Ενότητα 2. Δομολειτουργισμός

Transcript

1 Ενότητα 2 Λειτουργισμός και θεωρίες κοινωνικής σύγκρουσης Δομολειτουργισμός ΗΠΑ, δεκαετία του 50 και μετά Επιρροές: λειτουργισμός, και ιδίως το έργο του Durkheim, και οργανικισμός Μελέτη μακρο- επιπέδου (δομών και θεσμών), των μεταξύ τους σχέσεων και των καθοριστικών επιδράσεών τους στους κοινωνικούς δρώντες 1

2 Λειτουργική θεωρία διαστρωμάτωσης (Davis & Moore, 1945) Κοινωνική διαστρωμάτωση 1. οικουμενικό γεγονός, καθολική 2. απαραίτητη, άρα λειτουργικά αναγκαία Διαστρωμάτωση: σύστημα κοινωνικών θέσεων Με ποιους τρόπους κάθε κοινωνία 1. ενσταλάζει στα κατάλληλα άτομα την επιθυμία να καταλάβουν τις κατάλληλες θέσεις 2. ενσταλάζει σε αυτούς τα κίνητρα να επιτελούν σωστά το έργο τους Talcott Parsons ( ). Λειτουργία: «σύνθεση δράσεων που κατευθύνονται προς την επίτευξη κάποιας ανάγκης ή αναγκών του συστήματος» (Rocher 1975 στο Ritzer 2012:150) Κάθε σύστημα χαρακτηρίζεται από 4 λειτουργικές κατηγορίες (AGIL) 1. Προσαρμογή, στο περιβάλλον, τις συνθήκες. 2. Επίτευξη στόχων. 3. Ενσωμάτωση, και ρύθμιση των συστατικών λειτουργιών του συστήματος 4. Διατήρηση προτύπων, παροχή και διατήρηση κινήτρων και προτύπων για τα μέλη του 2

3 Σύστημα δράσης Πολιτισμικό σύστημα Διατήρηση προτύπων Συμπεριφορικός οργανισμός Λειτουργία προσαρμογής Κοινωνικό σύστημα Συντονισμός και κοινωνική ισορροπία Σύστημα προσωπικότητας Επίτευξη στόχων Το ζήτημα της τάξης 1. Τα συστήματα διακρίνονται από τάξη και αλληλοεξάρτηση των συστατικών στοιχείων τους 2. Τείνουν προς ανατροφοδοτούμενη τάξη και ισορροπία 3. Είτε είναι στατικά είτε συμμετέχουν σε εύτακτες διαδικασίες μεταβολής 4. Η φύση κάθε μέρους επιδρά στα άλλα 5. Διατηρούν όρια με τα περιβάλλοντά τους 6. Ενέχουν διαδικασίες κατανομής και ενσωμάτωσης 7. Τείνουν προς την αυτοδιατήρηση και την ισορροπία 3

4 Κοινωνικό σύστημα «Ένα κοινωνικό σύστημα αποτελείται από ένα σύνολο ατομικών δρώντων που διαντιδρούν μεταξύ τους σε μια κατάσταση που διαθέτει φυσική ή περιβαλλοντική πτυχή. Το κίνητρο των δρώντων είναι η τάση προς τη μεγιστοποίηση της ικανοποίησης, ενώ τόσο η σχέση τους με τον εαυτό τους όσο και η σχέση τους με τους άλλους καθορίζεται από ένα σύστημα πολιτισμικά δομημένων, κοινών συμβόλων τα οποία μεσολαβούν» (Parsons The Social System) Λειτουργικά προαπαιτούμενα Λειτουργική συμβατότητα με άλλα συστήματα Υποστήριξη από άλλα συστήματα Κάλυψη αναγκών των δρώντων Επαρκής συμμετοχή των μελών Έλεγχος παραβατικότητας Έλεγχος σύγκρουσης, δυνατότητες καταστολής Κοινή γλώσσα 4

5 Η σημασία των αξιών και των κανόνων Κοινωνικοποίηση ως εσωτερίκευση των αξιών της κοινωνίας Επιτυχής κοινωνικοποίηση ταύτιση προσωπικών συµφερόντων και συνολικών συµφερόντων συστήµατος Κοινωνικός έλεγχος και καταστολή µόνο τελική γραµµή άµυνας Κοινωνικοποίηση και κοινωνικός έλεγχος: διατήρηση ισορροπίας συστήµατος Διατήρηση των προτύπων Κουλτούρα Πολιτισμός Κοινότητα Ενσωμάτωση Προσαρμογή Οικονομία Πολιτική Επίτευξη στόχων 5

