2015) Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος /ντης /νσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Ι.Υ.Π.

Transcript

1 Ηµερίδα Βοηθού Συνηγόρου του Πολίτη, Κύκλος ικαιωµάτων του Παιδιού: «Η προάσπιση των δικαιωµάτων του παιδιού στην Ελλάδα στην Η Στρατηγική του Συµβουλίου της Ευρώπης για τα δικαιώµατα του παιδιού ( ) 2015) και η ανάπτυξή της στην Ελλάδα Γιώργος Νικολαΐδης Ψυχίατρος /ντης /νσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας Ι.Υ.Π. Εθνικός Αντιπρόσωπος στο Πρόγραµµα του ΣτΕ «Οικοδοµώντας µια Ευρώπη µε και για τα Παιδιά»

2 Η Στρατηγική για τα ικαιώµατα του Παιδιού του ΣτΕ ( ) 2015)

3 Θεµελιώδεις αρχές του ΣτΕ στην προσέγγιση των δικαιωµάτων των παιδιών Πρόληψη (Prevention) Προστασία (Protection) Παροχή υπηρεσιών (Provision) Συµµετοχή (Participation)

4 Στρατηγικοί στόχοι του ΣτΕ Στρατηγικός Στόχος 1: Προαγωγή των φιλικών προς το παιδί υπηρεσιών και συστηµάτων Στρατηγικός Στόχος 2: Εξάλειψη όλων των µορφών βίας κατά των παιδιών Στρατηγικός Στόχος 3: Εξασφάλιση των δικαιωµάτων των παιδιών που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις Στρατηγικός Στόχος 4: Προαγωγή της συµµετοχής των παιδιών

5 Προαγωγή των φιλικών προς το παιδί υπηρεσιών και συστηµάτων Φιλική προς το παιδί δικαιοσύνη Φιλικές προς το παιδί υπηρεσίες υγείας Φιλικές προς το παιδί κοινωνικές υπηρεσίες Οικογενειακό δίκαιο και πολιτικές για την οικογένεια Εκπαίδευση Σπορ, κουλτούρα, ψυχαγωγία και άλλες δραστηριότητες

6 Εξάλειψη όλων των µορφών βίας κατά των παιδιών Εκπόνηση, Υιοθέτηση και Υλοποίηση από τα κράτη µέλη Εθνικών Στρατηγικών για την προστασία των Παιδιών από κάθε µορφής Βία Προώθηση των πολιτικών µηδενικής ανοχής στη βία κατά των παιδιών µε ιδιαίτερη έµφαση στην προστασία από: σεξουαλική βία, εκµετάλλευση ή θυµατοποίηση βίαιη πειθάρχηση, ενδο-οικογενειακή βία, δια-φυλική βία ενδο-σχολική βία

7 Εξασφάλιση των δικαιωµάτων των παιδιών που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις Παιδιά σε εναλλακτικά πλαίσια φροντίδας (απο-ιδρυµατοποίηση υπηρεσιών παιδικής προστασίας) Παιδιά µε αναπηρία Παιδιά υπό κράτηση ή περιορισµό Παιδιά µετανάστες ή διακινούµενα Παιδιά ROMA

8 Προαγωγή της συµµετοχής των παιδιών Το δικαίωµα να ακούγονται τα παιδιά και να λαµβάνεται σοβαρά υπόψη η γνώµη τους Η ανάγκη για εκπαίδευση στη δηµοκρατική πολιτική αγωγή και τα ανθρώπινα δικαιώµατα Η πρόκληση της ενδυνάµωσης των παιδιών εντός του νέου περιβάλλοντος των ΜΜΕ

9 Μέθοδοι εργασίας του ΣτΕ Mainstreaming των δικαιωµάτων των παιδιών σε κάθε άλλη ενέργεια και υφιστάµενη διαδικασία ή µηχανισµό ιασφάλιση του «οριζόντιου» και διακλαδικού συνεργατικού χαρακτήρα των ενεργειών Υιοθέτηση µιας ολιστικής προσέγγισης για τα δικαιώµατα των παιδιών ιευκόλυνση της επικοινωνίας των συµµετεχόντων φορέων και των ΜΜΕ Βελτίωση της επικοινωνίας µε τα παιδιά και τις οικογένειες σε γλώσσα άµεσα προσβάσιµη από αυτούς Ενίσχυση των µηχανισµών συλλογής σχετικών δεδοµένων και της διαθεσιµότητάς τους εν γένει

10 Και η Ελλάδα της κρίσης

11 Φιλικές προς το παιδί υπηρεσίες Υπηρεσίες κατακερµατισµένες, κλεισµένες στο στενό τους ειδικό αντικείµενο Γλώσσα και διαδικασίες ξένες ή και εχθρικές για τα παιδιά Επαναθυµατοποίηση των παιδιών θυµάτων Αποσπασµατικότητα παρεµβάσεων

