Ηαρχή της αμεροληψίας αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διοικητικού δικαίου, η οποία

Transcript

1 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 7 Η APXH THΣ AMEPOΛHΨIAΣ ΣTH ΔHMOΣIA ΔIOIKHΣH Του Μιχαήλ Ηλ. Ντασκαγιάννη 1. Έννοια και λειτουργίες της αρχής της αμεροληψίας Ηαρχή της αμεροληψίας αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διοικητικού δικαίου, η οποία αποτυπώνεται ήδη ρητά στη διάταξη του άρθρου 7 παρ. 1 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (Ν. 2690/1999, όπως ισχύει), που ορίζει ότι «τα διοικητικά όργανα, μονομελή ή συλλογικά, πρέπει να παρέχουν εγγυήσεις αμερόληπτης κρίσης κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους». Πρέπει δηλαδή να κρίνουν τις υποθέσεις των διοικουμένων α- ντικειμενικά και αμερόληπτα, χωρίς να επηρεάζονται από υποκειμενικούς παράγοντες (συμπάθειες, αντιπάθειες, φιλίες, έχθρες κ.λπ.) ώστε να δημιουργείται στο διοικούμενο η πεποίθηση ότι οι πράξεις που εκδίδονται από τα όργανα αυτά είναι αδιάβλητες (ΣΕ 4678/83, 1856, 2805/81, 312/80, 2593/78, 2064/71, 3350/70, 2876/68 κ.ά.). Κατά την έννοια της παραπάνω διάταξης τα μονομελή διοικητικά όργανα καθώς και τα μέλη των συλλογικών οργάνων της διοίκησης, δεν παρέχουν εγγυήσεις αμερόληπτης κρίσης όχι μόνον όταν έχουν είτε προσωπικό συμφέρον από την έκβαση της συγκεκριμένης υπόθεσης είτε ιδιαίτερο δεσμό ή ιδιάζουσα σχέση ή εχθρότητα με τους ενδιαφερομένους, αλλά και όταν γενικότερα είναι δυνατόν να δημιουργηθεί εύλογα η υπόνοια ότι έχουν ήδη σχηματισμένη και συνεπώς προειλημμένη γνώμη για την υπόθεση που πρόκειται να κρίνουν (ΣΕ 3370/2007, 664/2006, 2175 (Ολομ.), 2909/2004, 3846/2003, 2522/2001 (7μελ.), 3846/2000, 687, 5159/87, 270, 2593/78 κ.ά). Κατά συνέπεια, άσχετα από την ύπαρξη ειδικής διάταξης που να προβλέπει για ειδικούς λόγους την εξαίρεση του συγκεκριμένου διοικητικού οργάνου, η ενέργειά του που έγινε παρά τη συνδρομή τέτοιων λόγων είναι ελαττωματική και συνεπάγεται την ακυρότητα της σχετικής διοικητικής πράξης που εκδόθηκε από το όργανο αυτό, λόγω του τεκμηρίου επηρεασμού του που δημιουργείται έτσι, έστω και αν δεν αποδεικνύεται ότι η πράξη αυτή υπήρξε πράγματι μεροληπτική (ΣΕ 664/2006, 676/2005, 617, 3056/2004, 741/2003, 440, 954/2002, 3522/2001 (7μελ.), 2421/2001, 3846/2000 κ.ά). Πρέπει όμως να προκύπτει σαφώς η συνδρομή μιας από τις παραπάνω προϋποθέσεις στο πρόσωπο του μέλους του συλλογικού οργάνου, προκειμένου να κριθεί η κακή σύνθεσή του (ΣΕ 3578/82). Η πλημμέλεια αυτή καθιστά την πράξη Ο Μιχαήλ Ηλ. Ντασκαγιάννης είναι νομικός και απόφοιτος της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης, υπάλληλος του Υπουργείου Οικονομικών.

2 8 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ακυρωτέα, αν είναι η ίδια εκτελεστή ή αν δεν είναι εκτελεστή καθιστά ακυρωτέα την τελικά και με βάση αυτή εκδιδόμενη εκτελεστή πράξη (ΣΕ 325, 758/82). Αποφασιστικής σημασίας κριτήριο για τη διαπίστωση της αμεροληψίας των διοικητικών οργάνων είναι η εμπιστοσύνη που πρέπει αυτά να εμπνέουν στους διοικουμένους που εμπλέκονται στη διοικητική διαδικασία και στα πλαίσια αυτά ο χειρισμός της εξεταζόμενης κάθε φορά περίπτωσης με επιμέλεια, αντικειμενική σε βάθος έρευνα και διαφανείς διαδικασίες, με ισονομία και ουδετερότητα. Η αρχή της αμεροληψίας επιτελεί σημαντικά επωφελείς για τους διοικουμένους και τη διοίκηση λειτουργίες. Η απαίτηση του νομοθέτη από τα διοικητικά όργανα να θεμελιώνουν τις αποφάσεις τους σε αντικειμενικά και αμερόληπτα κριτήρια, επιβάλλει σ αυτά ως απαρέγκλιτη υποχρέωση την ίση μεταχείριση όμοιων περιπτώσεων και τη διαφορετική μεταχείριση ανόμοιων περιπτώσεων. Με τον τρόπο αυτό η αρχή της αμεροληψίας αποτελεί μέσο προστασίας των διοικουμένων από βλαπτικές πράξεις ή παραλείψεις των διοικητικών οργάνων, στις οποίες έχει εμφιλοχωρήσει το κριτήριο της μεροληψίας, καθώς και μέσο διασφάλισης της ισότητας αυτών στις ευκαιρίες πρόσβασης στα αγαθά και υπηρεσίες που παρέχει η δημόσια διοίκηση. Ακόμη, η αρχή της αμεροληψίας διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για την εγκαθίδρυση μιας δικαιοκρατούμενης δημόσιας διοίκησης, που χαρακτηρίζεται από την ομοιόμορφη ερμηνεία του δικαίου έτσι ώστε οι συγκεκριμένες πραγματικές καταστάσεις να κρίνονται με τον ίδιο τρόπο. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται σταθερότητα και διάρκεια στις πράξεις των διοικητικών οργάνων και εμπιστοσύνη των πολιτών στη νομιμότητα της δράσης της δημόσιας διοίκησης. Τέλος, η εφαρμογή της αρχής της αμεροληψίας διασφαλίζει τον αδιάβλητο και ανεπηρέαστο χειρισμό των υποθέσεων των πολιτών και έτσι αποτρέπει την απόδοση ευθυνών στα διοικητικά όργανα για μεροληπτική ευνοϊκή ή δυσμενή διάκριση προς τα πρόσωπα των διοικουμένων και συντελεί στην καλύτερη εκπλήρωση των καθηκόντων τους. 2. Η νομική θεμελίωση της αρχής - Η θεμελίωση στην αρχή της ισότητας Η θεωρία δέχεται ότι η αρχή της αμεροληψίας εδράζεται στην αρχή της ισότητας, η οποία κατοχυρώνεται ρητά στο άρθρο 4 παρ. 1 του συντάγματος, που ορίζει ότι «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Η αρχή της ισότητας υποχρεώνει τα διοικητικά όργανα όταν παρέχουν αγαθά ή υπηρεσίες να εφαρμόζουν το νόμο κατά τρόπο ίσο για όλους τους πολίτες, χωρίς καμία διάκριση, εφόσον αυτοί βρίσκονται κάτω α- πό τις ίδιες συνθήκες. Επειδή η απαγόρευση των διακρίσεων αποτελεί το ουσιωδέστερο περιεχόμενο της αρχής της αμεροληψίας, γίνεται δεκτό ότι η αρχή αυτή αποτελεί ειδικότερη εκδήλωση της αρχής της ισότητας. - Η θεμελίωση στην αρχή του Κράτους Δικαίου Το άρθρο 25 παρ. 1 του συντάγματος, προβλέποντας ρητά την αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, αναγνωρίζει την αρχή του κράτους δικαίου, βασικά γνωρίσματα του οποίου είναι ο αποκλεισμός κάθε κρατικής αυθαίρετης εξουσίας, η υπαγωγή ό- λων των κρατικών οργάνων στο νόμο και τη δικαιοδοσία των τακτικών δικαστηρίων και η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Είναι προφανές ότι η αρχή της αμεροληψίας ως αρχή που στοχεύει στην αντικειμενική, απροσώληπτη και με βάση τις αρχές της ισότητας και νομιμότητας κρίση των υποθέσεων των διοικουμένων αποτελεί ουσιαστική εκδήλωση της αρχής του κράτους δικαίου. Άλλωστε και το

3 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 9 Συμβούλιο της Επικρατείας κάνει δεκτό ότι η αρχή της αμεροληψίας των διοικητικών οργάνων «αποτελεί ειδικότερη έκφανση της γενικότερης αρχής του κράτους δικαίου, που απορρέει από το σύνταγμα και τις καθιερούμενες από αυτό εγγυήσεις υ- πέρ του πολίτη καθώς και την αρχή της δίκαιης δίκης, που θεσπίζει το άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου» (ΣΕ 664/2006, 620, 1555/2004, 2522/2001, 1117/2000, 789/1990). - Η θεμελίωση στην αρχή της δίκαιης δίκης Στήριγμα της αρχής της αμεροληψίας αποτελεί και η αρχή της δίκαιης δίκης, η οποία καθιερώνεται στο άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), (1950), που κυρώθηκε με το Ν.Δ. 2329/1953 και ενσωματώθηκε έτσι στο εσωτερικό δίκαιο. Η σύμβαση καταγγέλθηκε από το δικτατορικό καθεστώς στις και κυρώθηκε εκ νέου με το Ν.Δ. 53/1974. Απόκτησε δε αυξημένη έ- ναντι των κοινών νόμων τυπική ισχύ με βάση το άρθρο 28 παρ. 1 του συντάγματος. Σύμφωνα με το άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να δικαστεί η υπόθεσή του δίκαια, δημόσια και μέσα σε λογική προθεσμία από ανεξάρτητο και α- μερόληπτο δικαστήριο, που λειτουργώντας νόμιμα θα αποφασίσει είτε για τις αμφισβητήσεις σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του αστικής φύσης, είτε για το βάσιμο κάθε κατηγορίας εναντίον του ποινικής φύσης». Η διάταξη αυτή αν και α- ναφέρεται στο δικαίωμα πρόσβασης σε «ανεξάρτητο και αμερόληπτο δικαστήριο» και όχι σε διοικητικό όργανο, ωστόσο το Συμβούλιο της Επικρατείας κάνει δεκτό ότι ως «δικαστήριο κατά την έννοια του άρθρου 6 παρ. 1 δεν αποκλείεται να χαρακτηρισθεί και ένα διοικητικό όργανο, εάν αυτό καλύπτει τις προϋποθέσεις της δίκαιης δίκης του άρθρου 6. Διαφορετικά οι απαιτήσεις της δίκαιης δίκης μεταφέρονται στο στάδιο της δικαστικής διαδικασίας, οπότε το δικαστήριο θα πρέπει να διαθέτει αρμοδιότητα πλήρους δικαιοδοσίας» (ΣΕ 189/2007). Εξάλλου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) με πάγια νομολογία του έχει διευρύνει σημαντικά το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, δεχόμενο ότι ως αστικές δίκες νοούνται όλες οι δίκες που έχουν αντικείμενο ή επιπτώσεις επί αστικών γενικά δικαιωμάτων. Έτσι θεωρεί ως αστικές δίκες και τις δίκες που γίνονται ενώπιον των διοικητικών δικαστηρίων, του Ελεγκτικού Συνεδρίου ή πειθαρχικών συμβουλίων, αρκεί το αντικείμενό τους ή οι συνέπειές τους να είναι περιουσιακές ή να συνεπάγονται κυρώσεις επί αστικών δικαιωμάτων. Ως αστικές δε υποθέσεις θεωρεί και τις πειθαρχικές ποινές παύσης ορισμένης επαγγελματικής δραστηριότητας ή επιβολής δυσμενών διοικητικών μέτρων σε ελεύθερους επαγγελματίες καθώς και τις αγωγές αποζημίωσης κατά του δημοσίου, τις διαφορές από οικοδομικές άδειες, από αξιώσεις περιβαλλοντικού χαρακτήρα, από διαφορές κοινωνικοασφαλιστικών εισφορών ή παροχών κ.ά. Τέλος και το Συμβούλιο της Επικρατείας κάνει δεκτό ότι «Στην έννοια των αμφισβητήσεων ως προς τα δικαιώματα και υποχρεώσεις αστικής φύσης κατά το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ εμπίπτουν και οι διαφορές που προέρχονται από πράξεις διοικητικών ή πειθαρχικών οργάνων σχετικά με το δικαίωμα συνεχίσεως μιας επαγγελματικής δραστηριότητας που εντάσσεται στο χώρο του ιδιωτικού δικαίου και για την οποία έχει χορηγηθεί προηγουμένως σχετική άδεια, εφόσον οι πράξεις αυτές δε συνδέονται στενά με την άσκηση δημόσιας εξουσίας και δεν υπόκεινται σε ουσιαστικό δικαστικό έ- λεγχο» (ΣΕ 664/2006). - Η θεμελίωση στο κοινοτικό δίκαιο Η αρχή της αμεροληψίας κατοχυρώνεται στο κοινοτικό δίκαιο. Πάγια νομολογία του Δικαστηρίου Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) αναγνωρίζει την αμεροληψία ως κα-

