ΚΏΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Ψηφιακών Μέσων Ενημέρωσης

Transcript

1 ΚΏΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΊΑΣ Ψηφιακών Μέσων Ενημέρωσης

2 1 ΠΡΟΟΊΜΙΟ Στις εποχές των μεγάλων αλλαγών στην ενημέρωση, θεμέλιοι λίθοι της δημοσιογραφίας αναδεικνύονται το δημόσιο συμφέρον και η Αρχή της Αξιοπιστίας. Όσο και να μεταβληθεί το περιβάλλον στον Τύπο, η επιστροφή στο καθήκον της αλήθειας και στη δεοντολογία καθίσταται πυξίδα σε Μέσα και δημοσιογράφους για ένα καλύτερο μέλλον. Η διαφάνεια και η λογοδοσία εγγυώνται την ελευθερία του Τύπου και, μαζί με την ουδετερότητα, συλλειτουργούν υ- πέρ της ζητούμενης αξιοπιστίας των Μέσων. Το σήμερα είναι γεμάτο προσδοκίες για τα ψηφιακά Μέσα Ενημέρωσης και ο οδικός χάρτης για την άνθηση της βιομηχανίας του Τύπου περνά μέσα από την αυτορρύθμιση. Στο πνεύμα αυτό είναι πολύτιμο ένα πλαίσιο κανόνων που να διασφαλίζει τον ενάρετο ανταγωνισμό. Οι Αρχές και οι Αξίες της δημοσιογραφίας προσδίδουν τα απαραίτητα ποιοτικά χαρακτηριστικά που έχει ανάγκη η κοινωνία για να δείξει την εμπιστοσύνη της, η πολιτεία για να αναγνωρίσει το ηθικό πλεονέκτημα των Νέων Μέσων και η αγορά για να ενσωματώσει στους κανόνες της ποιοτικές προδιαγραφές. Βασικός στόχος του παρόντος Πλαισίου Αυτοδέσμευσης και των Κωδίκων Εκδοτικής Δεοντολογίας είναι η εμπέδωση του Δημοσιογραφικού Κώδικα, καθώς και των καλύτερων πρακτικών / Εκδοτικών Κανόνων που ακολουθούν τα μεγαλύτερα Διαδικτυακά Μέσα στον κόσμο. Οι μέτοχοι και οι εμπλεκόμενοι στους εκδοτικούς οργανισμούς, μαζί με τους δημοσιογράφους, μοιράζονται το κοινό συμφέρον της ακεραιότητας και της αξιοπιστίας των Μέσων τους. Είναι κοινός τόπος ότι ιδιοκτήτες, εκδότες και δημοσιογράφοι έχουν συνείδηση της ευθύνης που φέρουν έναντι του κοινού και την υποχρέωσή τους για τη διαφύλαξη του κύρους του Τύπου. Αντιλαμβάνονται τη δημοσιογραφική αποστολή τους με πλήρη επίγνωση και συνείδηση και χωρίς να επηρεάζονται από προσωπικά συμφέροντα και κίνητρα ξένα προς το αντικείμενο αυτό. Οι θεμελιώδεις αρχές της δημοσιογραφίας αποτυπώνουν την επαγγελματική δεοντολογία του Τύπου. Αυτή περιλαμβάνει το καθήκον διαφύλαξης του κύρους του Τύπου και υπεράσπισης της ελευθερίας του, μέσα στο πλαίσιο του Συντάγματος και των συμφώνων με αυτό νόμων. *Το έργο αυτό υλοποιήθηκε από ερευνητική ομάδα του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Επικοινωνίας (ECI European Communication Institute), στο πλαίσιο του ΠΜΣ «Ποιοτική Δημοσιογραφία και Νέες Τεχνολογίες» (Quality Journalism & New Technologies, Master of Arts). To ΕΙΕ αποτελεί Συνέργεια Ευρωπαϊκών Δημοσίων Πανεπιστημιακών και Ερευνητικών Φορέων και συνεποπτεύεται από το Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά (Υπουργείο Παιδείας Έρευνας και Θρησκευμάτων). Περιλαμβάνει σε δύο εκδόσεις (selfregulation longform handbook) ορισμούς και προτεινόμενες πρακτικές για κάθε online medium. Η διαδικασία αυτή έχει εξελικτικό χαρακτήρα και οι εκδοτικοί κανόνες θα ανανεώνονται διαρκώς. 4 5

3 2 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ 1 Εισαγωγή - Προοίμιο Περιεχόμενα Το καθήκον Aπέναντι στο Κοινό Εγκυρότητα και Ακρίβεια Είδησης Ισορροπία και Αμεροληψία Ιδιωτικότητα Παιδιά: Κάλυψη, Εικόνες και Συνεντεύξεις Διαδραστικές Πλατφόρμες Σχολιασμός Online Κατασκευασμένες Πληροφορίες Διαχείριση των Πηγών Εμπιστευτικές Πηγές Αξιοπιστία και Απόδοση Αποσιωπώντας Ονόματα και Πληροφορίες Συνεντεύξεις και Τρόπος Διεξαγωγής τους Φωτογραφίες και Βίντεο - Λήψης και Επεξεργασίας Προστατεύοντας την Ουδετερότητα του Μέσου Διακρίσεις με Βάση τη Φυλή, το Χρώμα, τη Θρησκεία, το Φύλο και τον Σεξουαλικό Προσανατολισμό Λογοκρισία Αποσπάσματα Λόγου Κατονομάζοντας Yπόπτους για Ποινικά Αδικήματα και Εγκλήματα Υποθέσεις Ομηρείας Τρομοκρατικές - Βομβιστικές και Άλλες Απειλές Συμμετοχή στη Δημόσια Σφαίρα Απόκρυψη Δημοσιογραφικής Ταυτότητας Δημοσιογραφία και Πολιτική Ευαίσθητο Υλικό και Ακραίες Συνθήκες Αισχρολογίες, Ύβρεις και Συκοφαντίες Αισθησιακό Υλικό και Σκληρό Περιεχόμενο Επιθετικός Λόγος και Πράξεις Βίας Αυτοκτονίες Πνευματικά Δικαιώματα - Λογοκλοπή Υπογραφή Συντάκτη Λογοκλοπή - Χρήση Υλικού από Άλλες Δημοσιογραφικές Πηγές Εικόνα - Ήχος - Μοντάζ Επιχειρηματικά και Οικονομικά Συμφέροντα Αποδοχή Χρημάτων από Ιδρύματα και Δωρεές Οικονομικά Συμφέροντα Εργαζομένων Αποδοχή - Άρνηση Δώρων και Βραβείων Ελεύθεροι Επαγγελματίες Κανόνες για τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης Κοινωνικά Δίκτυα και Ειδήσεις Τεκμηρίωση UGC Διαγραφή Ψηφιακών Κειμένων Διορθώσεις Αναρτήσεων Διαγραφές Αρχείων Εμπορική Πολιτική Ειδήσεις και Διαφήμιση: Πού και πώς τίθενται τα όρια Υποχρεώσεις Δημοσιογράφων - Μέσου Εταιρική Διαφάνεια και Λογοδοσία Εργασιακές Σχέσεις Προσωπικοί Κώδικες Δεοντολογίας Freelances και Fixers Εμφανίσεις σε άλλα Μέσα και Ταξίδια Δημοσιογραφία Δεδομένων Δεδομένα και Γραφήματα Ερευνητές Παράρτημα Πηγές

4 3 ΤΟ ΚΑΘΉΚΟΝ ΑΠΈΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΚΟΙΝΌ 3.1 Εγκυρότητα και Ακρίβεια Είδησης Η ακρίβεια και η εγκυρότητα της είδησης είναι δύο θεμελιώδη στοιχεία για τα Μέσα Ενημέρωσης, καθώς ανάγονται ευθέως στην αξιοπιστία τους και την εμπιστοσύνη του κοινού. Οι δημοσιογραφικοί όμιλοι της ΕΝΕΔ κατάρτισαν αυτό το κανονιστικό πλαίσιο, βάσει του οποίου οι δημοσιογράφοι οφείλουν να αναφέρουν πληροφορίες με ακρίβεια, τις οποίες έχουν προηγουμένως διασταυρώσει. Δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους εξασφαλίζεται η εγκυρότητα της πληροφορίας από μια πηγή: Α. ΤΕΚΜΗΡΊΩΣΗ Το ερώτημα που θέτουν οι δημοσιογράφοι μας στις «πηγές» τους είναι πώς γνωρίζουν όσα αναφέρουν και, όταν η πηγή τους το διευκρινίζει, τότε το αναφέρoυν μαζί με την ίδια την πληροφορία. Β. ΕΠΑΛΉΘΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΉΡΗΣΗ ΑΡΧΕΊΟΥ Ο δημοσιογράφος μας αξιολογεί την πηγή του με βάση την προηγούμενη αξιοπιστία της και το κατά πόσον είναι σε θέση να γνωρίζει τη συγκεκριμένη πληροφορία. Η διασφάλιση της εγκυρότητας και της ακρίβειας μιας είδησης είναι πολύ δυσκολότερη στην εποχή της ψηφιακής δημοσιογραφίας. Ο δημοσιογράφος μοιράζεται το κομμάτι του με την πηγή του πριν από τη δημοσίευσή του μόνον όταν στερείται εξειδίκευσης σε ένα θέμα και ζητά επιβεβαίωση του ρεπορτάζ του από τον «ειδικό», π.χ. κάποια επιστημονική ανακοίνωση. Μεταφορά ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών Αποφυγή μεγάλης συχνότητας διασποράς φημών και διαδόσεων από πλευράς Μέσου. Υπάρχει χώρος για ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες μόνο στις παρακάτω περιπτώσεις: 1. Στην εξωτερική ανάθεση καθηκόντων σε ομάδα εθελοντών. Ένας δημοσιογράφος θα μπορούσε να απευθυνθεί στο κοινό του για βοήθεια στην επιβεβαίωσή τους. Αυτό μπορεί να είναι μια χρήσιμη τεχνική, αλλά απαιτεί μεγάλη προσοχή, ώστε να μη διασπείρει κακόβουλες πληροφορίες ή να μην μπερδέψει τους αναγνώστες ως προς το τι είναι επιβεβαιωμένο και τι όχι. 2. Στην περίπτωση που μεταφέρει φήμες, διαδόσεις κ.