Η Συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. ΟΗΕ και από- αποικιοποίηση

Transcript

1 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τόμος 14 (3) 2009: Θανάσης Μπράβος* Η Συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. ΟΗΕ και από- αποικιοποίηση Περίληψη: Η προϊούσα απαξίωση του ΟΗΕ, που έχει να κάνει περισσότερο με τις επιλογές των ΗΠΑ, δεν θα έπρεπε να μειώσει την αξία των έως τώρα επιτευγμάτων του διεθνούς οργανισμού, όπως εκείνων που έχουν να κάνουν με την αποαποικιοποίηση, που αποτελεί άλλωστε και το αντικείμενο του παρόντος άρθρου. Μετά την αναφορά των σημαντικότερων εμποδίων που ο ΟΗΕ συνάντησε και την έντονη πολεμική που δέχτηκε από τις αποικιακές δυνάμεις αλλά και τα οξύτατα προβλήματα που υποχρεώθηκε να αντιμετωπίσει λόγω του ψυχρού πολέμου, γίνεται προσπάθεια να καταδειχθεί ότι δράση του υπήρξε καταλυτική στην καταδίκη της αποικιοκρατίας και τη σταδιακή ανεξαρτητοποίηση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλη την υφήλιο. Λέξεις Κλειδιά: σύγχρονη παγκόσμια ιστορία, ΟΗΕ, αποαποικιοποίηση, Αφρική, κηδεμονευόμενα / μη-αυτοκυβερνώμενα εδάφη, ψυχρός πόλεμος * Δρ Σύγχρονης Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

2 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 201 Το πλαίσιο Την άνοιξη του 1945 συναντήθηκαν στον Άγιο Φραγκίσκο οι εκπρόσωποι πενήντα ενός κρατών που συμμάχησαν εναντίον της Γερμανίας και της Ιαπωνίας για να επικυρώσουν το κείμενο 111 άρθρων του Καταστατικού Χάρτη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. 1 Την 24 η Οκτωβρίου συντελέστηκε η μαζική εισδοχή σ αυτόν των πρώτων είκοσι επτά κρατών. 2 Η Ελλάδα έγινε το εικοστό όγδοο μέλος του την επομένη, την 25 η Οκτωβρίου Τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας απέκτησαν το δικαίωμα της αρνησικυρίας (βέτο). Μετά τον πρώτο ενθουσιασμό, ωστόσο, δεν άργησε να έρθει η διάλυση των ψευδαισθήσεων. Η ελπίδα πως ο ΟΗΕ είχε δημιουργηθεί για να βοηθάει στην επίλυση προβλημάτων που ξέφευγαν των εθνικών ορίων, βάζοντας τάξη στο διεθνές σύστημα και κάνοντας όλους να σέβονται τους διεθνείς νόμους, αποδείχτηκε φρούδα. 3 Αντίθετα με τις προσδοκίες, ο ΟΗΕ δεν ήταν προορισμένος να επιλύει, σαν ένα δικαστήριο, τα διεθνή προβλήματα, εφόσον δεν διέθετε ούτε δικά του εκτελεστικά μέσα ούτε μπορούσε να μεταβάλει τον υφιστάμενο συσχετισμό δυνάμεων στον κόσμο. 4 Το γεγονός ότι δεν μπορούσε να επέμβει στα εσωτερικά ενός κράτους-μέλους, περιόριζε τη δικαιοδοσία του να επιβάλει το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όποιο κράτος, ακόμη και απροκάλυπτα, τα παραβίαζε, μιας και μια τέτοια παρέμβαση θα ήταν ατελέσφορη δίχως τη χρήση βίας, πράγμα όμως αδύνατο, εάν ασκείτο βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας. 5 Το τελευταίο μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε και η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού δεν ήταν σε θέση να του υπαγορεύσει τίποτα, μιας κι αυτό, δηλαδή οι μεγάλες. δυνάμεις, ήταν ουσιαστικά που τον είχαν δημιουργήσει. Το ζήτημα, λοιπόν, έγκειτο στο γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις εμπόδιζαν σε μεγάλο βαθμό την κανονική λειτουργία του δημιουργώντας συνεχώς προβλήματα, 1 Πριν ακόμη οι ΗΠΑ εισέλθουν στον πόλεμο, ο Αμερικανός πρόεδρος Roosevelt υπέγραψε το 1941 με το Βρετανό πρωθυπουργό Churchill τον Χάρτη του Ατλαντικού, στον οποίο ορίζονταν οι κύριες αρχές για τις οποίες θα πολεμούσαν οι Σύμμαχοι: η ασφάλεια των εθνών και η άρνηση της βίας. Τον Ιανουάριο του 1942, είκοσι κράτη (ανάμεσά τους η Σοβιετική Ένωση, η Κίνα και οι ΗΠΑ) υπέγραψαν τη Διακήρυξη των Ηνωμένων Εθνών, η οποία συμφωνούσε σε γενικές γραμμές με τις αρχές του Χάρτη. Ακολούθησε τον Οκτώβριο του 1943 η Διακήρυξη της Μόσχας, που προέβλεπε την ίδρυση ενός παγκόσμιου οργανισμού «για τη διατήρηση της ειρήνης και της διεθνούς ασφάλειας». Με πρωτοβουλία του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Kordel Hall, συναντήθηκαν μεταξύ Αυγούστου και Οκτωβρίου του 1944 στο Dumbarton Oaks, κοντά στην Washington, Αμερικανοί, Βρετανοί, Ρώσοι και Κινέζοι νομομαθείς οι οποίοι και καθόρισαν την οργανωτική δομή και τις αρμοδιότητες του νέου οργανισμού. Έμενε η τελική υπογραφή των Τριών Μεγάλων, τον Φεβρουάριο του 1945 στη Γιάλτα, για να επισφραγιστεί η δημιουργία του. 2 Αργεντινή, Βραζιλία, Λευκορωσία, Χιλή, Εθνικιστική Κίνα, Κούβα, Δανία, Δομινικανή Δημοκρατία, Σαλβαδόρ, Γαλλία, Αϊτή, Ιράν, Λίβανος, Λουξεμβούργο, Ν. Ζηλανδία, Νικαράγουα, Παραγουάη, Φιλιππίνες, Πολωνία, Σαουδική Αραβία, Συρία, Τουρκία, Ουκρανία, Σοβιετική Ένωση, Αίγυπτος, Βρετανία, ΗΠΑ. 3 Γ. Σκουλάς, Κοινωνία και πολιτική θεωρία. Κριτική πολιτική ανάλυση του σύγχρονου κόσμου, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2007, σελ. 261 και Δόμνα Βισβίζη-Δοντά, Ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου , Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1995, σελ Γ. Σκουλάς, Κοινωνία και πολιτική θεωρία. Κριτική πολιτική ανάλυση του σύγχρονου κόσμου, op. cit., σελ. 281.