12 ιεπιστηµονικότητα και ιακλαδικότητα Εµπλοκή επαγγελµατιών: Ψυχιάτρων και Παιδοψυχιάτρων Παιδιάτρων Νοσηλευτών Ιατροδικαστών Ψυχολόγων και Παιδοψυχολόγων Κοινωνικών Λειτουργών ικηγόρων ικαστικών Αστυνοµικών Εκπαιδευτικών και Παιδαγωγών Κοινωνικών Επιστηµόνων, Κοινωνιολόγων Νοµικών και Εγκληµατολόγων Παράλληλα ανάγκη για συνεργατική δράση πολλαπλών ειδικοτήτων που πιθανότατα εργάζονται σε διαφορετικά «συστήµατα» (π.χ. Υγείας, Πρόνοιας, ικαιοσύνης, ηµόσιας Τάξης, Παιδείας) που έχουν: ιαφορετικές ιεραρχίες ιαφορετικές «παραδόσεις» ιαφορετικές στοχοθετήσεις Στην περίπτωση της βίας κατά των παιδιών, βελτιστοποίηση της αποτελεσµατικής συνεργασίας σε διακλαδικές εξειδικευµένες Μονάδες ιάγνωσης Αντιµετώπισης Κρουσµάτων ΚαΠα-Π, ιδιαίτερα όπου οι επιµέρους επιστηµονικοί κλάδοι οφείλουν να «συνοµιλήσουν» µεταξύ τους (π.χ. στην πιστοποίηση περιστατικών από πλευράς επαγγελµατιών υγείας ή ψυχικής υγείας στο Νόµο)

13 «Προκατάληψη» υπέρ των ικαιωµάτων του Παιδιού: Βασικές Κατευθύνσεις Τα παιδιά οφείλουν να µην αντιµετωπίζονται ως «ενήλικες εν αναµονή» αλλά ως αυτόνοµες οντότητες. Συνακόλουθα: Ο λόγος των παιδιών δεν µπορεί να αντιµετωπίζεται ως a priori ψευδής ή αποτέλεσµα µυθοπλασίας ή υποβολής Τα παιδιά οφείλουν να έχουν λόγο αναλογικά και µε την ηλικία τους στις αποφάσεις που τα αφορούν (π.χ. επιµέλεια, κηδεµονία, διαµονή και επικοινωνία κ.ο.κ.) Τα παιδιά οφείλουν να αποτελούν τον κατ εξοχήν µοχλό αλλαγής των κοινωνικών στάσεων και συµπεριφορών των κοινωνιών και όχι να αντιµετωπίζονται ως απλοί αποδέκτες των όποιων (ακόµα και θετικών προς αυτά!) αλλαγών.

14 Ειδικά προβλήµατα των υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας στην Ελλάδα Μη επαρκής εκπαίδευση, χαµηλό ηθικό επαγγελµατιών & αµυντική στάση Ανυπαρξία ενιαίων κριτηρίων & µεθοδολογίας διερεύνησης-διάγνωσης διάγνωσης-πιστοποίησης των κρουσµάτων βίας Μόνιµη υπο-χρηµατοδότηση και έλλειψη ανθρώπινων και υλικών πόρων Απουσία θεσµικών µηχανισµών µόνιµης επιδηµιολογικής παρακολούθησης (monitoring systems) Απουσία σαφούς πλαισίου λειτουργίας δοµών και υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής µέριµνας Ελλείψεις στο θεσµικό πλαίσιο

15 Και κάποια γενικότερα συµπεράσµατα σχετικά µε την Κοινωνική Προστασία στην Ελλάδα Τα προβλήµατα είτε της χάραξης πολιτικών είτε της εφαρµογής τους στην πράξη, στο πεδίο της Κοινωνικής Προστασίας είναι σύνθετα, αντιφατικά, συχνά δυσεπίλυτα και οι τυχόν επιλογές µπορεί να έχουν και ανεπιθύµητες επιπτώσεις. Τις περισσότερες φορές αυτό που είναι εφικτό είναι «πολιτική µείωσης της βλάβης». Σήµερα, είναι πλέον γενικά αποδεκτό πως χρειάζεται επιστηµονικά τεκµηριωµένη κοινωνική πολιτική και καθ ηµέρα πρακτική. Η «κοινή λογική» ή οι «καλές προθέσεις» πλέον δεν επαρκούν. Στην Ελλάδα παραδοσιακά µέρος των κοινωνικών προβληµάτων επιλύονταν ad hoc µέσω ενός ορισµένου κοινωνικού αυτοµατισµού (από την παραδοσιακή δοµή της τοπικής κοινωνίας, την ευρύτερη οικογένεια κ.λπ.). Εξ ου και οι σηµαντικές υστερήσεις στην ανάπτυξη επαρκών & αποτελεσµατικών κοινωνικών υπηρεσιών. Σήµερα (ειδικά στο φόντο της οικονοµικής κρίσης και ιδιαίτερα στα µεγάλα αστικά κέντρα) ο κοινωνικός αυτοµατισµός εξαφανίζεται µε ταχύτατους ρυθµούς. Άρα, αν δεν αναπτυχθούν έγκαιρα ανάλογες δοµές & υπηρεσίες για να τον υποκαταστήσουν θα ζήσουµε µια έκρηξη ανεκπλήρωτων κοινωνικών αναγκών.

