Ο Ρ Ο Λ Ο Σ ΚΑΙ Η Ε Π ΙΔ Ρ Α Σ Η ΤΩ Ν Ε Μ Π Ο Ρ ΙΚ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ω Ν Σ ΤΗ Ν Α Ν Α Π ΤΥ ΞΗ ΤΟ Υ Λ ΙΑ Ν ΙΚ Ο Υ Ε Μ Π Ο Ρ ΙΟ Υ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜ ΙΑΣ ΤΜΗΜ Α ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Ο Ρ Ο Λ Ο Σ ΚΑΙ Η Ε Π ΙΔ Ρ Α Σ Η ΤΩ Ν Ε Μ Π Ο Ρ ΙΚ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ω Ν Σ ΤΗ Ν Α Ν Α Π ΤΥ ΞΗ ΤΟ Υ Λ ΙΑ Ν ΙΚ Ο Υ Ε Μ Π Ο Ρ ΙΟ Υ Τσαλός Μάριος ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 ΕΡΡΡΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Αναστάσιος Τσολάκης Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Πίνακας Περιεχομένων Πρόλογος 07 1 Κεφάλαιο 1 : Το λιανικό εμπόριο στην Ελλάδα Η εικόνα του λιανικού εμπορίου βάσει πωλήσεων και κερδοφορίας Δείκτες κερδοφορίας και αποδοτικότητας Κερδοφορία εταιρειών εισηγμένων στο χρηματιστήριο Εξελίξεις στους επιμέρους κλάδους του λιανικού εμπορίου Εξωτερικές επιδράσεις και προοπτικές Διεθνείς τάσεις του λιανικού εμπορίου Τάσεις και προοπτικές του ελληνικού λιανικού εμπορίου 19 2 Κεφάλαιο 2: Τα εμπορικά κέντρα Ο όρος εμπορικό κέντρο Ιστορική αναδρομή των εμπορικών κέντρων Στην Αμερική Στην Ευρώπη Τα είδη των εμπορικών κέντρων Στην Αμερική (3 είδη με βάση τη διαμόρφωση του χώρου) Στην Ευρώπη (11 είδη που χωρίζονται σε 2 κατηγορίες) Εμπορικά κέντρα στην Ελλάδα Προβλέψεις Αποθέματα ενοικιαζόμενων χώρων Σχέδια Ολυμπιακά ακίνητα Στη Θεσσαλονίκη και στην επαρχία Επενδυτές ακινήτων Υπεραξίες 57 3 Κεφάλαιο 3: Οι επιδράσεις των εμπορικών κέντρων Στα «μικρά» μαγαζιά Στον καταναλωτή 63 4 Κεφάλαιο 4: Μεθοδολογία έρευνας Το ερευνητικό πρόβλημα και οι στόχοι της έρευνας 67 Σελ. 2 από 122

3 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου 4.2 Το σχέδιο της έρευνας Η μέθοδος συλλογής στοιχείων Ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου Διαδικασία δειγματοληψίας και συλλογή πρωτογενών στοιχείων Διαδικασία ανάλυσης των πρωτογενών στοιχείων 73 5 Κεφάλαιο 5: Διαγράμματα και αποτελέσματα Τα εμπορικά κέντρα και το προφίλ των επισκεπτών τους Τα εμπορικά κέντρα και η γενική εικόνα που σχηματίζει ο επισκέπτης Τα εμπορικά κέντρα και ο βαθμός ικανοποίησης των καταναλωτών Τα εμπορικά κέντρα και η επισκεψιμότητα των καταναλωτών Κεφάλαιο 6: Συμπεράσματα Προβλήματα και μελλοντική έρευνα 112 Βιβλιογραφία 114 Παράρτημα Σελ. 3 από 122

4 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Περιεχόμενα πινάκων Πίνακας 1: Εξέλιξη Πωλήσεων Πίνακας 2: Εξέλιξη Κερδών προ Φόρων Πίνακας-Διάγραμμα 3: Κατανομή Μεριδίων Αγοράς Εξέλιξη Συνολικών Κερδών 11 Πίνακας-Διάγραμμα 4: Κατάταξη Κλάδων Λιανικού Εμπορίου 12 Πίνακας 5: Συγκέντρωση Κλάδων Λιανικού Εμπορίου με βάση τις Πωλήσεις 13 Πίνακας-Διάγραμμα 6: Προστιθέμενη Αξία Κλάδων Λιανικού Εμπορίου 13 Πίνακας 7: Εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας 14 Πίνακας 8: Εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας 14 Πίνακας-Διάγραμμα 9: Σύγκριση κερδοφορίας εισηγμένων εταιρειών - αντιστοίχων κλάδων Πίνακας-Διάγραμμα 10: Ανάπτυξη των ευρωπαϊκών αγοραστικών κέντρων 30 Πίνακας 11 : Συνολική έκταση των αγοραστικών κέντρων - δείκτης GLA (Million m2) Πίνακας12: Εμβαδόν (m2) των αγοραστικών κέντρων ανά 1000 κατοίκους - Ιανουάριος 2005 Πίνακας 13: Βαθμός δυσκολίας / χώρα στην οικοδόμηση αγοραστικών κέντρων σε αστικά κέντρα Πίνακας 14: Διεθνή πρότυπα για τα Ευρωπαϊκά Αγοραστικά κέντρα 40 Πίνακας 15: Διαχρονική εξέλιξη - Οικονομικοί δείκτες 42 Πίνακας 16: Κατά Κεφαλή Κατανάλωση 43 Πίνακας 17: Αύξηση Λιανικών Πωλήσεων 43 Πίνακας 18: Εμπορικά Κέντρα υπό κατασκευή Σελ. 4 από 122

