ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΕ CLUSTERS ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΩΝ ΚΛΑ ΩΝ

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Tοµέας Γ : Πολεοδοµίας - Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ Ι ΑΚΤΟΡΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ» ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΕ CLUSTERS ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΩΝ ΚΛΑ ΩΝ Γιάννης Γ. Φάλλας, PhDc ΑΠΘ

2 ΟΜΗ Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Γενική Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά clusters

3 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Cluster στο λεξικό Μάτσο (λουλούδια) Τσαµπί (σταφύλια) Συστάδα (δέντρων) Σύµπλεγµα (συµφώνων) Σµήνος (µελισσών) Συγκρότηµα (σπιτιών) Οµάδα (ανθρώπων)

4 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Cluster στο Internet

5 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο

6 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ CLUSTERS ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ;;;

7 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Σύνολο επιχειρήσεων µε γεωγραφική συγκέντρωση, που συνυπάρχουν µε:

8 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Επιστηµονικό ερευνητικό µηχανισµό συλλογής ή παραγωγής και διάδοσης γνώσης Χρηµατοδοτικούς και άλλους υποστηρικτικούς µηχανισµούς Πολιτική και κρατική / τοπική ή ξ

9 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Michael Cluster επιχειρήσεων Porter Competitive advantage of Nations

10 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Michael Porter s Diamond Model

11 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο

12 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Άλλα µοντέλα

13 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Alfred MARSHALL (1896): INDUSTRIAL DISTRICTS (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΣΥΝΟΙΚΙΕΣ) Μικρές επιχειρήσεις στην ίδια βιοµηχανία (κλάδο) υλοποιούν οικονοµίες κλίµακας εξωτερικές της επιχείρησης µέσα από τη γεωγραφική γειτνίαση

14 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο 1. παρέχουν εξειδικευµένο εργατικό δυναµικό 2. διευκολύνουν την ανάπτυξη εξειδικευµένων εισροών και υπηρεσιών 3. βοηθούν τις επιχειρήσεις να αξιοποιούν την «υπερχείλιση» (spill( spill-overs ) τεχνολογιών A. Marshall Οι βιοµηχανικές συνοικίες:

15 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο SCHUMPETER (1939): CLUSTERING OF IINOVATIONS Οι καινοτοµίες δεν είναι κατανεµηµένες ισότροπα στον χωρο-χρόνο, χρόνο, αλλά τείνουν να συγκεντρώνονται (clustering), γιατί οι επιχειρήσεις σταδιακά τείνουν να ακολουθούν τις επιτυχηµένες καινοτοµίες

16 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο ΤΡΙΤΗ ΙΤΑΛΙΑ (τέλη 70): Bagnasco (1977) Becattini (1975) Brusco (1982)

17 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Βιοµηχανικές συνοικίες στην Τρίτη Ιταλία : «συµπλέγµατα επιχειρήσεων στη Βορειοανατολική και την Κεντρική Ιταλία µε υψηλή επιτυχία λόγω συγκέντρωσης συσσωµάτωσης (agglomeration) agglomeration)»

18 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Άλλες παρεµφερείς έννοιες: Innovative milieux (GREMI Aydalot 1986) Learning regions (Florida 1995) Technology districts (Storper( 1992) New industrial spaces (Storper( & Scott 1988)

19 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Regional Innovation Networks (DeBresson & Amesse 1991, Freeman 1991) Regional Systems of Innovation (Cooke & Morgan 1994, Edqvist 1997) Growth Poles (Perroux( 1955)

20 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Triple Helix Model Σοβ. Ένωση, Λατινική Αµερική Τριπλή Έλικα: ΗΠΑ υναµική Αλληλεπίδραση Etzkovitz & Leydesdorff

21 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Silicon Valley (τέλη( 80 αρχές 90): -συγκέντρωση του 20% της παγκόσµιας βιοµηχανίας τεχνολογίας - µέσος µισθός = 1,5 µέσου µισθού ΗΠΑ Economist

22 Εννοιολογική προσέγγιση και ιστορικό υπόβαθρο Συγκέντρωση cluster γύρω από µια κύρια δραστηριότητα Πηγή: Cluster Policies Whitebook, IKED