3 202 Αγορά Χωρίς Σύνορα Η ελπίδα πως ο ΟΗΕ είχε δίχως κανείς να μπορεί να τα επιλύσει, μιας και δεν δημιουργηθεί για να βοηθάει υπήρχε όργανο αστυνόμευσης των ίδιων των πέντε μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. 6 Επρόκειτο, συνεπώς, για θέμα παγκόσμιων ισορροπιών. Η ίδια στην επίλυση προβλημάτων που ξέφευγαν των εθνικών η σύστασή του, εξάλλου, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως άλλωστε και εκείνη της Κοινωνίας των ορίων, βάζοντας τάξη στο διεθνές σύστημα και Εθνών (ΚτΕ) μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν δηλωτική του γεγονότος τόσο του διεθνούς συσχετισμού κάνοντας όλους να σέβονται τους διεθνείς νόμους, δυνάμεων όσο και του συμβιβασμού των αντιτιθέμενων συμφερόντων. 7 Έτσι, δεν άργησε να καταστεί σα- αποδείχτηκε φρούδα. φές ότι η προσφυγή στον ΟΗΕ για επίλυση των προβλημάτων ήταν αυταπάτη. Χρήσιμη, ωστόσο, εφόσον οι Δυτικοί ουσιαστικά οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές χώρες απέφευγαν την απευθείας σύγκρουση, ενώ οι χώρες του Tρίτου κόσμου έβλεπαν να διεθνοποιούνται τα προβλήματά τους. 8 Η κατάσταση, όμως, αυτή δεν θα μπορούσε παρά να πλήξει τον ΟΗΕ, γιατί δεν μπορούσε να συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων, ενώ ταυτόχρονα έβλεπε να υπονομεύεται το κύρος του. 9 Η διαμάχη, από την άλλη μεριά, των δύο υπερδυνάμεων επηρέασε τα μέγιστα και τη λειτουργία του ΟΗΕ, ο οποίος δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη δίνη του ψυχρού πολέμου, αδυνατώντας να συμβάλει ικανοποιητικά στον τομέα της ειρήνης, της ασφάλειας και του αφοπλισμού. Μόνον η εξομάλυνση των σχέσεων ΗΠΑ και ΕΣΣΔ επέτρεψε την πραγματοποίηση σοβαρών βημάτων για τη μείωση του κινδύνου πολέμου, καθιστώντας σαφές ότι όλα φαίνονταν να συντελούνται μέσω του διαλόγου των δύο τελευταίων και ελάχιστα μέσω της επιτροπής αφοπλισμού του ΟΗΕ. 10 Πρώτη εκτίμηση του ρόλου του ΟΗΕ Αν, όμως, η παραπάνω ανάλυση φαίνεται πως θα δικαιολογούσε τη θέση των σκεπτικιστών έναντι του ΟΗΕ, οι οποίοι, βλέποντας το ποτήρι σχεδόν άδειο, διατείνονται ότι ο τελευταίος απέτυχε, εφόσον δεν αντιπροσωπεύει τίποτε παρά τις ιδιαίτερες επιλογές των κρατών-μελών του 11, θα ήταν άδικο να ειπωθεί το ίδιο και για το, τεραστίας σημασίας, κεφάλαιο της αυτοδιάθεσης των λαών, 6 Κ. Κεντρωτής Σ. Κάτσιος, Διεθνείς οργανισμοί: ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη, Αθήνα: Παπαζήσης, 2002, σελ Σ. Δάμτσας, Η νομική και πολιτική αυτονομία των διεθνών οργανισμών, Αθήνα: Σάκκουλας, 1991, σελ Διεξοδική ανάλυση του φαινομένου στο Γ. Σπυρόπουλος, Ο Τρίτος Κόσμος στις διεθνείς σχέσεις: μύθοι και πραγματικότητες, Αθήνα: Παπαζήσης, Σ. Δάμτσας, Η νομική και πολιτική αυτονομία των διεθνών οργανισμών, op. cit., σελ Δόμνα Βισβίζη-Δοντά, Ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου , op. cit., σελ., S. Ratner, Image and Reality in the UN s Peaceful Settlement of Disputes, European Journal of International Law, Vol. 6, No. 1995, p. 426, όπου οι δύο αντικρουόμενες θέσεις που θέλουν τον ΟΗΕ να έχει πετύχει αρκετά ή να έχει αποτύχει πλήρως στους στόχους του.

4 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 203 που άνοιξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Θα ήταν πράγματι δύσκολο να εκδηλωθεί διαφωνία στον ισχυρισμό ότι ο ΟΗΕ κατάφερε ελάχιστα στην επίλυση του μεσανατολικού, του κυπριακού ή του ζητήματος του Κονγκό, αν και θα μπορούσε να υπάρξει ο αντίλογος πως ήταν ο ΟΗΕ που απέτρεψε την κλιμάκωση των συγκρούσεων στο Κασμίρ ή και την Κύπρο. Ευσταθεί, ωστόσο, ο ισχυρισμός ότι ο ρόλος του διεθνούς οργανισμού στην αυτοδιάθεση των λαών ήταν μεγάλος, καταλυτικός θα μπορούσε να ειπωθεί, στο πλαίσιο της εξέλιξης του μέχρι τον Β Παγκόσμιο πόλεμο κρατούντος συντηρητικού Διεθνούς Δικαίου. 12 Στα πλαίσια του ΟΗΕ, άλλωστε, και από το δικό του βήμα, εκδηλώθηκε και θέριεψε κατά κύριο λόγο το κύμα της αποαποικιοποίησης που σάρωσε το διεθνές status quo που είχαν μέχρι τότε εδραιώσει οι ευρωπαϊκές αποικιοκρατικές δυνάμεις. Οι τρεις πρόσθετοι παράγοντες της αποαποικιοποίησης Η οποιαδήποτε αναφορά στο φαινόμενο της αποαποικιοποίησης, ωστόσο, θα απαιτούσε την ταυτόχρονη υπόμνηση των εξής τριών πρόσθετων παραγόντων που έπαιξαν, εκτός της ίδρυσης του ΟΗΕ, καθοριστικό ρόλο τόσο στην επίτευξη όσο και στο ρυθμό πραγματοποίησή της: Πρώτον, η Σοβιετική Ένωση -που αποτελεί και την περισσότερο απλή περίπτωση- επιθυμούσε να θέσει τέλος στην αποικιοκρατία, γιατί έτσι αποδυνάμωνε έναν παλαιό αντίπαλο, τη Μεγάλη Βρετανία, καταφέρνοντας ταυτόχρονα ένα γενναίο πλήγμα στην καπιταλιστική Δύση. 13 Δεύτερον, οι ΗΠΑ που, αν και από παράδοση ήταν αντι-αποικιακών αντιλήψεων, δεν ήθελαν να εγκαταλείψουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους και να αφήσουν τη Σοβιετική Ένωση να πάρει ενδεχομένως τη θέση τους στα νέα κράτη. Γι αυτό άλλωστε δεν επιθυμούσαν να έρθει το ζήτημα στον ΟΗΕ, ενώ πίεζαν συνάμα να δεχτούν τη βαθμιαία κατάργηση της αποικιοκρατίας και τους συμμάχους τους. Τρίτον, η Μεγάλη Βρετανία που, έχοντας ήδη αντιληφθεί ότι ήταν πολύ δύσκολο να διατηρήσει την αυτοκρατορία της 14, προσπαθούσε να κρατήσει ό,τι μπορούσε για να διατηρήσει τουλάχιστον στο πλαίσιο της Κοινοπολιτείας (Commonwealth) τη ζώνη της στερλίνας που θα της έδινε κύρος και δύναμη απέναντι στο νέο ηγεμόνα (τις ΗΠΑ), συνεπώς και ένα ποσοστό ανεξαρτησίας απέναντί του Κ. Κεντρωτής Σ. Κάτσιος, Διεθνείς οργανισμοί: ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη, op. cit., σελ Γ. Σπυρόπουλος, Ο Τρίτος Κόσμος στις διεθνείς σχέσεις: μύθοι και πραγματικότητες, op. cit., σελ. 56 και 63 και Το 1947, εξάλλου, απέκτησε την ανεξαρτησία του το πετράδι του στέμματος, η Ινδία. 15 D. Gowland A. Turner, Reluctant Europeans: Britain and European Integration , Harlow: Pearson Educated Limited, 2000, p. 83, όπως αναφέρεται στον N. Fram, Decolonization, the Commonwealth, and British Trade, , 2006, p. 15 και Γ. Σπυρόπουλος, Ο Τρίτος Κόσμος στις διεθνείς σχέσεις: μύθοι και πραγματικότητες, op. cit., σελ. 481.

5 204 Αγορά Χωρίς Σύνορα Η διαμάχη, από την άλλη μεριά, των δύο υπερδυνάμεων επηρέασε τα μέγιστα και τη λειτουργία του ΟΗΕ, ο οποίος δεν μπόρεσε να ξεφύγει από τη δίνη του ψυχρού πολέμου, αδυνατώντας να συμβάλει ικανοποιητικά στον τομέα της ειρήνης, της ασφάλειας και του αφοπλισμού. Κηδεμονευόμενα και μηαυτοκυβερνώμενα εδάφη Τα προβλεφθέντα στα κεφάλαια XI και XII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (26 Ιουνίου 1945) αντιπροσώπευαν ουσιαστικά την αναγνώριση του γεγονότος ότι είχε ξεκινήσει, έστω με βραδείς ρυθμούς, η διαδικασία αποαποικιοποίησης. Έτσι, το κεφάλαιο XII καθιέρωσε το Διεθνές Σύστημα Κηδεμονίας (ΔΣΚ) για την εποπτεία των κηδεμονευόμενων εδαφών και αφορούσε: (i) εδάφη που τότε βρίσκονταν υπό εντολή επιβεβλημένη από την ΚτΕ μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο (ii) εδάφη που αποσπάστηκαν από εχθρικά κράτη ως αποτέλεσμα του Β Παγκοσμίου Πολέμου και (iii) εδάφη που εντάχθηκαν εθελοντικά στο σύστημα από τα κράτη που ήταν υπεύθυνα για την διοίκησή τους. Βασικός στόχος του ΔΣΚ ήταν να προωθήσει την πολιτική, οικονομική και κοινωνική πρόοδο των κηδεμονευόμενων εδαφών και την προοδευτική ανάπτυξή τους προς την κατεύθυνση της αυτοδιοίκησης ή της ανεξαρτησίας. Τα υπό κηδεμονία εδάφη αριθμούσαν μόνον έντεκα. Το 1994, ωστόσο, μετά το δημοψήφισμα του 1993 με το οποίο ο λαός του Palau (ανάμεσα στη Μικρονησία και τις Φιλιππίνες) διάλεξε ελεύθερη σύνδεση με τις ΗΠΑ, κανένα από αυτά δεν είχε απομείνει πλέον στην ημερήσια διάταξη του Συστήματος Κηδεμονίας. 16 Όμως, δεν συνέβη, το ίδιο και με τα εδάφη που, σύμφωνα με το κεφάλαιο XI, δεν είχαν ενταχθεί στο ΔΣΚ, και αναφέρονταν ως Μη-Αυτοκυβερνώμενα. Το εν λόγω κεφάλαιο όριζε πως τα μέλη του ΟΗΕ που διοικούσαν εδάφη, των οποίων οι λαοί δεν είχαν πετύχει πλήρη αυτοδιοίκηση, αναγνώριζαν την αρχή ότι τα συμφέροντα των κατοίκων αυτών των εδαφών ήταν υπέρτατα και δέχονταν ως ιερή ευθύνη την υποχρέωση να προάγουν στο μέγιστο την ευημερία των κατοίκων τους. Το 1946, οκτώ κράτη-μέλη 17 απαρίθμησαν συνολικά εβδομήντα οκτώ μη-αυτοκυβερνώμενα εδάφη που βρίσκονταν υπό τη διοίκησή τους, εκ των οποίων τα οκτώ έγιναν ανεξάρτητα πριν από το Παράγοντες που συνέβαλαν στην κατάρρευση του αποικιοκρατικού συστήματος Ένα από τα πρώτα μεγάλα επιτεύγματα του Οργανισμού ήταν η υιοθέτηση της 16 Τα Ηνωμένα Έθνη, Αθήνα: Κέντρο Πληροφοριών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, 1998, σελ Η Αυστραλία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Νέα Ζηλανδία, η Ολλανδία και οι ΗΠΑ. 18 Τα Ηνωμένα Έθνη, op. cit., σελ. 238.