16 Ειδικότερα προβλήµατα σχετικά µε την πρόληψη & αντιµετώπιση της ΚαΠα-Π στην Ελλάδα Παντελής έλλειψη πρωτογενών δεδοµένων για το µέγεθος και τα χαρακτηριστικά του φαινοµένου τα διαθέσιµα αποσπασµατικά δεδοµένα οδηγούν σε υποεκτίµηση µε ό,τι αυτό συνεπάγεται Ανυπαρξία θεσµικά καθορισµένου Κέντρου Αναφοράς & Επιδηµιολογικής Επιτήρησης Κρουσµάτων Έλλειψη κανονιστικού πλαισίου Υποχρεωτικής ήλωσης Κρουσµάτων Η «Μελέτη ηµιουργίας Επιδηµιολογικών Εργαλείων ιαρκούς Επιτήρησης της Επίπτωσης Κρουσµάτων Κακοποίησης Παραµέλησης Παιδιών» του ΙΥΠ περιλαµβάνει όλες τις προδιαγραφές που θα απαιτούσε ένα τέτοιο εγχείρηµα (αναγκαίες νοµικές τροποποιήσεις, προϋπολογιζόµενους ανθρώπινους και υλικούς πόρους, βέλτιστη νοµική µορφή φορέων λειτουργίας, χρονοδιάγραµµα έναρξης λειτουργίας, επιπρόσθετες υπηρεσίες µιας τέτοιας δοµής κ.ο.κ.) Πολλοί εµπλεκόµενοι φορείς, ανοµοιογενείς µεταξύ τους (στόχοι και µεθοδολογία) Έλλειψη συντονισµού εµπλεκόµενων φορέων (Εισαγγελικές/ ικαστικές Αρχές, Υπηρεσίες Υγείας, Υπηρεσίες ηµόσιας Τάξης και Κοινωνικές Υπηρεσίες) Απουσία κοινά αποδεκτού συστήµατος ταξινόµησης κρουσµάτων ΚαΠα-Π και αξιολόγησης καταγγελιών για κακοποίησης παραµέληση των παιδιών Απουσία ενιαίου τρόπου πιστοποίησης και διάγνωσης κλινικά και ενώπιον του Νόµου (π.χ. σε κρούσµατα σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων όπου τα «αντικειµενικά» π.χ. ιατροδικαστικά ευρήµατα απουσιάζουν στην πλειονότητα των περιπτώσεων) Έλλειψη νοµικής/θεσµικής προστασίας των επαγγελµατιών που καλούνται να πιστοποιήσουν κρούσµατα ΚαΠα-Π που συχνά οδηγεί σε εµπλοκή τους σε δικαστικές διαµάχες Απουσία αξιολογήσεων αποτελεσµατικότητας των εφαρµοζόµενων θεραπευτικών, κλινικών ή κοινωνικών παρεµβάσεων (Συνήθως εφαρµόζεται αξιολόγηση «διαδικασίας» ( process evaluation ) και όχι «αποτελέσµατος» ( output evaluation )

17 Προστασία από κάθε µορφής βία Έλλειψη ενιαίου τρόπου διάγνωσης αντιµετώπισης κρουσµάτων βίας Έλλειψη δεδοµένων και µόνιµων µηχανισµών επιδηµιολογικής επιτήρησης Αυξηµένες συχνότητες και της ενδοοικογενειακής και της βίας της κοινότητας κατά των παιδιών Υστερήσεις στην διαθεσιµότητα συµβουλευτικών και υποστηρικτικών υπηρεσιών

18 Το «παγόβουνο» της βίας κατά των παιδιών (CHILDONEUROPE, 2009)

19 Μια αποτύπωση της έκτασης της συχνότητας έκθεσης των παιδιών σε ανεπιθύµητες εµπειρίες θυµατοποίησης (έρευνα BECAN, Αττική & Κρήτη,, ) 2012) Type of adverse childhood experiences (ACE) Psychological Physical Sexual Positive ACE ACE ACE Neglect discipline Prevalence 83,6 76,8 16,2 38,5 98,1 Incidence 70,7 47,6 9,7 27,7 96,2 D.W.A. 0,1 0,2 0,4 0,3 0,2 D.W.A. + Never 1,6 1,7 2,1 2,5 0,5 Never 14,7 21,3 81,4 58,6 1,2 Αποτελέσµατα τυχαίου δείγµατος 5% των παιδιών ΣΤ ηµοτικού, Α Γυµνασίου και Α Λυκείου Τα αποτελέσµατα αντιστοιχούν σε µια τουλάχιστον θετική απάντηση ως προς τις διερευνώµενες εµπειρίες θυµατοποίησης ή/και έκθεσης σε βία Προκαταρκτικά αστάθµιστα αποτελέσµατα, τα οποία, ωστόσο, δεν αναµένεται να µεταβληθούν σηµαντικά. Η έρευνα έγινε µε τη χρήση των τροποποιηµένων εργαλείων ICAST-CH

20 Εκτιµήσεις πολλαπλής έκθεσης παιδιών σε βίαιες εµπειρίες Psychological abuse (19/17 items) Number of different behaviors (items) experienced by children during life time ,4 13,6 13,3 13,2 9,85 8,83 6,63 4,89 4,04 2,89 2,35 1,59 1,59 0,61 0,46 0,38 0,28 0,18 0, ,7 12,2 12,5 11,8 10,9 8,48 7,04 6,04 4,3 3,51 2,88 1,98 1,37 0,86 0,6 0,44 0,35 0,05 0,02 0 Physical abuse (16/15 items) 22,5 13,8 13,4 11,2 9,58 8,47 6,32 4,85 3,46 2,45 1,47 1,01 0,7 0,31 0,18 0,23 0,46 21,1 14,5 13,5 13,3 10,5 7,22 6,59 4,61 3,03 2,26 1,07 1,16 0,65 0,26 0,12 0,05 0,33 Sexual abuse (6/5 items) 84,1 9,21 3,78 1,63 0,84 0,21 0,26 82,9 10 3,58 1,85 1,1 0,4 0,19 Neglect (4 items) 66,2 17,8 9,13 5,63 1, ,9 12,8 10,7 1,56 Positive Discipline (7/5 items) 55 1,44 3,42 12,7 20, ,4 12,4 8,64 1,06 3,64 14, ,2 18,6 12,1 8,15 56, ,2 12,9 9,6 3,5 35,7 35,9 18,9 20,8 Neglect (4 items) 6,4 Positive Discipline (7/5 items); 39,1 21,0 19,0 Sexual abuse (6/5 items) 0,5 10,0 6,8

