί περί το 9,5/ Πρώιμη θνησιμότητα Βρεφική θνησιμότητα. Η βρεφική θνησιμότητα αποτελεί ευαίσθητο δείκτη του γενικού επιπέδου των υγειονομικών συνθηκών και των υπηρεσιών πρόληψης και φροντίδας ενός πληθυσμού. Ο δείκτης βρεφικής θνησιμότητας (θάνατοι βρεφών ανά 1000 γεννήσεις ζώντων) κατά το 1981, ήταν στην Ελλάδα 17,94/1000. Το 1991 μειώθηκε στα 9,03 ενώ στην επόμενη δεκαετία και συγκεκριμένα μέχρι το 2002, περιορίσθηκε στο 5,12/1000, δηλαδή μειώθηκε εκ νέου κατά περίπου 50%. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η πορεία της βρεφικής θνησιμότητας παρουσιάζει στις περισσότερες χώρες έντονες πτωτικές τάσεις. Ενώ στα μέσα του 19ου αιώνα έφτανε στην Ευρώπη το 20%, σήμερα αποτελεί πλέον μονοψήφιο αριθμό. Ενδεικτικό ως προς αυτό είναι το διάγραμμα στο οποίο αποτυπώνεται με σαφήνεια η ραγδαία μείωση του δείκτη βρεφικής θνησιμότητας την τελευταία εικοσαετία για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (15). Πίνακας 1.2.1: Βρεφική θνησιμότητα στην Ελλάδα ( ) Θάνατοι βρεφών (κάτω του 1 έτους) Δείκτης Βρεφικής Θνησιμότητας , , , , , ,12 ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 13

16 Διάγραμμα 1.2.1: Σύγκριση του δείκτη βρεφικής θνησιμότητας μεταξύ των χωρών της Ε.Ε.(-15) Austria Belgium Denmark Finland France Germany Greece Ireland Italy Luxembourg Netherlands Portugal Spain Sweden United Kingdom Νηπιακή θνησιμότητα. Στον πίνακα παρουσιάζεται η πιθανότητα θανάτου σε ηλικία κάτω των 5 ετών, σε επιλεγμένες ευρωπαϊκές χώρες, την περίοδο Διαπιστώνεται ότι κατά την 35ετία αυτή, η νηπιακή θνησιμότητα στην Ελλάδα σημείωσε εντυπωσιακή μείωση και έφτασε στα επίπεδα των ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης. Πίνακας 1.2.2: Πιθανότητα θανάτου σε ηλικία κάτω των 5 ετών, (θάνατοι ανά 1000 γεννήσεις ζώντων), σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Δανία Ελλάδα Ιταλία Ισπανία Μ. Βρετανία Ολλανδία Σουηδία Πηγή: WHO Data base ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 14