23 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά CLUSTERS : ΤΟΠΟΙ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΟΣΗΣ ΓΝΩΣΗΣ, ΑΡΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ

24 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά ΕΥΗΜΕΡΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ

25 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά ΑΕΠ = f(ι)

26 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά ΑΕΠ = f(ι)

27 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά CLUSTERS vs ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ;;;

28 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Περιφερειακό συγκριτικό πλεονέκτηµα 1. ε µεταφέρεται (διαπροσωπικές και διεπιχειρησιακές σχέσεις) 2. εν αναπαράγεται (άρρητη γνώση) Foss, 1996

29 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Παγκοσµιοποίησ η Κωδικοποιηµέν η γνώση Clusters Άρρητη γνώση

30 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Η 1 H ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS GLOCAL = Global + Local

31 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Παγκοσµιοποίηση Clusters

32 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Τι προσφέρουν τα Clusters; -Συνεργασία και κατανοµή πληροφόρησης -Συνεργασία στην παραγωγή -Συνεργασία στην προβολή και προώθηση -Συνεργασία στην αγορά, µάθηση και χρήση νέων τεχνολογιών -Συνεργασία στην ανάπτυξη νέων προϊόντων -Συνεργασία σε θέµατα χρηµατοδότησης επιχειρηµατικών σχεδίων

33 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Επιχειρήσεις: : γιατί Clusters; -Εύκολη και άµεση πρόσβαση σε εξειδικευµένους προµηθευτές, υπηρεσίες και ανθρώπινο δυναµικό -Spill-overs πληροφόρησης και γνώσης -Ευελιξία και άµεση αντίδραση και αλλαγή λόγω υψηλής εξειδίκευσης -Ταχύτερη προσαρµογή στην καινοτοµία µέσα από τη µίµηση

34 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ CLUSTERS Γεωγραφική συγκέντρωση Εξειδίκευση Συµµετοχή πολλαπλών παραγόντων Ανταγωνισµός και συνεργασία Κρίσιµη µάζα Κύκλος ζωής Καινοτοµία

35 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ CLUSTERING (3C s) Κοινός τόπος αναφοράς (Commonality) Συγκέντρωση (Concentration) Συνδεσιµότητα (Connectivity)

36 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Χαρτογράφηση Clusters Χάρτης SPL Clusters Αγροτικών τροφίµων και Ηλεκτρικών / Ηλεκτρονικών (Γαλλία)

37 Γενική περιγραφή και χαρακτηριστικά Cluster επιχειρήσεων κεραµικής, Castellon, Ισπανία

38 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Μέγεθος Απασχόληση Ηλικία Κινητήρια δύναµη Εύρος Γεωγραφική εξάπλωση ιαδικασία δηµιουργίας Μηχανισµός µάθησης

39 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Μέγεθος Αριθµός επιχειρήσεων, ποικιλία ορισµών: Μικρά αν <100ΜΜΕ (Harvard Business School) Cluster >= 6 ΜΜΕ (ΥΠΑΝ, SPL(5), κλπ) Παγκόσµιος Μ.Ο. : 150 ΜΜΕ! (Van der Linde, Cluster Meta Study: 773 clusters παγκοσµίως)

40 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Απασχόληση Αριθµός απασχολουµένων, ποικιλία ορισµών: Μ.Ο. : εργαζόµενοι ανά Cluster, Silicon , Μουσικά όργανα στη Λορραίνη 50 (Cluster Meta Study) Ανταγωνιστικότητα Cluster = f(αρ. εργαζοµένων)!

41 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Ηλικία Cluster Μεγάλη ποικιλία λόγω τοπικών συνθηκών: Ευρώπη: µεγάλη ηλικία, ακόµη και >100 ετών! Υπόλοιπος κόσµος: νεαρότερες ηλικίες

42 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Κινητήρια ύναµη του Cluster Υφιστάµενοι τοπικοί παράγοντες (προσφορά) Εξειδικευµένη ζήτηση Πλαίσιο ανταγωνισµού Συνδεόµενες και υποστηρικτικές βιοµηχανίες Άλλοι (τύχη, κυβερνητική παρέµβαση, κλπ)