21 Επίπτωση ΚαΠαΠ (ανά 1000 παιδιά) περιφ. Αττικής & Κρήτης,, 2010 male femal e Children population (National Statistical Service, 2001) Age group Subtotal Total Total Attica Crete total male femal e total male female Total CAN cases extracted for 2010 (141 agencies; Attica=127, Crete=14) Age group Subtotal Total (for 84 cases sex is unknown) CAN annual incidence (2010) per 1000 children Age group 0-4 4,45 4,17 4,48 4,58 4,30 4,63 3,77 3,48 3, ,41 5,73 6,71 7,36 5,47 6,57 7,69 7,12 7, ,36 5,74 6,09 6,10 5,41 5,80 7,69 7,55 7,62 Total 6,08 5,23 5,77 6,02 5,07 5,67 6,41 6,04 6, * *the comparison is not feasible due to different age range (15-19 vs )

22 ATTICA CRETE TOTAL Estimated %Incidence of reported CAN cases Total Physical abuse Individual forms of CAN Sexual abuse Psychologic al abuse Neglect male 11 0,56 0,19 0,03 0,52 0, ,55 0,19 0,07 0,50 0, ,52 0,21 0,05 0,48 0,45 subtotal 0,54 0,19 0,05 0,50 0,44 female 11 0,54 0,17 0,09 0,51 0, ,49 0,18 0,08 0,46 0, ,57 0,24 0,15 0,55 0,47 subtotal 0,53 0,19 0,11 0,51 0,43 Total 0,54 0,19 0,08 0,50 0,43 male 11 0,87 0,11 0,00 0,81 0, ,65 0,14 0,14 0,65 0, ,84 0,03 0,00 0,60 0,73 subtotal 0,79 0,09 0,05 0,69 0,64 female 11 0,69 0,18 0,03 0,69 0, ,72 0,18 0,03 0,72 0, ,60 0,21 0,09 0,57 0,54 subtotal 0,67 0,19 0,05 0,66 0,56 Total 0,73 0,14 0,05 0,68 0,60 male 11 0,61 0,18 0,02 0,57 0, ,57 0,18 0,08 0,52 0, ,57 0,18 0,04 0,50 0,50 subtotal 0,58 0,18 0,05 0,53 0,47 female 11 0,56 0,17 0,08 0,54 0, ,53 0,16 0,07 0,50 0, ,57 0,23 0,14 0,55 0,48 subtotal 0,55 0,19 0,10 0,53 0,45 TOTAL 0,57 0,18 0,07 0,53 0,46 Πόσα από τα θυµατοποιηµένα παιδιά ζητάνε όντως βοήθεια από τις υπηρεσίες; Φυσικά, δεν απευθύνονται όλα τα παιδιά θύµατα σε κάποια υπηρεσία πουθενά στον κόσµο. Ωστόσο, η συγκεκριµένη µέτρηση αφορά σε παιδιά που απευθύνθηκαν σε οποιαδήποτε υπηρεσία (π.χ. ψυχο-κοινωνικής παρέµβασης) χωρίς αυτό να σηµαίνει αναγκαστικά παραποµπή στο Νόµο ή εµπλοκή αστυνοµικών αρχών Ακόµη, κάποια προσέγγιση θα πρέπει να συµπεριληφθεί στην αξιολόγηση του αποτελέσµατος αφού από τη µια η ΕΛΣΤΑ δεν διαθέτει ακριβή στοιχεία για τον αριθµό των παιδιών κάθε ηλικίας και από την άλλη µόνο οι µισοί περίπου φορείς παιδικής προστασίας αποδέχθηκαν να συνεργαστούν στη συγκεκριµένη µελέτη.

23 Παρόλα αυτά, αν κάποιος συγκρίνει τις αυτό-αναφορές αναφορές των ίδιων των παιδιών µε τις καταγραφές των αρµόδιων φορέων και υπηρεσιών όσο και αν η σύγκριση δεν είναι απολύτως ακριβής - τα νούµερα µιλούν από µόνα τους Difference of real life and administrative ACE Physical Sexual Psychological Neglect Estimated %Incidence of recorded cases 0,18 0,07 0,53 0,46 Self-reported %Incidence of ACE 47,57 9,69 70,69 27,67 Ratio % 0,38 0,74 0,75 1,67 Ακόµα κι αν κάποιος διπλασιάσει τους δείκτες της πρώτης σειράς (λόγω της συνεργασίας των µισών περίπου φορέων), ακόµα κι αν κάποιος διαιρέσει δια 5 ή και δια 10 τους δείκτες της κάτω σειράς (λαµβάνοντας, έτσι, υπόψη µόνο τα παιδιά εκείνα που δηλώνουν πολλαπλές εµπειρίες θυµατοποίησης), το συµπέρασµα παραµένει το ίδιο µε όρους κοινωνικής πολιτικής (και των εµφανών αδυναµιών της στην χώρα µας): Στην χώρα µας επαγγελµατικές υπηρεσίες παρέχονται σε λιγότερα από 1 στα 10 παιδιά που θυµατοποιούνται και τις έχουν ανάγκη

24 Και κάτι θετικό Πανευρωπαϊκή Καµπάνια του Συµβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των Παιδιών από την σεξουαλική εκµετάλλευση (2010), στα πλαίσια και του γενικού του Προγράµµατος «Οικοδοµώντας µια Ευρώπη µε και για τα Παιδιά» (επίσηµη έναρξη: 02/06/2009) Σηµαντικά Ορόσηµα: Υπογραφή της Συνθήκης του Lanzarote (έναρξη ισχύος: 01/06/2010) Εναρκτήρια Ηµερίδα Πανευρωπαϊκής Καµπάνιας στη Ρώµη (29/11/2010) Ηµερίδες Ευαισθητοποίησης σε όλη την Ελλάδα στα πλαίσια της πανευρωπαϊκής καµπάνιας του ΣτΕ σε συνεργασία του Ι.Υ.Π. µε την Κοινοβουλευτική Αντιπροσωπεία στο ΣτΕ και τον Συνήγορο του Παιδιού : Αθήνα, 9 Ιουνίου 2011, Θεσσαλονίκη, 14 Νοεµβρίου 2011, Ηράκλειο 12 εκεµβρίου 2011, Χαλκίδα, 16 Ιανουαρίου 2012 Άλλες εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης, τηλεοπτικά spot, διανοµή ενηµερωτικού υλικού, ανάληψη δράσεων πρόληψης στα σχολεία, δηµόσια διαβούλευση για το υφιστάµενο θεσµικό πλαίσιο, την επάρκειά του κ.ο.κ.