λπ. και το κοινό περιμένει να ακούσει κάτι γι αυτές. Εάν ο δημοσιογράφος επιβεβαιώσει ότι μια ευρέως διαδεδομένη φήμη είναι αληθής, θα συνεισφέρει στην έγκυρη ενημέρωση. Αν αντιθέτως καταλήξει ότι είναι αναληθής, ουσιαστικά θα προσφέρει κοινωνικό έργο με το να την ακυρώσει. 3. Στην περίπτωση μεταφοράς πληροφοριών από αναρτήσεις στα social media (Facebook, twitter κ.λπ.), ο δημοσιογράφος οφείλει να διασταυρώσει εάν η πηγή που χρησιμοποιεί είναι έγκυρος λογαριασμός (account). Βλέπε σχετική ενότητα για κοινωνικά δίκτυα και ειδήσεις. Ο δημοσιογράφος οφείλει να διασταυρώνει την είδηση από τουλάχιστον δύο πηγές. Η εγκυρότητα της πληροφορίας μπορεί να διασφαλιστεί και με βάση την προηγούμενη αξιοπιστία της πηγής. Ο συντάκτης υποχρεούται να ερωτά επανειλημμένα την πηγή του πώς γνωρίζει μια πληροφορία και να το αναφέρει. Στην περίπτωση που αναφέρεται σε ανεπιβεβαίωτη αλλά κρίσιμη πληροφορία, οφείλει να αναφέρει τον λόγο που τη δημοσιεύει και ότι δεν έχει απόλυτα διασταυρωθεί. Θεωρείται καλό ο δημοσιογράφος να αποφεύγει να μεταφέρει ή να ερμηνεύει τα λόγια κάποιου, κι όταν συμβαίνει αυτό, να το κάνει με προσοχή και όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις στις οποίες υφίσταται κάποιος ισχυρισμός ενός προπαγανδιστικού μηχανισμού, που εκ των πραγμάτων δεν συνιστά σε καμία περίπτωση κύρια είδηση, ο δημοσιογράφος οφείλει να προχωρά σε περαιτέρω έρευνα, προκειμένου να εξασφαλίσει την εγκυρότητα και την ακρίβεια της πληροφορίας που του μεταφέρεται. Η τήρηση αρχείων και βίντεο από συνεντεύξεις και γεγονότα διασφαλίζει την εγκυρότητα της είδησης. Η ακρίβεια και η εγκυρότητα της είδησης είναι τα δύο θεμελιώδη στοιχεία για τα Μέσα Ενημέρωσης, καθώς ανάγονται ευθέως στην αξιοπιστία τους και την εμπιστοσύνη του κοινού. Να μη χαρακτηρίζει μια ολόκληρη ομάδα ατόμων με βάση πληροφορίες από μέλη της ίδιας της ομάδας. Να μη θεωρεί την «κοινή γνώμη» ή όσα μεταφέρονται από άλλους, ως γεγονότα. Να μην επιτρέπει την ύπαρξη χρονικών περιορισμών για να «ρίξει» το δέον επίπεδο που απαιτεί η ακρίβεια. Να είναι βέβαιος ότι οι επικεφαλίδες και οι παραπομπές είναι ακριβείς όσο και το ίδιο το θέμα του. Την ίδια βεβαιότητα θα πρέπει να έχει σε ό,τι αφορά την ορθογραφία των ονομάτων και των ορισμών. Να αποφεύγει να μεταφέρει τα λόγια κάποιου ή να δίνει βήμα σε άτομα που γνωρίζει πως δεν είναι ειλικρινή και αξιόπιστα. Σε περιπτώσεις ανθρώπων που «δίνουν» ειδήσεις -ιδιαίτερα πολιτικά πρόσωπα- ίσως να είναι αδύνατο να το αποφύγει. Τότε θα πρέπει να ισορροπεί το θέμα του με τις ακριβείς πληροφορίες που διαθέτει (βλ. άρθρο «Πηγές, αξιοπιστία και απόδοση»). Διορθώσεις Κάθε Οργανισμός μας έχει μια συγκεκριμένη πολιτική στο να διορθώνει ρεπορτάζ που έχουν δημοσιευτεί παλαιότερα, έτσι ώστε να είναι έγκυρα και το Μέσο να μην επαναλάβει ένα λάθος με το να χρησιμοποιεί μη διασταυρωμένο υλικό από τα αρχεία του. Προφανώς, τα Μέσα μας σέβονται τους κανόνες ορθογραφίας, σύνταξης και επιμέλειας των κειμένων. 3.2 Ισορροπία και Αμεροληψία Ο δημοσιογράφος μας οφείλει να προσπαθεί πάντα για την ισορροπία και την ελευθερία από προκαταλήψεις. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι της δημοσιογραφίας (κείμενο, τηλεόραση, online), αυτά που ενώνουν είναι η ειλικρίνεια και η ακεραιότητα. Προτάσσεται ακόμη η ακρίβεια, η ανεξαρτησία και η ελευθερία από μεροληψίες και στερεότυπα. Σε μια εποχή όπου αυξάνονται ραγδαία η αμφισβήτηση και ίσως η δικαιολογημένη δυσπιστία του κοινού σχετικά με την αμεροληψία των Μέσων Ενημέρωσης, αλλά και την ακεραιότητα των δημοσιογράφων, είναι επιτακτική ανάγκη η διατήρηση των υψηλότερων δυνατών προτύπων για τη διασφάλιση των αξιών της δημοσιογραφίας και την προστασία της από οτιδήποτε θα μπορούσε να αμβλύνει την εμπιστοσύνη του κοινού της. Προς την κατεύθυνση αυτή, η ισορροπία και η αμεροληψία αποτελούν αξίες ευρέως χρησιμοποιούμενες στο ίδιο πλαίσιο, και αφορούν ακριβώς την ηθική της δημοσιογραφίας. 8 9

5 ΕΠΊ ΤΗΣ ΟΥΣΊΑΣ: Η αντίθετη άποψη δεν είναι πιο αδύναμη από αυτή που θεωρείται ορθή. Έχει εξίσου δικαίωμα να ακουστεί. Το σχόλιο οφείλει να υπόκειται σε αυτοσυγκράτηση. Είναι βεβαίως επιθυμητή η ειλικρίνεια, όμως προτάσσεται η δικαιοσύνη. Στην περίπτωση που υπάρχει έλλειψη ισορροπίας, η μεταδιδόμενη μ αυτόν τον τρόπο είδηση κινδυνεύει να ενταχθεί στα μέσα προπαγάνδας! Τα σχόλια είναι ελεύθερα, ωστόσο δεν πρέπει να διαφεύγει ότι τα γεγονότα παραμένουν ιερά, όπως έλεγε ο C. P. Scott, το 1921 στην εφημερίδα Manchester Guardian. Ο δημοσιογράφος καλείται να εξισορροπήσει, επομένως, τις δυνάμεις της προσωπικής άποψης ή της ευρέως αποδεκτής και θεωρούμενης ως ορθής, και της επακριβώς επικοινωνούμενης είδησης. Προς αυτήν την κατεύθυνση, τα Μέσα μας ενθαρρύνουν την αυστηρή αμεροληψία. Όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό, ένα Μέσο οφείλει να αποδίδει πάντα την αλήθεια παραμένοντας δίκαιο. Δεν μπορεί να στρεβλώνει ή να κατασκευάζει γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, επιδιώκει τον πλουραλισμό τις διαφορετικές φωνές για το παρουσιαζόμενο θέμα. Το περιεχόμενο του θέματος αντανακλά με αντικειμενικότητα το εύρος των αντιλήψεων και το πλήθος των απόψεων που υπάρχουν στην κοινωνία. Οι ιστορίες πρέπει να είναι αμερόληπτες, υπό την έννοια ότι οφείλουν να παρουσιάζουν όλες τις απόψεις και όλες τις αντιτιθέμενες πλευρές. Αμεροληψία σημαίνει ότι ένας δημοσιογράφος κοπιάζει πραγματικά υπέρ της ακρίβειας και της αλήθειας του ρεπορτάζ και δεν μεροληπτεί στο πλαίσιο μιας υπόθεσης, με τρόπο που ο χρήστης να αναγκαστεί να εξαγάγει το επιθυμητό συμπέρασμα του δημοσιογράφου. Ο δημοσιογράφος είναι υποχρεωμένος να παρέχει την πηγή για κάποιο σχόλιο ή τοποθέτηση, ακόμη και αν η θέση του ιδίου είναι ευρέως αποδεκτή. Καταβάλλει προσπάθειες να επικοινωνήσει με ανθρώπους στους οποίους αναφέρεται, ώστε να έχει σχόλιό τους. Τα Μέσα μας αναφέρουν τις προσπάθειες που έγιναν, προκειμένου να έρθουν σε επαφή με όσους θα ήταν αναμενόμενο να καταθέσουν το σχόλιό τους. Το Μέσο στο οποίο εργάζεται ο δημοσιογράφος, όταν δεν προσυπογράφει ένα αντικειμενικό μοντέλο δημοσιογραφίας και αναγνωρίζει ότι κλίνει προς μια συγκεκριμένη πολιτική ή κοινωνική άποψη, αυτό δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπει πλήρως την ισορροπία. Ακόμη και σ αυτήν την περίπτωση έχει κάποιες υποχρεώσεις. Το να παρουσιάζεται η μία μόνο πλευρά δεν εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον. Η επίδραση της μονόπλευρης αναπαραγωγής ειδήσεων εντός συγκεκριμένου χώρου και προς συγκεκριμένο κοινό αποδεκτών υποχρεώνει τελικά τον δημοσιογράφο να λάβει υπόψη και την άλλη πλευρά σε μια διαφωνία. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΆ: Ένας τρόπος να επιβεβαιωθεί το ποσοστό ισορροπίας είναι η παρακολούθηση της αντίδρασης των χρηστών του Μέσου. Τα σχόλια που γίνονται σχετικά με το περιεχόμενο βοηθούν να εξακριβωθεί η συγκάλυψη. Σαφώς, μπορεί οι σελίδες σχολίων να γεμίσουν με άνευ ουσίας δημοσιεύσεις, όμως και πάλι η αντίδραση των αναγνωστών μπορεί να προειδοποιήσει εγκαίρως για ζητήματα αμφιβόλου ισορροπίας. Το ιδανικό και δίκαιο, βεβαίως, είναι να αναφέρονται τουλάχιστον και οι δύο αντικρουόμενες πλευρές, ακόμη και αν ο αναγνώστης γνωρίζει ότι ο γράφων φέρει συγκεκριμένη άποψη. Σε κάθε περίπτωση, το δικαίωμα των πολιτών για πολυφωνική και ολοκληρωμένη πληροφόρηση αποτελεί υποχρέωση τόσο των δημοσιογράφων όσο και των ΜΜΕ. 3.3 Ιδιωτικότητα Η δημοσίευση στοιχείων της ιδιωτικής ζωής ενός ατόμου εγείρει πολλά ηθικά ζητήματα. Η ιδιωτική ζωή δεν είναι πλέον όπως στο παρελθόν. Με τόσες δημοσιεύσεις - αναρτήσεις σε δημοσίως προσβάσιμα κανάλια, όπως τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, το όριο μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών επικοινωνιών χρήζει ερμηνείας. Ενίοτε, η «παραβίαση» της προσωπικής ζωής κάποιου, και σε ποιον βαθμό, αρχίζει από τις προσδοκίες που έχει το εν λόγω πρόσωπο για την ιδιωτικότητα. Οι διασημότητες, για παράδειγμα, γνωρίζουν ότι η απώλεια της ιδιωτικής ζωής είναι το κόστος της φήμης τους. Αντίστοιχα, οι πολιτικοί και άλλοι δημόσιοι λειτουργοί γνωρίζουν ότι οι αποφάσεις τους επιφέρουν δημόσιο έλεγχο και, έχοντας το αυτό ως γνώμονα, παίρνουν πολλές φορές σχετικές αποφάσεις. Συχνά πάντως και οι δύο πλευρές διαμαρτύρονται για τον υπερβάλλοντα ζήλο κάλυψης της προσωπικής ζωής τους. Όταν οι δημοσιογράφοι μας έρχονται αντιμέτωποι με μια δυναμική αποκάλυψη, πρέπει να έχουν υ- πόψη τους ότι ενδεχομένως θα προκληθεί δυσφορία. Πρέπει να είναι ταπεινοί σχετικά με την δύναμή τους να το αποκαλύψουν. Ωστόσο, το έντονο ενδιαφέρον για τις ζωές των διασήμων και το υψηλό δημόσιο «στοίχημα» για τις ζωές των «δυνατών» τείνουν να προκαλούν πιο επιθετικές αναφορές - ρεπορτάζ σχετικά μ αυτά πρόσωπα. Οι ρεπόρτερ τραβούν μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ της «κατασκοπείας» μιας δημοσιότητας σε χώρο ιδιωτικό (για παράδειγμα, στο σπίτι του) και περιπτώσεων που ο διάσημος γνωρίζει ότι μπορεί να φανεί, για παράδειγμα να στέκεται στο παράθυρο όταν ξέρει ότι οι φωτογράφοι είναι έξω, ή που δεν περιμένει να είναι εντελώς ιδιωτικά (σε μια εκδήλωση με καλεσμένους, εξαιρουμένου όμως του Τύπου). Όταν πρόκειται για την προσωπική ζωή ατόμου το οποίο δεν συγκεντρώνει το δημόσιο ενδιαφέρον, τότε ο δημοσιογράφος πρέπει να προβεί σε προσεκτική σκέψη σχετικά με την αξία της αποκάλυψης και τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσει. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όταν απλοί άνθρωποι έλκουν το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων είναι επειδή, κατά κάποιον τρόπο, συνδέονται με θέμα υψηλού ενδιαφέροντος, όπως είναι ένα έγκλημα. Η έλευση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης κατέστησε συνομιλίες μεταξύ πολιτών, οι οποίες άλλοτε ήταν ιδιωτικές, προσβάσιμες, μεταξύ άλλων, και στους δημοσιογράφους. Οι συνομιλίες αυτές μπορεί να κρύβουν ειδήσεις με δημοσιογραφικό ενδιαφέρον ειδικά εάν αντανακλούν μια δημόσια τάση που κάνει «θόρυβο». Αλλά, η απομόνωση συγκεκριμένων σχολίων από συγκεκριμένους ανθρώπους θα μπορούσε να εγείρει ζητήματα. Υπάρχει η εντύπωση ότι οτιδήποτε αναρτάται δημοσίως είναι δημοσιεύσιμο, όπως οτιδήποτε συζητείται σε δημόσιο χώρο δεν γίνεται να υπάρχει η προσδοκία να κρατηθεί κρυφό. Ωστόσο, αυτό που είναι δημόσιο και εκείνο που θα μπορούσε να δημοσιευτεί είναι δύο διαφορετικά πράγματα και η δημοσιοποίηση είναι μια σκόπιμη πράξη που πρέπει να αντιμετωπίζεται με προσοχή. Ο ορισμός του «δημοσίου» στο Διαδίκτυο είναι συγκεχυμένος. Μια ανάρτηση στο Twitter και το Facebook μπορεί να είναι ορατή σε δέκα, εκατό, χίλιους ανθρώπους

6 Άλλωστε, είναι κρίσιμο να λαμβάνεται υπόψη ότι η ταυτότητα ενός ατόμου στο διαδίκτυο είναι δύσκολο να εξακριβωθεί. Κάποιος μπορεί να δηλώνει ότι είναι 30 ετών και να είναι μόλις 16. Συστήνεται να αποφεύγεται η «εισβολή» στην ιδιωτική ζωή κάποιου, εκτός εάν είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει δημόσιο ενδιαφέρον. Γενικότερα, ο βαθμός διείσδυσης στην προσωπική ζωή ενός ανθρώπου θα πρέπει να δικαιολογείται από τη σοβαρότητα της ιστορίας και το δημόσιο καλό που είναι πιθανό να προκύψει από μια δημοσίευση. Προσοχή θα πρέπει να δίνεται όταν δημοσιεύονται στοιχεία αναγνώρισης, όπως ακριβείς διευθύνσεις, τα οποία μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των ατόμων που έχουν γίνει θέμα στα ΜΜΕ. Να μη φωτογραφίζονται άτομα από τα ΜΜΕ σε ιδιωτικούς χώρους χωρίς την συγκατάθεσή τους. Να μη δημοσιοποιείται το όνομα ενός υπόπτου μέχρι αυτός / αυτή να σχετιστεί από τις Αρχές με το έγκλημα. Ιδιαίτερη φροντίδα χρειάζεται σχετικά με τις δημόσιες ζωές παιδιών ή εφήβων, που βρίσκονται ακόμη υπό τη φροντίδα των γονέων τους. Μια καλή πρακτική είναι η ενημέρωση του συνεντευξιαζόμενου για τη διασπορά της ιστορίας του και των φωτογραφιών του, καθώς και πόσο καιρό θα παραμείνουν διαθέσιμες σε αρχεία. Συστήνεται η εκ των προτέρων επικοινωνία με το άτομο του οποίου τα στοιχεία θα βγουν στη δημοσιότητα προτού δημοσιευτεί οτιδήποτε το αφορά. 3.4 Παιδιά: Κάλυψη, Εικόνες και Συνεντεύξεις Η προστασία της παιδικής ηλικίας αποτελεί πρωτεύον καθήκον του δημοσιογράφου και των Μέσων μας, όταν μάλιστα απαιτείται η κάλυψη ενός ειδησεογραφικού θέματος στο οποίο εμπλέκονται, με άμεσο ή και έμμεσο τρόπο, παιδιά. Η κάλυψη δημοσιογραφικών θεμάτων που αφορά, είτε άμεσα είτε έμμεσα, παιδιά χρήζει πάντοτε ιδιαίτερης διαχείρισης. Ειδικότερα, απαιτείται προσοχή και διακριτικότητα, πόσω μάλλον όταν ο δημοσιογράφος καλείται να χειριστεί υποθέσεις παιδιών που κατηγορούνται για εγκλήματα, για παιδιά θύματα βίας ή παιδιά αυτόπτες μάρτυρες. Οι Κώδικες Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας έχουν συγκεκριμένες πρόνοιες, οι οποίες επιβάλλουν στα ΜΜΕ να σέβονται στον μέγιστο βαθμό τα δικαιώματα των ανηλίκων και να αποφεύγουν την έκθεση των παιδιών στη δημόσια σφαίρα. Υπάρχουν νόμοι οι οποίοι περιορίζουν τη δυνατότητα φωτογράφισης ή δημόσιας έκθεσης παιδιών. Το ζήτημα, όμως, είναι πρωτίστως ηθικό. Βάσει διεθνών συμβάσεων, ο ηθικός αυτός παράγοντας υπερβαίνει, σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε ανάγκη για την ενημέρωση του κοινού. Ταυτόχρονα εγείρεται νομικό ζήτημα για την προστασία του παιδιού ως θύματος. Για παράδειγμα, μπορεί ένας κηδεμόνας να δώσει τη συγκατάθεσή του να φωτογραφηθεί ένα παιδί που έχει πέσει θύμα βίας, είτε σωματικής είτε σεξουαλικής. Δεν είναι, όμως, ηθικό το να δημοσιοποιείται η εικόνα αυτού του παιδιού, ακόμη και αν έχει δοθεί η άδεια (συγκατάθεση) των γονιών. Ακόμη και αν η μαρτυρία του θύματος είναι σημαντική και μπορεί να αποκαλύψει σημαντικές πληροφορίες για την υπόθεση, η δημοσιοποίηση των φωτογραφιών ανηλίκου ή εφήβου συνιστά κατάφωρη παραβίαση της προστασίας της παιδικής