4 10 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH νόνα του Κοινοτικού δικαίου που εφαρμόζεται στις διοικητικές διαδικασίες τόσο ε- νώπιον των κοινοτικών οργάνων όσο και ενώπιον των εθνικών αρχών και κάνει δεκτό ότι από την αρχή της χρηστής διοίκησης απορρέει η υποχρέωση του αρμοδίου κοινοτικού οργάνου να εξετάζει με επιμέλεια και αμεροληψία τα κρίσιμα στοιχεία της σχετικής υπόθεσης. Ήδη ο νομολογιακός αυτός κανόνας αποτυπώνεται στο άρθρο 41 παρ. 1 (δικαίωμα χρηστής διοίκησης) του χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο οποίο ορίζεται ότι «Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην αμερόληπτη, δίκαιη και εντός ευλόγου προθεσμίας εξέταση των υποθέσεών του από τα θεσμικά και λοιπά όργανα και τους οργανισμούς της Ένωσης». - Η θεμελίωση σε διατάξεις νόμων Κύρια νομοθετική βάση της αρχής της αμεροληψίας είναι το άρθρο 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας στην παρ. 1 του οποίου καθιερώνεται η υποχρέωση των διοικητικών οργάνων, μονομελών ή συλλογικών, να παρέχουν εγγυήσεις για αμερόληπτη κρίση των υποθέσεων των διοικουμένων, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Στην παρ. 2 καθορίζονται οι λόγοι για τους οποίους τα μονομελή διοικητικά όργανα καθώς και τα μέλη των πολυμελών διοικητικών οργάνων οφείλουν να απέχουν από κάθε ενέργεια ή διαδικασία που συνιστά συμμετοχή σε λήψη απόφασης ή διατύπωση γνώμης ή πρότασης. Στην παρ. 3 προβλέπεται η διαδικασία της αυτοεξαίρεσης, ε- νώ στην παρ. 4 η εξαίρεση ύστερα από αίτηση του ενδιαφερομένου, η οποία μπορεί να υποβληθεί σε κάθε στάδιο της διαδικασίας. Στην παρ. 5 προβλέπεται ότι η εξαίρεση μπορεί να διατάσσεται και αυτεπαγγέλτως, στη μεν περίπτωση των μονομελών οργάνων με πράξη της προϊσταμένης αρχής, στη δε περίπτωση μελών συλλογικών οργάνων με απόφαση του οργάνου.τέλος, στην παρ. 6, διατυπώνεται ο κανόνας που έχει διαμορφωθεί από τη νομολογία, σύμφωνα με τον οποίο τα της εξαίρεσης ή αυτοεξαίρεσης δεν εφαρμόζονται στην περίπτωση των συλλογικών οργάνων όταν με τα απομένοντα μέλη δεν σχηματίζεται απαρτία. Εκτός από το άρθρο 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, υπάρχουν και ειδικές διατάξεις νόμων που περιέχουν ειδικότερες ρυθμίσεις σε σχέση με το άρθρο. Πρόκειται για διατάξεις που προβλέπουν ειδικά κωλύματα συμφέροντος ή και ιδιαίτερες διαδικασίες σχετικά με την εφαρμογή της αμεροληψίας. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Το άρθρο 36 του Υπαλληλικού Κώδικα (Υ.Κ.), στο οποίο καθορίζονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο υπάλληλος οφείλει να απέχει από το χειρισμό υπηρεσιακών θεμάτων λόγω συνδρομής του κωλύματος συμφέροντος και προσδιορίζονται οι συνέπειες της παράβασης της υποχρέωσης αυτής. Καθορίζεται επίσης ότι οι υπάλληλοι, σύζυγοι ή συγγενείς μεταξύ τους, δεν επιτρέπεται να είναι μέλη του ίδιου συλλογικού οργάνου, ούτως ώστε να μη δημιουργούνται υπόνοιες επηρεασμού της κρίσης των μελών του συλλογικού οργάνου. Το άρθρο 81 του Υ.Κ., στο οποίο προβλέπεται η αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων βάσει συστήματος αξιολόγησης που να διέπεται από τις αρχές της αμεροληψίας, της επαγγελματικής ικανότητας του υπαλλήλου και της αποδοτικότητάς του. Το άρθρο 107 του Υ.Κ., στο οποίο ορίζονται τα πειθαρχικά παραπτώματα των δημοσίων υπαλλήλων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται η παράβαση της αρχής της α- μεροληψίας (παρ. 1 περ. γ) και η σύνταξη μεροληπτικής έκθεσης αξιολόγησης (παρ. 1 περ. ια). Το άρθρο 127 του Υ.Κ., στο οποίο προσδιορίζεται το περιεχόμενο της πειθαρχικής α- νάκρισης και καθορίζονται τα κωλύματα που αφορούν τον ανακριτή που πρόκειται

5 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 11 να ενεργήσει την πειθαρχική ανάκριση και την ειδική διοικητική διαδικασία για την εξαίρεσή του. Το άρθρο 137 του Υ.Κ., το οποίο αναφέρεται στα κωλύματα μελών του υπηρεσιακού συμβουλίου, καθώς και στο δικαίωμα του διωκόμενου υπαλλήλου να ζητήσει την ε- ξαίρεσή του δυο τουλάχιστον ημέρες πριν από τη συζήτηση της υπόθεσης. Το άρθρο 59 του Κώδικα Δικαστικών Υπαλλήλων (ΚΔΥ), στο οποίο καθορίζονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο δικαστικός υπάλληλος οφείλει να μην αναλαμβάνει την επίλυση ζητήματος ή να συμπράττει στην έκδοση πράξεων ή να συμμετέχει ως γραμματέας δικαστηρίου, δικαστικού συμβουλίου και ανάκρισης λόγω συνδρομής του κωλύματος συμφέροντος. Επίσης καθορίζεται ότι δικαστικοί υπάλληλοι που είναι σύζυγοι ή συγγενείς μεταξύ τους ή με δικαστικούς λειτουργούς έως και τον τρίτο βαθμό, εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, δεν επιτρέπεται να συμπράττουν ή με οποιονδήποτε τρόπο να συμμετέχουν στην ίδια διαδικαστική πράξη ή ενέργεια. Το άρθρο 62 του ΚΔΥ, στο οποίο προβλέπεται η αξιολόγηση των δικαστικών υπαλλήλων με βάση τις εκθέσεις αξιολόγησης και αποβλέπει στην αντικειμενική και αμερόληπτη στάθμιση της επαγγελματικής ικανότητας και καταλληλότητας του δικαστικού υπαλλήλου. Το άρθρο 92 του ΚΔΥ, στο οποίο ορίζονται τα πειθαρχικά παραπτώματα των δικαστικών υπαλλήλων μεταξύ των οποίων είναι και η σύνταξη μεροληπτικής ή πλημμελούς έκθεσης αξιολόγησης ουσιαστικών προσόντων. Το άρθρο 126 του ΚΔΥ, το οποίο αναφέρεται στο δικαίωμα του διωκόμενου δικαστικού υπαλλήλου να ζητήσει την εξαίρεση δυο μελών του πειθαρχικού συμβουλίου και στη διαδικασία εξαίρεσής των, καθώς και στο κώλυμα του δικαστικού λειτουργού που άσκησε την πειθαρχική δίωξη να συμμετάσχει στο πειθαρχικό συμβούλιο που εκδικάζει το ίδιο πειθαρχικό παράπτωμα. Το άρθρο 99 του Δημοτικού και Κοινοτικού Κώδικα (ΔΚΚ), στο οποίο καθορίζονται περιπτώσεις που ο δημοτικός σύμβουλος οφείλει να μη συμμετάσχει στη συζήτηση ε- νός θέματος ή στην κατάρτιση απόφασης του δημοτικού συμβουλίου ή και γνωμοδοτικού οργάνου του δημοτικού συμβουλίου λόγω συνδρομής υλικού ή ηθικού συμφέροντος. Ανάλογη ρύθμιση για τους κοινοτικούς συμβούλους περιέχεται στο άρθρο 115 του ΔΚΚ. Το άρθρο 131 του Κώδικα Κατάστασης Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων (ΚΔΚΥ), το οποίο είναι πανομοιότυπο με το άρθρο 127 του Υ.Κ. Προβλέπει τα ίδια κωλύματα για τον ανακριτή και την ίδια διαδικασία εξαίρεσής του που προβλέπει και το άρθρο 127 του Υ.Κ., μόνο που στα εξαιρούμενα από την πειθαρχική ανάκριση πρόσωπα προστίθενται τα πρόσωπα που έχουν ασκήσει την πειθαρχική δίωξη και οι κατ ευθείαν γραμμή συγγενείς του διωκομένου εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μέχρι και τέταρτου βαθμού. Το άρθρο 141 του ΚΔΚΥ το οποίο είναι πανομοιότυπο με το άρθρο 137 του Υ.Κ. Καθορίζει τα ίδια κωλύματα και την ίδια διαδικασία εξαίρεσης μελών Υπηρεσιακού Συμβουλίου Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων, που καθορίζει και το άρθρο 137 του Υ.Κ. για τα μέλη Υπηρεσιακού Συμβουλίου Δημοσίων Υπαλλήλων. Το άρθρο 77 του ν. 2071/92 «Περί εκσυγχρονισμού και οργάνωσης του συστήματος Υγείας», το οποίο στην παρ.3 προβλέπει ως πειθαρχική ποινή τη διακοπή του δικαιώματος υποβολής υποψηφιότητας για κατάληψη θέσης ανώτερου βαθμού στο γιατρό ΕΣΥ σε θέση προϊσταμένου, που συντάσσει έκθεση ουσιαστικών προσόντων, «χωρίς την επιβαλλόμενη αμεροληψία και αντικειμενικότητα».