25 Εξασφάλιση ιδιαίτερα ευάλωτων οµάδων παιδιών Τραγικές συνθήκες αντιµετώπισης παιδιών διακινούµενων, ασυνόδευτων µεταναστών, παιδιών του «δρόµου» κ.ο.κ. Κατά βάση ιδρυµατικό ακόµη σύστηµα παιδικής φιλοξενίας Ανεξέλεγκτο «σύστηµα» Ανυπαρξία στοιχείων και µηχανισµών ελέγχου Μειωµένη και αποµειούµενη πρόνοια για παιδιά ΑΜΕΑ

26 Παλαιότερα ερευνητικά δεδοµένα: Παιδί & Ίδρυµα ιακρατική Μελέτη Θεσµών Παιδικής Προστασίας παιδιών 0-3 ετών σε 33 χώρες της Ευρώπης (Browne et al., Ι.Υ.Π.,., Αγάθωνος και συν., 2005): 3: στην Ελλάδα σε Κρατικά Ιδρύµατα (χωρίς, όµως ιδρύµατα εκκλησίας και ΜΚΟ) µε Ευρωπαϊκό Μ.Ο. 11: (εύρος διακύµανσης 0-60:10.000) <1: στην Ελλάδα σε ανάδοχο οικογένεια (π.χ. Σλοβενία 233:10.000) 0,4% διακρατικές & 99,6% εθνικές υιοθεσίες παιδιών στην Ελλάδα µε Ευρωπαϊκό εύρος διακύµανσης 0-98,6% διακρατικές & 0-1,4% εθνικές υιοθεσίες 69% στην Ελλάδα σε Κρατικά Ιδρύµατα (χωρίς, όµως ιδρύµατα εκκλησίας και ΜΚΟ) λόγω Κα- Πα µε Ευρωπαϊκό Μ.Ο. 14% Ευρώ υπολογίστηκε το ετήσιο κόστος της αναδοχής παιδιών 0-3 ετών στην Ελλάδα µε Ευρωπαϊκό Μ.Ο Ε (εύρος διακύµανσης Ε Ε) Ευρώ υπολογίστηκε το ετήσιο κόστος ιδρυµατικής προστασίας παιδιών µε αναπηρία 0-3 ετών στην Ελλάδα µε Ευρωπαϊκό εύρος διακύµανσης Ε Ε Ευρώ υπολογίστηκε το ετήσιο κόστος της αναδοχής παιδιών µε αναπηρία 0-3 ετών στην Ελλάδα µε Ευρωπαϊκό εύρος διακύµανσης Ε Ε Κι ακόµα µεγάλος συγκριτικά Μ.Ο. διαµονής, ανεπάρκεια ψυχο-κοινωνικών υποστηρικτικών υπηρεσιών & χαµηλά ποσοστά επανασύνδεσης µε τη φυσική οικογένεια

27 Παλαιότερα ερευνητικά δεδοµένα: Παιδί & Ίδρυµα Μελέτη 204 περιπτώσεων παιδιών 6-18 ετών που διαβιούσαν σε Κρατικά & Εκκλησιαστικά Ιδρύµατα Παιδικής Προστασίας (Ι.Υ.Π.,., Αγάθωνος και συν., 2004): Αναλογία παιδιών 6-18 ετών σε αναδοχή προς εκείνα που διαβιούν σε Ίδρυµα 1:4 Αναλογία παιδιών 6-18 ετών που διαβιούν σε Ίδρυµα εντός του κλινικού φάσµατος της Κλίµακας Συνολικών Προβληµάτων σε αξιολόγηση µε CBCL του Achenbach 2:1 σε σχέση µε τον γενικό πληθυσµό Από τα παιδιά αυτά (εντός του κλινικού φάσµατος) 53% δεν έχει ποτέ διαγνωσθεί και άρα δεν έχει λάβει ανάλογη υποστήριξη Συνεχιζόµενη Εποπτεία και ιασυνδετική Συµβουλευτική επαγγελµατιών που εργάζονται σε φορείς Παιδικής Προστασίας (Ι.Υ.Π.,., Πρόγραµµα Β.1.13): Βασικά συµπεράσµατα: Βαθµιαία διαφοροποίηση δυο διακριτών τύπων παιδικών πληθυσµών: ένας από οικογένειες µε δεσπόζοντα κοινωνικο-οικονοµικά προβλήµατα ένας από οικογένειες µε χαρακτηριστικά «δυσλειτουργικού οικογενειακού πλαισίου» & ιστορικό «πολύ-θυµατοποίησης» Ελλείµµατα συνεχιζόµενης εκπαίδευσης & εποπτείας Υστερήσεις & ανεπάρκειες των όποιων µηχανισµών εκτίµησης & τοποθέτησης Χαµηλά ποσοστά επανασύνδεσης µε τη φυσική οικογένεια ή αναδοχής