6 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 205 Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη Γενική Συνέλευση την 10 η Δεκεμβρίου 1948, με την οποία κηρυσσόταν η ισότητα και η κατάργηση της δουλείας, άρα ουσιαστικά της αποικιοκρατίας. Η διαδικασία είχε ξεκινήσει. Ο ΟΗΕ έδωσε βήμα στις φωνές εκείνες που μιλούσαν για το αυτονόητο. Τα διατρέξαντα είχαν προετοιμάσει το έδαφος. Η αύξηση του πληθυσμού από το 1918 ως το αποτέλεσμα μάλλον της πολιτικής σταθερότητας, της βελτίωσης του δικτύου μεταφορών και της συμβολής της δυτικής ιατρικής στη μείωση του ρυθμού θανάτων στις αποικίες προέβαλε τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ευρωπαϊκή αποικιοκρατία, δηλαδή στην επιτακτική ανάγκη κάλυψης της χρείας για τροφή του αυξανόμενου αυτού πληθυσμού. Ήταν αυτή η πρόκληση και όχι (ακόμη) ο εθνικισμός που απειλούσε το αποικιοκρατικό σύστημα, το οποίο ενεπλάκη στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο έχοντας ήδη χρεωθεί αυτή την ουσιαστική αποτυχία στο οικονομικό πεδίο. Επιπρόσθετα, οι ιαπωνικές νίκες σε βάρος των ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών δυνάμεων υπέσκαψε το κύρος των τελευταίων, συμβάλλοντας στην κατάρρευση του μύθου του ανώτερου Ευρωπαίου και ενίσχυσε όχι μόνο τον ασιατικό εθνικισμό αλλά και τον κομμουνισμό. 20 Από την άλλη μεριά, οι ΗΠΑ συνέβαλαν εξίσου στην αποδυνάμωση του σημαντικότερου αποικιοκράτη, της Μεγάλης Βρετανίας. Η Ουάσιγκτον, έχοντας υποστηρίξει στην Κίνα τον εθνικιστή στρατηγό Chiang Kai-Shek και έχοντας κλείσει συμφωνία με το φιλόδοξο Σαουδάραβα μονάρχη Ibn Saud απέκτησε ερείσματα εκεί όπου μέχρι τότε αποτελούσε άβατο για τη Βρετανία, μετατοπίζοντας έτσι το κέντρο βάρος και φέρνοντας τις περιοχές αυτές κάτω από την αμερικανική πατρωνεία. 21 Ταυτόχρονα, ήδη από το 1941, οι Αμερικανοί πίεζαν τους Βρετανούς για διεθνή λογοδοσία, σχετικά με το ζήτημα των αποικιών, παρόλο που με τις αποφάσεις που πάρθηκαν στον Άγιο Φραγκίσκο, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου Μαΐου-Ιουνίου 1945, και αφού προέκυψε το σύστημα της κηδεμονίας, σταμάτησε η διαδικασία της αποαποικιοποίησης. 22 Οι ΗΠΑ, πάντως, αν και κατέστησαν σαφές ότι εξακολουθούσαν να αναμένουν ουσιαστική πρόοδο προς 19 Μεταξύ του 1901 και του 1931, η Ινδία είδε τον πληθυσμό της να αυξάνει περίπου κατά 20% (από σε εκατομμύρια ), ενώ εκείνος της Αλγερίας αυξήθηκε περίπου κατά 90% (από 2.49 έφτασε τα 4.73 εκατομμύρια). Στη γαλλική Ινδοκίνα σε διάστημα δεκατριών ετών, από το 1936 ως το 1949, ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 35% (από 20 σε 27 εκατομμύρια). Βλ. F.R. Holland, European Decolonization, : An Introductory Survey, Houndmills, Macmillan Press, 1985, p. 2, Postcards from the Edge of Empire: Images and Messages from French Indochina, 20 S. Bessis, Western Supremacy: Triumph of an Idea?, London: Zed Books, 2003, p. 54, B. Waites, Europe and the Third World: From Colonisation to Decolonisation, , Houndmills, Macmillan Press, 1999, p. 257, F. R. Holland, European Decolonization, :An Introductory Survey, op. cit., pp , J. Mittelman, Collective Decolonisation and the U.N. Committee of 24, The Journal of Modern African Studies, Vol. 14, No. 1, 1976, p F. R. Holland, European Decolonization, , op. cit., p Βλ. στη βιβλιοκριτική του S. Woodruffd, The International Journal of African Historical Studies, Vol. 16, No 1, 1983, p. 179 για το βιβλίο του L. Roger, Imperialism at Bay: The United States and the Decolonization of the British Empire, , Oxford: Oxford University Press, 1978.

7 206 Αγορά Χωρίς Σύνορα Ένα από τα πρώτα μεγάλα επιτεύγματα του Οργανισμού ήταν η υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη Γενική Συνέλευση την 10η Δεκεμβρίου 1948, με την οποία κηρυσσόταν η ισότητα και η κατάργηση της δουλείας, άρα ουσιαστικά της αποικιοκρατίας. την κατεύθυνση της αυτοδιάθεσης των αποικιών, μετά την ανάδειξη παρόμοιων στρατηγικών ζητημάτων που αφορούσαν τις ίδιες, χαμήλωσαν τους τόνους στο ζήτημα της αποαποικιοποίησης, καθώς είχαν πλέον αναδειχθεί σε θέση παγκόσμιας υπερδύναμης. 23 Η πορεία προς την ανεξαρτησία. Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο ΟΗΕ Η όποια διαδικασία, βέβαια, που είχε σημειωθεί δεν ήταν ακόμη αρκετή να δημιουργήσει την απαραίτητη δυναμική που θα οδηγούσε στην αποαποικιοποίηση. Αν και οι Δυτικοί ήταν ελάχιστοι σε σχέση με τους ιθαγενείς 24 και αυτό γινόταν ιδιαίτερα εμφανές στην Αφρική, η οποία επρόκειτο να αποτελέσει το επίκεντρο της προσπάθειας της αποαποικιοποίησης στη δεκαετία του 60 εξακολουθούσαν να θέλουν με κάθε τρόπο να εξουσιάζουν τις κτήσεις τους. Πολύ περισσότερο, όταν πίστευαν, ιδιαίτερα η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία, ότι ήταν απαραίτητη η παρουσία τους στις αποικίες τους, μιας και θεωρούσαν πως είχαν εκπολιτίσει καθυστερημένους λαούς αλλά και διότι ότι η μη παρουσία τους θα ήταν αιτία αναστατώσεων. 25 Την απόλυτη αντίθεσή τους για παραχώρηση αυτοδιάθεσης στις αποικίες τους επέτεινε η παγιωμένη αντίληψη ότι οι τελευταίες, έχοντας ήδη απορροφήσει τμήμα της κρίσης του 29, θα μπορούσαν και πάλι να βοηθήσουν τις μητροπόλεις τους υποστηρίζοντας τη στερλίνα και το φράγκο και δίνοντας σ αυτές τις αποδυναμωμένες ευρωπαϊκές χώρες περιθώρια αυτονομίας έναντι του νέου ηγεμόνα, δηλαδή των ΗΠΑ. Γι αυτό, άλλωστε, οι δυο αυτές αποικιοκρατικές δυνάμεις, θέλοντας να δικαιολογήσουν την άρνησή τους να εγκαταλείψουν τις αποικίες τους, ισχυρίστηκαν ότι θα συνέβαλαν στην ανάπτυξη των τελευταίων, εφόσον βέβαια διατηρούνταν οι αυτοκρατορίες τους, επενδύοντας σ αυτές κεφάλαια, τεχνογνωσία και επιχειρηματικότητα, ώστε και τα δύο μέρη να βγουν κερδισμένα Η επιθυμία των ΗΠΑ να διατηρήσουν ανεπιτήρητο τον έλεγχο των νησιών του Ειρηνικού που είχαν καταλάβει από τους Ιάπωνες, καθώς και ο φόβος ότι τα επιχειρήματα για διεθνή λογοδοσία θα ήταν δυνατό να στραφούν εύκολα εναντίον των ιδίων για τις υπερπόντιες κτήσεις τους, τις έκαναν να μαλακώσουν τις θέσεις τους. Ibid, p Σύμφωνα με έναν Βρετανό γιατρό, που βρισκόταν στην Κένυα το 1921, το σύνολο των Ευρωπαίων που βρίσκονταν εκεί, σε σχέση με τα περισσότερο από 2 εκατομμύρια των ιθαγενών, δεν έμοιαζε με τίποτε άλλο παρά με τον πληθυσμό μιας μεγάλης οδού μιας ευρωπαϊκής πόλης. R. Betts, Decolonization, London: Routledge, 1998, pp S. Bessis, Western Supremacy:Ttriumph of an Idea?, op. cit., p F. Cooper, The Dialectics of Decolonization: Nationalism and Labor Movements in Postwar Africa, 1992, p. 7.