6 12 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 3. Η τυπική ισχύς της αρχής της αμεροληψίας Tο Συμβούλιο της Επικρατείας προσδίδει στην αρχή της αμεροληψίας συνταγματική υ- πόσταση, θεωρώντας την ως ειδικότερη έκφανση της γενικότερης αρχής του Κράτους Δικαίου που απορρέει από το σύνταγμα και τις καθιερούμενες απ αυτό εγγυήσεις υπέρ του πολίτη (ΣΕ 664/2006, 1117/2000, 789/1990). Η αρχή της αμεροληψίας δεν κατοχυρώνεται στο σύνταγμα με ρητή διάταξη. Η συνταγματική της κατοχύρωση είναι έμμεση, δηλαδή συνάγεται από άλλες γενικές αρχές που απορρέουν από το σύνταγμα, όπως η αρχή της ισότητας (άρθ.4 παρ.1), η αρχή του κράτους δικαίου (άρθ. 25 παρ.1) κ.λπ. Συνέπεια αυτής της έμμεσης συνταγματικής κατοχύρωσης της αρχής της αμεροληψίας είναι η μειωμένη τυπική ισχύ της ως κανόνα συνταγματικού επιπέδου, που σημαίνει ότι δεν υπερισχύει ρητής αντίθετης διάταξης νόμου. Σε κάθε άλλη περίπτωση που διάταξη νόμου ερμηνεύεται ότι δεν είναι σύμφωνη με την αρχή της αμεροληψίας κηρύσσεται ως μερικώς αντισυνταγματική. Επίσης επακόλουθο της συνταγματικής κατοχύρωσης της αρχής της αμεροληψίας είναι ότι οι λόγοι εξαίρεσης και τα κωλύματα που απαριθμούνται στο άρθρο 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και σε άλλες διατάξεις νόμων δεν μπορεί να έχουν χαρακτήρα α- ποκλειστικό, αλλά ενδεικτικό. Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας έχει κάνει δεκτό ότι η αρχή της αμεροληψίας ισχύει ανεξάρτητα αν ο νόμος προβλέπει συγκεκριμένο κώλυμα (ΣΕ 1461/56 Ολ.).Επίσης κάνει δεκτό ότι ανεξάρτητα από το αν υπάρχει ή όχι διάταξη που να προβλέπει για ειδικούς λόγους εξαίρεση του συγκεκριμένου μονομελούς διοικητικού οργάνου ή μέλους συλλογικού οργάνου, η ενέργειά του που έγινε παρά τη συνδρομή λόγων μεροληψίας είναι ελαττωματική και συνεπάγεται την ακυρότητα της διοικητικής πράξης, λόγω του τεκμηρίου επηρεασμού του που δημιουργείται έτσι, έστω και αν δεν αποδεικνύεται ότι η πράξη αυτή είναι πραγματικά μεροληπτική. Έτσι για παράδειγμα έγινε δεκτό ότι η όλη πειθαρχική διαδικασία που κατέληξε στην επιβολή στον ιδιοκτήτη δρομώνων αλόγων πειθαρχικής ποινής, διεξαχθείσα και περατωθείσα από το διοικητικό συμβούλιο της Φιλίππου Ένωσης Ελλάδας κατά του οποίου στρέφονταν οι πειθαρχικώς κολάσιμες πράξεις του αιτούντος πάσχει ακυρότητα λόγω παραβάσεως της αρχής της α- μεροληψίας, λόγω δηλαδή του τεκμηρίου επηρεασμού του κρίναντος οργάνου, που δημιουργήθηκε εξαιτίας του γεγονότος και μόνον ότι αυτό, επελήφθη και απεφάνθη για πράξη του αιτούντος που εστρέφετο κατ αυτού του ιδίου (ΣΕ 664/2006). Η αρχή της αμεροληψίας έχει αυξημένη τυπική ισχύ και λόγω της αναγνώρισής της ως κανόνα του κοινοτικού δικαίου, το οποίο σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 2 έ- ως 9 της πράξης προσχώρησης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ισχύει στην Ελλάδα και αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής έννομης τάξης (ΣΕ 815/84). Τέλος, η αρχή της αμεροληψίας έχει υπερνομοθετική ισχύ και γιατί συνδέεται με την αρχή της δίκαιης δίκης που θεσπίζει η διάταξη του άρθρου 6 παρ.1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η οποία, σύμφωνα με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, ανάγει σε κανόνα δικαίου υπερνομοθετικού χαρακτήρα μια πανανθρώπινη αξία, την ανεξαρτησία και την αμεροληψία του κριτή (ΣΕ 664/2006). 4. Πεδίο εφαρμογής της αρχής Iδιαίτερο πεδίο εφαρμογής της αρχής της αμεροληψίας είναι αυτό που σχετίζεται με την έκδοση των διοικητικών πράξεων και τη σύναψη διοικητικών συμβάσεων. Η αρχή της αμεροληψίας εφαρμόζεται τόσο για τα όργανα που έχουν αποφασιστική αρμο-

7 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 13 διότητα (δηλαδή για τα όργανα που έχουν την ικανότητα να εκδίδουν μόνα τους ή με τη σύμπραξη άλλων διοικητικών οργάνων πράξεις που παράγουν άμεσα έννομα αποτελέσματα, μεταβάλλοντας την υφιστάμενη νομική κατάσταση), όσο και για τα όργανα που έχουν γνωμοδοτική αρμοδιότητα (δηλαδή για τα όργανα που έχουν την ικανότητα να διατυπώνουν γνώμη ή πρόταση αν η διοικητική πράξη που μπορεί ή οφείλει να εκδώσει το διοικητικό όργανο που έχει αποφασιστική αρμοδιότητα είναι) και ισχύει εφόσον δεν ορίζεται ή δεν συνάγεται σαφώς το αντίθετο από τις σχετικές διατάξεις της νομοθεσίας (ΣΕ 1912/85, 2843/84, 4183/83, 1712/82 κ.ά.). Η αρχή της αμεροληψίας εφαρμόζεται επίσης και κατά την έκδοση μη εκτελεστών διοικητικών πράξεων, οι οποίες αποτελούν νόμιμο στοιχείο κρίσης του αποφασίζοντος οργάνου. Έχει γίνει δεκτό ότι δεν επιτρέπεται να συμμετέχει σε συλλογικό όργανο, το ο- ποίο έχει αποφασιστική αρμοδιότητα, διοικητικό όργανο το οποίο σε προηγούμενο στάδιο της διοικητικής διαδικασίας έχει εκδώσει μη εκτελεστή διοικητική πράξη αποτελούσα νόμιμο στοιχείο της κρίσης του συλλογικού οργάνου, λόγω δημιουργίας τεκμηρίου ε- πηρεασμού του αποφασίζοντος συλλογικού οργάνου, εκτός αν ειδικός νόμος ρητώς ο- ρίζει περί του αντιθέτου ή αυτό συνάγεται σαφώς από τη διάταξη που ρυθμίζει τη συγκρότηση και λειτουργία του συλλογικού οργάνου (ΣΕ 1447/2006). Επίσης έχει γίνει δεκτό ότι η συμμετοχή διοικητικού οργάνου, το οποίο στο πλαίσιο οριζόμενης από το νόμο διοικητικής διαδικασίας και κατά ρητή πρόβλεψη των σχετικών διατάξεων, έχει εκδώσει, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του, βάσει ειδικών γνώσεών του μη εκτελεστή διοικητική πράξη, επί της οποίας στηρίζεται η εκτελεστή διοικητική πράξη που εκδόθηκε α- πό το συλλογικό όργανο, δεν επηρεάζει, αφ εαυτής, τη σύνθεση του συλλογικού αυτού οργάνου (ΣΕ 3757/2007 επταμελούς). Τα απλά πληροφοριακά έγγραφα δεν δημιουργούν λόγο μεροληψίας. Έχει κριθεί ό- τι δεν κωλύονταν να συμμετάσχει σε επιτροπή εκδικάσεως ενστάσεων του άρθρου 2 παρ.4 του από 5/ Π.Δ/τος η προϊσταμένη του τμήματος της πολεοδομικής αρχής, η οποία χωρίς να ασκεί κάποια αρμοδιότητα στα πλαίσια μιας διοικητικής διαδικασίας απλώς διαβίβασε στην επιτροπή πληροφοριακό έγγραφο με τις απόψεις της υπηρεσίας της πάνω στο υποβληθέν ερώτημα χωρίς μάλιστα να δεσμεύεται σχετικώς η επιτροπή ή η ίδια ως πρόεδρος της επιτροπής (ΣΕ 3132/88). Εξάλλου η αρχή της αμεροληψίας εφαρμόζεται, σύμφωνα με το άρθρο 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, τόσο στα μονομελή όσο και στα συλλογικά διοικητικά όργανα. Επίσης εφαρμόζεται και στον εισηγητή του συλλογικού οργάνου, διότι όπως έχει κριθεί (ΣΕ 83/86, 4678/83, 1482/82), ο εισηγητής εκπροσωπεί την υπηρεσία στο υπηρεσιακό συμβούλιο και με την ιδιότητά του αυτή εισηγείται τα προς συζήτηση θέματα, είναι δηλαδή πρόσωπο που μετέχει ενεργώς στις εργασίες του υπηρεσιακού συμβουλίου και συντείνει αποφασιστικά στη διαμόρφωση των αποφάσεών του, έχει ψήφο (ΣΕ 1666/2002, 164/1991). Ο εισηγητής επηρεάζει τα μέλη του συλλογικού οργάνου και αντίστοιχα την απόφαση ή γνωμοδότηση του συλλογικού οργάνου (ΣΕ 2094/77). Αντίθετα, η αρχή της αμεροληψίας δεν εφαρμόζεται στο γραμματέα του συλλογικού οργάνου, διότι δεν είναι μέλος του οργάνου και ως εκ τούτου δεν έχει τη δυνατότητα έκφρασης γνώμης επί των υποθέσεων που συζητούνται και συνεπώς δεν συντελεί στη λήψη των αποφάσεων, γνωμοδοτήσεων και προτάσεων. Συνεπώς οποιαδήποτε πλημμέλεια σχετική με το διορισμό ή τη συμμετοχή του γραμματέα δεν μπορεί να δημιουργήσει θέμα κακής συγκρότησης ή σύνθεσης του συλλογικού οργάνου (ΣΕ 1173/85, 857/82, 1167, /81, 266, 1067, 2668/79, , /69). Έτσι δεν υπάρχει κακή σύνθεση συλλογικού οργάνου εάν ως γραμματέας του συμμετείχε υπάλληλος του οποίου

8 14 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH κατά την επίμαχη συνεδρίαση κρίθηκε η προϋπηρεσία του (ΣΕ 191/69), ούτε αν υπήρχε στο πρόσωπό του υπόνοια συμπάθειας σε υποψήφιο (ΣΕ 1173/85). 5. Λόγοι εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου Oι λόγοι εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου πηγή έχουν α) άλλοτε τις διατάξεις του άρθρου 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και β) άλλοτε γενικές αρχές του διοικητικού δικαίου που έχουν διαπλασθεί από πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας. 5α) Λόγοι εξαίρεσης που προβλέπονται από τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας Ο νομοθέτης με τις διατάξεις του άρθρου 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας λαμβάνει μέτρα τόσο για τη διασφάλιση του αμερόληπτου και αδιάβλητου της κρίσης των διοικητικών οργάνων, όσο και για την προστασία του κύρους της δημόσιας διοίκησης και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζονται λόγοι αποχής, δηλαδή εξαίρεσης των διοικητικών οργάνων στα πρόσωπα των οποίων συντρέχουν οι λόγοι αυτοί. Οι λόγοι εξαίρεσης απαριθμούνται ενδεικτικά στην παρ.2 του άρθρου 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας που ορίζει ότι: «Τα μονομελή όργανα, καθώς και τα μέλη των συλλογικών οργάνων, οφείλουν να απέχουν από κάθε ενέργεια ή διαδικασία που συνιστά συμμετοχή σε λήψη απόφασης ή διατύπωση γνώμης ή πρότασης εφόσον: α) η ικανοποίηση προσωπικού συμφέροντός τους συνδέεται με την έκβαση της υπόθεσης, ή β) είναι σύζυγοι ή συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, κατ ευθείαν μεν γραμμή απεριορίστως, εκ πλαγίου δε έως και τέταρτου βαθμού, με κάποιον από τους ενδιαφερομένους, ή γ) έχουν ιδιαίτερο δεσμό ή ιδιάζουσα σχέση ή εχθρότητα με τους ενδιαφερομένους». Σύμφωνα με την παραπάνω διάταξη, οι λόγοι εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου είναι οι εξής: αα. Η ικανοποίηση προσωπικού συμφέροντος από την έκβαση της υπόθεσης Ο πρώτος από τους τρεις λόγους εξαίρεσης που ορίζει το άρθρο 7 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας είναι η περίπτωση που η ικανοποίηση προσωπικού συμφέροντος του διοικητικού οργάνου συνδέεται με την έκβαση της υπόθεσης (περ. α). Κατά την έννοια της διάταξης αυτής για να συντρέχει λόγος εξαίρεσης πρέπει το μονομελές διοικητικό όργανο ή το μέλος του συλλογικού οργάνου που κρίνει την υπόθεση να έχει προσωπικό συμφέρον στην υπόθεση, δηλαδή να αντλεί ωφέλεια από την έκβαση της υπόθεσης βάσει ενός ειδικού δεσμού που το συνδέει με αυτή. Ο χαρακτηρισμός του συμφέροντος ως προσωπικού αποκλείει τη δημιουργία υπόνοιας μεροληψίας στην περίπτωση που το μονομελές διοικητικό όργανο ή το μέλος συλλογικού οργάνου συνδέεται με την υ- πόθεση με μια ορισμένη γενική ιδιότητα, όπως για παράδειγμα την ιδιότητα όμορου ι- διοκτήτη σε περιοχή πολεοδομικού σχεδιασμού χωρίς ο ίδιος να έχει επιπτώσεις στην ι- διοκτησία του. Εκτός από τον προσωπικό χαρακτήρα, το συμφέρον του διοικητικού οργάνου από την έκβαση της υπόθεσης πρέπει να είναι άμεσο, δηλαδή να έχει ωφέλεια το ίδιο το πρόσωπο που αποτελεί το μονομελές όργανο ή το μέλος συλλογικού οργάνου και όχι άλλο πρόσωπο με το οποίο αυτό συνδέεται ή συνδέονταν με ορισμένη σχέση. Κώλυμα συμμετοχής δεν υπάρχει όταν τα επικαλούμενα πραγματικά περιστατικά αναφέρονται σε έμ-