5 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Περιεχόμενα διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Φύλλο 75 Διάγραμμα 2: Ηλικιακή ομάδα 76 Διάγραμμα 3: Οικογενειακή κατάσταση 77 Διάγραμμα 4: Γραμματικές γνώσεις 78 Διάγραμμα 5: Βασικός σκοπός επίσκεψης σε εμπορικό κέντρο 79 Διάγραμμα 6: Μηνιαίο εισόδημα 80 Διάγραμμα 7: Χρήματα που ξοδεύονται στα Εμπορικά Κέντρα 81 Διάγραμμα 8: Χρήματα που ξοδεύονται στην αγορά 82 Διάγραμμα 9: Χρόνος που αφιερώνεται στο Εμπορικό Κέντρο 83 Διάγραμμα 10: Χρόνος που αφιερώνεται στην αγορά 84 Διάγραμμα 11: Επισκεψιμότητα στο Εμπορικό Κέντρο 86 Διάγραμμα 12: Μεγαλύτερη ικανοποίηση 87 Διάγραμμα 13: Η πρόσβαση με τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς είναι εύκολη 89 Διάγραμμα 14: Εύρεση χώρου στάθμευσης 90 Διάγραμμα 15: Η καθαριότητα του Εμπορικού Κέντρου είναι βασικό χαρακτηριστικό του Διάγραμμα 16: Ύπαρξη ικανοποιητικού αριθμού μηχανημάτων τραπεζικών συναλλαγών Διάγραμμα 17: Ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας καταστημάτων 93 Διάγραμμα 18: Εξυπηρετικότητα του ωραρίου λειτουργίας 94 Διάγραμμα 19: Η Πρόσβαση για ΑΜΕΑ είναι ικανοποιητική 95 Διάγραμμα 20: Ύπαρξη ικανοποιητικού αριθμού θέσεων στάθμευσης για 96 ΑΜΕΑ Διάγραμμα 21: Ύπαρξη ειδικά διαμορφωμένων τουαλετών για ΑΜΕΑ 97 Διάγραμμα 22: Ύπαρξη ειδικά διαμορφωμένων χώρων (παιδότοποι) για μικρά παιδιά 99 Σελ. 5 από 122

6 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Διάγραμμα 23: Θεωρώ ότι μου προσφέρει μέγιστη ικανοποίηση 101 Διάγραμμα 24: Θεωρώ ότι είναι το καλύτερο που έχω επισκεφθεί 102 Διάγραμμα 25: Θεωρώ ότι έχει περιθώρια βελτίωσης 103 Διάγραμμα 26: Έχω την πρόθεση να επισκέπτομαι και στο μέλλον το συγκεκριμένο Εμπορικό Κέντρο Διάγραμμα 27: Σπάνια σκέφτομαι να επισκεφθώ κάποιο άλλο Εμπορικό Κέντρο Διάγραμμα 28: Θα προτείνω σε φίλους-συγγενείς να επισκεφθούν το συγκεκριμένο Εμπορικό Κέντρο Διάγραμμα 29: Περισσότερο επισκέπτομαι έναν Εμπορικό Κέντρο παρά κάποιον εμπορικό δρόμο Διάγραμμα 30: Σε περιόδους γιορτών( Χρισ/να - Πάσχα ) Προτιμώ το Εμπορικό Κέντρο παρά κάποιον εμπορικό δρόμο Σελ. 6 από 122

7 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Πρόλογος Το θέμα με το οποίο ασχολείται η παρούσα έρευνα, είναι ο ρόλος και οι επιδράσεις των εμπορικών κέντρων στην ανάπτυξη του λιανικού εμπορίου. Ο βασικός σκοπός της μελέτης είναι να προσεγγίσει τόσο το λιανικό εμπόριο, όσο και τα εμπορικά κέντρα, ξεχωριστά το καθένα αρχικά και να δείξει τη μεταξύ τους αλληλεπίδραση. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται η εισαγωγή στο λιανικό εμπόριο. Εξετάζετε η πορεία του ελληνικού λιανικού εμπορίου βάσει πωλήσεων και κερδοφορίας, παρουσιάζονται οι εξελίξεις στους επιμέρους κλάδους, καταγράφονται οι διεθνείς τάσεις και οι προοπτικές, και σημειώνονται οι τάσεις και οι προοπτικές που έχει το ελληνικό λιανικό εμπόριο. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται τα εμπορικά κέντρα. Δίνεται η ορολογία του εμπορικού κέντρου και γίνεται μια αναλυτική αναφορά γύρω από αυτό. Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια ιστορική αναδρομή των εμπορικών κέντρων στην Αμερική και στην Ευρώπη. Ακολουθούν τα είδη των εμπορικών κέντρων αρχικά για την Αμερική και στη συνέχεια για την Ευρώπη. Μετά γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν τα εμπορικά κέντρα της Ελλάδας και ακολουθούν οι προβλέψεις και τα σχέδια για το μέλλον. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστούν οι επιδράσεις των εμπορικών κέντρων στο λιανικό εμπόριο. Αυτή η προσπάθεια εστιάζει σε δύο βασικός συντελεστές του λιανικού εμπορίου. Στα καταστήματα και στον καταναλωτή. Αρχικά λοιπόν παρουσιάζονται οι Σελ. 7 από 122

