ΟΙ ΛΑΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ

Transcript

1 ΪΙΛΙΡΠΛΝ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙ ΛΑΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΚΥΒΕΛΗ ΚΑΝΤΟΛΑ Α.Μ:9835 ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ:ΖΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Καβάλα,2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ 1.1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΣ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΧΟΙ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΘΕΣΗ ΣΤΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΩΝ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΛΑΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 3.1 ΕΞΕΛΙΞΗ ΘΕΣΜΟΥ ΣΤΟ Ν.ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ(ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ) ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ(ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ,ΡΟΥΧΑ,ΕΙΣΟΔΟΣ ΝΕΩΝ) ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ(ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΙΜΩΝ-ΠΡΟΙΟΝΤΑ ΝΤΟΠΙΑ,ΕΓΧΩΡΙΑ) ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΥΠΑΡΞΗΣ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ 4.1 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΙΣ ΛΑΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ(ΑΝΟΔΟΣ-ΜΕΙΩΣΗ) ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΠΩΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΑΜΕΙΑΚΩΝ ΜΗΧΑΝΩΝ ΣΤΙΣ ΛΑΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ ΣΤΟ ΚΛΟΙΟ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΙΔΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΣΤΟ ΚΑΝΟΝΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΦΠΑ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΟΥΣ...65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο:ΕΡΕΥΝΑ (ΑΠΟ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΠΩΛΗΤΕΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ)...71 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΙΝΤΕΚΝΕΤ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1- Βασικά μεγέθη αγροτικού τομέα κατά το 2009 Πίνακας 2- Ετήσια μεταβολή αγροτικού εισοδήματος Πίνακας 3- Εξέλιξη της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα (σε χιλιάδες) Πίνακας 4- Ποσοστιαία μεταβολή θέσης στο επάγγελμα 2010/2008 Πίνακας 5- Απασχόληση κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας πρωτογενούς τομέα ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 1 - Ετήσια μεταβολή απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα Διάγραμμα 2 - Μεταβολή θέσεων απασχόλησης κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας πρωτογενούς τομέα 2008 / 2010 Διάγραμμα 3 - Ποσοστιαία μεταβολή θέσης στο επάγγελμα 2010 / 2008 Διάγραμμα 4 - Ποσοστιαία αναλογία θέσεων στο επάγγελμα κατά το Γ' τρίμηνο

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της παρακάτω πτυχιακής εργασίας είναι η παρουσίαση και η ανάλυση των λαϊκών αγορών στο νομό Μαγνησίας. Σημαντική είναι η κατανόηση του θεσμού της λαϊκής αγοράς. Κάποιος θα μπορούσε να δώσει τον ορισμό «Αγορά του Λαού». Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται η ιστορική ανάλυση του θεσμού των λαϊκών αγορών στην Ελλάδα και αναλύεται η έννοια της λέξης «Λαϊκή Αγορά». Στο δεύτερο κεφάλαιο βλέπουμε την εξέλιξη του αγροτικού τομέα στην Ελλάδα. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται συγκεκριμένη ανάλυση για τις Λ.Α(Λαϊκές Αγορές) στο Νομό Μαγνησίας. Και τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύεται η οικονομική πορεία των Λ.Α. Η εργασία κλείνει με την παράθεση ενός ερωτηματολογίου και την περαιτέρω ανάλυση σχετικά με τις απαντήσεις των ερωτηθέντων. 4

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ Η λαϊκή αγορά είναι μια υπαίθρια αγορά που παραδοσιακά πραγματοποιείται σε δρόμους ή πλατείες στην εκάστοτε πόλη. Παρόμοιες αγορές πραγματοποιούνται σε κλειστό χώρο και ονομάζονται bazzars. Οι λαϊκές αγορές υπάρχουν από την αρχαιότητα, όμως ο σκοπός τους ήταν διαφορετικός σε σχέση με τον σκοπό των σημερινών λαϊκών αγορών. Από την Αρχαία Αίγυπτο, όπου αγαθά και υπηρεσίες ανταλλάσσονταν σε διάφορες περιοχές της, στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας, Ρώμης και διάφορων αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών πόλεων, ανοιχτές αγορές όπου οι αρχαίοι εκτός από τις εμπορικές τους συναλλαγές, συναθροίζονταν και συζητούσαν για τα «κοινά», τις πολιτικές εξελίξεις και διάφορα φιλοσοφικά ζητήματα. Κατά την μεσαιωνική περίοδο, οι λαϊκές αγορές, σχεδόν όμοιες με την σημερινή τους μορφή, ήταν ο βασικός τρόπος αγοράς αγαθών, από τρόφιμα και ήδη πρώτης ανάγκης, σε είδη ρουχισμού και άλλα. (*Life in a Medieval City by Frances and Joseph Gies).Με τον ερχομό της βιομηχανικής εποχής, χωρίς να έχουν γίνει μεγάλες διαφορές στο λιανικό εμπόριο, οι λαϊκές αγορές συνεχίζονται να υπάρχουν σε διάφορα μέρη της γης. Αναλυτικότερα: Αγγλία: Οι λαϊκές αγορές υπάρχουν από τον μεσαίωνα στην μεγάλη Βρετανία. Πολλές εταιρίες όπως η Marks and Spenser, Tesco, New Look, ξεκίνησαν από τις λαϊκές αγορές και στην συνέχεια μεταπήδησαν σε καταστήματα. Οι σημερινές λαϊκές αγορές συνεχίζουν να πραγματοποιούνται στα ίδια μέρη που πραγματοποιούταν κατά τον μεσαίωνα. Hong Kong: Στο Hong Kong πραγματοποιούνται λαϊκές αγορές καθημερινά πλην των εθνικών εορτών. Οι λαϊκές αγορές στην αρχική τους μορφή ονομάζονταν Gaa si. Πλέον οι περισσότερες λαικές αγορές του Hong Kong έχουν αντικατασταθεί με supermarket και πολυκαταστήματα, και ορισμένες έχουν γίνει τουριστικές attractions. 5

6 Βόρεια Αμερική: Στην Βόρεια Αμερική οι λαικές αγορές ονομάζονται farmers markets και πωλούν κυρίως τοπικά γεωργικά αγαθά. Μέση Ανατολή: Οι λαικές αγορές στην μέση ανατολή και την βόρεια Αφρική ονομάζονται souq η souk. Ιστορικά τα souqs ήταν ανοιχτές αγορές που πραγματοποιούνταν εκτός πόλεως για να έχουν την δυνατότητα εισερχόμενα καραβάνια να σταματήσουν και να επιδείξουν τα εμπορεύματα τους. Τα souqs πραγματοποιούταν όποτε κατέφθανε ένα η πολλά καραβάνια. Στα souqs πέραν των αγοραπωλησιών, ήταν και τόπος δημοσίων σχέσεων. Αργότερα λόγω της ανάπτυξης των πόλεων και των αναγκών για αγορά εντός των πόλεων, τα souqs άρχισαν να πραγματοποιούνται στο κέντρο της εκάστοτε πόλης. Τουρκία: Οι λαικές αγορές στην Τουρκία ονομάζονται για συντομία Pazar και συνήθως παίρνουν το όνομα της ημέρας που πραγματοποιούνται, και διαρκούν από τις 5 το πρωί έως τις 6 το απόγευμα. Οι εμπορεύονται μεγάλη ποικιλία προϊόντων, από φρέσκα φρούτα και λαχανικά μέχρι ρούχα. Επίσης στην Τουρκία υπάρχουν μισάνοιχτες αλλά και κλειστές λαικές αγορές. Ελλάδα: Στον ελλαδικό χώρο, οι πρώτες σύγχρονες λαικές αγορές δημιουργήθηκαν από τον Ελευθέριο Βενιζέλο το έτος Η δημιουργία τους λειτούργησε ως κίνητρο για να βοηθήσει τους τοπικούς παραγωγούς γεωργικών προϊόντων να πωλούν τα φρέσκα τους προϊόντα στις τοπικές κοινωνίες χωρίς την ύπαρξη μεσαζόντων. 1.1 ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΣ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ Με τον όρο «Αγορά» στην οικονομική επιστήμη θεωρείται ένας υποτιθέμενος χώρος στον οποίο: Απαντάται η προσφορά και ζήτηση αγαθών ή παροχή υπηρεσιών Γίνεται συγκέντρωση συναλλασσόμενων εμπορικά 6

