Για τον Πολιτισμό και την Παράδοση

Transcript

1 Χοροστάσι Για τον Πολιτισμό και την Παράδοση ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Αριθμός Τεύχους 23 - ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ Τιμή Τεύχους 4 Έδρα: Ελ. Βενιζέλου 134, Καλλιθέα - Τηλ.: Fax: ΚΩΔ: 6725 Τιμητικό Αφιέρωμα στον καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη Σ α υ τ ό τ ο τ ε ύ χ ο ς δ ι α β ά σ τ ε : Η βουκολική ποίηση, το δημοτικό τραγούδι και ο Κρυστάλλης Το διπλόν ίσον, η συνηχητική γραμμή στη Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική Η ηρωϊκή έξοδος του Μεσολογγίου την 10 η Απριλίου η Επέτειος της Αλώσεως της Βασιλίδος των Πόλεων, της Κωνσταντινούπολης Το έθιμο του Πασχαλιάτικου χορού στην Τσαρίτσανη και άλλα ενδιαφέροντα θέματα

2 2 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 Σημείωμα του εκδότη Με ιδιαίτερη χαρά αφιερώνουμε το «Χοροστάσι» αυτό σε έναν άλλο σημαντικό συνεργάτη μας, όπως είναι ο καθηγητής κ. Μηνάς Aλ. Αλεξιάδης, ο οποίος, με την πραότητα του χαρακτήρα του και με την επιστημονική του γνώση, έχει συμβάλει, αφανώς αλλά ουσιαστικά, στην άρτια παρουσία του περιοδικού μας. Αξίζει να αναφέρουμε, ότι το αφιέρωμα τούτο αποτελεί ευτυχή συγκυρία με το γεγονός ότι ο κ. Αλεξιάδης, φέτος, συμπληρώνει 60 χρόνια ζωής, κατά τα ο- ποία παρουσίασε μία πλούσια και ποικίλη επιστημονική και πολιτιστική δράση, μικρό τεύχος της οποίας αναφέρεται εκτενώς στις επόμενες σελίδες. Επίσης, μία άλλη ευτυχή συγκυρία με το αφιέρωμα αυτό, αποτελεί και η πρόσφατη ε- κλογή του κ. Αλεξιάδη, με μετάκληση, ως καθηγητή του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, μετά από ομόφωνη απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του πιο πάνω Τμήματος. Με τον καθηγητή κ. Αλεξιάδη συναντηθήκαμε πολλές φορές τόσο σε επιστημονικό όσο και σε πολιτιστικό επίπεδο και πάντα είχαμε μία αποτελεσματική και δημιουργική, από κάθε άποψη, συνεργασία, η οποία, ταυτόχρονα, είχε και έναν διδακτικό χαρακτήρα. Άλλωστε, η ενασχόλησή του με τον Πολιτισμό και την Λαογραφία της ιδιαίτερης πατρίδας του, την Κάρπαθο, είναι γνωστή και α- πό τις πολλές σχετικές δημοσιεύσεις του σε διάφορα βιβλία και άλλα έντυπα, καθώς και σε πρακτικά συνεδρίων, τα οποία οργάνωσε ο ίδιος, μαζί με άλλους συνδιοργανωτές. Όμως, περισσότερες λεπτομέρειες για το ήθος του, την ζωή του και το επιστημονικό του έργο αναπτύσσουν, με εκτεταμένα άρθρα τους, οι διακεκριμένοι ε- πιστήμονες που φιλοξενούμε στο τεύχος αυτό του περιοδικού μας. Δρ. Κώστας Σαχινίδης Καθηγητής - Σύμβουλος του Ε.Α.Π. Μηνάς Αλεξιάδης: Βιογραφικά Στοιχεία σελ. 3 Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης: Ο επιστήμονας, ο άνθρωπος των Αναγνώστη Παπακυπαρίσση - Νικολέττας Περπατάρη σελ. 4 Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης ως Πανεπιστημιακός Δάσκαλος της Ρέας Κακάμπουρα σελ. 5 Μια συναναστροφή με τον Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, μάθημα Λαογραφίας του Γεράσιμου Α. Ρηγάτου σελ. 7 Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης. Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού, του Κώστα Δ. Κονταξή σελ. 8 Η εθιμική λαογραφία και ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης του Δημητρίου Μπενέκου, σελ. 10 Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης και η Ελληνική Φιλολογική Λαογραφία του Μ. Γ. Βαρβούνη σελ. 12 Ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης και η Νεωτερική Λαογραφία του Μανόλη Γ. Σέργη σελ. 14 Η βουκολική ποίηση, το δημοτικό τραγούδι και ο Κρυστάλλης του Μιχ. Γ. Μερακλή σελ. 18 Το διπλόν ίσον, η συνηχητική γραμμήστη Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική του Κωνσταντίνου Μάρκου σελ. 21 Η ηρωϊκή έξοδος του Μεσολογγίουτην 10 η Απριλίου 1826 του Κων. Β. Χιώλου σελ η Επέτειος της Αλώσεως της Βασιλίδος των Πόλεων, της Κωνσταντινούπολης, του Κων. Β. Χιώλου σελ. 25 Το έθιμο του Πασχαλιάτικου χορού στην Τσαρίτσανη του Παντελή Καβακόπουλου σελ. 26 «Πολιτιστική και Φυσική Κληρονομιά και Προώθηση των Πολιτιστικών εκφράσεων» σελ. 27 Ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αγίου Δημητρίου σελ. 28 «Της φύσης και του έρωτα» σελ. 30 «Ε Λ Γ Κ Ρ Ε Κ Ο» σελ. 31 Εκδόσεις που λάβαμε σελ. 32 Χοροστάσι Ιδιοκτησία: Κέντρο Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού Εκδότης-Διευθυντής: Δρ Κων/νος Σαχινίδης, Πρόεδρος του Δ.Σ. Έδρα: Ελ. Βενιζέλου Καλλιθέα Τηλ.: Fax: ksachinides@yahoo.gr Επιστημονικοί Σύμβουλοι: Καθ. Βασίλης Φίλιας Καθ. Μιχαήλ Μερακλής Καθ. Γιάννης Μότσιος Δρ Γεώργιος Αικατερινίδης Καθ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Αναπλ. καθ. Μανόλης Βαρβούνης Διεύθυνση Σύνταξης: Μαρία Άνθη Υπεύθυνοι Σύνταξης & Ύλης: Σοφία Καρακασίδου Χάρης Πανικίδης Άννα Κακοπέτρου Φιλολογική Επιμέλεια: Αντώνης Καζαντζόγλου Επεξεργασία φωτογραφιών: Studio Στάθη Σαχινίδη Μιχάλης Δημαράκης Γραμματεία - Συνδρομές Χριστίνα Κεκάκη Τηλ.: Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες Δημ. Γκαντίραγας Γερανίου 7, Αθήνα Τηλ.: Ετήσιες Συνδρομές: Εσωτερικού: Φυσικά Πρόσωπα: 20 Δημόσιοι Οργανισμοί: 25 Εξωτερικού: 25 Επιτρέπεται η ελεύθερη άντληση στοιχείων, αρκεί να αναφέρεται η πηγή και ο συγγραφέας. Οι συγγραφείς των άρθρων φέρουν την ευθύνη για τις απόψεις τους. Σημείωση της Σύνταξης: Οι πόροι του Κέντρου Ελληνικού Χορού και Λαϊκού Πολιτισμού προέρχονται ΜΟΝΟ από αυτοχρηματοδότηση, οικονομική ενίσχυση και συνδρομές των μελών και των φίλων του, καθώς και α- πό λίγες ή μικρές κρατικές επιχορηγήσεις (κατά καιρούς).

3 Απρίλιος Μάιος Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 3 Βιογραφικά Στοιχεία Ο καθηγητής Λαογραφίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, γεννηµένος το 1948 στις Μενετές Καρπάθου, σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Μεσαιωνική και Νεώτερη Ελληνική Φιλολογία και Λαογραφία. Κερδίζει υποτροφίες του Ιδρύµατος Κρατικών Υποτροφιών σε όλη τη διάρκεια των σπουδών του και το 1972 αποφοιτά µε «Άριστα». Εκπληρώνει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις ( ) και στη συνέχεια διορίζεται καθηγητής στο Λύκειο Καρπάθου ( ). Το 1982 αναγορεύεται αριστούχος διδάκτορας Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων και κάνει µεταδιδακτορικές σπουδές Κοινωνικής και Πολιτισµικής Ανθρωπολογίας, Εθνογραφίας και Λαογραφίας στο University College και στο London School of Economics του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου ( και ). Γνωρίζεται και µαθητεύει κοντά στους κορυφαίους Έλληνες λαογράφους - καθηγητές ηµήτριο Σ. Λουκάτο, Μιχαήλ Γ. Μερακλή και τον διεθνούς φήµης Αµερικανό καθηγητή της Λαογραφίας και Ανθρωπολογίας Alan Dundes. Αρχές του 1990 κάνει επιστη- µονικές έρευνες στο Taylor Institution του Πανεπιστηµίου της Οξφόρδης στα Κατάλοιπα και τη βιβλιοθήκη του νεοελληνιστή, αρχαιολόγου και λαογράφου Richard M. Dawkins, καρπός των οποίων α- ποτελούν σχετικά δηµοσιεύµατα διεθνούς αναγνώρισης. Γίνεται βοηθός ( ), επιµελητής και λέκτορας ( ) Λαογραφίας του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων, το 1986 εκλέγεται επίκουρος καθηγητής στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ίδιου Πανεπιστηµίου και το 1991 αναπληρωτής καθηγητής. Η ακαδηµαϊκή του πορεία συνεχίζεται στον Τοµέα Ανθρωπιστικών Σπουδών του Παιδαγωγικού Τµήµατος.Ε. του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου εκλέγεται (1993), διορίζεται αναπληρωτής (1994), και, οµόφωνα και παµψηφεί, τακτικός καθηγητής Λαογραφίας (1997). Τον Μάιο του 2008, µετακαλείται τιµητικά (οµόφωνη εκλογή), ως πρωτοβάθµιος καθηγητής, στο Τµήµα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Η επιστηµονική και κοινωνική του δράση επιβραβεύεται από πολιτιστικούς φορείς και Ιδρύµατα, µε διακρίσεις και απονοµές: Πανδωδεκανησιακό Βραβείο του Ιδρύµατος Μοσκόβη (1982), Χρυσός Σταυρός της Εκκλησίας της ωδεκανήσου (1995) και Χρυσός Σταυρός της Αρχιεπισκοπής Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας του Οικουµενικού Πατριαρχείου (2000), Honorary Research Associate στο King s College του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου ( ) και ιευθυντής του Πολιτιστικού Ιδρύµατος ωδεκανήσου (Αθήνα, ). Έλαβε, επίσης, το Χρυσό Μετάλλιο του Πνευµατικού Κέντρου του ήµου Καρπάθου το Είναι τακτικός εταίρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας (Γενικός Γραµµατέας του.σ.), της Αγγλικής Λαογραφικής Εταιρείας, της Αµερικανικής Λαογραφικής Ε- ταιρείας, της Ελληνικής Ανθρωπιστικής Εταιρείας, της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων, της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», της ωδεκανησιακής Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας (Ειδικός Γραµµατέας του.σ.), του Πολιτιστικού Ιδρύµατος ωδεκανήσου, της Εταιρείας Καρπαθιακών Μελετών και της Ένωσης ωδεκανησίων Καθηγητών Πανεπιστηµίου. Είναι, επίσης, κριτής του διεθνούς επιστηµονικού περιοδικού Folklore. Ως εισηγητής και µέλος Εκλεκτορικών Σωµάτων συµµετέχει σε εκλογές ιδακτικού Προσωπικού σε Τµήµατα των Πανεπιστηµίων Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Χαροκοπείου, Πατρών, Θεσσαλίας, Θράκης, Ιονίου, Αιγαίου, υτικής Μακεδονίας, Πελοποννήσου και Κύπρου, ενώ, από το 1992, είναι µέλος σε εξεταστικές επιτροπές του Ιδρύµατος Κρατικών Υποτροφιών. ιατηρεί επιστηµονικές συνεργασίες µε την Αγγλική Λαογραφική Εταιρεία (Λονδίνο), Μενετές Καρπάθου: Η ιδιαίτερη πατρίδα του τιµωµένου την Αµερικανική Λαογραφική Εταιρεία (Ουάσιγκτον) και το Nordic Institute of Folklore (Turku Φινλανδίας). Μία από τις πιο σηµαντικές διεθνείς επαφές του µπορεί να θεωρηθεί η επίσκεψη του καθηγητή Alan Dundes (Τµήµα Λαογραφίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστηµίου Berkeley, California, Η.Π.Α.) στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, το 1999, στο πλαίσιο Ηµερίδας για την Ελληνική Λαογραφία. Εκδίδει πρωτότυπα λαογραφικά ερευνητικά µελετήµατα για τον ελληνικό λαϊκό πολιτισµό, δηµοσιεύει νεωτερικά άρθρα σε Εγκυκλοπαίδειες και Λεξικά, εκλαϊκευτικά λαογραφικά κείµενα σε εφηµερίδες και περιοδικά, προλογίζει βιβλία, συµµετέχει σε Ελληνικά και διεθνή συνέδρια Λαογραφίας και Πολιτισµού. Προσκαλείται σε διαλέξεις και µαθήµατα ανά την Ελλάδα και εξωτερικό. Είναι συνεργάτης Αθηναϊκών και τοπικών εφηµερίδων. Το συγγραφικό έργο του είναι σηµείο αναφοράς για πολλούς Έλληνες και ξένους επιστήµονες (σε 1500 περίπου αριθµούνται οι παραποµπές σε αυτό), ενώ, για τα βιβλία και µελετήµατά του έχουν γραφεί πολλές κριτικές και παρουσιάσεις σε Ελληνικά και διεθνή περιοδικά, καθώς επίσης, και στον ηµερήσιο τύπο.

