ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο».

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ : «ιεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ : «ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ, Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕ Ο». Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια: ΑΝ ΡΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Α.Μ.: Εαρινό Εξάµηνο 2007 Επιβλέπων Καθηγητής : ΤΖΙΝΙΣΙΖΕΛΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΑΘΗΝΑ

2 Αφιερωµένη στην οικογένειά µου, στον καθηγητή µου κ. Μιχάλη Τσινισιζέλη για την πολύτιµη πνευµατική του βοήθεια και ιδιαίτερα στον παππού µου Σωκράτη. Η αλήθεια είναι µια διαδικασία συναίνεσης Α. John 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Πρόλογος : Τα πρώτα στάδια της διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σελ Πρώτο Κεφάλαιο : Οι βασικές αρχές της Λειτουργικής Θεωρίας, µια κριτική προσέγγιση...σελ εύτερο Κεφάλαιο : Η εφαρµογή της Λειτουργικής προσέγγισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι κοινοτικές πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΚΑΠ, ΟΝΕ) σελ Τρίτο Κεφάλαιο : Η εφαρµογή της Λειτουργικής Προσέγγισης σε διεθνές επίπεδο. Το παράδειγµα του «Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου»..σελ Συµπεράµατα.σελ Επίλογος σελ Bιβλιογραφία σελ

4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ: Ε.Ε : Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ε.Π. : Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη ΕΚΑΕ : Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατοµικής Ενέργειας ΕΚΑΧ : Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα ΕΚΤ : Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ΕΝΣ : Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα ΕΟΚ : Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα ΚΑΠ : Κοινή Αγροτική Πολιτική ΟΗΕ : Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών ΟΝΕ : Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση ΠΟΕ : Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου ECU : European Currency Unity (Ευρωπαϊκή Νοµισµατική Μονάδα) GATT : General Agreement on Tarrifs and Trade (Γενική Συµφωνία ασµών και Εµπορίου) 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Τα πρώτα στάδια της διεθνούς και ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. ιανύοντας την πρώτη δεκαετία του 21 ου αιώνα και ως πολίτης ο καθένας από εµάς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα ήταν δόκιµο να αναφερθεί, πως η πρώτη ενοποιητική σύλληψη της Γηραιάς Ηπείρου δεν είναι απότοκος των τελευταίων ετών αντίθετα εντοπίζεται βαθιά µέσα στο χρόνο. Η πρώτη προσπάθειά ενοποίησης παρατηρείται στον Μεσαίωνα, όταν αυτοκράτορας της «Αγίας Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας» στέφθηκε ο Καρλοµάγνος. Η Ευρώπη βρισκόταν ενωµένη υπό το σκήπτρο της ηγετικής αυτής µορφής του 8 ου αιώνα µ.χ. µε σύνορα, που εκτείνονταν από τη Βόρεια Θάλασσα έως τη Μεσόγειο, τον Ατλαντικό και τον Έλβα ποταµό. Ο Καρλοµάγνος κατάφερε να ενώσει όλη τη σύγχρονη υτική Ευρώπη µε µοναδικό ενοποιητικό στοιχείο την θρησκεία, τον Χριστιανισµό, και να ηγηθεί των σταυροφοριών στους Αγίους Τόπους. Καθώς αποτέλεσε τον πρώτο έως τότε Αυτοκράτορα που προσπάθησε να δώσει στην Ευρώπη πολιτική υπόσταση. Η ροπή όµως προς συµβίωση µε άλλα άτοµα και η δηµιουργία κοινοτήτων συµβαδίζει µε το ανθρώπινο είδος. Από την πρώτη στιγµή της ύπαρξής του σε αυτό τον πλανήτη, ο άνθρωπος αρχίζει να ζει οµαδικά, τότε δηλαδή που αντιλαµβάνεται τα οφέλη αυτής της συµβίωσης. Η εύρεση τροφής, η προστασία από τα άγρια ζώα και τα καιρικά φαινόµενα ικανοποιούνταν σε µεγαλύτερο βαθµό όταν ήταν αποτέλεσµα συλλογικής προσπάθειας. Συνεπώς δεν πρέπει να µας εκπλήσσει το γεγονός ότι η ενοποιητική τάση των ανθρώπων δεν αποτελεί στοιχείο της νεωτερικότητας. Ο άνθρωπος µε την ετυµολογική έννοια της λέξης «άνω θρώσκω», κοιτάω ψηλά, αναπτύσσεται µέσα από την συλλογική ύπαρξη. Έτσι ανακαλύπτει τον προφορικό λόγο, εξευγενίζεται, ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα του πλανήτη και αναπτύσσεται σύµφωνα µε την πλατωνική έννοια του όρου σε «πολιτικό ων». Ο Πλάτωνας ήταν ο πρώτος που έκανε λόγο για έναν αληθινό κόσµο διαφορετικό από τον υπαρκτό όπου θα επικρατεί η αλήθεια και η ενότητα. Ενώ µίλησε για την εδραίωση µιας διαφορετικής έννοιας της «πόλης», από αυτή που ήταν έως τότε γνωστή. Με την λήξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου, ο οποίος άφησε πίσω του µεγάλες απώλειες τόσο σε έµψυχο όσο και σε άψυχο υλικό και µια Ευρώπη 5

6 κατακερµατισµένη, οι ιδέες για µια συνεργασία των κρατών µε στόχο την αποφυγή µιας νέας σύγκρουσης αποδείχθηκαν πιο ώριµες από ποτέ. Το µεταπολεµικό περιβάλλον ήταν γόνιµο για µια τέτοια εξέλιξη και ιδιαίτερα στα µάτια των πολιτικών ηγετών της Ευρώπης. Μάλιστα ο Βρετανός Πρωθυπουργός Churchill ανέφερε σε έναν λόγο του ότι : «οφείλουµε να δηµιουργήσουµε ένα είδος Ενωµένων Πολιτειών της Ευρώπης. Για να µην υπάρξει µια ενοποίηση του ευρωπαϊκού χώρου που θα έδινε ένα νόηµα πιο ευρύ στο αίσθηµα του πατριωτισµού και µια ιθαγένεια πολιτική στους λαούς της Κραταιάς αυτής Ηπείρου» 1. Συνεπώς υπήρχε µια ευρεία αποστροφή από τον ευρωπαϊκό λαό και την πολιτική ηγεσία προς τον άκρατο εθνικισµό, που είχε οδηγήσει την Ευρωπαϊκή Ήπειρο στο χείλος του ολέθρου. Κάτω από αυτές τις συνθήκες γενικεύεται για πρώτη φορά η αντιµετώπιση του έθνους και του εθνικισµού ως πηγή σύγκρουσης και αλληλοσπαραγµού. Είναι το διάστηµα που οι θεωρίες της διεθνούς ολοκλήρωσης και ειδικά της ευρωπαϊκής κάνουν την εµφάνισή τους στο πολιτικό προσκήνιο, κάποιες από αυτές βέβαια είχαν ήδη διατυπωθεί από τις πρώτες µεσοπολεµικές δεκαετίες. Πριν όµως γίνει αναφορά στις θεωρίες αυτές, οι οποίες εκτιµούν διαφορετικά η κάθε µία την διαδικασία ολοκλήρωσης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, θα πρέπει πρώτα να διαµορφωθεί µια ξεκάθαρη εικόνα για την έννοια της ολοκλήρωσης, µία διαδικασία όχι και τόσο εύκολη. Η λέξη αυτή πολλές φορές έχει χρησιµοποιηθεί για να περιγράψει διαφορετικά πράγµατα. Στη συγκεκριµένη περίπτωση η ολοκλήρωση θα συνδεθεί µε την άποψη του E. Haas ως «µία διαδικασία κατά την οποία οι άνθρωποι µεταφέρουν την πίστη τους από εθνικό σε υπερεθνικό επίπεδο». ηλαδή από το παραδοσιακό έθνος κράτος µε το στενό εδαφικό του προσδιορισµό σε µία υπερεθνική δοµή και µε την αντίστοιχη µεταφορά της εξουσίας και διαδικασιών λήψης αποφάσεων σε αυτή. Χωρίς ωστόσο να γίνεται σαφές το πως θα γίνει αυτή η µετάβαση και ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσµα. Είναι µια διαδικασία αρκετά οξύµωρη, όπου ο κάθε αναλυτής ανάλογα µε τη σχολή που αντιπροσωπεύει έχει διαφορετική άποψη για το µέλλον της παγκόσµιας ολοκλήρωσης. Ο D. Puchala έδωσε µια χαρακτηριστική περιγραφή του προβλήµατος αυτού παροµοιάζοντας τους αναλυτές σαν µια οµάδα τυφλών ανθρώπων, οι οποίοι προσπαθούν να ανακαλύψουν πως µοιάζει ένας ελέφαντας. 1 Πανάγος Βασίλης, Ευρωπαϊκή Οικονοµική,Θεωρία και Πολιτική της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ολοκλήρωσης της Ευρώπης, Εκδόσεις Παρατηρητής, εύτερη Έκδοση, Θεσσαλονίκη 1987, σελ