28 Σεξουαλική βία κατά παιδιών σε ιδρύµατα,, SAPI Report, 2010 Country: Bulgaria N = 106 Latvia N=76 Lithuania N=71 Poland N=62 Greece N=35 Made to look private parts Fornication verbal sexual abuse rape/attempted rape grooming (internet) prostitution

29 Συµµετοχή των παιδιών στη λήψη των αποφάσεων Τα παιδιά στην χώρα µας ακόµα δεν ρωτώνται συχνά ούτε για πράγµατα που τα αφορούν άµεσα Τα ανθρώπινα δικαιώµατα και η δηµοκρατική αγωγή είναι «δεκατριτεύοντα» προαιρετικά θέµατα στην εκπαίδευση Τα ΜΜΕ επαναθυµατοποιούν ανεξέλεγκτα τα παιδιά Το νέο διαδικτυακό περιβάλλον αντιµετωπίζεται µάλλον κατασταλτικά

30 Συµµετοχή παιδιών και τύπος γονεϊκής συναίνεσης Σε αυτή τη συγκεκριµένη µελέτη φαίνεται να υπάρχει ουσιώδης διαφορά της συµµετοχής των παιδιών σε σχέση µε το είδος της απαιτούµενης γονεϊκής συναίνεσης (µε την ενεργητική µειώνονται τα ποσοστά συµµετοχής ενώ µε την παθητική αυξάνονται) Pupils response rate 11 years old 13 years old 16 years old (Gener.) 16 years old (Vocat.) Active consent Passive consent Creta 54,5 75,8 Attica 52,7 71,0 Creta 52,1 73,8 Attica 51,9 78,3 Creta 0,0 91,6 Attica 50,0 89,9 Creta 39,7 78,3 Attica 24,7 82,5 Total 49,7 80,7 Επιπρόσθετα, φαίνεται ότι η ενεργητική γονεϊκή συναίνεση διαστρεβλώνει το ηλικιακό φάσµα της συµµετοχής των παιδιών παρέχοντας έτσι παραπάνω επιχειρήµατα για την αυξηµένη εγκυρότητα της παθητικής γονεϊκής συναίνεσης ως βέλτιστου τρόπου διεξαγωγής µιας οποιασδήποτε σχετικής έρευνας Parents' response rate 11 years old 13 years old 16 years old (Gener.) 16 years old (Vocat.) Active consent Passive consent Creta 82,1 78,6 Attica 84,6 73,1 Creta 76,6 66,8 Attica 82,4 57,3 Creta 0,0 67,9 Attica 65,6 45,3 Creta 58,1 37,1 Attica 62,7 26,1 Total 78,3 56,6

31 Συµµετοχή των παιδιών response rate ,390,3 77,5 69,8 65,772,2 53,0 51,9 50,0 67,1 80,8 28,6 77,284,3 74,6 63,9 81,2 59,0 65,6 52,4 50,8 34,0 Passive Active Total 61,0 30, years old 13 years old 16 years old General 16 years old Vocational. 11 years old 13 years old 16 years old General 16 years old Vocational Children Parents

32 Προτάσεις κοινωνικής πολιτικής

33 Προτεραιότητες Ιεράρχηση της Παιδικής Προστασίας & της πρόληψης της ΚαΠα-Π στην ατζέντα προτεραιοτήτων ηµόσιας Υγείας Υλοποίηση εθνικής καµπάνιας Αγωγής Υγείας για ενηµέρωση του γενικού πληθυσµού όπως σε θέµατα αναφοράς και αναγνώρισης ΚαΠα-Π Θεσµοποίηση ενός σαφούς πλαισίου λειτουργίας δοµών και υπηρεσιών που σχετίζονται µε παιδιά για την τυποποίηση παρεµβάσεων και την αποφυγή της διάχυσης σε καταστάσεις που νοµοτελειακά θα προκαλέσουν την έκλυση βίας Ευαισθητοποίηση και διαρκής ενηµέρωση των εµπλεκόµενων επαγγελµατιών ηµιουργία θεσµών Μόνιµης & Συστηµατικής Βιβλιογραφικής Ανασκόπησης & Ενηµέρωσης των εµπλεκόµενων επαγγελµατιών και υπηρεσιών Εντοπισµός, προσαρµογή & υιοθέτηση Καλών Πρακτικών από άλλες χώρες µε ιδιαίτερη έµφαση σε ευπαθείς οµάδες Χρήση νέων τεχνολογιών στην καθηµερινή πρακτική (π.χ. Κέντρα Αναφοράς, Βάσεις εδοµένων) µε συγκεκριµένες εφαρµογές όπως η ανίχνευση συχνής και επαναλαµβανόµενης χρήσης παιδιατρικών υπηρεσιών υγείας από το ίδιο παιδί Υιοθέτηση συστηµατικής πολιτικής αξιολόγησης αποτελεσµατικότητας κάθε τύπου παρέµβασης

34 Σύγχρονες θεµελιώδεις αρχές παροχής υπηρεσιών προστασίας των παιδιών ιεπιστηµονικότητα και ιακλαδικότητα «Προκατάληψη» υπέρ των ικαιωµάτων του Παιδιού ράσεις Πρόληψης επί του Γενικού Παιδικού Πληθυσµού και όχι µόνο εκείνου των Θυµάτων Τεκµηριωµένη Πρακτική Αξιοποίηση εµπειρικών δεδοµένων για την υποβοήθηση του κλινικού έργου Συστηµατοποίηση και Τυποποίηση ιαδικασιών