7 Ακόμα και το σύνολο των συναλλασσόμενων ή το κάθε είδος που προσφέρει ο καθένας ξεχωριστά θεωρείται αγορά. Πιο συγκεκριμένα λοιπόν με τον όρο «Λαϊκή Αγορά» εννοούμε την αγορά του λαού. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί βάση του σχετικού άρθρου ως μία γιορτή στην οποία γίνεται μία συνάρθρωση των ανθρώπων κάτι σαν πράξη στην οποία δίνεις και παίρνεις αγαθά ενώ ταυτόχρονα γίνεσαι και μέλος μιας ολοζώντανης κοινότητας. Στην σύγχρονη κοινωνία με τον όρο λαϊκή αγορά εννοούμε ένα μέρος στο οποίο γίνονται εμπορικές συναλλαγές. Η έννοια της λαϊκής αγοράς διαφέρει κατά πολύ από εκείνη της Δημοτικής ή Κοινοτικής αγοράς ή ακόμα και του θεσμού του κτηριακού συγκροτήματος συνεταιρισμού καταστηματαρχών. Με τον όρο «Λαϊκή Αγορά» χαρακτηρίζεται μία εβδομαδιαία υπαίθρια διοργάνωση στην οποία οι παραγωγοί πωλούν τρόφιμα σε χαμηλές τιμές, με βασικό σκοπό την προμήθευση του πληθυσμού με φρέσκα προϊόντα διατροφής. Η λαϊκή αγορά δίνει την δυνατότητα στον παραγωγό να προμηθεύσει τα παραγόμενα προϊόντα που διαθέτει άμεσα στον καταναλωτή. Επιπρόσθετα οι καταναλωτές μπορούν να αγοράσουν όχι μόνο γεωργικά τρόφιμα αλλά προϊόντα διατροφής και μη, όπως ψάρια, ρουχισμό λουλούδια και άλλα. Η λαϊκή αγορά διοργανώνεται συνήθως σε πλατεία ή σε δρόμο και διαρκεί συγκεκριμένες ώρες. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν φορητοί πάγκοι για την πώληση των προϊόντων οι οποίοι θα συναρμολογούνται το πρωί και θα αποσυναρμολογούνται με το τέλος της αγοράς. Με λίγα λόγια η «Λαϊκή Αγορά» αποτελεί μια συγκέντρωση όλων των παραγώγων για την ευκολότερη και την πιο οικονομική εξυπηρέτηση των καταναλωτών σε ότι έχει να κάνει με την παροχή φρέσκων αγαθών. Γ ια να λειτουργήσει μια λαϊκή αγορά και να υπάρξει στην κοινωνία υπάρχουν βασικές αρχές και κινήσεις που πρέπει να γίνουν από τους παραγωγούς βάση Νόμου και βάση των διατάξεων του ανάλογου Σωματίου. 7

8 1.2 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η λέξη Αγορά σημασιολογικά είναι ο τόπος αγοραπωλησίας και ετυμολογικά παράγεται από το ρήμα εγείρω, που σημαίνει συγκεντρώνω, συναθροίζω, και δήλωνε αρχικά τη συγκέντρωση των πολιτών των αρχαίων ελληνικών πόλεων σε κάποιο συγκεκριμένο τόπο με σκοπό να συζητηθούν δημόσια ή ιδιωτικά θέματα. Αυτή η συνάθροιση ονομάστηκε αργότερα "εκκλησία". Στη συνέχεια ο τόπος των δημόσιων αυτών συγκεντρώσεων εξελίχτηκε σε χώρο εμπορικών συναλλαγών. Η αγορά στην αρχή ήταν μόνο τόπος συγκέντρωσης ανθρώπων, όμως όπου συγκεντρώνονται άνθρωποι, ο τόπος δεν αργεί να γίνει και εμπορικών ανταλλαγών. Με τον τρόπο αυτό η αγορά απόκτησε άλλη έννοια. Έπαψε πια να είναι ο τόπος συγκέντρωσης μόνο, αλλά έγινε και ο τόπος των εμπορικών ανταλλαγών, έγινε δηλαδή το εμπορικό κέντρο της πόλης. Σήμερα η λέξη σημαίνει την εμπορική πράξη με την οποία μεταβιβάζεται η κυριότητα ενός πράγματος από τον πωλητή στον αγοραστή έναντι χρημάτων ή άλλου ανταλλάγματος, καθώς και τον τόπο όπου ανταλλάσσονται τα προϊόντα και συνήθως έχει αποκλειστικά και μόνο την έννοια του τόπου, όπου είναι δυνατό να βρεθούν τόσο ο αγοραστής, όσο και ο πωλητής και να ανταλλάξουν τα προϊόντα που έχει ο καθένας. Με την έννοια αυτή υπάρχει η αγορά στις πόλεις και στα χωριά, όπου συνήθως είναι ένας κεντρικός δρόμος. Βρισκόταν συνήθως σε διασταυρώσεις οδών, στο κέντρο των πόλεων κ.α. Για την εξυπηρέτηση των πολιτών στις εμπορικές τους συναλλαγές χτίστηκαν αργότερα στις αγορές διάφορα κτίρια και καταστήματα. Παράλληλα ανεγέρθηκαν δημόσια οικοδομήματα, κυρίως το Βουλευτήριο, καθώς και στοές, στήθηκαν αγάλματα και πολλές φορές εκεί λατρευόταν ο ιδρυτής της πόλης ή ο προστάτης θεός. Έτσι η αγορά έγινε, για τον αρχαίο κόσμο, το κέντρο της πολιτικής, θρησκευτικής και οικονομικής ζωής του. Κάτω από την πίεση της ανάγκης και για την αποσυμφόρηση της πολύπλευρης αποστολής της, η αγορά διαχωρίστηκε αργότερα σε δύο είδη, στο πολιτικοθρησκευτικό και το καθαρά οικονομικό κέντρο, σε διαφορετικούς χώρους. 8

9 Στη συνέχεια άρχισαν να γίνονται εκεί και τελετές, ιδιαίτερα γιορτές προς τιμή του ιδρυτή της πόλης. Έτσι τελικά η αγορά έφτασε να έχει τριπλή έννοια για τη ζωή της πόλης. Έγινε πλέον το κέντρο της κοινωνικής, της πολιτικής και της οικονομικής ζωής. Άρχισε δηλαδή να αποτελεί και το πιο ουσιαστικό κέντρο της πόλης, που γύρω του άρχισαν να χτίζονται όλο και περισσότερα σπίτια, ναοί κλπ. Αργότερα, άρχισαν να χτίζονται τα βουλευτήρια και άλλα σπουδαία κτίρια της πόλης. Από τις πιο ονομαστές αγορές της αρχαίας Ελλάδας θα πρέπει να αναφέρουμε την αγορά της Αθήνας που είναι και η πιο γνωστή, ακόμη την αγορά της Κορίνθου και από τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας ξεχώριζαν οι αγορές της Πριήνης, της Μαγνησίας και Μιλήτου. Στη Μίλητο, εκτός από την κύρια αγορά, υπήρχε και μια ακόμη, πιο μικρή από την πρώτη, που βρισκόταν στη δυτική περιοχή της πόλης. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί και σαν το πρώτο δείγμα αποκέντρωσης και δημιουργίας και άλλων κέντρων μέσα στην ίδια πόλη, κέντρων που θα μπορούσαν να είναι κυρίως εμπορικά και κοινωνικά, ενώ το πολιτικό κέντρο θα παράμενε ένα πρέπει ακόμη να αναφερθεί και η αγορά Αφροδισιάδας που θεωρείται σαν η πιο μεγαλοπρεπής από όλες τις άλλες. Η συνήθεια της αγοράς συνεχίστηκε και την εποχή της Ρώμης. Το αντίστοιχο της ελληνικής αγοράς ονομαζόταν Φόρουμ (FORUM). Με τη διαφορά ότι η αγορά, όσο περνά ο καιρός και η πόλη εξελίσσεται, χάνει τον αρχικό της χαρακτήρα και μετατρέπεται αποκλειστικά πια σε εμπορικό κέντρο. Το χαρακτήρα αυτό αρχίζει ν' αποκτά στη ρωμαϊκή εποχή, ενώ στο Βυζάντιο έχει αποκλειστικά πια χαρακτήρα του εμπορικού κέντρου. Με την πάροδο του χρόνου και όταν οι κοινωνίες άρχισαν να προσλαμβάνουν την έννοια της πόλης-κράτους και στη συνέχεια κράτους όπως εξελίχθηκε στη μορφή που παρουσιάζονται σήμερα σε συνάρτηση με το αυξανόμενο εμπόριο που έλαβε διεθνή χαρακτήρα η ανάγκη της κρατικής πλέον παρέμβασης για τη ρύθμιση των κυριότερων συναφών ζητημάτων κατέστη περισσότερο αναγκαία. Και αυτό ήταν φυσικό επακόλουθο αφού δεν θα μπορούσαν τα οργανωμένα κράτη να αγνοήσουν την ποιοτική και ποσοτική απόδοση των καλλιεργειών των εδαφών τους όταν μάλιστα έχει να κάνει σε 9