17 Αιτίες θανάτου Στον πίνακα παρουσιάζεται η εξέλιξη της ειδικής κατά αιτία θνησιμότητας (θάνατοι ανά κατοίκους). Πάνω από το 50% των θανάτων οφείλεται σε νοσήματα του κυκλοφορικού (καρδιοπάθειες και εγκεφαλικά) και το 24% σε νεοπλάσματα. Ειδικότερα διαπιστώνεται ότι: Παρατηρείται υψηλή θνησιμότητα από: 1) Καρδιοπάθειες 2) Παθήσεις των αγγείων του εγκεφάλου 3) Κακοήθη νεοπλάσματα Οι 3 παραπάνω κατηγορίες ευθύνονται για τα 3/4 του συνόλου των παρατηρούμενων θανάτων σε όλη τη χώρα. Παρατηρείται αύξηση της θνησιμότητας από: 1) Κακοήθη νεοπλάσματα 2) Παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος 3) Παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος Παραμένει σε σταθερά επίπεδα η θνησιμότητα από: 1) Ατυχήματα 2) Παθήσεις του πεπτικού 3) Παθήσεις του νευρικού συστήματος 4) Ενδοκρινικά και ανοσολογικά νοσήματα Μειώνεται η θνησιμότητα από: 1) Λοιμώδη νοσήματα. Πίνακας 1.2.3: Θνησιμότητα κατά αιτία θανάτου στην Ελλάδα, (Θάνατοι ανά κατοίκους) Καρδιοπάθειες και λοιπές καρδιαγγειακές παθ. 306,2 302,7 305,4 311,8 311,4 Παθήσεις εγκεφαλικών αγγείων 172,8 168,9 171,0 169,1 168,4 Κακοήθεις νεοπλασίες 203,3 212,3 216,9 221,3 223,7 Ατυχήματα 33,4 33,2 33,3 33,3 33,2 Παθήσεις Αναπνευστικού Συστήματος 62,1 65,5 70,1 75,3 79,5 Παθήσεις Πεπτικού Συστήματος 21,2 22,0 21,9 21,9 21,5 Παθήσεις Ουροποιητικού Συστήματος 10,8 12,8 13,1 13,4 13,6 Παθήσεις Νευρικού Συστήματος 9,0 9,3 9,3 9,2 9,2 Ενδοκρινικά Ανοσολογικά Νοσήματα 8,0 9,5 9,7 10,0 10,1 Λοιμώδη νοσήματα 6,3 5,0 5,0 5,0 4,9 Άλλες αιτίες θανάτου 98,1 95,5 91,0 87,0 82,1 Πηγή: ΕΣΥΕ, Ίδιοι υπολογισμοί. ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 15

18 Πίνακας 1.2.4: Προτυποποιημένη κατά ηλικία θνησιμότητα από καρδιαγγειακά, καρκίνο και κακώσεις σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, Θάνατοι από κάθε κατηγορία αιτίων ανά πληθυσμού. Καρδιαγγειακά Καρκίνοι Κακώσεις Αυστρία 204,0 127,0 38,0 Βέλγιο 162,0 148,0 45,0 Γαλλία 118,0 142,0 48,0 Γερμανία 211,0 141,0 29,0 Δανία 182,0 167,0 40,0 Ελλάδα 258,0 132,0 35,0 Ιταλία 174,0 134,0 29,0 Ισπανία 137,0 131,0 31,0 Μ. Βρετανία 182,0 143,0 26,0 Ολλανδία 171,0 155,0 23,0 Σουηδία 176,0 116,0 30,0 Πηγή: WHO Data base Σε σύγκριση με τις ευρωπαϊκές χώρες, η προτυποποιημένη θνησιμότητα από τις κύριες αιτίες θανάτου (καρδιαγγειακά, καρκίνο και κακώσεις) παρουσιάζεται στον πίνακα Από τον πίνακα διαπιστώνεται ότι: Η προτυποποιημένη κατά ηλικία θνησιμότητα από καρδιαγγειακά νοσήματα στην Ελλάδα είναι πλέον η υψηλότερη της Ευρώπης, και μάλιστα με σημαντική διαφορά από τις περισσότερες άλλες χώρες. Η υπεροχή του προτυποποιημένου κατά ηλικία δείκτη υποδηλώνει την ύπαρξη υψηλότερης θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα στις νεώτερες ηλικίες. Η προτυποποιημένη θνησιμότητα από καρκίνο βρίσκεται σε επίπεδα αντίστοιχα των υπόλοιπων νοτιοευρωπαϊκών χωρών, ελαφρώς χαμηλότερα από εκείνα των χωρών της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης. Η προτυποποιημένη θνησιμότητα από εξωτερικές κακώσεις στην Ελλάδα συγκαταλέγεται ανάμεσα στις υψηλότερες της Ευρώπης. Η θνησιμότητα από εξωτερικές κακώσεις αποτελεί την κύρια αιτία χαμένων ετών ζωής, γιατί αφορά νέους κατά κύριο λόγο ανθρώπους. ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 16