7 Ωστόσο, οι θεωρίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ενδιαφέρονται για την εύρεση του τρόπου µε τον οποίο θα ξεπεραστεί «η µακροχρόνια ενδοευρωπαϊκή διάσταση µεταξύ Γαλλίας και Γερµανίας» 2. Οι θεωρίες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης απαντούν στο κατά πόσο και κάτω από ποιες συνθήκες θα µπορέσει να λύσει η ολοκλήρωση τις παραδοσιακές συγκρούσεις ανάµεσα στα κράτη, κυρίως ανάµεσα στη Γαλλία και την Γερµανία. Οι βασικότερες κλασικές θεωρίες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι : ο Λειτουργισµός, ο Νέο-λειτουργισµός, η Θεωρία της Οµοσπονδίας στις διάφορες εκφάνσεις της 3, η Συνοµοσπονδία, η Αλληλεξάρτηση και τα διεθνή καθεστώτα, ο ιακυβερνητισµός,ο Φιλελεύθερος ιακυβερνητισµός µε κύριο εκπρόσωπο τον Andrew Moravcsik, η Πολυεπίπεδη ιακυβέρνηση 4 και το Consortio, Cοndominio, Stato, Federatio 5. Οι θεωρίες αυτές, οι οποίες προσπαθούν να εξηγήσουν την ενοποιητική διαδικασία στην Ευρώπη είναι σίγουρα από µόνες τους ελλιπείς. εν µπορεί η κάθε µία ξεχωριστά να εξηγήσει το φαινόµενο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε όλα τα στάδιά του. Ακριβώς γιατί η περίπτωση της Ευρώπης είναι ένα µοναδικό και χωρίς προηγούµενο φαινόµενο περιφερειακής συνεργασίας. Άλλωστε σε κανένα µέρος του πλανήτη δεν έχει παρατηρηθεί µια αντίστοιχη κατάσταση, γιατί ακριβώς δεν εκδηλώθηκαν οι ανάλογες συνθήκες και στον ίδιο βαθµό, που ευνόησαν την Ευρωπαϊκή Ήπειρο να ενοποιηθεί. Για πρώτη φορά λοιπόν παρατηρείται µία «συνεργατική αντίληψη» 6 σε µια περιφέρεια του χάρτη. Όσον αφορά όµως το διεθνές πολιτικό σύστηµα θα πρέπει να αναφερθεί, ότι η περίοδος που παρουσιάζονται οι θεωρίες της διεθνούς ολοκλήρωσης συµπίπτουν µε την έναρξη του Ψυχρού Πολέµου και την διάσταση ανάµεσα στα δύο µέτωπα ΕΣΣ και ΗΠΑ. Τα δύο αυτά κράτη προσπαθούσαν να συνδέσουν το όνοµά τους µε την απόλυτη παγκόσµια υπερδύναµη, ως ανάχωµα η κάθε µία στην ανάπτυξη της άλλης, 2 Neyer Jurgen, Schroeter Michael, Discourses in Integration Theory, Reviewing Deliberative Approaches to European Integration Theory, ( Article), σελ βλ. Τσινισιζέλης Μιχάλης Ι., Quo Vadis Europa?, Σύγχρονες Ακαδηµαϊκές και Επιστηµονικές Εκδόσεις, Αθήνα 2001, σελ οπ.π., σελ oπ.π., σελ Χρυσοχόου ηµήτρης Ν., Θεωρία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Πρόλογος : Τσινισιζέλης Μιχάλης Ι., Μετάφραση : Μπαλοπούλου Αθηνά, Εκδόσεις : Παπαζήση, Αθήνα 2003, σελ

8 όπου «η ισχύς είναι ένα χρήσιµο και αποτελεσµατικό µέσο» 7. Ωστόσο η «αµοιβαία πυρηνική αποτροπή» λόγω της κατοχής και από τις δύο υπερδυνάµεις πυρηνικού οπλοστασίου υψηλού βεληνεκούς τις απέτρεπε από µια κατά µέτωπο σύγκρουση. Mέχρι την λήξη λοιπόν του Ψυχρού Πολέµου που σηµατοδοτείται µε την πτώση του Τείχους, δεν εκδηλώθηκε κανένα θερµό επεισόδιο µε αποκορύφωµα την Κρίση των πυραύλων της Κούβας, από το σηµείο όµως αυτό και µετά ακολούθησε ένα ηπιότερο κλίµα στις σχέσεις των δύο υπερδυνάµεων. Οι θεωρίες λοιπόν της διεθνούς ολοκλήρωσης ασχολήθηκαν µε το κατά πόσο µια συνεργασία είναι δυνατή σε διεθνές επίπεδο και αν όχι γιατί. Θα ήταν δόκιµο να αναφερθεί πως η κάθε θεωρία έχοντας ως αφετηρία ένα διαφορετικό θεωρητικό υπόβαθρο έχει τις δικές τις «αρχές» και διατυπώνει άλλες φορές µια δυσοίωνη αντίληψη για το διεθνές σύστηµα και την προοπτική συνεργασίας π.χ. η σχολή του ρεαλισµού και άλλες µια οπτιµιστική θεώρηση για τη διεθνή ολοκλήρωση όπως ο πλουραλισµός. Το ίδιο παρατηρείται φυσικά και στην Ευρώπη ίσως και µε µεγαλύτερη ένταση λόγω της µοναδικής ύπαρξης περιφερειακής συνεργασίας ανάλογου βαθµού. Τα ευρωπαϊκά κράτη ενώ κατάφεραν να ξεπεράσουν τις αυστηρές εδαφικές τους αναφορές, οι οποίες κυριαρχούσαν ως τότε µπόρεσαν παράλληλα να δηµιουργήσουν µια περιφερειακή συνεργασία, χωρίς να θιγούν άµεσα οι εξουσίες τους. Η διαπίστωση της υβριδικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναλογιζόµενος ο καθένας από εµάς την κατάσταση στο διεθνές περιβάλλον είναι όντως ορατή. Παρότι για πολλούς η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί µια ενδιάµεση κατάσταση κράτους και υπερεθνικής δοµής, καθώς παρουσιάζεται σαν ένα «παζλ», που του λείπουν κάποια κοµµάτια για να ολοκληρωθεί. Σκοπός της παρούσας εργασίας αποτελεί η ανάλυση των βασικών αρχών της Λειτουργικής προσέγγισης έτσι όπως διατυπώθηκαν από τον κύριο εκφραστή της τον David Mitrany αλλά και από άλλους θεωρητικούς του Λειτουργισµού. Η παρουσίαση των αρχών θα γίνει µέσα από µία κριτική σκοπιά εκτιµώντας τόσο τα θετικά στοιχεία όσο και τα αρνητικά, τα οποία έχουν αποτελέσει σηµείο τριβής για τους θεωρητικούς της ολοκλήρωσης. 7 Jackson Robensen Sorensen Georg, Θεωρία και Μεθοδολογία των ιεθνών Σχέσεων, Η Σύγχρονη Συζήτηsη, Πρόλογος Επιµέλεια : Τσάκωνας Παναγιώτης, Μετάφραση : Κωνσταντινίδης Χαράλαµπος, Βιβλιοθήκη ιεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών 1, Εκδόσεις : Gutenberg, Αθήνα 2006, σελ

9 Στην πορεία θα ειδωθούν παράλληλα η Λειτουργική προσέγγιση και η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τα σπάργανά της µελετώντας κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση ακολούθησε το «λειτουργικό» µοντέλο εξέλιξης. Η µελέτη αυτή θα εστιαστεί ουσιαστικά σε δύο case studies την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και την Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση (ΟΝΕ) και κατά πόσο αυτές οι δύο κοινοτικές πολιτικές εξελίχθηκαν µε βάση τη Λειτουργική Θεωρία και κατά πόσο παρουσιάζουν στοιχεία από αυτή. Στο επόµενο Κεφάλαιο θα ακολουθηθεί ακριβώς η ίδια διαδικασία, θα διαπιστωθεί δηλαδή κατά πόσο ο Λειτουργισµός εφαρµόστηκε αυτή τη φορά στο διεθνές πολιτικό σκηνικό. Περνώντας σε µια case study θα γίνει η παρουσίαση του «Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου» (ΠΟΕ) και θα εντοπιστούν τα λειτουργικά στοιχεία αυτού του διεθνούς οργανισµού. Σκοπός της εργασίας δεν αποτελεί η τοποθέτηση της Λειτουργικής προσέγγισης σε περίοπτη θέση σε σχέση µε τις άλλες θεωρητικές προσεγγίσεις, ώστε να θεωρηθεί η καταλληλότερη για την εξήγηση της εξέλιξης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και του µέλλοντός της. Άλλωστε όπως προαναφέρθηκε καµία από τις παραπάνω θεωρίες από µόνη της δεν έχει µεγάλη εξηγητική δύναµη. Σκοπός της εργασίας όµως αποτελεί η διαπίστωση του κατά πόσον οι αρχές αυτής της θεωρίας εφαρµόστηκαν και σε ποιες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και αν το «λειτουργικό» στοιχείο παρατηρήθηκε στα διάφορα στάδια εξέλιξης της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ενώ στο διεθνές περιβάλλον θα διαπιστωθεί αν υπάρχουν ψήγµατα της Λειτουργικής προσέγγισης και διεθνείς οργανισµοί, που κινούνται µε βάση το «λειτουργικό» µοντέλο. Ο Λειτουργισµός διατυπωµένος από τον κύριο εκπρόσωπο του, τον David Mitrany ενδιαφέρεται για την προοπτική της διεθνούς ολοκλήρωσης στα πλαίσια της εγκαθίδρυσης «ενός παγκόσµιου συστήµατος ειρήνης» 8. Συνεπώς τον David Mitrany απασχολεί κυρίως η διεθνής ολοκλήρωση και η δυνατότητα δηµιουργίας συνθηκών συνεργασίας ανάµεσα στα κράτη. Ωστόσο στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής διαδικασίας ολοκλήρωσης ο Λειτουργισµός αποτέλεσε ένα πρότυπο εξέλιξης πάνω στο οποίο βασίστηκε η συνεργασία των κρατών. Από την πρώτη κιόλας στιγµή η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτέλεσε µια «λειτουργικού» τύπου «κοινότητα». 8 Χρυσοχόου ηµήτρης Ν., Θεωρία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Πρόλογος : Τσινισιζέλης Μιχάλης Ι., Μετάφραση : Μπαλοπούλου Αθηνά, Εκδόσεις : Παπαζήση, Αθήνα 2003, σελ