10 μεγάλο βαθμό τόσο με την διατροφή του πληθυσμού όσο και κατ επέκταση με την γενικότερη οικονομική ανάπτυξή τους. Στην Ελλάδα ο θεσμός των λαϊκών αγορών καθιερώθηκε επί Ελευθερίου Βενιζέλου το έτος Η παγκόσμια κρίση του 1929 είχε αντίκτυπο και στην ελληνική οικονομία αν και με μικρή καθυστέρηση. Το δημόσιο χρέος εκτοξεύθηκε, η δραχμή υπέστη άγριες κερδοσκοπικές επιθέσεις. Ο Βενιζέλος για να καλοπιάσει τους ξένους δανειστές εφάρμοσε σκληρή λιτότητα, απέλυσε δημοσίους υπαλλήλους, εκποίησε τις υποδομές σε ξένες επιχειρήσεις. Μάλιστα, για να προλάβει τις απεργίες είχε φροντίσει να ψηφίσει τον Ιούλη του 1929 το νόμο Περί μέτρων προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών ο οποίος είχε στόχο τη δίωξη των κομμουνιστών, των αναρχικών και την καταστολή των συνδικαλιστικών κινητοποιήσεων. Οι πολίτες είδαν την αγοραστική τους δύναμη να συρρικνώνεται. Το 1929, για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη ακρίβεια των τροφίμων, ο Βενιζέλος εγκαθίδρυσε το θεσμό της λαϊκής αγοράς στην Αθήνα, τον Πειραιά και την Πάτρα. Έδωσε με αυτό τον τρόπο στους αγρότες την ευκαιρία να πουλήσουν τα προϊόντα τους στα μεγάλα αστικά κέντρα και στους καταναλωτές τη δυνατότητα να βρουν προϊόντα σεκαλύτερεςτιμές. Πλην όμως αντέδρασαν οι άμεσοι θιγόμενοι. Οι Ομοσπονδίες Επαγγελματιών Αθηνών, Πατρών και Πειραιώς με υπόμνημα τους ζήτησαν από τον Βενιζέλο την κατάργηση των λαϊκών αγορών. Με νεκρωμένα τα καταστήματα τους και αδυνατώντας να ανταγωνιστούν τους απαλλαγμένους από ενοίκια, φόρους και άλλες δαπάνες μεταπράτες, έβλεπαν με πανικό να χάνουν το αγοραστικό τους κοινό εν μέσω κρίσης και μάλιστα από κάποιους οι οποίοι δεν πουλούσαν φθηνότερα ή καλύτερης ποιότητας τρόφιμα. Τρία χρόνια αργότερα, ιδρύθηκε το Ταμείο Λαϊκών Αγορών. Οι λαϊκές αγορές από τότε που καθιερώθηκαν μέχρι να φτάσουν στη σημερινή τους μορφή, πέρασαν από πολλά στάδια εξέλιξης. 10

11 Η λειτουργία τους αρχίζει από το έτος 1932 με την ίδρυση του Ταμείου Λαϊκών Αγορών (Ν. 5647/1932 ΦΕΚ 308 Α). Στη συνέχεια το έτος 1938 με τον Α.Ν. 1470/1938 (ΦΕΚ 42 Α) θεσμοθετήθηκε ο Οργανισμός του Ταμείου Λαϊκών Αγορών Αθηνών Πειραιώς και Περιχώρων ως Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου (Ν.Π.Δ.Δ.) υπό την εποπτεία του τότε Υφυπουργείου Αγορανομίας με αρμοδιότητα στην περιοχή τέως Δ/σης Πρωτευούσης. Με την ίδια νομική μορφή δηλαδή ως Ν.Π.Δ.Δ. λειτουργεί μέχρι και σήμερα αλλά έχει μετονομασθεί σε ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ ΑΘΗΝΑΣ- ΠΕΙΡΑΙΑ (Ν. 3190/2003 άρθρο 6 παρ. 3 ΦΕΚ 249 Α ) και οι αρμοδιότητες του Οργανισμού εκτείνονται στην χωρική αρμοδιότητα της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Αθήνας-Πειραιά. Ο Οργανισμός Λαϊκών Αγορών Αθήνας-Πειραιά (Ο.Λ.Α.Α.Π.) είναι αυτοχρηματοδοτούμενος Οργανισμός με κοινωφελή χαρακτήρα και δεν επιβαρύνει τον Κρατικό Προϋπολογισμό. Από την λειτουργία του θεσμού στην περιοχή της τέως Δ/σης Πρωτευούσης λειτουργούσαν 44 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία, οι δε οργανικές θέσεις του Προσωπικού σύμφωνα με τον Α. Ν. 1470/38 ήταν 67. Το έτος 1967 λειτουργούσαν 67 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία Το έτος 1974 λειτουργούσαν 82 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία Το έτος 1980 λειτουργούσαν 112 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία Το έτος 1995 λειτουργούσαν 167 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία Το έτος 2004 λειτουργούν 180 λαϊκές αγορές εβδομαδιαία Με την πάροδο των ετών παρατηρείται μια σταθερή προοδευτική αύξηση των λαϊκών αγορών δικαιοδοσίας του Οργανισμού (πρώην Ταμείου Λαϊκών Αγορών) συναρτώμενη με την πληθυσμιακή αύξηση του καταναλωτικού κοινού και με την παράλληλη αύξηση των θέσεων εργασίας των πωλητών (επαγγελματιών και παραγωγών) ο αριθμός των οποίων από ελάχιστος που ήταν στην αρχή σήμερα ανέρχεται περίπου στις 8000.Η αύξηση αυτή τόσο των λαϊκών αγορών όσο και των προερχομένων σε αυτές πωλητών οδήγησε και στη σταδιακή αύξηση του προσωπικού του Οργανισμού.Έτσι από 67 οργανικές θέσεις που ήταν στην αρχή (το έτος 1938) αυξήθηκαν σε 101 μέχρι το έτος 1987 και σε 11

12 147 με το Π.Δ. 489/87 (ΦΕΚ 226/ τεύχος πρώτο). Οι επαγγελματίες πωλητές που πλαισιώνουν τις λαϊκές αγορές δικαιοδοσίας του Οργανισμού αντασφαλίζονται μέσω αυτού στο Ι.Κ.Α. σύμφωνα με το Ν.Δ. 78/1973 (ΦΕΚ156Α/ ) και ο Οργανισμός υπέχει έναντι τούτων (των πωλητών ) τις κατά την κείμενη νομοθεσία ευθύνες εργοδότη. Το πνεύμα του θεσμού των λαϊκών αγορών είναι να βοηθηθούν οι παραγωγικές κυρίως δυνάμεις της χώρας (αγροτική, βιοτεχνική, οικοτεχνική κλπ) ώστε να μπορούν διαθέτοντας τα προϊόντα των απευθείας στην αγορά, χωρίς δηλαδή την διαμεσολάβηση μεσαζόντων να ενισχύουν το εισόδημα των και ταυτοχρόνως να προωθούν την παραγωγή των. Σε δεύτερο επίπεδο έρχεται η εξυπηρέτηση των μικροπωλητών οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν τις οικονομικές δυνατότητες να ανοίξουν ένα κανονικό εμπορικό κατάστημα γι αυτό και υπάρχουν και κοινωνικά κριτήρια στα οποία όμως ισχύουν ποσοστώσεις. Τα κοινωνικά κριτήρια αφορούν αναπήρους, πολυτέκνους και κατ εξαίρεση Βορειοηπειρώτες και παλιννοστούντες Ποντίους εξ πρώην ΕΣΣΔ με συγκεκριμένο όμως σκοπό την πώληση των οικοσκευών των. Σε καμία βεβαίως περίπτωση δεν αναφέρεται κάπου ότι μπορούν λαθρομετανάστες να πουλάνε χωρίς παραστατικά και χωρίς ταμειακές μηχανές. Ακόμη και για τους παλιννοστούντες προβλέπεται ότι θα τοποθετούνται στις παρυφές των λαϊκών αγορών και η άδεια έχει πεπερασμένο χρονικό ορίζοντα. Κυρίαρχο ρόλο στο πνεύμα των λαϊκών αγορών έχουν οι παραγωγοί δηλαδή η οικονομική αποκέντρωση. Οι εμπορικές δραστηριότητες των μικροπωλητών ήταν παρεπόμενες και συμπληρωματικές. Δεν στήθηκαν οι λαϊκές για τους επαγγελματίες εμπόρους αλλά αυτοί λειτουργούν συμπληρωματικά στον ρόλο της Λαϊκής Αγοράς και μάλιστα σε μία εποχή που τα διακινούμενα προϊόντα των μικροπωλητών ήταν ελληνικής προελεύσεως. Κάποτε είχαμε και κλωστοϋφαντουργία και νηματουργία και οι κάλτσες, τα μπλουζάκια και άλλα που αγόραζε κάποιος «από το πανέρι» όπως λέγαμε, ήταν κυρίως ελληνικής κατασκευής. 12