9 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 15 μεση σχέση του μέλους προς την κρινόμενη υπόθεση διότι τότε δε δημιουργείται κατά α- ντικειμενική εκτίμηση κίνδυνος επηρεασμού του μέλους αυτού (ΣΕ 2088/77). Έτσι, λόγος σύμφωνα με τον οποίο μέλος του Διοικ. Συμβουλίου του ΟΛΠ, το οποίο είναι πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Πειραιώς, δεν μετέσχε νομίμως κατά τις συνεδριάσεις του ΔΣ κατά τις οποίες εγκρίθηκε η ανάθεση της καθαριότητας χώρων του ΟΛΠ σε Συνεταιρισμό καθαριστών, διότι είχε συμφέρον να ανατεθεί το έργο στον ανωτέρω Συνεταιρισμό, δεδομένου ότι διάκειται φιλικώς προς την Πρόεδρο του Συνεταιρισμού η οποία μετέχει στις ψηφοφορίες του Εργατικού Κέντρου μεταξύ των οποίων και στην ψηφοφορία για την ανάδειξη του προέδρου, είναι αβάσιμος, διότι τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά τα οποία επικαλείται για τη θεμελίωσή του η αιτούσα, αναφέρονται σε έμμεση προς την προκειμένη υπόθεση σχέση, η οποία δεν αποτελεί κώλυμα συμμετοχής του α- νωτέρω στις συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου (ΣΕ 616/87). Επίσης έγινε δεκτό ότι δεν υφίσταται κακή σύνθεση Πειθαρχικού Συμβουλίου Φοιτητών Πανεπιστημίου α- πό τη συμμετοχή καθηγητή, του οποίου ο γιος ήταν πρόεδρος φοιτητικού συλλόγου, με έγγραφο του οποίου είχε ζητηθεί η πειθαρχική δίωξη του ενδιαφερομένου μέλους ΔΕΠ διότι τα εν λόγω περιστατικά δε συνδέονται ευθέως με το πρόσωπο του καθηγητή και δεν τεκμηριώνουν ανάμειξή του στην υπόθεση ούτε και ιδιάζουσα σχέση έχθρας με τον ενδιαφερόμενο (ΣΕ 2088/77). Το συμφέρον του διοικητικού οργάνου από την έκβαση της υπόθεσης πέρα από προσωπικό και άμεσο πρέπει να είναι και παρόν δηλαδή να υπάρχει κατά την κατάθεση της αίτησης εξαίρεσης, τη συζήτησή της και την έκδοση της απόφασης. Συμφέρον μέλλον ή αβέβαιο δεν στοιχειοθετεί λόγο εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου. Το συμφέρον του διοικητικού οργάνου από την έκβαση της υπόθεσης μπορεί να είναι υλικό ή ηθικό.το συμφέρον είναι υλικό όταν η ωφέλεια που προκύπτει για το διοικητικό όργανο από την έκβαση της υπόθεσης είναι υλική- οικονομική και ηθικό όταν η ωφέλεια για το διοικητικό όργανο έχει ηθική αξία. Έγινε δεκτό ότι λόγω αμέσου υλικού συμφέροντος: α) Δεν μπορεί δημοτικός σύμβουλος να συμμετάσχει στη λήψη απόφασης του δημοτικού συμβουλίου για τη διάνοιξη οδού με την απαλλοτρίωση περιοχής όπου βρίσκονται ακίνητά του (ΣΕ 4389/76). β) Είναι παράνομη η γνωμοδότηση δημοτικού συμβουλίου, εφόσον συμμετείχε ως μέλος του σύμβουλος με ακίνητη ιδιοκτησία στην περιοχή επέκτασης του σχεδίου πόλης με πρόσοψη στην ίδια οδό με τα ρυμοτομούμενα ακίνητα των αιτούντων (ΣΕ 2497/73). γ) Πάσχει ακυρότητα η απόφαση οριοθέτησης, γιατί, κατά παράβαση της γενικής αρχής της αμεροληψίας των οργάνων της διοίκησης και του άρθρου 82 Π.Δ. 611/77, συμμετείχε ως πρόεδρος του ΣΧΟΠ, κατά τη συνεδρίαση που εκδόθηκε η γνωμοδότησή του για την οριοθέτηση του οικισμού, η προϊσταμένη της Δ/νσης Πολεοδομίας, η οποία ήταν σύζυγος ιδιοκτήτη, του οποίου σημαντικές αδόμητες εκτάσεις εντάχθηκαν στα όρια του οικισμού (ΓΝΣΚ ατομ. 85/2002). Επίσης έγινε δεκτό ότι: α) έχει ηθικό συμφέρον προς ακύρωση της απόφασης του Συμβουλίου Επιλογής Νομαρχών, με την οποία κρίθηκε απλώς «επιτυχών» και όχι «αριστεύσας», Νομάρχης αν και η θητεία του ανανεώθηκε μετά ταύτα για πέντε έτη (ΣΕ 363/62).β) Δεν μπορεί λόγω προφανούς ηθικού συμφέροντος ο Νομάρχης να ασκήσει την πειθαρχική του αρμοδιότητα, εάν η αποδιδόμενη στον υπάλληλο αναξιοπρεπής διαγωγή αναφέρεται προσωπικά στον ίδιο (ΣΕ 3699/77). γ) Ούτε μπορεί μέλος συλλογικού διοικητικού οργάνου να συμμετάσχει στη συζήτηση περί αιτήσεως εξαίρεσής του, ούτε μπορεί μέλος του συλλογικού οργάνου να λάβει μέρος στην έκδοση απόφασης όταν είναι συγχρόνως και υποψήφιος στην κρινόμενη διαδικασία (ΓΝΣΚ ατομ. 85/2002).

10 16 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH αβ. Η συγγενική σχέση του οργάνου με κάποιον από τους ενδιαφερομένους Ως δεύτερο λόγο εξαίρεσης το άρθρο 7 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας ορίζει την περίπτωση που τα μονομελή διοικητικά όργανα ή τα μέλη των συλλογικών οργάνων «είναι σύζυγοι ή συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας, κατ ευθείαν μεν γραμμή α- περιορίστως, εκ πλαγίου δε έως και τέταρτου βαθμού με κάποιον από τους ενδιαφερομένους». Έτσι, σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, ο λόγος εξαίρεσης του μονομελούς οργάνου ή του μέλους συλλογικού οργάνου υπάρχει «απεριορίστως» για τους ανιόντες ή κατιόντες συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας και των δυο συζύγων, δηλαδή για τα παιδιά και τον πατέρα ή μητέρα (για το γαμπρό ή νύφη και τον πεθερό ή πεθερά- βαθμός πρώτος), για τα εγγόνια και τον παππού ή τη γιαγιά (βαθμός δεύτερος), για τα δισέγγονα και τον προπάππο ή την προμμάμη (βαθμός τρίτος).αν και η διάταξη για τους κατ ευθείαν γραμμή συγγενείς λέει ότι ο λόγος αποχής του διοικητικού οργάνου συντρέχει «απεριορίστως», όμως στην πραγματικότητα η σημασία της συγγένειας περιορίζεται στον τέταρτο βαθμό, διότι λόγω του πεπερασμένου της διάρκειας ζωής των ανθρώπων είναι ουσιαστικά αδύνατο να ζουν συγχρόνως σε μια οικογένεια περισσότερες από πέντε γενιέςαυτές αντιστοιχούν σε συγγένεια τετάρτου βαθμού- δηλαδή να ζουν οι «τετρακισέγγονοι» και ο παππούς ή η γιαγιά του προπάππου ή της προμμάμης (βλπ. Γεωργίου Κουμάντου, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου, 3η έκδοση, τ.β,αθήνα, 1984, σελ.12). Ο ίδιος λόγος αποχής του διοικητικού οργάνου υπάρχει και για τους συγγενείς των δυο συζύγων σε πλάγια γραμμή, δηλαδή για τα αδέρφια/ για το γαμπρό ή τη νύφη και τον κουνιάδο ή κουνιάδα (γυνεκάδελφοι), βαθμός δεύτερος, για τους ανηψιούς και τους θείους ή τις θείες (βαθμός τρίτος), για τα πρώτα εξαδέρφια, για τους μικρανηψιούς (εγγονούς των αδελφών) και τους μεγάλους θείους (βαθμός τέταρτος). Η συγγένεια σε πλάγια γραμμή δεν έχει πρώτο βαθμό, γιατί βάση της είναι ο κοινός πρόγονος και συνεπώς ο δεύτερος βαθμός (δηλαδή τα αδέλφια) είναι μικρότερος που μπορεί να υπάρξει σε συγγένεια σε πλάγια γραμμή. Οι συγγενείς εξ αίματος του ενός από τους συζύγους είναι συγγενείς εξ αγχιστείας του άλλου στην ίδια γραμμή και στον ίδιο βαθμό. Δεν είναι όμως οι συγγενείς εξ αίματος του ενός συζύγου συγγενείς εξ αγχιστείας με τους συγγενείς εξ αίματος του άλλου. Έτσι για παράδειγμα η αδελφή ή η εξαδέλφη του συζύγου δεν έχει κανένα συγγενικό δεσμό με τον αδελφό ή τον εξάδελφο της συζύγου.το ίδιο δεν έχουν συγγενικό δεσμό οι σύζυγοι δυο αδελφών, οι λεγόμενοι «μπατζανάκηδες». Η συγγένεια εξ αγχιστείας εξακολουθεί να υπάρχει και μετά τη λύση ή την ακύρωση του γάμου από τον οποίο δημιουργήθηκε (άρθρο ΑΚ 1464-Ν. 1329/83, άρ.17). Ο Υ.Κ. (άρθρο 36) απαγορεύει στο δημόσιο υπάλληλο να αναλάβει είτε ατομικά είτε ως μέλος συλλογικού οργάνου την επίλυση ζητήματος ή να συμπράξει στην έκδοση πράξεων, εάν ο ίδιος ή η σύζυγός του ή συγγενείς του εξ αίματος ή εξ αγχιστείας έως και τον τρίτο βαθμό ή πρόσωπο με το οποίο τελεί σε σχέση ιδιαίτερης φιλίας ή έχθρας, ή σε σχέση υιοθεσίας, ή σε σχέση αναδόχου- αναδεκτού, ή σε σχέση παρανύμφου (κουμπάρου), ή σε σχέση ερωτική, έχει πρόδηλο συμφέρον από την έκβαση της υπόθεσης. Οι σχέσεις αυτές αποτελούν πραγματικά γεγονότα και πρέπει να αποδεικνύονται. Η παράβαση της απαγόρευσης αυτής αποτελεί λόγο ακυρότητας της διοικητικής πράξης που εκδόθηκε. Τέλος υπάλληλοι που είναι σύζυγοι ή συγγενείς μεταξύ τους έως και τον τρίτο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας δεν επιτρέπεται να είναι μέλη του ίδιου συλλογικού οργάνου.