19 Παράγοντες κινδύνου Αν τα 3/4 του συνόλου των θανάτων οφείλονται σε αγγειακές παθήσεις και καρκίνους, οι κύριες αιτίες και παράγοντες κινδύνου για τα νοσήματα αυτά αναδεικνύονται στα κρισιμότερα θέματα της δημόσιας υγείας στη σύγχρονη εποχή. Το κάπνισμα, η παχυσαρκία, η διατροφή, η απουσία σωματικής άσκησης, οι τρόποι ζωής, η μόλυνση του περιβάλλοντος, καθώς και μια σειρά οργανικών διαταραχών που συνδέονται με τα παραπάνω (όπως η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερχοληστεριναιμία κλπ) αποτελούν πλέον μερικούς από τους καθοριστικότερους παράγοντες της δημόσιας υγείας. Σε σχέση με τους παράγοντες αυτούς, τα διαθέσιμα στοιχεία για τη χώρα μας είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικά. Κάπνισμα: Στον πίνακα παρουσιάζεται το ποσοστό καπνιστών μεταξύ των ατόμων ηλικίας άνω των 15 ετών σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του WHO. Η Ελλάδα παρουσιάζει την υψηλότερη αναλογία καπνιστών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Περίπου το 45% των ανδρών και το 32% των γυναικών είναι καπνιστές. Κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται βεβαίως μια μείωση, αλλά παρόλα αυτά, το ποσοστό τους παραμένει το υψηλότερο της δυτικής Ευρώπης. Πίνακας 1.2.5: Ποσοστό (%) ατόμων άνω των 15 ετών που είναι καπνιστές ( ). Έτος Ποσοστό Έτος Ποσοστό Αυστρία , Βέλγιο Γαλλία ,9 Γερμανία , ,9 Δανία Ελλάδα ,6 Ιταλία , Ισπανία , ,1 Μ. Βρετανία Ολλανδία Σουηδία , ,5 Πηγή: WHO Data base Παχυσαρκία: Στον πίνακα φαίνεται το ποσοστό παχυσαρκίας μεταξύ του ενήλικα πληθυσμού (άνω των 15 ετών) σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του WHO. Διαπιστώνεται ότι η Ελλάδα, κατά τελευταία χρόνια, ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 17

20 παρουσιάζει τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκία, τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες, τα οποία είναι σχεδόν διπλάσια από εκείνα των άλλων χωρών του πίνακα. Πίνακας 1.2.6: Ποσοστό (%) ατόμων ηλικίας άνω των 15 ετών με παχυσαρκία (ΒΜΙ >30), Έτος Άνδρες Γυναίκες Βέλγιο ,9 13,4 Γερμανία ,6 12,3 Δανία ,8 9,1 Ελβετία ,9 7,5 Ελλάδα ,0 18,2 Ιταλία ,3 8,7 Ισπανία ,0 13,5 Ιρλανδία ,0 12,0 Ολλανδία ,2 11,9 Σουηδία ,4 9,5 Πηγή: WHO Data base Διατροφή: Στον πίνακα φαίνεται η μέση ημερήσια κατά κεφαλή διαθεσιμότητα θερμίδων σε διάφορες χώρες, κατά τα έτη 1970 και Σε όλες τις χώρες παρατηρείται μια σημαντική αύξηση στη θερμιδική πρόσληψη. Η Ελλάδα παρουσιάζει το δεύτερο μετά την Ισπανία ποσοστό αύξησης (16,9%) ενώ η μέση ημερήσια διαθεσιμότητα θερμίδων είναι η τρίτη υψηλότερη, μετά την Αυστρία και την Ιταλία. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά παρουσιάζει και το μέσο ποσοστό των θερμίδων που προέρχονται από λιπίδια, το οποίο αυξάνει ταχέως σε όλες τις μεσογειακές χώρες. Πίνακας 1.2.7: Μέση ημερήσια κατά κεφαλή διαθεσιμότητα θερμίδων (Kcal/day/person) σε διάφορες χώρες, Μεταβολή (%) Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Δανία Ελλάδα Ιταλία Ισπανία Μ. Βρετανία Ολλανδία Σουηδία Πηγή: WHO Data base 15,5 17,4 9,8 10,7 9,9 16,9 7,4 25,2 3,7 15,7 11,5 ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ 18