ηλικίας, αφού ο ηθικός παράγοντας, εν προκειμένω, βρίσκεται υπεράνω του δημοσίου συμφέροντος (προστασία του θύματος). Αντιθέτως, προκρίνεται πάντοτε κατόπιν παραγγελίας του αρμοδίου εισαγγελέα η δημοσιοποίηση των φωτογραφιών του δράστη, ακριβώς για την εν γένει προστασία τής παιδικής ηλικίας, και ειδικότερα για την ενημέρωση του κοινού και την προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Παιδιά θύματα εγκλημάτων και αυτόπτες μάρτυρες Τα Μέσα μας δείχνουν σεβασμό στο αίτημα τήρησης της ανωνυμίας ενός παιδιού που έχει πέσει θύμα εγκληματική πράξης ή ενός παιδιού που είναι αυτόπτης μάρτυρας εγκλήματος, ακόμη και αν το όνομά του έχει δοθεί στη δημοσιότητα με απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου. Το όνομα πάντως χρησιμοποιείται μόνον εάν ένα παιδί εκτεθεί στη δημοσιότητα μέσω συνεντεύξεων ή ο γονέας προσδιορίσει το παιδί δημόσια. Τα Μέσα μας καταβάλλουν κάθε προσπάθεια προκειμένου να αποκτήσουν τη γονεϊκή συναίνεση. Όταν συμβαίνει ένα έκτακτο γεγονός, όπως για παράδειγμα συνθήκες πανικού σε σχολείο, είναι συνήθως ανέφικτο για τον δημοσιογράφο να λάβει την άδεια των γονέων. Ωστόσο και πάλι τίθεται ζήτημα ηθικής τάξης, καθώς προέχει πάντοτε η προστασία της παιδικής ηλικίας. Οι δημοσιογραφικοί μας Οργανισμοί έχουν συγκεκριμένους κανόνες ανωνυμίας σχετικά με τα παιδιά. Σε ιστορίες που αφορούν παράνομες πράξεις παιδιών ή τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα περιθωριοποιημένα παιδιά, είναι ακόμη πιο λογική η τήρηση της ανωνυμίας. Ακόμη και αν ένα γεγονός περιλαμβάνει το όνομα και την ηλικία ενός παιδιού, λαμβάνεται υπόψη το κατά πόσο είναι απολύτως απαραίτητο να αναφερθεί στην ιστορία ή σε ένα στιγμιότυπο φωτογραφίας το πού ζει το παιδί. Οι φωτογράφοι και οι δημοσιογράφοι μας οφείλουν να είναι προσεκτικοί στο πώς και το πού φωτογραφίζουν ή βιντεοσκοπούν νεαρά άτομα. Για τη δημοσιοποίηση φωτογραφίας πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η άποψη των κηδεμόνων και οι πιθανές επιπτώσεις στο παιδί. Σχετικά με αναρτήσεις που ένας ανήλικος δημοσιεύει στο Διαδίκτυο, όπως tweets, blogs, κατάστασης στο Facebook (status) και άλλες ενημερώσεις, απαιτείται ισορροπία ως προς την αξία της είδησης αλλά και ως προς την ενδεχόμενη ζημιά που μπορεί να προκαλέσει. Τα ΜΜΕ μας δεν αποκαλύπτουν άμεσα ή έμμεσα την ταυτότητα των παιδιών ηλικίας κάτω των 16 ετών, που είναι μάρτυρες ή κατηγορούμενοι σε υποθέσεις διάπραξης αδικημάτων, ειδικότερα σεξουαλικών. Οι δημοσιογράφοι μας κατά κανόνα δεν παίρνουν συνεντεύξεις και δεν φωτογραφίζουν παιδιά κάτω των 16 ετών σε σχέση με θέματα που αφορούν την προσωπική τους κατάσταση ή ευημερία, χωρίς τη συγκατάθεση των γονέων τους ή άλλου ενηλίκου που έχει την ευθύνη γι αυτά (κηδεμόνας). Τα ΜΜΕ και οι δημοσιογράφοι μας είναι υποχρεωμένοι να τηρούν τις πρόνοιες της Διεθνούς Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Παιδί

7 3.5. Διαδραστικές Πλατφόρμες Οι διαδραστικές δημοσιεύσεις που κάνουν χρήση πολυμέσων (εφεξής: διαδραστικά) αφορούν επιλογές που μπορεί επιφανειακά να δείχνουν ότι δεν έχουν ιδιαίτερες ηθικές επιπτώσεις. Αλλά η ισχύς τους, δηλαδή η ικανότητά τους για απευθείας και συναρπαστική επικοινωνία, καθιστά σημαντικό να εξετάζεται προσεκτικά ο τρόπος κατασκευής τους. Η καλύτερη λύση είναι ο συνδυασμός των στοιχείων της διαδραστικότητας που ταιριάζει καλύτερα στο γεγονός ή την είδηση που πρέπει να εξιστορηθεί. Η βασική αρχή της διαδραστικότητας πρέπει να είναι: «να ειπωθεί η αλήθεια». Αλλά το να λες την αλήθεια μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΟ Πολλά διαδραστικά είναι μη γραμμικά, επιτρέποντας, έτσι, στους χρήστες να εισέλθουν σ αυτά και να περιηγηθούν με πολλαπλούς τρόπους. Ως αποτέλεσμα, οι χρήστες μπορεί να χάσουν την ευρύτερη σημασία της ιστορίας ή τα στοιχεία εκείνα που είναι σημαντικά για την κατανόησή της. Οι δημιουργοί των διαδραστικών πρέπει να σκεφτούν τι είδους αλήθειες θέλουν οι χρήστες να αποκομίσουν, καθώς θα περιηγηθούν στις πιθανές διαδρομές μέσα από την ιστορία. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι σχέσεις μεταξύ των μερών της παρουσίασης διατηρούνται στο πέρασμα του χρόνου, ακόμη και στην αρχειοθέτηση. ΠΛΗΡΌΤΗΤΑ Ένα στοιχείο που περιλαμβάνεται στην αρχή του να ειπωθεί η αλήθεια είναι «να μπορεί κανείς να αναγνωρίζει τις διαφορετικές φωνές σε όλες τις θεμιτές απόψεις γύρω από ένα ζήτημα». Η φύση ορισμένων στοιχείων (ήχος, εικόνα, βίντεο), που συνοδεύουν τις πολυμεσικές (multimedia) ιστορίες, μετατρέπουν την εκπλήρωση αυτής της αρχής σε πρόκληση. Μια οπτική ιστορία, όπως ένα βίντεο ή slideshow ή αρχείο ήχου, λειτουργεί καλύτερα με μια στενή εστίαση σε ένα θέμα, ένα χαρακτήρα, ή μια τοποθεσία. Αυτό δε συνιστά απαραιτήτως πρόβλημα μερικές σπουδαίες ιστορίες έχουν μια στενή εστίαση αλλά είναι σημαντική η συμπερίληψη διαφορετικών οπτικών σε ιστορίες με ευρύτερα θέματα. Ο ΒΑΘΜΌΣ ΚΑΤΑΝΌΗΣΗΣ Οι δημιουργοί των διαδραστικών ιστοριών ενισχύουν τις γνώσεις των χρηστών από το είδος των διαδραστικών στοιχείων που εισάγουν σ αυτές. Αυτό σημαίνει, για παράδειγμα, ότι παρέχεται η επιλογή στον χρήστη να κάνει «κλικ» σε έναν χάρτη για να βρει στοιχεία για την εκπαίδευση, τις εκλογές ή την εγκληματικότητα. Τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να είναι εμφανή, δελεαστικά και εύκολα στη χρήση τους. Δεν θα πρέπει οι χρήστες να προσπαθούν πολύ ή να κατακλύζονται με άχρηστες πληροφορίες. Η μη χρήση τέτοιων στοιχείων, ή η επιλογή υπερβολικά πολύπλοκων στοιχείων, δε θεωρείται αντιδεοντολογική, αλλά μειώνει το εύρος της αλήθειας που μπορούν οι χρήστες να αποκτήσουν από την ιστορία. ΑΠΟΦΥΓΉ ΣΤΡΕΒΛΏΣΕΩΝ Ό,τι θεωρείται «χοντρική εκτίμηση/εικασία» θα πρέπει να προσδιορίζεται ως τέτοια, όταν χρησιμοποιείται. Τα διαδραστικά θα πρέπει να οργανώνονται και να συνδέονται εσωτερικά με τέτοιο τρόπο, ώστε οι χρήστες που τα χρησιμοποιούν να είναι σε θέση να κατανοήσουν τα βασικά σημεία της ιστορίας. Η σύνδεση μεταξύ των μερών της διαδραστικής παρουσίασης μιας είδησης θα πρέπει να διατηρείται ακόμη και όταν η ιστορία έχει αρχειοθετηθεί. Η ποικιλομορφία των απόψεων θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται σε multimedia παρουσιάσεις, σε συνδυασμό με την ικανότητα κάποιων μορφών, όπως το βίντεο, να προσφέρει παράλληλα και την οπτική της μεμονωμένης άποψης. Τα διαδραστικά στοιχεία πρέπει να είναι εμφανή στους χρήστες, δελεαστικά και εύκολα στη χρήση. Ανακατασκευές των γεγονότων μέσω ενημερωτικών γραφημάτων (infographics) ή κινούμενων εικόνων (animation - VR) θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα. Εάν αυτή η ανακατασκευή πηγαίνει πέρα από αυτό που είναι γνωστό και πλησιάζει τα όρια της δραματοποίησης, της εικασίας ή της μυθοπλασίας, θα πρέπει να καθίσταται σαφές στον χρήστη Σχολιασμός Online Η πλέον διαδραστική πράξη των επισκεπτών στα ψηφιακά ΜΜΕ είναι ο σχολιασμός και η κριτική όχι μόνο επί ζητημάτων