11 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 17 αγ. Ο ιδιαίτερος δεσμός ή ιδιάζουσα σχέση ή εχθρότητα του οργάνου προς τους ενδιαφερομένους Ο τρίτος λόγος αποχής του διοικητικού οργάνου που προβλέπει το άρθρο 7 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας είναι η περίπτωση που τα μονομελή όργανα ή τα μέλη των συλλογικών οργάνων «έχουν ιδιαίτερο δεσμό ή ιδιάζουσα σχέση ή εχθρότητα με τους ενδιαφερομένους» (περ.γ). Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, αλλά και την πάγια νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας όταν υπάρχει ιδιαίτερος δεσμός ή ιδιάζουσα σχέση ή εχθρότητα του μέλους συλλογικού οργάνου προς το πρόσωπο που αφορά η κρινόμενη υπόθεση, το μέλος αυτό πρέπει να απέχει από τη σύμπραξή του στην έκδοση της σχετικής διοικητικής πράξης (ΣΕ 3390/99, 1980/83, 298/80, 1249/61), διότι διαφορετικά δημιουργείται τεκμήριο επηρεασμού του που κλονίζει την πεποίθηση του διοικουμένου στο αδιάβλητο της κρίσης του οργάνου (ΣΕ 4911/84, 2721/70). Αν όμως κατά παράβαση κανόνα, που ισχύει πέρα από τα ειδικότερα κωλύματα που προβλέπονται από το νόμο ή τους λόγους εξαίρεσης των μονομελών οργάνων ή των μελών συλλογικών οργάνων, εκδοθεί διοικητική πράξη, επέρχεται ακυρότητα αυτής, χωρίς να είναι ανάγκη να αποδειχθεί ότι η απόφαση που έχει ληφθεί, υπήρξε πράγματι μεροληπτική (ΣΕ 3330/99, 4642/87, 3210/86, 2721, 3350/70, 3185/67, 2876/66). Κρίθηκε ακυρωτέα απόφαση συλλογικού οργάνου, εφόσον από το φάκελο προκύπτει σαφώς και ανενδοιάστως ότι μέλη του έχουν ιδιαίτερους δεσμούς ή ιδιάζουσες σχέσεις ή από έχθρα οξεία αντίθεση προς τα πρόσωπα που αφορά η κρινόμενη υπόθεση ή έ- χουν συμφέρον από την έκβαση της υπόθεσης χωρίς να απαιτείται να αποδείξει περί του ότι η κρίση του οργάνου δεν ήταν πράγματι αντικειμενική (ΣΕ 2873/73). Όταν μέλη συλλογικού οργάνου λόγω ιδιάζουσας σχέσης προς τα πρόσωπα στα ο- ποία αφορά η κρινόμενη υπόθεση, εμφανίζουν ενδεχόμενο επηρεασμού, η συμμετοχή αυτών στη σύνθεση δεν είναι νόμιμη ακόμη και αν η εκδοθείσα πράξη δεν εξαρτήθηκε α- πό την ψήφο των μελών αυτών (ΣΕ 1226/61). Η εκτίμηση για το αν από τον ιδιαίτερο δεσμό ή την ιδιάζουσα σχέση του οργάνου με τον ενδιαφερόμενο επηρεάζεται η αμεροληψία του οργάνου γίνεται με βάση πραγματικά περιστατικά, τα οποία πρέπει να αποδεικνύονται (ΣΕ 3608/95) κατά αντικειμενική κρίση (ΣΕ 2918/94). Είναι αόριστος ο ισχυρισμός περί υπάρξεως κωλύματος για τη συμμετοχή προέδρου κοινότητας σε συνεδρίαση του κοινοτικού συμβουλίου στην οποία συζητήθηκε θέμα για το οποίο αυτός ήταν άμεσα ενδιαφερόμενος, εφόσον δεν προσδιορίζεται ειδικά η φύση του ενδιαφέροντος που αποδίδεται σ αυτόν και ιδιαίτερα η σχέση και ο δεσμός που τυχόν αυτός έχει με τα πρόσωπα που αφορά η κρινόμενη υπόθεση, ώστε να μπορεί να συντρέχει περίπτωση εξαίρεσης (ΣΕ 16/61). Η αρχή της αμεροληψίας που αναφέρεται σε ιδιαίτερους δεσμούς ή ιδιάζουσες σχέσεις δεν αφορά στις σχέσεις επιστημονικής συνεργασίας ισότιμης ή μη που είναι απαραίτητη με τις σημερινές συνθήκες για την πρόοδο της επιστήμης. Έτσι, όταν μέλος της κατ άρθρο 15 παρ.3 Ν.1268/82 εισηγητικής επιτροπής έχει τυχόν συνεργασθεί με υποψήφιο σε ομάδα επιστημονικής έρευνας και την εργασία αυτή συνυποβάλλει ο υποψήφιος (όπως έχει δικαίωμα κατ άρθρο 3, 11 Ν. 1268/82) για να κριθεί η επιστημονική του αξία και η προοπτική της ακαδημαϊκής του εξέλιξης, τότε η συμμετοχή του ανωτέρω μέλους στην επιτροπή δεν δημιουργεί κατ αρχή κακή σύνθεση αρκεί το μέλος αυτό να περιορισθεί στην ποιοτική και ποσοτική αξιολόγηση της προσωπικής συμβολής του υποψηφίου στην εργασία και να μην επεκταθεί στην αξιολόγηση της εργασίας (ΣΕ 5159/87 Ολομ). Αν το

12 18 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH μέλος αξιολογεί την εργασία στο σύνολό της τότε αυτό ως κρίνων ταυτίζεται με τον κρινόμενο. Η μη αυτοτελής αξιολόγηση της συμβολής του υποψηφίου στην εργασία συνεπάγεται την ακυρότητα της εκλογής (ΣΕ 3598/2002, 1419/97, 2858/88). Κώλυμα συμμετοχής στην έκδοση διοικητικών πράξεων λόγω ιδιαίτερης ή ιδιάζουσας μεροληπτικής σχέσης θεωρείται ότι συντρέχει όταν μέλος εξεταστικής επιτροπής υ- ποψηφίων δικηγόρων είχε διατελέσει και μάλιστα σε χρόνο μικρό πριν από τη δοκιμασία δάσκαλος υποψηφίου σε ιδιωτικό φροντιστήριο (ΣΕ /71). Η αρχή σύμφωνα με την οποία επί συλλογικών οργάνων δεν συγχωρείται η συμμετοχή των μελών που έχουν λόγους έχθρας, οξείας αντίθεσης κ.λπ. δεν μπορεί να έχει εφαρμογή στις περιπτώσεις εκλογής κατά την οποία όλοι όσοι μετέχουν στη συνεδρίαση είναι συνάμα εκλογείς και εκλόγιμοι χωρίς να θέσουν ιδιαίτερη υποψηφιότητα (ΣΕ 864/60). Μόνη η επαγγελματική συνεργασία (ΣΕ 2593/78), ή ο υπηρεσιακός δεσμός (ΣΕ 2921/81), ή η συμμετοχή σε ομάδα επιστημονικής έρευνας (ΣΕ 5159/87) δεν αρκούν για να τεκμηριώσουν υπόνοια μεροληψίας, εφόσον δεν προβάλλονται συγκεκριμένοι ισχυρισμοί, ότι, πέρα από την επαγγελματική ή επιστημονική συνεργασία, υπήρχε ιδιαίτερος δεσμός ή σχέση μεταξύ κρίνοντος και κρινομένου, ικανοί να επηρεάσουν την αντικειμενικότητα της κρίσης του πρώτου κατά την αξιολόγηση των προσόντων συγκεκριμένου υποψηφίου (ΣΕ 1666/2002, 2122/86). Κρίθηκε ότι εκπρόσωποι μιας τάξεως προσώπων που μετέχουν ως μέλη συλλογικού οργάνου της Διοικήσεως, κατά την άσκηση του λειτουργήματός των ως μελών δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι διατελούν σε κάποιον δεσμό με τα πρόσωπα την τάξη των οποίων θεωρούνται ότι εκπροσωπούν (ΣΕ 1395/66). Από τη σχέση προϊσταμένου προς υφιστάμενο και μόνο δεν προκύπτει η ύπαρξη ιδιαίτερου δεσμού, πέραν του υπηρεσιακού, που μπορεί να επιδράσει στην κρίση των μελών της εξεταστικής επιτροπής σε διαγωνισμό για την κατάληψη οργανικής θέσης δημόσιας υπηρεσίας (ΣΕ 2557/67). Εκ του ότι η αιτούσα, η οποία μετείχε σε διαγωνισμό προσλήψεως ακολούθων του Υπουργείου των Εξωτερικών, υπηρέτησε στη δημόσια αυτή Υπηρεσία σε θέση υφισταμένου του προέδρου της εξεταστικής επιτροπής και εξεταστού δεν προκύπτει ιδιαίτερος δεσμός δυνάμενος να επηρεάσει την κρίση του εν λόγω εξεταστού (ΣΕ 1992/70). Δεν προκύπτει ιδιάζουσα σχέση από το γεγονός ότι οι κρινόμενοι προς προαγωγή υ- πάλληλοι υπηρετούν στο ΕΘΙΓΜΕ, στο οποίο κυβερνητικός επίτροπος και μέλος του ΔΣ, είναι μέλος του Υπηρειακού Συμβουλίου ως Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Βιομηχανίας (ΣΕ 57,58,229/76). Η σχέση προϊσταμένου προς υφιστάμενο και η άσκηση των συναφών αρμοδιοτήτων του, δεν δημιουργεί ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ μέλους της επιτροπής και κρινομένου και δεν συνιστά κώλυμα συμμετοχής του προϊσταμένου στην επιτροπή (ΣΕ 2921/82). Η σύνταξη εκθέσεως προϊσταμένου για υφιστάμενο, ανήκουσα στα υπηρεσιακά καθήκοντα, δεν ιδρύει κώλυμα συμμετοχής του πρώτου στο υπηρεσιακό συμβούλιο κρίσεως του δευτέρου (ΣΕ 947, 3160/72). Δεν δημιουργείται κώλυμα συμμετοχής ως μέλος υπηρεσιακού συμβουλίου προκειμένου περί προαγωγών, του προϊσταμένου του κρινομένου υπαλλήλου, που συνέταξε την υπηρεσιακή έκθεση ή διατύπωσε τη γνώμη του στις εκθέσεις που συντάχθηκαν από τους αμέσους προϊσταμένους του (ΣΕ 1838/62). Η σχέση μέλος της κριτικής επιτροπής αρχιτεκτονικού διαγωνισμού και καθηγητού Σχολής Πολυτεχνείου προς επιμελητές της Σχολής που μετείχαν στο διαγωνισμό, η ο- ποία είναι καθαρά υπηρεσιακή, δε δημιουργεί, εφόσον από το φάκελο δεν προκύπτουν

13 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 19 στοιχεία που μαρτυρούν ιδιάζοντα δεσμό αυτού με τους εν λόγω διαγωνισθέντες, τεκμήριο επηρεασμού του, κατά την άσκηση των καθηκόντων του ως μέλος της επιτροπής (ΣΕ 3350/70). Οι περιπτώσεις εχθρότητας του διοικητικού οργάνου με τα πρόσωπα που εμπλέκονται στη διοικητική διαδικασία διακρίνονται με βάση το αν η διένεξη έχει χαρακτήρα δικαστικό ή εξωδικαστικό. Η δικαστική διένεξη διακρίνεται σε διοικητική, αστική και ποινική. Η διοικητικής φύσεως δικαστική διένεξη σύμφωνα με τη νομολογία δε δημιουργεί εχθρότητα και συνεπώς υπόνοια μεροληψίας με αφορμή απλά και μόνο την άσκηση αιτήσεως ακυρώσεως από τον ενδιαφερόμενο κατά πράξης επωφελούς για το διοικητικό όργανο του οποίου ζητείται η εξαίρεση. Έτσι κρίθηκε ότι δεν προκύπτει εχθρική διάθεση επειδή καθηγητής είχε ασκήσει (παρότι τελικά παραιτήθηκε) αίτηση ακυρώσεως κατά υπουργικής απόφασης, που επικύρωσε σύμβαση μεταξύ του πρύτανη και του αιτούντος περί αναθέσεως εντολής διδασκαλίας (ΣΕ 681/82). Η αστικής φύσεως διένεξη του ενδιαφερομένου με το διοικητικό όργανο είναι πιθανόν να δημιουργήσει εχθρότητα εφόσον τόσο ο ενδιαφερόμενος όσο και το μονομελές διοικητικό όργανο ή το μέλος συλλογικού οργάνου είναι διάδικοι με ευθέως αντικρουόμενα συμφέροντα.τέλος η ποινικής φύσεως δικαστική διένεξη είναι πολύ πιθανόν να δημιουργήσει εχθρότητα και συνεπώς λόγο εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου, εφόσον η διένεξη είναι πραγματική και όχι προσχηματική (ΓΝΣΚ 699/96), όπως είναι προσχηματική η υποβολή μήνυσης από τον ενδιαφερόμενο κατά μέλους συλλογικού οργάνου, επειδή επίκειται κρίση της υπόθεσης, με μοναδικό σκοπό την εξαίρεσή του. Κρίθηκε ότι δεν είναι νόμιμη η σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου λόγω της συμμετοχής μέλους, εφόσον μεταξύ αυτού και του κρινομένου υπαλλήλου δημιουργήθηκε οξεία προσωπική αντίθεση από έχθρα που υπερβαίνει τις συνηθισμένες υ- πηρεσιακές προστριβές αφού έχουν ανταλλαγεί μεταξύ τους μηνύσεις για δυσφήμηση, εξύβριση και συκοφαντική δυσφήμηση, η οποία κατά αντικειμενική εκτίμηση αποτελεί λόγο που αποκλείει τη συμμετοχή του μέλους αυτού στη διαδικασία κατά την οποία κρίθηκε αίτημα του υπαλλήλου (ΣΕ 859/57). Η άσκηση ποινικής δίωξης αίρει οποιαδήποτε αμφισβήτηση για τον προσχηματικό χαρακτήρα της ασκηθείσης μήνυσης, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η άσκηση ποινικής δίωξης από μόνη της αποτελεί, ελλείψει αντίθετης ρύθμισης λόγω κωλύματος ή εξαίρεσης μελών του συλλογικού οργάνου να συμμετάσχουν στη συζήτηση θέματος ή στη λήψη απόφασης των οικείων συλλογικών οργάνων (ΣΕ 16/61). Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με τη νομολογία στη δικαστική διένεξη η μεροληψία και άρα ο λόγος εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου προκύπτει από το περιεχόμενο του δικογράφου ή της μαρτυρικής κατάθεσης και τα περιστατικά που το συνοδεύουν, στο μέτρο που από αυτά αποδεικνύεται η εχθρική διάθεση του ενός προς τον άλλο (Ιάκωβος Μαθιουδάκης, Η αρχή της αμεροληψίας της Διοίκησης, εκδόσεις ΑΝΙΟΝ, Θεσσαλονίκη 2008, σελ ). Μη νόμιμα κρίθηκε από το εκλεκτορικό σώμα ότι καθηγητής παρείχε τα εχέγγυα α- μερόληπτης κρίσεως παρά τη δημιουργηθείσα αντίθεση με τον υποψήφιο λόγω της δημιουργηθείσης μεταξύ τους αντιδικίας ποινικής φύσεως (ΣΕ 2663/98). Υπάλληλοι εναντίον των οποίων έχουν υποβληθεί μηνύσεις από ιδιώτες για συγκεκριμένη υπόθεση, πρέπει να απαλλάσσονται με βάση την αρχή της αμεροληψίας της διοίκησης από τον χειρισμό άλλων υποθέσεων των μηνυτών διαρκούσης της αντιδικίας. Ο κανόνας αυτός κάμπτεται, εάν το χειριζόμενο την υπόθεση όργανο δεν δύναται να αναπληρωθεί εξ αντικειμενικών λόγων στη συγκεκριμένη περίπτωση (ΓΝΣΚ 699/96).