8 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 207 Οι συνθήκες, όμως, είχαν αλλάξει. Oι αποικιοκρατούμενοι δεν συμβιβάζονταν πλέον με τίποτε άλλο από την αυτοδιάθεση, αμφισβητώντας τόσο το δικαίωμα όσο και τη δυνατότητα στους Δυτικούς να εξακολουθούν να τους εξουσιάζουν. Aπό την άλλη, η Σοβιετική Ένωση ήθελε με κάθε τρόπο να διαλυθούν οι αυτοκρατορίες, ενώ οι ΗΠΑ ήταν απρόθυμες να τις υποστηρίξουν. Παρότι είχε αρχίσει να διαφοροποιείται η κατάσταση, οι δυσκολίες που εξακολουθούσε να έχει να αντιμετωπίσει ο ΟΗΕ ήταν τεράστιες. Μέχρι το 1955 κυριαρχείτο κατά 70% από τη Δύση ή τους υποτελείς της (42 από τα 60 κράτημέλη), ενώ μόνο δύο χώρες, η Λιβερία και η Αιθιοπία, αντιπροσώπευαν την υποσαχάρια Αφρική. 27 Η λευκή μειοψηφία στηριζόταν στην Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Η Γενική Συνέλευση πάλευε σκληρά για την αποαποικιοποίηση της Αφρικής που τότε αποτελούσε το επίκεντρο του ζητήματος. Οι ΗΠΑ, αν και δεν είχαν πάψει να διαφημίζουν τον ΟΗΕ ως ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής τους, απέδειξαν τελικά με τη στάση τους πως δεν ήταν παρά μόνον ένα μέσο για τη επίτευξη των στόχων της εξωτερικής τους πολιτικής, όταν δεν τον αγνοούσαν πλήρως. Ο ίδιος ο Πρόεδρος Eisenhower θεωρούσε ότι ο ΟΗΕ θα βοηθούσε στην κατανόηση και τη συνεργασία των πέντε Μεγάλων Δυνάμεων και θα αποτελούσε ταυτόχρονα το καλύτερο βήμα για να συζητήσουν οι λαοί με στόχο την επίλυση των διαφορών τους. Ο αμερικανός Πρόεδρος, πίστευε, επίσης, ότι ο ΟΗΕ ήταν το καλύτερο μέσο για την αποαποικιοποίηση. Ωστόσο, στην πράξη οι επιθυμίες αυτές δεν εκπληρώθηκαν κάτι τέτοιο ποτέ, αν οι προϋποθέσεις υφίσταντο ποτέ. 28 Η αμερικανική πολιτική διαμόρφωσε μια σταθερή πολιτική έναντι του ΟΗΕ, διαχειριζόμενη τα περισσότερα ζητήματα με περιστασιακό τρόπο και επικεντρώνοντας την προσοχή της στην επίτευξη μόνο άμεσων και βραχυπρόθεσμων στόχων. Η Ουάσιγκτον, μάλιστα, χρησιμοποιούσε τον ΟΗΕ ως όπλο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, νομιμοποιώντας έτσι την πολιτική της στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου. 29 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, αν και δεν ήταν λίγες οι φωνές στο αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών που εξέφραζαν τη θέση πως οι ΗΠΑ θα έπρεπε να σταματήσουν να υποστηρίζουν τους ευρωπαίους αποικιοκράτες, το πρόβλημα της αναζήτησης της ορθής πολιτικής έναντι της αποαποικιοποίησης αποδείχτηκε άλυτο. Τελικά, στάθηκε αδύνατο να βρεθεί η μέση οδός που θα γεφύρωνε τους τρεις στόχους των ΗΠΑ, δηλαδή: Πρώτον, να μη δυσαρεστήσουν τους Ευρωπαίους συμμάχους τους. Χαρακτηριστική η περίπτωση της Αλγερίας. Όταν το 1955 ο συνασπισμός των Αραβοασιατικών κρατών κατάφερε να εγγράψει στην ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης το ζήτημα της Αλγερίας και το 1956 ζήτησε την εξέτασή του από το 27 C. O Sullivan, The United Nations, Decolonization, and Self-Determination in Cold War Sub-Saharan Africa, , Journal of Third World Studies, Vol. 22, No. 2, 2005, p C. Pruden, Conditional Partners: Eisenhower, the United Nations, and the Search for a Permanent Peace, Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1998, pp , Ibid, pp

9 208 Αγορά Χωρίς Σύνορα Οι ΗΠΑ, αν και δεν είχαν Συμβούλιο Ασφαλείας, για μια ακόμη φορά οι ΗΠΑ πάψει να διαφημίζουν τον υποστήριξαν τη σύμμαχό τους στην προσπάθειά της να αποτραπεί ανάμιξη του ΟΗΕ. Το State Department ΟΗΕ ως ακρογωνιαίο λίθο υιοθέτησε τη γαλλική άποψη, ότι δηλαδή το ζήτημα της πολιτικής τους, της Αλγερίας ενέπιπτε στα όρια της εσωτερικής γαλλικής αρμοδιότητας (άρθρο 2 7 του Χάρτη των Ηνω- απέδειξαν τελικά με τη στάση τους πως δεν ήταν μένων Εθνών), μιας και η Αλγερία, σε αντίθεση με την παρά μόνον ένα μέσο για τη Τυνησία και το Μαρόκο που ήταν προτεκτοράτα, αποτελούσε τμήμα του γαλλικού μητροπολιτικού εδάφους επίτευξη των στόχων της εξωτερικής τους πολιτικής, από το Όταν, λοιπόν, το ζήτημα συζητήθηκε όταν δεν τον αγνοούσαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας, οι ΗΠΑ ψήφισαν υπέρ της γαλλικής θέσης, υποστηρίζοντας ότι περαιτέρω ανάμειξη του ΟΗΕ δεν θα ήταν χρήσιμη. 30 πλήρως. Δεύτερον, να καθησυχάσουν τα εθνικιστικά κινήματα στον Τρίτο κόσμο 31, ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης από την αποαποικιοποίηση, και Τρίτον, να ελαχιστοποιήσουν την κομμουνιστική επιρροή. 32 Ήταν φανερό, λοιπόν, πως ο δρόμος προς την αυτοδιάθεση των καταπιεσμένων και εκμεταλλευθέντων λαών, κυρίως της μαύρης ηπείρου, δεν ήταν καθόλου εύκολος. Ωστόσο, παρά τις, ανυπέρβλητες προς στιγμήν, δυσκολίες, ο ΟΗΕ ήταν εκείνος που συνέβαλε τα μέγιστα στην ήρεμη 33 αποαποικιοποίηση μέσω της διεξαγωγής δημοψηφισμάτων στα επίμαχα μη-αυτοκυβερνώμενα εδάφη Ibid., p Ο όρος αυτός χρησιμοποιήθηκε από τον Γάλλο γεωγράφο Alfred Sauvy, σε άρθρο του στο περιοδικό France Observateur, το 1952, κατ αντιδιαστολή με τον Πρώτο Κόσμο, δηλαδή τις χώρες με καπιταλιστική οικονομία και φιλελεύθερη δημοκρατία, και τον Δεύτερο Κόσμο, δηλαδή τις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Στην κατηγορία, λοιπόν, Τρίτος Κόσμος, ο Alfred Sauvy ενέταξε όλες τις υπόλοιπες χώρες. Βλ. Γ. Σπυρόπουλος, Ο Τρίτος Κόσμος στις διεθνείς σχέσεις: μύθοι και πραγματικότητες, op. cit., σελ Ibid., pp. 173 κα Η αποαποικιοποίηση μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο ακολουθούσε μια από τρεις διαδρομές: (α) ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας, (β) διεθνής μεσολάβηση και διεθνώς επιτηρούμενη διαδικασία προς την ανεξαρτησία, μέσω διεξαγωγής δημοψηφισμάτων και ένταξης στο Σύστημα Κηδεμονίας των Ηνωμένων Εθνών, και (γ) βίαιη αντι-αποικιακή εξέγερση. Αν και ισχυρά αντι-αποικιακά κινήματα στις αποικίες πίεζαν για μεταρρυθμίσεις και ανεξαρτησία, ο πόλεμος ήταν η εξαίρεση. Η ειρηνική μεταβίβαση εξουσίας ή το δημοψήφισμα αποτελούσαν τον κανόνα. Βλ.N. Crawford, Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention, Cambridge: Cambridge University Press, 2002, p Αν και διεξαγωγή δημοψηφίσματος υπό την επίβλεψη διεθνούς οργανισμού δεν ήταν άγνωστη πρακτική στη διεθνή πολιτική (το 1935 η ΚτΕ είχε επιβλέψει δημοψήφισμα στο Σάαρ προκειμένου να αποφασιστεί εάν η περιοχή αυτή θα επέστρεφε στη Γερμανία ή θα παρέμενε στη Γαλλία), ο ΟΗΕ ήταν που έκανε τη διαδικασία αυτή κοινή πρακτική προκειμένου να αποφασιστεί το μέλλον των μη-αυτοκυβερνώμενων εδαφών, καθώς και η μορφή διακυβέρνησής τους. Λόγου χάρη με δημοψήφισμα αποφασίστηκε σε ποιο κράτος θα ενταχθεί η βρετανική και η γαλλική Τογκολάνδη (Togoland) το 1956 και το 1958 αντίστοιχα, ενώ μόλις πρόσφατα, το 1999, διεξάχθηκε δημοψήφισμα υπό την επίβλεψη του ΟΗΕ στο Α. Τιμόρ (East Timor), όπου το 78% περίπου των κατοίκων απέρριψε την ινδονησιακή κατοχή. Βλ. Ibid., pp