8 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών επιδράσεις στα λεγόμενα «μικρά» μαγαζιά και μετά οι επιδράσεις στον καταναλωτή. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση της μεθοδολογίας της έρευνας. Παρουσιάζεται το ερευνητικό πρόβλημα και οι στόχοι της έρευνας, το σχέδιο της έρευνας, η μέθοδος συλλογής των στοιχείων, ο σχεδιασμός του ερωτηματολογίου, η διαδικασία δειγματοληψίας, η συλλογή και ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των διαγραμμάτων και των αποτελεσμάτων της έρευνας. Τέλος, στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την έρευνα, ορισμένα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκειά της και καθορίζονται ορισμένες κατευθύνσεις που ίσως φανούν χρήσιμες σε πιθανές μελλοντικές ερευνητικές προσπάθειες. Σελ. 8 από 122

9 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΤΟ ΛΙΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο ανταγωνισμός στο λιανεμπόριο «αγριεύει», με τις μεγάλες εγχώριες αλυσίδες να διευρύνουν συνεχώς την παρουσία τους και μερικά από τα πιο γερά πολυεθνικά ονόματα να «πολιορκούν» την ελληνική αγορά. Οι θεσμικές αλλαγές σε ότι αφορά στη λειτουργία του εγχώριου λιανεμπορίου, πέραν του πολυσυζητημένου ωραρίου, αλλά και οι επιχειρηματικές κινήσεις των εγχώριων και διεθνών παραγόντων επιφέρουν σαρωτικές αλλαγές στην υφιστάμενη διάρθρωση της λιανικήςαγοράς. Από τη μία πλευρά η οργάνωση διαφόρων κλάδων του εμπορίου και η προσαρμογή τους σε σύγχρονα λιανικά μοντέλα οδηγούν σε συγκέντρωση μεριδίων, ενώ από την άλλη η ενεργοποίηση επιχειρηματικών σχημάτων και οι επενδύσεις ξένων ομίλων στην ελληνική αγορά εντείνουν τον ανταγωνισμό. Οι μεγάλες λιανικές επενδύσεις στον τομέα των πολυκαταστημάτων και των εμπορικών κέντρων πρωτοστατούν αλλάζοντας τη διάρθρωση της αγοράς ακόμη και τις εμπορικές πιάτσες, ενώ συγκεντρώνουν διάσπαρτα μερίδια μικρομεσαίων ή μικρών εταιριών. Ήδη στην ευρύτερη αγορά οικιακών ειδών η παρουσία και τα μερίδια των μεγάλων αλυσίδων ενισχύονται χρόνο με το χρόνο αξιοποιώντας και τη στροφή των καταναλωτών προς φθηνότερα προϊόντα. Η επιτυχημένη είσοδος στην ελληνική αγορά των ΙΚΕΑ κατέδειξε τα μεγάλα ακόμη περιθώρια συγκέντρωσης με αποτέλεσμα να υπάρχει νέο κύμα επενδύσεων. Τεράστια περιθώρια συγκέντρωσης διαθέτει η ευρύτερη αγορά προϊόντων αναψυχής. Η είσοδος στην ελληνική αγορά της γαλλικής αλυσίδας Fnac (μέσω μεικτής εταιρίας με τον όμιλο Μαρινόπουλου) αποτελεί το πρώτο ουσιαστικά εγχείρημα συγκέντρωσης μιας ιδιαίτερα μεγάλης αγοράς. Σελ. 9 από 122

10 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Αντίστοιχες επενδύσεις πραγματοποιούν και οι ελληνικές αλυσίδες όπως η Multirama η οποία ελέγχεται από τον επιχειρηματία Π. Γερμανό. Το στελεχιακό δυναμικό της Multirama έχει ενισχυθεί από στελέχη που ήρθαν απευθείας από τη γαλλική FNAC και το πρώτο νέου τύπου κατάστημα της αλυσίδας Public άνοιξε στο εμπορικό κέντρο της Lamda Development στην Θεσσαλονίκη. Στην λιανική ένδυσης η αγορά δείχνει να συγκεντρώνεται στις οργανωμένες αγορές και βεβαίως στα πολυκαταστήματα και τα εμπορικά κέντρα, ενώ στη χονδρική ένδυσης οι μεγάλοι όμιλοι επιχειρούν να συγκεντρώσουν αντιπροσωπεύσεις ενισχύοντας τα μερίδια τους σε μια αγορά που διαθέτει ακόμη ισχυρά περιθώρια συγκέντρωσης. 1.1 Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΒΑΣΕΙ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ Ακολουθώντας τους υψηλούς αναπτυξιακούς ρυθμούς της ελληνικής οικονομίας, η εικόνα του λιανικού εμπορίου παρουσιάζεται βελτιωμένη το Μετά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η αγορά μεταβαίνοντας από το 2004 στο 2005, με την αντίστοιχη επιβράδυνση στο ρυθμό αύξησης των πωλήσεων, από 12,6% το 2004 σε 3,1% το 2005, και τη μείωση της κερδοφορίας κατά 37,6% το 2005, η αύξηση το 2006 κατά 5,6% για τις πωλήσεις και 50,6% για τα κέρδη προ φόρων, αποτελούν σημάδια ανάκαμψης. Ο κλάδος των βϋρθγ-ησγκθί εξακολουθεί να είναι ο πιο ανεπτυγμένος κλάδος του λιανεμπορίου με μερίδιο 50,7% επί του συνόλου των πωλήσεων, διατηρώντας παράλληλα μεγάλη απόσταση από τον κλάδο της εμπορίας αυτοκινήτων, ο οποίος κατέχει το 16,8%, και της ένδυσης- υπόδησης με μερίδιο αγοράς 11,8%. Πίνακας 1: Εξέλιξη Πωλήσεων ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΛΑΔΟΣ ( '000) Supermarkets Ηλεκτρικά Είδη Ηλεκτρονικά Είδη Εμπορία Αυτοκινήτων Ένδυση - Υπόδηση Γρήγορη Εστίαση Multiretailers ΣΥΝΟΛΟ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ ttS&