43 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Εύρος Cluster Οριζόντια εξάπλωση (κλάδοι παράλληλοι) Κάθετη διάρθρωση (ένας ή περισσότεροι κλάδοι της διαδικασίας παραγωγής)

44 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Γεωγραφική εξάπλωση του Cluster Αστικό Αγροτικό Τοπικό «Υπερτοπικό» / «υποεθνικό» Εθνικό ιεθνές

45 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS ιαδικασία δηµιουργίας του Cluster «Αυθόρµητο» ή «εκ των κάτω προς τα άνω» (bottom-up) «Τεχνητό» ή «εκ των άνω προς τα κάτω» (topdown)

46 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ CLUSTERS Παγκόσµια (κυρίως χώρες ΟΟΣΑ): Η.Π.Α. (Clusters Initiative, κλπ), Αυστραλία & Νέα Ζηλανδία (Cluster Navigators), Ινδία, Ο.Η.Ε. (microclusters), κ.ά. Ευρώπη: Ιταλία (Italian Districts Club), Γαλλία (innovative millieux), κ.ά. Ευρωπαϊκή Ένωση: Προγράµµατα RIS RITTS RTP RIS+, Καινοτόµες ράσεις ΕΤΠΑ

47 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Μηχανισµός µάθησης του Cluster Εµπειρική µάθηση (απρογραµµάτιστη απόκτηση εµπειρίας, µε δοκιµές λάθη) Μάθηση µε µίµηση (συλλογή γνώσης µε µίµηση, προσαρµογή νέας γνώσης) Μάθηση µε απόκτηση γνώσης (πρόσληψη γνώσης εκτός γνωστικού αντικειµένου outsourcing)

48 Κατηγορίες και παράγοντες επιτυχίας ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ CLUSTERS Σηµαντικότεροι Παρουσία λειτουργικών δικτύων και σχέσεων συνεργασίας Ισχυρή βάση καινοτοµίας Ε&ΤΑ Ισχυρή βάση τοπικών ικανοτήτων / δεξιοτήτων Επαρκείς φυσικές υποδοµές Παρουσία µεγάλων επιχειρήσεων Ισχυρή επιχειρηµατική συνείδηση Πρόσβαση σε πηγές χρηµατοδότησης Cluster Meta Study Σηµαντικότητ α

49 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster ΠΑΡΑ ΟΣΙΑΚΑ CLUSTERS ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ Αν και ενίοτε µπορούν να συνυπάρξουν Έννοιες αντιφατικές!

50 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Γιατί αντιφατικές; Ένα παραδοσιακό Cluster είναι ένα «Κλειστό σύστηµα» µε: «Βαθιά ριζωµένες» σχέσεις Εγκατεστηµένες νοοτροπίες Λογική ήσσονος προσπάθειας υσκολία «µάθησης» και αφοµοίωσης Γνωστικό υπόβαθρο µελών cluster

51 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Οι διαδικασίες µάθησης καθορίζουν τη συλλογική ικανότητα µιας περιοχής να αναβαθµίζει τη δυνατότητα των επιχειρήσεων να ανταποκρίνονται στις µακροοικονοµικές αλλαγές, αναπτύσσοντας νέα συγκριτικά πλεονεκτήµατα Michel de Bernardy

52 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Μηχανισµοί γνώσης και µάθησης σε καινοτόµες περιοχές Σχέσεις προµηθευτών πελατών και κατασκευαστών χρηστών εξοπλισµού Επίσηµες και ανεπίσηµες σχέσεις µεταξύ επιχειρήσεων σε κάποιους κλάδους Κινητικότητα εργαζοµένων µεταξύ επιχειρήσεων σε τοπικές αγορές υψηλής εξειδίκευσης Spin-offs νέων επιχειρήσεων από υφιστάµενες επιχειρήσεις, πανεπιστήµια και ερευνητικά ινστιτούτα Keeble & Wilkinson, Πανεπιστήµιο Cambridge

53 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Στάδια εµπέδωσης καινοτοµίας «Οικοδόµηση εµπιστοσύνης»: κοινές αξίες, νόρµες και τεχνική αντίληψη, για κοινοκτηµοσύνη γνώσης Άτοµα στην οµάδα µε διαφορετική συµπληρωµατική γνώση προσεγγίζουν και εξηγούν τις ιδέες τους για νέα προϊόντα, τεχνολογίες, κλπ Νέες έννοιες αναπτύσσονται στην οµάδα και συνδυάζονται µε τις υφιστάµενες παραγωγικές διαδικασίες Παράγεται το νέο προϊόν Keeble & Wilkinson, Πανεπιστήµιο Cambridge