4 4 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης: Ο επιστήμονας, ο άνθρωπος των Αναγνώστη Παπακυπαρίσση - Νικολέττας Περπατάρη Τον καθηγητή Αλεξιάδη γνωρίσαμε, ως προπτυχιακοί φοιτητές, κατά τη διάρκεια των λαογραφικών παραδόσεών του, στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το μειλίχιο ύφος του, η διδακτική του προσήνεια, η παραδειγματική μεταδοτικότητά του, η πλαισίωση των μαθημάτων του με γνωστούς και επώνυμους προσκεκλημένους, μυημένους στον λαϊκό πολιτισμό, κατέστησαν ακόμη πιο ελκυστική τη διδασκαλία του (απόδειξη τα γεμάτα αμφιθέατρα), με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί μέσα μας ε- πιθυμία για συνέχιση μεταπτυχιακών σπουδών μαζί του. Οι προσδοκίες μας, τόσο κατά τη διετία παρακολούθησης των λαογραφικών μαθημάτων στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα όσο και κατά τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής εργασίας δικαιώθηκαν. Το διάστημα αυτό, υπό τη στενή συνεργασία και καθοδήγησή του, αποδείχθηκε καθοριστικό για τις επιλογές μας. Όσοι μαθήτευσαν κοντά του α- ποκλείεται να ξεχάσουν τον καλώς εννοούμενο σχολαστικισμό και την εμμονή του στην αρτιότητα της επιστημονικής διατύπωσης. Από τα χαρακτηριστικότερα motto προς τους μαθητές του παραμένει το: «Επιστήμη ίσον συνεχής μελέτη της βιβλιογραφίας». Τα παραπάνω δεν είναι άσχετα με συγκεκριμένες πτυχές του χαρακτήρα του, τον οποίο μπορεί κανείς εύκολα να γνωρίσει, αρκεί να υπάρχει καλή προαίρεση και διάθεση. Ως άνθρωπος είναι απόλυτα συνεννοήσιμος, διαλλακτικός, προσιτός σε όλους (μικρούς και μεγάλους), γνωρίζει τα όρια της συζήτησης και του διαλόγου. Από την άλλη, η επιμονή του στη λεπτομέρεια για την τελειότητα του αποτελέσματος (οτιδήποτε αφορά αυτό: υπηρεσιακό, επιστημονικό, συγγραφικό έργο) α- ποβαίνει γόνιμη σε κάθε είδους συνεργασία. Όλα αυτά χωρίς διόλου να παραμελήσει το ομολογουμένως α- παιτητικό πρόγραμμα υποχρεώσεών του. Το συγκριτικό πλεονέκτημα που βοηθά στην αποφυγή δυσχερειών αλλά και στην έγκαιρη διεκπεραίωση των πληθωρικών δραστηριοτήτων του είναι αναμφισβήτητα η προνοητικότητά του, η ικανότητά του να βλέπει την προοπτική των πραγμάτων. Σημαντικό προσόν στην πανεπιστημιακή του καριέρα θεωρείται η φιλαλήθεια και η ευθύτητα στην αντιμετώπιση των προβλημάτων. Πιστεύει και ανταποδίδει πάντοτε τα ίσα στον ευεργέτη του (εξάλλου ο ίδιος έ- χει εισηγηθεί την ισχύ του «do ut des» στον λαϊκό πολιτισμό) και κατακρίνει την αχαριστία του ευεργετηθέντος. Δεν είναι από τους ανθρώπους που προσπαθούν να κρύψουν τα συναισθήματά τους. η ευαισθησία του εκδηλώνεται χωρίς αναστολές, όταν η περίσταση αφορά ανθρώπινες καταστάσεις. Δεν είναι δύσκολο για κάποιον, που συναναστρέφεται σταθερά και επί μακρόν με τον καθηγητή Αλεξιάδη να καταλάβει τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξαν και παίζουν ορισμένα πρόσωπα στη ζωή του, οι ηθικοί στυλοβάτες της προσωπικής και ακαδημαϊκής του πορείας. Πρώτα η μητέρα του Φωτεινή, η οποία του έδωσε τις ηθικές αρχές, την πρέπουσα α- νατροφή και τα ε- ναύσματα για μία πετυχημένη σταδιοδρομία. Κατόπιν, η οικογένειά του, η σύζυγός του, δασκάλα Εύη Μελά, και οι τρεις γιοι του, Αλέξανδρος, Γιώργος και Παναγιώτης, συμπαραστά- Στιγμιότυπο από ομιλία του στην Αίθουσα Τελετών του Παν/μίου Αθηνών τες και ελπίδα της καθημερινότητάς του. Τέλος, ο μεντοράς του, Μ.Γ. Μερακλής, για τον οποίο η ειλικρινής αγάπη, η α- φοσίωση και ο θαυμασμός ξεπερνούν κατά πολύ την τυπική σχέση δασκάλου - μαθητή. Ο συναισθηματικός δεσμός του κ. Αλεξιάδη με τα συγκεκριμένα πρόσωπα φαίνεται, άλλωστε, από την περίοπτη θέση, που έχουν, στο Γραφείο του στο Πανεπιστήμιο, οι φωτογραφίες τους. Μία ακόμη πτυχή της προσωπικότητάς του σχετίζεται με την πίστη του στο θείο και τα παιδικά βιώματά του κοντά στη εκκλησία της γενέτειράς του. Σοβαρή παράλειψη θα ήταν, εν κατακλείδι, η απουσία αναφοράς στη λατρεία που τρέφει κυριολεκτικά για τον γενέθλιο τόπο του, την αγαπημένη του Κάρπαθο. καυχάται γι αυτήν, εμπνέεται από τον πλούσιο πολιτισμό της και σε κάθε ευκαιρία αναβαπτίζεται στα χώματά της.

5 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 5 Η διδακτική εµπειρία του καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη στα Πανεπιστήµια Ιωαννίνων και Αθηνών είναι πολυετής και ιδιαιτέρως πλούσια και πολύπτυχη. Η προσφορά του στο Πανεπιστήµιο αριθµεί, ήδη, 31 χρόνια αφοσιωµένου και εµπνευσµένου διδακτικού έργου. Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης υπηρέτησε ως βοηθός ( ), επιµελητής και λέκτορας ( ) Λαογραφίας στο Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου των Ιωαννίνων. Το 1986, εξελέγη επίκουρος καθηγητής και, το 1992, αναπληρωτής καθηγητής στον ίδιο Τµή- µα. Η πανεπιστη- µιακή του καριέρα αρχίζει το 1977 στο Πανεπιστήµιο των Ιωαννίνων, στο οποίο δίδαξε, µε πρόταση του καθηγητή Μιχ. Γ. Μερακλή, στα πλαίσια του µαθή- Α Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης ως Πανεπιστηµιακός άσκαλος της Ρέας Κακάµπουρα, Επίκουρης Καθηγήτριας Λαογραφίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών µατος της Λαογραφίας, φροντιστηριακά µαθήµατα στους φοιτητές του ΜΝΕΣ. Τα αντικείµενα, που δίδαξε στα Φροντιστήρια Λαογραφίας κατά τα πανεπιστηµιακά έτη , ήταν τα εξής: «Μεθοδολογία συλλογής, κατάταξης και µελέτης του παραδοσιακού και σύγχρονου λαογραφικού υλικού», «Μεθοδολογία µελέτης του λαογραφικού υλικού», «Το παραµύθι ως α- ντικείµενο φιλολογικής έρευνας», «Ορολογία της Λαογραφίας». πό το πανεπιστηµιακό έτος αρχίζει η αυτοδύναµη διδασκαλία του στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων. Μέχρι το πανεπιστηµιακό έτος διδάσκει συνεχώς σε όλα τα εξάµηνα, µε µόνη διακοπή κατά το πανεπιστηµιακά έτη και , που απουσίασε λόγω ετήσιας εκπαιδευτικής άδειας στο Λονδίνο. Ως πανεπιστη- µιακός δάσκαλος, ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ήταν - και είναι- ιδιαίτερα αγαπητός στους φοιτητές, γι αυτό τα µαθήµατά του επέλεγαν τόσο οι φοιτητές του Τµήµατος Ιστορίας-Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, όπου υπηρετούσε, όσο και οι φοιτητές του Τµήµατος Φιλολογίας και του Τµήµατος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής, καθώς επίσης, και οι φοιτητές του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου των Ιωαννίνων. Τα αντικείµενα, που δίδαξε κατά την διάρκεια αυτών των ε- τών, διακρίνονται για την ευρύτητα των θεµατικών τους και αγκαλιάζουν όλους τους τοµείς του Λαϊκού Πολιτισµού, ενώ, αξιόλογα είναι και τα θεωρητικά και µεθοδολογικά µαθήµατά του. Πιο συγκεκριµένα, δίδαξε: «Εισαγωγή στη Λαογραφία» (υποχρεωτικό), «Έρευνα και µελέτη του παραµυθιού» (υποχρεωτικό), «Έννοια και σκοπός της Λαογραφίας» (µε επιλογή υποχρεωτικό), «Ελληνική Λαογραφία: Κοινωνική Συγκρότηση», «Φιλολογική και Γλωσσική Λαογραφία», «Το κοινωνικό περιεχόµενο των λαϊκών ευτράπελων διηγήσεων», «Εθι- µική Λαογραφία», «Ελληνική Λαογραφία: Κοινωνική Συγκρότηση Ορολογία της Λαογραφίας», «Λαϊκές ευτράπελες διηγήσεις», «Εθιµική και Εθνογραφική Λαογραφία», «Θρησκευτική Λαογραφία», «Εισαγωγή στη Λαογραφία Κοινωνική Συγκρότηση της Ελληνικής Λαογραφίας», «Αρχειακή Λαογραφία», «Το λαϊκό παραδοσιακό θέατρο», «Ελληνική και διεθνής λαογραφική βιβλιογραφία», «Αστυβίωση και λαογραφία», «Φιλολογική Λαογραφία», «Θέµατα λαϊκού θεάτρου». ανιδιοτελής προσφορά του στο διδακτικό έργο φαίνεται και στην ανάληψη πρωτοβου- Ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ενώ προεδρεύει σε Συνέδριο. ιακρίνονται, από αριστερά, οι καθηγητές Αθ. Τριλιανός, Μεν. Γκίβαλος και Αθ. Τσιπλητάρης Η λιών έξω από την καθιερωµένη πανεπιστηµιακή διδασκαλία. Έτσι, κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Πανεπιστήµιο των Ιωαννίνων και στα πλαίσια εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης οργάνωσε µε οµάδες φοιτητών του λαογραφικές εξορµήσεις, µε σκοπό την άσκησή τους στην επιτόπια έρευνα και στη συλλογή λαογραφικού υλικού. Πιο συγκεκριµένα, το 1979 και το 1981, οργάνωσε λαογραφικές εξορµήσεις σε χωριά του Ζαγορίου. Στα πλαίσια των ίδιων δραστηριοτήτων, οργάνωσε εκπαιδευτικές εκδροµές µε συστηµατικές ξε-

6 6 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ναγήσεις και ενημερωτικές ομιλίες ειδικά για τους φοιτητές. Κατ αυτόν τον τρόπο, το 1979, συνοδεύει τους φοιτητές στη Γιουγκοσλαβία, την Ουγγαρία, την Αυστρία και την Ιταλία. Το 1984, οργάνωσε εκπαιδευτική εκδρομή στα Μετέωρα και στη Θεσσαλονίκη. Οι φοιτητές επισκέφθηκαν το Εθνολογικό και Λαογραφικό Μουσείο Μακεδονίας, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Λαογραφικό Μουσείο και το Σπουδαστήριο Λαογραφίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ασκήθηκαν στον εντοπισμό και την αξιολόγηση σύγχρονων α- στικών λαογραφικών χώ- Τ ρων. Ύστερα από δική του συνεννόηση με το επιστημονικό προσωπικό του Εθνολογικού και Λαογραφικού Μουσείου Μακεδονίας, η επίσκεψη των φοιτητών συνδυάστηκε με ενημερωτικά μαθήματα Μουσειολογίας. Το 1987 οργάνωσε νέα εκπαιδευτική εκδρομή στα Μετέωρα και τη Θεσσαλονίκη. Αυτή τη φορά στα Μουσεία που επισκέφθηκαν, προστέθηκαν και το Λαογραφικό Μουσείο των Σαρακατσαναίων στις Σέρρες, που τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό βραβείο Μουσείων για το 1987, ενώ, το 1988, ο χαλκέντερος καθηγητής οργάνωσε εκπαιδευτική εκδρομή στην Πάτρα, το Άργος, τις Μυκήνες, το Ναύπλιο. ο 1993, ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης εξελέγη Αναπληρωτής Καθηγητής στον Τομέα Ανθρωπιστικών Σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών στο γνωστικό αντικείμενο «Φιλολογική Λαογραφία». Στη θέση αυτή διορίστηκε το 1994, ενώ, το 1997, εκλέχτηκε, ομόφωνα και παμψηφεί, καθηγητής στο ίδιο Τμήμα, στο οποίο υπηρετεί έως σήμερα διευρύνοντας το αντικείμενό του σε «Λαογραφία». Και από τη νέα του θέση συνεχίζει να διδάσκει με τον ίδιο ενθουσιασμό και αφοσίωση, στην επιστήμη της Λαογραφίας, μια ευρεία και πολύπτυχη θεματολογία μαθημάτων. Σε προπτυχιακό επίπεδο έχει διδάξει στο Παιδαγωγικό Τμήμα τα εξής μαθήματα: «Λαϊκός Παραδοσιακός Λόγος Ι», «Λαϊκός Παραδοσιακός Λόγος ΙΙ.», «Φιλολογική Λαογραφία Ι», «Φιλολογική Λαογραφία ΙΙ.» και «Εισαγωγή στη λαογραφία» (υποχρεωτικό). Συγχρόνως, πρόσφερε στους φοιτητές του σεμινάρια με σκοπό να τους μυήσει στη μεθοδολογία συλλογής, κατάταξης και δημοσίευσης παραδοσιακού και σύγχρονου λαογραφικού υλικού και σε θέματα της Αστικής Λαογραφίας. Στο ίδιο Τμήμα έχει διδάξει, επίσης, στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα της Κατεύθυνσης της «Ιστορίας και Διδακτική της Ιστορίας Λαογραφία και Πολιτισμός» μαθήματα που άπτονταν της θεωρίας και της φιλολογικής και εθιμικής λαογραφικής έρευνας, όπως: «Λαϊκό Θέατρο και Πολιτισμός», «Φιλολογική Λαογραφία και Εκπαίδευση», «Θεωρητικά Ζητήματα Λαογραφίας», «Τύπος και Λαογραφία», «Ελληνική και διεθνής λαογραφική βιβλιογραφία», «Η Λαογραφία στην Ευρώπη και τις Η.ΠΑ.». Είναι επιστημονικός υπεύθυνος της Υποκατεύθυνσης «Λαογραφία και Πολιτισμός» του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ. Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών. αράλληλα, ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης δίδαξε στα Περιφερειακά Εκπαιδευτικά Στοά του Βιβλίου Από την παρουσίαση του βιβλίου του «Δωδεκάνησα: Λαϊκός πολιτισμός». Από αριστερά, ο Μ. Αλεξιάδης, οι καθηγητές Μ. Γ. Μερακλής και Χρ. Χαραλαμπάκης, ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Φίλ. Καλούδης και ο συντονιστής Κ. Πάχος. Π Κέντρα Αθήνας και Πειραιά τα αντικείμενα «Λαϊκή Λογοτεχνία», «Ακριτικό τραγούδι», ενώ, με πρόσκληση καθηγητών του Τμήματος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει κάνει διαλέξεις στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμά του. Επίσης, λαογραφικά μαθήματα δίδαξε και στην Α- νωτέρα Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων Ρόδου του Ε.Ο.Τ. Η διδασκαλία του καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη διακρίνεται για την άριστη γνώση της θεωρίας και της ιστορίας της ελληνικής λαογραφικής επιστήμης και την ισόρροπη προσέγγιση θεμάτων του νεοελληνικού παραδοσιακού και σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού, που βασίζεται στη διαρκή και έγκυρη ενημέρωσή του τόσο της ελληνικής όσο και της διεθνούς βιβλιογραφίας των ανθρωπιστικών επιστημών. Τη γνώση αυτή μεταλαμπαδεύει με περισσή α- γάπη επί σειρά ετών στους φοιτητές του και του ευχόμαστε να συνεχίσει να διδάσκει με το ίδιο πάθος και με το ήθος που τον διακρίνει για πολλά χρόνια ακόμα.