επικαιρότητας, αλλά ακόμα και σε πιο εύπεπτα και ψυχαγωγικά θέματα. Οι δημοσιογραφικοί μας όμιλοι καθορίζουν στους Όρους Χρήσης των ιστοτόπων τους αν θα δίνουν βήμα στους αναγνώστες, με ποιους όρους θα το πράττουν και σε ποια περίπτωση θα αποκλείουν αναγνώστες από τον δημόσιο χώρο συζήτησης. Τα ΜΜΕ γενικώς, όταν δίνουν «φωνή» στο κοινό, ενισχύουν τη διαφάνεια και τη λογοδοσία και τελικώς τη «δέσμευση-αφοσίωση» του κοινού. Μείζονος σημασίας είναι να είναι ξεκάθαρο ότι ο χώρος που δίνεται στους αναγνώστες για σχόλια διέπεται από τους ίδιους κανόνες που εφαρμόζει ο κάθε δημοσιογράφος ή ο εκδότης στο editorial ή οι αρθρογράφοι γνώμης. Το βέλτιστο για να αποφεύγονται σχόλια μίσους, υβριστικά και άλλα, είναι να υπάρχει κάποιος διαχειριστής (moderator), ο οποίος μπορεί να βάζει τάξη στους σχολιαστές, υποχρεώνοντάς τους να υιοθετήσουν έναν ευπρεπή τόνο που να είναι σύμφωνος με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται ο όμιλος τον χώρο δημόσιας συζήτησης. Σε κάθε περίπτωση, ο ζωντανός σχολιασμός (live commenting) είναι ένα μοντέρνο φόρουμ ανταλλαγής απόψεων το οποίο δίνει φωνή στο κοινό και είναι σημαντικό για το μέλλον της δημοσιογραφίας. Ωστόσο, κάθε Μέσο καθορίζει μόνο του το πλαίσιο στους Όρους Χρήσης. Τα online σχόλια δίνουν φωνή στους χρήστες- επισκέπτες. Είναι σημαντικό να γίνεται σεβαστή η κόκκινη γραμμή, την οποία οι αναγνώστες δεν πρέπει να υπερβούν. Απαραίτητη είναι η παρουσία χειριστή/moderator. Τα σχόλια τα οποία περικλείουν ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς κάθε είδους δεν συνεισφέρουν στον δημόσιο διάλογο και θα πρέπει να αποτρέπεται η χρήση τους. Το να δίνεται «βήμα» στους αναγνώστες είναι μοντέρνα πρακτική, σημαντική για το μέλλον της δημοσιογραφίας. Απαιτείται στους Όρους Χρήσης ένα είδος συμφωνίας-σύμβασης (disclaimer), η οποία θα καθορίζει εκ προοιμίου τον τρόπο συμπεριφοράς ως προς τον online σχολιασμό θεμάτων και συγκεκριμένα δημοσιογραφικών θεμάτων

8 3.7. Κατασκευασμένες Πληροφορίες Καθώς είναι αδιανόητο να κατασκευάζονται ειδήσεις, ο τίτλος -μαγνήτης (clickbait) θα πρέπει να συντάσσεται με επιμέλεια, ώστε να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Άλλωστε, τίποτε απολύτως σε ένα ειδησεογραφικό θέμα δεν μπορεί να είναι ή να αποτελεί «κατασκεύασμα», ήτοι αποκύημα της φαντασίας του δημοσιογράφου (τίτλος, κείμενο, φωτογραφίες, γραφικά, ήχος και βίντεο). Ο δημοσιογράφος μας υπογράφει όλα τα δημοσιεύματά του. Όταν δεν υπογράφει κάποιος συντάκτης, τότε είτε υπογράφει το Μέσο είτε το ανυπόγραφο θεωρείται ότι έχει την υπογραφή της δημοσιογραφικής διεύθυνσης. Πάντως, ο δημοσιογράφος δεν χρησιμοποιεί ψευδώνυμα, σύνθετους χαρακτήρες ή φανταστικά ονόματα, ηλικίες, τοποθεσίες και ημερομηνίες. Δεν σκηνοθετεί ούτε χαλκεύει γεγονότα για την κάμερα ή το μικρόφωνο, και δεν χρησιμοποιεί ηχητικά εφέ, ούτε αντικαθιστά βίντεο ή ήχο από ένα θέμα Α σε ένα θέμα Β. Ο δημοσιογράφος δεν «κλέβει» ήχο, προσθέτοντας ηχητικά εφέ για να κατασκευάσει ένα γεγονός. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται για τον έλεγχο δημοσιεύσεων στο web η αναπαραγωγή των οποίων μπορεί να οδηγήσει σε παγίδα. Στη σημερινή εποχή είναι άπειρος ο αριθμός των hoaxes που δημιουργούνται αποκλειστικά και μόνον για την παγίδευση χρηστών ή και έγκυρων Μέσων. 4 ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΏΝ 4.1. Εμπιστευτικές Πηγές Οι διευθυντές Σύνταξης, σε κάθε ειδησεογραφικό Οργανισμό μας, οφείλουν να συζητούν τα πρότυπά τους με το προσωπικό τους και να προσπαθούν να επιτύχουν συγκεκριμένο βαθμό συνέπειας ως προς το πώς και γιατί μπορούν οι δημοσιογράφοι του Οργανισμού να παρέχουν εμπιστευτικότητα σε μια πηγή. Συχνά, μεταξύ των δημοσιογράφων, και κυρίως μεταξύ των επικριτών τους, ο όρος των πηγών που δεν ονοματίζονται αποκαλούνται «ανώνυμες πηγές» ή υπάρχει η εξήγηση στο δημοσίευμα ότι η πηγή ζήτησε την «ανωνυμία» της. Αλλά αυτός ο όρος μπορεί να είναι παραπλανητικός ή ακόμη και ανακριβής, με τρόπους που να υπονομεύουν την αξιοπιστία του ειδησεογραφικού Οργανισμού. Η αλήθεια είναι πως λίγες ειδήσεις, εάν υπάρχουν, χρησιμοποιούν πληροφορίες από αληθινά ανώνυμες πηγές: ανθρώπους, δηλαδή, των οποίων οι ταυτότητες είναι άγνωστες τόσο στο δημοσιογράφο όσο και στον ειδησεογραφικό Οργανισμό. Οι δημοσιογράφοι, εάν δημοσιεύσουν μια είδηση, μπορούν να χρησιμοποιήσουν την εμπιστευτική πληροφορία ως ένα σημείο εκκίνησης και να βρουν, έπειτα, αξιόπιστες πηγές, είτε μιλήσουν επίσημα, είτε off the record, πάνω στις οποίες θα μπορέσουν να βασίσουν την ιστορία τους. Κάθε μικρό βήμα που κάνει ο δημοσιογράφος μας για να διαβεβαιώσει τον αναγνώστη ή τον χρήστη ότι έχει προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει αξιόπιστες πηγές αποτελεί σημαντικό βήμα. Η χρήση όρων όπως «εμπιστευτικές», «ανώνυμες», ή «άγνωστες πηγές» πλήττει πιθανά την αξιοπιστία του δημοσιογράφου και σε καμία περίπτωση δε τον καθιστά ακριβή ως προς αυτό που λέει. Επομένως, θα πρέπει να αποφεύγει τη χρήση τέτοιου είδους όρων. Εξαιτίας της δέσμευσης των δημοσιογράφων έναντι των πηγών τους για εμπιστευτικότητα, συνήθως δεν μπορούν να τις επαληθεύσουν ρωτώντας άλλες πηγές σχετικά με την αξιοπιστία τους. Oρισμένες φορές, όμως, μια εμπιστευτική πηγή μπορεί να φέρει τον δημοσιογράφο σε επαφή με μια αξιόπιστη δική του επαφή, ώστε η δεύτερη να μπορεί να εγγυηθεί για την αξιοπιστία της πρώτης. Άλλες φορές, μια πηγή που εμπιστεύεται ο δημοσιογράφος ενδέχεται να του προτείνει να επικοινωνήσει με τρίτο πρόσωπο που αιτείται την εμπιστευτικότητα, δηλαδή μια πηγή που ζητά να διατηρήσει την ανωνυμία της. ΠΌΤΕ ΠΑΡΈΧΟΥΜΕ ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΙΚΌΤΗΤΑ ΣΕ ΜΊΑ ΠΗΓΉ; Προτού ένας δημοσιογράφος παράσχει εμπιστευτικότητα, θα πρέπει να κάνει μια λεπτομερή συζήτηση για τους λόγους σχετικά με τους οποίους η πηγή αποφεύγει να αναλάβει επισήμως την ευθύνη όσων υποστηρίζει, πράγμα το οποίο συμβαίνει ακριβώς όταν ο δημοσιογράφος δεν την κατονομάζει. Συστήνεται στον δημοσιογράφο μας να εξηγήσει στην πηγή του ότι τα κείμενά του και οι πηγές του κερδίζουν σε αξιοπιστία όταν χρησιμοποιεί τα ονόματά τους μέσα σ αυτά, καθώς και να προσπαθήσει να αποκτήσει μια ενδελεχή κατανόηση των κινήτρων που οδηγούν την πηγή στο να αποκαλύψει αυτά που θέλει