10 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 209 O OHE αποδείχθηκε το καταλληλότερο πεδίο δράσης όπου γίνονταν οι ζυμώσεις και οι απαιτούμενες διαπραγματεύσεις. Αποτέλεσε, συνεπώς, το βήμα των αφρικανικών χωρών στον αγώνα τους για την επιτυχή έκβαση της διαδικασίας της αποαποικιοποίησης. 35 Ήταν ο χώρος εκείνος όπου ριζοσπαστικοποιήθηκε η στάση έναντι της αποικιοκρατίας. Η κλιμάκωση To άρθρο 73 του κεφαλαίου XI του Χάρτη προβλέπει ότι τα μέλη των Ηνωμένων Εθνών, που έχουν ή αναλαμβάνουν την ευθύνη να διοικούν περιοχές που οι λαοί τους δεν έχουν ακόμη επιτύχει πλήρη αυτοδιοίκηση, αναγνωρίζουν την αρχή ότι προέχουν τα συμφέροντα των κατοίκων αυτών των περιοχών και δέχονται ως ιερή αποστολή την υποχρέωση να προωθήσουν όσο γίνεται περισσότερο, μέσα στο σύστημα της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας που καθιερώνεται με το Χάρτη αυτόν, την ευημερία των κατοίκων αυτών των περιοχών. Με την απόφαση 1514 [XV], 14 Δεκεμβρίου 1960 είχε διακηρυχθεί, ως αποτέλεσμα της σοβιετικής πρότασης για πλήρη και άμεση κατάργηση της αποικιοκρατίας, 36 ότι το συμφέρον των κατοίκων θα αποτελούσε το ύπατο ενδιαφέρον των αποικιοκρατικών δυνάμεων και ότι δεν μπορούσε να υπάρχει διεθνής ειρήνη, αν προηγούμενα η αποικιοκρατία δεν καταργείτο. 37 Μια πιο ήπια πρόταση είκοσι αφρικανικών και ασιατικών χωρών, που υποβλήθηκε το 1961, και υποστηρίχθηκε από ογδόντα εννέα ακόμη κράτη, καλούσε για ταχύ και άνευ όρων τερματισμό της αποικιοκρατίας. 38 Περαιτέρω, με την απόφαση 1654 [XVΙ], στις 27 Νοεμβρίου 35 Η σημασία που απέδιδαν τα αφρικανικά κράτη στον ΟΗΕ ατην αποαποικιοποίηση διαφαίνεται από τον αριθμό των λόγων που εκφωνήθηκαν από τους αφρικανούς ηγέτες στη Γενική Συνέλευση, γεγονός που καθιστούσε σαφές ότι αντιμετώπιζαν τον ΟΗΕ ως βήμα αποκλειστικά σχεδόν για την αποαποικιοποίηση και την εξασφάλιση παροχής οικονομικής βοήθειας. Για άλλα, ωστόσο, ζητήματα (λ.χ. τον αφοπλισμό) η παρουσία των αφρικανικών χωρών ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Έτσι, κατά τη 16 η σύνοδο (Σεπτέμβριος 1961-Ιούνιος 1962) ο αριθμός των εκφωνηθέντων λόγων σχετικά με την αποαποικιοποίηση έφτασε τους 820, δηλαδή τέσσερις φορές περισσότερο από το δεύτερο, από πλευράς αριθμού λόγων, θέμα και κάλυψε περίπου το 40% των υπόλοιπων οκτώ θεμάτων της ημερήσιας διάταξης. D. Kay, The Impact of African States on the United Nations, International Organization, Vol. 23, No. 1, 1969, pp. 26 και Την 23 η Σεπτεμβρίου 1960 ο Γενικός Γραμματέας της Σοβιετικής Ένωσης Nikita Khrushchev υπέβαλε πρόταση για ανεξαρτητοποίηση όλων των αποικιοκρατούμενων και μη αυτοκυβερνώμενων εδαφών μέσα σ ένα χρόνο. Όπως ήταν αναμενόμενο οι ΗΠΑ απέρριψαν τη σοβιετική πρόταση φοβούμενες ότι, εάν αυτή γινόταν δεκτή, θα φάνταζε πλέον η Σοβιετική Ένωση στα μάτια των αναδυόμενων κρατών της Αφρικής και της Ασίας ως ο φυσικός ηγέτης τους, γεγονός που θα επέτρεπε τη διάδοση του κομμουνισμού. Τελικά, ακόμα και οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να προσυπεγράψουν την απόφαση 1514 για την αυτοδιάθεση των λαών καθώς θεωρήθηκε ότι το αντί-αποικιοκρατικό αίσθημα που επικρατούσε στη χώρα βάραινε περισσότερο από την ευθύνη για την προσβολή της ευαισθησίας των Ευρωπαίων συμμάχων. Πάντως, η απόφαση 1514 δεν περιείχε την οξύτητα της αρχικής σοβιετικής πρότασης. Βλ. C. Pruden, Conditional Partners: Eisenhower, the United Nations, and the Search for a Permanent Peace, op. cit., p Τα Ηνωμένα Έθνη, op. cit., σελ R. Betts, Decolonization, op. cit., p. 41.