10 Οι πνευµατικοί πατέρες της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ήταν ο J. Monnet και ο Schuman, που ενώ ο πρώτος εµπνεύστηκε το σχέδιο για συνεργασία πάνω στους τοµείς της βαριάς βιοµηχανίας της Γαλλίας και της Γερµανίας, τον άνθρακα και τον χάλυβα, ο δεύτερος το υλοποίησε, ως Υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας. Το Σχέδιο Schuman προέβλεπε τη δηµιουργία µίας κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα των δυο κρατών και βασικών αντιπάλων του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Τελικά µε την Συνθήκη του Παρισιού το 1951 η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα έγινε πραγµατικότητα. Σκοπός ήταν να επέλθει η συνεργασία ανάµεσα στα δύο κράτη και να αποφευχθεί ένας νέος πόλεµος, εφόσον µε την από κοινού εκµετάλλευση των δύο φυσικών τους πόρων δεν θα συνέφερε κανένα από τα κράτη να εµπλακεί σε αυτόν. Το ενοποιητικό στοιχείο δεν ήταν άλλο από την οικονοµία. Σε καµία όµως περίπτωση η συνεργασία στην Ευρώπη δεν ξεκίνησε µε σκοπό να εξελιχθεί άµεσα σε µία πολιτική ένωση, έστω και αν µια υποβόσκουσα φιλοδοξία από τους ιδρυτές της υπήρχε. Το όραµα του Monnet για συνεργασία των δυο αντίπαλων κρατών πάνω σε ένα οικονοµικό τοµέα έγινε πραγµατικότητα αλλά και προς «απογοήτευση» κάποιων όχι µόνο δεν έπαυσε να υπάρχει όταν επιτέλεσε το σκοπό του, αλλά εξελίχθηκε σε θεµέλιο λίθο της σηµερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύµφωνα άλλωστε µε τον πολιτικό ρεαλισµό η συµφιλίωση των δύο αντιπάλων έγινε καθαρά για την εξυπηρέτηση των εθνικών τους συµφερόντων, ενώ η αντικατάσταση της εθνικής εξουσίας από µια υπερεθνική θα ήταν καταστροφική πρωτοβουλία, η οποία θα έληγε όµως, όταν τα κράτη θα εκπλήρωναν τους στόχους τους. Ωστόσο στο Συµβούλιο της Μεσσίνα «οι έξι» επιβεβαίωσαν τη θέλησή τους για µια «ενωµένη Ευρώπη» και ασχολήθηκαν µε την δηµιουργία των συνθηκών που ήταν απαραίτητες για την άρση των εµποδίων στο εµπόριο µεταξύ τους και την συνεργασία σε αυτό τον τοµέα της οικονοµίας. Το επόµενο βήµα στην ολοκλήρωση έρχεται το 1957 µε τη Συνθήκη της Ρώµης. Τα έξι ιδρυτικά µέλη της ΕΚΑΧ (Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία, Μπενελούξ) υπέγραψαν την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατοµικής Ενέργειας (ΕΚΑΕ). Από το σηµείο αυτό και µετά η ολοκλήρωση προχωράει άλλες φορές µε αισιοδοξία και την υιοθέτηση κοινών πολιτικών και άλλες φορές χωλαίνει ως θύµα των διεθνών πολιτικών και οικονοµικών εξελίξεων. Παρά τις φάσεις της θετικής εξέλιξης της ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και τις περιόδους «ευρωσκεπτικισµού» τη δεκαετία του 1970 ύστερα από µια διεθνή οικονοµική ύφεση (η πρώτη πετρελαϊκή κρίση ύστερα 10

11 από την έναρξη του Αραβοϊσραηλινού πολέµου και η πτώση του διεθνούς συστήµατος Bretton Woods) η πορεία της Ένωσης συνεχίζει έστω και µε αργά βήµατα. Η οικονοµική και νοµισµατική συνεργασία ακόµα δεν είχε αποφέρει αρκετούς καρπούς. Ωστόσο η στροφή από τον «ευρωπεσιµισµό» σε µια προσπάθεια προώθησης της ενοποιητικής διαδικασίας σηµατοδοτείται τη δεκαετία του 1980 µε την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και το χρονικό προσδιορισµό για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ( 1 η Ιανουαρίου 1992). Η πορεία ολοκλήρωσης και συνεργασίας πάνω σε θέµατα οικονοµικά µεταξύ κρατών καταλήγει σήµερα να µετατρέπεται σε µια εν δυνάµει πολιτική ένωση. Το αποτέλεσµα είναι η διαµόρφωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως ενός ιδιαίτερου πολιτικού µορφώµατος, το οποίο βρίσκεται µετέωρο ανάµεσα στην εξουσία των κρατών και την υπερεθνική δράση που απαιτείται για να λειτουργήσει κάθε διεθνής οργανισµός, αν µπορεί να χαρακτηριστεί µε αυτό τον όρο η Ένωση. Ωστόσο η Λειτουργική προσέγγιση παρά τις κριτικές τις οποίες έχει δεχτεί κατά καιρούς περί ανεδαφικότητας και µη εφαρµογής της στα σηµερινά πολιτικά δεδοµένα αποτέλεσε όπως θα αποδειχθεί στα επόµενα Κεφάλαια το πρότυπο εξέλιξης της ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και κάποιων διεθνών οργανισµών. Ο εντοπισµός του κοινού συµφέροντος στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο µεταπολεµικά, όπως προαναφέρθηκε δεν φάνηκε ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Το κοινό συµφέρον, η ακρογωνιαία λίθος για την Λειτουργική προσέγγιση ήταν αρκετό για να φέρει την Ευρώπη σε συνεργασία. Είναι όµως αρκετό για να προκαλέσει τη διάχυση της συνεργασίας και σε άλλους τοµείς όπως την πολιτική; Σε αυτό το σηµείο εντοπίζεται και η αδυναµία του Λειτουργισµού µε αποτέλεσµα να χάνει στο πρακτικό σκέλος. Ο Λειτουργισµός του David Mitrany δεν ασχολείται µε αµιγώς πολιτικούς τοµείς και η συνεργασία πάνω σε αυτούς έχει υποστηριχθεί πως δεν τον ενδιαφέρει. Για την Λειτουργική προσέγγιση µια πολιτική ένωση είναι εκτός του επιστηµονικού της ενδιαφέροντος ασχέτως εάν µια οικονοµική συνεργασία θα οδηγήσει και σε µία πολιτική αντίστοιχα. Με αποτέλεσµα η πορεία προς την νοµισµατική ολοκλήρωση στα µάτια κάποιων Ευρωπαίων, των Γάλλων ιδιαίτερα, φαινόταν ως «η βασιλική οδός προς την πολιτική ένωση» 9. 9 Τσούκαλης Λουκάς, Η Νέα Ευρωπαϊκή Οικονοµία, Στο Κατώφλι του 21 ου αιώνα, Εκδόσεις : Παπαζήση, Αθήνα 1998, σελ