11 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Πίνακας 2: Εξέλιξη Κερδών προ Φόρων ΚΕΡΔΗ ΠΡΟ ΦΟΡΩΝ ΚΛΑΔΟΣ ( '000) Supermarkets Ηλεκτρικά Είδη (2.894) (96.724) (55.432) Ηλεκτρονικά Είδη Εμπορία Αυτοκινήτων (7.243) Ένδυση - Υπόδηση Γρήγορη Εστίαση (14.723) (18.148) (10.418) Multiretailers ΣΥΝΟΛΟ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Η μεγάλη αύξηση της συνολικής κερδοφορίας ήταν φυσικό επακόλουθο της αυξημένης κερδοφορίας σε όλους τους επιμέρους κλάδους του λιανικού εμπορίου, με εξαίρεση αυτόν της εμπορίας αυτοκινήτων, που για πρώτη φορά παρουσίασε ζημίες, έπειτα ωστόσο από μια γενικά καθοδική πορεία τα τελευταία τρία χρόνια. Στον αντίποδα βρίσκονται οι κλάδοι των ηλεκτρονικών ειδών και των ηυιϋγθΐβΐιθγβ, επιβεβαιώνοντας τη γενικότερη στροφή του καταναλωτικού ενδιαφέροντος στα μεγάλα καταστήματα με ποικιλία ειδών. Πίνακας-Διάνραιΐίΐα 3: Κατανομή Μεριδίων Αγοράς Εξέλιξη Συνολικών Κερδών Σελ. 11 από 122

12 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Ο κλάδος των supermarket, παρά το συγκριτικά μεγαλύτερο μέγεθος του, δεν φαίνεται να ξεπερνάει σε επίδοση τους υπολοίπους. Ωστόσο, το 2006 τοποθετήθηκε καλύτερα σε σχέση με το Τη θέση τους σταδιακά βελτιώνουν οι κλάδοι της ένδυσης-υπόδησης και των ηλεκτρικών ειδών. Η απόδοση των multiretailers σταθερά κατατάσσεται ανάμεσα στις υψηλότερες. Ο κλάδος των ηλεκτρικών ειδών καθώς και αυτός της γρήγορης εστίασης εμφανίζουν ανοδικές τάσεις στην κατάταξη, παραμένοντας ωστόσο σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Πίνακασ-Διάνραιΐίΐα 4: Κατάταξη Κλάδων Λιανικού Εμπορίου Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Σελ. 12 από 122

13 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Παρά την όξυνση του ανταγωνισμού, με την ολοένα και μεγαλύτερη διείσδυση των ξένων ισχυρών αλυσίδων, καθώς και τις προβλέψεις για περαιτέρω συγκέντρωση μεριδίων, οι αλλαγές που παρατηρήθηκαν στη συγκέντρωση των επιμέρους κλάδων κινήθηκαν στα αναμενόμενα πλαίσια σε σχέση με το nivakac 5: Συγκέντρωση Κλάδων Λιανικού Εμπορίου με βάση tic Πωλήσεις ΚΛΑΔΟΣ Μερίδο Αγοράς των 5 Μεγαλύτερων Εταιρειών Μερίδο Αγοράς των 15 Μεγαλύτερων Εταιρειών Supermarkets 55,3% 54,6% 87,1% 86,7% Ηλεκτρικά Είδη 65,6% 79,0% 93,2% 95,9% Ηλεκτρονικά Είδη 93,2% 91,6% 99,5% 99,5% Εμπορία Αυτοκινήτων 18,9% 19,7% 39,4% 38,1% Ένδυση - Υπόδηση 23,8% 26,6% 45,3% 47,0% Γρήγορη Εστίαση 94,7% 93,1% - - Multiretailers 80,7% 80,7% 94,5% 94,1% Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: l<antor Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Η προστιθέμενη αξία του λιανικού εμπορίου έχει αυξηθεί, εξακολουθώντας, όμως, από το 2005 να είναι αρνητική στο σύνολο της. Με εξαίρεση τον κλάδο των ηυι1ΐγθΐ8ΐιθγβ, ο οποίος προσθέτει αξία τα τρία τελευταία χρόνια, και των ηλεκτρονικών ειδών, που εμφάνισε θετική προστιθέμενη αξία το 2006, όλοι οι υπόλοιπο κλάδοι την περασμένη χρονιά παρουσίασαν αρνητικά αποτελέσματα. Γενικά, όμως, η εικόνα όσων κλάδων φαίνεται να καταστρέφουν αξία είναι συγκριτικά καλύτερη σε σχέση με το Μόνο η εικόνα του κλάδου της εμπορίας αυτοκινήτων σταδιακά επιδεινώνεται. Σελ. 13 από 122

14 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Πίνακας-Διάνραμμα 6: Προστιθέμενη Αξία Κλάδων Λιανικού Εμπορίου Είδη Αυτοκινήτων Υπόδηση Εστίαση ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. 1.2 ΔΕΙΚΤΕΣ ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Ακολουθώντας τη γενικότερα βελτιωμένη εικόνα του λιανικού εμπορίου το 2006, το μεικτό περιθώριο κέρδους παρέμεινε σε σταθερά επίπεδα, ενώ το λειτουργικό περιθώριο κέρδους παρουσιάζεται διπλασιασμένο σε σχέση με το 2005, υποδηλώνοντας βελτίωση στην οργάνωση και την καλύτερη εκμετάλλευση των οικονομιών κλίμακας του λιανικού εμπορίου στο σύνολο του. niygkgc 7: Εξέλιξη δεικτών κερδοφορίας ΜΕΙΚΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΑΘΑΡΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΚΛΑΔΟΣ ΚΕΡΔΟΥΣ ΚΕΡΔΟΥΣ ΚΕΡΔΟΥΣ Supermarkets 19,8% 19,6% 1,7% 1,4% 1,7% 1,4% Ηλεκτρικά Είδη 14,8% 15,9% (5,8%) (16,4%) (4,7%) (8,4%) Ηλεκτρονικά Είδη 14,0% 15,9% 6,9% 4,8% 6,8% 4,9% Εμπορία Αυτοκινήτων 11,1% 11,6% (0,4%) 0,2% (0,2%) 0,5% Ένδυση - Υπόδηση 43,7% 42,7% 7,4% 6,4% 7,6% 6,5% Γρήγορη Εστίαση 53,1% 51,2% (7,6%) (14,3%) (9,5%) (18,4%) Multi retailers 38,4% 38,0% 9,5% 9,3% 10,1% 9,4% ΣΥΝΟΛΟ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 21,2% 21,1% 2,2% 1,1% 2,4% 1,7% Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. Σελ. 14 από 122

