ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 2003 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Transcript

1 ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΟΜΑ Α Α Α.1 Να γράψετε στο τετράδιό σας τα ονόµατα των φιλοσόφων της Στήλης Α και δίπλα το γράµµα της θέσης που αποδίδεται στον καθένα από αυτούς από τη Στήλη Β. Στήλη Α Στήλη Β 1. Θαλής α. Η αρετή συνίσταται στη µεσότητα µεταξύ δύο ακροτήτων, µεταξύ µιας υπερβολής και µιας έλλειψης. 2. Αριστοτέλης β. Σε κάθε αισθητό πράγµα θα πρέπει να διακρίνουµε την υλική υπόστασή του από τις ποιότητές του. 3. Ντεκάρτ γ. Η ύπαρξη του κακού στη ζωή µας µπορεί να συµβάλει στην ηθική άσκησή µας. 4. Λοκ δ. Το κυρίαρχο στοιχείο της φύσης, από το οποίο δηµιουργήθηκαν τα πάντα, είναι ο αέρας. ε. Αρχή του κόσµου είναι το νερό. στ. Η διαδικασία της αλληλεπίδρασης σώµατος και ψυχής µέσω του «κωναρίου» συντελείται µε τη συνδροµή των ζωϊκών πνευµάτων. Μονάδες 8 Α.2 Να δώσετε το περιεχόµενο των ακολούθων όρων: οντολογία «ά πειρον» «θυµοειδές» «προτάσεις του πρέπει». Μονάδες 12 Α.3 Ποιος είναι ο ρόλος της υπερβατικολογικής συνείδησης για τη συγκρότηση της εµπειρίας κατά τον Καντ; Μονάδες 15 Α.4 Για ποιους λόγους ο Χιουµ απορρίπτει την ύπαρξη της πνευµατικής υπόστασης; Μονάδες 15 ΟΜΑ Α Β Β.1 Ποιες οντολογικές θέσεις του Αριστοτέλη αναφέρονται στο παρακάτω κείµενο και πώς οι θέσεις αυτές εκφράζουν τη διαφοροποίησή του από τη θεωρία των ιδεών του Πλάτωνα; "Το οντολογικώς πραγµατικό αντικείµενο του Πλάτωνα-οι ιδέες-δόθηκε από τον Αριστοτέλη υπό τον όρο της ουσίας. Σε άλλες περιστάσεις το αποκαλούσε µορφή, νοητή ουσία. Ενώ για τον Πλάτωνα η ουσία είναι στην πράξη ανεξάρτητη από τα επιµέρους αντικείµενα, στον Αριστοτέλη η ουσία είναι πραγµατική µόνον όταν εµπραγµατώνεται, δηλαδή 1

2 µόνον όταν πραγµατοποιείται µέσα στα φαινόµενα αντικείµενα και εκεί προσλαµβάνει κάποια µορφή αντιληπτή από την αισθητηριακή εµπειρία ( ) Για τον Αριστοτέλη, όλη η φύση προσπαθεί πάντοτε να πραγµατοποιήσει τον εαυτό της, να αναπτύξει τις δυνατότητές της σε πραγµατικότητες, να εµπραγµατώσει τις δυνατότητές της, όπως κάνει ο σπόρος του τριαντάφυλλου, όταν καταλήγει στην ωραιότητα του άνθους, ή όπως κάνει ο σπόρος του ανθρώπου από τη σύλληψή του µέχρι την πλήρη ά νθησή του σε ολοκληρωµένο άνθρωπο. Το κάθε πράγµα προσπαθεί να εµπραγµατώσει την ουσία του". Γ. Σαχακιάν, Ιστορία της Φιλοσοφίας, τ.α.