13 Ας δούμε την σημερινή μορφή των Λαϊκών Αγορών : Γεωγραφία - Εγκαταστάσεις Σε όλες τις βασικές πόλεις της Ελλάδος οι λαϊκές αγορές στήνονται σε δρόμους σε κάθε γειτονιά μια φορά την εβδομάδα με κυλιόμενο πρόγραμμα. Προϊόντα - Προέλευση - Ποιότητα - Έλεγχος Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένας πραγματικός έλεγχος στα προϊόντα η στους πωλητές στις λαϊκές, πέραν ότι του τυπικά έχουν προσκομίσει τα απαιτούμενα δικαιολογητικά στον ΟΛΑΑΠ. Δηλαδή αφού κάποιος τυπικά πληρεί τις προδιαγραφές είναι μετά ελεύθερος να εμπορευτεί όσο θέλει και από που θέλει χωρίς να υπάρχει κανένας έλεγχος των ποσοτήτων που διακινεί η της προέλευσης των προϊόντων. Πωλητές ή μεσάζοντες Για την έκδοση άδειας απαιτούνται 14 δικαιολογητικά, κάποια από τα οποία είναι περιττά και χρόνος περίπου 1,5 με 2 μηνών, συνεπώς κανείς παραγωγός δεν έχει τόσο χρόνο να ξοδέψει μακριά από τα χωράφια του για να πάρει την άδεια. Δημιουργούνται προβλήματα όταν οι παραγωγοί θέλουν να θεωρήσουν την άδεια τους ανά εξάμηνο, για την πώληση των προϊόντων τους σε διαφόρους νομούς. Δεν μπορεί ένας παραγωγός να προσέρχεται σε 6 λαϊκές την εβδομάδα. Διότι χρειάζεται χρόνο να καλλιεργήσει τα κτήματα του. Στην ουσία έχει μετατραπεί σε έμπορο, δεδομένου ότι τα οπωροκηπευτικά προϊόντα συλλέγονται δύο φορές την εβδομάδα και η παραγωγή είναι 4-6 μήνες τον χρόνο. Αλλά αν η παραγωγική σαιζόν στην χώρα για κάθε προϊόν είναι συνολικά 4-6 μήνες το χρόνο, τότε λογικά κάθε παραγωγός δεν μπορεί να έχει παραγωγή κάποιου είδους πάνω από 4 μήνες ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι ένας πραγματικός παραγωγός μπορεί μέσα σε ένα εξάμηνο να λάβει μέρος σε μια λαϊκή αγορά το πολύ 2Χ4Χ4=32 φορές για κάθε ένα προϊόν στο μποστάνι του. Οι παραγωγοί που πάνε στις λαϊκές είναι και οι 13

14 επαγγελματίες πωλητές (έμποροι) Ούτε δηλαδή το 0,03% του αγροτικού δυναμικού της χώρας (που είναι 2.7 εκατομμύρια) δεν εκπροσωπείται στις λαϊκές αγορές Αθήνας και Θεσσαλονίκης. Ακόμα και όμως αν υποθέσουμε ότι οι παραγωγοί θα βρεθούν δίπλα σε εμπόρους τελικά το φαινόμενο είναι οι παραγωγοί να αυξάνουν τις τιμές τους στο επίπεδο των τιμών των εμπόρων γιατί κατά αυτόν τον τρόπο θα βγάλουν καλύτερο μεροκάματο και αυτοί. Η πράξη μας δείχνει ότι όταν εκλείψουν οι έμποροι στην λαϊκή οι τιμές αυτόματα πέφτουν έως 30%. Οι τιμές στις λαϊκές καθορίζονται από το παζάρι. Δηλαδή δεν είναι προκαθορισμένες και είναι όπου ο πωλητής δει ότι μπορεί να πουλήσει το προϊόν του καλύτερα. Οι έμποροι στις λαϊκές πωλούν τα χειρότερης ποιότητας εισαγόμενα είδη (κουβέρτες, ρούχα κλπ) και πλέον τα ελληνικής παραγωγής αντικείμενα σπανίζουν. (καθώς ούτε στα βιοτεχνικά είδη εκπροσωπούνται παραγωγοί). Για την ακρίβεια είναι αδύνατο λόγω προϋποθέσεων αδείας για μια Ελληνική βιομηχανία/βιοτεχνία να πωλεί προϊόντα στην λαϊκή. Μπορεί οι παραγωγοί-λιανοπωλητές στις λαϊκές αγορές να μην είναι ικανοποιημένοι από τις τιμές που πωλούνται τα προϊόντα τους, ωστόσο, οι ίδιοι οι καταναλωτές έχουν κάποιο όφελος από λαϊκές αγορές, οι οποίες μάλιστα «αποτελούν άμυνα» για το πορτοφόλι τους, το οποίο επηρεάζεται θετικά και βγαίνουν κερδισμένοι από τις αγορές που πραγματοποιούν στις λαϊκές αγορές. Ωστόσο αγοράζουνε προσεχτικά και τα απαραίτητα για να ικανοποιήσουνε τις οικογενειακές ανάγκες. Πράγματι, οι τιμές στις λαϊκές αγορές διαφέρουν από αυτές των υπεραγορών και αυτό είναι κοινή διαπίστωση όλων. Στη λαϊκή, τα προϊόντα είναι πάντα φρέσκα και καλύτερα ποιοτικά, ειδικά το πρωί. Κατηγορίες Πωλητών Στις Ελληνικές λαϊκές αγορές υπάρχουν δύο κατηγορίες πωλητών: Οι παραγωγοί οι οποίοι είναι αυτοί που διαθέτουν προς πώληση τα προϊόντα που παράγουν οι ίδιοι (φρούτα, λαχανικά, μέλι) και οι επαγγελματίες που αγοράζουν τα προϊόντα και τα πωλούν, από διάφορες πηγές χωρίς απαραιτήτως να είναι οι ίδιοι οι παραγωγοί τους. Ο κάθε πωλητής λαϊκών αγορών πρέπει να έχει αναρτήσει μια πινακίδα η οποία 14

15 να αναγράφει το ονοματεπώνυμό του, τη Λαϊκή Αγορά στην οποία ανήκει και τις λέξεις Παραγωγός, Αγρότης ή Επαγγελματίας ανάλογα με το τι είναι. Στην Ελλάδα οι λαϊκές αγορές αποτελούν επίσης παράδοση για πολλές, αν όχι όλες τι πόλεις. Άσκηση του επαγγέλματος Γ ια την άσκηση του επαγγέλματος πωλητή στις λαϊκές αγορές απαιτείται ειδική άδεια, οι προϋποθέσεις της οποίας καλύπτονται από τον Νόμο και είναι διαθέσιμες στον ιστοτόπο του Εμπορικού Συλλόγου Αθηνών. Βάση της ισχύουσας Νομοθεσίας επιτρέπεται η πώληση σε Λαικές Αγορές ειδών παντοπωλείου, νωπών ή κατεψυγμένων πουλερικών, αλλαντικών σε ολόκληρα τεμάχια και άλλων τροφίμων, εφόσον τούτο δεν απαγορεύεται από τις διατάξεις άλλης σχετικής νομοθεσίας και συντρέχουν οι κατωτέρω υγειονομικοί όροι και προϋποθέσεις: α. Για τον σκοπό αυτόν θα χρησιμοποιούνται ειδικά διασκευασμένα οχήματα, αυτοκίνητα ή ρυμουλκούμενα, με κλειστό αμάξωμα εμβαδού τουλάχιστον 5 τμ των οποίων η χρήση για άλλους σκοπούς απαγορεύεται. β. Οι εσωτερικές επιφάνειες των τοιχωμάτων και του δαπέδου του αμαξώματος θα είναι αδιαπότιστες και λείες. Αν τα τοιχώματα έχουν επενδυθεί με λαμαρίνα ή ξύλο, οι επιφάνειες τούτων θα είναι απαραίτητα ελαιοχρωματισμένες. γ. Αν γίνεται χρήση νερών, θα υπάρχει κλειστή δεξαμενή ή δοχείο, ανάλογης με την ποσότητα του χρησιμοποιούμενου νερού χωρητικότητας, προοριζόμενη για τη συγκέντρωση των ακάθαρτων νερών. Η δεξαμενή αυτή ή το δοχείο θα αδειάζει, όταν γεμίζει, στο πλησιέστερο φρεάτιο του δικτύου υπονόμων ή σε βόθρο. Αν ο όγκος των ακάθαρτων νερών είναι μεγάλος, συνιστάται η δεξαμενή να είναι ρυμουλκούμενη. δ. Θα υπάρχει υαλόφρακτη προθήκη για την προστασία των τροφίμων, που τρώγονται όπως έχουν από τις μύγες, τον κονιορτό και άλλες ρυπάνσεις και μολύνσεις. 15