7 Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 7 Ε Μια συναναστροφή µε τον Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, µάθηµα Λαογραφίας του Γεράσιµου Α. Ρηγάτου, αµ. Επίκ. Καθηγητή της Ιατρικής και Επίτ. ιδάκτορα του Παιδαγωγικού Τµήµατος. Ε. του ΕΚΠΑ, διευθυντή του Νοσοκοµείου «Αγιος Σάββας» ίναι πάντα απολαυστικό το να συζητάς για το αντικείµενό τους µε ανθρώπους των οποίων το επάγγελµα αποτελεί και την προσωπική τους ικανοποίηση. Πρόκειται για επιτυχηµένους επαγγελµατίες - οποιουδήποτε επαγγέλµατος - που έχουν την τάση να σε µυήσουν, να σε εισάγουν στο δικό τους κόσµο και να σου µεταγγίσουν µέρος της δικής τους ικανοποίησης. Τέτοιες µυσταγωγίες δεν είναι - δυστυχώς - καθηµερινή υπόθεση, αλλά - ευτυχώς - υπάρχουν και, πιστεύω, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν. Παίρνω αφορµή για τούτο το σύντοµο σηµείωµα, που α- ναφέρεται στον αγαπητό µου φίλο καθηγητή κ. Μηνά Α- λεξιάδη (Μ.Α.), από την ευγενική πρόσκληση του περιοδικού ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ και του εκδότη - διευθυντή του δρα Κων. Σαχινίδη. Ο Μ.Α. δεν είναι µόνο ο γνωστός καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, ο µαθητής και συνεργάτης του σεβαστού µας Μ.Γ.Μερακλή. Είναι, συγχρόνως, ο δραστήριος κοινωνικός, παράγων που βρίσκεται πάντα κοντά σε κάθε πνευµατική δραστηριότητα και, κυρίως, σε κάθε εκδήλωση που σχετίζεται µε τα ωδεκάνησα και την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κάρπαθο. Θέλω λοιπόν εδώ να περιγράψω συνοπτικά την εµπειρία µου από την ευκαιρία συναναστροφής µε τον Μ.Α., κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού µου στην Κάρπαθο. Το ταξίδι µου είχε γίνει ύστερα από την ευγενική πρόσκληση που µου έκανε το Πνευµατικό Κέντρο του ήµου Καρπάθου, για να δώσω µία ενηµερωτική διάλεξη προς το κοινό, για θέµα της δικής µου αρµοδιότητας. Βεβαίως ο Μ.Α. είχε ρόλο και λόγο και στο Πνευµατικό Κέντρο. Η συναναστροφή µαζί του τις λίγες ηµέρες της παραµονής µου αποτέλεσε την εξαιρετική ευκαιρία για µια βιωµατική ανασκόπηση της Καρπαθιακής Λαογραφίας, για την αδρή ενηµέρωση στην τοπική ιστορία και για την απόλαυση της καθηµερινής ζωής στο νησί. Ήταν συγχρόνως η ευκαιρία να µάθω πόσο µεγάλη είναι η εκτίµηση και πόσο αληθινή είναι η αγάπη των συµπατριωτών του προς τον καθηγητή Μ.Α. Λένε πως «η καλή µέρα φαίνεται από το πρωί» και συ- µπληρώνω πως η καλή και φιλόξενη διάθεση φαίνεται ήδη από την υποδοχή στο αεροδρόµιο. Από εκείνη την ώρα αρχίζει και η ενηµέρωση για το νησί, για την περιοχή, για την τοπική ιστορία, αρχίζει η επεξήγηση των τοπωνυµίων, Από την αναγόρευση (2006) του κ. Γερ. Ρηγάτου σε ε- πίτιµο διδάκτορα του ΠΤ Ε. Από αριστερά ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής, ο Πρόεδρος του Τµήµατος καθηγητής Ιω. Παπαδάκος, ο Γερ.Ρηγάτος και ο εισηγητής Μ. Αλεξιάδης η ξενάγηση σε µέρη φυσικού κάλλους ή ιστορικής µνήµης. Γιατί γνωρίζει και αγαπά ολόκληρο το νησί ο Μ.Α., έστω κι αν έχει µια ξεχωριστή αγάπη για τις Μενετές, τον γενέθλιο τόπο του. Η ξενάγηση εκεί είναι φυσικά ιδιαίτερα θερµή και λεπτοµερής. Με ιδιαίτερη περηφάνια µιλά για την ιστορία των Μενετών, για τις τοπικές εξεγέρσεις τόσο κατά την Τουρκοκρατία όσο και κατά την Ιταλοκρατία. Μιλά για τις θαρραλέες πράξεις των Μενετιατών, ανδρών και γυναικών, σε κάθε προσβολή των αρχών τους, σε κάθε καταπάτηση του δικαίου τους. Με πήγε φυσικά στην Κεντρική Εκκλησία των Μενετών, την τρισυπόστατη Κοί- µηση της Θεοτόκου, πάνω στο βράχο που οι ντόπιοι τον αποκαλούν «Ιερό Βράχο». Μου µίλησε για τη στενή της σχέση µε κάθε ιστορικό γεγονός του τόπου, επί αιώνες. Για τη σύνδεσή της µε την εκπαίδευση, αλλά και µε την κοινωνική ζωή του χωριού. Μου εξήγησε τα λατρευτικά δρώµενα της καθηµερινής ζωής, τις συναθροίσεις, αλλά και το ικάντο, τον εθιµικό εκκλησιαστικό πλειστηριασµό που, πέρα από το λατρευτικό στοιχείο, αποτελεί τρόπο για την οικονοµική στήριξη της εκκλησίας. Που µε τη σειρά της, στηρίζει κάθε χωριανό που βρίσκεται σε ανάγκη, ενισχύει το σχολείο ή κάνει έργα για το γενικό καλό. Μου µίλησε για την πίστη του κόσµου, για τα θαύµατα που αποδίδονται στην εικόνα της Παναγίας, για τα λαϊκά στιχουργήµατα που κυκλοφορούν σε φυλλάδες ή σώζονται µε την προφορική παράδοση και τα οποία αναφέρονται σε περιγραφές αυτών των θαυµάτων. Βεβαίως, µετά από την εκκλησία είδαµε και το υπόλοιπο χωριό. Με οδήγησε σε ορισµένα τυπικά δείγµατα αυτού που ονοµάζεται «καρπάθικο σπίτι»: Ένα κατάλυµα µε την δυνατότητα να εξυπηρετήσει το σύνολο των αναγκών της οικογένειας στον δεδοµένο, περιορισµένο χώρο. Με τον πάνω και τον κάτω σοφά, µε τον στύλο ανάµεσά τους, να πατά στον πάτο και να υποβαστάζει τη µεσά, κι αυτή µε τη σειρά της το δώµα. Ένα σπίτι όχι µόνο λειτουργικό, αλλά και πανέµορφο. Με τις στυλοµαντήλες να στολίζουν τους στύλους, µαντήλες που είναι αληθινά έργα τέχνης, µε παραδοσιακές παραστάσεις και γνήσιο λαϊκό ύφος. Με τα ξυλόγλυπτα και τις ανάγλυφες παραστάσεις σε δοµές - κατασκευές του χώρου και σε έπιπλα. Με τα χαρακτηριστικά (συνέχεια στη σελίδα 11)

8 8 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2008 Μ η ν ά ς Α λ. Α λ ε ξ ι ά δ η ς Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισµού του Κώστα. Κονταξή, επίκουρου καθηγητή του Παν/µίου υτικής Μακεδονίας «Η Κάρπαθος θεωρείται από πολλούς ως το λαογραφικότερο νησί της ωδεκανήσου µε ευλαβική προσήλωση στα έθιµα και τις παραδόσεις της. Έχουν πράγµατι γι αυτό εκφρασθεί επανειληµµένα γνωστοί και ξένοι ειδικοί, καθηγητές Πανεπιστηµίων και άλλοι ερευνητές. Οι Καρπάθιοι, από την πλευρά τους, το ζουν κάθε µέρα και το διαδίδουν µε αυτάρεσκη ικανοποίηση, µέσα από τις αυτοσχέδιες µαντινάδες τους: Όποιος βρεθεί στα γλέντια σου µες στους τραγουδιστάδες θα τον φορτώσουσι βαριά µ όµορφες µαντινάδες. Ας είχαµε να τρώ(γ)οµε, και ρούχα να φορούµε δουλειά να µην εκάναµε µόνο να τραγουδούµε. Κι αν τύχει ξένος να βρεθεί, τα µάτια του κουράζει, τα όµορφα σου έθιµα, Κάρπαθος, να θαυµάζει. Τα πανηγύρια κι οι χοροί, τα γλέντια σου αράδα δεν θα τα δούνε πουθενά αλλού εις την Ελλάδα», παρατηρεί ο Καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ε- κλεκτό τέκνο της Καρπάθου, στην αρχή της ζηλευτής µελέτης του: «Κάρπαθος: Όψεις του Λαϊκού Πολιτισµού. Το πλουσιότερο σε παραδόσεις, ήθη και έθιµα νησί των ωδεκανήσων 1». Οι µνήµες του από τον γενέθλιο τόπο, που ξεχείλιζαν µε τα πατριωτικά του αισθήµατα, οδήγησαν τον Από εκποµπή της ΝΕΤ για τον λαϊκό πολιτισµό της Καρπάθου (2004). Από αριστερά ο λαουτιέρης Μιχ. Κουτσός, ο Μ. Αλεξιάδης, ο πρόεδρος του Συλλόγου Απανταχού Μενετιανών Καρπάθου Αττικής Ηλίας Χαλκιάς και ο βιολιστής Μιχ. Μηνακάκης Μηνά Αλ. Αλεξιάδη να ακολουθήσει το δύσβατο δρόµο της επιστηµονικής έρευνας στον τοµέα του Ελληνικού Λαϊκού Πολιτισµού. Είχε την εξαιρετική ευκαιρία να βρεθεί κοντά στον καθηγητή της Κοινωνικής Λαογραφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων Μ. Γ. Μερακλή, ο οποίος του ενίσχυσε και την κλίση προς µία Λαογραφία Νεωτερική - όρο τον οποίο εισήγαγε και καθιέρωσε πρώτος ο Καθηγητής Μ. Αλεξιάδης - το περιεχόµενο των θεµάτων της οποίας, µπορεί να δείξει, µε τρόπο πειστικό, ότι η Ελληνική Λαογραφία δεν είναι µία επιστήµη στατική, αλλά εξελισσό- µενη συνεχώς, που παρακολουθεί και εξετάζει, κάθε φορά, τις νέες όψεις της κοινωνικής ζωής και λαϊκής δηµιουργίας 2». Πλουσιότατο το λαογραφικό - και όχι µόνο - έργο του Μηνά Αλ. Αλεξιάδη. Σπάνια σαφήνεια και α- κρίβεια χαρακτηρίζει το γραπτό του λόγο. Θα απαιτούνταν πολλές πολλές σελίδες για την απλή, και µόνο, παρουσίασή του. Θα περιοριστούµε στη συνοπτική αναφορά των όψεων του Λαϊκού Πολιτισµού της Καρπάθου, όπως αυτές αποτυπώνονται στο βιβλίο του «Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισµού». Με ιδιαίτερη χαρά και ικανοποίηση παρουσιάζουν, στο προλόγισµά τους, τα µέλη του ιοικητικού Συµβουλίου του Πνευµατικού Κέντρου του ήµου Καρπάθου, «στον επιστηµονικό κόσµο, στο Καρπαθιακό και ευρύτερο αναγνωστικό κοινό», τη δεύτερη έκδοση του Κέντρου, που πραγµατεύεται λαογραφικά θέµατα της Καρπάθου. «Ο κ. Αλεξιάδης, γνωστός στους επιστηµονικούς κύκλους της Ελλάδας και του Εξωτερικού», σηµειώνεται στο προλόγισµα, «δεν έχει ασφαλώς ανάγκη της δικής µας παρουσίασης. Ση- µειώνουµε µόνο ότι ο ίδιος έχει πλούσιο επιστηµονικό και συγγραφικό έργο, το οποίο έχει αποσπάσει τις ευµενείς κρίσεις Ελλήνων και ξένων ειδικών 3». Πολύ κατατοπιστικά τα «Προλεγόµενα» του Καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη. Με την αναφορά του συγγραφέα στη διάρθρωση των περιεχοµένων σε ενότητες και την περιληπτική παρουσίαση της κάθε εργασίας, δίνεται η δυνατότητα στον ειδικό ερευνητή, αλλά και σε κάθε ενδιαφερόµενο αναγνώστη να κατανοήσει καλύτερα τις «όψεις του πλούσιου (και κάποτε ιδιόµορφου) παραδοσιακού και σύγχρονου λαϊκού πολιτισµού της Καρπάθου 4». Σε τέσσερις ενότητες διαιρεί τα περιεχόµενα του τό- µου ο συγγραφέας. Στην πρώτη, µε τίτλο «Γενικές Θεωρήσεις» περιλαµβάνονται οι µελέτες: «Η Λαο- 1. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισµού, εκδ. Πνευµατικό Κέντρο ήµου Καρπάθου, Αθήνα 2001, σ Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία, Συναγωγή Μελετών, εκδ. Ινστιτούτο του βιβλίου - Α. Καρδαµίτσα, Αθήνα 2006, σ Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Καρπαθιακή Λαογραφία..., ό.π., σ ό.π., σ. 13

9 Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 9 γραφική κληρονομιά της Καρπάθου», «Η λαογραφική έρευνα της Καρπάθου ( )», «Κάρπα θος: Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού», και Richard M. Dawkins και Έλληνες Λαογράφοι (Άγνωστες ε- πιστολές προς τον Άγγλο επιστήμονα)». Στη δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Θέματα Φιλολογικής και Εθιμικής Λαογραφίας», περιέχονται οι μελέτες: «Συμβολή στην έρευνα του Καρπαθιακού Δημοτικού Τραγουδιού», «Το Τραγούδι του Χριστού στην Κάρπαθο», «Η έντυπη λαϊκή ποίηση στην Κάρπαθο (τρία παραδείγματα)», «Παραμύθια και Ευτράπελες διηγήσεις της Καρπάθου», «Συμβολή στην έρευνα του Καρπαθιακού αινίγματος» και «Εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί στην Κάρπαθο». Η τρίτη ενότητα, έχει τίτλο «Πρόλογοι σε βιβλία, βιβλιοκρισίες - βιβλιοπαρουσιάσεις Καρπαθιακών λαογραφικών δημοσιευμάτων, Προλόγους σε βιβλία, Χαιρετισμούς Εκδόσεων ή Συνεδρίων και Εκδηλώσεις σχετικές με τη Λαογραφία της Καρπάθου». Τέλος, στην τέταρτη ενότητα, με τίτλο «Αγγλόφωνο Τμήμα», περιέχονται μελέτες του συγγραφέα στην αγγλική γλώσσα, καθώς και περιλήψεις των δημοσιευμάτων στην ελληνική γλώσσα άρθρων και μελετών. Ο τόμος πλαισιώνεται με το απαραίτητο σχετικό φωτογραφικό υλικό και στο τέλος δημοσιεύει το (ανακεφαλαιωτικό) Γενικό Ευρετήριο. Η αναφορά των τίτλων των μελετών που ο τόμος περιέχει, και μόνο, αποδεικνύει την αξία της προσφοράς του καθηγητή Μηνά Αλεξιάδη στην έρευνα του λαϊκού πολιτισμού της γενέτειράς του και, γενικότερα, στην επιστήμη της Λαογραφίας. Πιστεύουμε πως όλες οι εργασίες μπορούν να αποτελέσουν ένα χρηστικό και αποτελεσματικό βοήθημα για κάθε ερευνητή και φίλο του λαϊκού πολιτισμού της Καρπάθου και όχι μόνο. Κάνοντας λόγο, για τη «Λαογραφική κληρονομιά της Καρπάθου», ο συγγραφέας σημειώνει: «Αλλ αν η φιλολογική λαογραφία της Καρπάθου υπογραμμίζει την πνευματικότητα των κατοίκων της, η εθιμική είναι εκείνη που μας δίνει τη ζωή των Καρπαθίων σε όλο το βάθος της. Η πρωτοτυπία και η ποικιλία των εθίμων από την άλλη, ξεδιπλώνουν το εύρος του Καρπαθιακού παραδοσιακού πολιτισμού, που οποιαδήποτε αστυβίωση του Καρπάθιου δεν μπόρεσε να καταλύσει» 5. Στην εισαγωγή της μελέτης «Η Λαογραφική έρευνα της Καρπάθου ( )», σημειώνει ο συγγραφέας: «Ο αείμνηστος καθηγητής Γεώργιος Μέγας, αναφερόμενος στο λαογραφικό έργο του Μιχαήλ Μιχαηλίδη - Νουάρου, έκανε την εξής επισήμανση: «Κανένα άλλο νησί ή τόπος της Ελλάδας δεν ευτύχησε να ε- ρευνηθεί λαογραφικώς με τόσον ένθεον ζήλον και τόσην επιστημονικήν εμβρίθειαν με όσην η Κάρπαθος». 6 Η παρατήρηση αυτή, παρότι σχετίζεται με τη μεγάλη προσφορά του θεμελιωτή της Καρπαθιακής λαογραφίας, μπορεί ωστόσο να γενικευθεί. Κι αυτό γιατί ο ανθεκτικός (και κάποτε ιδιόμορφος) λαϊκός πολιτισμός του νησιού προσείλκυσε από νωρίς το ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων ειδικών ερευνητών. Το ενδιαφέρον αυτό είχε ως αποτέλεσμα συναφείς επιτόπιες, αρχειακές και βιβλιογραφικές έρευνες, που οδήγησαν στη συγγραφή αξιόλογων μελετών. Κοντά στους ειδικούς, Καρπάθιοι επιστήμονες και λόγιοι ασχολήθηκαν επίσης με τη συλλογή, μελέτη και δημοσίευση λαογραφικού υλικού του νησιού και συντέλεσαν έτσι στη διάσωση και καλύτερη αξιοποίησή του από την Ελληνική και διεθνή έρευνα. Η μελέτη του παραδοσιακού πολιτισμού της Καρπάθου δεν έχει όμως ανασταλεί είναι ένα work in progress 7». Οι σημαντικότατες εργασίες του τόμου: «Συμβολή στην έρευνα του Καρπαθιακού Δημοτικού Τραγουδιού» και «Συμβολή στην έρευνα του Καρπαθιακού αινίγματος», αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της Φιλολογικής Λαογραφίας της Καρπάθου, όπου διατηρείται, και σήμερα, άσβεστη η μουσική φλόγα και ποιητική παράδοση του Ελλαδικού χώρου. Περισπούδαστη η εργασία «Η έντυπη λαϊκή ποίηση στην Κάρπαθο: Μορφή - λειτουργία - σημασία», δίνει ένα άριστο παράδειγμα και του γραπτού χαρακτήρα της Ελληνικής λαϊκής παράδοσης και αποτελεί χρήσιμη πηγή νεωτερικού ποιητικού λόγου. Σημαντικό στοιχείο τεκμηρίωσης της συνέχειας του Ελληνισμού στον χώρο τον ελλαδικό αποτελεί το άρθρο «Δύο (;) αρχαίες παροιμίες περί Καρπαθίων». Σημαντική είναι η συμβολή στη λαογραφική βιβλιογραφία της εργασίας «RICHARD M. DAWKINS ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΑΟΓΡΑΦΟΙ (Άγνωστες επιστολές προς τον Άγγλο επιστήμονα». «Η αξία των πέντε άγνωστων και ανέκδοτων επιστολών δεν διαπιστώνεται μόνον από τους αποστολείς και τον παραλήπτη (που, παρά τις προσπάθειές μου, δεν μπόρεσα να επισημάνω και τις απαντήσεις του)», σημειώνει ο συγγραφέας, «αλλά και από το περιέχομενό τους, το οποίο αναφέρεται σε θέματα λαογραφικής (προπάντων) βιβλιογραφίας, θίγει ιστορικά γεγονότα της εποχής και δίνει πληροφορίες κοινωνικής ζωής. Τα κείμενα των επιστολών δημοσιεύω με ιδιαίτερη ευχαρίστηση» Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού, εκδ. Πνευματικό Κέντρο Δήμου Καρπάθου, Αθήνα 2001, σ Βλ. σχετικά Γεωργίου Μέγα, «Μιχ. Μιχαηλίδης - Νουάρος» στο τεύχ. Μνήμη Μιχαηλίδη - Νουάρου, έκδοση Μορφωτικού και Ψυχαγωγικού Ομίλου Καρπαθίων Νέων, Πειραιεύς 1957, σ. 12, Πβ Ευάγγελος Γρ. Αυδίκος, «Η Κάρπαθος ως λαογραφικό και ανθρωπολογικό παράδειγμα», στο Κάρπαθος και Λαογραφία, Β Διεθνές Συνέδριο Καρπαθιακής Λαογραφίας (Κάρπαθος, Σεπτεμβρίου 2001), Πρακτικά (Επιστ. Επιμέλεια Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης), Αθήνα 2003, σελ Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Καρπαθιακή Λαογραφία, ό.π., σ ό.π., σ. 99. (συνέχεια στη σελίδα 13)

