ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ

Transcript

1 Α.Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΧΑΤΖΗΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΓΡ., ΠΑΡΑΛΥΚΙΔΗΣ Ν. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΔΑΣΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ ΤΡΟΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑ 2007 ΚΟΥΣΚΟΥΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελίδα Πρόλογος 2 1. Εισαγωγή-Σκοπός Γενικά περί Εθνικών Δασικών Πάρκων στην Κύπρο 4 2. Θέση-Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης Θέση Εθνικού Δασικού Πάρκου Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης Ιστορικά στοιχεία 7 3. Ανάλυση περιβάλλον Φυσικό περιβάλλον Γεωλογία Υδρολογία Χλωρίδα και Βλάστηση Πανίδα Ασθένειες φυτών-προσβολές εντόμων-άλλοι κίνδυνοι Ανθρωπογενές περιβάλλον Ζημιές από ανθρωπογενείς παράγοντες Δασικές πυρκαγιές Βόσκηση Τουρισμός Ζημιές από υλοτομίες Αξιολόγηση-Εκτίμηση του Εθνικού Δασικού Πάρκου Στόχοι, κριτήρια αξιολόγησης εκτίμησης Ε.Δ.Π Υφιστάμενες χρήσεις, προβλήματα και περιορισμοί Διατήρηση-Συντήρηση του φυσικού περιβάλλοντος Αποτελέσματα αξιολόγησης Εθνικού Δασικού Πάρκου Διαχείριση (Σχεδιασμός) Εθνικού Δασικού Πάρκου Σχέδιο διαχείρισης Εθνικού Δασικού Πάρκου Μέτρα διαχείρισης Μονοπάτι Αταλάντης Μονοπάτι Άρτεμις Προτάσεις διαχείρισης Δημιουργία χώρου μικρού πληθυσμού κυπριακού αγρινού στο Πάρκο 79 του Τροόδους 8.2 Δημιουργία νέου χώρου υπαίθριου γεύματος Βιβλιογραφία Παράρτημα Ι- Φωτογραφίες Παράρτημα ΙΙ-Χάρτες 87 Σελίδα 1 από 89

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία συντάχθηκε από σπουδάστρια του ΤΕΙ Καβάλας, Παραρτήματος Δράμας, του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου στα πλαίσια της πτυχιακής διατριβής της σπουδάστριας Κούσκουνου Γεωργίας, υπό την επίβλεψη των καθηγητών Χ Φιλιππίδη Γρ. και Παραλικίδη Ν. Το θέμα της εργασίας είναι «Ανάλυση της υφιστάμενη κατάσταση του Εθνικού Δασικού Πάρκου Τρόοδος της Κϋπρου και προτάσεις για την μελλοντική διαχείριση του» και συντάχθηκε κατά τη διάρκεια του έτους Αποφάσισα να ασχοληθώ με το θέμα αυτό γιατί το Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από άποψης χλωρίδας και πανίδας, οικολογίας τοπίου καθώς και από επιστημονικής πλευράς. Μέσα από την εργασία μου αυτή προσπαθώ να δώσω τις κατάλληλες πληροφορίες έτσι ώστε να πιστέψει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης και προώθησης της υπόθεσης «Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος» πρέπει να έχει σαν πρώτο μέλημα την διατήρησή του και όλα τα άλλα σχέδια να συμμορφώνονται προς αυτή τη βασική αρχή. Για την σύνταξη της εργασίας εργάστηκα ατομικά. Αισθάνομαι την ανάγκη και υποχρέωση μαζί να ευχαριστήσω τους παράγοντες και τα ατομα στα οποία απευθύνθηκα για την συλλογή των στοιχείων και πληροφορίων, για τη σύνταξη της μελέτης. Και πρώτα πρώτα να απευθυνθώ στους καθηγητές μου και προϊστάμενο του τμήματός μας για την πολύτιμη καθοδήγηση και βοήθεια του για τη σύνταξη αυτής της εργασίας. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τον κ.τσιντίδη, τον κ. Θεοπέμπτου, την κ. Παράσχου από το Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών, τον κ. Παντελή από τον Τομέα γαιών, χωρομετρίας και επέκτασης, τον κ. Φειδία Ευαγγέλου, και τους άλλους παράγοντες από την Διεύθυνση Δασών Κύπρου. Τον κ. Μυρωνίδη από το Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος. Σελίδα 2 από 89

4 1. Εισαγωγή-Σκοπός Με τον όρο Προστατευμένα Δάση εννοούμε τις εκτάσεις δασών και άλλων δασοκαλυμμένων περιοχών που προστατεύονται για τη συντήρηση της βιοποικιλότητας, των τοπίων και άλλων φυσικών στοιχείων, σύμφωνα με τις οδηγίες αξιολόγησης του MCPFE (Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe Υπουργικές Διασκέψεις για την Προστασία των Δασών στην Ευρώπη). Η κήρυξη δασών και άλλων εκτάσεων ως προστατευόμενων έχει απώτερο σκοπό τη συντήρηση βιολογικής ποικιλομορφίας και τη διατήρηση των φυσικών οικολογικών διαδικασιών. Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα μέσα για την προστασία της φύσης και των φυσικών πόρων σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες αλλά και ευρύτερα σ όλο τον πλανήτη. Τα Εθνικά Δασικά Πάρκα της Κύπρου είναι κυρίως δημόσια δάση που κηρύσσονται από το Υπουργικό Συμβούλιο για να παρέχουν ευκαιρίες αναψυχής στο κοινό (Τμήμα Δασών 1999). Επιπλέον η προστασία της φύσης είναι ένας σημαντικός στόχος της διαχείρισης των δασών αυτών. Το δάσος του Τροόδους, με έκταση εκτάρια κηρύχθηκε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 1992, και τέσσερις περιοχές εντός του Εθνικού Δασικού Πάρκου (συνολικής έκτασης 220 εκταρίων) κηρύχθηκαν Περιοχές Προστασίας της Φύσης. Το Τρόοδος περιλαμβάνει ποικιλία τύπων οικοτόπων που βρίσκονται σε καλή έως άριστη κατάσταση και θεωρείται σημαντική περιοχή για τη βιοποικιλότητα της Κύπρου. Περιλαμβάνει 262 σημαντικά φυτικά και ζωικά είδη. Επίσης, περιέχει μεγάλο αριθμό ενδημικών φυτών, για το λόγο αυτό θεωρείται ως ένα από τα 13 "Καίρια σημεία βιοποικιλότητας των φυτών" στη Μεσόγειο (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Το Τρόοδος χαρακτηρίζεται από την παρουσία εκτεταμένων φυσικών δασών, σχετικά ψηλή βροχόπτωση ( χιλιοστά.), απότομες κλίσεις του εδάφους και ιδιαίτερη γεωλογία, χλωρίδα και πανίδα. Σκοπός της εργασίας είναι η προσπάθεια να γίνει συνείδηση στον καθένα επισκέπτη, η προστασία και διατήρηση του πολύτιμου αυτού φυσικού περιβάλλοντος με βάση πάντα την ορθολογική διαχείριση του Εθνικού Δασικού Πάρκου, η κατανόηση των διαφορών και των ιδιαιτεροτήτων που έχουν τα μονοπάτια της φύσης για τις διάφορες περιοχές περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στις οποίες δημιουργούνται, η συνειδητοποίηση της σχέσης βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων, εκτίμηση της σημασίας που έχουν τα μονοπάτια της φύσης, ως βασικά πεδία μελέτης του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου, μελέτη της περιοχής ιστορικά και μελέτη της χλωρίδας και της πανίδας στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τρόοδος. Σελίδα 3 από 89

5 1.1 Γενικά περί Εθνικών Δασικών Πάρκων στην Κύπρο Στην Κύπρο έχουν κηρυχθεί μέχρι σήμερα δέκα Εθνικά Δασικά Πάρκα (Ε.Δ.Π.), συνολικής έκτασης 15480,22 εκταρίων. Τα Εθνικά Δασικά Πάρκα στην Κύπρο είναι: Ε.Δ.Π. Παιδαγωγικής Ακαδημίας Η Παιδαγωγική Ακαδημία κηρύχθηκε σε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 1983 και έχει έκταση 45 εκτάρια. Το πάρκο βρίσκεται μεταξύ Δήμου Αγλατζιάς και Λευκωσίας σε απόσταση 2 χιλιομέτρων από το κέντρο της πόλης και εμπίπτει στα διοικητικά όρια του Δήμου Αγλατζιάς. Το πάρκο διαθέτει εκδρομικό χώρο, πεζόδρομο, ποδηλατόδρομο, παιδική χαρά, περίπτερο και χώρους στάθμευσης. Ε.Δ.Π. Λιοπετριού Το πάρκο κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το 1984 και έχει έκταση 89 εκτάρια. Οι προτάσεις για αξιοποίηση του πάρκου έγιναν από το Τμήμα Δασών και θα εφαρμοσθούν μέσα στα πλαίσια της αξιοποίηση της κοίτης του ποταμού του Λιοπετριού από το Τμήμα Πολεοδομίας και Οικήσεως σε συνεργασία με τα άλλα ενδιαφερόμενα Τμήματα. Ε.Δ.Π. Αθαλάσσας Βρίσκεται στα νότια της Λευκωσίας και περιβάλλεται από τα προάστια Αγλατζιάς, Στροβόλου και Λατσιών. Κηρύχθηκε το 1985 και έχει 840,2 εκτάρια. Εκτός από τον πρωταρχικό του ρόλο ως χώρου/ πνεύμονα πρασίνου προσφέρει και άλλες παρεμφερείς λειτουργίες όπως η αναψυχή, η αισθητική, η σωματική άθληση, η περιβαλλοντική εκπαίδευση/ επιμόρφωση κλπ. Το πάρκο διαθέτει δύο εκδρομικούς χώρους, δρόμους, ποδηλατόδρομους, πεζόδρομους, γήπεδα άθλησης, χώρους στάθμευσης, Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης, παρατηρητήριο πουλιών στο Φράγμα Αθαλάσσας, δασοβοτανικό κήπο, μονοπάτι για σκύλους κλπ. Ε.Δ.Π. Τροόδους Σκοπός της κήρυξης ήταν η διαφύλαξη και σωστή αξιοποίηση των πολύτιμων λειτουργιών και αξιών του: οικολογικών, επιστημονικών, υδρολογικών, αναψυχικών και τουριστικών. Σελίδα 4 από 89

6 Ε.Δ.Π. Κάβο Γκρέκο Βρίσκεται στο νοτιοανατολικότερο άκρο του νησιού ανατολικά της Αγίας Νάπας και νοτιοανατολικά της Αμμοχώστου. Έχει έκταση 384,9 εκτάρια και έχει κηρυχθεί σε Ε.Δ.Π. το Διαθέτει μικρό εκδρομικό χώρο, αναψυκτήριο, χώρους στάθμευσης, ποδηλατόδρομο μήκους 4 χιλιομέτρων, δίκτυο μονοπατιών μήκους 16 χιλιομέτρων και μονοπάτι για άλογα. Ε.Δ.Π. Πολεμιδιών Το πάρκο έχει έκταση 125,4 εκτάρια και έχει κηρυχθεί σε Ε.Δ.Π. το Βρίσκεται σε απόσταση 6 χιλιομέτρων από το κέντρο της Λεμεσού. Ε.Δ.Π. Ριζοελιάς Βρίσκεται σε απόσταση 3 χιλιομέτρων ανατολικά της κωμόπολης Αραδίππου και 7 χιλιομέτρων από τη Λάρνακα. Έχει έκταση 97 εκτάρια και κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το Ε.Δ.Π. Άγιος Νίκανδρος Βρίσκεται δίπλα στην Αγία Νάπα επί της παραλιακής ζώνης. Εκπονείται σχέδιο ανάπτυξης. Ήδη έχει σχεδιαστεί εκδρομικός χώρος δίπλα στην παραλία. Το πάρκο κηρύχθηκε σε Εθνικό Δασικό Πάρκο το 2000 και έχει έκταση 25,92 εκτάρια. Ε.Δ.Π. Πέτρα του Ρωμιού Είναι μέρος του Κρατικού Δάσους Ραντί. Βρίσκεται επί του κύριου δρόμου Πάφου Λεμεσού και σε απόσταση 10 χιλιομέτρων από την πόλη της Πάφου. Έχει εκπονηθεί σχέδιο ανάπτυξης το οποίο ήδη άρχισε να υλοποιείται. Κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π το 2001 και έχει έκταση 349,2 εκτάρια. Ε.Δ.Π. Μαχαιρά Το πάρκο του Μαχαιρά έχει έκταση 4523,6 εκτάρια και κηρύχθηκε σε Ε.Δ.Π. το Σκοπός της κήρυξης είναι η διαφύλαξη και σωστή αξιοποίηση των πολύτιμων λειτουργιών και αξιών του: οικολογικών, επιστημονικών, υδρολογικών και αναψυχικών. Σελίδα 5 από 89

7 2. Θέση-Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης 2.1 Θέση Εθνικού Δασικού Πάρκου Η οροσειρά του Τροόδους (Εικ.1) αποτελείται από ένα σύμπλεγμα βουνοκορφών που στα δυτικά αρχίζουν από τα χωριά Παναγιά και Πωμό της επαρχίας Πάφου και στα ανατολικά επεκτείνονται μέχρι το Σταυροβούνι της επαρχίας Λάρνακας. Οι ψηλότερες κορυφές είναι : η Χιονίστρα (Όλυμπος) 1952μ., η Μαδαρή 1613μ., η Παπούτσα 1554μ., τα Κιόνια 1423μ., ο Τρίπυλος 1362μ. και ο Κύκκος 1318μ. Το Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους βρίσκεται στο κέντρο του Τροόδους όρους. Το όρος Τρόοδος καλύπτει έκταση εκταρίων, δηλαδή 0,97% της συνολικής έκτασης της Κύπρου. Το χαμηλότερο σημείο του είναι στα 700μ. και το ψηλότερο στα 1952μ. στην κορυφή της Χιονίστρας. Περιλαμβάνει τα ψηλότερα υψόμετρα του Τροόδους και επεκτείνεται στα βόρεια μέχρι τον Πρόδρομο και Κακοπετριά, στα ανατολικά μέχρι τα Πλατάνια και τον Κάτω Αμίαντο, στα νότια μέχρι το Πελένδρι και Σαϊττά και στα δυτικά μέχρι τις Πλάτρες και Άγιο Δημήτριο. Εικ.1. Προσανατολιστικός χάρτης της περιοχής έρευνας Σελίδα 6 από 89

8 2.2 Συνθήκες ιδιοκτησίας-χρήσεις γης Η πολιτεία κήρυξε το μεγαλύτερο μέρος του Δάσους Τροόδους σε Εθνικό Δασικό Πάρκο για τις οικολογικές και κοινωνικές του αξίες, ύστερα από πρόταση του Υπουργείου Γεωργίας, Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος. Η κήρυξη του Δάσους σε Εθνικό Δασικό Πάρκο διασφαλίζει τέτοια διαχείριση που στοχεύει πρώτιστα στην προστασία όλων των οικολογικών αξιών και λειτουργιών του πολύτιμου αυτού φυσικού πόρου. Το πάρκο του Τροόδους είναι μια πολύτιμη περιοχή για την Κύπρο. Πιο γνωστός σε όλους είναι ο ρόλος του ως τόπος αναψυχής και προορισμός εκδρομής τόσο το καλοκαίρι με τη δροσιά του, όσο και το χειμώνα για όσους αγαπούν την μαγεία του χιονιού. Η αξία του Τροόδους τόσο για τουριστικούς σκοπούς όσο και για σκοπούς αναψυχής αξιολογείται πολύ ψηλά από το κράτος που έχει επενδύσει σημαντικά ποσά για την ανάπτυξη διαφόρων διευκολύνσεων αναψυχής, τους εκδρομικούς και κατασκηνωτικούς χώρους και ένα δίκτυο μονοπατιών μελέτης της φύσης με τη συνεργασία και του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού. Το Τρόοδος παρουσιάζει σημαντικό οικολογικό ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα ξεχωρίζει η αξία του ως βιότοπος χλωρίδας, αφού θεωρείται ένας από τους πλέον σημαντικούς ορεινούς βιότοπους χλωρίδας της Μεσογείου και της Ευρώπης. 2.3 Ιστορικά στοιχεία Η οροσειρά του Τροόδους αποτελείται αποκλειστικά από Οφιολιθικά πετρώματα 90 εκατομμυρίων χρόνων. Είναι πλούσια σε κοιτάσματα αμιάντου, χρωμίτη, χαλκούχων σιδηροπυριτών, καθώς και ενδιαφέρουσες συγκεντρώσεις χρυσού και αργύρου. Αυτή η οροσειρά αποτελεί κομμάτι του Ωκεάνιου Φλοιού και ανώτερου μανδύα της Γης, που αποσπάστηκε από την αρχική του θέση και σταδιακά ανυψώθηκε στη σημερινή, λόγω κατάδυσης της Αφρικανικής λιθοσφαιρικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική. Η ανύψωση του Τροόδους είχε ως αποτέλεσμα την αναστροφή της στρωματογραφίας του. Όταν κανείς ανεβαίνει στο Τρόοδος, από στρωματογραφικής πλευράς, ουσιαστικά κατεβαίνει από το βυθό ενός παλαιότερου ωκεανού μέσα στα έγκατα της Γης, μέχρι τη ζώνη του ανώτερου μανδύα (Παναγίδης Ι., 1991). Σελίδα 7 από 89