16 ε. Τα αναλλοίωτα τρόφιμα θα διατηρούνται σε κατάλληλα ψυγεία, είτε ηλεκτρικά, τα οποία θα συνδέονται με το δίκτυο της ΔΕΗ ή με ιδιαίτερη γεννήτρια ή θα είναι τέτοιας τεχνολογίας, ώστε να αποθηκεύουν την απαραίτητη ψύξη κατά την επί ορισμένο χρόνο σύνδεσή τους με το δίκτυο της ΔΕΗ, είτε θα λειτουργούν με άλλο είδος ενέργειας (υγραέριο, πετρέλαιο κ.τ.λ.). Τα οχήματα πωλήσεως κατεψυγμένων προϊόντων θα διαθέτουν ψυγείο καταψύξεως. Γ ενικά, οι σχετικές με τη συντήρηση των αναλλοίωτων τροφίμων διατάξεις της παρούσας και άλλων Υγειονομικών Διατάξεων, Δ/των κλπ. εφαρμόζονται και στα κινητά καταστήματα των Λαϊκών Αγορών. στ. Θα υπάρχουν τα απαραίτητα εργαλεία, σκεύη και συσκευές, τα οποία θα διατηρούνται σε καλή κατάσταση και καθαρά. Το χρησιμοποιούμενο για την περιτύλιξη των τροφίμων χαρτί θα είναι αμεταχείριστο και καθαρό και γενικά θα πληρεί τους όρους, που καθορίζει η παρ. 16 του άρθρου 43 της παρούσας. ζ. Αν η Υγειονομική Υπηρεσία κρίνει ότι η φύση και ο τρόπος διαθέσεως των πωλούμενων τροφίμων απαιτούν πλύσιμο των οργάνων χειρισμού τούτων και συχνά πλύσιμο των χεριών των πωλητών (π.χ. ενδεχομένως πώληση τυροκομικών προϊόντων, εφόσον τούτο επιτρέπεται από τη σχετική νομοθεσία για τις Λαικές Αγορές), μπορεί να επιβάλει την ύπαρξη στα ανωτέρω οχήματα ειδικής κλειστής υδαταποθήκης, χωρητικότητας 1/2 κ.μ περίπου και νιπτήρα για το πλύσιμο των χεριών και εργαλείων. Μετά το τέλος της εργασίας το νερό, που απέμεινε στη δεξαμενή, θα απορρίπτεται. η. Γ ενικά, το εσωτερικό των ανωτέρω οχημάτων, τα ψυγεία, οι προθήκες κλπ. θα πρέπει να διατηρούνται απόλυτα καθαρά. θ. Τα κινητά καταστήματα του παρόντος άρθρου δεν επιτρέπεται να διαθέτουν είδη άσχετα με τα τρόφιμα, με εξαίρεση τα κινητά παντοπωλεία, τα οποία μπορεί να διαθέτουν σε μικρές ποσότητες και είδη καθαρισμού, αποσμητικά χώρων, εντομοκτόνα σε πραγματικά αεροστεγείς συσκευασίες και είδη Κρατικού Μονοπωλίου, εφόσον θα είναι τοποθετημένα στη μια πλευρά του αμαξώματος και δεν 16

17 απαγορεύεται τούτο από τη σχετική νομοθεσία του Υπουργείου Εμπορίου. Γ ια τη χρήση των οχημάτων πωλήσεως ψαριών και άλλων αλιευμάτων, νωπών ή κατεψυγμένων και γενικότερα για τις συνθήκες πωλήσεως των ειδών τούτων στις Λαικές Αγορές, εφαρμόζονται οι σχετικές διατάξεις της Κτηνιατρικής Νομοθεσίας. Γενικά, ο πωλητής νωπών ψαριών και άλλων αλιευμάτων οφείλει να φροντίζει ώστε: Κατά την έκθεση του, είτε βρίσκονται μέσα σε ανοικτά κιβώτια (τελάρα), είτε είναι τοποθετημένα πάνω σε πάγκους να μη διακόπτεται η συντήρησή τους με ικανή ποσότητα τριμμένου πάγου και να μην εκθέτονται στις ηλιακές ακτίνες. Τα νερά, που προέρχονται από το λιώσιμο του πάγου, να διοχετεύονται με σωλήνα σε ειδική κλειστή δεξαμενή, όπως ορίζεται στο σημείο γ της παραγράφου. Η απόρριψη των υγρών στην επιφάνεια του εδάφους απαγορεύεται. Για τη λειτουργία κινητού καταστήματος του παρόντος άρθρου, απαιτείται άδεια της οικείας Αστυνομικής Αρχής του τόπου κατοικίας του κατόχου του, εκδιδόμενη σύμφωνα με τις σχετικές Αστυνομικές Διατάξεις περί υπαιθρίων επαγγελμάτων και κατόπιν βεβαιώσεως της αρμόδιας Υγειονομικής Υπηρεσίας. Στην άδεια λειτουργίας του κινητού καταστήματος θα αναγράφονται το ονοματεπώνυμο και η διεύθυνση κατοικίας του κατόχου του, τα επιτρεπόμενα να προσφέρονται είδη και ο αριθμός κυκλοφορίας του οχήματος. Αν το όχημα είναι ρυμουλκούμενο, στην ανωτέρω άδεια θα αναφέρεται ο αριθμός εγκρίσεως του τύπου του από την αρμόδια Υπηρεσία Συγκοινωνιών και ο αριθμός, που έχει χαραχθεί σ αυτό από τον κατασκευαστή του. Στο εξωτερικό του οχήματος θα αναγράφονται το ονοματεπώνυμο και η διεύθυνση κατοικίας του κατόχου του, καθώς και ο αριθμός της άδειας λειτουργίας τούτου. Για τη μεταφορά οπωροκηπευτικών από τους τόπους παραγωγής τους στις Λαικές Αγορές ή σε άλλους χώρους διαθέσεως τους και για τις συνθήκες εκθέσεως και πωλήσεως τούτων δεν θέτονται περιορισμοί, ούτε απαιτείται για τον σκοπό αυτόν η αναφερόμενη ειδική άδεια. 17

18 Αν από την ισχύουσα σχετική νομοθεσία του Υπουργείου Εμπορίου επιτρέπεται η προσφορά καφέ και αναψυκτικών ποτών στους χώρους των Λαϊκών Αγορών, για τον σκοπό αυτό θα χρησιμοποιούνται ειδικά οχήματα, που θα πληρούν τους όρους των κινητών καντινών. Κάθε πωλητής σε Λαϊκή Αγορά είναι απαραίτητο να φροντίζει για την καθαριότητα του τομέα του και για την προσωρινή φύλαξη των κάθε είδους απορριμμάτων σε ειδικές πλαστικές σακούλες, οι οποίες μετά το τέλος της εργασίας, αφού δεθούν καλά, θα παραδίδονται στο Συνεργείο Καθαριότητας του Δήμου ή της Κοινότητας. Οι πωλητές κάθε είδους τροφίμων σε Λαικές Αγορές θα είναι καθαροί και θα έχουν εφοδιασθεί με βιβλιάριο υγείας. Επιστροφή στη λαϊκή αγορά Κάποτε στη λαϊκή αγορά γινόταν το αδιαχώρητο. Από τις πρώτες πρωινές ώρες, ο κόσμος έτρεχε για να επιλέξει τα καλύτερα φρούτα και φθαρτά για το σπίτι του. Στη συνέχεια, όμως, με τη λειτουργία των σύγχρονων υπεραγορών, αρκετοί άλλαξαν συνήθειες και η κοσμοσυρροή που υπήρχε παλαιά στις λαϊκές αγορές μειώθηκε κατά πολύ. Λίγο οι χώροι στάθμευσης στις μεγάλες πόλεις, λίγο οι ελκυστικές προσφορές των υπεραγορών με τις οποίες ο καταναλωτής «βομβαρδίζεται» καθημερινά με τις διαφημίσεις και τις συμφέρουσες τιμές, οι λαϊκές αγορές άρχισαν να αργοπεθαίνουν και μαζί τους κι εκείνα τα μικρά συνοικιακά μπακάλικα. Πόσο θα μπορούσαν να αντέξουν οι λαϊκές αγορές από την πίεση που δέχονταν από τις σύγχρονες υπεραγορές με το συνεχή ανταγωνισμό και τη νέα τάξη πραγμάτων που δημιουργείτο; Ήταν το ερώτημα που βασάνιζε παραγωγούς και λιανοπωλητές, που έβλεπαν το εισόδημά τους να μειώνεται χρόνο με το χρόνο. Κι όμως, όλες οι λαϊκές αγορές, άντεξαν στην πίεση του χρόνου και στη σκληρή «κόντρα» τους με τις σύγχρονες υπεραγορές και συνεχίζουν να λειτουργούν. Η λαϊκή αγορά δεν είναι μόνο ανάγκη αλλά και παράδοση που πρέπει να διατηρηθεί και αυτό συμβαίνει σήμερα. Αργά, αλλά σταθερά, κερδίζει το 18

19 χαμένο έδαφος στη «μάχη» με τις υπεραγορές, με τον κόσμο να βγαίνει ξανά στο κυνήγι των πιο φθηνών, αλλά και των πιο ποιοτικών προϊόντων που διατίθενται στις λαϊκές αγορές κατευθείαν από την παραγωγή στην κατανάλωση, αλλά και όπου οι τιμές διαφέρουν από αυτές των υπεραγορών. Στην ανάγκη αυτή οδηγήθηκαν οι καταναλωτές από τις απανωτές αυξήσεις σε αγαθά πρώτης ανάγκης, που επιβλήθηκαν τα τελευταία χρόνια και που έχουν επηρεάσει αρνητικά το βαλάντιο του Έλληνα καταναλωτή και οικογενειάρχη, ο οποίος τώρα είναι «κουμπωμένος» και ιδιαίτερα προσεκτικός στις αγορές του, μιας και η ακρίβεια έγινε αισθητή στις τσέπες του. Ίσως αυτός να είναι ο λόγος που, τον τελευταίο καιρό, παρατηρείται μια ιδιαίτερα αυξημένη κινητικότητα στις λαϊκές αγορές. Ταυτόχρονα όμως διατήρηση μέρους της παράδοσης με ηλικιωμένους-ες από τα γύρω χωριά να πουλούν γνήσια και νόστιμα προϊόντα (αυγά, φασόλια, καρύδια, μέλι, κεράσια, αχλάδια κ.λπ.) αποτελεί πάντα πρόκληση-πρόσκληση για ερασιτέχνες και επαγγελματίες φωτογράφους και «ξαφνιάζει» ευχάριστα περαστικούς και τουρίστες που ζουν σήμερα στην ψυχρή ατμόσφαιρα των σούπερ-μάρκετ και της τυποποίησης. 1.3 ΣΤΟΧΟΙ ΛΑΙΚΩΝ ΑΓΟΡΩΝ Οι λαϊκές αγορές καλύπτουν τις ανάγκες σχεδόν όλων των κοινωνικών στρωμάτων του Λεκανοπεδίου τόσο από πλευράς προσφοράς όσο και από πλευράς ζήτησης. Η παρουσία εκατοντάδων πάγκων είναι το καλύτερο εχέγγυο που έχει στη διάθεσή του ο καταναλωτής για τον ανταγωνισμό ο οποίος έχει ως αποτέλεσμα την όσο το δυνατόν χαμηλότερη τιμή των προϊόντων, που διατίθενται καθώς και την τεράστια ποικιλία από την οποία οι καταναλωτές μπορούν να διαλέξουν αυτά που τελικά θα αγοράσουν. Σήμερα όμως η κατάσταση στις λαϊκές αγορές εμφανίζεται τραγική περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Στόχος των λαϊκών αγορών είναι να ενισχύσει τον Έλληνα παραγωγό κατεβάζοντας τις τιμές για τους καταναλωτές έτσι ώστε να αποθαρρύνει τις εισαγωγές και να εξαφανίσει τους μεσάζοντες. Ο θεσμός αυτός εκ των πραγμάτων έχει αποδειχθεί ότι είναι απαραίτητος για το κοινωνικό 19