9 Μερικές φορές η συζήτηση αυτή αποκαλύπτει ότι η πηγή δεν είναι αρκετά σίγουρη γι αυτό που λέει, ώστε να το υποστηρίξει επισήμως. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να το γνωρίζει ο δημοσιογράφος. Ίσως η πηγή να μη μοιράζεται πληροφόρηση από «πρώτο χέρι», οπότε, σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να της ζητήσει να τον βοηθήσει, ώστε να έρθει σε επαφή με την αρχική πηγή ή την προέλευση της πληροφορίας. Ο δημοσιογράφος μπορεί να χτίσει σχέσεις αξιοπιστίας με την πηγή, λέγοντας ότι δεν χρησιμοποιεί πηγές από «δεύτερο χέρι» και να ζητήσει τη βοήθεια αυτού του ατόμου στο να του αποκαλύψει ή/και να τον οδηγήσει στην αρχική πηγή. Εάν ο λόγος που η πηγή ζητά εμπιστευτικότητα είναι αστήρικτος, ο δημοσιογράφος πρέπει να πιέσει την πηγή και να δει εάν και κατά πόσον μπορεί να την πείσει να μιλήσει επίσημα. Καλό είναι οι δημοσιογράφοι να είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν μια πηγή, της οποίας ο λόγος που ζητά εμπιστευτικότητα είναι τόσο αβάσιμος, ώστε τους κάνει να αμφιβάλλουν για την αξιοπιστία της. Ο δημοσιογράφος μπορεί να ρωτήσει την πηγή ποιος άλλος ενδέχεται να κατέχει τη συγκεκριμένη πληροφορία ή εάν και κατά πόσον υπάρχουν σχετικά έγγραφα. Εάν η πηγή του παράσχει τα έγγραφα, δεν χρειάζεται ποτέ να ονοματίσει την πηγή ή να κάνει χρήση μιας ανώνυμης πηγής: Απλώς παραθέτει τα έγγραφα. Ωστόσο, δύο είναι τα κριτήρια που πρέπει να έχει κατά νου ο δημοσιογράφος, όταν κάνει χρήση αυτών των εγγράφων: πρώτον, εάν η πηγή είχε νόμιμη πρόσβαση σ αυτά ή εάν αποτελούν προϊόν κλοπής και, δεύτερον, ποιος είναι ο βαθμός εγκυρότητάς τους. Εάν κάποιος άλλος διαθέτει τη συγκεκριμένη πληροφορία, ο δημοσιογράφος μπορεί να δοκιμάσει να δει αν το πρόσωπο αυτό επιθυμεί να μιλήσει ανοικτά κι επωνύμως. Εάν ένα πρόσωπο είναι η μοναδική πηγή πληροφόρησης για μια συγκεκριμένη είδηση, τότε ο δημοσιογράφος θα είχε έναν λόγο παραπάνω ώστε να του παράσχει εμπιστευτικότητα. Όσο πιο σημαντική είναι μια πληροφορία, τόσο πιο πρόθυμος είναι ο δημοσιογράφος ώστε να καταλήξει σε μια συμφωνία με την πηγή. Εάν η πληροφορία δεν φαίνεται και τόσο σημαντική, ο δημοσιογράφος καλείται να σκεφτεί να ακολουθήσει μία από τις παρακάτω δύο προσεγγίσεις: 1. Να πει στην πηγή ότι δεν επιθυμεί να μιλήσει μαζί της, εκτός και αν αυτή δηλώσει πρόθυμη να τοποθετηθεί επισήμως (on the record). 2. Να πει στην πηγή ότι θα ήθελε να ακούσει την πληροφορία για λόγους παρασκηνίου, αλλά πως είναι απίθανο να τη χρησιμοποιήσει χωρίς να υπάρχει κάποιο όνομα. Αυτό ενδεχομένως θα τον βοηθήσει να καταλάβει το θέμα καλύτερα ή θα τον οδηγήσει σε μια άλλη πηγή. Οι δημοσιογράφοι δεν μπορούν ποτέ να έχουν μια ξεκάθαρη εικόνα για το είδος της πληροφορίας, προτού παράσχουν εμπιστευτικότητα στην πηγή που τους τη μεταφέρει. Μερικές φορές μπορούν να πάνε στην επιλογή 1 κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, λέγοντας ότι, εάν τα πράγματα μπορούν να φτάσουν μέχρι ενός σημείου, τότε δεν επιθυμούν να συνεχίσουν να μιλάνε off the record. Σ αυτή την περίπτωση, είναι πιθανό να καταφύγουν στην επιλογή 2, ευχαριστώντας την πηγή, αλλά λέγοντας ότι μάλλον δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσουν αυτή την πληροφορία εκτός κι αν μπορέσουν να προσθέσουν κάποιο όνομα σ αυτή. Οι πληροφορίες που προέρχονται από ανώνυμες πηγές έχουν κάποια αξία, εάν λένε την αλήθεια. Εάν μια πηγή δίνει πληροφορίες στον δημοσιογράφο, τότε αυτός μπορεί να αναζητήσει έγγραφα σχετικά μ αυτήν ή να την επαληθεύσει μέσω άλλων πηγών. Μπορεί να περιγράψει πώς η πηγή γνωρίζει τη συγκεκριμένη πληροφορία, παρέχοντας αξιοπιστία στην πληροφορία που έχει λάβει. Η πληροφορία τότε θα έχει αξία, ασχέτως της πηγής. Ωστόσο, η αξία μιας γνώμης εξαρτάται απολύτως από το πρόσωπο που την εκφράζει. Ένα πρόσωπο που ασκεί κριτική σε άλλους και δεν υποστηρίζει επώνυμα τη γνώμη του χαρακτηρίζεται από δειλία, και οι δημοσιογράφοι δεν θα πρέπει να τιμούν τέτοιες γνώμες, δημοσιεύοντάς τες. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι πιο πρόθυμοι να παράσχουν εμπιστευτικότητα σε μια πηγή που προσέγγισαν οι ίδιοι και είναι διστακτική ως προς το να τους μιλήσει, παρά σε μια πηγή που τους πλησιάζει με πληροφορίες τις οποίες πιστεύει ότι θα δημοσιεύσουν. Όταν αρχίζουν τη συζήτηση, οι δημοσιογράφοι πρέπει να προσπαθήσουν να πείσουν την πηγή να τους βοηθήσει με την ιστορία. Η εμπιστευτικότητα είναι μια τεχνική που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να αρχίσουν τη συζήτηση. Μπορούν αμέσως να καταλάβουν γιατί η πηγή διστάζει να αποκαλυφθεί. Μπορούν να καταφέρουν να πείσουν το πρόσωπο να μιλήσει επισήμως (on the record) καθ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης ή σε ένα μέρος της, εάν χρησιμοποιήσουν την εμπιστευτικότητα, ώστε να αρχίσει η συζήτηση και να δώσουν στον εαυτό τους χρόνο, ώστε να καλλιεργήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης με την πηγή. Αλλά, όταν μια πηγή τους πλησιάζει με μια πληροφορία και θέλει να παραμείνει ανώνυμη, οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τους εμπαίζει. Σε πολλές περιπτώσεις η πηγή που τους πλησιάζει δεν είναι η αληθινή, αλλά ένα πιόνι, ή θέλει να τους μετατρέψει σε πιόνια. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να της παράσχουν εμπιστευτικότητα. Η πηγή μπορεί να τους δώσει σημαντική πληροφόρηση, την οποία μπορεί να επιβεβαιώσουν αλλού. Ένας τρόπος προσέγγισης, όταν έχουν να αντιμετωπίσουν μια πολύ πρόθυμη πηγή που τους πλησιάζει και αρχίζει μια συζήτηση με δική της πρωτοβουλία, είναι να παράσχουν εμπιστευτικότητα ως προς τη συζήτηση, αλλά να ξεκαθαρίσουν ότι ενδεχομένως δεν θα δημοσιεύσουν την πληροφορία, εκτός και αν το πρόσωπο μιλήσει επισήμως ή εκτός και αν μπορέσουν οι ίδιοι να επαληθεύσουν την πληροφορία κατά ανεξάρτητο τρόπο. Συστήνεται στους δημοσιογράφους να αντιδράσουν και να ρωτήσουν ευθέως το συγκεκριμένο πρόσωπο γιατί δεν θέλει να αποκαλυφθεί, αφού είναι τόσο πρόθυμο να δει δημοσιευμένη την πληροφορία που δίνει. Οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να είναι πιο πρόθυμοι να παράσχουν εμπιστευτικότητα σε μια ευάλωτη πηγή παρά σε μια άλλη, πιο ισχυρή. Ωστόσο, πρέπει να έχουν κατά νου ότι η ισχύς και η αδυναμία είναι δύο έννοιες «σχετικές». Κάποιοι αξιωματούχοι κάνουν κατάχρηση της εξουσίας τους, αφήνοντας να διαρρεύσουν απόρρητες πληροφορίες για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας. Οι δημοσιογράφοι έχουν υπάρξει πολύ ανεκτικοί με πολλούς ισχυρούς ανθρώπους, που προσπαθούν να αποφύγουν τον σκόπελο της λογοδοσίας και να πετύχουν αυτό στο οποίο στοχεύουν, κρυπτόμενοι πίσω από δημοσιογράφους. Ίσως είναι καλύτερο για τους δημοσιογράφους να χάσουν κάποια ρεπορτάζ, παρά να εισέλθουν σε τέτοιου είδους ετεροβαρείς σχέσεις εξάρτησης. Καλό είναι να έχουν υπόψη τους ότι κάποιες από τις πληροφορίες που λαμβάνουν από τέτοιες πηγές μπορεί να είναι ψευδείς ή παραπλανητικές, καθώς αυτές επιλέγουν να διαρρεύσουν αποσπασματικές ή ψεύτικες πληροφορίες ακριβώς επειδή δεν υπόκεινται σε λογοδοσία. Εάν η ιστορία που δημοσιεύει ένας δημοσιογράφος εμπίπτει στη δικαιοδοσία του νόμου ή αν η πολιτεία δεν διαθέτει κάποιο νόμο - ασπίδα που προστατεύει το δικαίωμα της δημοσίευσης στη συγκεκριμένη περίπτωση, θα πρέπει να αναλογιστεί εάν και κατά πόσον οι αστυνομικές ή οι δικαστικές αρχές θα επιχειρήσουν να τον πιέσουνγια να αποκαλύψει την πηγή του. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή ο δημοσιογράφος πρέπει να αποφασίσει εάν αυτή η ιστορία, η πληροφορία που του παρέχει η πηγή, αλλά και η πηγή αυτή καθ αυτή, αξίζουν τόσο, ώστε να βρεθεί ακόμη και απολογούμενος. Ας έχει κατά νου ότι αυτό είναι κάτι που πρέπει να υπολογίσει προτού παράσχει εμπιστευτικότητα, και όχι μόνον προτού δημοσιεύσει την ιστορία του