10 10 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος 2008 Η εθιµική λαογραφία και ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης του ηµητρίου Μπενέκου, επίκουρου καθηγητή Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας Από την επίδοση τιµητικού Τόµου του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή (2002): Από αριστερά ο Πρόεδρος του ΠΤ Ε Αθ. Τριλιανός, ο Αντιπρύτανης Αντ. Κουτσελίνης, ο πρ. Υπουργός Παιδείας Π. Ευθυµίου, ο καθ. Μ. Γ. Μερακλής, ο Πρύτανης Γ. Μπαµπινιώτης, ο Κοσµήτωρ της Φιλοσοφικής Ιωαννίνων καθ. Ιω. Μαυροµάτης, ο Μ. Αλεξιάδης και ο Γεν. Γραµµατέας του Παν/µίου Αθηνών Π. Κοντός εν είναι εύκολο για τον γράφοντα να µιλήσει για τον καθηγητή της Λαογραφίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, αποδίδοντας τιµή στο πρόσωπό του και, ταυτόχρονα, να παρουσιάσει το έργο του, επειδή πολύ απλά µε το τιµώµενο πρόσωπο συνδέεται µε µία µακροχρόνια και στενή σχέση φιλίας. εν θα ήθελα να θεωρηθεί ότι η ανάδειξη της προσωπικότητάς του και η µεγάλη του συµβολή στον χώρο της Λαογραφικής Επιστήµης δεν είναι αντικειµενική. εν θα αρχίσω συµβατικά, αναφερόµενος στο βιογραφικό του έργο. Αν και µου αρέσει πάντα να µελετώ σε βάθος τη βιογραφία επιστηµόνων, επιχειρηµατιών, καλλιτεχνών γιατί µέσα στις χρονολογίες και τις δραστηριότητες βλέπω µε τα µάτια της φαντασίας τον παράγοντα χρόνο να δια- µορφώνει, να πλάθει και να ολοκληρώνει την προσωπικότητά τους. Είµαι σε θέση, έτσι τουλάχιστον νοµίζω, να τους καταλάβω περισσότερο, να αντιληφθώ τον άνθρωπο - δηµιουργό, τον άνθρωπο - αγωνιστή και να διδαχτώ από την καρτερία, την εµµονή και επιµονή τους, στην προσπάθεια να πετύχουν το καλύτερο, κάτι το υψηλότερο και έτσι να προσεγγίσω όσο πιο πολύ µπορώ τον πυρήνα της ψυχικής τους δύναµης που τους ανεβάζει στη σφαίρα της µοναδικότητας και σε ωθεί να τους µιµηθείς, να γίνεις µαθητής τους. Στην περίπτωση του καθηγητή Μηνά Αλεξιάδη φαίνεται πως ο τόπος καταγωγής του, η νήσος Κάρπαθος, έχει παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαµόρφωση των ερευνητικών του προτιµήσεων και στη στροφή του για µελέτη της Εθιµικής Λαογραφίας, επειδή ο λαϊκός πολιτισµός µε τη ζωντάνια που τον διακρίνει, διαχέεται σε όλες τις εκδηλώσεις της καθηµερινότητας των κατοίκων του νησιού, αποτελώντας αναπόσπαστο κοµµάτι της ζωής τους, γεγονός που ο ίδιος επιβεβαιώνει, λέγοντας: «η Κάρπαθος είναι το λαογραφικότερο νησί της ωδεκανήσου µε την ευλαβική προσήλωση στα έθιµα και τις παραδόσεις της». Ένας δεύτερος σηµαντικός παράγοντας, εξίσου καθοριστικός µε τον τόπο καταγωγής, θεωρώ ότι υπήρξε η προσωπική ανθρώπινη και επιστηµονική σχέση του µε Λαογράφους µεγάλου διεθνούς κύρους, εντός και εκτός της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια των πανεπιστηµιακών σπουδών και της συγγραφής της διδακτορικής διατριβής του, είχε την τύχη να γνωρίσει και να µαθητεύσει κοντά σε δύο κορυφαίους εκπροσώπους της νεώτερης ελληνικής λαογραφικής ερευνητικής σκηνής. Πρώτα κοντά στον αείµνηστο καθηγητή ηµήτριο Σ. Λουκάτο ( ) και στη συνέχεια κοντά στον Μιχάλη Γ. Μερακλή, νυν οµότιµο καθηγητή του Πανεπιστηµίου Αθηνών και του Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων. Και οι δύο του ενεφύσησαν την αγάπη για τον ελληνικό λαϊκό πολιτισµό, τον εισήγαγαν στη µεθοδολογία της λαογραφικής έρευνας και τον οδήγησαν στην εξέταση των λαογραφικών εθιµικών εκδηλώσεων του ελληνικού λαού, κάτω από το πρίσµα µιας νεωτερικής λαογραφικής θεώρησης. Και ο Μηνάς Αλεξιάδης τιµώντας την καταλυτική παρουσία του Μιχάλη Μερακλή στη διαµόρφωση των επιστηµονικών - ερευνητικών του διαφερόντων τον αποκαλεί απλά «δάσκαλο», γεγονός που δείχνει την µεγάλη πνευµατική ακτινοβολία που έχει ο δάσκαλος - Μερακλής και το επιστηµονικό ή- θος που αντανακλά ο µαθητής - Α- λεξιάδης. Επίσης, στο Λονδίνο παρακολούθησε µαθήµατα κοντά στον κορυφαίο αµερικανό λαογράφο και ανθρωπολόγο Alan Dundes µε τον οποίο, έκτοτε, συνδέει σχέση πνευ- µατική και επιστηµονική. Από τα πρώτα χρόνια της ακαδη- µαϊκής θητείας του εργάστηκε µε ερευνητικό ζήλο και µεθοδικότητα για την περαιτέρω εξέλιξη και καλλιέργεια της Λαογραφίας και για έ- ναν ανανεωτικό αναπροσδιορισµό και προσανατολισµό των λαογραφικών ερευνών. Ο συνδυασµός της εθιµικής λαογραφίας, µε την σύγχρονη λαογραφική πραγµατικότητα της Ελλάδας, δηλαδή µε την έρευνα του λαϊκού πολιτισµού της συνέχειας και της εξέλιξης, τον οδηγεί στη χρησιµοποίηση, για πρώτη φορά το 2002, του επιτυχούς όρου «Νεωτερική Λαογραφία», επειδή, όπως ο ίδιος γράφει «κατά κύριο λόγο, παρακολουθεί τα σύγχρονα λαογραφικά φαινόµενα και, γενικότερα, ανανεώνει και διευρύνει, µε περιεκτικότερη επέκταση στο σήµερα, τη θεµατική της Ελληνικής Λαογραφίας». Με τη νέα οπτική της λαογραφικής έρευνας εξετάζονται σύγχρονα θέµατα του λαϊκού πολιτισµού, είτε σε µία µετεξελικτική µορφή είτε ως νεοεθιµικές αστικές εφαρµογές, πράγµα που θεωρείται ότι αποτελεί µια διαφοροποιηµένη, σύγχρονη και λειτουργική πρόταση για την έ- ρευνα της Λαογραφικής Επιστήµης και των σχετικών

11 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 11 εκδηλώσεων της εθιμικής συνέχειας. ο συνολικό συγγραφικό του έργο είναι πλούσιο και Τ προσεγγίζει διαχρονικά πολλαπλές όψεις του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Αρχίζοντας από τα δημοτικά τραγούδια, προχωρεί σε ανάλυση των δρακοντοκτονικών παραμυθιών, συνεχίζει με προτάσεις για παιδαγωγικές ε- φαρμογές των λαϊκών αινιγμάτων, αναλύει σταθμούς του κύκλου της ζωής με ιδιάζοντα συνοδευτικά έθιμα και ολοκληρώνει με επισημάνσεις και έρευνες νεοεθιμικών και νεολαογραφικών φαινομένων της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Η έρευνα δεν σταματά στο παρελθόν, αλλά προχωρεί και φτάνει μέχρι το σήμερα καταδεικνύοντας ότι η «Λαογραφία δεν είναι μία στατική επιστήμη, αλλά συνεχώς εξελισσόμενη, που παρακολουθεί και εξετάζει, κάθε φορά, τις νέες όψεις της κοινωνικής ζωής και λαϊκής δημιουργίας». Προσωπικά, βλέπω ότι αυτός πρέπει να είναι ο ερευνητικός δρόμος που οφείλει να ακολουθήσει η Ελληνική Λαογραφία, αν λάβουμε υπόψη μας τα νέα δεδομένα που ορίζουν τις πολιτισμικές σχέσεις των λαών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και καθορίζονται από την μεταναστευτική κινητικότητα και την εσαεί όσμωση ετερογενών πολιτισμικών εφαρμογών. Πάντως, στο επίκεντρο των λαογραφικών ερευνών (και αριθμητικά) βρίσκεται η γενέτειρά του νήσος Κάρπαθος, την οποία ερευνά, από λαογραφικής πλευράς, τόσο εμπεριστατωμένα και αναλυτικά ώστε να μην μένουν αφώτιστες πτυχές του λαϊκού πολιτισμού της. Φαίνεται ότι η μελέτη του παραδοσιακού καρπαθιακού πολιτισμού δεν σταμάτησε και, κατά τα φαινόμενα, θα γοητεύει ακόμη και νεώτερους ερευνητές. Στα προλεγόμενα του βιβλίου του «Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού» (2001) γράφει: «Η συγκεντρωτική δημοσίευση των λαογραφικών εργασιών μου για την ιδιαίτερη πατρίδα μου κρίθηκε σκόπιμη, γιατί έτσι παρέχεται η δυνατότητα στον ειδικό ερευνητή, αλλά και σε κάθε ενδιαφερόμενο αναγνώστη, να γνωρίσει ορισμένες όψεις του πλούσιου (και κάποτε ιδιόμορφου) παραδοσιακού και σύγχρονου λαϊκού πολιτισμού της Καρπάθου». πίσης, σε άλλο εξίσου σημαντικό ογκώδη συλλογικό Ε τόμο του, με τον τίτλο, «Δωδεκάνησα. Λαϊκός Πολιτισμός» (2003), στον οποίο συμπεριλαμβάνονται λαογραφικά άρθρα, μελετήματα και λοιπά δημοσιεύματα που αναφέρονται στην ευρύτερη περιοχή των Δωδεκανήσων ο στόχος του είναι εμφανής, επειδή και εδώ έκρινε (καλώς έκρινε) ότι με αυτό το συγκεντρωτικό έργο θα χορηγήσει σε ερευνητές και μη τη δυνατότητα προσέγγισης όψεων του πλούσιου λαϊκού πολιτισμού της Δωδεκανήσου. Έχω την αίσθηση ότι ο καθηγητής Μηνάς Αλεξιάδης με τον αείμνηστο συμπατριώτη του Μιχαήλ Γ. Μιχαηλίδη - Νουάρο (θεμελιωτή της Καρπαθιακής Λαογραφίας) από το εξής θα αποτελούν σημείο αναφοράς για τον καρπαθιακό λαϊκό πολιτισμό και ήδη τα ονόματά τους έχουν ταυτιστεί διεθνώς με τις λαογραφικές έρευνες της Καρπάθου ως και της ευρύτερης περιοχής των Δωδεκανήσων. Μια συναναστροφή με τον Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, μάθημα Λαογραφίας (συνέχεια από τη σελίδα 7) ράφια, τα γεμάτα από άλλα καλλιτεχνήματα: διακοσμητικά πιάτα, πιατέλες, κανάτες, βάζα, κούπες, μαστραπάδες, τσανάκες. Και με τις αλιτάνες στην αυλή: με θάμνους και με πολύχρωμα, ευωδιαστά λουλούδια, διαφορετικά ανάλογα με την εποχή. Για όλα αυτά έχει πολλά να πει - και πολλά μου είπε - ο Μ.Α. Καθένα με την ονομασία του, καθένα με την ιστορία του, με κάθε στοιχείο σχετικό. Με όσα είχε στη μνήμη του βιωματικά και με όσα είχε συγκεντρώσει στις γνώσεις του. Γιατί, για όλα αυτά (και για πολλά άλλα) ο Μ.Α. έχει και επιστημονική γνώση. Γιατί πέρα από τις μνήμες του και τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει από τους λαϊκούς αφηγητές, έχει και πλήρη έ- λεγχο της βιβλιογραφίας, καθώς για τα περισσότερα από αυτά έχει κάνει επιστημονικές δημοσιεύσεις. εν θα μπορούσε, βέβαια, σε μια παραμονή λίγων η- Δ μερών να μη σε οδηγήσει σε γραφικά εξωκκλήσια, έστω σε κάποια από τα πολλά που είναι κατεσπαρμένα σε ολόκληρη την Κάρπαθο. Το ίδιο ισχύει και για κάποια μοναστήρια, άλλα σε λειτουργία, άλλα σε φάση συντήρησης και αποκατάστασης. Η επίσκεψη - προσκύνημα συνοδεύεται (όπως εύκολα μπορεί να καταλάβει ο αναγνώστης) και από κάθε λογής συναφή πληροφορία. Συναξαρικά στοιχεία για τον φερώνυμο Άγιο, στοιχεία που έχει διασώσει για το ναό η παράδοση ή/ και η ιστορία, λεπτομέρειες για τα πανηγύρια και τη λαϊκή λατρεία, για έθιμα που συνδέουν τη γιορτή με τον παραδοσιακό αγροτικό βίο κ.λπ. Κάποια στιγμή έρχεται και η ώρα της ξεκούρασης. Η ανάπαυση του οδοιπόρου ή του τουρίστα από τον κόπο των επισκέψεων ή το κάθισμα στο αυτοκίνητο, ή το περπάτημα στους δρόμους και τους χωματόδρομους έξω από τα χωριά, ή τα μονοπάτια στις πλαγιές των βουνών και των λόφων. Κι εκεί ο Μ.Α. αποδεικνύεται το ίδιο φιλόξενος και - πάντα - δάσκαλος της λαογραφίας και των γραμμάτων. Θα βρει το αυθεντικό, το γνήσιο μέρος, όχι το δήθεν και εκείνο του συρμού. Μέρος όπου θα μπορείς να απολαύσεις τη θέα, τη φύση, τον καθαρό αέρα και τον φροντισμένο κήπο ενός καταστήματος και τη φιλική περιποίηση του επαγγελματία. Και θα απολαύσεις μαζί με τον Μ.Α. το παραδοσιακό προϊόν, από τον ελληνικό καφέ και το ψιλοκούλουρο μέχρι το πατροπαράδοτο καρπαθιακό φαγητό, το ντόπιο κρέας, το δικό τους τυρί, τις μακαρούνες και άλλα. απολαυστικά και υγιεινά εδέσματα. Έτσι θα ολοκληρωθεί - και γευστικά - μια πλούσια παιδευτική - ταξιδιωτική εμπειρία, ένα μάθημα τοπικής ιστορίας, ένα δίδαγμα «πατριδολατρίας» και προ παντός η βίωση της λαογραφικής παράδοσης. Μιας παράδοσης που, στο νησί της Καρπάθου, παραμένει ζωντανή, ολοζώντανη. Τελικά είναι προνόμιο η φιλία με τον Μηνά Αλ.Αλεξιάδη.