35 Πρόληψη και αντιµετώπιση: από τα παιδιά - θύµατα στα παιδιά γενικώς Η πρόληψη είναι προτιµότερη από την αντιµετώπιση. Εκτός των άλλων είναι και αποτελεσµατικότερη ως προσέγγιση: ο Π.Ο.Υ. υπολογίζει ότι για κάθε 1$ που ξοδεύεται για την πρόληψη της ΚαΠα-Π εξοικονοµούνται 19$ από κλινικές, κοινωνικές ή νοµικές παρεµβάσεις αντιµετώπισης Αλλά και στο επίπεδο της αντιµετώπισης, η σύγχρονη αντίληψη επιτάσσει να αναπτύσσονται πολιτικές συστηµατικής ανίχνευσης της ΚαΠα-Π, διευκόλυνσης των αναφορών και στήριξης των θυµάτων στις υπηρεσίες που εξυπηρετούν τον γενικό παιδικό πληθυσµό (σχολεία, παιδιατρικές υπηρεσίες) και όχι απλώς την διαθεσιµότητα υπηρεσιών για τα όποια θύµατα καταγγέλλουν Το ίδιο άλλωστε ισχύει και για τα εµπειρικά ερευνητικά δεδοµένα: οι παλαιότερα συχνές «θυµατολογικές» έρευνες κλινικών δειγµάτων φαίνεται πως αλλοίωναν την εικόνα και ως προς την έκταση και ως προς τα χαρακτηριστικά και τις επιπτώσεις του φαινοµένου της ΚαΠα-Π

36 WHO & ISPCAN, (2006): Preventing child maltreatment: a guide to taking action and generating evidence Συνιστώµενα Ερευνητικά Εργαλεία για παγκόσµια χρήση ερευνών πεδίου και διακρατικές συγκρίσεις: ICAST (-CH, -CW/I, -P, -R) ACE (Adverse Childhood Experiences) CTS (Parent Child Conflict Tactic Scale) LVS (Lifetime Victimization Screening)

37 Στην εποχή των τεκµηριωµένων κλινικών αποφάσεων Αναγκαιότητα επιδηµιολογικής καταγραφής και επιτήρησης του φαινοµένου της ΚαΠα-Π µε εργαλεία τις υποχρεωτικές αναφορές όλων των επαγγελµατιών και τα Εθνικά Κέντρα Αναφοράς Τα εµπειρικά στοιχεία δεν υποκαθιστούν ούτε υποβιβάζουν την κλινική κρίση, την υποστηρίζουν ουσιαστικά. Μερικά παραδείγµατα: Αν π.χ. στο σύνολο των περιστατικών του 2010 στην Ελλάδα ήταν παρόντες 2-3 συγκεκριµένοι προσδιοριστές, θα ήταν κλινική αστοχία να µην αναζητηθεί η παρουσία τους ή µη σε ένα περιστατικό µε υπόνοια ΚαΠα-Π το 2011 Αν στο αµέσως προηγούµενο χρονικό διάστηµα, δεδοµένων κάποιων συνθηκών, η πλειονότητα των κλινικών αποφάνθηκε θετικά ή αρνητικά για την επιβεβαίωση µιας υπόνοιας περιστατικού ΚαΠα-Π, είναι σπατάλη ενέργειας να µην το γνωρίζει αυτό ο κλινικός που θα έρθει να εκτιµήσει το επόµενο περιστατικό που παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά Αν ένα περιστατικό προσέρχεται σε µια υπηρεσία είναι αδιανόητο (και όµως πολύ συχνό στην Ελλάδα ) ο επαγγελµατίας που θα το χειριστεί να µην έχει πρόσβαση στο προηγούµενο ιστορικό επαφών του ίδιου παιδιού, της ίδιας οικογένειας µε άλλες υπηρεσίες, φορείς ή επαγγελµατίες Όπως, επίσης, ένας επαγγελµατίας ή φορέας έχει νόηµα να έχει πρόσβαση στην πληροφόρηση για την εξέλιξη ενός περιστατικού που χειρίστηκε παλαιότερα

38

39 CHILDONEUROPE, (2009): Guidelines on Data Collection and Monitoring Systems on Child Abuse Αναλυτική Συγκεκριµενοποίηση κατευθυντηρίων οδηγιών για: ιεξαγωγή Ερευνών Πεδίου και Τακτική Συλλογή Αναφορών

40 Υποέργο 4 του Έργου Προαγωγή της Υγείας και της Ποιότητας Ζωής του Μέλλοντος: Εκπαίδευσης και Αγωγή Υγείας για τον Έλεγχο και την Πρόληψη της Κακοποίησης Παραµέλησης των Παιδιών Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Ε.Π. «ΥΓΕΙΑ ΠΡΟΝΟΙΑ» Άξονας 1: ΥΓΕΙΑ, Μέτρο 4: Ανάπτυξη ηµόσιας Υγείας Αναγκαιότητα & Στόχοι Χαρτογράφηση (mapping) αναγκαία για την οποιαδήποτε δράση µε στοιχειώδεις προϋποθέσεις επιτυχίας Επιδηµιολογική παρακολούθηση (monitoring) αναγκαστική για την αντικειµενική αξιολόγηση αποτελεσµάτων και την ιεράρχηση των δράσεων Επιδηµιολογική επαγρύπνηση (surveillance) απαραίτητη για τον εντοπισµό και την έγκαιρη αντιµετώπιση νέων προκλήσεων σε έναν τόσο ταχέως µεταβαλλόµενο κόσµο