9 3. Ανάλυση περιβάλλοντος 3.1 Φυσικό περιβάλλον Γεωλογία Η γεωλογία του Πάρκου παρουσιάζει παγκόσμιο επιστημονικό ενδιαφέρον. Τα πετρώματα ανήκουν στο γνωστό οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους που είναι το πιο καλά αναπτυγμένο στον κόσμο. Γι αυτό αποτελεί αντικείμενο ευρείας επιστημονικής έρευνας. Τα κύρια πετρώματα που υπάρχουν στο Πάρκο είναι ο χαρτζβουργίτης, ο σερπεντινίτης, ο δουνίτης, ο πυρόξενος, ο βερλίτης, ο πλαγιογρανίτης, ο γάββρος και οι λάβες στα πιο χαμηλά σημεία. Η δημιουργία της Κύπρου είναι άμεσα συνδεδεμένη με το σχηματισμό του οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους που αποτελεί το υπόβαθρο ολόκληρης της Κύπρου. Το οφιολιθικό σύμπλεγμα του Τροόδους θεωρείται ότι αποτελεί μέρος ενός αρχαίου ωκεάνιου φλοιού και του ανώτερου μανδύα της γης. Ο φλοιός αυτός σχηματίστηκε πριν ενενήντα περίπου εκατομμύρια χρόνια στον πυθμένα ενός τεράστιου ωκεανού που είναι γνωστός στους γεωλόγους ως Τηθύς Θάλασσα. Μερικά από τα πετρώματα της περιοχής που ανήκουν στο κατώτερο στρωματογραφηκά τμήμα του Συμπλέγματος, τους πλουτωνίτες, έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε καθώς περπατάμε στα μονοπάτια. Τα πετρώματα (Εικ.2) αυτά είναι προϊόντα κρυστάλλωσης μέρους του μάγματος που προήλθε από μερική τήξη του ανώτερου μανδύα της γης. Επειδή η κρυστάλλωση/ στερεοποίηση των πετρωμάτων αυτών έγινε σε μεγάλα βάθη (2-6 χιλιόμετρα κάτω από τον πυθμένα του ωκεανού), εξ ου και πλουτώνια, γι αυτό χαρακτηρίζονται από σχετικά μεγάλους κρυστάλλους των διαφόρων συστατικών ορυκτών τους, όπως του ολιβίνη, των πυροξένων, των πλαγιοκλάστων κλπ. (Παναγίδης Ι., 1997) Εικ.2 Πετρώματα Τροόδους Σελίδα 8 από 89

10 3.1.2 Υδρολογία Η υδρολογική σημασία του Τροόδους για την Κύπρο είναι γνωστή. Τα μεγαλύτερα ποτάμια της Κύπρου τροφοδοτούνται από το Τρόοδος καθώς και πολύ σημαντικές πηγές νερού που υδροδοτούν μεγάλο αριθμό Κοινοτήτων. Η απόφαση του κράτους είναι να προστατέψει και να ενισχύσει τον υδρολογικό αυτό ρόλο του δάσους που είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία του νησιού. Το Δάσος Τροόδους παρέχει φυσικούς καταρράκτες οι οποίοι είναι το αποτέλεσμα πολύπλοκων γεωλογικών διεργασιών που έλαβαν χώρα στο μακρινό παρελθόν και της συνεχούς ροής νερού και που πλαισιώνονται από πλούσια υδροχαρή φυσική βλάστηση. Καταρράκτης Καληδονιών (Εικ.3) Βρίσκεται στην κοίτη του Κρύου Ποταμού στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους, σε υψόμετρο 1330 μ., βόρεια της Κοινότητας Πάνω Πλατρών. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 13 μ. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από ποικιλιτικό βερλίτη και άλλα πετρώματα του οφιολιθικού συμπλέγματος του Τροόδους. Η βλάστηση γύρω από τον καταρράκτη αποτελείται κυρίως από πεύκα τόσο Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia) όσο και Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra) με υπόροφο από την ενδημική βελανιδιά (Quercus alnifolia).η υδροχαρής βλάστηση με τις διαφοροποιημένες μορφές και χρώματα χαρακτηρίζεται από τον πλάτανο (Platanus orientalis), την σκλήθρα (Alnus orientalis)και τον κισσό (Hedera helix) που αρέσκεται στα σκιερά και τα υγρά μέρη και αναρριχάται στον ανώροφο όταν η σχετική υγρασία του αέρα είναι υψηλή. Σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του καταρράκτη προήλθε από Σκοτσέζους επισκέπτες που έμειναν καταγοητευμένοι από την ομορφιά του τοπίου, που τους θύμιζε την πατρίδα τους, η οποία κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Καληδονία και έτσι ονόμασαν τον καταρράκτη αυτό «Καταρράκτης Καληδονίας». Ο καταρράκτης των Καληδονιών θεωρείται ο πιο ελκυστικός καταρράκτης της Κύπρου λόγω και του μαγευτικού τοπίου που προσφέρει, και τον επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες εκδρομείς κάθε χρόνο. Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στον καταρράκτη μέσω του μονοπατιού μελέτης της φύσης των Καληδονιών το οποίο έχει δυο αφετηρίες. Η μια σε σημείο κοντά στη θερινή προεδρική κατοικία στο Τρόοδος και η άλλη από την τοποθεσία Ψηλό Δέντρο στις Πάνω Πλάτρες. Η απόσταση του καταρράκτη από τις δυο αφετηρίες είναι δυο και ένα χιλιόμετρο αντίστοιχα. Σελίδα 9 από 89

11 Εικ.3 Καταρράκτης Καληδονιών Καταρράκτης Μυλλομέρης (Εικ.4) Βρίσκεται στην κοίτη του Κρύου Ποταμού νοτιοανατολικά της κοινότητας Πάνω Πλάτρών, σε υψόμετρο 980 μ. κοντά στην εκκλησία της Παναγίας Φανερωμένης. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 20 μ. και έχει το μεγαλύτερο ύψος από όλους τους καταρράκτες του Τροόδους. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από διάβαση. Η γύρω βλάστηση είναι η ίδια περίπου με τη βλάστηση στον καταρράκτη Καληδονιών. Αποτελείται κυρίως από πευκοδάση Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia. Μέσα και κοντά στην στενή κοίτη του ποταμού κυριαρχούν τα πλατάνια (Platanus orientalis) και η σκλήθρα (Alnus orientalis)που κάνουν πιο έντονα το αίσθημα της δροσιάς που νιώθει ο επισκέπτης. Στις βραχώδεις πλαγιές εμφανίζεται το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), καθώς και η ενδημική ασπερούλα (Asperula cypria), η ψυλλίνα (Helichysum italicum), το ενδημικό πτιλόστεμον (Ptilostemon chamaepeuce) και πολλά άλλα ενδιαφέροντα είδη φυτών. Σύμφωνα με την παράδοση ο καταρράκτης πήρε το όνομά του από τις λέξεις «μιλλός» που σημαίνει υγρός και τη λέξη «μέρος». Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει στον καταρράκτη από το χωριό Πέρα Πεδί, από όπου η απόσταση είναι 4,2 χιλιόμετρα (2,1 χιλιόμετρα άσφαλτος, 1,9 χιλιόμετρα χωματόδρομος και 0,2 χιλιόμετρα τσιμεντένιος δρόμος) και από τις Πάνω Πλάτρες με κατεύθυνση προς τον Μονιάτη, μια διαδρομή μήκους 3,8 χιλιομέτρων (2,8 χιλιόμετρα άσφαλτος, 0,3 χιλιόμετρα χωματόδρομος και 0,7 χιλιόμετρα δρόμος με τσιμέντο). Επίσης από την εκκλησία Φανερωμένης Πάνω Πλατρών υπάρχει μονοπάτι μελέτης της φύσης που οδηγεί στον καταρράκτη και έχει μήκος ένα χιλιόμετρο. Σελίδα 10 από 89

12 Εικ.4 Καταρράκτης Μυλλομέρη Καταρράκτης Χαντάρας (Εικ.5) Βρίσκεται στην κοίτη του ποταμού Τροοδίτισσας ή Διπλού Ποταμού βόρεια του χωριού Φοινί, μέσα στο κρατικό δάσος, σε υψόμετρο 1035 μ. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 8 μ. Τα πετρώματα της περιοχής αποτελούνται κυρίως από γάββρο. Η γύρω βλάστηση αποτελείται κυρίως από πευκοδάση Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia) και στον υπόροφο υπάρχει η ενδημική βελανιδιά (Quercus alnifolia), η γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne) και πολλοί άλλοι θάμνοι και πόες. Στην κοίτη του ποταμού ο πλάτανος (Platanus orientalis) και η σκλήθρα (Alnus orientalis) μαζί με άλλα υδροχαρή φυτά εκτοπίζουν τα άλλα είδη. Σύμφωνα με την παράδοση ο καταρράκτης πήρε το όνομά του από τη λέξη «αντάρα» που στα χωριά της γύρω περιοχής σημαίνει «θόρυβος νερού». Ο επισκέπτης μπορεί να φτάσει σ αυτόν από το χωριό Φοινί, από όπου η απόσταση είναι 1,5 χιλιόμετρα (0,3 χιλιόμετρα δρόμος και 1,2 χιλιόμετρα χωματόδρομος), από το Μοναστήρι Τροοδίτισσας (3,5 χιλιόμετρα χωματόδρομος) και από το χωριό Πάνω Πλάτρες 5,5 χιλιόμετρα (2,9 χιλιόμετρα άσφαλτος και 2,6 χιλιόμετρα χωματόδρομος). Σελίδα 11 από 89

13 Εικ.5 Καταρράκτης Χαντάρας Καταρράκτης Μέσα Ποταμού (Εικ.6) Βρίσκεται στην κοίτη του ποταμού της Αρκολαχανιάς ή Μέσα Ποταμού, βορειοδυτικά του Σαιττά κοντά στο Μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στο Μέσα Ποταμό, σε υψόμετρο 1000 μ. Το ύψος πτώσης του νερού είναι 7 μ. Τα πετρώματα αποτελούνται κυρίως από γάββρο. Η βλάστηση της περιοχής καθώς και στην κοίτη του ποταμού είναι παρόμοια με αυτήν του καταρράκτη της Χαντάρας που περιγράφεται πιο πάνω. Η ονομασία του καταρράκτη προήλθε από το όνομα του ποταμού. Ο επισκέπτης μπορεί να οδηγηθεί σ αυτόν από το Σαιττά όπου η απόσταση είναι 5 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Μονιάτη 5,5 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Πάνω Πλάτρες 6 χιλιόμετρα χωματόδρομος, από το χωριό Κάτω Αμίαντος 7 χιλιόμετρα χωματόδρομος και από τον εκδρομικό χώρο Μέσα Ποταμού μέσω κατηφορικού μονοπατιού μήκους 200 μ. Σελίδα 12 από 89

14 Εικ.6 Καταρράκτης Μέσα Ποταμού Χλωρίδα και Βλάστηση Τα δάση στο Τρόοδος είναι κατά το μεγαλύτερό τους μέρος φυσικά δάση που ανανεώνονται από μόνα τους, χωρίς την επέμβαση του ανθρώπου. Η περιοχή του Τροόδους κυριαρχείται από δασικά οικοσυστήματα με Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia), Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) και (Juniperus foetidissima). Τα είδη των φυτών που συναντούμε στο πάρκο Τροόδους ξεπερνούν τα 750. Ανάμεσα τους 72 ενδημικά είδη της Κύπρου από τα οποία 12 φύονται αποκλειστικά στο Πάρκο. Πολλά είδη φυτών πήραν το όνομά τους από το Τρόοδος, όπως το άλυσσο (Alyssum troodi), νεπέτα η τροόδια (Nepeta troodi), σκορζονέρα η τροόδεια (Scorzonea troodea), η αγριοτριανταφυλλιά της Χιονίστρας (Rosa chionistrae). Το πάρκο Τρόοδος είναι ο μοναδικός ή ο κύριος οικότοπος για πολλά κυρίως ψυχρόβια είδη όπως η αγριομηλιά (Sorbus aria), ο αόρατος του Τροόδους (Juniperus phoenicea), η αγριοκυδωνιά (Cotoneaster racemiflorus var. Nummularius) κ.α. (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ. 2002) Στο υψόμετρο από 1200 έως 1500 μ, απαντούν η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) αναμεμιγμένη με Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Το δάσος Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra), η ζώνη των μαυρόπευκων, ξεκινάει στα 1400 μ και φτάνει μέχρι την κορυφή (1952μ). Το δάσος καλύπτει το 39% της περιοχής και περιλαμβάνει τα είδη Βελανιδιά (Quercus alnifolia), Οξύκεδρη άρκευθος (Juniperus oxycedrus), Άρκευθος η (Juniperus foetidissima), Αγριομηλιά (Sorbus aria), η βερβερισιά (Berberis cretica), Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne), Σελίδα 13 από 89

15 Ροδή της Χιονίστρας (Rosa chionistrae), Αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina), Αγριοκυδωνιά (Cotoneaster racemiflorus var. Nummularius) κλπ. Επίσης, σε ορισμένα σημεία συναντάται και μόνος του ο οικότοπος των Θάμνων και των δασικών συστάδων της Βελανιδιάς (Quercus alnifolia) μέχρι τα 1750 μ. Εικ.7. Φυσική βλάστηση στην Κύπρο Quercus alnifolia -Βελανιδιάς (Εικ.8) Η λατζιά είναι πολύκλαδος θάμνος έως μικρό δέντρο με ύψος μέχρι 10 μέτρα. Έχει φύλλα απλά, πλατυσμένα ως κυκλικά, μήκους 1,5-6(-10) εκ. και πλάτους 1-5 (-8) εκ., με γυαλιστερή άνω επιφάνεια χρώματος σκούρου πράσινου και πυκνό χρυσό μέχρι καφετί τρίχωμα στην κάτω επιφάνεια, παρυφές οδοντωτές και νεύρα εμφανή στην κάτω επιφάνεια. Ο μίσχος είναι ισχυρός, μήκους 6-10 (-12) χιλιοστών, πιληματώδης. Τα άνθη είναι μονογενή - οι αρσενικοί ίουλοι σχηματίζουν απλωτές ή κρεμάμενες πρασινοκίτρινες ταξιανθίες στις άκρες των κλαδιών, τα δε θηλυκά άνθη εμφανίζονται μονήρη ή σε ομάδες των 2-3. Σελίδα 14 από 89

16 Εικ. 8 Quercus alnifolia -Βελανιδιάς Juniperus oxycedrus L.-Οξύκεδρη άρκευθος (Εικ.9) Θάμνος ή δένδρο που φτάνει σε ύψος μέχρι 12 μέτρα. Οι βελόνες τους είναι ανά τρεις σε σπονδύλους, πράσινες μήκους 1,5-2 εκ., και πλάτους 1-1,5 χιλ., στενεύουν από τη βάση προς την κορυφή και καταλήγουν σε οξύ άκρο. Η πάνω επιφάνεια είναι αυλακωτή με δύο λευκές γραμμές. Εικ.9. Juniperus oxycedrus-οξύκεδρη άρκευθος Juniperus phoenicia L. Φοινικική άρκευθος ή αόρατος (Εικ.10) Θάμνος ή δένδρο που φθάνει μέχρι 8μ. Οι βελόνες είναι συνήθως λεπτοειδούς μορφής με σχήμα ωοειδές-ρομβικό και κορυφή αμβλεία, μήκους 1χιλ., διατεταγμένες ανά 3 σε σπονδύλους ή αντίθετες. Η κάτω επιφάνεια φέρει ρητινοφόρο αδένα. Σελίδα 15 από 89

17 Εικ.10 Juniperus phoenicia L. Φοινικική άρκευθος ή αόρατος Arbutus andrachne L.-Γλιστροκουμαριά (Εικ.11) Θάμνος ή μικρό δένδρο. Διακρίνεται για το λείο, καστανέρυθρο φλοιό. Τα λευκά άνθη εμφανίζονται την άνοιξη και ο καρπός λεπτά κοκκώδης εξωτερικά. Εικ.11 Arbutus andrachne L.-Γλιστροκουμαριά Σελίδα 16 από 89

18 Pinus brutia- Τραχεία Πεύκη (Εικ.12) Είναι δέντρο αειθαλές που φθάνει τα 20 μ. ύψος και 7 μ. διάμετρο. Βελόνες ανά δύο, σε σπειροειδή διάταξη στα κλαδιά. Είναι πράσινες δύσκαμπτες, περιστρεφόμενες, με οδόντωση που γίνεται αισθητή στην αφή. Το μήκος τους φθάνει τα 20 περίπου εκ. Περιέχουν ρητινοφόρους αγωγούς. Είναι μόνοικο είδος με μονογενή άνθη. Τα άρρενα σχηματίζουν κίτρινους ιούλους, ενώ τα θήλεα έχουν κόκκινο χρώμα και τη μορφή μικρού κώνου. Ανθίζει από το Μάρτιο έως Απρίλιο. Τα άνθη του δεν μπορούν να αυτογονιμοποιηθούν. Οι κώνοι είναι καστανοί σε ώριμη ηλικία. Δεν έχουν ποδίσκο και σχηματίζουν σπονδύλους. Οι σπόροι του ωριμάζουν τον Απρίλιο και Μάιο του τρίτου χρόνου μετά την άνθιση. Είναι πολύ σκληροί και στηρίζονται σε πτερύγιο που τα βοηθά να διασκορπίζονται σε μεγαλύτερες αποστάσεις. Εικ.12. Pinus brutia- Τραχεία Πεύκη Σελίδα 17 από 89