14 20 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Μορφές εξωδικαστικής διένεξης του διοικητικού οργάνου προς τους ενδιαφερόμενους είναι οι προστριβές στα πλαίσια της υπηρεσιακής σχέσης, οι καταγγελίες και τα δημοσιεύματα στον τύπο. Οι διενέξεις στα πλαίσια της υπηρεσιακής σχέσης κατά κανόνα δεν στοιχειοθετούν λόγο μεροληψίας του διοικητικού οργάνου. Όταν όμως οι υπηρεσιακές διενέξεις έχουν πάρει τις διαστάσεις οξείας αντίθεσης που ξεπερνά τα όρια των συνήθων υπηρεσιακών προστριβών μπορεί να δημιουργήσουν έχθρα και συνεπώς λόγο εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου. Έτσι, κρίθηκε ότι συνιστά εμπάθεια η περίπτωση που είναι εισηγήτρια για το διορισμό μέλους ΔΕΠ (ως μόνιμης καθηγήτριας έδρας), τακτική καθηγήτρια, με την οποία η αιτούσα είχε σοβαρή διένεξη που αφορούσε στα διδακτικά και εξεταστικά καθήκοντα τα οποία έπρεπε να ανατεθούν στην αιτούσα από την ανωτέρω καθηγήτρια και η οποία είχε εκφύγει από τα όρια μιας απλής υπηρεσιακής α- ντιγνωμίας (ΣΕ 4911/84). Εξάλλου η καταγγελία σε βάρος μονομελούς διοικητικού οργάνου ή μέλους συλλογικού οργάνου από μόνη της δεν δημιουργεί έχθρα που μπορεί να στοιχειοθετήσει λόγο εξαίρεσής του. Όμως όταν από την καταγγελία τεκμηριώνεται προσωπικό συμφέρον του οργάνου στην υπόθεση ή οξεία προσωπική έχθρα μπορεί να στοιχειοθετηθεί λόγος μεροληψίας και συνεπώς λόγος εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου. Έγινε δεκτό ότι: α) Δεν παρείχε τα εχέγγυα αμερόληπτης κρίσης και δεν μετέσχε νόμιμα στο υπηρεσιακό συμβούλιο που αποφάσισε την μετάθεση, προς το συμφέρον της υπηρεσίας, του αιτούντος, Διευθυντή Μέσου Εκκλησιαστικού Φροντιστηρίου, λυκειάρχης εκκλησιαστικού λυκείου, ο οποίος δεν μετέσχε για λόγους ευθιξίας σε προηγούμενες συνεδριάσεις του υ- πηρεσιακού συμβουλίου που αφορούσαν τη θέση του αιτούντος σε δυνητική αργία, και ο οποίος σε υφιστάμενη στον πειθαρχικό φάκελο του αιτούντος εμπιστευτική αναφορά προς το Υπουργείο Παιδείας, αναφέρει δυσμενή γι αυτόν στοιχεία. β) Συντρέχει λόγος μεροληψίας στην περίπτωση καταγγελίας, που συντάχθηκε με περιφρονητικό ύφος από τους αναπληρωτές καθηγητές, που συμμετείχαν στο εκλεκτορικό σώμα και υπογράφτηκε από αυτούς ως μέλη του ΔΣ του συλλόγου διδασκόντων επί του αιτήματος μονιμοποιήσεως μέλους ΔΕΠ, εφόσον διατυπώνονται σχόλια με ύφος περιφρονητικό κατά τρόπο ώστε να υπερβαίνουν τα όρια της συνδικαλιστικής αντιθέσεως και να προσδίδουν προσωπική εμπάθεια και προκατάληψη προς το πρόσωπο της υποψήφιας (ΣΕ 440/2002). γ) Στοιχειοθετείται λόγος μεροληψίας εφόσον φοιτητές υποβάλουν αναφορά καταγγέλλοντας ορισμένο καθηγητή για πλημμελή διδασκαλία και στη συνέχεια συμμετέχουν στη σύνθεση του ΔΣ του Τμήματος, το οποίο κρίνει την αναφορά- καταγγελία τους (ΣΕ 1022/98). δ) Από μόνη την υποβολή από τον κρινόμενο καταγγελιών σε βάρος μέλους συλλογικού οργάνου δεν αποδεικνύεται και έχθρα αυτού έναντι εκείνου, διότι πρέπει να προκύπτουν γεγονότα δηλωτικά της εχθρότητας (ΣΕ 1519/61). Τέλος τα δημοσιεύματα στον τύπο του ενδιαφερομένου κατά του διοικητικού οργάνου ή του διοικητικού οργάνου κατά του ενδιαφερομένου μπορεί να δημιουργήσουν σχέση έχθρας. Σύμφωνα με τη νομολογία η στοιχειοθέτηση σχέσης έχθρας και συνεπώς μεροληψίας του ενδιαφερομένου με το όργανο εξαρτάται από το περιεχόμενο του δημοσιεύματος σε βάρος του διοικητικού οργάνου (ΣΕ 664/2006). Επίσης η δημοσίευση επιστολής του οργάνου σε εφημερίδα υπέρ ορισμένου υποψηφίου δημιουργεί ιδιάζουσα σχέση του οργάνου προς τον υποψήφιο. Έγινε δεκτό ότι ο εισηγητής του Β/θμιου ΣΕΙΟΠΝΙ, ώφειλε, να μη μετάσχει στο όργανο αυτό, γιατί δεν παρείχε τα εχέγγυα της α- μερόληπτης κρίσης, αφού είχε ήδη στο παρελθόν αυτοβούλως ταχθεί και μάλιστα δημοσίως υπέρ του ενός εκ των υποψηφίων με αποστολή επιστολής σε εφημερίδα (ΣΕ 5263/96).

15 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 21 Δεν δημιουργείται εχθρότητα και συνεπώς λόγος εξαίρεσης: α) Από την άσκηση των καθηκόντων του δημοσίου οργάνου, έστω κατά τρόπο, που α- ποδεικνύει υπερβολικό ζήλο και της εντεύθεν δυσαρέσκειας μερίδας διοικουμένων και δημιουργίας δικαστικών ή διοικητικών διαφορών δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υ- φίσταται έχθρα μεταξύ του οργάνου και του διοικουμένου, η οποία κωλύει τη συμμετοχή του οργάνου στη λήψη απόφασης, η οποία να σχετίζεται με τα συμφέροντα του διοικουμένου (ΣΕ 1665/62). β) Γεγονότα που αναφέρονται είτε στη συνήθη άσκηση των υπηρεσιακών καθηκόντων είτε στην έκφραση γνώμης για το διοικούμενο, η οποία σχηματίσθηκε από την υπηρεσιακή επαφή μαζί του δεν συνιστούν την έννοια της οξείας έχθρας ή διάστασης, που θα μπορούσε να στοιχειοθετήσει κώλυμα μεροληψίας του οργάνου (ΣΕ 2068/86). γ) Νόμιμα απορρίφθηκε αίτηση περί εξαιρέσεως του Προϊσταμένου του Γραφείου Πολεοδομίας, επειδή εξέδωσε πράξη αποξήλωσης περίφραξης, με την αιτιολογία ότι αυτός εξέφρασε θέσεις και απόψεις της υπηρεσίας και όχι προσωπικές, ανεξάρτητα αν η πράξη ακυρώθηκε από το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣΕ 2263/91). δ) Από την άσκηση των δημοσίων καθηκόντων από μέλος συλλογικού οργάνου, έστω και κατά τρόπο που δημιουργεί προστριβές με τους διοικουμένους και τη δυσαρέσκειά τους, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι υφίσταται έχθρα μεταξύ του μέλους και των διοικουμένων (ΣΕ 2240/76). ε) Από το γεγονός ότι μέλος του συλλογικού οργάνου στο παρελθόν είχε ζητήσει για λόγους ευθιξίας απαλλαγή του από την υποχρέωση συντάξεως υπηρεσιακής εκθέσεως του υπαλλήλου δεν θεμελιώνεται οξεία αντίθεση και συνεπώς λόγος εξαίρεσής του (ΣΕ 2873/73). στ)από τη μαρτυρική κατάθεση σε ποινική δίκη μέλους συλλογικού οργάνου στην ο- ποία μάλιστα δεν ενέχονταν άμεσα ο κρινόμενος. 5β) Λόγοι εξαίρεσης που διαμορφώθηκαν από τη νομολογία Πέρα από τις περιπτώσεις εξαίρεσης που προβλέπει το άρθρο 7 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, η νομολογία προσέθεσε την εξαίρεση του διοικητικού οργάνου όταν συντρέχει περίπτωση εφαρμογής της γενικής αρχής του διοικητικού δικαίου «ουδείς κριτής των εαυτού πράξεων», η οποία απαγορεύει κατά την ενάσκηση της διοικητικής λειτουργίας των οργάνων της Διοικήσεως, να συμπίπτουν στο ίδιο πρόσωπο οι ιδιότητες του κρίνοντος και του κρινομένου, του ελέγχοντος και του ελεγχομένου, διότι διαφορετικά αν συμετέχουν σε τέτοια κρίση, καθίστανται ευθέως κριτές των δικών τους πράξεων, πράγμα που δεν παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για μια πλήρως αντικειμενική και αμερόληπτη κρίση. Σύμφωνα με τη νομολογία: Δημιουργείται τεκμήριο επηρεασμού του συλλογικού οργάνου όταν μετέχει ως μέλος αυτού πρόσωπο το οποίο είχε εκδώσει με την ιδιότητα του μονομελούς οργάνου την πράξη που ελέγχει το συλλογικό όργανο ή συνέπραξε στην έκδοσή της ή γενικά απέρρευσε η πράξη απ αυτό (ΣΕ /87). Υπάρχει κώλυμα συμμετοχής ως μέλος του πειθαρχικού συμβουλίου του εξετασθέντος ως μάρτυρα κατά την ανάκριση και καταθέσαντος επιβαρυντικά για τον εγκαλούμενο στοιχεία ή εκφράσαντος δυσμενή γι αυτόν γνώμη (ΣΕ 2052/72, 706/80), εκτός εάν είχε γνωμοδοτήσει ατομικά επειδή η έκφραση της γνώμης του ζητήθηκε από την προϊσταμένη αρχή ή προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις, όχι όμως και όταν επί της κρι-