11 210 Αγορά Χωρίς Σύνορα Παρά τις, ανυπέρβλητες 1961, αποφασίστηκε η ίδρυση μίας 17μελούς Ειδικής προς στιγμήν, δυσκολίες, ο Επιτροπής, η οποία διευρύνθηκε σε 24 μέλη το 1962, με την απόφαση 1810 (XVII) του Δεκεμβρίου ΟΗΕ ήταν εκείνος που 39 Βασικός σκοπός της Επιτροπής ήταν να εξετάσει την συνέβαλε τα μέγιστα στην εφαρμογή της Διακήρυξης του 1960 (1514 [XV]) και ήρεμη αποαποικιοποίηση να κάνει προτάσεις και συστάσεις πάνω στην πρόοδο μέσω της διεξαγωγής και την έκταση της εφαρμογής της. 40 Παρά τις δυσκολίες που προέβαλαν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις, οι δημοψηφισμάτων στα επίμαχα μηαυτοκυβερνώμενα εδάφη. ή ακόμη και επιθετικές, μη παραχωρώντας τα στοι- οποίες ήταν τις περισσότερες φορές μη συνεργάσιμες χεία που έπρεπε ή μη δίνοντας άδεια για επίσκεψη αποστολών στα επίμαχα εδάφη 41, η συνεισφορά της Επιτροπής 24 υπήρξε μεγάλη καθώς (α) κατάφερε να συγκεντρώσει πλήθος στοιχείων, αναντίρρητης σημασίας ακόμη και για εκείνους που ήταν κατά της λειτουργίας της, για τις δραστηριότητες ξένων συμφερόντων στα μη αυτοκυβερνώμενα εδάφη, (β) να επιτύχει την επιτήρηση των ειδικευμένων αντιπροσωπειών, των περιφερειακών οργανώσεων και άλλων διεθνών οργάνων με σκοπό την ενθάρρυνση για συμμόρφωση με τα ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης και (γ) να ασκήσει συνεχή πίεση επί των δυνάμεων εκείνων που έθεταν εμπόδια στην ταχεία εφαρμογή της απόφασης Υπό την έννοια αυτή, λοιπόν, δεν θα ήταν υπερβολικό να υποστηριχθεί ότι ο ρόλος της υπήρξε καταλυτικός στην οργάνωση των αντι-αποικιοκρατικών δυνάμεων. 42 Επιπρόσθετα, ο ΟΗΕ προσπαθούσε με κάθε τρόπο να συμβάλει στο ξεθεμελίωμα της αποικιακής κυριαρχίας που εδραζόταν πρώτα-πρώτα στην αίσθηση της ανωτερότητας του δυτικού ανθρώπου. 43 Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, η Γενική Συνέλευση υιοθέτησε το 1965 τη διεθνή σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών φυλετικών διακρίσεων, η οποία τέθηκε σε ισχύ την 4 η Ιανουαρίου Μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου 1994, 142 κράτη είχαν επικυρώσει τη σύμβαση αυτή. 44 Η διαδικασία της αποαποικιοποίησης συνεχίστηκε με την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της 18 ης Ιουλίου Το Διεθνές Δικαστήριο απέρριψε βέβαια την προσφυγή της Αιθιοπίας και της Λιβερίας κατά της Νότιας Αφρικής για τη συνεχιζόμενη κατοχή της Ν.Δ. Αφρικής (Ναμίμπια), μη καταδικάζοντας έτσι την αποικιοκρατία, Εν τούτοις δεν έκανε το ίδιο και για τον ρατσισμό. Πέντε χρόνια αργότερα, το ίδιο διεθνές όργανο εξέφρασε την άποψη με την απόφαση της 39 Ο πλήρης τίτλος της ήταν «Ειδική Επιτροπή για την Κατάσταση σε σχέση με την Εφαρμογή της Διακήρυξης για την Παραχώρηση Ανεξαρτησίας στις Αποικιοκρατούμενες Χώρες και Λαούς». 40 J. Mittelman, Collective Decolonisation and the U.N. Committee of 24, op. cit., p Ibid., p Ibid., pp. 50 και S. Bessis, Western Supremacy: Triumph of an Idea?, op. cit., pp Τα Ηνωμένα Έθνη, op. cit., σελ. 207.

12 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας ης Ιουνίου 1971 πως έπρεπε να σταματήσει η κατοχή της Ν.Δ. Αφρικής από τη Νότια Αφρική, παραδεχόμενο έτσι ότι η αποικιοκρατία ήταν απαράδεκτη. 45 Είχε φτάσει η ώρα της εντυπωσιακής απόφασης της 2 ας Νοεμβρίου 1973 με 93 ψήφους υπέρ, 7 κατά και 30 αποχές, η οποία κήρυξε την κατοχή της Δημοκρατίας της Guinea-Bissau 46 από την Πορτογαλία παράνομη. 47 Η έμμεση αποδοχή της αποικιοκρατίας της δεκαετίας του 40 και του 50 έδωσε τη θέση της στην άρνησή της στη δεκαετία του 60, εξακολουθώντας όμως να γίνεται αποδεκτή η ύπαρξή της. H αποικιοκρατία έφτασε στη δεκαετία του 70 να απονομιμοποιηθεί πλήρως, όταν ο ΟΗΕ τη χαρακτήρισε έγκλημα και επέβαλε κυρώσεις εναντίον των απομεινάντων αποικιοκρατικών δυνάμεων, όπως εναντίον της Πορτογαλίας και της Νότια Αφρικής. Ο ΟΗΕ καταδικάζοντας την αποικιοκρατία, λοιπόν, ως έγκλημα, μετέβαλε το διεθνές πιστεύω για τη δικαιολόγηση και την αποδοχή της από τη διεθνή κοινότητα. 48 Θα ήταν, ωστόσο, υπερβολικό και αφελές να υποστηριχτεί ότι η αποαποικιοποίηση ήταν πραγματική και πλήρης. Παρότι ο ΟΗΕ προσπάθησε να συνδυάσει την επιφαινόμενη με την ουσιαστική απoαποικιοποίηση, και παρά το γεγονός ότι η Επιτροπή 24 κατέβαλε γενναίες προσπάθειες προς την κατεύθυνση της επίτευξης της οικονομικής αναγέννησης και για τη θεμελίωση της εκπαιδευτικής ανάπτυξης 49, δυστυχώς αυτό δεν κατέστη δυνατό, ιδιαίτερα για την αφρικανική ήπειρο. Η επαναστατική ορμή των τοπικών αφρικανικών ελίτ, μετά τη μεταβίβαση σ αυτές της εξουσίας, πολύ γρήγορα εξαφανίστηκε. Η πραγματική απoαποικιοποίηση θα συνεπαγόταν μια αυτόνομη και αυτοκαθοριζόμενη στρατηγική ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο, βέβαια, θα σήμαινε τον καθορισμό πραγματικά εθνικών στόχων και τη χάραξη ενιαίας εθνικής οικονομίας. Η βαριά κληρονομιά, όμως, της αποικιοκρατίας με τις συνεχείς τριβές εξαιτίας της χάραξης αυθαίρετων συνόρων 50, του εθνικού και φυλετικού διχασμού, της ανύπαρκτης υποδομής, της απόλυτης εξάρτησης από πρώτες ύλες και της οικονομικής εκμετάλλευσης απέκλεισαν κάθε πιθανότητα οικονομικής ανάπτυξης και άνοιξαν το δρόμο για το νεοαποικισμό. Συνεπώς, τα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής έχοντας απελευθερωθεί μια δεκαετία μετά την Ασία και τη Μέση Ανατολή άρχισε να στερείται μιας ουσιαστικής ανεξάρτητης πολιτικής ύπαρ- 45 R. Dale, The Glass Palace War over the International Decolonization of South West Africa, International Organization, Vol. 29, No. 2, 1975, p Στις 23 και 24 Σεπτεμβρίου 1973, η εθνική αντιπροσωπεία της χώρας αυτής συνεκλήθη στην Madina do Boé κοντά στα σύνορα με τη Guinea-Conakry και διακήρυξε τη δημιουργία της Δημοκρατίας της Guinea- Bissau. Βλ. Ν.Η. Macqueen, Belated Decolonization and UN Politics Αgainst the Backdrop of the Cold War: Portugal, Britain, and Guinea-Bissau s Proclamation of Independence, , Journal of Cold War Studies, Vol. 8, No. 4, 2006, p Ibid., p. 52 R. Betts, Decolonization, op. cit., p N. Crawford, Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention, op. cit., p J. Mittelman, Collective Decolonisation and the U.N. Committee of 24, op. cit., pp Γ. Σπυρόπουλος, Ο Τρίτος Κόσμος στις διεθνείς σχέσεις: μύθοι και πραγματικότητες, op. cit., σελ. 469.

13 212 Αγορά Χωρίς Σύνορα Ο ΟΗΕ καταδικάζοντας ξης. Παράλληλα, στην Αφρική η αποικιοκρατία δεν είχε επιτρέψει να έχουν οργανωθεί ενδογενή πολιτικά την αποικιοκρατία, λοιπόν, κινήματα. Όταν, λοιπόν, έφτασε η στιγμή της αποαποικιοποίησης, επικράτησε χάος, γιατί οι αποικιακές ως έγκλημα, μετέβαλε το διεθνές πιστεύω για τη δυνάμεις δεν είχαν κάνει τίποτε για να προετοιμάσουν δικαιολόγηση και την τους τοπικούς πληθυσμούς για την ανεξαρτησία. Συνέπεια της ανεπάρκειας αυτής ήταν τα συστήματα αποδοχή της από τη διεθνή κοινότητα. ελέγχου, καταπίεσης και εκμετάλλευσης των τελευταίων να υιοθετηθούν από τα μετααποικιακά καθεστώτα που επαναβεβαίωσαν την εξάρτηση και την εκμετάλλευση, αυτή τη φορά από τους Αφρικανούς σε βάρος των Αφρικανών. 51 Παρόλο, λοιπόν, που ο ΟΗΕ έδειχνε διαρκώς εντεινούμενο ενδιαφέρον για τα ζητήματα του Τρίτου κόσμου, από τη μια μεριά μειωνόταν το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων για την ενδυνάμωση των νέων κρατών, ενώ από την άλλη γινόταν ολοένα και περισσότερο αντιληπτό ότι με την αποαποικιοποίηση αντικαταστάθηκαν οι διοικητικού τύπου σχέσεις-εξαρτήσεις αποικίας-μητρόπολης με εκείνες της αγοράς. Η δε κινητικότητα των διεθνών κεφαλαίων προς την περιφέρεια έδωσε την ευκαιρία στις πρώην αποικιακές μητροπόλεις να εξακολουθήσουν να εξουσιάζουν πολιτικά τα ανεξάρτητα πλέον κράτη μέσω του νεοαποικισμού, δηλαδή, της οικονομικής και τεχνολογικής εξάρτησης. 52 Ψυχρός πόλεμος και ΟΗΕ Θα ήταν δύσκολο να γίνει αντιληπτός ο πολύ σπουδαίος ρόλος που ο ΟΗΕ διαδραμάτισε όχι μόνο στην αποαποικιοποίηση αλλά και στη διαμόρφωση των σύγχρονων διεθνών σχέσεων, εάν δεν εξεταστεί η δράση του σε συνάφεια με το ιδιότυπο πλαίσιο σχέσεων που είχαν δημιουργηθεί εξαιτίας του ψυχρού πολέμου, με την έναρξη του οποίου άλλωστε άρχισε να λειτουργεί και ο διεθνής οργανισμός. Δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια, αλλά σίγουρα είχαν αλλάξει πάρα πολλά στη διεθνή σκακιέρα και στο παγκόσμιο σύστημα ισορροπιών από τότε που η προπαρασκευαστική επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών, εγκατεστημένη στο Άγιο Φραγκίσκο, προέβλεψε, στα τέλη του 1945, ότι ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ θα έπρεπε να παίζει ρόλο διαμεσολαβητή και ανεπίσημου συμβούλου των εθνι- 51 C. O Sullivan, The United Nations, Decolonization, and Self-Determination in Cold War Sub-Saharan Africa, , op. cit., pp. 104 και 106, N. Crawford, Argument and Change in World Politics: Ethics, Decolonization, and Humanitarian Intervention, op. cit., p. 136, J. Mittelman, Collective Decolonisation and the U.N. Committee of 24, op. cit., pp T. Boswell, Hegemony and Bifurcation Points in World History, Journal of World-Systems Research, Vol. 1, No. 15, 1995, p. 35, M. Guy, Africa and the Ideology of Eurafrica: Neo-Colonialism or Pan-Africanism?, The Journal of Modern African Studies, Vol. 20, No. 2, 1982, p. 227, J. Mittelman, Collective Decolonisation and the U.N. Committee of 24, op. cit., p. 43.