12 Εποµένως στην παρούσα εργασία η προσοχή θα εστιασθεί στο κατά πόσον η Ευρωπαϊκή Ένωση κινήθηκε µε βάση τον Λειτουργισµό µελετώντας τα παραδείγµατα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Κοινότητας και της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ένωσης. Μέσα όµως από µια τµηµατική ολοκλήρωση, τη συνεργασία σε τοµείς της οικονοµίας των έξι ιδρυτικών κρατών θα ακολουθήσει αργότερα η προσπάθεια για την τελική πολιτική ολοκλήρωση, η οποία δεν αποτέλεσε άµεσο σχέδιο των εµπνευστών της Κοινότητας, ούτε αυτοσκοπός της ίδιας της Λειτουργικής προσέγγισης. Ίσως στις µέρες µας η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση προκειµένου να προχωρήσει, χρειάζεται ένα δηµοκρατικότερο άνοιγµα. Ένα άνοιγµα προς τους Ευρωπαίους πολίτες, η συµµετοχή των οποίων στο ευρωπαϊκό οικοδόµηµα έως τώρα είναι σχεδόν µηδενική. Η Ευρώπη δεν ανήκει µόνο στους «ειδικούς» όπως υποστηρίζει ο Λειτουργισµός αλλά και στον λαό της. Για αυτό τον λόγο ο Λειτουργισµός καλείται στις µέρες µας να είναι περισσότερο «δηµοκρατικός» µε αναφορές στην αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός «ευρωπαϊκού δήµου». Ίσως σε αυτό το σηµείο διαπιστώνεται και η αδυναµία της Λειτουργικής προσέγγισης στις µέρες καθώς το λεγόµενο «δηµοκρατικό έλλειµµα» συνεχώς εξαπλώνεται και ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση καλείται να εξάγει το µοντέλο της µακροχρόνιας ειρηνικής συµβίωσης των κρατών της και σε άλλες περιφέρειες του χάρτη. Αυτό που θα χρειαστεί ο Λειτουργισµός στην σηµερινή πολιτική κατάσταση και αποτελεί το καταληκτικό συµπέρασµα της παρούσας εργασίας είναι να αφουγκραστεί όχι τόσο τη ρητορική περί δηµοκρατικού ελλείµµατος, αλλά τις ανάγκες των ευρωπαίων πολιτών περί διαφάνειας στην λειτουργία της Ένωσης και των διαδικασιών λήψης αποφάσεων. ιαφορετικά µια πολιτική ολοκλήρωση θα είναι δύσκολο να πραγµατοποιηθεί σε περιφερειακό επίπεδο στον 21 ο αιώνα λαµβάνοντας υπόψη τα αρνητικά δηµοψηφίσµατα σε Γαλλία και Ολλανδία για την πρόταση Σχεδίου Συνταγµατικής Συνθήκης. Αποτέλεσµα της σηµερινής κατάστασης όπου ο «ευρωπεσιµισµός» έχει κατακλήσει τις απόψεις των θεωρητικών αλλά και των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι να µιλάµε για µία «differential integration», «διαφοροποιηµένη ολοκλήρωση», η οποία απηχεί τον διαφορετικό βαθµό ολοκλήρωσης που παρατηρείται σε διάφορες πολιτικές. Παρά την ύπαρξη στις µέρες µας κοινοτικών πολιτικών, δεν παύουν αυτές να είναι περιορισµένες σε αριθµό, ενώ άλλες σηµαντικές, όπως η περιβαλλοντική πολιτική να παραµένουν σε εθνικό επίπεδο. Αυτό οφείλεται στο βαθµό 12

13 διαφορετικότητας των κρατών όσον αφορά την πολιτική τους κουλτούρα ή την θεσµική τους παράδοση. Με αποτέλεσµα να παρατηρούνται κράτη περισσότερο προσδεµένα στο άρµα της ολοκλήρωσης και άλλα λιγότερο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ωστόσο παραµένει το παγκόσµιο σύµβολο ολοκλήρωσης και παράδειγµα προς µίµηση και για άλλες περιφέρειες του πλανήτη, όπως την Λατινική και την Βόρεια Αµερική. Καταφέρνοντας να κλείσει µια µακρόχρονη ειρηνική πορεία συνεργασίας σε µεγάλο βαθµό στη βάση της Λειτουργικής προσέγγισης. Σε κανέναν άλλο οργανισµό δεν έχει παρατηρηθεί ο ίδιος βαθµός ολοκλήρωσης και περιφερειακής συνεργασίας. Ώστε να µπορούµε σήµερα να µιλάµε µε ασφάλεια για ένα sui generis institution ο Κεφάλαιο : Οι βασικές αρχές της Λειτουργικής Θεωρίας, µια κριτική προσέγγιση. Ο κύριος εκπρόσωπος της Λειτουργικής προσέγγισης θεωρείται o David Mitrany µε το έργο του A Working Peace System, το οποίο παρουσιάστηκε το 1943 στην διάρκεια του Β Παγκοσµίου Πολέµου στις ΗΠΑ. Ο Λειτουργισµός αποτέλεσε την εναλλακτική σχολή σκέψης στην παραδοσιακή σχολή των διεθνών σχέσεων τον πολιτικό ρεαλισµό, παρότι παρουσιάζουν κάποια κοινά στοιχεία. Οι ρίζες της Λειτουργικής προσέγγισης εντοπίζονται στην κοινωνιολογική θεωρία και συγκεκριµένα στον οµολειτουργισµό όπως διατυπώθηκε από τον T. Parsons και τον Almond. Ο Parsons υποστήριζε ότι οι κοινωνικές δοµές υφίστανται για να καλύψουν τις «ανάγκες» του συστήµατος συνολικότερα, «χωρίς να εξηγεί κατ ανάγκην και το πώς ικανοποιούνται αυτές» 11. Ο Mitrany παράλληλα επηρεάστηκε πολύ από την φιλοσοφία του οικονοµικού φιλελευθερισµού του 19 ου αιώνα, που υποστήριζε ότι το εµπόριο και η υλική πρόοδος ήταν θεµελιώδη στοιχεία µιας κοινωνίας σε αντίθεση µε 10 Kappen Thomas Risse, Exploring the Nature of the Beast : International Relations Theory and Comparative Policy Analysis Meet the European Union, Journal of Common Market Studies, Vol. 34, No 1, March 1996, p.p Craib Ian, Σύγχρονη Κοινωνική Θεωρία, Από τον Πάρσονς στον Χάµπερµας, Επιµέλεια : Λέκκας Παντελής Ε., Εκδόσεις : Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1998, σελ

14 τον πόλεµο. Ωστόσο ο Λειτουργισµός επηρέασε καταλυτικά τον Νέο-Λειτουργισµό, πνευµατικό του τέκνο. Η Λειτουργική προσέγγιση λόγω ακριβώς και του πολιτικού περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύχθηκε, ανάµεσα σε δύο αιµατηρούς Παγκόσµιους Πολέµους, είναι µια θεωρία ειρηνιστική. Στόχος του Λειτουργισµού και του κύριου εκφραστή της είναι η εδραίωση της παγκόσµιας ειρήνης. Οι Λειτουργιστές βλέπουν ένα κόσµο αποτελούµενο από εγωκεντρικά κράτη τα οποία δρουν ανταγωνιστικά µεταξύ τους. Η λύση που προσφέρεται είναι τα έθνη κράτη να εντοπίσουν τα κοινά τους συµφέροντα και πάνω σε αυτά να δουλέψουν µεταξύ τους µε σκοπό της δηµιουργία µιας παγκόσµιας ειρηνικής κοινωνίας. Ο Mitrany ασχολήθηκε ακριβώς µε τις συνθήκες, που ήταν πρόσφορες για τη διατήρηση της παγκόσµιας ειρήνης και την αποφυγή του πολέµου, ενώ παράλληλα προσέφερε µια στρατηγική για την κατάκτηση της ειρήνης βασισµένη στη συνεργασία σε θέµατα µη συγκρουσιακού χαρακτήρα 12. Εποµένως τον ενδιαφέρον του κυριότερου εκπροσώπου του Λειτουργισµού επικεντρωνόταν κυρίως στην επίτευξη της παγκόσµιας ολοκλήρωσης παρά την περιφερειακή. O ίδιος πίστευε ότι οι διεθνείς οργανισµοί που συστήνονται µε βάση το «λειτουργικό» πρότυπο είναι πιο ικανοί να λύσουν διεθνή τεχνικά και οικονοµικά προβλήµατα. Ωστόσο πριν γίνει η ανάλυση των αρχών της Λειτουργικής προσέγγισης, πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι ο Mitrany είχε εντοπίσει δύο πολύ σηµαντικές αλλαγές κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα που θα οδηγούσαν τις διεθνείς σχέσεις σε µια «λειτουργική» εξέλιξη 13. Αυτές οι επαναστατικές αλλαγές κατά τον ίδιο ήταν πρώτον η τεχνολογική ανάπτυξη και η εκρηκτική πρόοδος στις επικοινωνίες και τη βιοµηχανία, η οποία έφερε στην επιφάνεια µια σειρά από νέα προβλήµατα. Τα προβλήµατα αυτά ήταν ηθικά, πολιτικά και οικονοµικά, τα οποία απαιτούσαν διαχείριση αυτή τη φορά σε παγκόσµιο επίπεδο. Το παραδοσιακό κράτος κρινόταν πλέον ανίκανο να αντιµετωπίσει την νέα αυτή προβληµατική καθώς τα ζητήµατα αυτά απαιτούσαν κατά τον Mitrany διεθνική δράση. 12 the functional approach is an attempt to offer a practical line of action that might overcome the deep-seated division between the needs of material unity and stubborn national loyalties, Eilstrup- Siangiovanni Mette, Debates on European Itegration, A Reader, Palgrave Macmillan Publications, 2006, p.p οπ.π., p.p