µτφρ. Χρ. Μαλεβίτση, εκδ. Παρµενίδης, Αθήνα Μονάδες 25 Β.2 Να σχολιάσετε τις απόψεις του Επίκουρου για την ηδονή, που εκφράζονται στο παρακάτω απόσπασµα, και να τις συγκρίνετε µε εκείνες του Αντισθένη και του Αρίστιππου (χωρίς λεπτοµερή αναφορά στις θεωρίες τους). "Όταν λέµε ότι η ηδονή είναι ο σκοπός της ζωής, δεν εννοούµε τις ηδονές των ασώτων και εκείνες που βρίσκονται στην απόλαυση αλλά την απαλλαγή από τον πόνο του σώµατος και από την ταραχή του νου. Γιατί την ευχάριστη ζωή δεν την εξασφαλίζουν το πιοτό και τα αδιάκοπα ξεφαντώµατα, ούτε οι σεξουαλικές ηδονές, ούτε η απόλαυση των ψαριών και οι άλλες λιχουδιές του πλούσιου τραπεζιού, αλλά ο νηφάλιος στοχασµός που αναζητεί τις αιτίες για κάθε εκλογή και απόρριψη και αποµακρύνει τις δοξασίες που δηµιουργούν την πιο µεγάλη σύγχυση στο νου". Επικούρου, Επιστολή προς Μενοικέα, από Α.Α. LONG, Η ελληνιστική φιλοσοφία, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα Α.1 Θαλής ε Αριστοτέλης α Ντεκτάρτ στ Λοκ β ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΟΜΑ Α Α Μονάδες 25 Α.2 Οντολογία: Αποτελεί έναν από τους τρεις κύριους κλάδους της φιλοσοφίας. Ετυµολογικά η ονοµασία προέρχεται από τη λέξη «ον»,που στη φιλοσοφική γραµµατεία χρησιµοποιείται ως ένας γενικός, περιληπτικός όρος, προκειµένου να δηλωθεί η πραγµατικότητα, η οποία δικαιωµατικά βρίσκεται στο κέντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος των φιλοσόφων. Μέσω της οντολογίας, 2

3 οι φιλόσοφοι επιχειρούν να ανατρέψουν την καθιερωµένη αντίληψη για την πραγµατικότητα µε σκοπό να µας δείξουν το πώς αλλιώς θα µπορούσε να υπάρχει. Ά πειρον: Αποτελεί όρο που χρησιµοποίησε ο Αναξίµανδρος για να ερµηνεύσει το ζήτηµα της αρχής του κόσµου. Σύµφωνα µε τη θεωρία του το άπειρο είναι το πρωταρχικό στοιχείο για την αρχή του κόσµου και γι αυτό θα πρέπει να είναι ουδέτερο στο συµπαντικό αγώνα τον οποίο διεξάγουν τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, το νερό, η φωτιά, ο αέρας και η γη. Στη συνέχεια, το ά πειρο, που είναι αιώνιο και άχρονο, µεταµορφώνεται στα τέσσερα στοιχεία της φύσης, τα οποία, αλληλοεισδυόµενα µεταβάλλονται στα γνωστά µας όντα του κόσµου, για να επιστρέψουν, φθειρόµενα, σε εκείνο από το οποίο αρχικά προήλθαν κατά το πρέπον. Θυµοειδές: Αποτελεί ένα από τα τρία επίπεδα της τριµερούς διάκρισης της ψυχής του ανθρώπου κατά τον Πλάτωνα (τα άλλα δυο επίπεδα είναι το λογιστικό και το επιθυµητικό). Το θυµοειδές περικλείει τις βουλητικές ενέργειες του ανθρώπου. Οι άνθρωποι στους οποίους κυριαρχεί το θυµοειδές τµήµα της ψυχής τους ανήκουν στην κοινωνική τάξη των φυλάκων της ιδανικής πολιτείας του Πλάτωνα. Αντίστοιχα, οι νέοι που στην ψυχή τους πρωτεύουσα θέση κατέχει το θυµοειδές τµήµα της, είναι ικανοί να διδαχθούν τα µαθηµατικά και τις άλλες επιστήµες και έτσι µε τον τρόπο αυτό θα καταστούν ικανοί, µετά την αποφοίτησή τους, να ασχοληθούν µε την εύρυθµη λειτουργία και την ασφάλεια της πολιτείας. Αυτή είναι και η αποστολή που ως φύλακες