14 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 213 κών κυβερνήσεων. Αν και η ίδια η προπαρασκευαστική επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν δυνατό να προβλεφθεί πώς θα εφαρμοζόταν αυτό το πραγματικά εξαιρετικό προνόμιο, ωστόσο κατέληξε στην άποψη ότι η άσκησή του θα απαιτούσε την επίδειξη των μεγαλύτερων δυνατών διπλωματικών δεξιοτήτων και της διακριτικότητας του επικεφαλής του διεθνούς οργανισμού. 53 Παρόλο, όμως, το αυξανόμενο κύρος και το συμβολικό βάρος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, ο τελευταίος δεν διέθετε ανεξάρτητη ισχύ, ενώ οι πόροι που διέθετε ήταν περιορισμένοι. Ήταν, επομένως, ολοένα και περισσότερο εκτεθειμένος στην προσπάθειά του να λειτουργήσει ακόμη και με τη μεγαλύτερη δυνατή διακριτικότητα στην επίλυση αμφιλεγόμενων ζητημάτων, ιδιαίτερα όταν σ αυτά εμπλέκονταν οι μεγάλες δυνάμεις. 54 Γρήγορα, λοιπόν, έγινε αντιληπτό ότι ο ΟΗΕ δεν μπορούσε να επιβάλει την ειρήνη. Δεν διέθετε στρατό και ήταν έρμαιο στους κλυδωνισμούς του ψυχρού πολέμου. Στους κόλπους του υπήρχε αντανάκληση του συσχετισμού δυνάμεων των κρατών-μελών του, στον οποίον βέβαια τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας είχαν κυρίαρχη θέση. 55 Η κατάσταση δεν ήταν διαφορετική και για την περίπτωση της αποαποικιοποίησης. Δεν θα έπρεπε να λησμονείται ότι η διαδικασία της αποαποικιοποίησης δεν αποτελούσε παρά μια προσπάθεια εκτόνωσης στην πίεση που δεχόταν το διεθνές σύστημα από την κατάρρευση των αυτοκρατοριών και τη δημιουργία των καινούργιων κρατών. 56 Επρόκειτο, συνεπώς, για ζήτημα ισορροπιών που γινόταν ακόμη δυσκολότερη λόγω της έντασης στις σχέσεις των δύο υπερδυνάμεων. Έτσι, τόσο η αποαποικιοποίηση όσο και η ανεξαρτησία έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, γεγονός που συνέβαλε στη δραματική αύξηση των προβλημάτων που θα αντιμετώπιζαν τα νέα ανεξάρτητα κράτη στην πορεία τους προς τη μετα-αποικιακή ανάπτυξή τους. 57 Ο ΟΗΕ δεν μπόρεσε να μείνει έξω από τις αρνητικές αυτές εξελίξεις. Παρασύρθηκε και αυτός στη δίνη του ψυχρού πολέμου και δεν μπόρεσε να αποτρέψει, όπως στην περίπτωση του Κονγκό, τη διαμάχη μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης για την ικανοποίηση των δικών τους στόχων. 58 Τα νέα κράτη, παντελώς αδύναμα και υποχρεωμένα να αναζητήσουν υποστήριξη, έλκονταν αμέσως στην τροχιά των δύο υπερδυνάμεων συμμετέχοντας έτσι είτε στον ψυ- 53 E. Stein, Mr. Hammarskjold, the Charter Law and the Future Role of the United Nations Secretary General, The American Journal of International Law, Vol. 56, No. 1, 1962, p Ibid., p Δ. Βισβίζη-Δοντά, Ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου , op. cit., σελ., N. Macqueen, Peacekeeping and the International System, London: Routledge, 2006, p C. O Sullivan, The United Nations, Decolonization, and Self-Determination in Cold War Sub-Saharan Africa, , op. cit., p C. Pruden, Conditional Partners: Eisenhower, the United Nations, and the Search for a Permanent Peace, op. cit., p. 302.

15 214 Αγορά Χωρίς Σύνορα Η βαριά κληρονομιά, όμως, χρό πόλεμο είτε προκαλώντας θερμά επεισόδια μεταξύ τους, με συνέπεια να είναι πολύ δύσκολη η διατή- της αποικιοκρατίας με τις συνεχείς τριβές εξαιτίας της ρηση της ειρήνης και ακόμη δυσκολότερη η θέση του ΟΗΕ. 59 Ο ΟΗΕ έβλεπε τα νεοπαγή κράτη να συγκρούονται μεταξύ τους καθώς και να επιδίδονται σε φονι- χάραξης αυθαίρετων συνόρων5, του εθνικού και κότατους εμφυλίους πολέμους, όπως, λόγου χάρη, φυλετικού διχασμού, της στην Αγκόλα, στη Μοζαμβίκη, στο Μπουρούντι, στο ανύπαρκτης υποδομής, της Μπουρούντι και τη Ρουάντα, η οποία υπέφερε μάλιστα το 1994 από γενοκτονία. 60 απόλυτης εξάρτησης σε πρώτες ύλες και της Ούτως εχόντων των πραγμάτων, δεν θα ήταν υπερβολή η διατύπωση της άποψης ότι ο ψυχρός πόλεμος οικονομικής εκμετάλλευσης είχε ολέθριες συνέπειες για την Αφρική, καταστρέφοντάς την ουσιαστικά 61, αν και θα έπρεπε να σημειω- απέκλεισαν κάθε πιθανότητα ανάπτυξης και θεί ότι η διαμάχη μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων ήταν άνοιξαν το δρόμο για το εκείνη που έβγαλε την Αφρική από την περιθωριοποίηση, αν και πρόσκαιρα, γιατί το τέλος του ψυχρού νεοαποικισμό. πολέμου την γύρισε πάλι στην αφάνεια. Στα πλαίσια, όμως, αυτής της διαμάχης ήταν που το περιβάλλον του ΟΗΕ αποτέλεσε τον κατάλληλο χώρο για τη διατράνωση της φωνής των καταπιεσμένων και την ανάπτυξη των σχέσεων των αφρικανικών με τα άλλα κράτη. 62 Συμπεράσματα Αναφέρθηκαν ήδη οι δύο αντικρουόμενες θέσεις που θέλουν τον ΟΗΕ να έχει πετύχει αρκετά ή να έχει αποτύχει πλήρως στους στόχους του. Πολλοί θεωρούν ότι ο ΟΗΕ επέδρασε θετικά στη διαδικασία της αποαποικιοποίησης, αν και διαπιστώνουν ότι ήταν αναπόφευκτη, καθώς τόσο η Βρετανία όσο και η Γαλλία κατανόησαν ότι ήταν αδύνατο να διατηρήσουν τις αποικίες τους. 63 Ήταν αλήθεια, βέβαια, ότι η Μεγάλη Βρετανία, προκειμένου να διατηρήσει την Κοινοπολιτεία, μέσα στη ζώνη της στερλίνας 64 που θα της έδινε ισχύ, άρα και διαπραγ- 59 N. Macqueen, Peacekeeping and the International System, op. cit., p Ibid., p C. O Sullivan, The United Nations, Decolonization, and Self-Determination in Cold War Sub-Saharan Africa, , op. cit., p A. Mazrui, From Slave Ship to Space Ship: Africa Between Marginalization and Globalization, African Studies Quarterly, Vol. 2, No. 4, 1999, D. Kay, The Impact of African States on the United Nations, op. cit., p T. Boswell, Hegemony and Bifurcation Points in World History, op. cit., p Στα τέλη, πάντως, της δεκαετίας του 50 άρχισε να χάνεται το κρατικό ενδιαφέρον για τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων ως προς τη ζώνη της στερλίνας, που είχε αντιμετωπιστεί από το Υπουργείο Οικονομικών, μετά το 1947, ως το καλύτερο μέσο για την εξισορρόπηση του επισφαλούς μεταπολεμικού ισοζυγίου πληρωμών. Βλ. S. Stockwell, Trade, Empire, and the Fiscal Context of Imperial Business During