15 Η δεύτερη µεγάλη αλλαγή την οποία παρατηρεί ο Mitrany και αποτελεί εν µέρει αποτέλεσµα της πρώτης είναι, ότι οι πολίτες έδιναν περισσότερη σηµασία σε ζητήµατα ευηµερίας και κοινωνικής ασφάλειας παρά σε πολιτικά, όπως θέµατα άµυνας και στρατιωτικής ασφάλειας. Το κράτος κρινόταν ανίκανο να λύσει ζητήµατα ευηµερίας από µόνο του και χρειαζόταν για αυτό τον λόγο βοήθεια. Μελετώντας την Λειτουργική προσέγγιση διατυπωµένη από τον David Mitrany κρίνεται απολύτως απαραίτητη η αναφορά στο πολιτικό περιβάλλον της περιόδου, το οποίο προσέφερε γόνιµο έδαφος για την ανάπτυξη των θεωριών διεθνούς ολοκλήρωσης και συνεπώς και της ίδιας. Άλλωστε ο Λειτουργισµός του David Mitrany αποτελεί µία «οικονοµική αντίληψη της κοινωνικής αλλαγής» 14 απόλυτα εναρµονισµένη µε την εποχή της κατά την επικρατούσε η ανάγκη για µία από κοινού προσέγγιση σε κάθε εθνικό ή διεθνές πρόβληµα. Εποµένως κάθε προσπάθεια συλλογικής δράσης σε διάφορα ζητήµατα δεν πρέπει να ειδωθεί ως µία ριζοσπαστική ενέργεια αλλά ως ένα φυσικό επακόλουθο της διεθνικής φύσης των σύγχρονων προβληµάτων. Βασική προϋπόθεση της Λειτουργικής προσέγγισης είναι η παραδοχή ότι τα άτοµα αποτελούν ορθολογικές οντότητες, οι οποίες είναι ικανές να αξιολογήσουν ποια επιλογή θα τους προσφέρει το µέγιστο όφελος µε το λιγότερο δυνατό κόστος. Εποµένως τα άτοµα µέσα από µια πληθώρα επιλογών καταλήγουν σε αυτή που θα εξυπηρετεί καλύτερα τα συµφέροντά τους. Άρα και η επιλογή της συνεργασίας των κρατών και της ολοκλήρωσής τους σύµφωνα µε τον Λειτουργισµό είναι επακόλουθο της µη αποτελεσµατικής διαχείρισης των ανθρωπίνων αναγκών σε εθνικό επίπεδο. Μόλις αντιληφθούν ότι τα συµφέροντά τους ικανοποιούνται καλύτερα µέσα από την παγκόσµια συνεργασία είναι έτοιµα να το πράξουν. Ο Λειτουργισµός άλλωστε ασχολείται µε τις ανάγκες των ατόµων και πως αυτές θα ικανοποιηθούν καλύτερα. Αυτή η βασική παραδοχή απορρέει από τον ίδιο το ρεαλισµό, ο οποίος τονίζει ότι ο άνθρωπος είναι ένα ορθολογικό ων που έχει ως αυτοσκοπό την ικανοποίηση των προσωπικών του αναγκών. Ουσιαστικά γίνεται λόγος για έναν «ωφελιµισµό», όπου ο άνθρωπος δρα ανάλογα µε το συµφέρον του και κάθε πράξη του είναι πολύ καλά υπολογισµένη. Η διαφορά όµως των δύο θεωριών έγκειται στην αντίληψή τους για 14 Harrison Reginald J., Europe in Question, Theories of Regional Integration, George Allen and Unwin Ldt Publishers, London 1974, p.p

16 την κατάσταση που επικρατεί στο διεθνές σύστηµα. Ο Λειτουργισµός αντίθετα µε τον ρεαλισµό δεν πιστεύει ότι η κατάσταση της διεθνούς αναρχίας, όπου τα κράτη µάχονται µεταξύ τους για την τελική τους επιβίωση είναι εγγενής, ούτε την εντοπίζει στην ανταγωνιστική φύση του ανθρώπου. Η Λειτουργική προσέγγιση αντίθετα είναι ιδιαίτερα αισιόδοξη και πιστεύει πως µπορεί να υπάρξει διεθνική συνεργασία πάνω σε κοινά συµφέροντα. Ο Mitrany περνάει σε ένα διαχωρισµό µεταξύ «πολιτικών» (high politics) και «απολίτικων» (low politics) ζητηµάτων. Αυτά ακριβώς τα ζητήµατα «χαµηλής» πολιτικής ( οικονοµικά, εµπορικά επιστηµονικά, τεχνικά θέµατα αλλά και υγείας) είναι αυτά που προσφέρονται για διεθνική δράση. Σε αυτά ακριβώς µπορεί να βασιστεί η συνεργασία των κρατών προκειµένου να επέλθει η παγκόσµια ολοκλήρωση. Τα ζητήµατα «χαµηλής» πολιτικής µπορούν να λειτουργήσουν ως βάση για διεθνική δράση µε σκοπό να βελτιωθεί ο τρόπος ζωής και να δοθεί λύση σε ζητήµατα ευηµερίας. Τα θέµατα αυτά µπορούν να προκαλέσουν ταύτιση συµφερόντων µεταξύ των κρατών ακριβώς γιατί είναι «µη αµφιλεγόµενα». Σε αντίθεση µε τα ζητήµατα «υψηλής» πολιτικής όπως η στρατιωτική ασφάλεια, η εξωτερική πολιτική και άµυνα, τα οποία δεν προσφέρονται για διεθνική δράση γιατί άπτονται θέµατα εθνικής κυριαρχίας. Βασική «έννοια κλειδί» 15 όπως έχει χαρακτηριστεί για τον λειτουργισµό είναι ο εντοπισµός του γενικού συµφέροντος, common outlook and purpose 16. Εποµένως βασική προϋπόθεση για να υπάρχει διεθνική συνεργασία είναι ο εντοπισµός του κοινού συµφέροντος, το οποίο και αποτελεί το κρισιµότερο στάδιο της ολοκλήρωσης. Γιατί σύµφωνα µε την Λειτουργική προσέγγιση εάν εντοπιστεί το πεδίο που υπάρχει σύγκλιση των συµφερόντων η διαδικασία της ολοκλήρωσης είναι εύκολη. Πρέπει δηλαδή να υπάρχει µια εναρµόνιση των προσδοκιών των κρατών και συµφωνία σε ποιο τοµέα θα προκύψει η συνεργασία. Για αυτό ακριβώς η διεθνική συνεργασία θα προκύψει από τα ζητήµατα «χαµηλής» πολιτικής, όπου ο εντοπισµός του γενικού συµφέροντος είναι πιο εύκολος από τα αµιγώς πολιτικά. 15 Χρυσοχόου ηµήτρης Ν., Θεωρία της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, Πρόλογος : Τσινισιζέλης Μιχάλης Ι., Μετάφραση : Μπαλοπούλου Αθηνά, Εκδόσεις : Παπαζήση, Αθήνα 2003, σελ Mitrany D., The Prospect of Integration: federal or functional, Journal of Common Market Studies, Vol. 4: 1965, p.p

17 Ωστόσο επίσης σηµαντική έννοια για τον Λειτουργισµό είναι αυτή του κοινού καλού, common good 17. Ο Μitrany πιστεύει πως η δηµόσια δράση µπορεί να παρθεί όταν εξυπηρετεί το κοινό καλό, παραδεχόµενος και ο ίδιος ότι κοινά συµφέροντα δεν µπορούν να έχουν όλα τα κράτη µεταξύ τους. Παράλληλα δεν διευκρινίζει ποιο είναι αυτό το κοινό καλό για το οποίο απαιτείται η συλλογική δηµόσια δράση. Σκοπός όµως µέσα από τον προσδιορισµό του κοινού καλού είναι να επιτευχθεί η παγκόσµια ειρήνη. Σηµαντική αρχή για τον Λειτουργισµό του Μitrany αποτελεί η αντίληψη της πολιτικής κοινότητας ως το σύνολο των λειτουργιών των µελών της, the sum of functions carried out by it s members 18. H κοινότητα ορίζεται από το σύνολο των λειτουργιών των µελών της. ηλαδή βασίζεται στη συνεργασία πάνω σε ένα στόχο ή καλύτερα σε µια λειτουργική ανάγκη, τα µέλη της οποίας εργάζονται σκληρά για να την πραγµατοποιήσουν. Η κοινότητα σε αυτό το σηµείο είναι ειδωµένη ως ένα σύνολο λειτουργιών, οι οποίες καθορίζουν και το περιεχόµενό της. Κάπως έτσι πρέπει να αντιµετωπιστεί και η περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύµφωνα µε την Λειτουργική προσέγγιση, ειδωµένη µέσα από ένα σύνολο λειτουργίων που το κάθε µέλος της, όργανό της, πρέπει να δουλέψει για την ικανοποίηση αυτών των λειτουργιών. Θα µπορούσε να παροµοιαστεί µε αυτό τον τρόπο και η Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα σύστηµα (πολιτικό), όπου το κάθε υποσύστηµά της ενεργοποιεί ένα σύνολο λειτουργιών που υπάρχουν για να εξυπηρετήσουν το πρώτο συνολικά. Συνεπώς αυτό το πολιτικό σύστηµα προσδιορίζεται µέσα από τις λειτουργίες που πρέπει κάθε φορά να ικανοποιηθούν. Σε καµία περίπτωση το σύστηµα δεν καθορίζει τις λειτουργίες αυτές, οι οποίες προκύπτουν ανάλογα µε τις κοινωνικές ανάγκες. Άρα γίνεται αντιληπτό σε ευρωπαϊκό επίπεδο ότι οι κοινωνικές ανάγκες µεταπολεµικά ήταν αυτές που υποκίνησαν την συνεργασία ανάµεσα στα κράτη και προκάλεσαν στην δεκαετία του 1950 την δηµιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα. 17 Nelsen Brent F., Stubb Alexander C-G., The European Union, Readings on Theory and Practice of European Integration, Lynne Rienner Publishers, Routler London, 1994, p.p Haas Ernst. B., Beyond the Nation-State, Functionalism and International Organization, Stanford University Press, Stanford, California, 1958, p.p