οφείλουν να φέρουν σε πέρας. Προτάσεις του πρέπει: Οι προτάσεις του πρέπει δεν αποσκοπούν σε περιγραφές, αλλά σε αξιολογήσεις προσώπων, πραγµάτων, πράξεων, καταστάσεων, γεγονότων κτλ., οι οποίες από τη φύση τους δεν µπορούν να προσλάβουν καµιά τιµή αλήθειας, δεν µπορούν δηλαδή να είναι ούτε αληθείς ούτε ψευδείς. ( εκτή η αναφορά των παραδειγµάτων του σχολικού βιβλίου ή και άλλων. Επίσης, δεκτή η αναφορά στην φυσιοκρατική πλάνη που περιέπεσε ο Τόµας Χοµπς). Α.3. «Ο Χιούµ προτρέποντάς µας έναν τρόπο που να δικαιολογεί την ύπαρξή της». Σελίδες σχολικό βιβλίο. Α.4. «Σε όλους µας λίγο πολύ ένας εχέφρων άνθρωπος δεν πιστεύει στην ύπαρξή τους». Σελίδες σχολικό βιβλίο. ΟΜΑ Α Β Β.1. Το παράθεµα αναφέρεται στις διαφορές των φιλοσοφικών θεωριών του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. 3

4 Οντολογικές θέσεις του Αριστοτέλη Η αληθινή πραγµατικότητα είναι ενσωµατωµένη στα πράγµατα που παρατηρούµε γύρω µας µε τις αισθήσεις µας. Η ουσία αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό ενός πράγµατος το «τόδε τι» και εµπεριέχεται στα πράγµατα ή στα αντικείµενα που παρατηρούµε γύρω µας µε την αισθητηριακή εµπειρία µας. Η δηµιουργία και ολοκλήρωση (τελείωση) ενός όντος είναι η γνώση του σκοπού για τον οποίο δηµιουργήθηκε, η εντελέχεια µέσω της οποίας, το αντικείµενο αποκτά υπόσταση (µορφή) έτσι ώστε να αναπτύξει τις δυνατότητές του σε πραγµατικότητες, δηλαδή τη µετατροπή του «δυνάµει ον» σε «ενέργεια ον», π.χ. στη φύση το καθετί έχει έναν σκοπό στην προσπάθειά του να εµπραγµατώσει την ουσία του όπως συµβαίνει µε τους σπόρους των ανθών. Αντίστοιχες θέσεις (διαφορές) Πλάτωνα Ο κόσµος διακρίνεται στο επίπεδο των αισθητών πραγµάτων και στην περιοχή των ιδεών. Οι ιδέες αποτελούν σταθερές και αµετάβλητες οντότητες ενώ τα αισθητά πράγµατα είναι απεικάσµατα αντίγραφα (είδωλα) των ιδεών. Συνεπώς, η αληθινή πραγµατικότητα τοποθετείται στον κόσµο των ιδεών και όχι στο χώρο των αισθήσεων (είναι ανεξάρτητη από την ύλη). Ο Πλάτωνας πιστεύει ότι οι ά νθρωποι περιορίζονται στον κόσµο των αισθητών πραγµάτων επειδή αγνοούν την ύπαρξη των ιδεών, τα «όντως όντα». Γι αυτό µπερδεύονται και χάνονται µέσα στις µεταβολές και τις αλλοιώσεις στις οποίες υπόκεινται τα αισθητά πράγµατα. Μόνη διέξοδος είναι η στροφή προς τις ιδέες και η ρύθµιση της συµπεριφοράς και της σκέψης τους σύµφωνα µ αυτές προκειµένου να γνωρίσουν την αλήθεια. Το έργο αυτό είναι θέµα διαπαιδαγώγησης καθοδήγησης του ανθρώπου προς την απόκτηση της γνώσης µέσω της ανάµνησης και το οποίο φέρνει εις πέρας ο φιλόσοφος (κάτοχος ιδεών) στην ιδανική πολιτεία του. Σύγκριση: Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο Αριστοτέλης ως εµπειριστής και