20 σύνολο, ιδιαίτερα για τις οικονομικά ασθενέστερες τάξεις και χρήσιμος για την πολιτεία, λόγω της σοβαρής επίδρασής του στη διαμόρφωση του τιμάριθμου, παροχή στους καταναλωτές φθηνών και ποιοτικών προϊόντων και την άμεση διάθεση της παραγωγής γεωργικών προϊόντων στην κατανάλωση. Αρκετοί παραγωγοί άρχισαν να σκέφτονται με άλλο μάτι την ίδια τους την παραγωγή. Οργανώθηκαν ή ετοιμάζουν να οργανωθούν σε ομάδες για να καλύψουν τις ανάγκες «ζήτησης» αυτής της μορφής διάθεσης των προϊόντων τους και όχι σύμφωνα με τις παρακινήσεις των εμπόρων και της αγοράς πωλούν και εισπράττουν την αξία του μόχθου τους χωρίς της μεσολάβηση των μεσαζόντων κάτι το οποίο αποδεικνύεται ένα δυνατό και ισχυρό κίνητρο για την οργάνωσή τους. Παράγουν ποιοτικά προϊόντα καθώς, εκτός των άλλων, ελέγχονται όχι από ένα απρόσωπο δημόσιο ή ιδιωτικό μηχανισμό ελέγχου αλλά από τα ίδια τα κινήματα αλληλεγγύης. Κάθε παρατυπία, κάθε απόπειρα κερδοσκοπίας ή εκβιασμού στοιχίζει την ενημέρωση όλων των κινήσεων πανελλαδικά και το κίνδυνο αποκλεισμού τους από τα δίκτυα διανομής. Το κίνημα βρίσκει τρόπους να αυτοπροστατεύεται. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι οι Έλληνες ξοδεύουν πάνω από 2,5 δις ευρώ κάθε χρόνο για περισσότερους από 5,7 εκατ. τόνους φρούτων και λαχανικών που καταναλώνουν. Η επίσκεψη στην λαϊκή αγορά παραμένει μια από τις αγαπημένες συνήθειες των ελλήνων, αφού απορροφά το 50% του ετήσιου τζίρου των φρούτων και το 55% του ετήσιου τζίρου των λαχανικών. Αν και κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας τα σουπερμάρκετ κατόρθωσαν να γίνουν ένα εναλλακτικό όσο και ισχυρό κανάλι διακίνησης φρούτων και λαχανικών, υπολείπονται αρκετά από τις λαϊκές αγορές, που αποσπούν ποσοστό μεγαλύτερο του 50% του ετήσιου τζίρου, διότι οι καταναλωτές αναγνωρίζουν ότι στις Λ.Α. η ποικιλία είναι μεγαλύτερη, η ποιότητα πολύ καλύτερη και σε πιο συμφέρουσες τιμές. Στο χώρο των λαϊκών αγορών ως γνωστό δραστηριοποιούνται και επιβιώνουν χιλιάδες οικογένειες έντιμων και εργατικών πολιτών συνεισφέροντας τα μέγιστα στην εθνική οικονομία, αλλά και στους συμπολίτες μας με φθηνά και ποιοτικά προϊόντα. 20

21 ΚΕΦ ΑΛΑΙΟ 2Ο: ΠΡΟΣΦ ΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟ ΤΙΚ Ο ΤΟΜΕΑ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια η γεωργία στην Ελλάδα δραστηριοποιείτε σε ένα πολιτικό περιβάλλον το οποίο δέχεται συχνές αλλαγές, χαρακτηριζόμενο, κυρίως, από τη ριζική αλλαγή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, που ξεκίνησε το 2003 και εφαρμόστηκε στη χώρα μας το 2006, αλλά και από τις συνεχείς πολιτικές και διαχειριστικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν στην πορεία, από το 2008 και μετά, πριν αρχίσει η πτώση της κατάστασης, στον αγροτικό τομέα ήδη υπήρχε μεγάλη μείωση στο αγροτικό εισόδημα, σημαντική απώλεια στην αξία της φυτικής, κυρίως, παραγωγής και πτώση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας. Η άσχημη αυτή τροπή που έπαιρναν τα πράγματα στον αγροτικό τομέα, πέραν των συνεπειών της ΚΑΠ, συνδέθηκε και με τις άσχημες καιρικές συνθήκες που κυριαρχούσαν το 2006 και 2007, με την μείωση των επενδύσεων στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας, με την αύξηση του κόστους παραγωγής, αλλά και με την έντονη και διαρκή πίεση που δέχθηκε - και συνεχίζει να δέχεται, το αγροτικό εισόδημα, εξαιτίας της ασυδοσίας που υπερισχύει και υπάρχει στην αγορά. Επίσης, στον αγροτικό τομέα έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο και η παγκόσμια οικονομική κρίση η όποια ξεκίνησε από το 2009 και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα με σημαντική πτώση και επίδραση στην ελληνική οικονομία δημιουργώντας πολλά προβλήματα που βάζουν σε μεγάλο κίνδυνο τη βιωσιμότητα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων του αγροτικού τομέα αφού αυξάνεται το κόστος χρηματοδότησης και μειώνεται το αγροτικό εισόδημα. Επιπλέον, κατά την περίοδο της ύφεσης στην οικονομία,έχουν αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό τα επιτόκια δανεισμού και έχουν μειώσει τις χρηματοδοτήσεις και την χρηματοδοτική στήριξη γενικότερα, με αποτέλεσμα να είναι εμφανής η άνιση μεταχείριση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων του πρωτογενούς τομέα έναντι των άλλων τομέων της οικονομίας. Από το Νοέμβριο του 2010, με τη δημοσίευση της ανακοίνωσης της Επιτροπής η ελληνική γεωργία βρίσκεται αντιμέτωπη με τις προκλήσεις, 21

22 αλλά και με τους φιλόδοξους στόχους που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ μετά το Έχουν ήδη διατυπωθεί ορισμένες επισημάνσεις ως προς το ιδιαίτερα σημαντικό αυτό ζήτημα, σε σχέση κυρίως με τις δαπάνες της ΚΑΠ, που συνδέονται στενά με την πρόσφατη ανακοίνωση της Επιτροπής για τις δημοσιονομικές προοπτικές της ΕΕ-27 την περίοδο , ενώ αναλυτική συζήτηση αναμένεται στη συνέχεια, στο πλαίσιο των νομοθετικών προτάσεων για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ μετά το 2013, που προβλέπεται να κατατεθούν τον Οκτώβριο του Στο πλαίσιο αυτό και με δεδομένη την ύφεση της ελληνικής οικονομίας κατά το 2011, αποκτά ενδιαφέρον η αναφορά στην εξέλιξη και τις προβλέψεις ορισμένων βασικών οικονομικών μεγεθών σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εγχώριο επίπεδο ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Μετά την οικονομική κρίση και την έναρξη της ύφεσης από το 2009 η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε με ικανοποιητικό ρυθμό, σημειώνοντας το 2010, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, αύξηση του ΑΕΠ κατά 5,1 εκατοστιαίες μονάδες. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί, η ανάκαμψη της οικονομίας κατά το 2010 ήταν αισθητή στις χώρες με αναπτυγμένη οικονομία (από -3,4% το 2009 σε 3,0% το 2010) ενώ οι αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες κατέγραψαν ιδιαίτερα έντονο ρυθμό ανάπτυξης, μεγαλύτερο του 7% σε σχέση με το 2,8% του ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ύφεση της ελληνικής οικονομίας εντάθηκε το 2010 με αποτέλεσμα τη σημαντική πτώση του ΑΕΠ κατά 4,5% που κυρίως συνδέεται, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, με τη σημαντική μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης (-4,5%), με τη μεγάλη πτώση των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου (-16,5%) και με το σημαντικό περιορισμό της δημόσιας 22