18 Πολύ παραστατικά η αντίληψη του Mitrany για την πολιτική κοινότητα δίδεται µέσα από τη φράση του Pentland une machine a habiter 19. Αυτή η πρόταση υποστηρίζει, πως κάθε µονάδα έχει να επιτελέσει µία συγκεκριµένη λειτουργία και η κοινότητα είναι κατ επέκταση το άθροισµα αυτών των λειτουργιών. Ουσιαστικά γίνεται λόγος για µια σχέση αµφίδροµη, όπου η µονάδα αποτελεί µέρος της κοινότητας και η κοινότητα ορίζεται µέσα από τις λειτουργίες των µονάδων της. Η µία έννοια δεν υφίσταται χωρίς την άλλη. Βασική προϋπόθεση όµως για να ισχύουν όλα τα παραπάνω είναι ότι έχει εντοπιστεί το πεδίο του κοινού συµφέροντος, η λειτουργική ανάγκη που πρέπει να ικανοποιηθεί. Υπάρχει δηλαδή ένα consensus για το ποιο αποτελεί το κοινό καλό ώστε να προκύψει η συνεργασία. Ουσιαστικά η πολιτική κοινότητα υπάρχει για να ικαναποιήσει µια συνολική ανάγκη κάτω από καθαρά ωφελιµιστικούς λόγους. Ωστόσο η αντίληψη αυτή ανάγει τις ρίζες της στην κοινωνιολογία αλλά εξακολουθεί να αποτελεί µια ριζοσπαστική αντίληψη για την κοινωνία, η οποία αποτελείται από τις λειτουργίες των µελών της. Για αυτή του την αντίληψη και όχι µόνο ο Mitrany έγινε δέκτης µεγάλης κριτικής. Άµεσα συνδεδεµένη και συνεπαγόµενη της προηγούµενης αρχής της Λειτουργικής προσέγγισης αποτελεί η αρχή πως : «η δοµή ακολουθεί την λειτουργία» 20. Οι λειτουργίες δηλαδή ενός συστήµατος είναι αυτές, που καθορίζουν και τη δοµή του. Συνεπώς η δοµή δεν προϋπάρχει των λειτουργιών, αλλά έπεται αυτών. Αν θέλουµε να το αναγάγουµε στο διεθνές επίπεδο, συµπεραίνουµε πως ανάλογα µε το είδος της διεθνικής ανάγκης που πρέπει να ικανοποιηθεί θα δηµιουργηθεί και η κατάλληλη διεθνική δοµή. Άκαµπτοι θεσµοί δεν υπάρχουν αντίθετα καθορίζονται από τις τυχόν ανάγκες, που θα προκύψουν. Αξιοσηµείωτη έννοια και αρχή της Λειτουργικής προσέγγισης είναι ο «τεχνικός αυτοκαθορισµός», technical self-determination 21. Σύµφωνα µε αυτή την αρχή αποκαλύπτεται µέσα από την πράξη η φύση της τεχνικής δραστηριότητας, που απαιτείται κάτω από συγκεκριµένες συνθήκες και τις δυνάµεις, που χρειάζονται για να ικανοποιηθούν οι λειτουργίες. Συνεπώς η λειτουργία είναι εκείνη, που καθορίζει το εργαλείο που απαιτείται για την συγκεκριµένη δραστηριότητα. Με τον «τεχνικό 19 Τσινισιζέλης Μιχάλης Ι., Quo Vadis Europa?, Σύγχρονες Ακαδηµαϊκές και Επιστηµονικές Εκδόσεις, Αθήνα 2001, σελ οπ.π., σελ Nelsen Brent F., Stubb Alexander C-G, The European Union, Readings on Theory and Practice of European Integration, Lynne Rienner Publishers, Routler London, 1994, p.p

19 αυτοκαθορισµό» δηµιουργούνται οι συνθήκες για ευρωπαϊκή και διεθνική συνεργασία, αλλά παράλληλα παρέχει το πρότυπο λειτουργίας ενός λειτουργικού οργανισµού µε διεθνείς βάσεις. Εποµένως σε αυτό το σηµείο επιβεβαιώνεται για άλλη µια φορά η βασική αρχή, ότι «η δοµή ακολουθεί την λειτουργία» και µάλιστα ανάλογα µε τη δραστηριότητα καθορίζεται και το τεχνικό µέσο για της ικανοποίηση της τελευταίας. Επίσης δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι οι λειτουργίες αυτές πρέπει να γίνονται ξεχωριστά. Η κάθε αρχή στο διεθνές σύστηµα είναι επιφορτισµένη µε µια πολύ συγκεκριµένη δραστηριότητα. Με αποτέλεσµα να µην παρατηρείται συγκέντρωση πολλών λειτουργιών σε µία και µόνο αρχή ή θεσµό. Συνεπώς βασική αρχή για την Λειτουργική προσέγγιση είναι ο προσδιορισµός της κάθε λειτουργίας ξεχωριστά από τις υπόλοιπες. Αποτελώντας παράλληλα και βασική αρχή ενός λειτουργικού οργανισµού. Καταρχήν αν θέλαµε να ορίσουµε την λέξη «οργανισµός» 22, (συγκεκριµένα έναν διεθνή οργανισµό) σύµφωνα µε την Λειτουργική προσέγγιση θα λέγαµε, ότι πρέπει να είναι είτε περιφερειακός δηλαδή ευρωπαϊκός, είτε ηπειρωτικός π.χ. ένας οργανισµός της Βορείου Αµερικής. Να δίνει όµως ταυτόχρονα την ιδέα της συνεργασίας ανάµεσα σε διάφορα κράτη. Μέσα σε αυτό τον οργανισµό θα πρέπει οι δραστηριότητες να επιλέγονται και να οργανώνονται ξεχωριστά από τις άλλες. Πάντα όµως σύµφωνα µε την φύση και τις ανάγκες που προκύπτουν αλλά και τις συνθήκες υπό τις οποίες πρέπει να λειτουργήσει ένα οργανισµός. Όπως προαναφέρθηκε ο Λειτουργισµός απαιτεί συµφωνία σε κάποιους κοινούς στόχους. Αυτή η συµφωνία πάνω στο κοινό συµφέρον, το καλό όλων προκειµένου να οδηγήσει στην ολοκλήρωση απαιτεί και την συνεπαγόµενη συνεργασία. Συνεπώς χωρίς συνεργασία όλων των µελών µεταξύ τους το σύστηµα δεν θα µπορεί να λειτουργήσει και κατ επέκταση να πετύχει τον σκοπό του. Σύµφωνα µε την Λειτουργική προσέγγιση η συνεργασία µεταξύ των κρατών µπορεί να οδηγήσει σε πολύ σηµαντικά τεχνικά και επιστηµονικά επιτεύγµατα. Έτσι θα µπορέσουν να λυθούν αποτελεσµατικότερα κάποια προβλήµατα. Άλλωστε είναι και η φύση των σηµερινών προβληµάτων που απαιτεί συλλογική δράση, άρα και συνεργασία. Κάτι ανάλογο µπορεί να αντληθεί και από το παράδειγµα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όταν υπήρχε συνεργασία µεταξύ των κρατών η ολοκλήρωση προχωρούσε, ενώ όταν τα 22 οπ.π., p.p

20 κράτη κλείνονταν στα σύνορά τους και γίνονταν εγωκεντρικές µονάδες η ολοκλήρωση έµενε στάσιµη (δεκαετία του 1970 έντονος ευρωπεσιµισµός συνδιασµένος άµεσα µε τις διεθνείς οικονοµικο-πολιτικές εξελίξεις). Συνεπώς αυτό που απαιτείται για να λειτουργήσει η ολοκλήρωση είναι η συνεργασία cooperation 23. Ωστόσο ο Mitrany χαρακτηρίζεται από µία τεχνοκρατική αντίληψη για τη διαχείριση της εξουσίας. Η διακυβέρνηση πρέπει να γίνεται µέσω «επιτροπών διαχείρισης», οι οποίες αποτελούνται από τεχνοκράτες, ειδικούς και εξειδικευµένα νοµοθετικά σώµατα. Πιστεύει ότι οι ειδικοί, οι experts είναι πιο ικανοί να διαχειριστούν τα θέµατα που προκύπτουν αλλά και παράλληλα να διακρίνουν πότε το σύστηµα διέρχεται µιας κρίσης. Συνεπώς αντιλαµβάνονται ως πιο έµπειροι την ύπαρξη µιας λειτουργικής διαταραχής και γνωρίζουν τον τρόπο µε τον οποίο θα την θεραπεύσουν ή ακόµα και να την προλάβουν. Ο Mitrany όπως µπορούµε να συµπεράνουµε από τα παραπάνω τάσσεται υπέρ µιας ελεγχόµενης δηµοκρατίας και είναι εναντίον µιας συλλογικής µορφής δηµοκρατίας. Καθώς πιστεύει ότι οι τεχνοκράτες ειδικοί είναι αυτοί που µπορούν να προάγουν την ολοκλήρωση. Οι experts είναι άτοµα µε ειδική επιστηµονική εκπαίδευση, ακαδηµαϊκή µόρφωση, άτοµα «επαγγελµατίες», οι οποίοι θα στελεχώσουν τους διεθνείς οργανισµούς. Έτσι κατά κάποιον τρόπο φτάνει στο σηµείο να δώσει στη δηµοκρατία έναν ελιτίστικο χαρακτήρα. Ο Λειτουργισµός του Mitrany περνάει σε µια απαξίωση για κάθε τι εθνικό καθώς θεωρεί ότι αποτελεί την αιτία του κακού, την αιτία των πολέµων. Ζώντας ο ίδιος σε έναν αιώνα γεµάτο εθνικιστικές εξάρσεις και επεκτατισµούς καλλιέργησε µέσα του την «αποστροφή» για το παραδοσιακό έθνος κράτος. Στη θέση του έθνους δηµιουργείται µια παγκόσµια κοινότητα, η οποία θα φέρει την ειρήνη επί της γης. Σε αυτή την παγκόσµια κοινότητα η οποία θα αποτελείται από διάφορα κράτη θα απουσιάζει κάθε εδαφική αναφορά. Ο Mitrany πιστεύει ότι αυτή ακριβώς η σύνδεση του εθνικού κράτους µε µία συγκεκριµένη εδαφική έκταση ήταν η αιτία των συγκρούσεων των τελευταίων αιώνων. Για αυτό ακριβώς τον λόγο επιδιώκει µία µετάβαση από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο. Αυτή η µετάβαση βέβαια θα γίνει εκούσια και έτσι οι πολίτες θα µεταφέρουν την «πίστη» τους σε µια υπερεθνική δοµή. 23 Harrison Reginald J., Europe in Question, Theories of Regional Integration, George Allen and Unwin Ldt Publishers, London 1974, p.p