19 Scorzonea troodea- Σκορζονέρα η τροόδεια (Εικ.13) Είναι ενδημικό της Κύπρου, κοινό σε αρκετές περιοχές του Πάρκου, σπάνιο σε άλλες περιοχές (υψόμετρο μ.). Άνθη 5-7. Εικ. 13 Scorzonea troodea- Σκορζονέρα η τροόδεια Τα παρόχθια δάση εμφανίζονται στα χαμηλότερα σημεία του Τροόδους μέχρι το υψόμετρο των 1600 μ. και αποτελούνται από τον πλάτανο (Platanus orientalis), την σκλήθρα (Alnus orientalis) και τη λεύκη (Salix alba). Στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους συναντώνται και δύο άλλοι οικότοποι προτεραιότητας, τα Σερπεντόφυλλα λιβάδια (Εικ.14) και οι Τυρφώνες (Εικ.16), οι οποίοι δεν προστατεύονται (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Τα Σερπεντινόφιλα λιβάδια της Κύπρου καταλαμβάνουν έκταση μικρότερη από το 2% της περιοχής και συναντώνται στα ψηλότερα σημεία του τόπου. Χαρακτηριστικά είδη τους είναι τα ακίνος ο τροόδιος (Acinos troodi), ονόσμα η τροόδια (Onosma troodi), κυνόγλωσσο το τροόδιο (Cynoglossum troodi) και το άλυσσον του Τροόδους (Alyssum troodi) που είναι όλα τοπικά ενδημικά του Εθνικού Πάρκου του Τροόδους, ενώ άλλα είδη του οικοτόπου είναι τα λιντμπεργκέλλα η σιντενίσσεια του σιντένις (Lindbergella sintenisii), σκαριόλα η τετρανθής (Scariola terantha), αστράγαλος ο εχεινοειδής υποειδ. της Χιονίστρας (Astragalus echinus ssp. chionistrae), σέδον το μυκροστάχυον (Sedum microstachyum), σκουτελλρία η κυπρία ποικ. η κυπρία (Scutellaria cypria var. Cypria), Cerastium fragillimum κ.λ.π. Σελίδα 18 από 89

20 Εικ.14 Σερπεντινόφιλη βλάστηση σε άνοιγμα δάσους μαύρης πεύκης στο Τρόοδος Σελίδα 19 από 89

21 Acinos troodi -Ακίνος ο τροόδιος(εικ.15) Κατακείμενη πολυετής πόα, ύψους μέχρι 10 εκ. Βλαστοί ξυλώδεις στη βάση, με αδενώδεις τρίχες στο πάνω μέρος. Φύλλα πλατιά ωοειδή έως κυκλικά, 2-7 x 2-8 χιλιοστά, παχιά, ελαφρά χνουδωτά, με προεξέχοντα νεύρα στην κάτω επιφάνεια και μίσχο 1-4 χιλιοστά. Ταξιανθίες με 1-3 άνθη και με φυλλοειδή βράκτια που συνήθως φέρουν πιο εμφανή νεύρα. Κάλυκας με κοντές τρίχες, πεντάλοβος. Άνθηση: Ιούνιο-Σεπτέμβριο. Καρποφορία: Ιούλιο-Οκτώβριο. Απειλείται από αναδασωτικές εργασίες και σε μικρότερο βαθμό από δραστηριότητες αναψυχής, κυρίως ποδοπάτημα και χιονοδρομικές δραστηριότητες. Εικ.15 Acinos troodi -Ακίνος ο τροόδιος Σελίδα 20 από 89

22 Οι Τυρφώνες του Τροόδους (Εικ.16) καταλαμβάνουν έκταση μικρότερη από το 2% της περιοχής και απαντούν στις περιοχές Αλμυρολίβαδο και Πασιά Λιβάδι. Χαρακτηριστικά είδη του οικοτόπου είναι τα Calamagrostis epigejeos, Juncus littoralis, Poa pratensis, Polypogon semiverticillatus, Schoenus nigrigans, Carex spp. και ορισμένα ενδημικά είδη μεγάλου υψομέτρου, όπως τα βραχυπόδιο το στενόφυλλο (Brachypodium firmifolium), ταράξακο το χολβόειο (Taraxacum holmboei), κρόκος ο κύπριος (Crocus cyprius). Εικ.16 Τυρφώνες στο Τρόοδος Σελίδα 21 από 89

23 Crocus cyprius- Κρόκος ο κύπριος Πολυετής, κονδυλώδης, όρθια πόα, ύψους 5-10 εκ. Φύλλα 3-4, γραμμοειδή, οξυκόρυφα, γυμνά, κατά την άνθηση χαμηλότερα ή μέχρι το ύψος του άνθους. Άνθη μονήρη, σπάνια ανά 2. Περιάνθιο με 6 πεταλοειδή λευκά ή ρόδινα τμήματα, που φέρουν σκοτεινή ιώδη κεντρική ζώνη στην εξωτερική επιφάνεια. Καρπός κάψα. Άνθηση: Φεβρουάριος-Μάρτιος (-Απρίλιος). Καρποφορία: Απρίλιος. Ο υποπληθυσμός στο Τρόοδος που είναι και ο μεγαλύτερος, δεν φαίνεται να κινδυνεύει, παρόλο που κάποιοι αρνητικοί παράγοντες όπως κατασκευές και ποδοπάτημα προκαλούν μείωση των αριθμών του πολύ τοπικά. Εικ. 17 Crocus cyprius- Κρόκος ο κύπριος Η οροσειρά του Τροόδους είναι το πλουσιότερο μέρος της Κύπρου σε ενδημικά. Στην περιοχή υπάρχουν 89 ενδημικά από τα οποία 47 είναι τοπικά ενδημικά. Στο Πάρκο Τροόδους υπάρχουν 72 ενδημικά είδη από τα οποία 12 φύονται αποκλειστικά στο Πάρκο (Τσιντίδης Τ., Χατζηκυριάκου Γ., Χριστοδούλου Χ., 2002). Μερικά από αυτά είναι τα εξής: Astragalus echinus DC. Var. chionistrae Εικ. 18 Astragalus echinus DC. Var. chionistrae Σελίδα 22 από 89

24 Cedrus brevifolia Chionodoxa lochiae Εικ.19 Cedrus brevifolia- Κέδρος της Κύπρου Cynoglossum troodi Εικ.20 Chionodoxa lochiae Εικ.21 Cynoglossum troodi Σελίδα 23 από 89

25 Lactuca tetrantha Εικ.22 Lactuca tetrantha Onosma troodi Sedum microstachyum Εικ.23 Onosma troodi Εικ.24 Sedum microstachyum Σελίδα 24 από 89

26 Καλό είναι να προβάλλονται τα ενδημικά είδη όμως υπάρχει ο εξής προβληματισμός: οι περπατητές τα κόβουν και έτσι δεν θα πρέπει να αναδυκνύονται. Σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν ενδημικά είδη κάπου που δεν θα τα κόβουν, καλό είναι να αναδυκνύονται Πανίδα Το όρος Τρόοδος έχει 78 καταγεγραμμένα σημαντικά είδη πουλιών. Διάφορα αρπακτικά, όπως τα Falco eleonorae και Falco peregrinus απαντούν στην περιοχή. Ξεχωρίζουν τα σπάνια και προστατευόμενα: ο γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο (Gyps fulvus), ο κλόκκαρος (Corvus corax) και το περδικοσιάχινο (Hieraetus fasciatus. Επίσης, μια φορά έχει παρατηρηθεί το είδος Aquila heliaca, αλλά όχι κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Υπάρχουν τα είδη σταυρομύτης ή λοξίας (Loxia curvirostra quillemardi), λαγός (Lepus europaeus), η αλεπού (Vulpes vulpes), ο σκαντζόχοιρος (Herniechinus auritus dorotheae), το αηδόνι (Luscinia megarhynchos), αλλά και μεγάλος πληθυσμός σκαλιφούρτα (Oenanthe cypriaca) και Sylvia melanothorax. Λόγω της παρουσίας ηλικιωμένων δέντρων μαυρόπευκων, στην περιοχή φωλιάζουν τα ενδημικά είδη δεντροβάτης ή κέρθια (Certhia brachydactyla dorotheae), Parus ater Cypriotes και το κυπριακό αγρινό (Ovis gmellini ophion). Μια ειδική κατηγορία θηλαστικών είναι οι νυχτερίδες που ζουν σε γαλαρίες, παλιές κατοικίες και ορισμένα είδη σε συστάδες δάσους. Οι νυχτερίδες παρόλο που πετούν όπως τα πουλιά, ξεχωρίζουν από αυτά, αφού γεννούν νεογνά (και όχι αυγά), τα οποία και θηλάζουν. Είναι νυχτόβια ζώα, αφού δραστηριοποιούνται μόνο την νύχτα, ενώ την ημέρα τα περισσότερα είδη ξεκουράζονται στα καταφύγιά τους κρεμασμένα ανάποδα με το κεφάλι προς τα κάτω. Η χρονική διάρκεια ζωής σε ορισμένα είδη μπορεί να φτάσει τα 30 χρόνια. Διάφορα είδη ερπετών κάνουν την εμφάνισή τους στις πιο θερμές περιόδους του χρόνου. Η οχιά (Vipera lebetina) που είναι επικίνδυνη μόνο αν την πατήσει κάποιος, ο κουρκουτάς (Laudakia stelio cypriaca), ο χαμελαίων (Chamaeleo chamaeleo), διάφορες σαύρες όπως η Lacerta laevis troodica, το κυπριακό νερόφιδο (Natrix natrix cypriaca), το κυπριακό φίδι (Coluber cypriensia) Στα υγρά περιβάλλοντα ζει ο ενδημικός κάβουρας του γλυκού νερού (Potamion potamios), ο βάτραχος (Bufo viridis), η πέστροφα (Orhynthus mykinn)που είναι δραπέτης από ιχθυοτροφεία και άλλα μικρά ζώα. Από τα έντομα που δεν είναι και τόσο καλά μελετημένα, οι πεταλούδες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πάνω από 30 είδη ζουν στο Πάρκο, μεταξύ τους μερικά πολύ σπάνια και ενδημικά. Από τα άλλα έντομα έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα εκατοντάδες είδη αρκετά από τα οποία είναι επίσης ενδημικά της Κύπρου και του Πάρκου. Σελίδα 25 από 89

27 Ovis gmellini ophion- Αγρινό (Εικ.25) Ένα είδος άγριου προβάτου που από το 1978 περιλαμβάνεται στα υπό εξάλειψη είδη και προστατεύεται από την κυπριακή νομοθεσία. Είναι το μεγαλύτερο άγριο θηλαστικό που υπάρχει στην Κύπρο. Πιστεύεται ότι ήρθε στην Κύπρο γύρω στο 8000 π.χ. και ίσως το έφεραν μαζί τους άνθρωποι που ήρθαν να κατοικήσουν στο νησί. Τρέφεται με φρέσκα και ξηρά χόρτα, αλλά και με φύλλα δένδρων (Ταμείο Θήρας, 1996). Εικ.25. Ovis gmellini ophion- Αγρινό Vulpes vulpes-αλεπού (Εικ.26) Η αλεπού, ενδημικό υποείδος, είναι το μόνο σαρκοφάγο θηλαστικό στην Κύπρο. Αν και απαντά σε όλες τις περιοχές, ο πληθυσμός της έχει μειωθεί αισθητά, επειδή κυνηγήθηκε ανελέητα κατά τις δεκαετίες 1970 με 1990 αφού θεωρήθηκε ως επιβλαβής για την κτηνοτροφία και το θήραμα. Παρόλο που σήμερα μετά από επιστημονικές μελέτες έχει αποδειχτεί ότι έχει ένα ωφέλιμο ρόλο στα φυσικά οικοσυστήματα και στην Ευρώπη προστατεύεται, στην Κύπρο εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται με μεγάλη προκατάληψη. Εικ.26. Vulpes vulpes-αλεπού Σελίδα 26 από 89

28 Hemiechinus auritus dorotheae-σκαντζόχοιρος (Εικ.27) Ο σκαντζόχοιρος, ζώο ντροπαλό που πληρώνει κάθε χρόνο βαρύ φόρο αίματος στην άσφαλτο, κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι. Κοινό στις χαμηλές περιοχές, ενώ ο πληθυσμός του μειώνεται με την αύξηση του υψομέτρου. Έχει καταγραφεί μέχρι τα 1600 μ. Εικ.27. Hemiechinus auritus dorotheae-σκαντζόχοιρος Rousettus aegyptiacus Νυχτοκόρακας (Εικ.28) Οι Νυχτερίδες, ένα αξιόλογο στοιχείο της κυπριακής πανίδας, είναι μία από τις πιο αξιοπερίεργες κατηγορίες θηλαστικών. Περιλαμβάνει 16 διαφορετικά είδη (το ένα ανήκει στα μεγαχειρόπτερα και τα 15 στα μικροχειρόπτερα). Ο ιδιόρρυθμος τρόπος ζωής και η παράξενη μορφή τους, οι προκαταλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, οδήγησαν τον Άνθρωπο στην αδιαφορία για τα είδη αυτά και μη γνωρίζοντας μάλιστα αρκετά πράγματα για τη βιολογία, τις συνήθειές τους και το σημαντικότατο ρόλο που διαδραματίζουν στην ισορροπία των οικοσυστημάτων και κατ επέκταση της ίδιας της φύσης, τις κυνήγησε ανελέητα. Οι νυχτερίδες τρέφονται κυρίως με έντομα, εκτός από το Νυχτοκόρακα (Rousettus aegyptiacus) που είναι φρουτοφάγος και αποτελεί το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος νυχτερίδας που υπάρχει την Κύπρο. Εικ.28 Rousettus aegyptiacus Νυχτοκόρακας Σελίδα 27 από 89

29 Gyps fulvus-γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο (Εικ.29) Ο γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο, είναι το μεγαλύτερο πουλί της Κύπρου σε μήκος γύρω στο 1 μ. και άνοιγμα φτερούγων γύρω στα 2,5 μ. και ανήκει στην τάξη των αρπακτικών και την οικογένεια των γυπών. Το φτέρωμά του έχει χρώμα ανοικτό καφέ ενώ τα άκρα της φτερούγας και της ουράς του είναι μαύρα. Το κεφάλι και ο μακρύς λαιμός του είναι καλυμμένα μόνο με λευκό χνούδι, μια προσαρμογή που το βοηθά να βυθίζει εύκολα το κεφάλι του μέσα στα εντόσθια των νεκρών ζώων με τα οποία τρέφεται. Είναι είδος κοινωνικό και φωλιάζει κατά ομάδες σε απότομους γκρεμούς. Γεννά μέσα Ιανουαρίου με αρχές Μαρτίου ένα άσπρο αυγό σε μέγεθος πορτοκαλιού, που το κλωσούν και τα δύο φύλα για 54 περίπου μέρες. Τα μικρά μέχρι να εγκαταλείψουν τη φωλιά τους, μετά από 115 μέρες τρέφονται και από τους δύο γονείς. Ο γύπας τρέφεται αποκλειστικά με πτώματα και για να βρει την τροφή του διανύει μεγάλες αποστάσεις που μπορεί να φθάσουν μέχρι και τα 30 χλμ. Για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του σε νερό χρησιμοποιεί πηγές και ποταμούς με καθαρό νερό. Υπάρχουν δύο θέσεις, η μία είναι στην κορυφή του Τροόδους και η άλλη στο Δάσος Πάφου στην περιοχή του Τριπύλου. Εικ.29 Gyps fulvus-γύπας ο πυρόχρους ή όρνεο Laudakia stelio cypriaca-κουρκουτάς Ο κουρκουτάς είναι ένα πολύ κοινό είδος το οποίο δεν είναι δυνατό να μείνει απαρατήρητος. Είναι άριστος δρομέας και καλά προσαρμοσμένος στα περισσότερα περιβάλλοντα ενώ λείπει από τους υγρότοπους. Όταν δεν τρέχει, παραμένει με τεντωμένο το κεφάλι ψηλά και το πρόσθιο μέρος του κορμιού του σηκωμένο στα μπροστινά πόδια. Σελίδα 28 από 89