23 κατανάλωσης (-6,5%). Βελτίωση ωστόσο παρουσίασε το εξωτερικό ισοζύγιο, κυρίως εξαιτίας της μείωσης των εισαγωγών αγαθών (-8,4%), μια και οι εισαγωγές υπηρεσιών αυξήθηκαν, αλλά και από την αύξηση των εξαγωγών αγαθών (4,8%) και υπηρεσιών (3,2%). 2.4 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Τα τελευταία χρόνια λόγο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η γεωργία γενικότερα σε όλη την Ευρώπη αντιμετωπίζει της συνέπειες της κρίσης αυτής, οι οποίες φαίνονται από την κάμψη του εμπορίου, τη μείωση της ζήτησης και τον περιορισμό των διαθέσιμων πόρων για τη στήριξη και την ανάπτυξή της. Παράλληλα, υφίσταται εντονότερα τις συνέπειες από την αστάθεια των αγορών, αλλά και τις επιπτώσεις από τις κλιματικές αλλαγές, που επιτείνουν τη συχνότητα και τη σφοδρότητα ακραίων καιρικών συνθηκών, με αποτέλεσμα τον περιορισμό της απόδοσης των καλλιεργειών, την απώλεια παραγωγής και την πτώση του αγροτικού εισοδήματος. Βρίσκεται συγχρόνως αντιμέτωπη με κρίσιμα ζητήματα που συνδέονται με την ασφάλεια των τροφίμων και με την επάρκειά τους, μια και θεωρείται δεδομένη η αύξηση της ζήτησής τους στο άμεσο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, οι ευρωπαϊκοί φορείς των αγροτών επισημαίνουν με έμφαση την ανάγκη ενίσχυσης της θέσης των αγροτών και των επιχειρήσεων τους στην εφοδιαστική αλυσίδα, μια και έχει καταστεί πλέον ευρύτερα αποδεκτό ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της προστιθέμενης αξίας των τροφίμων καρπούνται τα δίκτυα διανομής και οι μεγάλες αλυσίδες λιανικής πώλησης που έχουν αποκτήσει δεσπόζουσα θέση στην αγορά. Στην Ελλάδα ειδικότερα, πριν την έναρξη της ύφεσης, ο αγροτικός τομέας κατέγραφε μεγάλη κάμψη, με σημαντική μείωση στο αγροτικό εισόδημα - ιδιαίτερα έντονη κατά το 2008 (κατά 11% περίπου), απώλεια στην αξία της φυτικής, κυρίως, παραγωγής και πτώση της ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε βασικές τιμές. Παρά τις δυσμενείς αυτές εξελίξεις, η θέση του αγροτικού τομέα στην ελληνική οικονομία εξακολουθεί να παραμένει σημαντική, κρινόμενη από τη σημαντική συμβολή του στην απασχόληση - η οποία μάλιστα παρουσίασε άνοδο κατά τη 23

24 διάρκεια της τριετίας , όσο και από τη συμμετοχή του στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, που αποκτά βαρύνουσα σημασία σε ορισμένες περιφέρειες της χώρας. Όπως εξάλλου έχει επισημανθεί και σε προηγούμενες αναφορές, ο αγροτικός τομέας αποτελεί βασικό τροφοδότη σειράς προϊόντων και υπηρεσιών, ιδιαίτερης σημασίας για τη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, η οποία αποτελεί σταθερά τον κινητήριο μοχλό της μεταποίησης, αλλά και από τη συνεισφορά των αγροτικών προϊόντων στο εξωτερικό εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, που παρουσιάζει σταθερότητα και δυναμισμό ακόμα και στην περίοδο της ύφεσης στην οικονομία. Πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι η παραγωγή του γεωργικού κλάδου (περιλαμβανομένης της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της δασοπονίας) με όρους ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας σε σταθερές τιμές (2000), δεν μειώθηκε κατά τη διάρκεια της ύφεσης. Αντίθετα, αυξήθηκε αισθητά τόσο κατά το 2009 (από 6,188 σε 6,865 δις ) όσο και κατά το 2010 (από 6,865 δις ευρώ σε 7,793 δις ευρώ), γεγονός που επιβεβαιώνεται και από πρόσφατη έρευνα του ΚΕΠΕ4, στην οποία επισημαίνεται ότι ο πρωτογενής τομέας αποτέλεσε το μόνο σχεδόν τομέα της ελληνικής οικονομίας στον οποίο καταγράφηκε αύξηση οικονομικής δραστηριότητας, όταν σε άλλους σημαντικούς τομείς της οικονομίας σημειώνεται το ίδιο διάστημα μεγάλη πτώση, όπως για παράδειγμα στις κατασκευές (-18%), στη μεταποίηση (-1 1,8%) και στην ενέργεια ( 10,3%). Ως θετική επίσης εξέλιξη θεωρείται το θετικό πρόσημο οικονομικής δραστηριότητας στον κλάδο της αλιείας κατά το 2010, μετά τη σημαντική πτώση της τόσο κατά το 2008, όσο και κατά το Σύμφωνα πάντως με τα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί, η χρησιμοποιούμενη γεωργική γη εκτιμάται το 2009 σε 38,2 εκατ. στρέμματα περίπου, περιλαμβάνοντας αγροτικές εκμεταλλεύσεις, με μικρό μέσο μέγεθος (47 στρ.) που υπολείπεται αισθητά του μέσου όρου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ-27 (126 στρ.). Στο σύνολό του ο πρωτογενής τομέας απασχολεί κατά το έτος αυτό άτομα, μέγεθος που αντιπροσωπεύει το 1 1,9% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας. Το επίπεδο αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο του μέσου όρου στην ΕΕ-27 (5,1%) αποτελώντας το τρίτο 24

25 στη σειρά μέγεθος απασχόλησης, αμέσως μετά τη Ρουμανία (29,1%) και την Πολωνία (13%).5 Η αξία της παραγωγής του γεωργικού κλάδου, σε τρέχουσες τιμές, εκτιμάται το 2009 σε 10,1 δις ευρώ περίπου, ενώ η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία του, σε βασικές τιμές, βρίσκεται στο χαμηλό επίπεδο των 5,6 δις ευρώ, μέγεθος που αναλογεί στο 5,4% στο σύνολο της οικονομίας. Ωστόσο το ποσοστό αυτό είναι σημαντικά υψηλότερο του μέσου όρου της ΕΕ-27 (2,5%), αποτελώντας το δεύτερο στη σειρά ποσοστό συμμετοχής μεταξύ όλων των χωρών μελών, αμέσως μετά τη Δανία (5,5%).Η αξία των εισαγόμενων αγροτικών προϊόντων περιλαμβανομένων των τροφίμων και των ποτών, βρίσκεται σε υψηλό σημείο, καλύπτοντας το 13,6% της συνολικής αξίας των εισαγωγών, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται αρνητικό ισοζύγιο στο εμπόριο αγροτικών προϊόντων της χώρας, με έλλειμμα το οποίο κατά το 2009 υπερβαίνει το επίπεδο των 2,2 δις ευρώ. 25

26 Πίνακας 1 - Βασικά μεγέθη αγροτικού τομέα κατά το 2009 Μεγέθη ΕΕ-27 Ελλάδα Χρησιμοποιούμενη γεωργική γη (σε 1000 εκτάρια) Αριθμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων (σε 1000, το 2007) Έκταση ανά εκμετάλλευση (σε εκτάρια, το 2007) 12,6 4,7 Αριθμός απασχολουμένων πρωτογενούς τομέα (σε 1000) Ποσοστό απασχόλησης πρωτογενούς τομέα στο σύνολο (%) 5,1 11,9 Αξία προϊόντος γεωργικού τομέα, σε τρέχουσες τιμές (δις ) 334,274 10,106 Ακαθάριστη Προτιθέμενη Αξία, σε βασικές τιμές (δις ) 129,312 5,653 Ποσοστό γεωργίας στο ΑΕΠ (%) 1,1 2,4 Ποσοστό ΑΠΑ πρωτογενούς τομέα στο σύνολο της οικονομίας (%) 2,5 5,4 Μερίδιο εισαγωγών αγροτικών προϊόντων στο σύνολο 7,7 13,6 (%) Μερίδιο εξαγωγών αγροτικών προϊόντων στο σύνολο 6,8 25,0 (%) Εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων (σε δις ) - 1,251-2,291 Ποσοστό δαπάνης νοικοκυριών σε αγροτικά προϊόντα (%, το 2008) 16,4 20,2 Πηγή: European Commission, Agriculture in the EU, Statistical and Economic Information, Report 2010, March Οφείλεται ωστόσο να διευκρινιστεί, για συγκριτικούς λόγους, ότι αρνητικό παραμένει, σύμφωνα με στοιχεία της Επιτροπής, το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων κατά το έτος αυτό σε 15 χώρες μέλη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο (-21,6 δις ), η Γερμανία (-10 δις ), η Ιταλία (-4,9 δις ), η Σουηδία (-4 δις ), η Πορτογαλία (-2,7 δις ) κ.α. Από την άλλη πλευρά, το μερίδιο των εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων - περιλαμβανομένων των τροφίμων και των ποτών, στη συνολική αξία των εξαγωγών της χώρας παραμένει σημαντικό, αντιπροσωπεύοντας ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό (25%), που αποτελεί την υψηλότερη αναλογία μεταξύ όλων των χωρών μελών της ΕΕ