21 Όπως και ο ίδιος ο Mitrany υποστηρίζει ότι : the functional approach is an attempt to offer a practical line of action that might overcome the deep-seated division between the needs of material unity and stubborn national loyalties 24. Εποµένως γίνεται αντιληπτό ότι µιλάµε για µία κατάσταση αποεθνικοποίησης και αποσύνδεσης από κάθε εδαφική αναφορά µε τη δηµιουργία µιας διεθνούς οργάνωσης. Ο Mitrany θεωρεί ότι οι διεθνείς οργανισµοί που συστήνονται βάση λειτουργικών καθηκόντων είναι περισσότερο ικανοί να λύσουν τα διάφορα προβλήµατα από το έθνος κράτος ιδίως όταν αυτά είναι τεχνικής ή οικονοµικής φύσεως. Αυτοί ακριβώς οι οργανισµοί θα αντικαταστήσουν τα κράτη και θα παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση του δηµοσίου καλού. Ουσιαστικά πρόκειται για µια ολοκληρωτική νίκη του διεθνούς χειρισµού των προβληµάτων µέσω µιας οµαλής µετάβασης από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο. Παρόλα αυτά δεν απειλείται το κράτος άµεσα, υπάρχει σεβασµός σε αυτό και η µετάβαση σε ένα υπερεθνικό σύστηµα θα γίνει οµαλά ως φυσικό επακόλουθο των διαφόρων καταστάσεων. Εποµένως ο Λειτουργισµός δεν ευαγγελίζεται µία ριζοσπαστική, επαναστατική αλλαγή αλλά µια µετάβαση, η οποία θα είναι ακούσια και αποτέλεσµα συγκυριών. Πρέπει να γίνει κατανοητό από τα παραπάνω ότι η Λειτουργική προσέγγιση δεν είναι µία ντετερµινιστική θεωρία, βασίζεται στην επιθυµία των ανθρώπων, οι οποίοι σκεφτόµενοι ορθολογικά και µε βάση την µεγιστοποίηση του συµφέροντός τους θα µεταφέρουν την πίστη τους σε υπερεθνικό επίπεδο. εν υπάρχουν σε καµία περίπτωση δυνάµεις καταπίεσης και καταναγκασµού σε αυτή την µετάβαση. Εποµένως ο Λειτουργισµός είναι µια συστηµική θεωρία, η οποία έρχεται σε αντίθετη µε το εθνικό στοιχείο καθώς την ενδιαφέρει το σύστηµα (διεθνές), το οποίο αποτελείται από µονάδες αφοσιωµένες στην λειτουργία του. Για την Λειτουργική προσέγγιση η παγκόσµια αυτή κοινότητα που θα δηµιουργηθεί θα αποτελείται από πολλά και διαφορετικά κράτη. Όµως βασική αρχή αποτελεί η ισότητα και ο σεβασµός όλων των κρατών µεταξύ τους. Τα µικρά και λιγότερα ανεπτυγµένα κράτη θα συνυπάρχουν µε τα περισσότερο ανεπτυγµένα, ενώ τα πρώτα θα δεχτούν να δώσουν την ηγεσία στα τελευταία. Εντούτοις θα υπάρχει σεβασµός απέναντι και στους πιο µικρούς εταίρους αλλά και στον πολιτισµό και τις εθνικές αρχές όλων των κρατών. Η αρχή της ισότητας ισχύει και στην περίπτωση της 24 Eilstrup - Sangivanni Mette, Debates on European Integration, A Reader, Palgrave Macmillan Publications, 2006, p.p

22 Ευρώπης µεταπολεµικά, όπου η πολιτική ηγεσία των κρατών συµφώνησε να συνεργαστεί σεβόµενη όµως το παρελθόν των κρατών µε σκοπό να µην αδικηθεί κανένα. Ο Λειτουργισµός του Mitrany επικεντρώνεται στην οικοδόµηση της παγκόσµιας ειρήνης, που αποτελεί τον τελικό σκοπό και δεν προσανατολίζεται τόσο στους στόχους και τα µέσα που πρέπει να χρησιµοποιηθούν από τις διάφορες µονάδες. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η ικανοποίηση του «κοινού καλού». Ο Η Λειτουργική προσέγγιση διατυπωµένη στο έργο του Mitrany A Working Peace System είναι αντίθετη στην οµοσπονδία. Πιστεύει πως η ιδέα του οµοσπονδισµού δεν είναι η κατάλληλη προκειµένου να προχωρήσει η ολοκλήρωση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η οµοσπονδία είναι άµεσα συνδεδεµένη µε εδαφικούς προσδιορισµούς, που για τον τον Mitrany αποτελούν την αιτία των διεθνών συγκρούσεων. Όσον αφορά τη σηµασία που δίνει ο Λειτουργισµός στην ύπαρξη ενός δικαιικού πλαισίου είναι πολύ µικρή. Ωστόσο το δίκαιο στον Λειτουργισµού είναι ανεπίσηµο και υπάρχει για να επιτελέσει κάποιου σκοπούς. Το έργο του «λειτουργικού» δικαίου είναι να βρει ένα consensus, µια συµφωνία και να προβλέψει πως θα προκύψει σε ένα σύστηµα. Άρα η ύπαρξη νόµων είναι απαραίτητη για να εξυπηρετούν το γενικό καλό και όχι το καλό ενός και µόνο ανθρώπου. Η αρνητική σχεδόν στάση απέναντι στους νόµους οφείλεται και λόγω της δυσκαµψίας, που προκαλούν στην λήψη αποφάσεων. Το ίδιο ισχύει και για την ύπαρξη θεσµών. Ο Mitrany δεν αποκλείει την ύπαρξη κάποιων θεσµών, χωρίς όµως και να τους προβλέπει. Ουσιαστικά πρόκειται για µία minimum παρουσία των θεσµών µέσα στο παγκόσµιο σύστηµα θεωρώντας ότι µέσα στους θεσµούς θα υπάρχουν ανιδιοτελή οµάδες και άτοµα που θα υπονοµεύουν το γενικό καλό. Άλλωστε ο Mitrany πιστεύει ότι η παγκόσµια κοινότητα πρέπει να χτιστεί βήµα - βήµα µέσω της συνεργασίας προκειµένου να λυθούν τα προβλήµατα, τα οποία θα έχουν µη αµφιλεγόµενο χαρακτήρα (απολίτικα). Γενικότερα η ολοκλήρωση θα πρέπει να βασιστεί σε ζητήµατα «χαµηλής πολιτικής», ώστε να µην δηµιουργηθούν συγκρούσεις συµφερόντων χωρίς να αποκλείεται τελείως ένα γενικό πλαίσιο θεσµών. Ακόµα ο Λειτουργισµός πιστεύει στο ethos, στη συνήθεια η οποία καθορίζει τη συµπεριφορά του ανθρώπου. Μέσω της συνήθειας καλλιεργείται ένα µοτίβο σκέψης και το άτοµο αποκτά κάποια επίκτητα χαρακτηριστικά. Εποµένως µέσα από τη συνήθεια οι άνθρωποι «µαθαίνουν» να δρουν συλλογικά και να συνεργάζονται. Η 22