10 Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι ιστορίες που βασίζονται σε εμπιστευτικές πηγές δεν ενέχουν υποχρεωτικά τον κίνδυνο να βρεθεί ένας δημοσιογράφος στο εδώλιο. Πολλές από αυτές, μάλιστα, δεν ενέχουν κανένα απολύτως ρίσκο. Εάν ένας δημοσιογράφος υπόσχεται εμπιστευτικότητα σε μια πηγή, ιδίως σε κάποια που ενδεχομένως θα τραβήξει την προσοχή των αστυνομικών Αρχών ή των μυστικών υπηρεσιών, πρέπει να σκεφτεί κατά πόσο μπορεί να κρατήσει αυτή την υπόσχεση. Οι σχέσεις μεταξύ των δημοσιογράφων και των πηγών τους απαιτούν εμπιστοσύνη. Η πηγή πρέπει να εμπιστευτεί τον δημοσιογράφο, ώστε αυτός να καταλάβει την ιστορία και να τη μεταδώσει με ακριβή και δίκαιο τρόπο. Ο δημοσιογράφος πρέπει να εμπιστευτεί την πηγή ότι του λέει την αλήθεια. Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΎΝΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΗΓΉ ΕΞΑΡΤΆΤΑΙ ΑΠΌ ΤΡΊΑ ΠΡΆΓΜΑΤΑ: Από την αξιολόγηση ως προς την προσωπική αξιοπιστία της πηγής. Από την έρευνα που έχει κάνει ο δημοσιογράφος σχετικά με το πώς η πηγή ξέρει αυτά που υποστηρίζει ότι ξέρει. Μια έμπιστη πηγή μπορεί πάντα να κάνει λάθος ή να θυμάται κάτι λάθος. «Πώς το ξέρετε αυτό;» και «Πώς αλλιώς το ξέρετε αυτό;» είναι οι πιο σημαντικές ερωτήσεις στη δημοσιογραφία και είναι απαραίτητες, προκειμένου να υποβάλλει ο δημοσιογράφος τα κατάλληλα ερωτήματα κάθε φορά που έρχεται αντιμέτωπος με ανώνυμες πηγές. Από την ικανότητα του δημοσιογράφου να επαληθεύσει αυτό που του λέει η πηγή. Δεν χρειάζεται να μετατρέψει την απαίτησή του για τεκμηρίωση, με έγγραφα ή άλλα στοιχεία, σε αμφισβήτηση της ειλικρίνειας της πηγής. Καθετί που μπορεί να επαληθεύσει μέσω άλλων πηγών είναι κάτι για το οποίο δεν χρειάζεται να εναποθέσει όλες του τις ελπίδες σε μία μόνο πηγή και κάτι το οποίο δύσκολα μπορεί να οδηγήσει πίσω σ αυτήν. Μερικές φορές ο δημοσιογράφος δεν θα μπορεί να επαληθεύσει όλα τα γεγονότα που του αποκαλύπτει μια πηγή. Αλλά αν μπορέσει να επαληθεύσει μερικά εξ αυτών, θα αποκτήσει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην ειλικρίνεια της πηγής και την ακρίβεια των λεγομένων της. Πολλές ιστορίες που βασίζονται σε α- νώνυμες πηγές είναι ιστορίες που κάποτε (ή πολύ σύντομα) θα δημοσιευτούν έτσι κι αλλιώς. Είναι πιθανό να δημοσιευτεί τελικά μια ιστορία από τα περισσότερα Μέσα, στις περισσότερες των περιπτώσεων, εκτός και αν ο δημοσιογράφος ή/και ο Οργανισμός στον οποίο δουλεύει αποφασίσει να κρατάει εν γένει μια σκληρή στάση απέναντι στις ανώνυμες πηγές. Το ζητούμενο κάθε φορά δεν είναι η εφήμερη επιτυχία, αλλά το μήνυμα που εντέλει μεταφέρεται στους αναγνώστες, και το οποίο ουσιαστικά κρίνει και την αξιοπιστία τόσο του δημοσιογράφου, όσο και του Μέσου. Όταν οι δημοσιογράφοι μας συζητούν για εμπιστευτικότητα, θα πρέπει να είναι συγκεκριμένοι αναφορικά με τους όρους της συμφωνίας και το τι κατανοεί ως τέτοια η άλλη πλευρά. Να βεβαιωθούν ότι η πηγή καταλαβαίνει ότι θα χρειαστούν έγγραφα και άλλες επίσημες πηγές που να επιβεβαιώνουν την πληροφορία. Συστήνεται να συζητούν ευθέως μαζί της για το εάν και κατά πόσον μπορούν να αποδώσουν ονομαστικά τη συγκεκριμένη πληροφορία στη συγκεκριμένη πηγή ή εάν απλώς πρόκειται για μια χρήσιμη πληροφορία, που μπορεί να τους οδηγήσει αλλού. Εάν μπορούν να της την αποδώσουν, καλούνται να συζητήσουν πώς θα αναφέρονται σ αυτήν και να αποφύγουν να συμφωνήσουν σε μια περιγραφή που θα ήταν ανακριβής ή παραπλανητική. Ένας ευρύς και γενικός χαρακτηρισμός (μια «κυβερνητική πηγή») είναι καλύτερος από έναν άλλον που είναι παραπλανητικός. Ιδίως εάν το πρόσωπο δεν συμφωνεί σε μια πιο συγκεκριμένη και χρήσιμη περιγραφή σχετικά με το ποιος είναι («ένας στενός συνεργάτης του αντιπροέδρου»), συνιστάται στους δημοσιογράφους να διαπραγματευτούν το τι μπορούν να πουν σχετικά με το πώς γνωρίζει το εν λόγω πρόσωπο την πληροφορία («σύμφωνα με πρόσωπο που διάβασε την έκθεση»). Οι δημοσιογράφοι μας θα πρέπει να έχουν συζητήσει με τους διευθυντές Σύνταξης για το τι θα συμβεί εάν η πηγή ψεύδεται. Εάν για παράδειγμα θα ήταν διατεθειμένοι να αποκαλύψουν μια πηγή που τους έχει πει ψέματα. Μια πηγή μπορεί να έχει παραπληροφορηθεί η ίδια. Ωστόσο, μια κακή πληροφορία δεν συνιστά πάντα ένα ψέμα. Αντικείμενο συζήτησης διευθυντή - δημοσιογράφου πρέπει να αποτελεί το τι θα συμβεί εάν κλητευθεί ο δημοσιογράφος να καταθέσει σε δικαστήριο. Πρέπει να έχει αποφασίσει εάν θα ήταν διατεθειμένος να κατηγορηθεί για την προστασία της πηγής του. Αν η πηγή του θα έβγαινε στο προσκήνιο στη συγκεκριμένη περίπτωση. Εάν όμως η πηγή έχει παρανομήσει δίνοντας τη συγκεκριμένη πληροφορία στον δημοσιογράφο, θεωρείται μάλλον απίθανο να αποκαλυφθεί από μόνη της. Μερικές φορές ισχυροί άνθρωποι μιλούν με δημοσιογράφους σε παρασκηνιακές ενημερώσεις, όπου συζητούν θέματα υπό τον όρο ότι δεν θα αποκαλυφθεί η ταυτότητά τους. Οι ρεπόρτερ πρέπει να ενίστανται με σθένος και να προσπαθούν να πείσουν την πηγή να πει αυτά που έχει να πει επισήμως. Οι δημοσιογράφοι μπορούν να σκεφτούν, μάλιστα, να πάνε ένα βήμα παρακάτω, μποϊκοτάροντας τη συγκεκριμένη άτυπη ενημέρωση, εκτός και αν γνωρίζουν ότι η πληροφορία είναι ασυνήθιστα πολύτιμη. Είναι προτιμότερο να αναλώνουν τον χρόνο τους παίρνοντας επίσημες δηλώσεις ή δημοσιεύοντας ιστορίες που παρουσιάζονται από επίσημες πηγές, παρά να συμμετέχουν με δημοσιογράφους άλλων Μέσων σε μια διαδικασία που πλήττει την αξιοπιστία όλων. Οι δημοσιογράφοι μας πρέπει να είναι ιδιαίτερα φειδωλοί όταν μεταφέρουν δηλώσεις εκπροσώπων, χωρίς να χρησιμοποιούν τα ονόματά τους. Εάν μιλούν εκ μέρους κάποιου αξιωματούχου, ενός οργανισμού ή μιας εταιρείας, θα πρέπει να τοποθετούνται επισήμως. Μια σπάνια εξαίρεση είναι όταν ο εκπρόσωπος τους παρέχει πληροφόρηση η οποία δεν σχετίζεται άμεσα με τον αξιωματούχο ή τον Οργανισμό που εκπροσωπεί. Σ αυτήν την περίπτωση, ο δημοσιογράφος θα είχε ισχυρούς λόγους να παράσχει εμπιστευτικότητα σε έναν εκπρόσωπο που θα του αποκάλυπτε αρνητικές πληροφορίες για το πρόσωπο ή τον Οργανισμό που εκπροσωπεί. Οι δημοσιογράφοι πρέπει να έχουν κατά νου ότι οι προφορικές δηλώσεις συχνά δεν έχουν καμία σημασία. Ενδέχεται, μάλιστα, να ενισχύσουν την αξιοπιστία τους, δηλώνοντας ανοιχτά στο κοινό τους ότι ο συγκεκριμένος εκπρόσωπος δεν αποκαλύπτει το όνομά του, διευκρινίζοντας, ωστόσο, ότι επικαλέστηκε λόγους οι οποίοι δεν ικανοποιούν τα πρότυπα παροχής εμπιστευτικότητας του εκδοτικού ομίλου στον οποίο οι ίδιοι εργάζονται ως δημοσιογράφοι. Αφού μιλήσουν μαζί της, πρέπει να δοκιμάσουν ξανά να πείσουν την πηγή να μιλήσει επισήμως. Στο τέλος της συνέντευξης, να ζητούν ξανά από τις πηγές εάν θέλουν να τοποθετηθούν επίσημα για μέρος ή για το σύνολο αυτών που είπαν. Μερικές φορές πιάνει το να επιστρέψει κανείς στην πηγή, αφού έχει ήδη γράψει την ιστορία και να προσπαθήσει να πάρει συγκεκριμένες φράσεις ή κομμάτια πληροφορίας, αποδίδοντάς τα ονομαστικά και επίσημα στην εν λόγω πηγή