30 Natrix natrix cypriaca-το κυπριακό νερόφιδο (Εικ.30) Το νερόφιδο της Κύπρου είναι ένα από τα πιο σπάνια είδη φιδιών στην Κύπρο και κινδυνεύει να εκλείψει. Βρίσκεται σε περιοχές που αρχίζουν από το επίπεδο της θάλασσας και φθάνουν σε υψόμετρο 700 μ. Συναντάται σ ένα φράκτη και ένα ρυάκι στους βόρειους πρόποδες του Τροόδους. Το μήκος του σώματός του είναι 100 εκ. ενώ το θηλυκό είναι λίγο μεγαλύτερο από το αρσενικό. Δεν έχει δηλητήριο, έχει μια καλοσχηματισμένη στρογγυλεμένη κεφαλή, και στρογγυλή κόρη ματιού. Το χρώμα του ποικίλει, στην Κύπρο δε υπάρχουν τρεις χαρακτηριστικές παραλλαγές χρωμάτων. Το συνηθισμένο χρώμα είναι γκρίζο, ασπροκίτρινο μέχρι σκούρο καφέ, με στρογγυλές μαύρες βούλες ή γραμμές στο μέσο και στα πλαϊνά μέρη του σώματος. Επίσης υπάρχουν αρκετά με μαύρο χρώμα και ένας αριθμός μαυροκαφέ, σημαδεμένα με μικρές φωτεινές κηλίδες τα οποία ονομάζονται picturata. Κινείται την μέρα και είναι κυρίως φίδι του νερού γι αυτό προτιμά να ζει σε υγρές περιοχές ρυάκια και φράκτες. Όταν κάποιος το ενοχλήσει προσπαθεί να ξεφύγει στο νερό και καταδύεται. Το νερόφιδο είναι άριστος κολυμβητής και κυνηγά τη λεία του μέσα στο νερό. Δεν δαγκώνει αλλά προσπαθεί να αμυνθεί αποβάλλοντας από τους αδένες της έδρας του δύσοσμο υγρό. Το νερόφιδο συναντάται από το τέλος Μαρτίου μέχρι το τέλος Οκτωβρίου. Η τροφή του αποτελείται κυρίως από βατράχους και σπάνια ψάρια (Cyprinus carpio). Εικ.30. Natrix natrix cypriaca-το κυπριακό νερόφιδο Σελίδα 29 από 89

31 Coluber cypriensia-κυπριακό φίδι (Εικ.31) Το κυπριακό φίδι εξαπλώνεται μόνο στην Κύπρο και βρίσκεται σε περιοχές με υψόμετρο από 100 μέχρι 1400 μ. Πάνω από τη θάλασσα. Η κύρια περιοχή εξάπλωσής του είναι η οροσειρά του Τροόδους, όπου συχνά είναι κοινό. Είναι ένα λεπτό φίδι χωρίς δηλητήριο με καλοσχηματισμένη κεφαλή και μεγάλα μάτια που περικλείονται από άσπρο κύκλο. Το μήκος του σώματος του φθάνει μέχρι και 115 εκ. Έχει χρώμα γκρίζο λαδί, ή ανοιχτό γκρίζο μέχρι το πρώτο μισό του σώματος. Η κοιλιά είναι ελαφρώς κίτρινη μέχρι ασπροκίτρινη. Έχει την ικανότητα να κινείται μέρα και νύχτα. Είναι φίδι της ξηράς, το οποίο συνήθως προτιμά υγρές περιοχές κοντά σε ρυάκια Εικ.31 Coluber cypriensia-κυπριακό φίδι Σελίδα 30 από 89

32 Lepus europaeus-λαγός (Εικ.32) Γνωρίσματα: γκριζοκαφέ ζώο με μεγάλα αυτιά (μεγαλύτερα από το μήκος του κεφαλιού) και με μαύρες λωρίδες στις άκρες των αυτιών. Ενδιαίτημα: οι προτιμήσεις του ποικίλου. Οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει κάτι παραπάνω από ένα πρότυπο στην κοινωνική τους οργάνωση ως και ημιορεινές ανοιχτές περιοχές, αγροτικές περιοχές με δημητριακά κι χέρσους αγρούς και αραιά δάση και θαμνότοπους. Ο λαγός τρέφεται με πόες, καρπούς, γράστεις, νεαρούς βλαστούς και σπόρους δημητριακών. Σε αντίθεση με άλλα είδη της οικογένειας των λαγόμορφων που παραμένουν κάτω από το έδαφος, ο λαγός βρίσκεται έξω από τρύπες κατά τη διάρκεια της ημέρας όπου ξεκουράζεται και τρέφεται και κινείται κατά τη διάρκεια της νύχτας ως γνήσιο νυκτόβιο. Όταν ο ήλιος βασιλεύει και δεν υπάρχει καμία ενόχληση, εγκαταλείπει την κρυψώνα του και τρέχει γρήγορα ψάχνοντας για τροφή. Η τελειοποίηση των τεχνικών που έχει αναπτύξει ο λαγός για να αποφεύγει τους εχθρούς του είναι πραγματικά θέμα ζωής και θανάτου. Κοινωνικότητα: αν και είναι γνωστή η προτίμηση των λαγών να τρέφονται κατά ομάδες δεν έχει αποσαφηνιστεί η κοινωνικότητα. Δεν δημιουργούν επικράτειες, δεν χρησιμοποιούν εντυπωσιακές τελετές για να προσελκύουν θηλυκά, δεν διαθέτουν χαρέμια με θηλυκά και δεν έχουν συγκεκριμένο τρόπο ζευγαρώματος όπως άλλα ζώα. Οι έρευνες έχουν δείξει πως η παραγωγικότητα των λαγών αυξάνεται όταν οι συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη της βλάστησης την άνοιξη και το καλοκαίρι και όταν το φθινόπωρο δεν έχουν πολλές βροχές. Αναπαραγωγή: είδος κοινωνικό, φωλιάζει σε αποικίες, φτιάχνει τη φωλιά του με άλλους λαγούς σε στοές μ πολλές διακλαδώσεις. Γεννάει 4-7 φορές το χρόνο από 3-12 μικρά, τα οποία είναι γυμνά και τυφλά. Τροφή: ο λαγός τρέφεται με βλάστηση κατά κύριο λόγο επίσης και με καρπούς. Εικ.32. Lepus europaeus- Λαγός Σελίδα 31 από 89

33 3.1.5 Ασθένειες φυτών-προσβολές εντόμων-άλλοι κίνδυνοι Οι πιο κοινοί παράγοντες που προκαλούν μολυσματικές ασθένειες στα δασικά δέντρα είναι οι μύκητες. Τα πιο κοινά είδη μυκήτων στην Κύπρο, τα οποία προκαλούν περιορισμένα προβλήματα στα δασικά δέντρα και στα σπορόφυτα, (Χριστοδούλου Αλ., 2001)είναι: 1. Heterobasidion anosum, γνωστός ως ο μύκητας των ριζών, ο οποίος προκαλεί την αποσύνθεση της ρίζας ειδικά στα κωνοφόρα 2. Phellinus pini, γνωστός ως ο ξυλοσηπτικός μύκητας 3. Melampsora allii-populina, που προκαλεί σκωρίαση στις λεύκες 4. Fusarium spp. που προκαλούν σηψιρριζία στα δασικά φυτώρια Ο παγετός, το χιόνι, το χαλάζι, ο αέρας, η ξηρασία, οι κεραυνοί, οι καταιγίδες και η πυρκαγιά αντιπροσωπεύουν τους σημαντικότερους αβιοτικούς παράγοντες που προκαλούν ζημιές στα δάση της Κύπρου. Οι ζημιές που προκαλούνται από αυτούς τους παράγοντες μπορούν να μειώσουν την οικονομική αξία μεμονωμένων δέντρων, την παραγωγική δυνατότητα των συστάδων αλλά και την αισθητική αξία του δάσους. Οι πληγές που προκαλούν οι πιο πάνω παράγοντες στα δέντρα κάνουν εύκολη την πρόσβαση σε έντομα, μύκητες και άλλους παθογόνους ιούς. Παγετός: Μπορεί να προκαλέσει ζημιές ή και να νεκρώσει το φύλλωμα, τους οφθαλμούς και τα νεαρά κλαδιά και τους βλαστούς. Οι κυριότερες ζημιές εμφανίζονται περί τα τέλη της άνοιξης, όταν το νέο φύλλωμα και οι βλαστοί είναι ακόμα τρυφεροί και σαρκώδεις, ή το φθινόπωρο, προτού οι οφθαλμοί και οι άκρες των βλαστών σκληρυνθούν και μπορέσουν να αντισταθούν στις χαμηλές θερμοκρασίες και τον παγετό. Ο παγετός εκτός από τη νέκρωση των βελόνων, των φύλλων, των οφθαλμών και των νεαρών κλαδίσκων, μπορεί επίσης να προκαλέσει ρωγμές τόσο στον κορμό όσο και στα κλαδιά των δέντρων, ως επίσης και νέκρωση του επικόρυφου, καθιστώντας έτσι μεμονωμένα δέντρα εύκολη λεία για τα έντομα και για άλλους παθογόνους ιούς. Λόγω του κλίματος της Κύπρου, οι ζημιές που προκαλεί ο παγετός δεν είναι ιδιαίτερες. Ελαφρές και ασήμαντες ζημιές μπορούν επίσης να εντοπιστούν στα δασικά φυτώρια και σε νεαρές αναδασώσεις. Σελίδα 32 από 89

34 Χιόνι και χαλάζι: Οι βαριές χιονοπτώσεις και το χαλάζι μπορούν να τραυματίσουν και να παραμορφώσουν κωνοφόρα και πλατύφυλλα δέντρα. Οι χιονοπτώσεις μπορούν να προκαλέσουν παραμόρφωση, σπάσιμο των επικόρυφων και κλάδων και τραύματα μέσω των οποίων τα έντομα και οι μύκητες μπορούν να βρουν την είσοδο. Τέτοια προβλήματα είναι πιο εμφανή μετά από βαριές χιονοπτώσεις και σε περιοχές που δεν δέχονται συχνά χιόνι. Το χαλάζι μπορεί να προκαλέσει σημαντικούς τραυματισμούς που καθιστούν τα δέντρα τρωτά στις επιθέσεις εντόμων και μυκήτων. Άνεμοι: Οι άνεμοι μπορεί να προκαλέσουν ζημιές στη δομή των δέντρων. Σπασμένα και ξεριζωμένα δέντρα είναι τα κύρια αποτελέσματα των δυνατών ανέμων. Ξηρασία: Τα συμπτώματα της ξηρασίας και της ανεπαρκούς εδαφικής υγρασίας περιλαμβάνουν το κιτρίνισμα των φύλλων, την επιβράδυνση της προσαύξησης, την πρόωρη φυλλόπτωση και πτώση των βελόνων, τη νέκρωση των κλάδων και του επικόρυφου, ακόμη και την ολοκληρωτική νέκρωση των δέντρων. Τα συμπτώματα είναι συνήθως ορατά από την κορυφή των δέντρων προς τα κάτω και από το εξωτερικό της κόμης προς τα μέσα. Κεραυνοί: Συνήθως τα ψηλότερα και πιο πράσινα δέντρα είναι ελκυστικότερα στους κεραυνούς, οι οποίοι όταν χτυπήσουν ένα δέντρο συνήθως ξεφλουδίζουν μια λωρίδα του φλοιού από την κορυφή του δέντρου προς το έδαφος, είτε σε ευθεία γραμμή είτε σε σπειροειδές μοτίβο. Η πληγή που προκαλείται με τον κεραυνό προδιαθέτει συνήθως τα δέντρα σε βιοτικές επιθέσεις. Ο κεραυνός μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά, με πολλές συνέπειες στη ζωτικότητα και την παραγωγικότητα των δασικών οικοσυστημάτων. Σελίδα 33 από 89

35 3.2 Ανθρωπογενές περιβάλλον Ζημιές από ανθρωπογενείς παράγοντες Οι κύριοι ανθρωπογενείς παράγοντες που προκαλούν ζημιές στα δάση ή σε άλλες δασοκαλυμμένες περιοχές περιλαμβάνουν τις δασικές πυρκαγιές, τη βόσκηση, την ατμοσφαιρική ρύπανση, τον τουρισμό, τις υλοτομίες και άλλες ζημιές. Οι ανθρωπογενείς ζημιές και συγκεκριμένα οι δασικές πυρκαγιές και η βόσκηση είναι οι σημαντικότερες έναντι όλων των ζημιών που προκαλούνται στα δάση ή σε άλλες δασοκαλυμμένες περιοχές Δασικές πυρκαγιές: Η πυρκαγιά στην Κύπρο αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για τα δάση. Ο κίνδυνος έκρηξης πυρκαγιών είναι αρκετά υψηλός, ειδικά κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου (Τμήμα Δασών 1999).Αυτό οφείλεται κυρίως: στη φύση των δασών, χιλιάδες εκτάρια ρητινούχων δέντρων στις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες, μακριά, καυτά και ξηρά καλοκαίρια, καθώς επίσης και ισχυρούς ανέμους στις τοπογραφικές συνθήκες όπως απότομες κλίσεις Είτε λόγω απροσεξίας είτε σκόπιμες, οι δασικές πυρκαγιές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στα δασικά οικοσυστήματα, όπως την απώλεια ζωτικότητας και παραγωγικότητας, τη μείωση της αξίας της ξυλείας, την απώλεια βιολογικής ποικιλομορφίας, την απερήμωση, τη διάβρωση και υποβάθμιση του εδάφους, τη μείωση της ποιότητας και ποσότητας νερού, τις ζημιές στους βιότοπους, τις σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις, ακόμη και την απώλεια ανθρώπινων ζωών. Σελίδα 34 από 89

36 Οι κυριότερες αιτίες πρόκλησης πυρκαγιών στην Κύπρο είναι: Οι αγρότες που καίνε τα ξηρά χόρτα και τα άχυρα στα γεωργικά τους τεμάχια Οι δασικοί επισκέπτες που είναι απρόσεκτοι με το άναμμα φωτιάς για το ψήσιμο της παραδοσιακής σούβλας Οι καπνιστές που κυρίως πετούν τα σπίρτα και τα αποτσίγαρα Οι στρατιωτικές ασκήσεις με πυρομαχικά ή και εκρηκτικές ύλες Οι κυνηγοί, κυρίως κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου. Τα στοιχεία των πυρκαγιών ομαδοποιούνται στις ακόλουθες δύο κατηγορίες: 1. Πυρκαγιές που ξεσπούν είτε μέσα στα κρατικά δάση είτε έξω από αυτά, αλλά επεκτείνονται στο κρατικό δάσος 2. Πυρκαγιές που ξεσπούν και παραμένουν έξω από τα κρατικά δάση. Εικ.33 Κρατικά και Ιδιωτικά δάση στην Κύπρου Σελίδα 35 από 89

37 Βόσκηση: Η βοσκή στα δάση ήταν μια σημαντική αιτία υποβάθμισης των οικοσυστημάτων και της καταστροφής σημαντικών δασικών εκτάσεων μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε λήφθηκαν διάφορα μέτρα για έλεγχο της ελεύθερης βοσκής στα κρατικά και κοινοτικά δάση του νησιού. Στοιχεία μαρτυρούν ότι οι κατσίκες και τα πρόβατα βρίσκονταν στο νησί από την 4η χιλιετία π.χ. και διαδραμάτιζαν ένα σημαντικό ρόλο στη ζωή και τη διατροφή των Κυπρίων για αιώνες. Οι κατσίκες απαντιούνται σε ένα ευρύ φάσμα βιοτόπων από τις ακτές μέχρι τα ελώδη πεδινά και τις απότομες κλίσεις των ψηλότερων βουνών του νησιού. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα έβοσκαν σε ιδιωτικές εκτάσεις στα πεδινά και κατά την άνοιξη στα δάση, μέχρι το επόμενο φθινόπωρο. Οι βοσκοί συνήθιζαν να καίνε τα δάση με σκοπό τη βελτίωση και επέκταση των βοσκότοπων, προκαλώντας ακόμη σοβαρότερα προβλήματα. Η δασική πολιτική που υιοθετήθηκε αρχικά είχε ως κύριο στόχο τον έλεγχο της βοσκής και των συγκεκριμένων βοσκών (Χριστοδούλου Αλ.,2001). Η αρχική νομοθεσία για τη βόσκηση θεσπίστηκε το 1888 και είχε σκοπό τον έλεγχο των κατσικιών, την αποτροπή της αριθμητικής αύξησης και σε μερικές περιπτώσεις την απομάκρυνσή τους από τα κρατικά δάση. Ακολούθησαν κατόπιν διάφοροι νόμοι και πολιτικές, με σκοπό: την απαγόρευση της εισαγωγής κατσικιών στην Κύπρο, για αποτροπή της αδικαιολόγητης αύξησης στον πληθυσμό τους την ενθάρρυνση των κτηνοτρόφων είτε να αυξήσουν τον αριθμό προβάτων σε βάρος των κατσικιών, είτε να βελτιώσουν τις μεθόδους κτηνοτροφίας με τη δημιουργία υποστατικών εκτός των κρατικών δασών με σκοπό την ενσταυλισμένη κτηνοτροφία είτε για να αποσυρθούν από το επάγγελμα με τα ανάλογα ανταλλάγματα και αποζημιώσεις. Αυτά τα μέτρα είχαν θετικά αποτελέσματα στη μείωση του πληθυσμού των κατσικιών μέσα στα δάση, με πολλές θετικές συνέπειες στα δασικά οικοσυστήματα. Το 1953, το 86,3% των Κύριων Κρατικών Δασών ήταν απαλλαγμένο από οποιαδήποτε βοσκή. Με την παρέλευση του χρόνου η βόσκηση μειώθηκε αισθητά στα κρατικά δάση του νησιού. Οι ωφέλειες από τη μείωση της βοσκής είναι πολλές και σημαντικές, όπως η αισθητή αύξηση στη σύνθεση της δασικής βλάστησης, η φυσική αναγέννηση, η βελτίωση της δομής των δασών, και άλλα. Σελίδα 36 από 89