27 2.5ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΕΙΣΟΔΗΜΑ Στο διάστημα των τελευταίων ετών το αγροτικό εισόδημα κατέστη εξαιρετικά ευάλωτο στην ΕΕ, με αποτέλεσμα τη μεγέθυνση της απόστασής του από το μέσο εισόδημα των μισθωτών, από το οποίο υπολείπεται πλέον αισθητά5. Σύμφωνα με πρόσφατη έκδοση της Επιτροπής, το αγροτικό εισόδημα στην ΕΕ-27, μετά τη σημαντική του αύξηση κατά το 2007 υπέστη δύο αλλεπάλληλες πτώσεις το 2008 και το 2009, με αποτέλεσμα να βρεθεί, σε πραγματικούς όρους, στο επίπεδο του Πίνακας 2 - Ετήσια μεταβολή αγροτικού εισοδήματος Δείκτης Α (2005 = 100) ΕΕ-27 ΕΕ-16 Ελλάδα Μεταβολή (%) Δείκτης Α (2005 = 100) Μεταβολή (%) Δείκτης Α (2005 = 100) Μεταβολή (%) ,0 +4,0 103,3 +3,3 98,3-1, ,8 + 10,4 112,1 +8,5 99,0 +0, ,9-4,3 102,8-8,3 88,2-10, ,9-10,0 91,4-11,1 89,6 + 1, ,1 + 12,3 104,9 + 14,8 86,5-3,5 Πηγή: Eurostat, Στην Ελλάδα το αγροτικό εισόδημα, παρουσίασε το 2009 οριακή άνοδο (+1,6%), ενώ αύξηση σημειώνεται σε τέσσερα επιπλέον κράτη μέλη, όπως η Πολωνία (+23,7%), η Φινλανδία (+16,6%), η Μάλτα (+11,8%) και η Κύπρος (+7,7%). 27

28 2.6 Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Η θέση του αγροτικού τομέα στην ελληνική οικονομία εξακολουθεί να παραμένει σημαντική, κρινόμενη από τη συμμετοχή του στο ΑΕΠ της χώρας, από τη συμβολή του στην προσφορά, η οποία αποκτά ιδιαίτερη σημασία σε ορισμένες Περιφέρειες, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας σε σχέση με το δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα, αλλά και από το γεγονός ότι απασχολεί σήμερα ένα σημαντικό ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας1 23. Η απασχόληση στον αγροτικό τομέα της χώρας τα προηγούμενα έτη παρουσίαζε πτωτική πορεία, ακολουθώντας τη γενικότερη τάση περιορισμού της απασχόλησης στον τομέα αυτό, όπως καταγράφεται στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά με μικρότερο ρυθμό. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο διάστημα της δεκαετίας η απασχόληση στον αγροτικό τομέα της ΕΕ-27 παρουσίασε έντονα αρνητική πορεία, με ποσοστό μείωσης των απασχολούμενων, κατά μέσο όρο, της τάξεως του -24,9%. Στο ίδιο διάστημα ωστόσο, το ποσοστό μείωσης της απασχόλησης που αντιστοιχεί στην Ελλάδα είναι το μικρότερο μεταξύ όλων των χωρών μελών της ΕΕ-27 (-2,6%), ακολουθούμενο από την Ιρλανδία (-4%). Σημειώνεται ότι η μεγαλύτερη μείωση απασχόλησης καταγράφεται στα νέα κράτη μέλη, όπως η λ Εσθονία (-55%), η Βουλγαρία (-48%) και η Σλοβακία (-43%).Από την άλλη πλευρά, σε εγχώριο επίπεδο, μεταξύ όλων των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας που παρακολουθεί η στατιστική αρχή ο αγροτικός -5 τομέας καλύπτει το 2010, αμέσως μετά το εμπόριο (18,2%), τον μεγαλύτερο αριθμό απασχολουμένων (551,3 χιλ. και ποσοστό 12,5%), με απόσταση από τον κλάδο της μεταποίησης (10,5%), του τουρισμού (7,6%) και των κατασκευών (7,2%) 4. 1 Κείμενο των Ι. Τσιφόρου Γενικού Διευθυντή και Χ. Σταυροπούλου, Οικονομολόγου στελέχους της Υπηρεσίας Εκπαίδευσης της ΠΑΣΕΓΕΣ. 2 Eurostat news release 66/2010, 7 May ΕΛ.ΣΤΑΤ, Έρευνα γ' τριμήνου (ΠΑΣΕΓΕΣ (2011), «Πρόσφατες εξελίξεις στην απασχόληση στην γεωργία», Αθήνα). 28

29 Ανάλογη βαρύτητα αποκτά η απασχόληση στον αγροτικό τομέα σε 8 από τις 13 Περιφέρειες της χώρας, όπως η Πελοπόννησος (με ποσοστό 28,6%, έναντι του επόμενου κλάδου, του εμπορίου, με ποσοστό 14%), η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (με ποσοστό 25,9% έναντι του 14,6% του εμπορίου), η Θεσσαλία (με ποσοστό 24,8%, έναντι 16,3% του εμπορίου), η Δυτική Ελλάδα (21,8% έναντι 17,8% του εμπορίου), η Στερεά Ελλάδα (21,5% έναντι του 17,4% των κατασκευών), η Ήπειρος (20,1% έναντι του 17,5% του εμπορίου) και η Κρήτη (20,1% έναντι του 17,2% του εμπορίου).στο διάστημα της τελευταίας διετίας, παρά την οικονομική κρίση που είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της απασχόλησης στους περισσότερους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, στον αγροτικό τομέα καταγράφεται αύξηση του αριθμού των απασχολουμένων, συνεχίζοντας μια τάση που άρχισε από το τέλος του 2008, η οποία συνδέεται με τον αυξημένο αριθμό των νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας που ξεκινούν από τον αγροτικό τομέα, αλλά και με τη μετακίνηση εργαζομένων από άλλους τομείς της οικονομίας. 2.7 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σύμφωνα με τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα, η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα της οικονομίας την τελευταία δεκαετία παρουσιάζει καθοδική πορεία μέχρι και το έτος 2008, με ιδιαίτερα έντονη τη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων στο διάστημα της πρώτης πενταετίας ( ) κατά το οποίο καταγράφεται απώλεια 167 χιλιάδων θέσεων εργασίας. Το επόμενο διάστημα ( ) επιβραδύνεται αισθητά η πτώση της απασχόλησης, με απώλεια 37 χιλ. θέσεων εργασίας, ανερχόμενη το 2008 σε περίπου 502 χιλ. απασχολούμενους, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 11,33% του συνόλου των απασχολουμένων της χώρας4. 29

30 Πίνακας 3 - Εξέλιξη της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα (σε χιλιάδες) Έ τ ο ς Σ ύ ν ο λ ο α π α σ χ ο λ ο υ μ έν ω ν Α π α σ χ ό λ η σ η π ρ ω το γ εν ο ύ ς το μ έα Γ εω ρ γ ία Α λ ιεία Σ ύ ν ο λ ο Π ο σ ο σ τό % ,11 693,75 28,70 722,45 16, ,46 644,84 27,19 672,03 15, ,83 638,14 25,77 663,91 15, ,90 642,88 24,48 667,36 15, ,89 530,94 24,18 555,12 12, ,82 527,81 26,30 554,11 12, ,19 518,79 27,01 545,80 11, ,90 503,93 15,80 519,73 11, ,40 502,89 13,91 516,80 11, ,70 525,26 11,29 536,55 11, * 4.418,50 539,06 16,07 555,13 12,56 Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού. Τα στοιχεία του 2010* αφορούν στο μέσο όρο των τριμήνων α', β'και γ'. 30

31 Διάγραμμα 1 - Ετήσια μεταβολή απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ, Έρευνες Εργατικού Δυναμικού. Τα στοιχεία του 2010 αφορούν στο μέσο όρο των τριμήνων α, β και γ. Από εκεί και έπειτα και ειδικότερα από το γ τρίμηνο του 2008 διαπιστώνεται συνεχής αύξηση της απασχόλησης, η οποία κατά το 2010 (μέσος όρος τριών τριμήνων) αναφέρεται σε 555 χιλ. απασχολούμενους, καλύπτοντας ποσοστό της τάξεως του 12,56%. Στην τριετία αυτή, θεωρώντας ως πλήρες το έτος 2010, αναλογούν νέες θέσεις εργασίας, εκ των οποίων το 95% περίπου αναφέρεται στη γεωργία και το υπόλοιπο (2,16 χιλ.) στην αλιεία. Ενδιαφέρον ωστόσο παρουσιάζουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της αύξησης της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα, σε σχέση με τη γεωγραφική της κατανομή, τους τομείς δραστηριότητας στους οποίους εντάχθηκαν οι νέες θέσεις εργασίας, με τη θέση απασχόλησης, αλλά και σε σχέση με τις ομάδες των ηλικιών στις οποίες αναφέρονται. 31