ΟΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΡΡΟΗΣ ΚΑΙΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Transcript

1 Ημερίδα της Διεύθυνσης Κοινωνικής Μέριμνας της Περιφέρειας Κρήτης ΟΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΔΙΑΡΡΟΗΣ ΚΑΙΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Μαρία Παναγιωτάκη Ψυχολόγος-Κοινωνιολόγος MSc Αναπτυξιακή Ψυχολογία Υπεύθυνη του Συµβουλευτικού Σταθµού Νέων Ηρακλείου Πέµπτη 29 Σεπτεµβρίου 2016, αίθουσα Ανδρόγεω του ήµου Ηρακλείου

2 Η εκπαίδευση του πληθυσµού θεωρείται ως ένας από τους πιο σηµαντικούς δείκτες κοινωνικοοικονοµικής ανάπτυξης Η εγκατάλειψη του υποχρεωτικού σχολείου ως ακραία µορφή σχολικής αποτυχίας θέτει σε αµφισβήτηση τον θεσµό της εκπαίδευσης αλλά και τις αξίες και τα δικαιώµατα της σύγχρονης κοινωνίας

3 Η διακοπή της φοίτησης και η αποµάκρυνση ενός εφήβου από το σχολικό περιβάλλον χαρακτηρίζεται ως αρνητικός δείκτης για τη ψυχοκοινωνική του εξέλιξη στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή.

4 Η σχολική αποτυχία του παιδιού κάθε ηλικίας παραµένει ένα από τα σηµαντικότερα πλήγµατα στην ελληνική οικογένεια. Βιώνεται ως καθολική αποτυχία όχι µόνο του παιδιού, αλλά της οικογένειας ως σύνολο.

5 Έρευνες δείχνουν ότι τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουν τα παιδιά στη µετασχολική τους πορεία είναι παρόµοιας φύσης µε κείνα που τους οδήγησαν να φύγουν από το σχολείο (έλλειψη κοιν. υποστήριξης, ψυχ. ζητήµατα & µειωµένες γνωστικές ικανότητες) Πέντε χρόνια µετά τη χρονική στιγµή της διακοπής της φοίτησης, παρουσιάζουν πιο έντονη αρνητική εικόνα (ανεργία, ουσίες, παραβατικότητα)

6 Συνέπειες σχολικής διαρροής Τα παιδιά που εγκαταλείπουν το σχολείο: φεύγουν µε σοβαρές εκπ/κές ελλείψεις και περιορισµένα κοινωνικά & οικονοµικά εφόδια να ζήσουν τη ζωή τους ως ενήλικες βιώνουν την εµπειρία της σχολικής αποτυχίας ως προσωπικό έλλειµµα σε τρυφερή ηλικία µεταβαίνουν από τον «προστατευµένο» κόσµο του σχολείου στον ανταγωνιστικό, σκληρό κόσµο της εργασίας «µεγαλώνουν» απότοµα

7 Η σχολική διαρροή οδηγεί σε παιδική εργασία Λαµβάνοντας υπόψη: α) το γεγονός ότι η σχολική διαρροή των ανηλίκων µαθητών ετησίως ανέρχεται σε άτοµα (στοιχεία 2008), β) στοιχεία του ΙΕΠ που εκτιµά ότι το 70% των µαθητών που διακόπτουν το σχολείο εισέρχονται µε κάποιο τρόπο στην αγορά εργασίας, υπολογίζεται ότι οι ανήλικοι εργαζόµενοι στην Ελλάδα ξεπερνούν τις

8 Η σχολική διαρροή οδηγεί σε παιδική εργασία Είναι υποχρέωση της Πολιτείας να προστατεύει τα παιδιά από την παιδική εργασία και εκµετάλλευση, όπως επιτάσσει και η ιεθνής Σύµβαση για τα ικαιώµατα του Παιδιού (αρ. 32 ν.2101/92).

9 Στα παιδιά που εργάζονται περιλαµβάνονται και: αυτά που απασχολούνται από πολύ µικρές ηλικίες σε απόλυτα απαγορευµένες µορφές εργασίας, όπως η επαιτεία, η πορνεία και άλλες µορφές εργασίας που βλάπτουν ή θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική και σωµατική τους υγεία. τα παιδιά που εργάζονται σε οικογενειακές επιχειρήσεις ή καλλιτεχνικές και διαφηµιστικές δραστηριότητες, πολλές φορές µάλιστα και µε καταπάτηση των προβλεπόµενων από τον νόµο όρων και συνθηκών.