38 Τουρισμός: Ο τουρισμός αποτελεί τη μεγαλύτερη βιομηχανία στην Κύπρο, από την οποία εξαρτάται η οικονομία του νησιού σε μεγάλο βαθμό. Οι επιδράσεις του τουρισμού στην Κύπρο, νησί με πλούσια βιοποικιλότητα και εύθραυστα οικοσυστήματα, είναι αρκετά σημαντικές. Οι πιο σημαντικές είναι: υποβάθμιση και καταστροφή οικοσυστημάτων και βιοτόπων λόγω της ανάπτυξης τουριστικών εγκαταστάσεων και υποδομής όπως ξενοδοχείων, διαμερισμάτων, εστιατορίων, δρόμων, χιονοδρομικών πιστών, εγκαταστάσεων γκολφ, αεροδρομίων κ.λπ. συμπίεση και διάβρωση των εδαφών πίεση στην πανίδα, τη χλωρίδα και τα απειλούμενα υπό εξαφάνιση είδη υπερκατανάλωση νερού από υπόγεια υδροφόρα στρώματα για ικανοποίηση των αυξανόμενων αναγκών, αφού πολλές φορές η ζήτηση είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την παροχή απώλεια επίγειας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας αύξηση στα επίπεδα ρύπανσης από την απόρριψη στερεών και υγρών αποβλήτων που παράγονται από τον τουρισμό. Η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη χωρίς σωστό και προσεκτικό προγραμματισμό, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές και ανεπανόρθωτες ζημίες στο περιβάλλον. Σελίδα 37 από 89

39 Ζημιές από υλοτομίες Οι πιο κοινές ζημιές που προκαλούνται κατά τις υλοτομίες στα δάση είναι οι θραύσεις κατά τη διάρκεια ρίψης, τεμαχισμού και εξαγωγής της ξυλείας. Η υλοτομία δέντρων γίνεται με τη χρησιμοποίηση ελαφρού εξοπλισμού όπως αλυσοπρίονα, κυρίως λόγω της τοπογραφίας και της διαμόρφωσης των εδαφών (απότομες κλίσεις). Η πλευρική ρίψη των δέντρων προκαλεί πολλές φορές τραυματισμούς στα υπόλοιπα δέντρα. Η χειρωνακτική ή μηχανική εξαγωγή της ξυλείας μπορεί επίσης να αφήσει τα σημάδια της στα υφιστάμενα δέντρα. Οι λεπίδες εκσκαφέων κατά τη διάνοιξη και συντήρηση δρόμων και αντιπυρικών λωρίδων μπορούν επίσης να προκαλέσουν ζημιές στους κορμούς των δέντρων. Οι ζημιές αυτές έχουν άμεσες επιπτώσεις στην επιβίωση και προσαύξηση των δέντρων και μπορούν να αποτελέσουν σημεία εισόδων για έντομα και παθογόνους οργανισμούς. Σε τέτοια περίπτωση οι ζημιές που προκαλούνται είναι χειρότερες από τη φυσική ζημιά. Οι ζημιές κατά τις υλοτομίες αλλά και οι μηχανικές ζημιές είναι πολύ περιορισμένες. Σελίδα 38 από 89

40 4. Αξιολόγηση-Εκτίμηση του Εθνικού Δασικού Πάρκου 4.1 Στόχοι, κριτήρια αξιολόγησης εκτίμησης Εθνικού Πάρκου Σύμφωνα με διάφορες έρευνες που έγιναν κατά καιρούς, οι επισκέπτες μιας περιοχής αναζητούν κυρίως δραστηριότητες όπως περπάτημα και απόλαυση όμορφων τοπίων. Οι προτιμήσεις αυτές δείχνουν το αυξημένο ενδιαφέρον των πολιτών για ένα όμορφο τοπίο. Σε πολλές χώρες (όπως και στην Κύπρο) το οπτικό τοπίο και η ανάλυσή του αναγνωρίζεται ως ένας βασικός φυσικός πόρος και πρέπει να τυγχάνει ίσης μελέτης με τους άλλους φυσικούς πόρους της γης. Οπτικό τοπίο είναι το τοπίο, που εξαιτίας της άμεσης εποπτείας του από θέσεις που χρησιμοποιούνται έντονα από τους ανθρώπους, είναι ευαίσθητο στην παρατήρηση και στην κριτική από μεγάλη μερίδα του κοινού. Το οπτικό τοπίο συνίσταται από πολλά στοιχεία, που αλληλοσχετίζονται, όπως έδαφος, τοπογραφική διαμόρφωση, υδάτινες μάζες, βλάστηση, ζώα, καθώς και ανθρώπινες κατασκευές και δραστηριότητες. Για το λόγω αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο να συμβιβαστούν οι ανθρώπινες επεμβάσεις με τους επιθυμητούς χαρακτήρες του. Για την οπτική ανάλυση το σχεδιασμό και τη διαχείριση των τοπίων είναι απαραίτητη η απογραφή και η αξιολόγηση των οπτικών χαρακτηριστικών τους και ο καθορισμός ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων για τη ορθολογική διαχείρισή τους. Με την ανάλυση και αξιολόγηση γίνεται εκτίμηση τόσο της υφιστάμενης κατάστασης, λειτουργίας και εξέλιξης, όσο και της αισθητικής των τοπίων. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει ανάλυση των οικολογικών και αισθητικών παραμέτρων, που καθορίζουν τη λειτουργία, την εξέλιξη και τη διαμόρφωση της συνολικής εικόνας του κάθε τοπίου. Παράλληλα στο κάθε τοπίο, αξιολογείται ως στοιχείο της ευρύτερης περιοχής, η αισθητική του, η αναψυχική του λειτουργία, τα κοινωνικά δεδομένα και οι κίνδυνοι που το απειλούν. Η χρήση κριτηρίων αξιολόγησης, πέρα από την επιμέρους αξιολόγηση της ποιότητας κάθε μονάδας τοπίου και τη συνολική ποιοτική αξιολόγηση ολόκληρης της μελετούμενης περιοχής, βοηθά στην οργάνωση, συγκέντρωση, ομαδοποίηση, επιλογή και ιεράρχηση των μέτρων επέμβασης και προστασίας του κάθε τοπίου και στην αναγνώριση κατάλληλων θέσεων, που αποτελούν ή είναι δυνατό να αποτελέσουν πόλο έλξης επισκεπτών. Με την αξιολόγηση γίνεται εκτίμηση της υφιστάμενης κατάστασης του τοπίου για την απόφαση διατήρησης, αλλαγής κτλ (Τμήμα Δασών 1999). Σελίδα 39 από 89

41 4.2 Υφιστάμενες χρήσεις, προβλήματα και περιορισμοί Κυνήγι Το κυνήγι αποτελεί μία από τις σημαντικότερες υπηρεσίες, με την υψηλότερη οικονομική αξία, που παρέχεται από τα δάση και τις άλλες δασοκαλυμμένες εκτάσεις. Το θήραμα αποτελείται από λαγούς, πέρδικες, φραγκολίνες, ορτύκια, φάσες, μπεκάτσες, τρυγόνια, τσίχλες και άλλα. Στο άθλημα του κυνηγίου συμμετέχουν περίπου έως χιλιάδες κυνηγοί (το ποσό κυμαίνεται ανάλογα με τα έτη) που αποτελεί το 7% του πληθυσμού ή το 25% του ανδρικού πληθυσμού του νησιού. Το κυνήγι αποτελούσε παραδοσιακά ένα σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού της Κύπρου. Σήμερα, το κυνήγι είναι μία δημοφιλής αθλητική και σημαντική κοινωνικοοικονομική δραστηριότητα. Το συνολικό εισόδημα του Ταμείου Θήρας (του Υπουργείου Εσωτερικών) από την έκδοση των ετήσιων αδειών κυνηγίου ανέρχεται στο Αυτό το ποσό χρησιμοποιείται κυρίως για τη χρηματοδότηση διαφόρων προγραμμάτων, σχετικών με τη διαχείριση της άγριας ζωής, την προστασία των βιότοπων και των απειλούμενων υπό εξαφάνιση ειδών και την αποκατάσταση πληθυσμών άγριας ζωής. Το κυνήγι αποτελεί επίσης σημαντική πηγή εισοδήματος για διάφορες επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή, εισαγωγή και διάθεση κυνηγετικών ειδών, όπως όπλων, φυσιγγίων, στολών κ.λπ. Το κυνήγι ασκείται μέσα σε κρατικά και ιδιωτικά δάση, σε άλλες δασοκαλυμμένες περιοχές κρατικές και ιδιωτικές αλλά και σε περιοχές κάτω από άλλες χρήσεις όπως γεωργικές κυρίως. Η προστασία, η διατήρηση και εμπλουτισμός του θηράματος επιτυγχάνεται με την κήρυξη μόνιμων ή περιοδικά απαγορευμένων για το κυνήγι περιοχών. Οι σημαντικότερες αιτίες της εξαφάνισης των ειδών στην Κύπρο είναι: Οι διάφορες δασοκομικές δραστηριότητες όπως, συγκομιδή ξυλείας, μηχανική προετοιμασία του εδάφους, κατασκευή δρόμων και αντιπυρικών λωρίδων και άλλες Η αλλαγή χρήσης γης και η αστική ανάπτυξη Τα κατασκευαστικά έργα αναπτύξεως, όπως υδατοφράκτες και άλλα Η ρύπανση του αέρα, των νερών και του εδάφους Οι φυσικές καταστροφές, όπως πυρκαγιές, θεομηνίες και άλλες. Σελίδα 40 από 89

42 Χιονοδρομίες Τέσσερις πίστες χιονοδρομιών τις οποίες διαχειρίζεται η Ομοσπονδία Χιονοδρόμων Κύπρου είναι διαθέσιμες για τους ντόπιους και ξένους σκιέρ. Οι πίστες αυτές, που βρίσκονται μέσα στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους, είναι η Αφροδίτη, ο Ερμής, ο Δίας και η Ήρα. Πτηνοπαρατηρήσεις Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να ασκηθούν δωρεάν σε οποιοδήποτε μέρος των κρατικών δασών, όπου υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση. Τουρισμός-Οικοτουρισμός Η σημασία του οικοτουρισμού αυξάνεται, καθώς όλο και περισσότερα άτομα ταξιδεύουν για να έρθουν κοντά στη φύση και να αποκτήσουν μοναδικές εμπειρίες στην ύπαιθρο. Κατά τη διάρκεια του 1990, άρχισαν να ιδρύονται μικρές επιχειρήσεις σχετικές με τον οικοτουρισμό, κυρίως σε κοινότητες γύρω από τα δάση. Η ύπαρξη και λειτουργία αυτών των επιχειρήσεων είναι ζωτικής σημασίας για τους κατοίκους των παραδασόβιων κοινοτήτων, αφού αποτελούν πηγή απασχόλησης και εισοδήματος. Σελίδα 41 από 89

43 Οι απειλές που έχουν υποστεί και συνεχίζει να υφίσταται η περιοχή αυτή, οφείλονται σε ανθρωπογενείς πιέσεις οι οποίες έχουν συντελέσει σε σοβαρή αλλοίωση των φυσικών χαρακτηριστικών της. Οι κύριες απειλές είναι: Έλλειψη διαχείρισης Χαμηλός ρυθμός αναγέννησης του δάσους Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra) στο Τρόοδος και κίνδυνος εκτόπισης του είδους από την Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) Υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων που συνεπάγεται έλλειψη τροφής και χώρων φωλιάσματος για τα είδη πουλιών Μέσα αντιμετώπισης απειλών 1. τη λεπτομερή χαρτογράφηση και τοποθέτηση πινακίδων στα εποχιακά τέλματα και στα Σερπεντινόφιλα λιβάδια και την αποκατάσταση των Τυρφώνων με τη μείωση των οχλήσεων, την περίφραξη και την τοποθέτηση πινακίδων, 2. την εκπόνηση συγκεκριμένων διαχειριστικών σχεδίων αναφορικά με τους οικοτόπους και τα είδη σε προτεραιότητα που συναντώνται στις πέντε περιοχές εκπόνηση εθνικών διαχειριστικών οδηγιών, 3. ενέργειες ενημέρωσης του κοινού και δράσεις ερμηνείας περιβάλλοντος, στις οποίες περιλαμβάνονται η κάλυψη από ΜΜΕ, η οργάνωση συναντήσεων, εκδηλώσεων και ημερίδων, εκστρατειών για σημαντικά θέματα (παγίδες πουλιών, δηλητηριώδη δολώματα), η χρήση έντυπου / οπτικοακουστικού υλικού και δημοσιεύσεων, η εγκατάσταση περιπτέρων ενημέρωσης, οι παρατηρήσεις πουλιών και οι πινακίδες ερμηνείας περιβάλλοντος, 4. την πιλοτική διαχείριση του δάσους με Pinus nigra, περιλαμβάνοντας τη φυσική αναγέννηση του και φυτεύσεις, 5. την προστασία των πληθυσμών των Chionodoxa lochiae και Pinguicula crystallina, μέσω της περίφραξης και της τοποθέτησης πινακίδων και τη βελτίωση των πληθυσμών των Arabis kennedyae. Σελίδα 42 από 89

44 4.3 Διατήρηση-Συντήρηση του φυσικού περιβάλλοντος Τη μαγεία του Εθνικού Δασικού Πάρκου, συνθέτει ένας μεγάλος αριθμός στοιχείων της φύσης που εναλλάσσονται για να διαμορφώσουν ένα ανεπανάληπτο φυσικό τοπίο με ποικιλότητα στις μορφές, τα χρώματα και την υφή. Συναντούμε λοιπόν: Πυκνές πευκοσυστάδες σε περιοχές με ευνοϊκές οικολογικές συνθήκες. Διαβρωμένα τοπία με λιγοστή βλάστηση που έχουν τη δική τους σιωπηλή ομορφιά. Αναρίθμητες ρεματιές με νερό που ρέει ολόχρονα, δροσερά καταφύγια όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και τα πουλιά και ζώα του δάσους. Ορεινά λιβάδια καλυμμένα με εξειδικευμένη βλάστηση πάνω σε τύρφη, τα μόνα που υπάρχουν στην Κύπρο με μεγάλη επιστημονική αξία. Δύσβατες απόκρημνες περιοχές που μόνο απαιτητικοί φυσιολάτρες επισκέπτονται. Δένδρα γίγαντες, αληθινά μνημεία της Φύσης, με μεγάλη επιστημονική και αισθητική αξία. Βουνοκορφές που προσφέρουν πανοραμική θέα προς όλες τις περιοχές του νησιού. Ανεβαίνοντας στο Τρόοδος μέσω Κακοπετριάς, στην πρώτη μας οπτική επαφή με το πάρκο κυριαρχεί η κορυφή της Χιονίστρας με υψόμετρο 1950 μέτρα. Στο βόρειο τμήμα του Δάσους οι απότομες πλαγιές είναι ντυμένες με πυκνό φυσικό πευκοδάσος. Στο υψόμετρο των 1600 μέτρων ένα από τα εντυπωσιακά στοιχεία του πάρκου είναι οι αιωνόβιες συστάδες του μεγαλοπρεπούς Μαντόπευκου ή πεύκου του Τροόδους. Τα μονοπάτια μελέτης της φύσης, με συνολικό μήκος 65 χιλιομέτρων, προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για γνωριμία και επαφή με το περιβάλλον του Εθνικού Πάρκου. Το πιο όμορφο και πολυσύχναστο μονοπάτι, το μονοπάτι των Καλυδωνίων, ακολουθεί την πλούσια σε βλάστηση υγρή ρεματιά του Κρύου Ποταμού. Στην κορυφή της Χιονίστρας το πευκοδάσος αραιώνει και επιβιώνει ο αόρατος με Σελίδα 43 από 89