12 12 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 Έ Ο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης και η Ελληνική Φιλολογική Λαογραφία του Μ. Γ. Βαρβούνη, αναπλ. Καθηγητή Λαογραφίας του Παν/µίου Θράκης χοντας µαθητεύσει κοντά στον καθηγητή ηµήτριο Σ. Λουκάτο, που ουσιαστικά τεκµηρίωσε το περιεχόµενο της «φιλολογικής λαογραφίας» στο τόπο µας, αλλά και στο πλάι του καθηγητή Μιχαήλ Γ. Μερακλή, που συγκρότησε βιβλιογραφικά τον «έντεχνο λαϊκό λόγο» στην ελληνική λαογραφική βιβλιογραφία, ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης δεν θα µπορούσε να µην ασχοληθεί συστηµατικά, στο ερευνητικό και συγγραφικό έργο του, µε την φιλολογική παραγωγή του λαού µας. Η διδακτορική του διατριβή έχει αφιερωθεί στη συστηµατική και εξαντλητική µελέτη των ελληνικών παραµυθιακών τύπων της δρακοντοκτονίας (ΑΤ 300, 301Α και 301Β). Πρόκειται για πρότυπη παραµυθολογική µελέτη, στην οποία έχουν γίνει, µέχρι σήµερα, εκατοντάδες παραποµπών, που φανερώνουν την εξαιρετική σηµασία της για τη λαογραφική βιβλιογραφία µας. Ακολούθησε µία ιδιαιτέρως γόνιµη προσφορά στη µελέτη της ελληνικής λαογραφικής βιβλιογραφίας, συχνά αφορµώµενη από καρπαθιακά, ή δωδεκανησιακά ευρύτερα, παραδείγµατα. Έτσι, δηµοσιεύθηκαν τα σπουδαία, και συχνά πολυσέλιδα, δηµοσιεύµατα και µελετήµατά του για το αίνιγµα και την έντυπη λαϊκή ποίηση της Καρπάθου, για τις λαϊκές αυτοβιογραφικές συνεντεύξεις από τη Ρόδο, για τα αινίγµατα και την εθνογραφική προσέγγιση του παραµυθιού, αλλά και το σηµαντικό βιβλίο του για τις ζακυθινές «Οµιλίες», µε βάση το έργο «Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας» του Αλ. Γελαδά. Α- ζίζει, µάλιστα, ιδιαιτέρως να αναφερθεί ότι ένα από τα πρώτα βιβλία του, δηµοσιευµένο το 1975, είχε αφιερωθεί στη µελέτη και έρευνα του δηµοτικού τραγουδιού της ιδιαίτερης πατρίδας τους, της Καρπάθου. πουδαία και καθοριστική υπήρξε η συµβολή του στην αναγνώριση και συστηµατική µελέτη Σ του τοµέα της έντυπης λαϊκής ποίησης, ως είδους και ως ειδολογικής κατηγορίας του σύγχρονου ελληνικού έντεχνου λαϊκού λόγου. Πέραν της έντυπης λαϊκής ποίησης της Καρπάθου, µελέτησε ανάλογες µορφές και σε άλλους τοπικούς νησιωτικούς πολιτισµούς, στην Κάσο, στη Νάξο και στη Σίφνο. Και, Προεδρικό Μέγαρο 1997: Με τον φίλο του, Πρόεδρο της ηµοκρατίας, Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο φυσικά, τεκµηρίωσε θεωρητικά την ενασχόλησή του αυτή, αποδεικνύοντας ταυτοχρόνως και καλή γνώση της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, στο κείµενό του για τις σχέσεις γραπτού και προφορικού λόγου στη λαϊκή παράδοση, το δηµοσιευµένο ήδη στα Πέρα από την ελληνική επιστηµονική και την ανάλογη τοπική βιβλιογραφία, ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης διαλέγεται συχνά µε το επιστηµονικό έργο ξένων, και διεθνώς γνωστών, λαογράφων, όπως οι Richard M. Dorson, Francis A. de Caro, Walter J. Ong, Ruth Finnegan και, φυσικά, του τρίτου κατά σειράν λαογράφου δασκάλου του, του περίφηµου Alan Dundes, τον οποίο είχαµε τη χαρά - µε δική του πρωτοβουλία - να ακούσουµε και στην Αθήνα. Από τον επιστηµονικό αυτό διάλογο προέκυψαν συχνά ιδέες και αποτελέσµατα, που γονιµοποίησαν τόσο την λαογραφική έρευνα στον τόπο µας, όσο και την αντίστοιχη λαογραφική βιβλιογραφική παραγωγή. Στο ίδιο πλαίσιο, ο καθηγητής Αλεξιάδης µελέτησε αυτοβιογραφικά κείµενα, µε λαογραφική αξία, από τον µικρασιατικό χώρο, τα έργα λαϊκού ποιητή της Καρπάθου που αναφέρονται στην Μακεδονία, µεµονωµένες περιπτώσεις έργων ωδεκανησίων λαϊκών ποιητών, αρχαίες παροιµίες περί Καρπαθίων, αλλά και την ιστορία της µελέτης του δηµοτικού τραγουδιού της Ρόδου από τον Παύλο Γνευτό ( ). Το 1997, µάλιστα, δηµοσίευσε ένα µικρό, αλλά εξαιρετικά πρωτότυπο και επιστηµονικά ενδιαφέρον βιβλίο, για τρία παραδείγµατα από τους λαϊκούς ποιητές της Καρπάθου. εν θα είναι, µάλιστα, υπερβολή αν τονίσουµε, ότι η λαογραφική επιστηµονική έρευνα της λαϊκής και λαϊκότροπης ποίησης, στα πλαίσια του ελληνικού λαϊκού πολιτισµού, θεµελιώνεται στο δικό του συγγραφικό και ερευνητικό έργο, το οποίο έτσι αναδεικνύεται ως προϋπόθεση για την συνέχιση της µελέτης του σπουδαίου αυτού τοµέα της φιλολογικής λαογραφίας στον τόπο µας. Πολλά µελετήµατα φιλολογικής λαογραφίας του καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη µπορεί κανείς να βρει συγκεντρωµένα και αναδηµοσιευµένα στους

13 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 13 δύο συγκεντρωτικούς τόμους του, υπό τους ενδεικτικούς τίτλους «Καρπαθιακή Λαογραφία: Όψεις του λαϊκού πολιτισμού» (2001) και «Δωδεκάνησα. Λαϊκός Πολιτισμός» (2003). Ιδιαίτερα στο πρώτο από τα συγκεντρωτικά, και βιβλιογραφικώς πολύτιμα, αυτά έργα, περιλαμβάνονται μελετήματα για το «Τραγούδι του Χριστού» στην Κάρπαθο, για τα παραμύθια και τις ευτράπελες διηγήσεις στο νησί, αλλά και πολύτιμες βιβλιογραφικές συναγωγές και αποδελτιώσεις, που πληροφορούν τον αναγνώστη για την πρόοδο της έ- ρευνας γύρω από την φιλολογική λαογραφία της Καρπάθου. Τέλος, στο πρόσφατο συγκεντρωτικό έργο του, υπό τον τίτλο «Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία. Συναγωγή μελετών» (2006), περιλαμβάνονται, πλην όσων μνημονεύθηκαν παραπάνω, μελετήματά του για τις έ- ντυπες πηγές της ελληνικής λαογραφίας, για τη θέση της παροιμίας στον σύγχρονο ελληνικό παροιμιακό λόγο, αλλά και για νέα είδη της φιλολογικής λαογραφίας, όπως ορισμένες επιστολές σε εφημερίδες και τα σύγχρονα λαϊκά βιβλία, ή «τα βιβλιαράκια της αγάπης και του έρωτα». Με τον τρόπο αυτό η ενασχόλησή του με τη φιλολογική λαογραφία επεκτείνεται και στο πεδίο της νεωτερικής λαογραφίας, η οποία, ωστόσο, δεν αποτελεί το θέμα μας εδώ. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε τη μακροχρόνια διδακτική διακονία του καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη για παρόμοια ζητήματα, τόσο στην Φιλοσοφική Σχολή / Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, όσο και στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά και σε ποικίλα σεμινάρια, επιμορφώσεις και μετεκπαιδεύσεις εκπαιδευτικών, την παρακολούθηση και έγκριση πολλών σχετικών διδακτορικών διατριβών και την επιμέλεια, το 1995 και το 1996, της έκδοσης δύο διδακτικής υφής τόμων, με τον τίτλο «Φιλολογική Λαογραφία Ι» (σελ. 222) και «Φιλολογική Λαογραφία ΙΙ» (σελ. 313), όπου συγκεντρώνονται άρθρα Ελλήνων και ξένων καθηγητών, καταλαβαίνουμε το μέγεθος, την έκταση και το εύρος της προσφοράς του στον τομέα της ελληνικής φιλολογικής λαογραφίας. Ιδίως, μάλιστα, οι τομείς που καλύπτονται από τη δίτομη αυτή συναγωγή, είναι απολύτως ενδεικτικοί των ενδιαφερόντων και των προσανατολισμών του: θεωρητικά και εισαγωγικά, μύθος, παραμύθι, παράδοση, δημοτικό τραγούδι, παροιμία: βελλερισμοί, αίνιγμα, ευχές και κατάρες, αφορισμοί και αναθέματα, όρκοι, απευχές ή προτροπές, προπόσεις, χαιρετισμοί, ύβρεις και βλασφημίες, υβριστικά σχήματα, λαϊκό θέατρο, λαϊκές αυτοβιογραφικές συνεντεύξεις, γραπτή και προφορική λαϊκή παράδοση, ευτράπελες διηγήσεις, παραλογοτεχνία. Ολόκληρη η θεματολογία της σύγχρονής μας μελέτης των ζητημάτων που συναποτελούν τον ελληνικό έντεχνο λαϊκό λόγο. Συμπερασματικά, και στον βαθμό που μπορούμε να κλείσουμε σε λίγες λέξεις το ερευνητικό και συγγραφικό έργο μιας ολόκληρης ζωής, ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης έχει δημοσιεύσει πολλές και πρωτότυπες μελέτες για θέματα ελληνικής φιλολογικής λαογραφίας, και έχει ουσιαστικά πρώτος ξεκινήσει, στον τόπο μας, την επιστημονική συζήτηση για αντικείμενα όπως η έντυπη λαϊκή ποίηση, αλλά και η δημοσιογραφική χρήση του παροιμιακού λόγου. Με το σύνολο του έργου του έχει δομήσει ένα στέρεο επιστημοινικό οικοδόμημα, προωθώντας την θεωρία και την πρακτική της επιστήμης μας ένα βήμα παραπέρα, ακριβώς ό- πως είχε ευχηθεί ο ποιητής Γ. Δροσίνης στο γνωστό ποίημά του, το αφιερωμένο στον πατέρα της ελληνικής λαογραφίας Ν. Γ. Πολίτη, σχετικά με τους «εν επιστήμη» διαδόχους του. Αξίζει γι αυτό την αναγνώριση και τον έπαινό μας, μαζί με την ολόψυχη ευχή και πολλά και γόνιμα χρόνια συνέχισης του ερευνητικού, συγγραφικού και εν γένει επιστημονικού έργου του. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού (συνέχεια από τη σελίδα 9) Τις όψεις του λαϊκού πολιτισμού της Καρπάθου ο- λοκληρώνουν οι αξιόλογες μελέτες του συγγραφέα: «Το τραγούδι του Χριστού στην Κάρπαθο», «Οι λαϊκοί ποιητές της Καρπάθου», «Παραμύθια και ευτράπελες διηγήσεις της Καρπάθου» και «Εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί στην Κάρπαθο», η ενότητα «Πρόλογοι σε βιβλία, βιβλιοκρισίες - βιβλιοπαρουσιάσεις, Χαιρετισμοί και Χρονικά», καθώς και το γραμμένο στην αγγλική γλώσσα τμήμα του τόμου. Όλα αυτά αποδεικνύουν και το υψηλό αίσθημα ευθύνης που χαρακτηρίζει τον Μηνά Αλ. Αλεξιάδη στις έρευνές του, και όχι μόνο, αλλά και την επιστημονική γνώση και κατάρτιση του αντικειμένου που υπηρετεί για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Οι φιλόξενες σελίδες του περιοδικού, που μας έχουν διατεθεί, δεν επαρκούν στο ελάχιστο για να αναπτύξουμε και να σχολιάσουμε, ακόμη και συνοπτικά, έ- να μέρος από το πολύτομο έργο του καθηγητή Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, όπως αυτό αποτυπώθηκε στο βιβλίο του «Καρπαθιακή Λαογραφία. Όψεις του Λαϊκού Πολιτισμού». Η μικρή αυτή αναφορά μας στα περιεχόμενα του τόμου είναι ένας πνευματικός χαιρετισμός στον, από τη δεκαετία του 70, εκλεκτό φίλο, με την, από καρδιάς, ευχή να είναι πάντα δυνατός και να υπηρετεί, με πάθος, την Ακαδημαϊκή διδασκαλία και την επιστημονική έρευνα του λαϊκού πολιτισμού.