15 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Η εξέλιξη των δεικτών αποδοτικότητας ενισχύει τις θετικές εκτιμήσεις για την ουσιαστική ανάκαμψη του λιανεμπορίου στο σύνολο του, καθώς και για περαιτέρω μελλοντική ανάπτυξη. Πίνακας 8: Εξέλιξη δεικτών αποδοτικότητας ΚΛΑΔΟΣ ROE ROA Supermarkets 14,8% 13,0% 3,7% 3,2% Ηλεκτρικά Είδη 2.016,5% (178,9%) (6,8%) (11,0%) Ηλεκτρονικά Είδη 21,1% 14,9% 12,7% 7,3% Εμπορία Αυτοκινήτων (2,3%) 5,1% (0,4%) 0,9% Ένδυση - Υπόδηση 24,1% 19,7% 6,8% 5,6% Γρήγορη Εστίαση (79,7%) (264,1%) (10,7%) (18,6%) Multiretailers 43,8% 44,1% 12,9% 12,5% ΣΥΝΟΛΟ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 15,6% 10,9% 4,0% 2,7% Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E 1.3 ΚΕΡΔΟΦΟΡΙΑ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΕΙΣΗΓΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ Μόνο οι εταιρείες των κλάδων της γρήγορης εστίασης και των ηλεκτρικών ειδών, που είναι εισηγμένες στο ΧΑΑ, παρουσίασαν το 2006 κερδοφορία κατά μέσο όρο μεγαλύτερη από αυτή του κλάδου στον οποίο ανήκουν. Πίνακας-Διάνραιΐίΐα 9: Σύγκριση κερδοφορίας εισηγμένων εταιρειών - αντιστοίγων κλάδων Σελ. 15 από 122

16 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Τ 60% 40% % 0% % -40% % -80% % -120% % ο lu co ο to to ω < ιΰ Τ d m 5- m m m h w < LU UJ F Z UJ UJ UJ UJ UJ UJ UJ UJ C CO < < < < llj 0-160% a. CL (Λ I I Κέρδη Προ Φόρων Καθαρό Περιθώριο Κέρδους ROE Πηγή: Hellastat Επεξεργασία: ^NTOR Σύμβουλοι Επιχειρήσεων A.E. 1.4 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ ΤΟΥ ΛΙΑΝΙΚΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Χαμηλές τιμές, διαφοροποιημένα προϊόντα, πακέτα προσφορών, διευρυμένα κανάλια διανομής, παράλληλα με εξαγορές και συγχωνεύσεις ήταν οι κινητήριες δυνάμεις για την επέκταση του κλάδου των supermarket. Μεγάλη έμφαση δίνεται πλέον στα προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας, που κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών, ενισχύοντας τα περιθώρια κέρδους των εταιρειών. Σελ. 16 από 122

17 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Μετά την πτώχευση σημαντικών μέχρι πρότινος παικτών του κλάδου των ηλεκτρικών ειδών, η ενίσχυση των θέσεων των ελληνικών επιχειρήσεων έναντι μεγάλων ξένων αλυσίδων, που διεκδικούν τα τελευταία χρόνια σημαντικά μερίδια αγοράς, επιδιώκεται μέσω επέκτασης στην περιοχή των Βαλκανίων, αλλά και μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων. Ο έντονος, ωστόσο, ανταγωνισμός και οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις περιορίζουν την αύξηση των περιθωρίων κέρδους. Στον ταχέως αναπτυσσόμενο κλάδο των ηλεκτρονικών ειδών, η πολιτική χαμηλότερων τιμών, η προώθηση προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας και η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών ήταν οι παράγοντες που διαφοροποίησαν τους ισχυρότερους παίκτες της αγοράς. Επιπρόσθετα, η εκτενής χρήση του ίταποήΐβΐπς, η λειτουργία μεγαλύτερων καταστημάτων και εν τέλει το άνοιγμα στην περιοχή των Βαλκανίων, αποτελούν πλέον χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κλάδου. Παρά την αύξηση των ταξινομήσεων, ο κλάδος της εμπορίας αυτοκινήτων αντιμετώπισε προβλήματα το 2006, ειδικά σε σχέση με την κερδοφορία του. Ιδιαίτερη έμφαση για την προσέλκυση πελατών εξακολουθεί να δίνεται στην προώθηση νέων μοντέλων, στη προσφορά εκπτώσεων και ευνοϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων, αλλά και στην παροχή πρόσθετων υπηρεσιών μετά την πώληση μέσα από ένα πιο εκτεταμένο δίκτυο καταστημάτων, που ωστόσο συνεπάγεται αυξημένη συμπίεση των περιθωρίων κέρδους. Η εικόνα του κλάδου της ένδυσης-υπόδησης έχει αλλάξει ριζικά μετά την είσοδο των πολυκαταστημάτων και την εντονότερη παρουσία ξένων μεγάλων αλυσίδων. Η προσοχή, πλέον, είναι στραμμένη στην υιοθέτηση στρατηγικών αφενός ηγεσίας κόστους (μέσω εκπτώσεων) αφετέρου διαφοροποίησης προϊόντων (ενισχυμένη από τη δημιουργία «ατμόσφαιρας» και ελκυστικών-διαφορετικών καταστημάτων). Ο κλάδος, επίσης, παραδοσιακά στηρίζει την προώθηση των προϊόντων του με επενδύσεις σε «χτίσιμο» επικοινωνιακής πολιτικής - εταιρικού προφίλ αλλά και σε μεγάλες διαφημιστικές καμπάνιες. Σελ. 17 από 122