16 Η συμβολή ενός παγκόσμιου οργανισμού στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας 215 ματευτικό πλεονέκτημα έναντι των ΗΠΑ, προσπάθησε να πλησιάσει τις νεο-αναδυόμενες τοπικές ελίτ των αφρικανικών κτήσεών της συχνά θυσιάζοντας συμφέροντα του εμπορικού της κόσμου. 65 Το Λονδίνο έχοντας διαπιστώσει ότι η μετατρεψιμότητα της στερλίνας και η προϊούσα φιλελευθεροποίηση της οικονομίας έκανε τον άμεσο έλεγχο των αποικιών περιττό, άρχισε να διαμορφώνει την πολιτική του περισσότερο βάσει των γεωπολιτικών και διπλωματικών του προτεραιοτήτων ενταγμένων και αυτών στο πνεύμα του ψυχρού πολέμου παρά των απαιτήσεων των εμπορικών και οικονομικών του συμφερόντων. 66 Όσο, όμως, και αν υπάρχει η άποψη ότι η αποαποικιοποίηση ήταν αναπόφευκτη, αυτό δε μειώνει στο ελάχιστο τη σημασία του ΟΗΕ, που από το 1960 ταυτίστηκε με τον αγώνα για την πραγματοποίησή της, ιδιαίτερα στην Αφρική. 67 Απεναντίας, ευσταθεί ο ισχυρισμός ότι η αποαποικιοποίηση ήταν πράγματι αναπόφευκτη ύστερα και από τις σύντονες προσπάθειες του διεθνούς οργανισμού. Θα αποτελούσε ασυγχώρητο ρομαντισμό η εμμονή στην άποψη ότι οι αποικιοκρατικές δυνάμεις θα δέχονταν να εγκαταλείψουν ιδία βουλήσει τα λάφυρά τους. Καλύτερη απόδειξη, άλλωστε, γι αυτό, είναι το γεγονός ότι δεν άργησαν να προωθήσουν πιο ευέλικτες μορφές ελέγχου, καταλήγοντας έτσι στο νεοαποικισμό. Σε τελική ανάλυση, οι απόψεις διίστανται στο κατά πόσον ο ΟΗΕ συνέβαλε στη διαμόρφωση της σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας. Άλλοι ισχυρίζονται ότι η συμβολή του ήταν ελάχιστη, εφόσον δεν μπόρεσε να σταματήσει τους πολέμους και να αντισταθεί στα παρεπόμενα του ψυχρού πολέμου. Άλλοι, όμως, διατείνονται ότι ο ΟΗΕ έδωσε βήμα στους έως τότε αποκλεισμένους και αποτέλεσε εκείνο το forum όπου μέσω έντονων παρασκηνιακών διαβουλεύσεων και διπλωματικών πιέσεων, με ειρηνικό πολλές φορές τρόπο, δόθηκε λύση στο πρόβλημα της ανεξαρτητοποίησης των αποικιοκρατούμενων λαών. 68 Συνολικά, η απάντηση θα μπορούσε να είναι ότι πράγματι ο ΟΗΕ ήταν αδύναμος να επιβάλει τη θέλησή του, αλλά παρά την εγγενή ανεπάρκεια ισχύος που τον χαρακτή- Decolonization, Economic History Review, Vol. 57, No. 1, 2004, p. 143, N. White, The Business and the Politics of Decolonization the British Experience in the Twentieth Century, Economic History Review, Vol. 53, No. 3, 2000, p S. Stockwell, Trade, Empire, and the Fiscal Context of Imperial Business During Decolonization, op. cit., p. 142, N. White, The Business and the Politics of Decolonization the British Experience in the Twentieth Century, op. cit., pp και S. Stockwell, Trade, Empire, and the Fiscal Context of Imperial Business During Decolonization, op. cit., p Μέχρι το 1960 υπήρχαν μόνον τέσσερα κράτη της υποσαχάριας Αφρικής: Λιβερία, Αιθιοπία, Γκάνα και Γουϊνέα. Μέχρι το 1965 τα κράτη-μέλη από την προαναφερθείσα περιοχή είχαν φτάσει τα είκοσι εννέα και από τότε οι αφρικανικές αντιπροσωπείες συνθέτουν τη μεγαλύτερη ομάδα (bloc) από κάθε άλλη ήπειρο. Βλ. C. O Sullivan, The United Nations, Decolonization, and Self-Determination in Cold War Sub-Saharan Africa, , op. cit., p D. Kay, The Impact of African States on the United Nations, op. cit., p. 44.

17 216 Αγορά Χωρίς Σύνορα Τόσο η αποαποικιοποίηση όσο και η ανεξαρτησία έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, γεγονός που συνέβαλε στη δραματική αύξηση των προβλημάτων που τα νέα ανεξάρτητα κράτη θα αντιμετώπιζαν στην πορεία τους προς τη μετααποικιακή ανάπτυξή τους. ριζε, η οποία επιτάθηκε λόγω των συνθηκών που δημιούργησε ο ψυχρός πόλεμος την ίδια στιγμή μάλιστα που οι ΗΠΑ δεν επιθυμούσαν ο ΟΗΕ να λαμβάνει μέρος στο φλέγον ζήτημα της αποαποικιοποίησης 69 ήταν η παρουσία του που έδρασε ως καταλύτης στην καταδίκη της αποικιοκρατίας και τη σταδιακή ανεξαρτητοποίηση τόσων εκατομμυρίων ανθρώπων σ όλη την υφήλιο και ιδιαίτερα στη μαύρη ήπειρο C. Pruden, Conditional Partners: Eisenhower, the United Nations, and the Search for a Permanent Peace, op. cit., p Από τα περίπου 750 εκατομμύρια ανθρώπων που ζούσαν υπό αποικιακή κυριαρχία, όταν ιδρύθηκε ο ΟΗΕ το 1945 σχεδόν το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού εκείνη την εποχή, σήμερα έχουν απομείνει λιγότερα από δύο εκατομμύρια σε δέκα έξη μη-αυτοκυβερνώμενα εδάφη, εκ των οποίων τα δέκα ανήκουν στη Βρετανία: Ανγκουίλα (Anguilla), Βερμούδες (Bermuda), Παρθένοι Νήσοι της Βρετανίας (British Virgin Islands), Νησιά Κάϊμαν (Cayman Islands), Φώκλαντς/Μαλβίνες (Falkland Islands/Malvinas), Μοντεσεράτ (Montserrat), Αγία Ελένη (St. Helena), Νήσοι Τούρκς και Καίκος (Turks and Caicos Islands), Γιβραλτάρ (Gibraltar), Πιτκέιμ ( Pitcairn), τρία στις ΗΠΑ: Νήσου Παρθένοι των ΗΠΑ (United States Virgin Islands, Αμερικανικές Σαμόα (American Samoa), Γκουάμ (Guam), ένα στη Γαλλία: Νέα Καληδονία (New Caledonia) και ένα στη Νέα Ζηλανδία: Τοκελάου (Tokelau). Όσον αφορά τη Δυτική Σαχάρα, το μεγαλύτερο τμήμα του εδάφους της εξακολουθεί και είναι κάτω από την κατοχή του Μαρόκου, με το υπόλοιπο να διοικείται από το SADR (Sahrawi Arab Democratic Republic), εν αναμονή της τελικής διευθέτησης μέσω ενεργειών του ΟΗΕ. Τον Μάιο του 2008, μάλιστα, ο Γενικός Γραμμάτεας Ban Ki-Μoon παρότρυνε τις αποικιακές δυνάμεις να ολοκληρώσουν τη διαδικασία της αποαποικιοποίησης στα εναπομείναντα δέκα έξη μη-αυτοκυβερνώμενα εδάφη τονίζοντας χαρακτηριστικά ότι «η αποικιοκρατία δεν έχει θέση στον σημερινό κόσμο». Βλ. επίσης, Fourth Committee: Special Political and Decolonization; Peaceful Use of Space Technology for Agriculture and Water Management, UN Chronicle, Vol. XLI, Nο 1, 2004.