14 14 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 Ο καθηγητής Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης και η Νεωτερική Λαογραφία του Μανόλη Γ. Σέργη, Επίκουρου Καθηγητή του Παν/µίου Θράκης Για το πρώτο σκέλος της σύζευξης του τίτλου ο υπεύθυνος του αφιερώµατος έχει φροντίσει να γραφούν τα δέοντα, δηλαδή κάποια αυτοβιογραφικά στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του καθηγητή Λαογραφίας στο Παιδαγωγικό Τµήµα ηµοτικής Εκπαίδευσης του Παν/µίου Αθηνών (και από το προσεχές ακαδηµαϊκό έτος στο Τµήµα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ίδιου ιδρύµατος) κ. Μηνά Αλ. Αλεξιάδη (εφεξής για συντοµία: Μ.Μ.Α.) Άρα, το δικό µου µέληµα είναι να περιοριστώ, χωρίς περισπασµούς, στη β ορίζουσα του τίτλου, καθώς και στην οργανική σχέση της µε τον τιµώµενο. Υ- πενθυµίζω, ότι τον χρησιµοποιούµενο εδώ όρο Νεωτερική Λαογραφία χρησιµοποίησε για πρώτη φορά ο Μ.Α.Α. το 2002, σε σχόλιό του για το συγγραφικό έργο του καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή 1. Νεωτερικός είναι «αυτός που ανοίγει νέους δρόµους, που είναι πιο προοδευτικός, ριζοσπαστικός, προχωρηµένος» διαβάζουµε στο γνωστό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαµπινιώτη. Άρα, υποθέτω χωρίς να σφάλλω, πως η τάση αυτή της Λαογραφίας «βαφτίστηκε» Νεωτερική, για να δηλωθεί η µελέτη του «χρονικά νέου» στην εξελικτική πορεία του λαϊκού πολιτισµού. είγµατα γραφής του νεωτερικού λαογραφικού λόγου του Μ.Α.Α., αλλά και τη σηµασία και το εύρος του όρου, όπως ο ίδιος τον αποδίδει, συναντούµε στο τελευταίο του σύγγραµµα Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία 2. Γράφει στα εκεί Προλεγόµενά του που ενισχύουν την εκ µέρους µου ορθή (πιστεύω) «αποκρυπτογράφηση του όρου: «όλα τα κείµενα [του τόµου] αναφέρονται σε θέµατα µιας Σύγχρονης ή Νέας Λαογραφίας, που προτίµησα να την ονοµάσω Νεωτερική, γιατί, κατά κύριο λόγο, παρακολουθεί τα σύγχρονα λαογραφικά φαινόµενα και, γενικότερα, ανανεώνει και διευρύνει, µε περιεκτικότερη επέκταση στο σήµερα, τη θεµατική της Ελληνικής Λαογραφίας» 3. και συµπληρώνει στο Παράρτηµα της β έκδοσης του εν λόγω βιβλίου του, ότι σ αυτό «περιλαµβάνονται ποικίλα άρθρα, µελετήµατα ( ) και έχουν σύγχρονη (νέα) θεµατολογική οπτική» 4. Ανανέωση βεβαίως για τον Μ.Α.Α. δεν σηµαίνει ε- γκατάλειψη του «παλιού» και του «δοκιµασµένου», θέση που (όπως έχω την τιµή να γνωρίζω) διακηρύσσει µε έµφαση urbi et orbi. Επανερχόµενος στον όρο και στη διάσταση που του αποδίδει ο «ανάδοχός» του, το Νεωτερική πρέπει να περιοριστεί στη διευρυµένη θεµατολογικά Κοινωνική Λαογραφία, άρα, ο εδώ υπογραφόµενος, προκειµένου να αποτυπώσει τη συµβολή του Μ.Α.Α. στη µελέτη της, οφείλει κυρίως να στραφεί στην ανάδειξη της νέας, αστικού ενδιαφέροντος, θεµατολογίας, που εκείνος εισήγαγε στη λαογραφική επιστήµη. Η ανανεωµένη θεµατική της φυσικά αντλεί υλικό από διπλή πηγή και ισάριθµους φορείς, τα διαµορφωµένα µετά την Κατοχή «άστεα» αλλά και από τα υπό διαµόρφωση σηµερινά της επαρχίας. Οι δρόµοι, βέβαια, που οδήγησαν προς την ανανεω- µένη θεµατολογικά και µεθοδολογικά Λαογραφία είχαν ανοίξει προ πολλού. Ας µείνω, τουλάχιστον, στον άνθρωπο, που επηρέασε τον Μ.Α.Α. στην επιστηµονική του ζωή, τον δάσκαλο όλων µας (ηµών των «νεωτέρων» λαογράφων), τον καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή. Ο «άσκαλος» είχε προσεγγίσει µε «µερακλίδικο τρόπο» τις µεθόδους των ιστορικών και των κοινωνικών επιστηµών, επιβεβαίωσε επανειληµµένως τον ανθρωπολογικό χαρακτήρα της επιστήµης µας 5. η ευχερής κίνησή της ανάµεσα στην ταυτότητα και την ετερότητα («η έννοια - καραµέλα» κάποιων συνειδητά αλαογράφητων) παγιώθηκε στο (µε το) έργο του, η διεθνική της διάσταση προς ανακάλυψη και προβολή των κοινών πολιτισµικών στοιχείων στους «συντροφικούς κήπους» του κόσµου επισφραγίστηκε. ο εµπλουτισµός της θεµατογραφίας της µε πρωτότυπα θέµατα της κοινωνικής ζωής από όλες τις χρονικές περιόδους (παρελθόντος και παρόντος, τονίζω το «παρόντος») αποτελεί συστατικό στοιχείο του συγγραφικού έργου του (θα παραµείνει φυσικά ες αεί υπό ολοκλήρωση, εφόσον υφίσταται ανθρώπινη κοινωνία). η κοινωνική διάσταση (και η οικολογική) των λαογραφικών φαινο- µένων παγιώθηκε µε τα πρωτοποριακά άρθρα του, µε τη διδασκαλία του στις πανεπιστηµιακές αίθουσες, µε τις διατριβές των διδακτόρων του. η µελέτη 1. Βλ. Μηνά Αλ. Αλεξιάδη, «Ο καθηγητής της Λαογραφίας Μ.Γ. Μερακλής και το επιστηµονικό έργο του», στον τόµο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Θητεία: Τιµητικό αφιέρωµα στον καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή, Πανεπιστήµιο Αθηνών - Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, Αθήνα 2002, 19, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαµίτσα, Αθήνα Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία ό.π., 9 4. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία ό.π., Βλ. Μ. Γ. Μερακλής, «Λαογραφία και χορός», Πρακτικά 1 ου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισµού «Η διαχρονική εξέλιξη του παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα», Σέρρες Οκτ. 1999, 11.

15 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 15 της ποιητικής διάστασης του λαϊκού πολιτισμού έγινε ελκυστικότατο ερέθισμα για τους μαθητές του, ο λαός αντιμετωπίστηκε ως ο δημιουργός του πολιτισμού, ο άνθρωπος ως το κέντρο του και το βασικό υποκείμενο της έρευνας, κ.λπ. Άρα, ο Μ.Α.Α. - πρέπει να ομολογηθεί ότι - σε επίπεδο τουλάχιστον μεθόδων, ποιοτικής θεώρησης και ανάλυσης της Λαογραφίας βρήκε προλειασμένο δρόμο και χαραγμένα νέα μονοπάτια, όχι φυσικά μόνο από τον Μερακλή, αλλά και από τους συνοδοιπόρους συναδέλφους του του πανεπιστημιακού χώρου και από άλλους ερευνητές. Τα μονοπάτια αυτά τα πλάτυνε με τις δικές του παρεμβάσεις (στην ποιότητα και στο περιεχόμενο της Λαογραφίας) ο Μ.Α.Α. Κρίνω, λοιπόν, ότι η μεγάλη συμβολή του τιμωμένου στην επιστήμη μας πρέπει να επικεντρωθεί στην ανάδειξη νέων λαογραφικών επιστημονικών πεδίων ή επιμέρους θεμάτων συγχρονικής αστικής Λαογραφίας (Φιλολογικής και Εθιμικής). Το γεγονός, ότι πραγματοποίησε συμπληρωματικές σπουδές Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, Εθνογραφίας και Λαογραφίας στο University College και στο London School of Economics του Πανεπιστημίου του Λονδίνου ( και ) φαίνεται ότι ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα πορεία του. Το αναφέρω στο σημείο αυτό, γιατί θεωρώ σημαντική την επίδραση επί της λαογραφικής του σκέψης του καθηγητή Alan Dundes, ο οποίος, συν τοις άλλοις, εμελέτησε με σύγχρονο καθ όλα τρόπο, σχεδόν όλα της Φιλολογικής Λαογραφίας 6, κλάδο στον οποίο α- φοσιώθηκε δημουργικά ο μαθητής του. Ειδικότερα, α- πό τον ενδιαφέροντα αυτόν κλάδο ο τιμώμενος εθεράπευσε πρωτοποριακά και δημιουργικά θέματα και πεδία, όπως: 1. Λαϊκές επιγραφές και ονόματα σε ελληνικά αυτοκίνητα 7, έργο - συμβολή στη μελέτη των μικροκειμένων του λαϊκού πολιτισμού. 2. Την επιστημονική αξιοποίηση του Τύπου. Ο Μ.Α.Α. είναι από τους πρώτους λαογράφους, που ε- πεσήμαναν τη σημασία του Τύπου για τη Σύγχρονη Λαογραφία, ως χώρου, όπου ο μελετητής λαογράφος μπορεί να ανακαλύψει συσσωρευμένους θησαυρούς από την (επιλεκτική πάντα) καταγραφή όψεων της ζωής μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, που πραγματοποιεί η δημοσιογραφία. Η μεταπτυχιακή εργασία της Νικολέττας Περπατάρη, π.χ., μαθήτριάς του στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Η λειτουργικότητα των λαογραφικών θεμάτων στον επιστολικό λόγο Αθηναϊκών πολιτικών ε- Πανεπιστήμιο Αθηνών 1999: Προσφωνώντας τον Αμερικανό καθηγητή και δάσκαλό του Alan Dundes. Στο μέσον ο καθηγητής Μ. Γ. Μερακλής φημερίδων ( ) 8, πέρα από την προσωπική συμβολή της συγγραφέως, φέρει αναμφισβήτητα το σπέρμα της πρώτης δημιουργίας του δασκάλου της. α- ναφέρομαι στην εργασία του «Επιστολές σε Εφημερίδες» 9. Γενικά, μπορώ να παρατηρήσω ότι αρκετές φορές ο Μ.Α.Α. γίνεται ο εισηγητής μίας ιδέας, χαράσσει κατευθυντήριες γραμμές για την ενδελεχή και ολοκληρωμένη μελέτη της, και έχοντας αποδεδειγμένη εμπιστοσύνη στους μαθητές και τους συνεργάτες του, τους καθοδηγεί με ασφάλεια στο δρόμο που χάραξε, ώστε να φέρουν αισίως το υπό πραγμάτευση κάθε φορά θέμα τους σε μια πλούσια και γόνιμη «Ιθάκη». Η κατάρτιση μιας νέας γενιάς επιστημόνων και ερευνητών, μελλοντικών στελεχών των ελληνικών πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων, με τις διδακτορικές διατριβές που εποπτεύει και εισηγείται, μέσα από τις οποίες αναδεικνύεται «εν τοις πράγμασι» η εφαρμογή των θεωρητικών αρχών που οικειοποιήθηκε από τους δασκάλους του ή ο ίδιος εφεύρε, αποτελεί αναμφισβήτητη συμβολή του στην ανάδειξη νέου ανθρώπινου δυναμικού στο ελληνικό λαογραφικό στερέωμα και στην χάραξη της πορείας της ίδιας της επιστήμης μας φυσικά. Η μελέτη της έντυπης λαϊκής ποίησης των νησιωτών κυρίως, Καρπαθίων, Κασίων, Ναξιωτων, Σιφνίων κ.ά., μέσω της οποίας δημοσιεύονται (με ποιητικό τρόπο) ευχάριστα ή δυσάρεστα τοπικά κοινωνικά γεγονότα, έγινε ένα από τα πλέον αγαπητά θέματα της πνευματικής του παραγωγής: «Η έντυπη λαϊκή ποίηση στην Κάρπαθο: Μορφή - λειτουργία - σημασία», η «Έντυπη λαϊκή ποίηση της Σίφνου» 10, «Ελληνική Λαογραφία και έντυπες πηγές» 11 είναι μερικά ενδεικτικά του είδους παραδείγματα. 6. Βλ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, «Ο καθηγητής Λαογραφίας και Ανθρωπολογίας Alan Dundes στο Πανεπιστήμιο Αθηνών: Χαιρετισμός», Λαογραφία, 39 (2003), Λαϊκές επιγραφές και ονόματα σε ελληνικά αυτοκίνητα. Συμβολή στην έρευνα των σύγχρονων λαογραφικών φαινομένων, Καρδαμίτσα, Αθήνα Αθήνα 2006, εκδόσεις Γρηγόρη. Βλ. και τον «Πρόλογο» του Μηνά Αλ. Αλεξιάδη στο εν λόγω βιβλίο της Νικολ. Περπατάρη, Βλ. Πρακτικά του Γ Πανελλήνιου Συνεδρίου με διεθνή συμμετοχή (29, 30 Νοεμβρίου και 1 Δεκεμβρίου 2002), Η Λογοτεχνία σήμερα: Όψεις, Αναθεωρήσεις, επιμέλεια Άντα Κατσίκη - Γκίβαλου, Προοπτικές, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αθηνών, Κέντρο Έρευνας, Επιστήμης και Εκπαίδευσης, Αθήνα 2004, Βλ. τώρα συγκεντρωμένο όλο το υλικό στο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ό.π., Βλ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ό.π., 67 κ.ε.