45 χαμηλότερους θάμνους και ποώδη φυτά. Στο Δασικό Σταθμό Πλατανιών έχει την έδρα της η Περιφερειακή Διοίκηση του Δάσους Τροόδους, στη δικαιοδοσία της οποίας βρίσκεται η διαχείριση του Πάρκου. Εκπόνηση Διαχειριστικού Σχεδίου για το Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους Το διαχειριστικό σχέδιο αποτελεί αποτελεσματικό διαχειριστικό εργαλείο για την προστασία των οικοτόπων Pinus nigra subsp. pallasiana, Τυρφώνες του Τροόδους και Σερπεντινόφιλα Λιβάδια της Κύπρου, των φυτικών ειδών Chionodoxa lochiae, Pinguicula crystalline και Arabis kennedyae και των πουλιών Hieraaetus fasciatus, Oenanthe cypriaca και Sylvia melanothorax που απαντώνται στο Τρόοδος και εστιάζει στους τρόπους για τη βελτίωση της κατάστασης διατήρησής τους (Τμήμα Δασών 1999). Στο πλαίσιο εκπόνησης του Διαχειριστικού σχεδίου για το Βουνί Παναγιάς συντάχθηκαν και I. οι προδιαγραφές για τα έργα πιλοτικής διαχείρισης του δάσους Μαύρης Πεύκης, II. οι προδιαγραφές για τα μέτρα προστασίας του οικοτόπου «Τυρφώνες της Κύπρου», III. οι προδιαγραφές για τα μέτρα προστασίας του οικοτόπου «Σερπεντινόφιλα λιβάδια της Κύπρου», IV. οι προδιαγραφές για την προστασία των φυτικών ειδών προτεραιότητας. Η δράση αφορά στην προστασία των Τυρφώνων στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδου, με: 1. την οριοθέτηση, σηματοδότηση και περίφραξη των δύο θέσεων των τυρφώνων για προστασία τους κυρίως από την είσοδο αυτοκινήτων αλλά και την ανεξέλεγκτη είσοδο πεζών, ώστε να προστατευτεί ο οικότοπος, 2. τη μετακίνηση αριθμού τραπεζιών και παιδικής χαράς από τους υφιστάμενους εκδρομικούς χώρους, ώστε από τη μια να είναι δυνατή η τοποθέτηση της περίφραξης και από την άλλη να απομακρυνθούν, όσο γίνεται, οι εκδρομείς από τις προστατευόμενες περιοχές. Σελίδα 44 από 89

46 5. Αποτελέσματα αξιολόγησης Εθνικού Δασικού Πάρκου Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν σχετίζονται με την κατάλληλη διαμόρφωση της περιοχής μέσω της οργάνωσης, βελτίωσης και σήμανσης μονοπατιών, έτσι ώστε να συνδυάζεται η λειτουργία του χώρου χωρίς να επιβαρύνεται το περιβάλλον. Οι χώροι αναψυχής περιλαμβάνουν διάφορες διευκολύνσεις οι οποίες είναι απόλυτα προσαρμοσμένες στο φυσικό περιβάλλον και βρίσκονται από αισθητικής πλευράς σε αρμονική σύνθεση με τη βλάστηση και τα άλλα συνθετικά στοιχεία του τοπίου. Δίπλα και κάτω από τη σκιά των πανύψηλων πεύκων και πλατάνων εκτείνεται ο μεγαλύτερος εκδρομικός χώρος των δασών με χωρητικότητα γύρω στους 2970 επισκέπτες, που μαζί με άλλους 8 χωρητικότητας 7000 επισκεπτών και 2 χώρους όπου επιτρέπεται η κατασκήνωση και μαζί με ένα οργανωμένο κατασκηνωτικό χώρο που (διαχειρίζεται το Συμβούλιο Βελτιώσεως Τροόδους), παρέχουν στους ντόπιους και ξένους ικανοποίηση στη ζήτηση για υπαίθρια αναψυχή. Σ όλους αυτούς τους χώρους υπάρχουν: πόσιμο νερό, χώροι υγιεινής, χώροι στάθμευσης, ψησταριές, τραπέζια με πάγκους κλπ. Υπάρχει συνήθως και παιδική χαρά με διάφορα παιχνίδια όπως κούνιες, τσουλήθρες, κλπ. Λίγο πιο πέρα από τον εκδρομικό χώρο Πλατανιών στην απέναντι πλαγιά είναι το πάρκο με τα αγρινά όπου ο κάθε επισκέπτης μπορεί από μόνος του να δει το στολίδι της άγριας ζωής του τόπου μας. Από το 2002 λειτουργεί το Κέντρο Περιβαλλοντικής Ενημέρωσης που βρίσκεται μόλις 200 μέτρα δυτικά της Πλατείας Τροόδους. Έχει ως στόχο, μέσα από τα εκθέματα και τις υπηρεσίες που διαθέτει, να αναδείξει τη σημασία και τη μοναδικότητα του Πάρκου και να ενημερώσει τους επισκέπτες για τις διευκολύνσεις που προσφέρει το Πάρκο, καθώς επίσης και τα διάφορα περιβαλλοντικά θέματα. Το Κέντρο αποτελείται από τρεις κυρίως αίθουσες: την αίθουσα υποδοχής, την αίθουσα εκθεμάτων και την αίθουσα προβολών. Επίσης, διαθέτει βοτανικό και γεωλογικό μονοπάτι που συνδέεται εξωτερικά με το κτήριο. Σελίδα 45 από 89

47 Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στους εκδρομικούς και κατασκηνωτικούς χώρους (Δελλά Α., 1994). Εκδρομικοί Χώροι: Όνομα Χώρου Κάμπος του Λιβαδιού (Εικ.34) Ππασιά Λιβάδι (Εικ.37) Αποστάσεις από Κέντρο Περιβαλλοντικ ής Εκπαίδευσης 2,2 χλμ. αριστερά του δρόμου προς Κακοπετριά 2,8 χλμ. Αριστερά του δρόμου προς Κακοπετριά Αρμυρολίβαδο 3,7 χλμ. δεξιά του δρόμου προς Κακοπετριά Φράκτης Προδρόμου (Εικ.36) Τροοδίτισσα ή Ξεροκόλυμπος 5 χλμ. προς τα αριστερά του δρόμου προς Πρόδρομο 9,2 χλμ. δεξιά του δρόμου προς Πλάτρες Δυναμικότη τα σε άτομα κατά προσέγγιση Υψόμετρα (Μ) Αξιόλογα σημεία ενδιαφέροντος Αιωνόβια δένδρα Μαύρης Πεύκης. Αφετηρία μονοπατιού παραπληγικών Σπάνια φυτοκοινωνία σε τύρφη Σπάνια φυτοκοινωνία σε Τύρφη. Αιωνόβιο δένδρο αοράτου Λίμνη του Φράκτη. Συστάδες Μαύρης Πεύκης Κεντρικά Γραφεία Δασικής Περιφέρειας Τροόδους. Μοναστήρι Τροοδίτισσας. Δασικό Φυτώριο, Αγρινά. Σελίδα 46 από 89

48 Εικ.34 Εκδρομικός χώρος -Κάμπος του Λιβαδιού Εικ.35 Εκδρομικός χώρος -Πλατάνια Εικ. 36 Φράγμα Προδρόμου Σελίδα 47 από 89

49 Εικ.37 Λιβάδι του Πασιά Σελίδα 48 από 89

50 Όνομα Χώρου Πλατάνια (Εικ.35) Καμπί του Καλογήρου Μάραθος Μέσα Ποταμός ή Αρκολαχανιά Αποστάσεις από Κ.Π.Ε. 11,5 χλμ. δεξιά και αριστερά του δρόμου προς Κακοπετριά 13,6 χλμ. δεξιά του δρόμου προς Πλάτρες και 12,7 χλμ. διαμέσου του Προδρόμου 15 χλμ. διαμέσου του Προδρόμου και προς Κακοπετριά μέσω Παϊνγουντ στα αριστερά του δρόμου 19 χλμ. διαμέσου Καρβουνά στα δεξιά του δρόμου και 14.5 χλμ. διαμέσου των Πλατρών Δυναμικότητα σε άτομα κατά προσέγγιση Υψόμετρα (Μ) Αξιόλογα σημεία ενδιαφέροντος Μονή Τροοδίτισσας, Μονή Τρικουκκιάς Φυσική πηγή νερού Παλαιό μοναστήρι Τιμίου Σταυρού. Μικρός καταρράκτης Σελίδα 49 από 89

51 Κατασκηνωτικοί Χώροι: (1) Κατασκηνωτικός Χώρος Τροόδους (Εικ.38) Παρέχονται όλες οι βασικές διευκολύνσεις: χώροι στάθμευσης, αποχωρητήρια, ντους, εγκαταστάσεις για πλύσιμο, πόσιμο νερό, μικρή αγορά, καφετερία/εστιατόριο, ηλεκτρικό ρεύμα. Διαχειρίζεται από το Συμβούλιο Βελτιώσεως Τροόδους (2) Κατασκηνωτικός Χώρος Πλατανιών Δεν πρόκειται στην ουσία για κανονικό κατασκηνωτικό χώρο, αλλά για επιλεγμένη δασική περιοχή όπου επιτρέπεται η κατασκήνωση. Διαθέτει χώρο στάθμευσης, αποχωρητήρια, πόσιμο νερό και ψησταριές που διαχειρίζεται το Τμήμα Δασών. (3) Κατασκηνωτικός Χώρος Καμπί του Καλογήρου Δεν πρόκειται στην ουσία για κανονικό κατασκηνωτικό χώρο, αλλά για επιλεγμένη δασική περιοχή όπου επιτρέπεται η κατασκήνωση. Διαθέτει χώρο στάθμευσης, αποχωρητήρια, πόσιμο νερό και ψησταριές που διαχειρίζεται το Τμήμα Δασών. Δυναμικότητα σε αντίσκηνα Απόσταση από Κ.Π.Ε ,3 χλμ. στα δεξιά του δρόμου προς Κακοπετριά χλμ. δεξιά του δρόμου προς Κακοπετριά ,6 χλμ. αριστερά του δρόμου προς Πλάτρες και 12,7 χλμ. διαμέσου του Προδρόμου Υψόμετρο (m) Σελίδα 50 από 89

52 Εικ.38 Κατασκηνωτικός χώρος Τροόδους Σελίδα 51 από 89

53 6.Διαχείριση (Σχεδιασμός) Εθνικού Δασικού Πάρκου 6.1 Σχέδιο διαχείρισης Εθνικού Δασικού Πάρκου Σύμφωνα με τον σχεδιασμό υφίσταται η ύπαρξη μονοπατιών Μελέτης της Φύσης στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους (Τμήμα Δασών 1999). Μονοπάτια Μελέτης της Φύσης στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους Βαθμός δυσκολίας μονοπατιών : Βαθμός 1 : Εύκολο μονοπάτι, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα μορφολογίας εδάφους και ήπιες υψομετρικές διαφοροποιήσεις. Βαθμός 2 :Μονοπάτι μέτριου βαθμού δυσκολίας, με κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μορφολογίας εδάφους, όπως απότομες υψομετρικές διαφοροποιήσεις (ανήφορα ή/και κατήφορα), πορεία σε στενό ή/και απότομο έδαφος. Βαθμός 3 :Ψηλού βαθμού δυσκολίας μονοπάτι λόγω διαδρομής με δύσκολα χαρακτηριστικά μορφολογίας εδάφους, όπως ιδιαίτερα απότομες υψομετρικές διαφοροποιήσεις (ανήφορα ή/και κατήφορα), πορεία σε ιδιαίτερα ανώμαλο, ή/και ολισθηρό, ή/και στενό, ή/και απόκρημνο έδαφος. 1.Μονοπάτι Φράγμα Προδρόμου Σταυρούλια (γραμμικό) Αφετηρία: Στον κύριο δρόμο Πλατείας Τροόδους - Προδρόμου λίγο πιο πάνω από το Φράγμα Προδρόμου. Για το τέρμα, υπάρχει επιλογή δύο διαδρομών που καταλήγουν σε διαφορετικά σημεία στον δρόμο Πεδουλά - Αγίου Νικολάου. Μήκος: Πρώτη διαδρομή 4,5 χιλιόμετρα. Δεύτερη διαδρομή 5,5 χιλιόμετρα Χρόνος: 1,5-2 ώρες Βαθμός δυσκολίας: 3 Πολύ απότομη κατηφορική διαδρομή Σημεία ενδιαφέροντος: Εξαιρετική θέα προς τον Κόλπο Μόρφου και την Οροσειρά Τροόδους. Το μονοπάτι περνά από εξαιρετικά πυκνό δάσος Μαύρης Πεύκης. Πανοραμική θέα στα ανατολικά προς τις εγκαταλειμμένες γαλαρίες των ορυχείων χρωμίου. Σελίδα 52 από 89

54 2.Μονοπάτι Καννούρες Άγιος Νικόλαος Στέγης (γραμμικό) Αφετηρία: Στον κύριο δρόμο Καρβουνά - Πλατείας Τροόδους, 1 χιλιόμετρο πριν το Τρόοδος, 9,5 χιλιόμετρα από τον Καρβουνά. Τερματίζει στο εκκλησάκι του Αγ. Νικολάου της Στέγης Μήκος: 9 χιλιόμετρα. (12 χιλιόμετρα μέχρι την Κακοπετριά) Χρόνος: 3 ώρες (4 ώρες μέχρι την Κακοπετριά) Βαθμός δυσκολίας: 3 Σχετικά δύσκολη κατηφορική διαδρομή. Σημεία ενδιαφέροντος: Δασικό τοπίο. Ξεκινά δίπλα από την πηγή του ποταμού Καρκώτη και διασχίζει την όμορφη κοιλάδα του ποταμού. Περνά κοντά στις εγκαταστάσεις του κλειστού ορυχείου χρωμίου και καταλήγει στην Κακοπετριά. Η διαδρομή μπορεί να περάσει από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου της Στέγης (12ος αιώνας), που διαθέτει εξαιρετικές τοιχογραφίες και περιλαμβάνεται στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Από την περιοχή Αγ. Νικολάου ο περιπατητής μπορεί να ακολουθήσει το δρόμο Πεδουλά- Κακοπετριάς για περίπου 3 χλμ και να τερματίσει στην Κακοπετριά. 3.Μονοπάτι Μνήματα Επίσκοπων (γραμμικό) Αφετηρία: Δρόμος που οδηγεί στον εκδρομικό χώρο «Κάμπος του Λιβαδιού» που βρίσκεται μεταξύ Πλατείας Τροόδους και Καρβουνά, 1,5 χιλιόμετρο από την Πλατεία Τροόδους και 9 χιλιόμετρα από τον Καρβουνά. Η αφετηρία βρίσκεται περίπου 300 μέτρα πάνω στο στενό ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Μετά από πορεία ενός χιλιομέτρου σε μονοπάτι με διαπλάτυνση για εύκολη πρόσβαση με τροχοκάθισμα, ο περιπατητής βρίσκεται σε σταυροδρόμι με ξύλινη πινακίδα που αναγράφει: προς Μνήματα Επίσκοπων (βορειοδυτικά), ενώ το πρώτο χιλιόμετρο είναι μέρος του μονοπατιού «Κάμπος του Λιβαδιού». Τερματίζει στο χωματόδρομο που συνδέει τα Πλατάνια με τον Άγιο Νικόλαο της Στέγης. Μήκος: 8 χιλιόμετρα Χρόνος: 3 ώρες (μέχρι το χωματόδρομο Πλατανιών - Αγίου Νικολάου της Στέγης) Βαθμός δυσκολίας: 3 Σημεία ενδιαφέροντος: Το μονοπάτι περνά από συστάδες Μαύρης Πεύκης, ακολουθεί διαδρομή κοντά στο χείλος γκρεμών με θέα προς τον Ποταμό του Χρωμίου, την κοιλάδα Σολέας και τον Κόλπο Μόρφου. Το μονοπάτι καταλήγει στο δασικό δρόμο Πλατάνια - Αποθέρι - Άγιος Νικόλαος με επιλογή 3 διαδρομών που καταλήγουν στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης στο χωριό Κακοπετριά και στα Πλατάνια, αντίστοιχα. Συνδέεται με το μονοπάτι Κάμπος του Λιβαδιού και το Μονοπάτι Λιβάδι. Σελίδα 53 από 89

55 4.Μονοπάτι Κάμπος του Λιβαδιού (κυκλικό) Αφετηρία: Δρόμος που οδηγεί στον εκδρομικό χώρο «Κάμπος του Λιβαδιού» που βρίσκεται μεταξύ Πλατείας Τροόδους και Καρβουνά, 1,5 χιλιόμετρο από την Πλατεία Τροόδους και 9 χιλιόμετρα από τον Καρβουνά. Μήκος: 3 χιλιόμετρα Χρόνος: 1 ώρα Βαθμός δυσκολίας: 1 Σημεία ενδιαφέροντος: Σημαντικός αριθμός αιωνόβιων δένδρων Μαύρης Πεύκης. Διέρχεται κοντά στον εκδρομικό χώρο Κάμπος του Λιβαδιού. Συνδέεται με το μονοπάτι Μνήματα Πισκόπων και με το μονοπάτι Λιβάδι. 5.Μονοπάτι Λιβάδι (κυκλικό) Κατάλληλο για τροχοκάθισμα Αφετηρία: Στον κύριο δρόμο Τροόδους Καρβουνά, 1,5 χιλιόμετρο πριν το Τρόοδος και 9 χιλιόμετρα από Καρβουνά στον εκδρομικό χώρο Κάμπος του Λιβαδιού. Η αφετηρία βρίσκεται περίπου 300 μέτρα πάνω στο στενό ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Μήκος: 1,5 χιλιόμετρα Χρόνος: 30 λεπτά Βαθμός δυσκολίας: 1 Σημεία ενδιαφέροντος: Διαδρομή μέσα από δάσος Μαύρης Πεύκης και με θέα προς την κοιλάδα της Σολιάς. Σελίδα 54 από 89