18 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Ο κλάδος της γρήγορης εστίασης, εξακολουθεί στο σύνολο του να εμφανίζεται κατακερματισμένος, καθώς σημαντική είναι η παρουσία των πολλών, μικρών συνοικιακών καταστημάτων. Ωστόσο, οι μεγάλες αλυσίδες είναι καλά εδραιωμένες στην προτίμηση των Ελλήνων καταναλωτών, οδηγώντας σε μια συνεχή γεωγραφική επέκταση τους. Έντονη είναι η κινητικότητα στον κλάδο των ηϋιιΐγθισιιθγβ, όπου δραστηριοποιούνται μεγάλες αλυσίδες ειδών οικιακού εξοπλισμού αλλά και τεχνικά πολυκαταστήματα της λογικής «φτιάξ το μόνος σου». Η κερδοφορία του κλάδου παρουσιάζει μια διαρκή ανοδική τάση, η οποία προσελκύει όλο και περισσότερους «παίκτες». 1.5 ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Διεθνείς τάσεις του λιανικού εμπορίου Ο κλάδος του λιανικού εμπορίου αποκτά μία διαρκώς πιο παγκοσμιοποιημένη και ανταγωνιστική διάσταση, καθώς μεγάλοι «παίκτες», διεθνώς, επωφελούνται από τα πλεονεκτήματα των διευρυμένων προμηθευτικών αλυσίδων και των οικονομιών κλίμακας, οι οποίες προκύπτουν από τη λειτουργία μεγάλων επιχειρησιακών μονάδων. Σελ. 18 από 122

19 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου Οι προκλήσεις που δημιουργούνται από την παγκοσμιοποιημένη πλέον αγορά, μεταφράζονται σε αυξημένες απαιτήσεις για τους συμμετέχοντες σε αυτήν. Προκειμένου να λειτουργήσουν επιτυχώς, οι συμμετέχοντες στην αγορά του παγκόσμιου λιανικού εμπορίου θα πρέπει να επιδείξουν δυνατότητα χειρισμού συναλλαγματικών διακυμάνσεων, αιφνίδιων πολιτικών αλλαγών, αυξήσεων στην τιμή του πετρελαίου και τροποποιήσεις στις κατά τόπους φορολογικές νομοθεσίες. Συγκριτικό πλεονέκτημα εμφανίζουν εταιρείες που αφενός στηρίζονται στο μέγεθος και τις δυνατότητες που απορρέουν από αυτό (διαπραγματευτική ικανότητα έναντι προμηθευτών, ελεγχόμενα λειτουργικά κόστη σε σχέση με τον τζίρο), αφετέρου στην επικοινωνιακή πολιτική τους (έμφαση στην επωνυμία, στην παροχή πρόσθετων υπηρεσιών, στην ευέλικτη και άμεση ανταπόκριση στις εξελισσόμενες προτιμήσεις των καταναλωτών). Επιπρόσθετα, ξεχωρίζουν όσοι, έχοντας αντίληψη των τοπικών χαρακτηριστικών, αναγκών και ανταγωνιστικών δυνάμεων, καταφέρνουν να ενεργούν επιλεκτικά και στην κατάλληλη περίοδο. Μία ακόμα, πρόσφατη, τάση περιλαμβάνει τη μέριμνα των εταιρειών για εφαρμογή πολιτικών κοινωνικής ευθύνης και προστασίας του περιβάλλοντος. Παράλληλα το τοπίο αλλάζει χάρη στην προσαρμογή των διαφόρων κλάδων σε σύγχρονα λιανικά μοντέλα, στα οποία η τιμή δεν είναι παρά η δύναμη που θα προσελκύσει τους πελάτες στο κατάστημα. Στη συνέχεια, έμφαση δίνεται σε στοιχεία που θα προσελκύσουν τον καταναλωτή και θα διατηρήσουν την προσοχή του, όπως η ατμόσφαιρα των καταστημάτων, η κατανομή των προϊόντων, αλλά και η συνδυασμένη δυνατότητα αγορών και διασκέδασης. Τέλος, εντείνεται παγκοσμίως η επέκταση μέσω της χρήσης του franchising, κατευθυνόμενη από τη μεριά των κολοσσών του λιανικού εμπορίου κυρίως προς την περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων. Επιπλέον, η διευρυμένη χρήση του E-commerce, μέσω της ταχείας εξάπλωσης του Internet, και η πολυκάναλη πια «παραδοσιακή» Σελ. 19 από 122