16 16 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 τη μελέτη του παραμυθιού, τόσο με την υποδειγματική στο είδος της διδακτορική του διατριβή Οι ελληνικές παραλλαγές για τον δρακοντοκτόνο ή- ρωα: Aarne - Thompson 300, 301a και 301b. Παραμυθολογική μελέτη 12, όσο και με το ότι υπήρξε ο εισηγητής στην Ελλάδα της εθνογραφικής μεθόδου μελέτης του. Συνέβαλε στη μελέτη, δηλαδή, του συνόλου των παραμέτρων ενός πολιτισμικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, εντός του οποίου δημιουργείται και λέγεται το παραμύθι. Τη μέθοδο (που έχει την αρχή της ιστορίας της στις αρχές του 20 ού αιώνα) τελειοποίησαν από τη δεκαετία του 1960 κ.ε. η ουγγρικής καταγωγής λαογράφος Linda Degh και οι αμερικανοί (κυρίως) λαογράφοι R. Georges, R. Bauman, Dan Ben - Amos, K. Goldstein κ.ά. Κατά την εν λόγω θεωρία τρεις είναι οι κύριες έννοιες γύρω από τις οποίες συγκροτείται η αφηγηματική παράδοση: ο αφηγητής, η έννοια της παράστασης και τα συγκείμενα του παραμυθιού («Η εθνογραφική προσέγγιση του Αρχαιολογικός χώρος Ακροπόλεως (1999): Με τον δήμαρχο Αθηναίων Δημ. Αβραμόπουλο και τον καθηγητή Alan Dundes παραμυθιού» 13 ). Τον κύκλο της προσφοράς του στον τομέα αυτόν συμπληρώνουν οι εργασίες του «Έλληνες παραμυθάδες (19ος - 20ός αι.)» 14, «Ένα παράξενο παραμύθι σε μία παραλλαγή από τη Μάνη» 15, «Ένα αρχαϊκό μοτίβο στο Νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι. Με αφορμή τη Ναξιακή παραλλαγή του τραγουδιού για τον δρακοντοκτόνο άγιο Γεώργιο» 16, κάποιες σχετικές βιβλιοπαρουσιάσεις 17 κ.ά. Μια και γίνεται λόγος, όμως, για λαϊκή λογοτεχνία θα ταίριαζε στο σημείο αυτό να εξάρω: - τη σημασία του επιστημονικού άρθρου του «Γραπτός και προφορικός λόγος στη λαϊκή παράδοση» 18, όπου καταρρίπτει την άποψη, ότι ο λαϊκός πολιτισμός παραμένει αποκλειστικά προφορικός, και αποδεικνύει ότι ο γραπτός (και αργότερα ο έντυπος) λόγος συνυπολογιζόταν πάντα και απολάμβανε εκτιμήσεως από τους ί- διους τους φορείς του λαϊκού πολιτισμού. - τις εργασίες του περί τον λαϊκό παροιμιακό λόγο, ό- πως «Δημοσιογραφικός λόγος και παροιμία» 19, και «Παροιμιακός και γνωμικός λόγος ελλήνων πολιτικών. Δείγματα από τον αθηναϊκό Τύπο» 20, όπου εξετάζει το φαινόμενο της παρεμβολής του παροιμιακού λόγου στο σύγχρονο δημοσιογραφικό και πολιτικό λόγο, και αναδεικνύει τη λαϊκή παροιμία ως το ανθεκτικότερο, μακροβιότερο και προσαρμοστικότερο (στις μεταβαλλόμενες νέες συνθήκες) είδος από όλα τα άλλα σχετικά του λαϊκού λόγου. τη μελέτη των σύγχρονων λαϊκών βιβλίων (ως θαυμαστή συνέχεια αναλόγων βιβλίων παλαιότερων εποχών), όπως είναι αυτά του έρωτα και της αγάπης 21 ή ο γνωστός σε όλους μας καζαμίας 22. Αν κατέγραφα εδώ πρόχειρα τη θεματολογία της σύγχρονης Φιλολογικής Λαογραφίας, θα απαριθμούσα στον κατάλογό της θέματα, όπως 1. Λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια των πόλεων 2. κόμικς 3. γκράφιτι 4. επιγραφές αυτοκινήτων 5. αθυροστομίες 6. πολιτικά ανέκδοτα 7. στιχουργήματα του στρατού 8. λαογραφικά των εκλογών 9. Λαϊκή ποίηση (πολιτική, αθλητική ή κοινωνικών θεμάτων) 10. Γελοιογραφίες 11. Έντυπη λαϊκή ποίηση και στιχουργήματα 12. Παιδικό λαϊκό φυλλάδιο ή βιβλίο 13. Λαϊκά περιοδικά 14. Σύγχρονα λαϊκά βιβλία 15. Θεατρική επιθεώρηση 16. Μικροκείμενα των μαθητών 17. Διάφορα κείμενα σε χαρτονομίσματα 18. Σύγχρονες παροιμιακές εκφράσεις 19. Πολιτικές προπόσεις 20. Ευχετικές εορταστικές κάρτες 21. Τα «κοινωνικά» των εφημερίδων. Κάποια εξ αυτών (όπως προειπώθηκε) έτυχαν ευρύτερης ανάλυσης από τον τιμώμενο, υπάρχουν όμως Ιωάννινα Στον τόμο Από το παραμύθι στα κόμικς: Παράδοση και νεοτερικότητα, επιμ. Ευάγγελος Αυδίκος - Εισαγωγή Μ. Γ. Μερακλής, Πανεπιστήμιο Θράκης - Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1996, Στον τόμο Η τέχνη της αφήγησης, Κύκλος του ελληνικού παιδικού βιβλίου, επιμ. Κούλα Κουλουμπή - Παπαπετροπούλου, Πατάκης, Α- θήνα 1997, Λαογραφία, 40 (2006), Στο Ευεργεσίη. Τόμος Χαριστήριος στον Παναγιώτη Ι. Κοντό. Παρουσία, ( ) [2007], επιμ. Ιωάννης Κ. Προμπονάς - Πάνος Βαλαβάνης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2006, Βλ. π.χ., «Λαϊκά παραμύθια και παραμυθάδες της Λέρου», Δωδεκανησιακόν Αρχείον, 8 (2007), Περ. Διαβάζω, 245 (1990), Στον τόμο Χρ. Χατζητάκη - Καψωμένου (επιμ.), Ελληνικός παραδοσιακός πολιτισμός. Λαογραφία και Ιστορία. Συνέδριο στη μνήμη της Άλκης Κυριακίδου - Νέστορος, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2001, Υπό έκδοση στον επόμενο τόμο της Επιστημονικής Επετηρίδος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. 21. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία, ό.π., 339 κ.ε. 22. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ό.π., 329 κ.ε.

17 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 17 καθόσον γνωρίζω - και κάποια άλλα, τα οποία έθιξε απλώς, και τα οποία περιμένουν τον ερευνητή τους. Θυμάμαι, π.χ., ότι είχε μιλήσει, κάποτε, σε συνέντευξή του, για μικροκείμενα των μαθητών στα σχολικά θρανία, και για τα κείμενα σε χαρτονομίσματα 23. το ενδιαφέρον ζήτημα των σχέσεων της Λαογραφίας με τη Λογοτεχνία: το εθεράπευσε με τα κείμενά του «Λαογραφία και ηθογραφικός ρεαλισμός. Ένα παράδειγμα από την Κάρπαθο» 24 και «Δωδεκανησιακή Λογοτεχνία και Λαογραφία: Εν Δωδεκανήσω, είκοσι σύγχρονοι Δωδεκανήσιοι πεζογράφοι» 25. Όσον αφορά στο «νέο» που εκόμισε στο χώρο της Εθιμικής Λαογραφίας θα τόνιζα τη συμβολή του στην επιστημονική θεώρηση: 1. των εθιμικών εκκλησιαστικών πλειστηριασμών 26 : η σχετική εργασία του Αναγνώστη Παπακυπαρίσση 27 και η σχεδόν ομότιτλη μονογραφία του Μ. Βαρβούνη 28 αποτελούν την εποικοδομητική εξέ- -λιξη της πρώτης απόπειρας του δασκάλου τους των ξενόφερτων επιδράσεων στη νεοελληνική εθιμολογία, με επιμέρους θέματα, όπως «Η δυτική γιορτή του α- γίου Βαλεντίνου» 30, που «εισέβαλε» και στη χώρα μας από τη δεκαετία του 1980 με εκδηλώσεις και συμπεριφορές παρόμοιες με αυτές των δυτικοευρωπαϊκών χωρών 31, «Ευχές α-λα καρτ» 32, «Ελληνικές κάρτες των ερωτευμένων» 33, «Ελληνικές κάρτες του Πάσχα» 34, «Ελληνικές κάρτες Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς» 35 κ.ά. 3. των νέων εθιμικών μορφών στον αστικό χώρο, όπως π.χ., είναι η πώληση, παραμονές Χριστουγέννων, δένδρων σε υπαίθριους χώρους της Αθήνας κ.ά. 36 Προσωπογραφία του Μ.Α.Α. από το ζωγράφο Απ. Σαχά Στο τέλος της σύντομης αναφοράς μου για τον Μ.Α.Α. δηλώνω (α) το αυτονόητο: είναι πολύ δύσκολο να γράφει κάποιος για ένα πρόσωπο που ε- κτιμά, και (β) θεωρώ πως, επειδή διαπίστωσα σπέρματα προβληματισμού για τον όρο Νεωτερική Λαογραφία στο Συνέδριο, που οργανώθηκε στον Βόλο το 2006, θα ήταν καλό, κάποιος λαογραφικός φορέας ή κάποιο περιοδικό να «ανοίξει» ένα παράθυρο διαλόγου για το περιεχόμενό του, καίτοι πιστεύω πως η Λαογραφία μας («των Νέων Οριζόντων», η «Νέα», η «Αστική», η «Νεωτερική», πείτε την όπως θέλετε) έχει πιότερη ανάγκη από σκαπανείς που καλλιεργούν (με πάθος και) αδιακρίτως «νέα και παλιά χωράφια» του πολιτισμού με νέες ιδέες και νέες μεθόδους, παρά από εμπλοκή σε ατέρμονες συζητήσεις για νέες ή παλιές ορολογίες. Εμείς οι λαογράφοι της «μετά την εμφάνιση του Μερακλή» εποχής θαρρώ ότι γνωρίζουμε καλά ποιοι είμαστε και τι διακονούμε. 23. Αν δεν ισχύει το δεύτερο, βλ. τουλάχιστον ένα παράδειγμα κειμένου σε χαρτονόμισμα, στο Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία,, ό.π., Στο Δρυς Υψικάρηνος: Τιμητικός τόμος για τον Δημήτριο Β. Οικονομίδη, επιμ. Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Μανόλης Γ. Σέργης, Αθήνα 2007, Δωδεκανησιακόν Αρχείον, 8 (2007), «Εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί», Δωδώνη 6 (1977), Στα Μικρασιατικά Χρονικά, τ. 20 (1998), Νεοελληνικοί εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί, University Sturdio Press, Θεσσαλονίκη Βλ. και τη βιβλιοκρισία του Μ.Α.Α. για το πόνημα του Μ. Γ. Βαρβούνη «Νεοελληνικοί εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί», στο Γρηγόριος ο Παλαμάς τχ. 793, Μάιος - Αύγουστος 2002, Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία, ό.π., 297 κ.ε. 31. Βλ. τη συνέντευξη του Μ.Α.Α. «Οι Βαλεντίνοι έγιναν μόδα», στην εφημ. Τα Νέα, 13 Φεβρουαρίου 1997, Το Βήμα της Κυριακής, 25 Δεκεμβρίου 1994, σ. Β6, Το Βήμα της Κυριακής - Νέες Εποχές, 12 Φεβρουαρίου 1995, σ. Β10, Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, Νεωτερική Ελληνική Λαογραφία, ό.π., 323 κ.ε. 35. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ό.π., 323 κ.ε. 36. Βλ. Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης, ό.π., 329 κ.ε. Τέλος αφιερώματος

18 18 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 Η βουκολική ποίηση, το δηµοτικό τραγούδι και ο Κρυστάλλης* του Μιχ. Γ. Μερακλή, Οµότ. καθηγητή Παν/µίου Αθηνών και πρ. Πρύτανη του Παν/µίου Ιωαννίνων Σ ε ένα βιβλίο µου, που εκδόθηκε το 1986, θέλησα να δώσω συνοπτικά ένα πανόραµα της ελληνικής ποίησης, των τριών πρώτων µεταπολεµικών δεκαετιών ( ). Η εργασία, όπως αντιλαµβάνεσθε, ήταν φιλόδοξη στις προθέσεις της (κι έτσι, εύλογα, δεν µπόρεσε παρά ως ένα βαθµό να ανταποκριθεί σ αυτή). Οπωσδήποτε, αφού φιλοδοξούσα να δώσω, έστω συνοπτικά, ένα σύνολο, έκρινα αναγκαίο να µην α- γνοήσω και την ποιητική δηµιουργία της περιφέρειας, και πιο γενικά εκδηλώσεις, οι οποίες συνήθως αγνοούνται από τους κριτικούς ή τους ιστορικούς της λογοτεχνίας, ως µη αντιπροσωπευτικές της ποίησης µιας εποχής. Το σοβαρό λάθος εν προκειµένω είναι, κατά τη γνώµη µου, ότι οι κριτικοί αυτοί κάνουν µία επιστηµονικά και λογικά αδικαιολόγητη αφαίρεση ή παράλειψη, η οποία παραποιεί την ουσία της ιστορίας της ποίησης: αν η ποίηση (όπως βέβαια και η λογοτεχνία στο σύνολό της, ή και κάθε άλλη καλλιτεχνική έκφραση) απηχεί, εν πολλοίς, κατά τρόπον ιδιάζοντα βέβαια, την εκάστοτε εποχή, αυτό συµβαίνει και επαληθεύεται µόνο, αν ληφθεί υπόψη το σύνολο της ποίησης της δεδοµένης εποχής, κάθε εποχής. Η επιλογή ποιητών ως αντιπροσωπευτικών της ποίησης µίας εποχής είναι - κάποτε µάλιστα απαράδεκτα - αριστοκρατική, αλλά, θα ε- παναλάβω, και ιστορικά και επιστηµονικά λανθασµένη. Κάθε επιλογή αφορά ένα µέρος της ποιητικής δηµιουργίας - ασχέτως αν είναι το καλύτερο ή το χειρότερο. θα βρεθούµε, άλλωστε, έτσι, αντιµέτωποι µε το µεγάλο ζήτηµα των υποκειµενικών κριτηρίων. δεν αφορά την όλη ποίηση. Ο ιστορικός της λογοτεχνίας οφείλει να µην είναι αριστοκρατικός (διαπράττει έτσι κάποτε σοβαρούς ακρωτηριασµούς), οφείλει να είναι δηµοκρατικός στη σκέψη και την κρίση του. ναφερόµενος, στο βιβλίο µου εκείνο, σε ποιητές και της περιφέρειας σχηµάτιζα, στην Α προσπάθειά µου να συλλάβω το σύνολο, τέσσερις οµάδες: εκείνων, που µένοντας στην περιφέρεια, συντηρούν ένα παραδοσιακό πνεύµα, είτε από πρόθεση είτε γιατί δεν έχουν γνωρίσει τα νεωτεριστικά ρεύµατα. εκείνων, που µένοντας στην περιφέρεια, ακολουθούν, ωστόσο, τη µοντέρνα γραφή. των ποιητών, που εγκαταστηµένοι στο κέντρο, δεν θέλησαν ή δεν µπόρεσαν να υιοθετήσουν και στο έργο τους το µοντερνισµό. τέλος, των ποιητών, που προερχόµενοι οι πιο πολλοί από την επαρχία, επίσης, αφοµοιώθηκαν πλήρως από το κέντρο και ενστερνίστηκαν τη µοντέρνα ποίηση, η οποία κατεξοχήν καλλιεργείται εδώ. Αναφερόµενος, ειδικότερα στην τρίτη οµάδα ποιητών, οι οποίοι, αν και εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα, δεν ακολούθησαν τη µοντέρνα γραφή, σηµείωνα πάλι, ότι µια «ακραία έκφρασή» της είναι «η καλλιέργεια µέσα στην Αθήνα µίας βουκολικής ποίησης», και µάλιστα σε εντυπωσιακή έκταση. Για την τεκµηρίωση του φαινοµένου εδώ, χρησιµοποίησα τον τόµο του εξαίρετου, τρίτοµου έργου του συµπαριστάµενου, σήµερα, κ. Κώστα Σταµάτη, Βουκολική Ποίηση. Από το 9 ο κεφάλαιο του 3 ου µέρους (υπό τον τίτλο «Το χάραµα της νέας κίνησης») είχα µεταφέρει στο βιβλίο µου τα ονόµατα (και σχετικά σχόλια) ποιητών, που είχαν δώσει έργο και στα µεταπολεµικά χρόνια, ή είχαν εµφανιστεί, για πρώτη φορά, τότε. Όπως του Πάνου Παπαρρηγόπουλου γεννηµένου στα Φίλια Καλαβρύτων, που σπούδασε νοµικά και έζησε στον Πειραιά (πέθανε το 1985). ας σηµειωθεί, ότι ο ποιητής είχε ταξιδέψει και έξω από την Ελλάδα, στην Ευρώπη, αλλά και στην Ασία και την Αφρική. Εντούτοις, ούτε αυτή η κοσµοπολίτικη γεύση τον είχε επηρεάσει. Είχε εµφανιστεί πρώτη φορά το 1964, µε την ποιητική συλλογή «Νοσταλγικοί ρυθµοί». ιαβάζω λίγους στίχους του: Το βλογηµένο το ψωµί, που µε ιδρώ το βγάνει ο δουλευτάρης γεωργός, στη δειλινή την ώρα, στην άκρη κει του χωραφιού µε ορεξιά το τρώει, και το ποτήρι ολόγιοµο από κρασί µοσχάτο, που η ακριβή του η κυρά στο χέρι του το δίνει, µονόρουφα, σα βάλσαµο, µε βουλιµιά το πίνει. Άξιε πατέρα και αδερφέ και καλονοικοκύρη µε το τετράγωνο κορµί και τα γερά σου χέρια, ανοίγεις διάπλατα τη γη, την οµορφοσκαλίζεις, ρίχνεις το σπόρο ανάβαθα µες στο πλατύ το χώµα, που είναι αφράτο, απαλό, µε τον ιδρώτα λούζεις, για να βλαστήσει γρήγορα, πλούσια σοδειά να φέρεις. Άξιε πατέρα κι αδερφέ και καλονοικοκύρη, Ευλογηµένο το τσαπί και άχραντη η µορφή σου! *Εισήγηση στο 4ο Επιστηµονικό Συµπόσιο µε θέµα: «Ύπαιθρος και αγροτικός πολιτισµός στη Νεοελληνική ποίηση», που έγινε στην αίθουσα συνεδρίων της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών στις µε συνδιοργανωτές το Κ.Ε.ΧΟ.Λ.Π., την Ε.Ε.Λ. και το «Χοροστάσι».