56 6.Μονοπάτι Άρτεμις (κυκλικό) Αφετηρία: 300 μέτρα από το σημείο σύνδεσης του δρόμου προς Χιονίστρα με το δρόμο Τροόδους - Προδρόμου. Μήκος: 7 χιλιόμετρα Χρόνος: 2,5-3 ώρες Βαθμός δυσκολίας: 1 Σημεία ενδιαφέροντος: Το δάσος της Μαύρης Πεύκης, σπάνια είδη χλωρίδας και πετρώματα της περιοχής. Υπάρχει πρόσβαση προς δύο αιωνόβια δέντρα Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra ssp. Pallasiana) ηλικίας 500 περίπου χρόνων, με ενδεικτική πινακίδα με πληροφορίες. Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν «Τα τεισιά της παλιάς χώρας» τα οποία είναι ερείπια πρόχειρων οχυρωματικών έργων. Η διαδρομή είναι κυκλική γύρω από την κορυφή του Ολύμπου (Χιονίστρα) σε υψόμετρο 1850μ και προσφέρει εξαιρετική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις. Μπορεί να συνδεθεί με το μονοπάτι Αταλάντη. 7.Μονοπάτι της Αταλάντης (γραμμικό) Αφετηρία: Πλατεία Τροόδους Μήκος: 9 χιλιόμετρα Χρόνος: 4-5 ώρες Βαθμός δυσκολίας: 2 Σημεία ενδιαφέροντος: Το μονοπάτι ακολουθεί πορεία γύρω από τη Χιονίστρα σε υψόμετρο μέτρων και διέρχεται μέσα από πυκνές συστάδες Μαύρης Πεύκης και Juniperus phoenicea (αόρατος του Τροόδους). Εκεί βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα δέντρα αόρατου ηλικίας 800 χρόνων. Προσφέρει εξαιρετική θέα προς όλες γενικά τις περιοχές του νησιού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει είσοδος γαλαρίας για εξόρυξη χρωμίου η οποία βρίσκεται εκτός λειτουργίας από το Το μονοπάτι μετά από 9 χιλιόμετρα τελειώνει στο δρόμο Τροόδους - Προδρόμου. Για να συνεχίσει κάποιος, πρέπει να διασταυρώσει τον κύριο δρόμο και να περπατήσει περίπου 200μέτρα στο δασικό δρόμο Κατοικιών Χρωμίου προς Άγιο Νικόλαο της Στέγης. Εκεί υπάρχει ξύλινη πινακίδα με την κατεύθυνση του μονοπατιού. Από εκεί το μονοπάτι συνεχίζει πορεία περίπου παράλληλη του κύριου δρόμου και τελειώνει στην πλατεία Τροόδους. Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από την αφετηρία προς την Πλατεία υπάρχει βρύση με πόσιμο νερό. Σελίδα 55 από 89

57 Εικ. 39. Χάρτης Μονοπατιών Άρτεμις και Αταλάντης Σελίδα 56 από 89

58 8.Μονοπάτι Περσεφόνη (γραμμικό) Αφετηρία: 150 μέτρα νότια της Πλατείας Τροόδους προς τον Αστυνομικό Σταθμό. Το μονοπάτι είναι γραμμικό και ο περιπατητής ή θα πρέπει να παραληφθεί με όχημα από άλλο άτομο στο σημείο που αυτό διασταυρώνεται με υφιστάμενο δασικό δρόμο ή να επιστρέψει ακολουθώντας το ίδιο μονοπάτι. Μήκος: 3 χιλιόμετρα Χρόνος: 1 ώρα Βαθμός δυσκολίας: 1 Σημεία ενδιαφέροντος: Πλούσια βλάστηση, όπου ο περιπατητής περνά από πυκνό δάσος Μαύρης Πεύκης κατά τα πρώτα 2 χιλιόμετρα και εξαιρετική θέα από το τέρμα στην τοποθεσία Μακριά Κοντάρκα. Εικ.40.Χάρτης Μονοπατιού Περσεφόνης Σελίδα 57 από 89

59 9.Μονοπάτι Καληδόνια (γραμμικό) Αφετηρία: Σημείο 350 μέτρα από τον κύριο δρόμο Πλατείας Τροόδους - Πλατρών, σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από την Πλατεία. Η πρόσβαση στην αφετηρία αυτή γίνεται επίσης δια μέσου του τμήματος του παλαιού δρόμου Τροόδους - Πλατρών, μετά τη θερινή Προεδρική κατοικία. Μήκος: 3 χιλιόμετρα Χρόνος: 1,5 ώρα Βαθμός δυσκολίας: 3 Σημεία ενδιαφέροντος: Με αφετηρία από την πλευρά της Πλατείας Τροόδους, το μονοπάτι περνά από πυκνό δάσος και ακολουθεί πορεία κατά μήκος του Κρύου Ποταμού που έχει μόνιμα τρεχούμενο νερό. Εικ.41. Χάρτης Μονοπατιού Καληδόνια Σελίδα 58 από 89

60 Εικ.42 Μονοπάτι Καληδόνια 10.Μονοπάτι Ψηλό Δέντρο-Πουζιάρης (κυκλικό) Αφετηρία: Σημείο σύνδεσης του δασικού δρόμου Πλατρών - Μέσα Ποταμού με τον τουριστικό δρόμο Μονιάτη - Πλατρών - Τροόδους, κοντά στο Ψηλό Δέντρο. Μήκος: 9 χιλιόμετρα Χρόνος: 3-4 ώρες Βαθμός δυσκολίας: 3 Το μονοπάτι είναι εξαιρετικά δύσκολο λόγω ανηφορικής/κατηφορικής διαδρομής. Σημεία ενδιαφέροντος: Ακολουθεί διαδρομή μέσα από πυκνές συστάδες Τραχείας Πεύκης (Pinus brutia), κατά το πρώτο χιλιόμετρο ενώ κατά το τρίτο χιλιόμετρο στα πιο ψηλά σημεία διασχίζει πυκνό και εντυπωσιακό δάσος Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra ssp. pallasiana). Σε σημεία προσφέρει πανοραμική θέα. 11.Μονοπάτι Κάτω Αμίαντος-Λουματά των Αετών (γραμμικό) Αφετηρία: Σημείο του κύριου δρόμου Κάτω Αμίαντου - Κατασκήνωσης Σ.Ε.Κ Μήκος: 2,5 χιλιόμετρα Χρόνος: 1 ώρα Βαθμός δυσκολίας: 2 Σημεία ενδιαφέροντος: Διασχίζει μια πανέμορφη πλαγιά και ακολουθεί πορεία κατά μήκος του ποταμού μέσα από πλούσια βλάστηση και καταλήγει στο Πάρκο Αμιάντου. Περνά από το παλιό αναστηλωμένο κρησφύγετο των Αγωνιστών της ΕΟΚΑ και τον ποταμό Λουματά τους Αετούς. Μπορεί να γίνει κυκλικό ακολουθώντας δρόμους μέσα στην κοινότητα προς την κατασκήνωση της Σ.Ε.Κ. Σελίδα 59 από 89

61 Εικ. 43 Μονοπάτι Κάτω Αμίαντος Σελίδα 60 από 89

62 12.Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 Το μονοπάτι που η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 2004 εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Μονοπατιών μεγάλου μήκους. Την πρωτοβουλία για δημιουργία του δικτύου είχε ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Ορειβασίας (European Ramblers Association). Το Ε4 ξεκινά από το Γιβραλτάρ διασχίζει την Ισπανία, Γαλλία, Ελβετία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ηπειρωτική Ελλάδα, Πελοπόννησο, Κρήτη από όπου επεκτάθηκε στην Κύπρο. Η Κύπρος συνδέεται με την Κρήτη αεροπορικώς και ατμοπλοϊκώς. Το Ευρωπαϊκό Μονοπάτι που το συνολικό του μήκος ξεπερνά τα 500 χιλιόμετρα επεκτείνεται στην Κύπρο με αρχή ή τέλος το αεροδρόμιο Λάρνακας, διασχίζοντας την περιοχή Λάρνακας Αμμοχώστου μέχρι και το Πάρκο Κάβο Γκρέκο και στη συνέχεια ακολουθώντας διαφορετική πορεία διασχίζει το Δάσος Σταυροβουνίου, το Δάσος Μαχαιρά, την οροσειρά του Τροόδους και τη χερσόνησο του Ακάμα περνώντας από εξαιρετικής ομορφιάς περιοχές και σημαντικούς χώρους με μεγάλη οικολογική, ιστορική, αρχαιολογική, πολιτιστική και επιστημονική αξία και καταλήγει ή αρχίζει στο αεροδρόμιο Πάφου. Σε χωριά από τα οποία διέρχεται το μονοπάτι λειτουργούν αγροτουριστικά και άλλα καταλύματα στα οποία ο περιπατητής μπορεί να διανυκτερεύσει, καθώς και παραδοσιακές ταβέρνες. Η κατασκευή του έγινε από το Τμήμα Δασών και η χρηματοδότηση από τον Κυπριακό Οργανισμό Τουρισμού. Εισέρχεται στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Τροόδους από την περιοχή της Κοινότητας Σπηλιών και αφού ακολουθήσει μια διαδρομή μήκους 32,5 χιλιομέτρων διαμέσου εξαιρετικής ομορφιάς περιοχές του Πάρκου, εισέρχεται στο Δάσος Πάφου από την Κοινότητα Άγιος Δημήτριος. Σελίδα 61 από 89

63 7. Μέτρα διαχείρισης 7.1 Μονοπάτι Αταλάντης Το μονοπάτι πήρε το όνομά του από την αρχαία νύμφη των δασών Αταλάντη. Έχει μήκος 9 χιλιόμετρα περίπου. Αρχίζει από την Πλατεία Τροόδους και καταλήγει στο συνοικισμό του Χρωμίου σε υψόμετρο μ. Διάρκεια πορείας 3-5 ώρες. Για να επιστρέψει ο περπατητής πίσω στην Πλατεία Τροόδους μπορεί να ακολουθήσει τον κύριο ασφαλτόδρομο Προδρόμου -Τροόδους ή δασικό μονοπάτι ανατολικά του δρόμου αυτού (ακολουθώντας τα σήματα). Οι εναλλαγές του τοπίου και η ποικιλία θεμάτων που υπάρχουν, παρέχουν την ευκαιρία στον επισκέπτη, να εξετάσει το δάσος, τη χλωρίδα, την πανίδα και τα πετρώματα. Ακόμα από τα διάφορα σημεία θέας φαίνονται πολλές περιοχές και χωριά των επαρχιών Λεμεσού, Πάφου και Λευκωσίας. Σε απόσταση 3 χιλιομέτρων από την Πλατεία Τροόδους υπάρχει βρύση με πόσιμο νερό και κατά διαστήματα ξύλινα καθίσματα για ξεκούραση των περιπατητών (Εικ.44). Εικ.44 Ξύλινα καθίσματα Σελίδα 62 από 89

64 Εικ.45 Χώρος στάθμευσης Εικ. 46 Πινακίδα στη είσοδο του μονοπατιού Σελίδα 63 από 89

65 Εικ.47 Μονοπάτι της Αταλάντης Επεξηγήσεις για τα αριθμημένα σημεία του μονοπατιού: 1. Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) Είναι 400 χρόνων περίπου. 2. (Sequoiadendron giganteum) Εισήχθηκε από την Αμερική. Στην πατρίδα του αποκτά ύψος μέχρι 100μ. Είναι από τα ψηλότερα δένδρα στον κόσμο. 3. Κέδρος (Cedrus libani ssp. brevifolia) Είναι ενδημικό φυτό. Φυσικές συστάδες του σώζονται μόνο στην Κοιλάδα των Κέδρων. Τώρα γίνεται προσπάθεια για επαναφορά των δασών του με αναδασώσεις. 4. Δρυς (Quercus infectoria ssp. veneris) Σελίδα 64 από 89

66 5. (Berberis cretica) Εμφανίζεται σε αλληλοεξάρτηση με την Μαύρη Πεύκη. 6. Φλέβα Πυροξενίτη πάχους 3-4 εκατοστών μέσα σε χαρτζβουργίτη. Εικ. 48 Φλέβα πυροξενίτη 7. (Cistus creticus var. creticus) Παλαιότερα από τα φύλλα της εξαγόταν το λάδανο που χρησιμοποιήται ως φαρμακευτικό και αρωματικό. Μέχρι τον 18 ο αιώνα γινόταν από την Κύπρο εξαγωγή λαδάνου σε άλλες χώρες. 8. (Prunus domestica) 9. (Pyrus syriaca) 10. Εγκαταλελειμμένη γραμμή ανάβασης χιονοδρόμων. 11. Bελανιδιά (Quercus alnifolia) 12. (Helichrysum italicum) Σελίδα 65 από 89

67 13. Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia) Σπάνιο είδος στα υψόμετρα αυτά. Συναντάται σε μεγάλες εκτάσεις μέχρι 1.200μ. υψόμετρο. 14. (Pistacia terebinthus) 15. Νεοφυτεία Κέδρου Εγκαταστάθηκε το Φαίνεται ότι μπορεί να ευδοκιμήσει στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. Εικ. 49 Νεοφυτεία Κέδρου 16. (Pterocephalus multiflorus ssp. multiflorus), ενδημικό φυτό. 17. (Teucrium cyprium ssp. cyprium), ενδημικό φυτό. 18. (Astragalus echinus var. chionistrae), ενδημικό φυτό. 19. Αντιδιαβρωτικά έργα που έγιναν το Θέση θέας Φαίνονται η θερινή προεδρική κατοικία με το πανύψηλο ξενικό δέντρο τη (Sequoiadendron giganteum) και τα κρασοχώρια Κοιλάνι, Όμοδος. 21. (Genista sphacelata ssp. crudelis) Είναι ενδημικό φυτό που βρίσκεται αποκλειστικά στο Πάρκο του Τροόδους. 22. Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne) Είναι πολύ κοινός θάμνος των δασών της Κύπρου. Οι κόκκινοι καρποί του είναι ελκυστική τροφή για τα πουλιά που ζούν στο δάσος. Σελίδα 66 από 89

68 23. (Rhus coriaria), χρησιμοποιείται για την βυρσοδεψία. 24. (Eurphorbia cassia ssp rigoi), ενδημικό φυτό. 25. Βιολέτα (Viola sieheana) Υπάρχει βρύση με πόσιμο νερό. 26. (Rubus sanctus) 27. Κατασκευή για ύδρευση πανίδας (άγριων πουλιών και ζώων) 28. Θέση θέας Ακρωτήρι, Πισσούρι. 29. Παλιός τρόπος εξαγωγής ρητίνης. 30. Δουνίτης Δουνητικός φακός με λεπτούς κόκκους χρωμίτη (μαύρο μεταλλικό χρώμα) μέσα σε χαρτζβουργίτη. 31. Θέση θέας Περαβάσα, Βουνί της Παναγιάς. Εδώ μπορεί να δεί ο περιπατητής χαρακτηριστικό παράδειγμα της διάβρωσης του εδάφους που ακολουθεί την αποδάσωση. 32. (Salvia willeana), ενδημικό φυτό που βρίσκεται μόνο στο Πάρκο του Τροόδους. 33. Ξερός Πεύκος σε σήψη. 34. (Asplenium ceterach) Οι πτέριδες είναι από τα αρχαιότερα φυτά της γης με ηλικία τουλάχιστον 365 εκατομμυρίων χρόνων. 35. Χαρτζβουργίτης με δουνίτη. Δουνιτικός φακός μέσα σε χαρτζβουργίτη. Η επαφή μεταξύ των δυο πετρωμάτων σχηματίζει καμπύλη γραμμή. Τα δυο πετρώματα διαβρώνονται με διαφορετικό τρόπο. Η διαβρωμένη επιφάνεια του δουνίτη είναι λεία και ομοιόμορφη ενώ του χαρτζβουργίτη είναι ανώμαλη με πολλές μικρές προεξοχές (κόκκοι πυροξένου που ανθίστανται περισσότερο στη διάβρωση). Σελίδα 67 από 89

69 36. Κόκκοι χρωμίτη που περιβάλλονται από μάζα δουνίτη μέσα σε χαρτζβουργίτη. Μεγάλοι κόκκοι χρωμίτη (μαύρο μεταλλικό χρώμα) συγκεντρωμένοι μέσα σε δουνιτικό φακό (λεία επιφάνεια με πορτοκαλί- καφέ χρώμα) που περικλείεται μέσα σε χαρτζβουργίτη (ανώμαλη επιφάνεια με πορτοκαλί- καφέ χρώμα). 37. Μινιες του Χατζηπαύλου. Είσοδος γαλαρίας χρωμίου. Η εκμετάλλευση του ορυκτού πραγματοποιείται υπόγεια χωρίς ευτυχώς να γίνεται διατάραξη του φυσικού περιβάλλοντος όπως συμβαίνει στον Αμίαντο. Η εκμετάλλευση του κοιτάσματος άρχισε το 1950 με υπόγειες στοές και συνεχίστηκε μέχρι το Οι εργασίες επανήρχησαν το 1973 και διεκόπηκαν το Συνολικά εξορύχθηκαν τόννοι μεταλλεύματος υψηλής περιεκτικότητας. 38. (Mentha longifolia ssp. cyprica), ενδημικό φυτό. 39. Αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina var. dumetorum) Εικ. 50 Rosa canina var. dumetorum Αγριοτριανταφυλλιά 40. Αόρατος του Τροόδους (Juniperus foetidissima) Έχει διάμετρο 120 εκατοστά, ύψος 12,5μ. Και είναι ηλικίας 600 χρόνων περίπου. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα δένδρα αοράτου στην Κύπρο. 41. Πυροξενίτης Εμφάνιση πυροξενίτη με υπερμεγέθεις κρυστάλλους πυροξένου, πρασινωπού χρώματος. 42. Άλυσσο (Alyssum troodi), ενδημικό φυτό, αποκλειστικό του Πάρκου. Από το φυτό άλυσσο παρασκευάζεται φάρμακο εναντίον της λύσσας. 43. Συμπαγής χαρτζβουργίτης. Σελίδα 68 από 89