10 Παραβίαση των δικαιωµάτων των ανηλίκων όπως αυτή διαµορφώνεται µε τη σχολική διαρροή και όπως συχνά συµβαδίζει µε: βία στην οικογένεια, παραµέληση, εκµετάλλευση ανηλίκων κ.λπ., Συχνά απαιτείται προστασία των παιδιών που χρειάζεται να αποµακρυνθούν από τις φυσικές οικογένειές τους, επειδή αυτές βρίσκονται σε ακραία ανέχεια ή σε σοβαρές καταστάσεις δυσλειτουργίας.

11 Ψυχοκοινωνικές συνέπειες Περιορισµός των δυνατοτήτων µιας αρµονικής ψυχοσυναισθηµατικής ανάπτυξης εντός του σχολικού πλαισίου (σχέσεις µε συµµαθητές) και καταφυγή σε οµάδες περιθωριακές -αποκλίνουσες Υιοθέτηση µιας νέας ταυτότητας Χαµηλή αυτοεκτίµηση, περιορισµένες φιλοδοξίες εσωτερίκευση των χαρακτηριστικών του µη έξυπνου & µη ικανού µαθητή) ιαµόρφωση υποκουλτούρας («εµείς» και «οι άλλοι») Αποµόνωση από το κοινωνικό σύνολο / κοινωνικός στιγµατισµός Εσωστρέφεια υσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις Οικογενειακή αστάθεια

12 Ψυχοκοινωνικές συνέπειες Σχολικής ιαρροής Απογοήτευση από τις ευκαιριακές απασχολήσεις Μεγάλα διαστήµατα ανεργίας Απόδοση ευθυνών σε εαυτό/σχολείο Αδυναµία να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εξελισσόµενης τεχνολογίας Παραβατικότητα Εξάρτηση από ουσίες

13 Υπάρχουν και περιπτώσεις που Συχνά, προσπαθούν να αντιστρέψουν τα αρνητικά αποτελέσµατα (αντιστάθµιση αρνητικών συναισθηµάτων µε την εργασία) Η απόκτηση επαγγέλµατος τους προσδίδει υπευθυνότητα & αυτοσεβασµό (είχαν τάση για ανεξαρτησία) Βρίσκουν ένα στήριγµα ζωής στο θεσµό της µαθητείας Ως γονείς προσανατολίζουν τα παιδιά τους προς τη µάθηση Στόχος κάποιες φορές- η επιστροφή στο Σχολείο και η επιτυχής φοίτηση (Σχολείο της «ύναµης») Άλλοτε, γίνεται αναφορά στην αντιφατική πραγµατικότητα, την απαξίωση της γνώσης και την ανάγκη της επιβίωσης

14 Οι αρνητικές επιπτώσεις της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου είναι πιο σοβαρές σε χώρες όπως η ελληνική, που αντιµετωπίζει υψηλή υπογεννητικότητα, µε συνέπεια η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισµός νέων ανθρώπων να δηµιουργεί µεγαλύτερα προβλήµατα στην αναπτυξιακή της πορεία. Η συνέχιση της υπογεννητικότητας θα έχει ως αποτέλεσµα τη µείωση της ροής του µαθητικού πληθυσµού, την αδυναµία λειτουργίας, λόγω έλλειψης µαθητών, αρκετών σχολικών µονάδων της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης σε αγροτικές κυρίως περιοχές της χώρας, γεγονός που θα συµβάλει στον περαιτέρω µαρασµό της υπαίθρου. Η µείωση των εισροών στα σχολεία θα έχει, ασφαλώς, επιπτώσεις και στην απασχόληση των εκπαιδευτικών

15 Σε κάθε περίπτωση, η σχολική διαρροή είναι βασική ένδειξη ότι ένας νέος δεν πέτυχε στο σχολείο και κινδυνεύει να µην πετύχει στην ενήλικη ζωή, γι αυτό πρέπει να δοθεί έµφαση στην πρώιµη διάγνωση, στην πρόληψη και στην αντιµετώπισή της.