41 Συστηµατοποίηση και Προτυποποίηση Σε πολλές πλευρές του φαινοµένου της ΚαΠα-Π δεν υπάρχουν µέχρι σήµερα παθογνωµονικά εργαλεία: η διάγνωση παραµένει συνθετική και κλινική σε πολλές µορφές ΚαΠα-Π εξ αιτίας ακριβώς του «φασµατικού» χαρακτήρα της. Αυτό δεν σηµαίνει ότι δεν µπορούν να τυποποιηθούν π.χ. οι διαδικασίες, οι ειδικότητες που παρεµβαίνουν ανά µορφή, οι χρόνοι και οι ρόλοι των ειδικοτήτων, οι minimum απαραίτητες παρεµβάσεις κ.ο.κ. Επίσης, η τεκµηριωµένη επιδηµιολογική έρευνα µπορεί να παράσχει πολύτιµα εργαλεία στο κλινικό έργο (συχνούς προσδιοριστές κρουσµάτων ΚαΠα-Π, «ουδούς» - φίλτρα ανίχνευσης επικινδυνότητας ή και ελέγχου των αποφάσεων των επαγγελµατιών Fluke et al., 2009). Η διεθνής εµπειρία είναι πλέον µεγάλη (π.χ. Guidelines των Παιδιατρικών και Παιδοψυχιατρικών Εταιρειών σε Η.Π.Α., Καναδά, Η.Β. κ.λπ.). Η µεταφορά τους, όµως, δεν µπορεί να είναι άκριτη: πρέπει να λαµβάνει υπόψη την πραγµατικότητα των Ελληνικών δοµών και συστηµάτων (Υγείας, Πρόνοιας, ικαιοσύνης). Ακόµα, καθώς η απάντηση του «συστήµατος» οφείλει να είναι καθολική και συνεκτική, η τυποποίηση και η ταχύτητα απάντησης όλου του συστήµατος των υπηρεσιών Παιδικής Προστασίας φαίνεται ότι καθορίζουν την πιθανότητα «πολύ-θυµατοποίησης» των παιδιών (Finkelhor et al., 2005, 2007), της (µη) εµφάνισης του φαινοµένου της «περιστρεφόµενης πόρτας» (Barth, 2007, 2008) κ.λπ.

42 Τι θα σήµαινε µια ανάλογη πορεία και για την Ελλάδα Επαρκής εκπαίδευση - κατάρτιση επαγγελµατιών Επαρκής ενηµέρωση των ίδιων παιδιών χρηστών υπηρεσιών Ανάπτυξη Συστήµατος Αξιολόγησης Ποιότητας και Ελέγχου φορέων, δοµών και υπηρεσιών Παιδικής Προστασίας Ανάπτυξη Ενιαίου Εθνικού Συστήµατος Παιδικής Προστασίας Ανάπτυξη της Εναλλακτικής Παιδικής Προστασίας µε ουσιαστικά κίνητρα και παροχή ανάλογων υπηρεσιών Αναπροσανατολισµός Ενιαίου Εθνικού Συστήµατος Παιδικής Προστασίας στην κατεύθυνση του Εξατοµικευµένου Σχεδίου ράσης και της προοπτικής ταχείας Εκτίµησης Αναγκών και Μόνιµης Τοποθέτησης των παιδιών σε οικογενειακά ή «οικογενειόµορφα» περιβάλλοντα

43 Οργανόγραµµα Εθνικού Συστήµατος Παιδικής Προστασίας Εποπτεία - ιαχείριση: Φορέας Εθνικού Συντονισµού Προβλεπόµενο Μέγιστο Χρονικό ιάστηµα Προβλεπόµενο Μέγιστο Χρονικό ιάστηµα Επαναξιολόγηση & Έλεγχος Εισαγωγή Παιδιού στο Σύστηµα Παιδικής Προστασίας Εκτίµηση Αναγκών Προσωρινή Τοποθέτηση Μόνιµη Τοποθέτηση ιαθεσιµότητα Υπηρεσιών και Επαγγελµατιών Ηµερήσια ήλωση ιαθεσιµότητας ιαθεσιµότητα Εναλλακτικών Μορφών Παιδικής Προστασίας Εθνικό Αρχείο Παιδιών στο Σύστηµα Παιδικής Προστασίας Εθνικό Αρχείο Πιστοποιηµένων Φορέων στο Σύστηµα Παιδικής Προστασίας Εθνικό Αρχείο Ανάδοχων Οικογενειών, Υιοθεσιών κλπ.

44 Όµως, η κρίση δεν σηµαίνει µόνο αυξηµένες ανάγκες σηµαίνει κυρίως µειωµένους πόρους που διατίθενται στις υπηρεσίες παιδικής προστασίας

45 Και σε όλα αυτά, βέβαια, στη χώρα µας στη συγκυρία της κρίσης, προστίθεται η υπο-χρηµατοδότηση των φορέων ψυχοκοινωνικής µέριµνας που κάνει τα πάντα πιο δύσκολα ΚΑΕ Φορέας - Λειτουργία Ποσοστό µείωσης 2555 Κέντρα Πρόληψης 9 5,5-38,89% 2544 Μονάδες Ψυχικής Υγείας ,22% 2547 Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών 9,2 8,5621-6,93% 5221 απάνες προστασίας από τα ναρκωτικά 0,428 0,29-32,24% 5224 απάνες προστασίας της δηµόσιας υγείας από 0,88 0,45 το AIDS -48,86% 2337 και 2338 Λειτουργικές δαπάνες ΕΚΚΑ (και ΙΚΠΑ) 1,1 0,65-40,1% 2335 ΝΠ Πρόνοιας 12,5 7-44% 2300 Επιχορηγήσεις σε ΝΠ (αθροιστικά) 2990, ,85-49,7% 2200, 2300, 2500 Επιχορηγήσεις σε ΝΠ, ΝΠΙ και ΟΤΑ προνοιακών φορέων 44,636 30,438-31,81%

46 Ευχαριστώ για την υποµονή σας!!!