70 44. Βρυά (Bryophyta) Δίπλα μπορεί να δεί ο περιπατητής μικρό τεχνητό ξηρολιθόκτιστο φράγμα που προσχώθηκε. 45. Αμιγής συστάδα αοράτου (Juniperus foetidissima), έκτασης 30 εκταρίων περίπου, μοναδική στη Κύπρο. 46. Εναλλαγή λεπτών στρώσεων πυροξενίτη και δουνίτη. 47. Αόρατος (Juniperus foetidissima) που αγωνίζεται να επιβιώσει. 48. Θέση θέας Θρονί της Παναγιάς του Κύκκου, Πρόδρομος, Λεμύθου. 49. (Pteridium aquilinum) Η πτέριδα αυτή στην Κύπρο είναι δείκτης καλής ποιότητας εδάφους. Στους κορμούς των δένδρων, αν παρατηρήσει ο περιπατητής, θα δει ότι υπάρχουν λειχήνες. Οι λειχήνες είναι σύνθετα φυτά που αποτελούνται από την συμβίωση φυτών και μυκήτων. 50. Αγριομηλιά (Sorbus aria ssp. cretica) 51. Οξύκεδρη άρκευθος (Juniperus oxycedrus) 52. Πηγματικός γάββρος Α) Πηγματικός γάββρος με υπερμεγέθεις κρυστάλλους πυροξένου (μέχρι 5 εκ.) και πλαγιόκλαστου. Β) Φλέβα διαβάση. 53. Κεραυνόπληκτο δένδρο Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra ssp. Pallasiana) Τα ψηλά δένδρα ελκύουν τους κεραυνούς που συχνά προκαλούν πυρκαγιές. 54. Εντυπωσιακός δουνίτης με έντονες ρωγματώσεις σε δύο διευθύνσεις κάθετες μεταξύ τους. 55. Αγριοκυδωνιά (Cotoneaster racemiflorus var. nummularius) 56. (Epilobium angustifolium) Σελίδα 69 από 89

71 57. Μεσήλικη συστάδα μαύρης πεύκης. Η πλευρά αυτή έχει βόρεια έκθεση όπου συνήθως δημιουργούνται ευνοικότερες συνθήκες ανάπτυξης, για τα φυτά τουλάχιστον στη Μεσόγειο, λόγω κυρίως καλύτερων συνθηκών υγρασίας. 7.2 Μονοπάτι Άρτεμις Το μονοπάτι πήρε το όνομα του από την αρχαία θεά των δασών, Αρτέμιδα. Έχει μήκος 7 χιλιόμετρα. Αρχίζει σε απόσταση γύρω στα 300μ. από το σημείο σύνδεσης του δρόμου που οδηγεί προς τη Χιονίστρα με το δρόμο Τροόδους- Προδρόμου. Προχωρεί γύρω από τη Χιονίστρα κυκλικά, σε μέσο υψόμετρο μ. Διάρκεια πορείας 2-3,5 ώρες. Ο περιπατητής μπορεί να δεί από μακριά πολλές περιοχές και χωριά των επαρχιών Λεμεσού, Πάφου και Λευκωσίας. Εικ.51 Πινακίδα στη είσοδο του μονοπατιού Σελίδα 70 από 89

72 Εικ.52 Ξύλινο κάθισμα Εικ.53 Ξύλινα καθίσματα και χώρος στάθμευσης Σελίδα 71 από 89

73 Εικ. 54 Μονοπάτι Άρτεμις Επεξηγήσεις για τα αριθμημένα σημεία του μονοπατιού: 1. Hypericum confertum ssp. Stenobotrys (αυτοφυές του Τροόδους) Στα αριστερά θα δεί ο περιπατητής πυκνή συστάδα Μαύρης Πεύκης - Pinus nigra. Οι ξερές βελόνες και οι κώνοι της πεύκης σχηματίζουν ένα προστατευτικό μανδύα για το έδαφος και με την αποσύνθεσή τους το εμπλουτίζουν με οργανικές και ανόργανες ουσίες (κύκλος θρεπτικών συστατικών στο φυσικό δάσος). Σελίδα 72 από 89

74 2. Berberis cretica Εμφανίζεται σε αλληλοεξάρτηση με την Μαύρη Πεύκη. Από αυτό το σημείο φαίνονται οι βουνοκορφές Μαδαρή, Παπούτσα και Κιόνια και τα χωριά Αγρίδια, Άγιος Θεόδωρος και Άγιος Ιωάννης Αγρού. 3. Πρέμνο Μαύρης Πεύκης. Παρ όλο που το δένδρο κόπηκε πριν πολλά χρόνια το πρέμνο παρέμεινε για πολύ, χλωρό (ζωντανό). Ο λόγος πιθανόν να είναι ότι οι ρίζες του πρέμνου είναι ενωμένες με τις ρίζες παρακείμενων δένδρων, από τις οποίες και τρέφονται. 4. Συμπαγής δουνίτης με λεία, διαβρωμένη επιφάνεια και πορτοκαλί καφέ χρώμα. Μεγάλοι κόκκοι χρωμίτη (μαύροι μεταλλικού χρώματος) στην αριστερή πλευρά της εμφάνισης. 5. Νεπέτα (Nepeta troodi), ενδημικό φυτό. Εδώ παράλληλα προσέχει κανείς ότι για κάλυψη των διακένων το Τμήμα Δασών προέβει σε τεχνητή αναδάσωση. Δεξιά έγινε προετοιμασία του εδάφους με μηχανικά μέσα. Αριστερά ανοίχτηκαν μόνο λάκκοι. Η αποτυχία στις αναδασώσεις στο Τρόοδος είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Οφείλεται κυρίως στο ότι το έδαφος έχει γίνει πολύ άγονο λόγω της διάβρωσης αλλά και στις αντίξοες κλιματικές συνθήκες. 6. Κεραυνόπληκτα δένδρα Μαύρης Πεύκης. Τα δένδρα, ιδιαίτερα τα ψηλά, ελκύουν τους κεραυνούς που πολλές φορές είναι αιτία δασικών πυρκαγιών. 7. (Scutellaria cypria var. cypria), ενδημικό φυτό. 8. (Jurinea cypria), ενδημικό φυτό. 9. (Euphorbia casia ssp. rigoi), ενδημικό φυτό του Πάρκου Τροόδους. 10. (Teucrium cyprium ssp. cyprium), ενδημικό φυτό. 11. Τεχνητή αναδάσωση. Ακόμα μια προσπάθεια αναδάσωσης που έγινε το Εκτός από τη Μαύρη Πεύκη, ο περιπατητής θα δεί το ενδημικό φυτό Κέδρος (Cedrus libani ssp. brevifolia), που φένεται να ευδοκιμεί στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής. 12. Άλυσσον του Τροόδους (Alyssum troodi), ενδημικό φυτό. Σελίδα 73 από 89

75 13. Σάπιο δένδρο. Κορμοί νεκρών δένδρων που σαπίζουν αποτελούν το βιότοπο ειδικής πανίδαςκαι ιδιαίτερα των σαπροξυλικών εντόμων που τρέφονται αποκλειστικά με νεκρό ξύλο. Η διατήρηση αριθμού τέτοιων κορμών συντελεί στην διαιώνιση των ειδών αυτών που διατρέχουν παγκόσμια κίνδυνο εξαφάνισης. 14. Ομήλικη συστάδα νεαρών δένδρων Μαύρης Πεύκης που δημιουργήθηκε με φυσική αναγέννηση, από σκόρπια γέρικα μητρικά δένδρα. 15. Έλατο (Abies cilicica). Εδώ η αναδασωτική προσπάθεια περιλαμβάνει εκτός από την Μαύρη Πεύκη και το έλατο. Είναι ξενικό είδος αλλά φαίνεται ότι μπορεί να ευδοκιμήσει στην περιοχή. 16. Χαμομηλιά του Τροόδους (Salvia willeana), ενδημικό φυτό του Πάρκου. 17. Ανελκυστήρας χιονοδρόμων. Η περιοχή αυτή του Τροόδους προσφέρεται για χιονοδρομίες επειδή το χιόνι διατηρείται για αρκετό καιρό. Η Ομοσπονδία Χιονοδρόμων Κύπρου κατασκεύασε σε διάφορα έργα για την προώθηση του θεαματικού αυτού αθλήματος. 18. Ερευνητικό φρεάτιο για εντοπισμό χρωμίτη. Μικρή φλέβα συμπαγούς χρωμίτη (μαύρο μεταλλικό χρώμα) πάνω στα τοιχώματα. 19. Αόρατος, Κυπαρίσσι του Τροόδους (Juniperus foetidissima) Εδώ υπάρχει αμιγείς συστάδα αοράτου. 20. Εντυπωσιακή εμφάνιση χαρτζβουργίτη με μικρούς δουνιτικούς φακούς (πορτοκαλί- καφέ χρώμα) που περιέχουν μεγάλους κόκκους χρωμίτη (μαύρο μεταλλικό χρώμα). 21. Θέση θέας. Φαίνονται τα χωριά Μανδριά και Όμοδος. Στην άλλη πλευρά του μονοπατιού υπάρχει δένδρο Μαύρης Πεύκης ξεριζωμένο από τον άνεμο, το οποίο παρά την καταστροφή που το βρήκε αγωνίζεται να επιβιώσει. 22. «Τεισιά της Παλιάς Χώρας». Σύμφωνα με την ιστορική παράδοση τα «τεισιά της παλιάς Χώρας» είναι ερείπια πρόχειρων οχυρωματικών έργων που κτίστηκαν κατά τον τελευταίο χρόνο της Ενετικής κατοχής της Κύπρου (1571μ.Χ) από ομάδα Ενετικών στρατηγών που αποφάσισαν να αμυνθούν εκεί κατά των Τούρκων. Αφού παρακολούθησαν την κατάληψη της Χώρας Σελίδα 74 από 89

76 (Λευκωσίας) από εδώ και φοβούμενοι τη δύναμη των Τούρκων τελικά παραδόθηκαν. 23. Επιβλητική βραχώδης έκταση δουνίτη με έντονο πορτοκαλί- καφέ χρώμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα διάβρωσης. Εδώ παρατηρεί κανείς ότι και στις δυο πλευρές του μονοπατιού υπάρχει εκτεταμένη διάβρωση. Αυτό οφείλεται στο ότι η περιοχή δεν καλύπτεται από βλάστηση καθώς και στην μεγάλη κλίση του εδάφους. Παρόμοιες περιπτώσεις θα συναντήσει ο περιπατητής και σε άλλα σημεία. Το Τμήμα Δασών μελετά με προσοχή διάφορες λύσεις για βελτίωση της κατάστασης. 24. Θέση εξαιρετικής θέας. Φράκτης Προδρόμου, Πρόδρομος, Λεμύθου, Τρεις Ελιές, Παλιόμυλος, Άγιος Δημήτριος, Γερακιές, Μοναστήρι του Κύκκου και Θρονί. 25. Εντυπωσιακή φλέβα πυροξενίτη πάχους 50εκ. Μέσα σε δουνίτη, με ιδιαίτερα μεγάλους κρυστάλλους πυρόξενου (το μήκος των κρυστάλλων πυρόξενου φτάνει μέχρι 10εκ.). 26. Πηγματικός πυροξενικός γάββρος με μεγάλους κρυστάλλους πυρόξενου και πλαγιοκλάστου. 27. (Cotoneaster racemiflorus var. nummularius) 28. Αγριομηλιά (Sorbus aria ssp. cretica) 29. Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Στηθιαία διάμετρος 110εκ., ύψος 15μ. περίπου και ηλικία πέραν των 400 χρόνων 30. (Epilobium angustifolium). Εδώ υπάρχει πυκνή συστάδα Μαύρης πεύκης με παχύ στρώμα χούμου (βελόνες και κλαδιά σε αποσύνθεση).καθ οδόν τα δένδρα είναι αυτοκλαδεμένα σε μεγάλο ύψος. Επίσης παρά το γεγονός ότι αρκετά δένδρα βρίσκονται στη σκιά οι κορμοί είναι ευθυτενείς. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι η Μαύρη Πεύκη είναι δένδρο σχετικά σκιανθεκτικό. Ακόμα πάνω στους κορμούς των δένδρων υπάρχουν λειχήνες. Οι λειχήνες είναι σύνθετα φυτά που αποτελούνται από την συμβίωση φυκών και μυκήτων. Το φύκος φωτοσυνθέτει και εξασφαλίζει τροφή ενώ ο μύκητας τον πολλαπλασιαμό. Σελίδα 75 από 89

77 31. Ανελκυστήρας χιονοδρόμων. Και εδώ υπάρχουν εγκαταστάσεις της Ομοσπονδίας Χιονοδρόμων Κύπρου. 32. Θέση θέας. Περιοχή Ξερού και πεδιάδα του Μόρφου. 33. (Astragalus echinus var. chionistrae), ενδημικό φυτό. 34. Αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina) Εικόνες μονοπατιού: Εικ. 55 Μονοπάτι Άρτεμις Σελίδα 76 από 89

78 Εικ.56 Μονοπάτι Άρτεμις Σελίδα 77 από 89

79 Εικ. 57 Μονοπάτι Άρτεμις Σελίδα 78 από 89

80 8. Προτάσεις διαχείρισης 8.1 Δημιουργία χώρου μικρού πληθυσμού κυπριακού αγρινού στο Πάρκο του Τροόδους Υπάρχουν διάφορα ενδημικά είδη Κυπριακής πανίδας, ένα από αυτά είναι και το Αγρινό (Ovis gmellini ophion). Το αγρινό είναι είδος αγριοπρόβατου και συναντάται μόνο στην Κύπρο. Είναι το μεγαλύτερο από τα θηλαστικά της άγριας ζωής της Κύπρου και ανήκει στην οικογένεια Carpinae. Το αγρινό είναι είδος πρός εξαφάνιση και η Κυπριακή Πολιτεία έχει θεσπίσει σχετική νομοθεσία και λαμβάνει όλα τα μέτρα προστασίας του. Το κυνήγι του απαγορεύεται και η λαθροθηρία του διώκεται ποινικά. Το αγρινό τρέφεται με διάφορα είδη αγριόχορτων που φυτρώνουν στις σκιερές ρεματιές του δάσους. Το καλοκαίρι, όταν τα αγριόχορτα λιγοστεύουν, ξανοίγεται λίγο πιο έξω από το δάσος για αναζήτηση της τροφής του σε περιοχές που δεν είναι καλυμμένες με ψηλή βλάστηση (Ταμείο Θήρας, 1996). Προτείνεται να δημιουργηθεί ένας χώρος στο πάρκο του Τροόδους, ο οποίος θα είναι περιφραγμένος, έτσι ώστε αυτός ο χώρος να δίνει στους επισκέπτες τη δυνατότητα επαφής και γνωριμίας με τα σπάνια αυτά είδη. Να αποτελεί δηλαδή εκθεσιακό μέρος. Η περίφραξη των αγρινών θα αποτελέσει αύξηση του αριθμού τους αφού η ανθρώπινη επέμβαση έγινε ήδη αισθητή. Τα αγρινά επισκέπτονται πολύ συχνά γεωργικές περιοχές παρακείμενες στο δάσος, οι οποίες υφίστανται ζημιές από το αγρινό. Καλό είναι να παρέχονται συμβουλές για πρόληψη των ζημιών. Ο περιφραγμένος χώρος θα έχει έκταση 4000 τ.μ. και ο αριθμός των αγρινών που θα φιλοξενηθούν θα είναι συνολικά 10 αγρινά, 3 αρσενικά και 7 θηλυκά. Η περίφραξη θα δημιουργηθεί σε ρεματιά (Εικ.59) όπου θα τοποθετηθούν τεχνητές ποτίστρες οι οποίες θα τροφοδοτούνται από τα επιφανειακά νερά και θα υπάρξει βελτίωση του βιοτόπου του είδους με σπορές σιτηρών/ ψυχανθών. Η περιοχή έχει σχετικά καλή πρόσβαση, κι έτσι θα την επισκέπτονται ευκολότερα περισσότεροι τουρίστες και μάλιστα περισσότερες φορές. Επίσης να δημιουργηθεί χώρος για την ύπαρξη ενός πληροφοριακού κέντρου όπου οι επισκέπτες θα έχουν την δυνατότητα να μάθουν περισσότερα για το αγρινό, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα μια ξεχωριστά όμορφη περιδιάβαση στην μαγευτική φύση του Πάρκου. Σκοπός της δημιουργίας χώρου μικρού πληθυσμού του κυπριακού αγρινού είναι η παρακολούθηση του πληθυσμού με ετήσιες καταμετρήσεις του και έλεγχος των γεννήσεων με επιτόπιες έρευνες. Σελίδα 79 από 89

81 Εικ.58 Ovis gmellini ophion- Αγρινό Εικ.59 Χώρος μικρού πληθυσμού κυπριακού αγρινού Σελίδα 80 από 89