16 Υπάρχουν ενδείξεις Η απόφαση του µαθητή να διακόψει το σχολείο δεν είναι απόφαση της στιγµής αλλά αποτέλεσµα µιας µακράς διαδικασίας. Η χαµηλή επίδοση και η απαρέσκεια του σχολείου ξεκινούν πολύ νωρίτερα από τη στιγµή που ο µαθητής αποφασίζει να διακόψει τη φοίτηση.

17 Πόσο πιθανό είναι κάποιος µαθητής να εγκαταλείψει το σχολείο; Οι έρευνες δείχνουν οτι η µέση σχολική τάξη των 25 µαθητων είναι πιθανό να έχει: Τουλάχιστον 5 παιδιά µε σηµαντικές ανάγκες ψυχικής υγείας 4 µαθητές που ζουν σε συνθηκες φτώχειας 1 παιδί που υφίσταται σοβαρή κακοποίηση

18 εν δίνουµε πλέον έµφαση στις δυσκολίες των παιδιών αλλά τονίζουµε τα θετικά στοιχεία (τους αντισταθµιστικούς παράγοντες), φωτίζουµε τα προγράµµατα πρόληψης και έγκαιρης παρέµβασης ΤΟΝΙΖΟΥΜΕ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ και ΟΧΙ Α ΥΝΑΜΙΕΣ ΤΟΝΙΖΟΥΜΕ και ΟΧΙ Εφαρµόζουµε το µοντέλο της διαλεκτικής συµβουλευτικής, συνεργαζόµαστε ειδικοί ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικοί και γονείς για να δώσουµε λύσεις στα προβλήµατα των παιδιών

19 Η σηµασία της πρόληψης Κατανόηση της σχέσης που υπάρχει ανάµεσα στο είδος της παρεχόµενης εκπαίδευσης και την απόφαση του εφήβου να εγκαταλείψει το σχολείο Ευέλικτο, ανθρώπινο σχολείο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των µαθητών προσφέροντάς τους εφόδια για µια καλύτερη ζωή Το σχολείο ως κοινότητα, µε σχέσεις και ψυχική ανθεκτικότητα θετικές

20 Πού χρειάζεται να παρέµβουµε Το µέγεθος της διαρροής συνδέεται µε ποικίλα χαρακτηριστικά των ίδιων των σχολείων: το µέγεθος του σχολείου, η αναλογία εκπαιδευτικών και µαθητών, τα συστήµατα πειθαρχίας και αξιολόγησης µαθητών, η ποιότητα του σχολικού περιβάλλοντος - το σχολικό κλίµα, το πρόγραµµα σπουδών, ο βαθµός στήριξης του σχολείου στους µαθητές απέναντι σε ακαδηµαϊκά προβλήµατα ή προβλήµατα συµπεριφοράς.

21 Στρατηγικές (σε εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο) που να λαµβάνουν υπόψη τους παράγοντες: του φύλου, του τόπου διαµονής, της καταγωγής, του σοκ που υφίστανται πολλοί µαθητές όταν περνούν από το ηµοτικό στο Γυµνάσιο, έτσι ώστε να αντιµετωπισθεί καλύτερα το φαινόµενο της διαρροής στα αρχικά του στάδια και να µην επεκταθεί περισσότερο µε το πέρασµα στη δεύτερη βαθµίδα της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης.

22 Προτάσεις για πρόληψη το σύστηµα να εξασφαλίσει ποικιλία επιλογών. το σχολείο να εµπλακεί επαρκώς στις κοινωνικές διεργασίες µε την έγκαιρη διάγνωση του προβλήµατος, την συστηµατική εξέταση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε µαθητή και µε βάση αυτά να αναπτυχθεί η όποια παρέµβαση. φορείς της αγοράς εργασίας να ενθαρρυνθούν να παίξουν ενεργό ρόλο. να δηµιουργηθούν συµπληρωµατικές υπηρεσίες για υποψήφιους για διαρροή µαθητές µέσω της συµβουλευτικής, του θεσµού του µέντορα, του καθοδηγητή, υπηρεσίες κοινωνικής στήριξης (γονείς, µαθητές), σύµπραξη σχολείου-κοινότητας. να προβλεφθούν διάφοροι τύποι εναλλακτικής εκπαίδευσης µε έµφαση στη σύνδεση σχολείου-εργασίας, απόκτηση θετικών εµπειριών. να καταρτιστούν προγράµµατα αναδόµησης σε σχολεία µε µεγάλα ποσοστά διαρροής.