16 22 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH νομένης υποθέσεως είχε ασκήσει ατομικά αποφασιστική αρμοδιότητα (ΣΕ 1001/92, 3897/88). Δεν επιτρέπεται να συμμετέχει σε συλλογικό όργανο, το οποίο έχει αποφασιστική αρμοδιότητα, διοικητικό όργανο το οποίο σε προηγούμενο στάδιο της διοικητικής διαδικασίας έχει εκδώσει μη εκτελεστή διοικητική πράξη (π.χ. έκθεση αυτοψίας) αποτελούσα νόμιμο στοιχείο της κρίσεως του συλλογικού οργάνου, λόγω τεκμηρίου επηρεασμού του αποφασίζοντος συλλογικού οργάνου, εκτός αν ειδικός νόμος ρητώς ορίζει περί του α- ντιθέτου ή αυτό συνάγεται σαφώς από τη διάταξη που ρυθμίζει τη συγκρότηση και λειτουργία του συλλογικού οργάνου (ΣΕ 1447/2006). Δεν είναι νόμιμη απόφαση του Υπηρεσιακού Συμβουλίου περί μη διαγραφής υπηρεσιακής έκθεσης υπαλλήλου όταν στη λήψη της σχετικής απόφασης έλαβε μέρος σ αυτό ως μέλος ο συντάκτης της έκθεσης, ενώ έπρεπε να απόσχει της συνεδριάσεως (ΣΕ 2876/69). Κωλύεται ο Διευθυντής Διοικητικού του Υπουργείου να συμμετάσχει, έστω και ως εισηγητής χωρίς δικαίωμα ψήφου, σε επιτροπή που θα γνωμοδοτούσε για την επαναφορά του αιτούντος στην υπηρεσία, εφόσον αυτός είχε μετάσχει ως μέλος του πενταμελούς πειθαρχικού συμβουλίου, το οποίο επέβαλε και μάλιστα ομόφωνα στον αιτούντα την πειθαρχική ποινή της οριστικής παύσης (ΣΕ 2094/77). Γενικά το πρόσωπο που εκδίδει διοικητική πράξη με την ιδιότητα του διοικητικού οργάνου δεν επιτρέπεται να ασκεί τον προβλεπόμενο από το νόμο έλεγχο της πράξεως αυτής ή να μετέχει στο συλλογικό όργανο, το οποίο ασκεί τον έλεγχο αυτό εκτός αν ορίζεται ρητώς ή συνάγεται σαφώς το αντίθετο από τις οικείες διατάξεις (ΣΕ 3182/89, 3122/88, 5369/87). Το κατά νόμον αρμόδιο όργανο για τον έλεγχο και την κύρωση πράξεων συλλογικού οργάνου δεν επιτρέπεται να συμπίπτει ή να συμμετέχει στο συλλογικό όργανο, κατά την έκδοση των πράξεων αυτών, εκτός αν ορίζεται ρητώς το αντίθετο, ή συνάγεται σαφώς από τις διατάξεις που ορίζουν την αρμοδιότητα των οργάνων (ΣΕ 5396/87). Αντίκειται στην αρχή της αμεροληψίας της Διοίκησης η συμμετοχή του ίδιου προσώπου στην επιτροπή αξιολόγησης των προσφορών του διαγωνισμού και στη συνέχεια στην αρμόδια για την κατακύρωση του διαγωνισμού επιτροπή (ΓΝΣΚ 212/89). Δεν είναι επιτρεπτό το ίδιο το πρόσωπο που άσκησε την πειθαρχική δίωξη κατά πειθαρχικώς διωκομένου, να συμμετέχει ακολούθως ως μέλος και στο πειθαρχικό συμβούλιο το οποίο θα αποφασίσει τελικώς επί της ενοχής ή όχι αυτού (ΣΕ 1117/2000, 4862/88, 2905/86, 2899/75). Σύμφωνα με τη γενική αρχή του διοικητικού δικαίου, το όργανο που ασκεί σε ορισμένο θέμα την αποφασιστική αρμοδιότητα δεν πρέπει να μετάσχει στο συλλογικό όργανο που γνωμοδότησε στην ίδια υπόθεση εκτός βέβαια αν ρητώς ο νόμος προβλέπει το αντίθετο ή συνάγεται αυτό με σαφήνεια από τη διάταξη που ρυθμίζει τα της συγκροτήσεως και λειτουργίας του συλλογικού οργάνου (ΣΕ 3859/2002, 3897/88). Το γεγονός της συνδρομής στο ίδιο πρόσωπο των ιδιοτήτων του μέλους του ΔΣ του Οργανισμού Ανεγέρσεως του Νέου Μουσείου Ακροπόλεως και του μέλους του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου δεν αρκεί από μόνο του για να θεμελιώσει υπόνοιες ως προς το αμερόληπτο της κρίσεώς του κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του ως μέλους του ΚΑΣ, δεδομένου ότι ο μεν Οργανισμός έχει από το νόμο ως σκοπό την ανέγερση του νέου Μουσείου Ακροπόλεως (βλ.άρθ.πρώτο,παρ.2 του ν.2260/94) ενώ το Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει ως αρμοδιότητα να εκφέρει γνώμη ως προς την προστασία των αρχαίων μνημείων (βλ. άρθ. 50 παρ.4 του ν.3028/2002), (ΣΕ 2175/2004 Ολομ.).

17 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH 23 Ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Αυτοδιοίκησης της Περιφέρειας, ο οποίος είναι ταυτοχρόνως και δήμαρχος ΟΤΑ, υποχρεούται, όταν πρόκειται περί ζητημάτων τα οποία α- φορούν τη λήψη αποφάσεως ή τη διατύπωση εισήγησης ή γνώμης του σχετικά με το δήμο, του οποίου είναι επικεφαλής, στο πλαίσιο της αρχής της αμεροληψίας, να απέχει από οποιαδήποτε ενέργεια κατά τις ειδικότερες προβλέψεις του άρθρου 7 του ν. 2690/99 (Γν.ΝΣΚ 62/2003). Δεν είναι νόμιμη η θέση σε αργία καθηγητή επειδή συμμετείχε στο περιφερειακό υ- πηρεσιακό συμβούλιο μέσης εκπαίδευσης ο λυκειάρχης, ο οποίος διενήργησε τη σχετική ανάκριση αλλά και συνέταξε επιβαρυντικό πόρισμα ζητώντας την παραδειγματική τιμωρία του (ΣΕ 2721/70). Η διάταξη του άρθρου 14 του ΚΠΔ, σκοπό έχουσα την διατήρηση της εμπιστοσύνης στην αμεροληψία και αντικειμενικότητα των έστω και δευτερευόντως αναμιγνυόμενων στα έργα του δικαστηρίου, έχει, για την ταυτότητα του λόγου, ανάλογη εφαρμογή και στην πειθαρχική διαδικασία και μάλιστα στο στάδιο της ανακρίσεως, κωλύουσα την συμμετοχή ως γραμματέα του υπαλλήλου που διεξάγει την ανάκριση, προσώπου το ο- ποίο εξετάσθηκε ως μάρτυρας στην ίδια πειθαρχική υπόθεση (ΣΕ 4654/84). Ανεξάρτητα από ότι στις διατάξεις του Υ.Κ. δεν προβλέπεται ρητά ως κώλυμα συμμετοχής στη σύνθεση του πειθαρχικού συμβουλίου του εξετασθέντος ως μάρτυρα σε προγενέστερο στάδιο της πειθαρχικής διαδικασίας, όμως από το γεγονός αυτό συνάγεται ανάμιξη του εξετασθέντος ως μάρτυρα στη συγκεκριμένη υπόθεση, η οποία δικαιολογεί τον αποκλεισμό του, προς εμπέδωση της εμπιστοσύνης του διωκομένου υπαλλήλου στην αμερόληπτη κρίση του πειθαρχικού συμβουλίου (ΣΕ 3970/96). Η εξέταση μέλους του πειθαρχικού συμβουλίου ως μάρτυρα και η κατάθεση από αυτόν δυσμενών στοιχείων για το αποδιδόμενο στο διωκόμενο υπάλληλο αδίκημα συνιστά κώλυμα συμμετοχής του μέλους τούτου στο επιληφθέν του πειθαρχικού αδικήματος υ- πηρεσιακού συμβουλίου (ΣΕ 1432/77). Δημιουργείται κώλυμα συμμετοχής στην περίπτωση που μέλος του πειθαρχικού συμβουλίου εξετάσθηκε ως μάρτυρας κατά το στάδιο της διοικητικής ανάκρισης που προηγήθηκε της επιβολής της πειθαρχικής ποινής και κατέθεσε επιβαρυντικά για τον τιμωρηθέντα στοιχεία ή εξέφρασε γι αυτόν γνώμη (ΣΕ 2052/72). Αποκλείεται η συμμετοχή στο πειθαρχικό συμβούλιο μέλους που διεξήγαγε σχετικές ανακρίσεις και υπέβαλε πόρισμα, αδιάφορα από το είδος της ανάκρισης ως κυρίας ανάκρισης ή προανάκρισης (ΣΕ 936/66, 1507/60). Κωλύεται να μετάσχει στο πειθαρχικό συμβούλιο πειθαρχικώς προϊστάμενος ο οποίος παρέπεμψε τον διωκόμενο υπάλληλο στο συμβούλιο ή σε πειθαρχικώς προϊστάμενο του υπαλλήλου με αρμοδιότητα επιβολής μεγαλύτερης ποινής, διότι άσκησε την πειθαρχική του αρμοδιότητα για το κρινόμενο αδίκημα, δοθέντος ότι η εν λόγω παραπομπή προϋποθέτει κρίση ότι το αδίκημα πρέπει να τιμωρηθεί με ποινή μεγαλύτερη των αρμοδιοτήτων του (ΣΕ 1001/92, 4862/88, 2905/86, 749/81, 3882/80). Κατά γενική αρχή του δικαίου, δεν μπορεί το διοικητικό όργανο να καθίσταται κριτής των δικών του πράξεων. Για το λόγο αυτό είναι άκυρη πειθαρχική απόφαση νομαρχούντος διευθυντή κατά προϊσταμένου υπηρεσίας για απρεπή συμπεριφορά, εφόσον ο νομαρχών διευθυντής που επέβαλε την πειθαρχική ποινή, είχε λάβει μέρος στο δημιουργηθέν επεισόδιο (ΑΣΔΥ (Απ.) 12/72). Κατά ρητή διάταξη του πειθαρχικού δικαίου των δημοσίων υπαλλήλων, ο κινήσας την πειθαρχική διαδικασία κωλύεται να συμμετάσχει στο πειθαρχικό συμβούλιο, η διάταξη δε αυτή εφαρμόζεται, για την ταυτότητα του λόγου, και σε όσες περιπτώσεις το υ- πηρεσιακό συμβούλιο καλείται να αποφανθεί περί μονιμοποιήσεως ή μη δοκίμου υπαλ-

18 24 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH λήλου, ή περί απολύσεως αυτού κατά τη διάρκεια της δοκιμαστικής υπηρεσίας του (ΣΕ 4142/84, 1597/79). Γενικός διευθυντής μέλος πειθαρχικού συμβουλίου, ο οποίος έγινε υπουργός και ά- σκησε πειθαρχική αγωγή, επανερχόμενος στη μόνιμη θέση του, δεν μπορεί να μετάσχει στη σύνθεση πειθαρχικού συμβουλίου προς κρίση του αδικήματος για το οποίο άσκησε την πειθαρχική αγωγή (ΑΣΔΥ (εγκ.) 2261/52). Η ενέργεια της ανακρίσεως κωλύει τη συμμετοχή του ενεργήσαντος αυτή στη σύνθεση του υπηρεσιακού πειθαρχικού συμβουλίου. Για την ταυτότητα του λόγου, το αυτό θα πρέπει να γίνει δεκτό και στην περίπτωση που μετέχει ως μέλος στο πειθαρχικό συμβούλιο πρόσωπο, το οποίο διενήργησε ΕΔΕ προ πάσης ανακρίσεως την οποία διέταξε το πειθαρχικό συμβούλιο, και την οποία το τελευταίο ενέκρινε με την απόφασή του ως πλήρη (ΣΕ 1487/97, 1231/96). Κωλύεται να μετάσχει στο πειθαρχικό συμβούλιο μέλος του, το οποίο είχε εξετασθεί απλά ως μάρτυρας στα πλαίσια διενέργειας ΕΔΕ και είχε σχηματισμένη γνώμη για την ε- νοχή του προσφεύγοντα (ΣΕ 1487/97). Η ανάκριση επί πειθαρχικού παραπτώματος παραπεμφθέντος ενώπιον πειθαρχικού συμβουλίου, μπορεί να ανατεθεί σε ένα από τα μέλη του συμβουλίου, στην περίπτωση ό- μως αυτή, το πρόσωπο που διενήργησε την ανάκριση δεν μπορεί να μετάσχει στη σύνθεση του πειθαρχικού συμβουλίου κατά την εκδίκαση της συγκεκριμένης υπόθεσης (ΣΕ 5128/87, 1975/80). Όταν από το νόμο προβλέπονται δυο βαθμοί ουσιαστικής κρίσης υπόθεσης από συλλογικό όργανο της Διοίκησης, επιβάλλεται το δευτεροβάθμιο συμβούλιο να συγκροτείται κατ αρχήν από διαφορετικά μέλη από εκείνα που αποτελούσαν το συμβούλιο που έ- κρινε σε πρώτο βαθμό (ΣΕ 276, 284, 1272, 3721/78 και άρθρο 19 παρ. 9 περ. γ ν.1599/86). Μπορεί όμως ένα μέλος του δευτεροβάθμιου συλλογικού οργάνου να είναι πρόσωπο που είχε μετάσχει στο πρωτοβάθμιο όργανο, εκτός αν ρητώς ορίζεται από τη σχετική διάταξη η συμμετοχή περισσότερων (ν.1599/86 άρθρο 19 παρ.9 περ.γ που ως ειδική διάταξη εξακολουθεί να ισχύει), (Επαμ. Σπηλιωτόπουλος, Εγχειρίδιο Διοικητικού Δικαίου, έκδοση 11η, 2002, σελ. 143). Η διάταξη του άρθρου 19 παρ. 9γ του ν.1599/86 έχει εφαρμογή στην περίπτωση συμμετοχής σε δευτεροβάθμιο συλλογικό όργανο ενός μέλους του πρωτοβαθμίου συλλογικού οργάνου και όχι στην περίπτωση συμμετοχής σε συλλογικό όργανο ενός προσώπου που με την ιδιότητα μονοπρόσωπου διοικητικού οργάνου εξέδωσε την πράξη που ελέγχει το συλλογικό όργανο (ΣΕ 1603/92). Δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε συλλογικό όργανο, ως μέλους, προσώπου το οποίο είχε αναμιχθεί στην κρινόμενη υπόθεση είτε σε πρώτο βαθμό είτε με την ευκαιρία άλλης κρίσεως και είχε διατυπώσει υπέρ ή κατ αυτής γνώμη (ΣΕ 2094/77). Ακυρώνεται απόφαση υπηρεσιακού συμβουλίου για την επιλογή προϊσταμένου Διευθύνσεως εφόσον στη σχετική συνεδρίαση συμμετείχε ως μέλος αυτού επιθεωρητής που συνέταξε ένορκη διοικητική εξέταση σε βάρος του κρινομένου υπαλλήλου (Διοικ. Εφετ. Αθηνών 1012/93). Δεν επιτρέπεται να μετέχει σε συλλογικό όργανο μέλος που κατά τον χρόνο στον ο- ποίο ενδεχομένως αυτή ανατρέχει, είχε κατώτερο βαθμό από τον κρινόμενο, εφόσον α- πό το περιεχόμενο της κρίσεως εξαρτάται και η υπηρεσιακή κατάσταση, η εξέλιξή του και η ιεραρχική του σχέση έναντι του κρινομένου, εκτός αν ο υπάλληλος μετέχει στο συμβούλιο κατά ρητή επιταγή του νόμου λόγω της κατεχόμενης θέσεως ή άλλης ιδιότητας (ΣΕ 4840/87).