20 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών διανομή προϊόντων και υπηρεσιών έχουν αλλάξει ριζικά το τοπίο του ανταγωνισμού Τάσεις και προοπτικές του ελληνικού λιανικού εμπορίου Δεδομένου ότι μέσω του λιανικού εμπορίου πραγματοποιείται το σύνολο της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία συντελεί κατά τα τρία τέταρτα στην αύξηση του ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ, η σημασία του για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας είναι μεγάλη. Οι τάσεις και οι προοπτικές του λιανικού εμπορίου βασίζονται σε τέσσερις βασικούς άξονες: την αυξητική τάση της κλίμακας στην οποία λειτουργούν οι συμμετέχοντες στην αγορά του λιανικού εμπορίου, την διεύρυνση του χαρτοφυλακίου προϊόντων των εταιρειών, τις επεκτατικές τάσεις στην περιφέρεια της Ελλάδας, και την αδυναμία, τουλάχιστον στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, επιτυχούς εξάπλωσης ελληνικών αλυσίδων στο εξωτερικό. Οι μεγάλες λιανικές επενδύσεις στον τομέα των πολυκαταστημάτων και των εμπορικών κέντρων συνεχίζουν να πρωτοστατούν, αλλάζοντας τη διάρθρωση της αγοράς και δίνοντας το στίγμα μιας αυξημένης κλίμακας στην οποία λειτουργούν σήμερα τα μεγάλα «ονόματα» του λιανικού εμπορίου. Έτσι, οδηγούμαστε σε διευρυμένα δίκτυα καταστημάτων και σε «παίκτες» με μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη, απέναντι σε πελάτες και προμηθευτές. Οι παράπλευρες επιδράσεις αυτής της κινητοποίησης, στο επίπεδο της γεωγραφικής κατανομής μεριδίων, εντοπίζονται στις πρόσφατες εξελίξεις της αγοράς ακινήτων. Ο εμπορικός χάρτης των αστικών κέντρων Σελ. 20 από 122

21 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου αναδιατάσσεται, καθώς ακίνητα ειδικής προβολής και υψηλής αποδοτικότητας βρίσκονται στο επίκεντρο της ζήτησης, ενώ η διαθεσιμότητα εμπορικών καταστημάτων αλλά και γραφειακών και βιοτεχνικών χώρων σε «παραδοσιακά» εμπορικές περιοχές συνεχώς αυξάνεται δημιουργώντας ιδιαίτερο προβληματισμό. Η τάση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον κλάδο του λιανικού εμπορίου για διεύρυνση του χαρτοφυλακίου των προϊόντων τους θα συνεχίσει να δίνει ώθηση στην επέκταση των εμπορικών κέντρων, που στηρίζουν την λειτουργία τους σε αυτήν ακριβώς την ποικιλότητα. Περαιτέρω, η επιτυχία των εμπορικών κέντρων οφείλεται στο γεγονός ότι πρόκειται για σοβαρά οργανωμένες επενδύσεις, με γνώμονα την ποιότητα. Η ποικιλία και η ποιότητα ήταν χαρακτηριστικά που απουσίαζαν από την μέχρι πριν από μερικά χρόνια άναρχα δομημένη αγορά του λιανικού εμπορίου. Η στροφή των καταναλωτών σε προϊόντα ποιοτικά μεν φθηνότερα δε, η οποία ενισχύεται με την πάροδο του χρόνου παράλληλα με την ανάγκη για συνδυασμένες άρα και γρηγορότερες αγορές, ευνοούν την προώθηση των one-stop-shop καθώς και των shop-in-a-shop καταστάσεων. Η συνεχιζόμενη έλευση ξένων εμπορικών κολοσσών αναδεικνύει το υπάρχον ενδιαφέρον, ενώ η δομή της αγοράς αναμένεται να υποστεί αλλαγές, κυρίως προς όφελος των καταναλωτών. Εκτιμάται λοιπόν, ότι θα συνεχιστεί η επέκταση πολυκαταστημάτων και εμπορικών κέντρων, συνοδευόμενη, ωστόσο, από ποικίλες αντιδράσεις. Μέχρι το 2010, υπολογίζεται ότι έργα άνω των τ.μ., σε όλη τη χώρα, θα έχουν ολοκληρωθεί και παραδοθεί στο κοινό. Οι μικρές εμπορικές επιχειρήσεις θα μειωθούν, δεν πρόκειται όμως να εξαφανισθούν, εφόσον κατανοήσουν τις νέες συνθήκες της αγοράς και αλλάξουν τις εμπορικές πολιτικές τους. Η αντιφατική εικόνα της εγχώριας αγοράς, που από τη μία δεν ευνοεί ή τουλάχιστον δεν αποδέχεται ανεπιφύλακτα την είσοδο πολυεθνικών επιχειρήσεων, πλαισιώνοντας την με δαιδαλώδεις φορολογικές και Σελ. 21 από 122