6 Κουλτούρα - προσωπικότητα Πολιτισμικό σύστημα: κορυφαίο σύστημα δράσης Κουλτούρα ως «εύτακτο σύστημα συμβόλων που αποτελούν αντικείμενα προσανατολισμού για τους δρώντες, εσωτερικευμένες πτυχές προσωπικότητας και θεσμοποιημένα πρότυπα» (Ritzer 2012:160). Η συμβολική φύση της κουλτούρας της επιτρέπει να ελέγχει άλλα συστήματα δράσης, όπως το κοινωνικό σύστημα και το σύστημα προσωπικότητας Σύστημα προσωπικότητας: οργανωμένο σύστημα προσανατολισμού και κινήτρων δράσης κάθε ατόμου. Συστατικό στοιχείο: «προδιαθέσεις αναγκών», «τάσεις που δεν είναι έμφυτες αλλά επίκτητες, καθώς αποκτώνται μέσω της διαδικασίας της ίδιας της δράσης» (Parsons & Shills, Towards a theory of social action). Robert Merton ( ) Δυσλειτουργία εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό του κοινωνικού συστήματος Μη λειτουργίες, πτυχές του κοινωνικού συστήματος που δεν επιτελούν (πλέον) κάποια λειτουργία Έκδηλες και λανθάνουσες λειτουργίες Εστίασε σε μία κυρίως δυσλειτουργία: την ανομία Ανομία ως αποτέλεσμα «μεγάλης δυσαρμονίας ανάμεσα στους πολιτισμικούς κανόνες και στόχους από τη μία και στις κοινωνικά δομημένες δυνατότητες των μελών της ομάδας να ενεργούν σύμφωνα προς αυτούς» (Social Theory and Social Action, 1968:216) 6

7 Κριτικές του δομολειτουργισμού Στατική αντίληψη της κοινωνίας Αδυναμία ανάλυσης κοινωνικής μεταβολής Αποδοχή δεδομένων ιεραρχιών, ρόλων και θέσεων Νομιμοποίηση καθεστηκυίας τάξης Αδυναμία σύλληψης και ανάλυσης σύγκρουσης Θεωρίες συγκρούσεων Ralf Dahrendorf ( ) Σύγκρουση, επιβολή και άνιση κατανομή δύναμης εγγενή στοιχεία της κοινωνίας Λειτουργισμός χρήσιμος για την κατανόηση της συναίνεσης και της ισορροπίας, ενώ οι θεωρίες συγκρούσεων απαραίτητες για την ανάλυση των συγκρουσιακών στοιχείων 7

8 Εξουσία - συμφέρον Κατανομή θέσεων εξουσίας κομβική στην ανάδυση συγκρούσεων. Θέσεις εξουσίας: προσδοκία υποταγής και υπεροχής και δυνατότητες επιβολής κυρώσεων Συμφέροντα: έκδηλα και λανθάνοντα Ομάδες συμφερόντων οιονεί ομάδες, ομάδες συμφερόντων και ομάδες συγκρούσεων «Οι κοινοί τρόποι συμπεριφοράς είναι χαρακτηριστικοί των ομάδων συμφερόντων που στρατολογούνται από ευρύτερες οιονεί ομάδες. Οι ομάδες συμφερόντων είναι ομάδες υπό την αυστηρή κοινωνιολογική έννοια του όρου και είναι πραγματικοί φορείς της σύγκρουσης των ομάδων. Διαθέτουν δομή, κάποια μορφή οργάνωσης, κάποιο πρόγραμμα ή στόχο, και ένα στελεχιακό δυναμικό μελών» ( Dahrendorf, Class and class conflict in industrial society: 180) 8

9 Randall Collins (1941-) Συγκρουσιακή θεωρία διαστρωμάτωσης Αρχές συγκρουσιακής ανάλυσης 1. Βασισμένη στις υλικές συνθήκες πραγματική ζωή 2. Άνιση κατανομή πόρων άνισες δυνατότητες επιρροής 3. Ομάδες που ελέγχουν τους πόρους ελέγχουν (και εν δυνάμει εκμεταλλεύονται) αυτούς που δε διαθέτουν πόρους 4. Πολιτισμικά χαρακτηριστικά επίσης συμβάλλουν στην ισχύ 5. Εμπειρική μελέτη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και σε μικροκλίμακα Aνακεφαλαίωση: η προσέγγιση του λειτουργισμού Δίνει έμφαση στην τάξη και τη σταθερότητα Η κοινωνία είναι ένα σύστημα σε ισορροπία Για να επιβιώσει ένα σύστημα, θα πρέπει να επιτελούνται ορισμένες κρίσιμες λειτουργίες από τα μέρη του συστήματος Οι δυσλειτουργίες υπονομεύουν την ισορροπία του συστήματος Έκδηλες και λανθάνουσες λειτουργίες 9