54 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

55 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΙΑ Ι ΕΤΑΙ

56 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ «ΕΞΙΣΩΝΟΥΝ» ΤΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥΣ

57 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster ΜΙΑ ΑΠΌ ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΗΜΙΟΥΡΓΕΙ ΜΙΑ ΝΕΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

58 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΙΑ Ι ΕΤΑΙ

59 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ «ΕΞΙΣΩΝΟΥΝ» ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΤΟ ΕΠΙΠΕ Ο ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥΣ κ.ο.κ.

60 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Η 2 H ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΤΩΝ CLUSTERS Τα Clusters ανθούν όταν η πληροφορία ρέει ελεύθερα µεταξύ των επιχειρήσεων!!!

61 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster COO(M)PETITION = COOPERATION + COMPETITION

62 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Εξέταση παραγόντων επιτυχίας ως προς Clusters παραδοσιακών κλάδων Παρουσία λειτουργικών δικτύων και σχέσεων συνεργασίας ;;; Ισχυρή βάση καινοτοµίας Ε&ΤΑ ;;; Ισχυρή βάση τοπικών ικανοτήτων / δεξιοτήτων ;;; Επαρκείς φυσικές υποδοµές ;;; Παρουσία µεγάλων επιχειρήσεων ; Ισχυρή επιχειρηµατική συνείδηση ; Πρόσβαση σε πηγές χρηµατοδότησης Σηµαντικότητα

63 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Εξέταση ροών γνώσης και µάθησης σε Clusters παραδοσιακών κλάδων Σχέσεις προµηθευτών πελατών και κατασκευαστών χρηστών εξοπλισµού Μέτρια αλληλεπίδραση, µεταφορά δεδοµένων

64 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Εξέταση ροών γνώσης και µάθησης σε Clusters παραδοσιακών κλάδων Επίσηµες και ανεπίσηµες σχέσεις µεταξύ επιχειρήσεων σε κάποιους κλάδους Περιορισµένες έως ανύπαρκτες, πολύ µικρή µεταφορά πληροφόρησης

65 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Εξέταση ροών γνώσης και µάθησης σε Clusters παραδοσιακών κλάδων Κινητικότητα εργαζοµένων µεταξύ επιχειρήσεων σε τοπικές αγορές υψηλής εξειδίκευσης Μέτρια έως περιορισµένη, µικρή εξειδίκευση

66 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Εξέταση ροών γνώσης και µάθησης σε Clusters παραδοσιακών κλάδων Spin-offs νέων επιχειρήσεων από υφιστάµενες επιχειρήσεις, πανεπιστήµια και ερευνητικά ινστιτούτα Ελάχιστες έως ανύπαρκτες

67 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Στα παραδοσιακά clusters: Στήριξη Καινοτοµίας Στήριξη διαδικασίας δηµιουργίας,µεταφοράς και διάδοσης της γνώσης κυρίως µέσα από Εκπαιδευτικά ιδρύµατα & ερευνητικά ινστιτούτα

68 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster που οδηγεί σε Αύξηση συνεργασιών εργαστηρίων και δηµιουργία Spin-offs επιχειρήσεων ιευκόλυνση επίσηµων και ανεπίσηµων σχέσεων µεταξύ των επιχειρήσεων Αύξηση εξειδίκευσης τοπικής αγοράς Κινητικότητα εργαζοµένων µεταξύ επιχειρήσεων Βελτίωση σχέσεων προµηθευτών πελατών και κατασκευαστών χρηστών εξοπλισµού

69 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Στη συνέχεια: Εξειδικευµένη αναφορά από την εµπειρία σε cluster Ξύλου - Επίπλου

70 Λίγη τροφή: Βιβλιογραφία εφαρµογής πολιτικών clusters

71 Μηχανισµοί στήριξης καινοτοµίας σε παραδοσιακά cluster Σας ευχαριστώ! YouTube - formation of a star cluster