22 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών νομικές ρυθμίσεις, και από την άλλη του Έλληνα καταναλωτή που δείχνει έτοιμος να δεχθεί και να αφομοιώσει όλες τις καινοτομίες, σε πολλές περιπτώσεις μειώνει τις δυναμικές ανάπτυξης. Ωστόσο, η ελληνική αγορά εξελίσσεται, γίνεται όλο και πιο ανταγωνιστική, ταυτόχρονα και περισσότερο ελκυστική. Μεγαλύτερη διαφάνεια στους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία της, από κοινού με προσοχή σε θέματα όπως εξωστρέφεια, οικονομίες μεγεθών, αξιοποίηση συγκεντρωτικών περιφερειακών αγορών που μπορούν να αναδειχθούν σε νέες πηγές κερδοφορίας, σίγουρα θα καταστήσουν τη μελλοντική εξέλιξη του λιανεμπορίου θετική. Παρά τα διάφορα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει το ελληνικό λιανικό εμπόριο, προβλήματα τόσο καθημερινά (δεσμευτικό ωράριο καταστημάτων, παραεμπόριο, ικανή στελέχωση καταστημάτων) όσο και βαθύτερα, σχετισμένα με την ανάγκη ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, μετά και την ανάκαμψη που σημειώθηκε το 2006, οι προοπτικές διακρίνονται σχετικά ευοίωνες. Συνεπώς, πωλήσεις και κερδοφορία αναμένεται να συνεχίσουν την ανοδική τους πορεία ή τουλάχιστον να παραμείνουν στα σημερινά τους, ικανοποιητικά για το μέγεθος και τις οικονομικές δυνατότητες του καταναλωτικού κοινού, επίπεδα. Οι Έλληνες θεωρούνται από τους καλύτερους καταναλωτές στην Ευρώπη, ξοδεύοντας μεγάλο μέρος του εισοδήματος τους σε είδη καθημερινής χρήσης, τάση που αναμένεται να συνεχιστεί. Οι μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις έχουν ήδη προχωρήσει σε στρατηγικές συμμαχίες, αύξηση των εμπορικών τους δικτύων, εδραίωση τους σήματος τους στην εσωτερική αγορά και επιδιώξεις για αύξηση της εξωστρέφειας τους. Η επέκταση τους στην περιφέρεια της Ελλάδας αναμένεται να συνεχιστεί και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό. Ωστόσο, την παρούσα χρονική περίοδο λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να επιχειρήσουν μια επιτυχημένη απόβαση στις αγορές του εξωτερικού. Ελληνικές αλυσίδες θα καταφέρουν επιτυχώς να εξαπλωθούν στο εξωτερικό μόνο αν εξασφαλίσουν αποκλειστικές συνεργασίες με Σελ. 22 από 122

23 Πτυχιακή εργασία του Τσαλού Μάριου αποδεδειγμένα επιτυχημένες επιχειρήσεις, κάθετη και ευέλικτη οργάνωση, υιοθέτηση ΙσςίβίΙοβ και πρόσληψη έμπειρων και ικανών στελεχών. Τότε, οι προσδοκίες για το λιανικό εμπόριο στο σύνολο του όχι μόνο θα επιβεβαιωθούν αλλά και θα ξεπεραστούν. Κρίσιμη, βέβαια, θεωρείται πάντα η συμβολή και η στήριξη του ελληνικού κράτους για τη δημιουργία ενός σταθερού επενδυτικού και επιχειρηματικού κλίματος. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ Mπορεί τα εμπορικά κέντρα να μην κατάφεραν να συγκεντρώσουν το ενδιαφέρον του καταναλωτικού κοινού τις δύο περασμένες δεκαετίες, παρά τις ιδιαίτερα φιλόδοξες προσπάθειες, όμως υπάρχουν πολλοί που ενδιαφέρονται για τη μορφή αυτή της επιχειρηματικής δραστηριότητας, κυρίως μεγάλοι όμιλοι από τον τραπεζικό και τον κατασκευαστικό χώρο, συνεπικουρούμενοι από αλλοδαπές εταιρείες ακινήτων. Σελ. 23 από 122

24 ΤΕΙ Καβάλας Τμήμα Διαχείρισης Πληροφοριών Επιχειρηματικά, οι επενδυτές αναζητούν χώρους σε αναπτυσσόμενες περιφέρειες, όχι κατ ανάγκη εμπορικούς δρόμους, αλλά προσβάσιμες από μεγάλους οδικούς άξονες. Μέσα στο πλαίσιο της αναμενόμενης οικιστικής ανάπτυξης, τα νέα εμπορικά κέντρα έρχονται να ενταχθούν στις ιδιαίτερα υποσχόμενες δραστηριότητες των χρηματοοικονομικών ομίλων στον τομέα του real estate ή ελληνιστί της αξιοποίησης ακινήτων. Και αφού οι επενδυτές δεν έχουν καμία σχέση με το αντικείμενο της λιανικής ή της ένδυσης ή των τροφίμων (όπως ήταν μέχρι πρότινος η «συνταγή»), οι νέοι υπό σχεδιασμό πολυχώροι δεν περιορίζονται σε κανέναν συγκεκριμένο κλάδο (αντίθετα με τα πολυκαταστήματα που εξειδικεύονται), αλλά προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες των καταναλωτών σε όλες τις εκφράσεις τους, από την ένδυση και το σούπερ μάρκετ μέχρι τα δώρα, τους μουσικούς δίσκους, τα εστιατόρια και τους κινηματογράφους. H νέα μορφή των εμπορικών κέντρων της δεκαετίας του 2000 ξεφεύγει από την προηγούμενη καταναλωτική εικόνα και πλησιάζει σε ένα συγκεκριμένο μοντέλο ζωής του σύγχρονου εργαζόμενου καταναλωτή. Σκοπός είναι η δημιουργία των σύγχρονων πολυχώρων, σε μεγάλες επιφάνειες όπου συστεγάζονται καταστήματα, κινηματογράφοι, εστιατόρια και κάθε μορφής διασκέδαση. Η φιλοσοφία είναι να καλυφθεί μεγάλο μέρος της καθημερινής δραστηριότητας του καταναλωτή, η οποία συγκεντρώνεται σε σημαντικό βαθμό στο Σαββατοκύριακο. Έτσι, από το Σάββατο το μεσημέρι και μέχρι την Κυριακή αργά το απόγευμα, ο καταναλωτής θα μπορεί να περάσει άπειρες ώρες μέσα σε ένα χώρο άνω των τ.μ. κάνοντας τα ψώνια του, απασχολώντας τα παιδιά σε παιδικές χαρές, πηγαίνοντας κινηματογράφο και καταλήγοντας για φαγητό σε όποιας κατηγορίας και ποιότητας εστιατόριο προτιμά. Πολυχρηστικοί χώροι Σελ. 24 από 122