19 Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ 19 Αναφέρω και την περίπτωση του Πάνου Τσίνα (πρώτο ποιητικό βιβλίο του, «Γλυκοχάραμα», τυπωμένο το 1951), που γεννήθηκε στα Βραγγιανά των Τζουμέρκων, όπου, όπως γράφει ο κ. Σταμάτης, «παράλληλα με τις ποικίλες αγροτοδουλειές και τις απασχολήσεις της στάνης, προσπάθησε να μάθει τα πρώτα του γράμματα, χωρίς όμως να το καταφέρει. Με τη λαίλαπα της Κατοχής βρέθηκε στη Θεσσαλία. εκεί σκέφτηκε να βγάλει το γυμνάσιο, όνειρο, που δεν το πραγματοποίησε, γιατί περπάτησε από στάνη σε στάνη ολάκερη τη θεσσαλική γη, για την εξασφάλιση ενός ξεροκόμματου ψωμιού. Στα 1946 άρπαξε την ευκαιρία να κατέβει στην Αθήνα. το κατέβασμά του έγινε με το βουκολικότερο τρόπο. σαλαγώντας ( ) ένα κοπάδι με γελάδια, που του ανάθεσαν να τα φέρει στην πρωτεύουσα με τα πόδια για σφάξιμο». Ο Κώστας Σταμάτης εύστοχα τον παραλληλίζει, στο βίο του, με τον Κρυστάλλη, γιατί και το Τσίνας «έζησε ( ) μέσα στη φτώχεια και στην πιο πικρή ανέχεια της ξενιτιάς, εργαζόμενος σκληρά για να ζήσει και γράφοντας βουκολικούς στίχους, λαογραφικά διηγήματα, εμπνευσμένα από το χωριό». Όλοι οι βουκολικοί ποιητές, άλλωστε, φυσικό ήταν, όχι απλώς να συγκινηθούν και από το δημοτικό τραγούδι, αλλά, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο, να επηρεαστούν κιόλας από αυτό. Και, βέβαια, πρώτος (και πρώτος διδάξας) ο ίδιος ο Κώστας Κρυστάλλης. ια τη σχέση της ποίησης του Κρυστάλλη με το δημοτικό Γ Ο ποιητής Κ. Κρυστάλλης (φωτ.: τραγούδι είχε γράψει ο Γιάννης Αποστολάκης, ένας απίθανα μεροληπτικός νεοελληνιστής, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, ο οποίος είχε πετάξει στα σκουπίδια τον Κάλβο και τον Παλαμά, προσφέροντας αποκλειστικά όλον τον θαυμασμό του στον Διονύσιο Σολωμό και στο δημοτικό τραγούδι. Ο Αποστολάκης δεν εφείσθη διόλου και του Κρυστάλλη, σε ένα μελέτημά του με τον τίτλο «Ο Κρυστάλλης και το Δημοτικό Τραγούδι», τυπωμένο το Αυτός ο λάτρης και συστηματικός μελετητής του δημοτικού τραγουδιού αποφαινόταν, ότι, κατά την κρίση του, ήταν «ολότελα ξεκαθαρισμένο το πόσο χαμηλά στάθηκε ο ποιητής Κρυστάλλης μπροστά στο δημοτικό τραγούδι». και ότι «το έργο του Κρυστάλλη αποδείχνει μόνο διάβασμα και θύμηση του δημοτικού τραγουδιού». Ήταν, βέβαια, ε- ξωφρενικό, ένας απολύτως αστός, που το δημοτικό τραγούδι το είχε αφομοιώσει αποκλειστικά με το «διάβασμα» και διόλου με τη «θύμηση», μην έχοντας δηλαδή βιωματική εμπειρία, να μεταθέσει βάναυσα έναν άνθρωπο που ήταν γέννημα και θρέμμα του αγροτικού χώρου, στο επίπεδο ενός άσχετου προς το δημοτικό τραγούδι - γεννημένος το 1868 και μεγαλωμένος ήταν ο Κρυστάλλης στο Συρράκο, από μητέρα τσέλιγγα, σε ένα περιβάλλον δηλαδή και σε ένα χρόνο, όπου η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν ακόμα τόσο έντονη και πυκνή, ώστε να διαποτίζεται από αυτήν ο άνθρωπος του αγροτικού χώρου. Αλλά, παράδοξο ήταν, - και βέβαια άδικο, - ότι, όσο ξέρω, κανένας δεν επιχείρησε να αντικρούσει προσεκτικά και σοβαρά τις απόψεις εκείνες του Αποστολάκη. ο 1944 ο σύλλογος «Σκουφάς» στην Άρτα, διοργάνωσε διήμερη συνάντηση «Μνήμης Τ Κώστα Κρυστάλλη», με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 100 χρόνων από τον θάνατό του. Έλαβα μέρος στην εκδήλωση. Και είχα προκρίνει, να συζητήσω κριτικά το παλαιό μελέτημα του Αποστολάκη. Ο Αποστολάκης συνέκρινε δημοτικά τραγούδια με ποιήματα του Κρυστάλλη, τα οποία αποτέλεσαν ανάπλαση εκείνων ή, καλύτερα ίσως, μιαν ακόμα παραλλαγή τους. Την πρώτη τέτοια σύγκριση (με την ανάλογη συναγωγή συμπερασμάτων του) έκανε ο Αποστολάκης ανάμεσα στο δημοτικό τραγούδι «Φίλημα βάφον τα πάντα» (σύμφωνα με τον τίτλο που έδωσε ο Νικόλαος Πολίτης στην έκδοση Δημοτικών Τραγουδιών, αρ. 126) και το ποίημα «Φίλημα» του Κρυστάλλη, από τη συλλογή Τραγούδια της Στάνης (1893). Ο Αποστολάκης δεν χρησιμοποίησε την παραλλαγή, που δημοσίευσε ο Πολίτης, αλλά μίαν άλλη, από την Κύζικο. Είναι η ακόλουθη: Κόκκιν αχείλι φίλησα κι έβαψε το δικό μου, και στο μαντίλι το συρα κι έβαψε το μαντίλι και στο ποτάμι το πλυνα κι έβαψε το ποτάμι: πήγαν οι πέρδικες να πιουν κι έβαψαν τα φτερά τους στα δέντρα -ν- πετάξανε και βάψανε τα φύλλα στους κάμπους κατεβήκανε και βάψανε τα χόρτα Μεταφέρω, εδώ, κάποιες από τις κριτικές, απαξιωτικές για τον Κρυστάλλη παρατηρήσεις του Αποστολάκη, μαζί με τις δικές μου αντιπαρατηρήσεις, με τις οποίες προσπάθησα να τον αντικρούσω. Τη «στενότατη σχέση» των δύο τραγουδιών, λέει ο Αποστολάκης, πολλοί την πρόσεξαν, «κανείς όμως δεν παραξενεύτηκε με την παρανόηση του δημοτικού θέματος». Ο Αποστολάκης αναφέρεται πρώτα στο δημοτικό τραγούδι. Συμφωνεί με τον Πολίτη,

20 20 ΧΟΡΟΣΤΑΣΙ Απρίλιος - Μάϊος - Ιούνιος 2008 πως είναι ερωτικό. Αλλά, δεν συμφωνεί, και σε αυτό έχει δίκιο, πως η εικόνα για την παράσταση της θαυμαστής ερυθρότητας στα χείλη της αγαπημένης νέας δίνεται με μιαν υπερβολή, που ταιριάζει «μάλλον εις ασιανόν ποιητήν» και είναι ξένη «προς την λιτότητα της δημώδους ελληνικής ποιήσεως». Αντίθετα, ο Αποστολάκης πιστεύει, πως η εικόνα «εκφράζει βαθύτατη συγκίνηση. αυτή εξάπαντος θα έ- πνιγε τον άνθρωπο, αν δεν χυνότανε στον εξωτερικό κόσμο, που μονομιάς αλλάζει όψη στα μάτια του, αν δηλαδή δεν ξεθύμαινε σε ό,τι λέμε στην ομιλία μας παραίσθηση». Υπάρχουν παραλλαγές, παρατηρεί ο Αποστολάκης, οι οποίες δηλώνουν και «κάποιο ε- λαφρό παιγνίδισμα της φαντασίας, ν αγκαλιάσει, αν ήτανε τρόπος, αλάκαιρο τον κόσμο». Αυτές οι παραλλαγές ακριβώς, θα παρατηρούσα εγώ, μας επιτρέπουν να δεχθούμε πως είναι άδικη η καταδίκη του συναφούς ποιήματος του Κρυστάλλη που, γνήσιο μέλος της αγροτικής κοινότητας, θέλησε επίσης να παίξει με τη φαντασία του και «ν αγκαλιάσει, όπως είπε ο Αποστολάκης, αν ήτανε τρόπος, αλάκαιρο τον κόσμο». Αυτό που βλέπει κανονικό ο Αποστολάκης στο δημοτικό τραγούδι, το απορρίπτει ως μη κανονικό στο ποίημα του Κρυστάλλη: «Σάστισε (ο Κρυστάλλης) με το χτυπητό και πρωτάκουστο αποτέλεσμα, με το βάψιμο του κόσμου, κι αυτό βάλθηκε να τραγουδήσει. Από εδώ πια ο δρόμος της τέχνης του Κρυστάλλη ανοιγότανε εύκολα, δεν έμενε άλλο παρά το βάψιμο, απ όραμα της ψυχής του εραστή, να γίνει τώρα φυσικό γεγονός, κοινή εμπειρία όλου του κόσμου ( ). Ρωτάει λοιπόν ο ξένος κόσμος (οι σύντροφοι) το Ζαχιά για τα βαμμένα χείλια και διηγείται ο Ζαχιάς τα πρωτάκουστα περιστατικά που του λάχανε». Ο Αποστολάκης γενικά βλέπει το δημοτικό τραγούδι έργο ατομικής ψυχής, όχι έκφραση μιας συλλογικής συνείδησης και ευαισθησίας. Εντούτοις, αυτό που χαρακτηρίζει τη συγκρότηση και λειτουργία της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας είναι, ακριβώς, η «κοινή εμπειρία», κατ αντίθεση προς το «δράμα της ψυχής» κάθε ατόμου ξεχωριστά. Οι σύντροφοι του Ζαχιά δεν είναι «ξένος κόσμος», είναι η προβολή του ίδιου του εγώ του στους γύρω του, όπως και ε- κείνοι προβάλλονται μέσα στο εγώ του. Έτσι, ό,τι πρόκειται να τους πει, θα το δεχθούν όπως το δέχθηκε και ο ίδιος. λλά, ο Αποστολάκης μέμφεται και τον τρόπο, με τον οποίον ο Κρυστάλλης δίνει το βάψιμο, Α με το κόκκινο χρώμα, του γύρω χώρου. Αναλύοντας «τα πρωτάκουστα περιστατικά που λάχανε» στο Ζαχιά, γράφει: «χορτάρια, μαλλιά των προβάτων, το Γιάννης Αποστολάκης (έργο του Γιώργου Μπουζιάνη) ποτάμι, τα βλέπει, δηλαδή, όλα βαμμένα και παρακάτω ένα κορίτσι με κόκκινα χείλη να σκύφτει κάθε λίγο να πίνει νερό, λες και το είχε δουλειά του, να βάφει κόκκινες τις βρύσες, στο τέλος φιλάει κι αυτός το κορίτσι στα χείλια και γίνουνται και τα δικά του χείλια κόκκινα». Ωστόσο, αντιπαρατηρώ, δεν έ- χουμε εδώ παρά μία μυθική υπερβολή της απόδοσης της δυνατότητας, που έχουν τα ωραία χείλη του κοριτσιού, να μεταδίδουν την ερωτική επιθυμία και μέθη. Πρέπει να κατανοήσουμε τη μεγάλη λειτουργικότητα των συμβόλων και των συμβολισμών (εδώ της βαφής του κόσμου με το κόκκινο) σε μία κοινωνία, όπως αυτή, στην οποία ήταν ακμαίο το δημοτικό τραγούδι. Ένα σύμβολο καθολικεύει τα ατομικά ή μερικά, μπορεί να τα μεταβάλλει σε καθολικά ή και κοσμικά. έβαια, το βάψιμο του κόσμου προηγείται, μέσα στο ποίημα του Κρυστάλλη, από το φιλι που Β δίνει ο Ζαχιάς στην κόρη. ενώ, το φιλί ακριβώς, που μεταφορφώνει στη συνέχεια, μέσα στο δημοτικό τραγούδι, τον κόσμον όλο και τον βάφει κόκκινο, - κάτι που ο Αποστολάκης το θεωρεί, ας πούμε, πιο λογικό ή το μόνο λογικό: ο ποιητής του τραγουδιού παθαίνει «παραίσθηση», βλέπει «οπτασία» με το εξαίσιο φιλί και τα βλέπει όλα κόκκινα. Όλα αυτά ανατρέπονται και αντιστρέφονται, κατά τον Α- ποστολάκη, στον Κρυστάλλη: «Στο δημοτικό τραγούδι ο δρόμος είχεν ανοιχτεί με την οπτασία. Που να βρεθεί όμως στον Κρυστάλλη οπτασία, αφού έλειπε ολότελα η συγκίνηση της ψυχής. το φιλί, η αφορμή της συγκίνησης και φυσικά της οπτασίας στο δημοτικό τραγούδι, στον Κρυστάλλη έρχεται στο τέλος - ασήμαντη απόκριση στην πιο ασήμαντη ακόμα περιέργεια του εξωτερικού κόσμου». στόσο, το αλλόκοτο, το «θαύμα» της μεταμόρφωσης του κόσμου από τον έρωτα και Ω την ερωτική μέθη παραμένει, τόσο στον Κρυστάλλη όσο και στο δημοτικό τραγούδι. αυτό είναι το κύριο. Ο πραγματικός κόσμος δεν βάφεται ποτέ κόκκινος, όπως βάφεται ο ποιητικός κόσμος, ο συμβολικός κόσμος της ποίησης. Από τη στιγμή που γίνεται αυτό, η προέκτασή του ή προΰπαρξή του στον έξω κόσμο (πριν από το φιλί του ποιητή) δεν είναι πια κάτι αλλόκοτο, αφού η λογική - ψυχολογική συσχέτιση των φαινομένων έχει υποκατασταθεί από τη μυθική συσχέτιση και αφού, όπως είπα και προηγουμένως, ο «εξωτερικός κόσμος» (όχι μόνο οι «σύντροφοι», αλλά και η φύση) είναι η αντανάκλαση του εσωτερικού κόσμου και αντίστροφα, ώστε να μην υπάρχει, (συνέχεια στη σελίδα 22)