23 Αναθεώρηση των προγραµµάτων σπουδών, περιορισµός της διδακτέας ύλης. Καλύτερα και πιο εξελιγµένα βιβλία Ενισχυτική ιδασκαλία (ως πρόληψη και ως αντιµετώπιση) για επανένταξη των µαθητών στη µαθησιακή διαδικασία, ενίσχυση της πρόσβασης και της συµµετοχής όλων στο εκπαιδευτικό σύστηµα και βελτίωση της απόδοσής τους. Αυτοτελείς Τάξεις Υποδοχής, Φροντιστηριακά Τµήµατα και ιαπολιτισµικά σχολεία για τους αλλοδαπούς µαθητές Ειδικά προγράµµατα για την ένταξη των Ροµά Ο θεσµός των Σχολείων εύτερης Ευκαιρίας (Σ Ε)(καταπολέµηση κοινωνικού αποκλεισµού)

24 Συµβουλευτική ψυχολογική υποστήριξη (Κοινωνικές Υπηρεσίες, ΣΣΝ) σε µαθητές, οικογένειες, εκπαιδευτικούς ιδίως σε ευπαθείς κοινωνικές οµάδες που υφίστανται και τις συνέπειες της κρίσης (πρόσφυγες ή µετανάστες, ασυνόδευτοι ανήλικοι, ροµά, µαθητές/τριες µε ειδικές ανάγκες, µε γονείς στη φυλακή, θύµατα ενδοσχολικής βίας /ενδοοικογενειακής βίας, µε ψυχικές διαταραχές) Προσδιορισµός µαθητών υψηλού κινδύνου για εγκατάλειψη του σχολείου. Προγράµµατα παρέµβασης και υποστήριξης µαθητών µε χαµηλές επιδόσεις Ολοήµερο σχολικό πρόγραµµα (σχ.µελέτη, δραστηριότητες, συλλογικότητα, σχέσεις µε συµµαθητές, επιτήρηση ενηλίκων) Μέτρα αντιµετώπισης της παιδικής εργασίας

25 ιασύνδεση του Λυκείου µε επόµενες εκπαιδευτικές βαθµίδες και µε την αγορά εργασίας. Επέκταση και ορθολογική χωροθέτηση των εσπερινών σχολείων. Ευαισθητοποίηση διδασκόντων - Μαθητοκεντρική διδασκαλία. Σύνδεση Πανεπιστηµίου και τοπικών κοινωνικών/πολιτικών φορέων. Ρόλος Τοπικής Αυτοδιοίκησης και συνδικαλιστικών φορέων.

26 Αντιστάθµιση κοιν.διαφορών εξίσωση δυνατοτήτων επίδοσης ιαµόρφωση νέας νοοτροπίας Πολυπολιτισµική προσέγγιση (κοινωνική πολυγλωσσία) Χρήση νέας τεχνολογίας Έµφαση στη µάθηση µε το βίωµα, Έµφαση στη δύναµη & όχι στην αδυναµία Ενδυνάµωση στα πρώτα χρόνια της ευτεροβάθµιας

27 Μη ξεχνάµε ότι Η οµοιογένεια στην εκπαίδευση συντείνει στην ανισότητα Το σχολείο οφείλει να προσαρµόζει τον τρόπο λειτουργίας του µε βάση τα διαφορετικά κοινωνικο-πολιτισµικά χαρακτηριστικά του κάθε παιδιού, τις διαφορετικές κλίσεις, δεξιότητες, εµπειρίες, ιδιαιτερότητές του

28

29

30 Κυρίως µη ξεχνάµε ότι ο εκπαιδευτικός δε διδάσκει µαθήµατα, διδάσκει µαθητές. Εξαιρετικά σηµαντική η συναισθηµατική αξία της µάθησης

31 Ευχαριστώ θερµά για την προσοχή σας Συµβουλευτικός Σταθµός Νέων Ηρακλείου Ρολέν 4, 2 ος όροφος, τηλ symvstathmos.wordpress.com symvstathmos@gmail.com facebook.com/symvstathmos twitter.com/symvstathmos