10 Ανακεφαλαίωση: η προσέγγιση της κοινωνικής σύγκρουσης Εστιάζει στην αταξία, στην ανισότητα, στην εκμετάλλευση, στην καταπίεση, στην κοινωνική αναταραχή και στην κοινωνική μεταβολή Η κοινωνική ενότητα είναι μια ψευδαίσθηση που εδράζεται στον καταναγκασμό Η κύρια πηγή των συγκρούσεων είναι η έλλειψη πόρων και πηγών Η δύναμη αναδεικνύει τους κερδισμένους και τους χαμένους Το κράτος μπορεί να λειτουργήσει ως όργανο καταπίεσης Επεξηγήσεις όρων Από το Hughes, M. & Croehler, C. J. 2007, Κοινωνιολογία: οι βασικές έννοιες, μτφρ. Γ. Χρηστίδης, επιμ. & πρόλογος Θ. Ιωσηφίδης, Αθήνα: Κριτική 10

11 Κοινωνική Δομή Κοινωνική δομή είναι η συνύφανση των αλληλεπιδράσεων και των σχέσεων των ανθρώπων με επαναλαμβανόμενο και σταθερό τρόπο. Κοινωνική Δομή «Η δομή είναι δυναμική, και όχι στατική. Πρόκειται για το συνεχώς εξελισσόμενο αποτέλεσμα και το δίκτυο που δημιουργεί η διαδικασία της κοινωνικής διαντίδρασης». William H. Sewell, Jr. (1992) 11

12 Κοινωνική Δομή Κοινωνικές Θέσεις (statuses) Κοινωνική θέση η θέση του ατόμου μέσα σε μια ομάδα ή κοινωνία Δοτή κοινωνική θέση Κατακτημένη κοινωνική θέση Δεσπόζουσα κοινωνική θέση Φυλή, τάξη και φύλο Κοινωνική Δομή Ρόλοι Ρόλος ένα σύνολο πολιτισμικά καθορισμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων Κατέχουμε την κοινωνική θέση, επιτελούμε τον ρόλο Επιτέλεση του ρόλου Σύνολο ρόλων πολλαπλοί ρόλοι, μία και μοναδική κοινωνική θέση Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα λειτουργούν συμπληρωματικά Εξωτερική σύγκρουση και εσωτερική σύγκρουση ρόλων 12

13 Κοινωνική Δομή Ομάδες Ομάδα ο σχηματισμός δύο ή περισσότερων ανθρώπων, οι οποίοι συνδέονται με σχετικά σταθερά σχήματα κοινωνικής διαντίδρασης και έχουν ένα κοινό αίσθημα ενότητας Με το πέρασμα του χρόνου υπάρχουν τέσσερα ενδεχόμενα: 1. Η ανάπτυξη ενός συνόρου που χωρίζει τους «εντός» από τους «εκτός» ομάδας 2. Η απόδοση «αντικειμενικής» υπόστασης στην ομάδα 3. Η ομάδα αποκτά μια διακριτή υποκουλτούρα 4. Τα μέλη αναπτύσσουν πνεύμα πίστης και αφοσίωσης στην ομάδα Κοινωνική Δομή Θεσμοί Θεσμός μία κύρια κοινωνική δομή που οργανώνει, διευθύνει και εκτελεί τις ζωτικές λειτουργίες της κοινωνίας Παραδείγματα: οικογένεια, οικονομία, θρησκεία Περιλαμβάνει πολιτισμικά πρότυπα και κοινωνική δομή 13

14 Κοινωνική Δομή Κοινωνίες Κοινωνία μία ομάδα ανθρώπων, τα μέλη της οποίας ζουν στην ίδια εδαφική επικράτεια και μοιράζονται έναν κοινό πολιτισμό Ένας τρόπος κατηγοριοποίησης των κοινωνιών: πώς εξασφαλίζουν τα μέλη της την επιβίωσή τους Θηρευτικές / συλλεκτικές Φυτο- καλλιεργητικές Αγροτικές Βιομηχανικές Μεταβιομηχανικές 14