ρεαλιστής θεωρεί ότι η γνώση είναι αποτέλεσµα της εµπειρίας (βρίσκεται µέσα στη φύση) και εξαρτάται από το σκοπό του κάθε πράγµατος. Αντίθετα ο Πλάτωνας, ως ιδεαλιστής θεωρεί ότι η κατάκτηση της γνώσης αλήθειας προσεγγίζεται µόνο από το νου µας, όταν αυτός αποδεσµευθεί από τα δεδοµένα της εµπειρίας και την πλάνη στην οποία έχει περιέλθει. Τότε θα γνωρίσει την αλήθεια, τα πραγµατικά όντα τις ιδέες που βρίσκονται κάπου στον ουρανό. 4

5 Β.2. Σχολιασµός των απόψεων του Επίκουρου - Κατά τον Επίκουρο η ηδονή δεν εξαρτάται από την ένταση αλλά από την ποιότητά της. ηλαδή, δεν έχει σχέση µε τις απολαύσεις του σώµατος και τον άσωτο βίο, αλλά µε την ηρεµία και την παθητική κατάσταση του εαυτού µας. Αυτού του είδους η ηδονή ονοµάζεται «καταστηµατική ηδονή». - Η καταστηµατική ηδονή απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον πόνο και την ταραχή του νου, τον οδηγεί στο νηφάλιο στοχασµό και τον βοηθά να απορρίψει τις δοξασίες που του δηµιουργούν την πιο µεγάλη σύγχυση. Αυτό σηµαίνει, κατά τον Επίκουρο, ότι η καταστηµατική ηδονή τον φέρνει κοντά στην ευτυχία και τον αποµακρύνει από τις αρνητικές συνέπειες που µπορεί να επιφέρει η αλόγιστη κάρπωση των ηδονών (κατά κίνησιν ηδονές). - Σύµφωνα µε τον Επίκουρο, εκείνο που χρειάζεται τελικά κανείς για να γίνει ευτυχισµένος είναι να αποβάλει από µέσα του την ιδέα της ριψοκίνδυνης ευτυχίας που συνεπάγεται ο παράφορος χαρακτήρας των κατά κίνησιν ηδονών και να βασιστεί στη βεβαιότητα που υπαγορεύει η µετρηµένη φύση των καταστηµατικών ηδονών. Σύγκριση των απόψεων του Επίκουρου και του Αντισθένη - Ο Αντισθένης, ως εισηγητής της θεωρίας του κυνισµού, αντίθετα από τον εκπρόσωπο του ηδονισµού Επίκουρο, πιστεύει ότι σκοπός της ζωής και ολοκλήρωση της ευτυχίας ενός ανθρώπου είναι η αρετή. Αυτή, όµως, επιτυγχάνεται µε την αποµάκρυνση αποδέσµευση του ανθρώπου από τις επιθυµίες, τα πάθη και τη διάθεσή του για κάρπωση των ηδονών και την υιοθέτηση ενός προτύπου ζωής βασισµένου στον πόνο, τον αγώνα και τις στερήσεις. Σύγκριση των απόψεων του Επίκουρου και του Αριστίππου - Συγκεκριµένα ο Αρίστιππος διακηρύσσει την επιδίωξη των ηδονών µε κάθε τρόπο. Οι ηδονές όµως θα πρέπει να επιλέγονται µε βάση το χρόνο εκδήλωσής τους και την έντασή τους. ηλαδή θα πρέπει να επιδιώκονται οι ηδονές που τοποθετούνται χρονικά στο παρόν και προσφέρουν τη µεγαλύτερη δυνατή απόλαυση. - Αντίθετα προς ό,τι ισχυρίστηκε ο Αρίστιππος, ο Επίκουρος πιστεύει ότι δεν πρέπει να επιδιώκουν µε κάθε ηδονή αλλά να παρακάµπτουµε αυτές που συνεπάγονται περισσότερα δυσάρεστα αποτελέσµατα. Επιπλέον, δεν πρέπει να αποφεύγουµε τον πόνο όταν αυτός µακροπρόθεσµα θα οδηγήσει στην κάρπωση µιας µεγαλύτερης ηδονής. 5