23 συνεργασία των ατόµων είναι αποτέλεσµα µάθησης και επανάληψης χρόνων. Αλλά αυτή η µάθηση συµβάλει στην ολοκλήρωση µόνο όταν οι δρόντες συνειδητοποιήσουν ότι µε την υιοθέτηση νέων προσεγγίσεων το συµφέρον τους εξυπηρετείται καλύτερα. Συνεπώς εάν τα άτοµα αντιληφθούν ότι το συµφέρον τους µεγιστοποιείται µέσα από την ολοκλήρωση θα εµβαθύνουν σε αυτή και θα την επεκτείνουν και σε άλλους τοµείς, κάτι σαν τη διαδικασία «διάχυσης», spillover 25. Συνεπώς για τον Λειτουργισµό η συνεργασία πάνω σε οικονοµικά θέµατα αλλά και ο «συντονισµός» θα προκαλέσουν θετικές επιπτώσεις και θα οδηγήσουν στον δρόµο της πολιτικής ολοκλήρωσης. Το τελικό προϊόν στην Λειτουργική προσέγγιση είναι αβέβαιο. Κανείς δεν µπορεί να γνωρίζει το προϊόν αυτό εφόσον η «δοµή ακολουθεί την λειτουργία» και κάθε φορά θα καθορίζεται από αυτή. Επειδή η δοµή δεν υπάρχει από πριν αλλά προσαρµόζεται εποµένως είναι δύσκολο να προβλεφθεί και το τελικό προϊόν. Ίσως ο Mitrany να µας αφήνει σκοπίµως µε αυτή την απορία. Η Λειτουργική προσέγγιση ασχολείται µε την δηµιουργία των συνθηκών, οι οποίες προετοιµάζουν το έδαφος για την εδραίωση της παγκόσµιας ειρήνης, που αποτελεί και τον στόχο της. Εντοπίζει τα συγκρουσιακά σηµεία στις σχέσεις των κρατών και εστιάζεται στα θέµατα «χαµηλής πολιτικής», τα οποία προσφέρονται για διεθνική δράση. Απέναντι στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η κοινωνία της εποχής του προσφέρει την λύση της οικοδόµησης µιας παγκόσµιας κοινωνίας. Αποτελώντας µία αισιόδοξη θεωρία για την πορεία του διεθνούς συστήµατος σε αντίθεση µε τον ρεαλισµό. Τόσο η Λειτουργική προσέγγιση όσο και ο κυριότερος εκπρόσωπός της έχουν δεχτεί τα πυρά της έντονης κριτικής πολλών θεωρητικών ακόµα και Νέο-Λειτουργιστών καθώς ορισµένοι την θεωρούν ήδη «νεκρή» θεωρία. Σηµαντική κριτική έχει δεχθεί η αισιόδοξη αντίληψη του Mitrany για την εξέλιξη του διεθνούς συστήµατος. Έδωσε µεγάλη σηµασία στις συνθήκες, που επικράτησαν µετά την λήξη του Β Παγκοσµίου Πολέµου και την ανάγκη των κρατών να διασφαλίσουν ένα ειρηνικό βίο απελευθερωµένο από εθνικιστικές εξάρσεις. Σε αυτό ακριβώς το σηµείο ο Mitrany ρίχνει το βάρος και θεωρεί καθοριστική την ανάγκη 25 Haas Ernst. B., Beyond the Nation-State, Functionalism and International Organization, Stanford University Press, Stanford, California, 1958, p.p

24 πολιτικής οµαλότητας για την εξέλιξη της ενοποιητικής διαδικασίας στο διεθνές περιβάλλον. Αδιαµφισβήτητα αυτή η ανάγκη διατυπώθηκε ιδίως στην Ευρώπη µε τον τερµατισµό του πολέµου από τα κράτη προκειµένου να αναχαιτίσουν µία νέα διεθνή σύγκρουση. Κάτω από το πλαίσιο αυτό δηµιουργήθηκε και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Όµως ο Mitrany ξεχνάει πολύ εύκολα το συγκρουσιακό παρελθόν των κρατών και τις ακραίες ιδεολογίες που διατυπώθηκαν. εν θεωρεί πως οι ιδεολογίες αυτές όπως ο ναζισµός, ο φασισµός και ο ακραίος εθνικισµός, θα µπορούσαν να αποτελέσουν ανασταλτικούς παράγοντες στην προοπτική συνεργασίας µεταξύ των κρατών. Εποµένως ο κύριος εκπρόσωπος του Λειτουργισµού έχει δεχθεί κριτική για την παράλειψή του να εξετάσει το παρελθόν των κρατών και τα ιδεολογικά εµπόδια κατ επέκταση στην εξέλιξη της συνεργασίας δίνοντας βάρος µόνο στις κατάλληλες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες, που για τον ίδιο εµφανίστηκαν µεταπολεµικά. Κατά τον Haas (εκπρόσωπος του Νέολειτουργισµού), η αποτυχία της Λειτουργικής προσέγγισης παρατηρείται σε παγκόσµιο επίπεδο. Οι κατάλληλες συνθήκες που ευνόησαν την ευρωπαϊκή συνεργασία και οδήγησαν στην σηµερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, δεν ήταν αρκετές για µία παγκόσµια ένωση. Οι προβλέψεις του Mitrany επιβεβαιώθηκαν συνεπώς σε ευρωπαϊκό κυρίως επίπεδο, καθώς στο διεθνές στερέωµα υπήρχαν παράγοντες ανασταλτικοί, υποβόσκοντα συµφέροντα και ο ανταγωνισµός των δύο Υπερδυνάµεων, που εµπόδιζαν την ολοκλήρωση σε βάθος. Στην περίπτωση της Ευρώπης κανένα κράτος δεν προσπάθησε ουσιαστικά να επιβληθεί έναντι κάποιου άλλου, ούτε υπήρξε κάποιο πολύ πιο ισχυρό από τα άλλα, ώστε να παρουσιάσει ηγετικές τάσεις. Επίσης µία άλλη κριτική εντοπίζεται στην σηµασία που δίνει ο Μitrany στον εντοπισµό του «κοινού καλού», του «γενικού συµφέροντος». Υποστηρίζεται ότι η εύρεση του συµφέροντος από ένα σύνολο κρατών δεν αποτελεί µια εύκολη διαδικασία. Καθώς είναι δύσκολο κράτη µε διαφορετικό πολιτικό, θεσµικό και κοινωνικο - οικονοµικό υπόβαθρο να εντοπίσουν κοινές περιοχές συµφέροντος. Ο Mitrany συνεπώς δεν υπολόγισε τον βαθµό διαφορετικότητας µεταξύ των κρατών σε µια παγκόσµια ένωση. Παρέβλεψε τις δυσκολίες που οφείλονται στην διαφορετική δύναµη και το µέγεθος των κρατών και έχουν ως αποτέλεσµα την διαφοροποιηµένη διαµόρφωση του συµφέροντος. Με συνέπεια κάθε κράτος να δίνει ένα διαφορετικό 24

25 νόηµα στο συµφέρον του και να προσπαθεί να διαµορφώσει την ένωση αυτή µε άλλα κράτη σύµφωνα µε τις δικές του προτεραιότητες και ανάγκες. O Mitrany αντιπαρέρχεται σε αυτό το σηµείο υποστηρίζοντας πως σε µία πραγµατική συνεργασία οι δυσκολίες θα ξεπεραστούν και θα προκύψει ο συµβιβασµός. Τα κράτη θα καταλήξουν στον εντοπισµό των κοινών συµφερόντων τους και θα συνεργαστούν µεταξύ τους. Με την προϋπόθεση πάντα ότι δεν θα καταπατούνται οι θεµελιώδεις κανόνες και εθνικές «αρχές» του κάθε κράτους ανεξαρτήτως της δύναµής του. Τα πυρά ωστόσο έχει δεχτεί και η παράληψη του Mitrany να αναφερθεί στις «οµάδες πίεσης». εν δίνει σηµασία στον ρόλο αυτών των οµάδων συµφερόντων, των groups 26 όπως τα χαρακτηρίζει ο Haas, τα οποία πολλές φορές παραβλέπουν το «κοινό καλό» και προσπαθούν να εκπροσωπήσουν τα συγκεκριµένα συµφέροντα µιας µειονότητας. Αυτές οι «οµάδες» είναι προσδεµένες σε κάποιες ιδεολογίες και στην προσπάθειά τους να της υποστηρίξουν, πολλές φορές υποσκάπτουν την πορεία της ολοκλήρωσης. Κατά τον ίδιο τρόπο παραγκωνίζει και τον ρόλο των εθνικών πολιτικών ελίτ. Η ελίτ του κάθε κράτους είναι φυσικό να αγωνίζονται για την διατήρηση των κεκτηµένων της. Αυτή η διαπίστωση παρατηρείται στην ιστορία καθώς οι εθνικές ελίτ είναι οι πιο συντηρητικές στην προοπτική µετεξέλιξης της κοινωνίας, φοβούµενες κάθε φορά την απώλεια των συµφερόντων τους. Συνεπώς και σε παγκόσµιο επίπεδο θα είναι θετικές σε µια διεθνή ένωση στο σηµείο που τα κεκτηµένα τους δεν απειλούνται ή ακόµα εκπροσωπούνται καλύτερα. Το ενδεχόµενο της προσπάθειας καθορισµού της ενοποίησης από τις εθνικές ελίτ αλλά και από τις οµάδες συµφερόντων αγνοείται πλήρως από τον Mitrany και για αυτό τον λόγο έχει δεχτεί κατά καιρούς σηµαντική κριτική. Ο Λειτουργισµός του Mitrany δίνει µεγάλη σηµασία στην παρουσία των ειδικών, «των επιτροπών διαχείρισης», οι οποίες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη και την πορεία της ολοκλήρωσης. Για αυτό τον λόγο κατηγορείται για έναν έντονο τεχνοκρατισµό και για την παράλειψη αναφοράς στην παρουσία των πολιτών και της συµµετοχής τους στο decision making. Ο Mitrany πιστεύει πως οι τεχνοκράτες είναι πιο ικανοί να προάγουν την ολοκλήρωση αλλά και να εντοπίσουν οποιαδήποτε στιγµή κάποια δυσλειτουργία του συστήµατος. Η κριτική που έχει δεχθεί σε αυτό το σηµείο, επιβεβαιώνεται και σε ευρωπαϊκό παράδειγµα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 26 Haas Ernst. B., Beyond the Nation-State, Functionalism and International Organization, Stanford University Press, Stanford, California, 1958, p.p