19 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH Περιπτώσεις που δεν ισχύει η υποχρέωση εξαίρεσης Στα μονομελή διοικητικά όργανα δεν επιτρέπεται να ισχύσει η υποχρέωση εξαίρεσης στις εξής περιπτώσεις: α) Αν δεν προβλέπεται από το νόμο η δυνατότητα αναπλήρωσης του οργάνου στη συγκεκριμένη περίπτωση (ΣΕ 3122, 3897/88, 1495/85, 4399/84, 1067/79, 270/78). β) Αν το τακτικό μέλος έχει ήδη αναπληρωθεί από το αναπληρωματικό του και συντρέχει λόγος εξαίρεσης στο αναπληρωματικό, εφόσον βεβαιώνεται στην απόφαση αντικειμενική αδυναμία αναπλήρωσης του αναπληρωματικού μέλους (ΣΕ 1067/79). γ) Αν η συγκεκριμένη αρμοδιότητα του οργάνου είναι αμεταβίβαστη, όπως είναι η αρμοδιότητα των πειθαρχικώς προϊσταμένων, η οποία δεν μπορεί να μεταβιβασθεί ώστε να ασκείται με εντολή αυτών (ΣΕ 1291/63). Ναι μεν η αρμοδιότητα των πειθαρχικώς προϊσταμένων είναι αμεταβίβαστη, η αρχή αυτή όμως δεν έχει εφαρμογή όταν γίνεται νόμιμη αναπλήρωση του πειθαρχικώς προϊσταμένου στις περιπτώσεις που αυτός λείπει, α- πουσιάζει ή κωλύεται, εκτός αν διάταξη νόμου ορίζει το αντίθετο, δοθέντος ότι οι κατά τις οργανικές διατάξεις νόμιμοι αναπληρωτές ασκούν πειθαρχική δικαιοδοσία επί των υφισταμένων τους εξ ιδίας αυτών αρμοδιότητας και όχι συνεπεία μεταβιβάσεως αρμοδιότητας εκ μέρους άλλων πειθαρχικών οργάνων (ΣΕ 2774/88, 1149/57, 1444/53 ο αναπληρωτής πρέπει να είναι ανώτερος κατά βαθμό από το διωκόμενο). Στα συλλογικά όργανα δεν ισχύει η υποχρέωση τήρησης της εξαίρεσης: α) Όταν ο νόμος την αποκλείει ρητά, όπως το άρθρο 27 παρ. 2 του ν.671/77 «Περί ιεραρχίας προαγωγών κ.λπ. των μονίμων αξιωματικών των Σωμάτων Χωροφυλακής, Αστυνομίας Πόλεων και Πυροσβεστικής» που ορίζει ότι η εξαίρεση μελών των συμβουλίων κρίσεως δεν είναι επιτρεπτή, ούτε μπορούν να θεωρηθούν συντρέχοντα στα μέλη αυτών κωλύματα για τη μη συμμετοχή τους στα συμβούλια. β) Όταν δηλώνεται αποχή ή ζητείται η εξαίρεση τόσων μελών συλλογικού οργάνου ώ- στε τα εναπομένοντα να μη σχηματίζουν απαρτία (άρθρο 7 παρ.6 Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, ΣΕ 1670/87, 1164/79, 270/78, 1813/77 κ.ά). γ) Όταν το συλλογικό όργανο είναι μοναδικό πανελλαδικά (όπως το Πειθαρχικό Συμβούλιο Μελών ΔΕΠ ΑΕΙ) και δεν μπορεί να σχηματίσει νόμιμη (αμερόληπτη) σύνθεση. Στην περίπτωση αυτή η υποχρέωση τήρησης της εξαίρεσης δεν μπορεί να ισχύσει για το λόγο ότι δεν προβλέπεται πανελλαδικά άλλο τέτοιο όργανο της διοίκησης, ο- πότε το συλλογικό όργανο συντίθεται από τα μέλη, για τα οποία συντρέχουν οι υπόνοιες μεροληψίας (ΣΕ 620, 1555/2004). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η αρχή της αμεροληψίας κάμπτεται διότι υπερισχύει η συνταγματική αρχή της συνέχειας της λειτουργίας της δημόσιας υπηρεσίας. δ) Στην περίπτωση του τριμελούς διοικητικού οργάνου για το οποίο δεν προβλέπονται αναπληρωματικά μέλη δεν είναι δυνατή η υποχρέωση τήρησης της εξαίρεσης. 7. Οι διαδικασίες εξαίρεσης του διοικητικού οργάνου Eίναι σκόπιμο και επιβεβλημένο να αντιμετωπίζεται έγκαιρα κάθε αμφιβολία για το αμερόληπτο της κρίσης του διοικητικού οργάνου ώστε να διασφαλίζεται το αδιάβλητο της απόφασής του και το κύρος της υπηρεσίας του. Το σύστημα της διασφάλισης αυτής που υιοθετείται από τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας περιλαμβάνει την ε- ξαίρεση του διοικητικού οργάνου που προκαλείται με πρωτοβουλία του ίδιου με την υ-

20 26 ΔIOIKHTIKH ENHMEPΩΣH ποβολή δήλωσής του, την εξαίρεση που προκαλείται με πρωτοβουλία κάθε ενδιαφερομένου με την υποβολή αίτησης εξαίρεσης και την εξαίρεση που διατάσσεται αυτεπάγγελτα από την προϊσταμένη αρχή ή το συλλογικό όργανο. Η δήλωση εξαίρεσης του ίδιου του οργάνου: Το άρθρο 7 παρ. 3 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας ορίζει ότι «Το όργανο ή το μέλος του συλλογικού οργάνου, εφόσον κρίνει ότι συντρέχει στο πρόσωπό του λόγος που επιβάλλει την αποχή του, οφείλει να το δηλώσει αμέσως στην προϊσταμένη αρχή ή στον προεδρεύοντα του συλλογικού οργάνου, αντιστοίχως, και να απέχει από οποιαδήποτε ενέργεια. Στις περιπτώσεις αυτές, η προϊσταμένη αρχή, ή το συλλογικό όργανο, αποφαίνεται το ταχύτερο δυνατόν». Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή το διοικητικό όργανο οφείλει σε κάθε περίπτωση που ασκεί οποιαδήποτε αρμοδιότητα να κρίνει το ίδιο εάν συντρέχει στο πρόσωπό του λόγος που επιβάλλει την εξαίρεσή του και εάν κρίνει ότι συντρέχει τέτοιος λόγος να τον δηλώσει αμέσως στην προϊσταμένη του αρχή εάν είναι μονομελές όργανο ή εάν είναι μέλος συλλογικού οργάνου στον πρόεδρο του συλλογικού οργάνου. Σε περίπτωση που τυχόν η δήλωση απευθυνθεί σε αναρμόδιο όργανο θα πρέπει αυτό να τη διαβιβάσει στο αρμόδιο όργανο σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.1 εδάφ. γ του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, όπως ισχύει.τέλος το διοικητικό όργανο που δηλώνει κώλυμα οφείλει να απέχει από οποιαδήποτε ε- νέργεια στη συγκεκριμένη υπόθεση για την οποία συντρέχει λόγος εξαίρεσης μέχρι να εκδοθεί η απόφαση επί της δήλωσης εξαίρεσής του. Όμως, όπως προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 14 παρ.10 εδάφ. γ του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας για τα συλλογικά όργανα και ισχύει με βάση πάγιο νομολογιακό κανόνα γενικά τόσο για τα συλλογικά όσο και για τα μονομελή όργανα, το μονομελές όργανο ή το μέλος συλλογικού οργάνου μπορεί να παραστεί ενώπιον του αποφασίζοντος επί της δήλωσής του οργάνου για να αναπτύξει τους λόγους εξαίρεσης, που το αφορούν, χωρίς βέβαια, να λάβει μέρος στη συζήτηση, αφού είναι πλέον τρίτος ως προς το όργανο και όχι μέλος του για τη συγκεκριμένη υπόθεση. Η προϊσταμένη αρχή ή το συλλογικό όργανο που αποφασίζει επί της δήλωσης εξαίρεσης του μονομελούς οργάνου ή του μέλους συλλογικού οργάνου οφείλει να αποφανθεί το ταχύτερο δυνατόν με ρητή και αιτιολογημένη σκέψη απορρίπτοντας ή δεχόμενο την εξαίρεση. Η αίτηση εξαίρεσης του ενδιαφερομένου: Με την παρ. 4 εδάφ. α του άρθρου 7 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας παρέχεται η δυνατότητα στους ενδιαφερομένους να υποβάλλουν αίτηση εξαίρεσης μονομελούς οργάνου ή μέλους συλλογικού οργάνου σε ό- λα τα στάδια της διαδικασίας έκδοσης μιας διοικητικής πράξης. Έτσι η αίτηση εξαίρεσης ενός γνωμοδοτικού οργάνου μπορεί να υποβληθεί είτε πριν αποφανθεί το όργανο είτε και μετά ενόψει έκδοσης της εκτελεστής διοικητικής πράξης. Η αίτηση εξαίρεσης πρέπει να είναι ορισμένη, δηλαδή να εκτίθενται κατά τρόπο σαφή και συγκεκριμένο οι λόγοι εξαίρεσης και να αναφέρονται τα στοιχεία στα οποία θεμελιώνονται οι προβαλλόμενοι ισχυρισμοί. Ο διοικούμενος πρέπει να αμφισβητήσει σοβαρά και με συγκεκριμένους ισχυρισμούς την αμεροληψία μέλους ενός συλλογικού οργάνου που έχει αρμοδιότητα να κρίνει την υπόθεσή του και να αναφέρει τα πραγματικά περιστατικά από τα οποία συνάγεται η ύπαρξη εχθρότητας. Σύμφωνα με τη νομολογία λόγος ακυρώσεως περί του ότι κακώς μετέσχε στο συμβούλιο πρόσωπο που είχε εχθρικότατες σχέσεις μετά του κριθέντος από το συμβούλιο είναι αόριστες εφόσον δεν αναφέρονται τα πραγματικά περιστατικά από τα οποία συνάγεται η ύπαρξη εχθρότητας και μάλιστα σε βαθμό που να δημιουργεί υπόνοιες μη αμερόληπτης κρίσης (ΣΕ /61). Επίσης λόγος εξαίρεσης περί μεροληψίας κοινοτικού συμβούλου, ο οποίος έχει