11 4.2. Αξιοπιστία και Απόδοση Η αξιοπιστία της πηγής και η αναφορά σ αυτήν είναι δύο από τα θεμελιώδη αξιώματα της δημοσιογραφίας που υπηρετεί το κοινό με γνώμονα την εντιμότητα και την αναζήτηση της αλήθειας. ΑΞΙΟΛΟΓΏΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΙΣΤΊΑ ΤΩΝ ΠΗΓΏΝ Το να προσεγγίζει ο δημοσιογράφος με κριτική ματιά το κατά πόσον μια πηγή είναι αξιόπιστη είναι σημαντικό τόσο στο αρχικό στάδιο της έρευνας όσο και κατά τη διάρκεια της τελικής αξιολόγησης, στη φάση της παραγωγικής διαδικασίας. Το ποια είναι η σχέση της πηγής με το θέμα και κατά πόσο μεροληπτεί σχετικά μ αυτό είναι το πρώτο ζητούμενο. Δεδομένου ότι δεν υπάρχει κοινή αντίληψη, πολλές φορές ο δημοσιογράφος χρησιμοποιείται ως μέσο προπαγάνδας στην περίπτωση σύγκρουσης συμφερόντων. Είναι σημαντικό να υπάρχει επίγνωση της θέσης, της οπτικής γωνίας και της αντίληψης που έχει η πηγή σε σχέση με το θέμα και να διακρίνονται η ανεπάρκεια ή τυχόν αντιφάσεις στα όσα ισχυρίζεται η πηγή. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να αλλοιώνεται το εύρος των απόψεων, αλλά να λαμβάνονται υπόψη τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά των πηγών είτε αναζητάμε πληροφορίες από οργανισμούς, γεωγραφικές ομάδες ή και διαδικτυακές κοινότητες. SOCIAL MEDIA Ελλοχεύουν κίνδυνοι στην περίπτωση που ο δημοσιογράφος αναζητεί πληροφορίες από ανθρώπους που δεν γνωρίζει και δεν έχει αξιολογήσει ως προς την αξιοπιστία και την εγκυρότητά τους (π.χ. τυχαίο δείγμα από social media). Μπορεί να περιοριστεί το εύρος των απόψεων εάν το δείγμα δεν είναι αντιπροσωπευτικό. Διαφορετικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media) επηρεάζουν εξ ορισμού το εύρος των απόψεων. Τα social media είναι σημαντικό πεδίο για την εξεύρεση πληροφοριών, τον εντοπισμό πηγών και την α- νεύρεση media assets (φωτογραφίες, βίντεο). Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στη χρήση υλικού από περιεχόμενο χρηστών - πολιτών και όχι δημοσιογράφων (Βλέπε σχετική ενότητα: User Generated Content, UGC/ Περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες), με πρωταρχικό μέλημα την επιβεβαίωση και τον εντοπισμό της αυθεντικής πηγής. Στη συνέχεια, ο δημοσιογράφος οφείλει να ζητήσει άδεια χρήσης του υλικού και άδεια για την αναφορά των στοιχείων της πηγής, η οποία αναφορά πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνει. Σημείωση: Στην περίπτωση που ο δημοσιογράφος χρησιμοποιεί ως πηγή το περιεχόμενο (π.χ. δήλωση στα social media) συναδέλφου του δημοσιογράφου από τον προσωπικό του λογαριασμό, θα πρέπει να διακρίνει αν αυτό το περιεχόμενο εκφράζει τον ίδιο ή το Μέσο στο οποίο εργάζεται ο συνάδελφός του. ΑΠΌΔΟΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΊΑΣ ΣΕ ΠΗΓΈΣ Ο τρόπος που ο δημοσιογράφος αναφέρεται στην πηγή διασφαλίζει την ακρίβεια της είδησης, ώστε οι αναγνώστες να μπορούν να αξιολογούν την αξιοπιστία της. Κατ αρχάς απαιτείται ακρίβεια στη διατύπωση. Η αναφορά στην πηγή πρέπει να είναι σαφής και λεπτομερής (π.χ. όνομα, τίτλος/βαθμός, Οργανισμός από τον οποίο προέρχεται ή ο συσχετισμός της με το θέμα). Στην περίπτωση ανωνύμων πηγών η αναφορά σ αυτές θα πρέπει να παρέχει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες. Χρήσιμες είναι και οι πληροφορίες που υποδηλώνουν τη μεροληψία ή τον συσχετισμό της πηγής με το θέμα. ΑΝΏΝΥΜΕΣ ΠΗΓΈΣ ΣΕ ΥΛΙΚΌ ΠΟΥ ΠΡΟΈΡΧΕΤΑΙ ΑΠΌ ΆΛΛΑ ΜΜΕ ΚΑΙ ΤΡΊΤΕΣ ΠΗΓΈΣ Ρεπορτάζ από άλλους ειδησεογραφικούς Οργανισμούς, τα οποία βασίζονται σε ανώνυμες πηγές, απαιτούν προσεκτική αντιμετώπιση από τον δημοσιογράφο, ιδίως όταν πρόκειται να τα χρησιμοποιήσει στο δικό του θέμα. Το υλικό θα πρέπει να αφορά γεγονότα και να μην έχει αποκτηθεί με άλλον τρόπο. Το θέμα θα πρέπει να είναι πράγματι σημαντικό και να συνιστά είδηση άξια ώστε να δημοσιευτεί. Η χρήση υλικού από τέτοιες πηγές θα πρέπει να φέρει την έγκριση του διευθυντή Ειδήσεων. Το θέμα θα πρέπει να είναι ισορροπημένο και ο δημοσιογράφος να αναζητεί σχολιασμό επί των παραμέτρων που περιγράφει σ αυτό. Επιπλέον, προτού ο δημοσιογράφος αρχίσει ένα τέτοιο θέμα, οφείλει να προχωρήσει σε μια καλόπιστη προσπάθεια να φέρει την πληροφορία στο φως επώνυμα και επίσημα ή, τουλάχιστον, να την επιβεβαιώσει από δικές του πηγές. Δεν θα πρέπει να διστάζει να «παγώνει» το θέμα του, εφόσον ο ίδιος έχει αμφιβολίες για το είδος των πληροφοριών που έχει στην κατοχή του. Εάν τελικά το υλικό αυτό χρησιμοποιηθεί, θα πρέπει να αποδοθεί στο πρόσωπο που το δημοσίευσε και να γίνει αναφορά στην περιγραφή της θέσης που κατέχει η ανώνυμη πηγή. ΑΝΏΝΥΜΕΣ ΠΗΓΈΣ Η χρήση ανωνύμων πηγών πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και σαφείς κανόνες, ώστε να διασφαλιστούν η διαφάνεια και η αξιοπιστία του Μέσου. Ο δημοσιογράφος πρέπει να καταφεύγει σ αυτές μόνον εάν το υλικό είναι ζωτικής σημασίας και διαθέσιμο μόνον υπό τους όρους της ανωνυμίας, καθώς και όταν η πηγή είναι αξιόπιστη. Επιβάλλονται η έγκριση από τον διευθυντή Σύνταξης και η διασταύρωση των πληροφοριών από περισσότερες πηγές, καθώς και εξακρίβωση του κινήτρου της πηγής τόσο για την ανωνυμία όσο και για τη δημοσιοποίηση των πληροφοριών. ΠΗΓΈΣ ΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΈΣ Στην ψηφιακή αφήγηση ο δημοσιογράφος πρέπει να αναφέρει την πηγή και με υπερσυνδέσμους (links), ώστε ο χρήστης να μπορεί να αξιολογεί ο ίδιος την αξιοπιστία της. Η αναφορά στην πηγή κατά την αφήγηση πρέπει να είναι σε εμφανές σημείο είτε αυτό είναι στην αρχή είτε στο τέλος είτε επαναλαμβάνεται μέσα στο άρθρο. Ο δημοσιογράφος εξακριβώνει την αξιοπιστία της πηγής και αποδίδει τις πληροφορίες με σαφή τρόπο. Απαραίτητες είναι η επίγνωση της θέσης, της οπτικής γωνίας και της αντίληψης που έχει η πηγή σε σχέση με το θέμα και η διάκριση ανεπαρκειών ή/και αντιφάσεων στα όσα ισχυρίζεται η πηγή. Κατά την αναζήτηση πηγών, ο δημοσιογράφος λαμβάνει υπόψη ότι οι «δεξαμενές» στις οποίες ψάχνει (π.χ. social media) μπορεί να περιορίζουν εξ ορισμού το δείγμα των απόψεων που συλλέγει. Αναζητεί και εναλλακτικούς τρόπους για να καλύψει το μεγαλύτερο δυνατό εύρος διαφορετικών απόψεων. Εξετάζει πάντα την προέλευση της πληροφορίας, αν η πηγή του τη γνωρίζει από πρώτο χέρι. Αν όχι, εξετάζει αν η αρχική πηγή είναι αξιόπιστη και ενημερωμένη. Δίνει μεγάλη σημασία στη σωστή αναφορά στην πηγή με όσο το δυνατόν πιο ακριβή διατύπωση. Στην περίπτωση ανώνυμης πηγής, περιγράφει τη σχέση της με το θέμα. Η χρήση ανώνυμων πηγών πρέπει να αποφεύγεται, εκτός αν πρόκειται για μια αξιόπιστη πηγή, που προσφέρει ζωτικές πληροφορίες για την εξέλιξη της έρευνας και την κάλυψη του θέματος. Ο δημοσιογράφος χρησιμοποιεί υπερσυνδέσμους ή/και συνοδευτικές φράσεις αναφερόμενος στην πηγή