Η Ευρωπαϊκή Εμπειρία: Μετά από Πολλές δεκαετίες η Ε.Ε. σχεδίασε και αποκτά Πολιτική για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ

Transcript

1 Η Ευρωπαϊκή Εμπειρία: Μετά από Πολλές δεκαετίες η Ε.Ε. σχεδίασε και αποκτά Πολιτική για τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1.Η Πρωτοβουλία της ΕΕ για τις πρώτες ύλες 2.Η Ευρωπαϊκή συνεργασία καινοτομίας επάνω στις ορυκτές Πρώτες ύλες 3. Ορίζοντας 2020 (HORIZON 2020) 4.Μια σημαντική διεθνής πρακτική και εμπειρία στον χώρο της Ε.Ε. Του Κώστα Θ.Παπαβασιλείου Αναπλ.Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών

2 1.Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΗς ΕΕ ΓΙΑ ΤΙς ΟΡΥΚΤΈς ΠΡΩΤΕς ΥΛΕς E.U RAW MATERIALS INITIATIVE Στόχος: εξασφάλιση απρόσκοπτων παροχών μη ενεργειακών Ορυκτών Πρώτων Υλών για την Ευρωπαϊκή Βιομηχανία Δημιουργίθηκε το 2008, οριστικοποιήθηκε το 2011 Σύνδεση των εξωτερικών και εσωτερικών πολιτικών της ΕΕ, πάνω στις ορυκτές πρώτες ύλες Ενσωματωμένη στρατηγική (3 πυλώνες) Δημιουργία καταλόγου κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών για την Ε.Ε. το 2013

3 Η νέα λίστα για τις σημαντικότερες κρίσιμες ορυκτές πρώτες ύλες για την Ε.Ε και την ευρωπαϊκή βιομηχανία S u p p l y R i s k Economic Importance Oι 14 κρίσιμες ΟΠΥ για την Ε.Ε με βάση την πρόσφατη σχετική έρευνα και μελέτη που έγινε είναι: Antimony -Beryllium -Cobalt -Fluorspar Gallium -Germanium -Graphite -Indium Magnesium -Niobium -PGMs* -REE* Tantalum -Tungsten *PGMs Platinum Group Metals, REE Rare Earth Elements

4 2. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑς ΕΠΑΝΩ ΣΤΙς ΟΡΥΚΤΕς ΠΡΩΤΕς ΥΛΕς (EUROPEAN INNOVATION PARTNERSHIP ON RAW MATERIALS) (E.I.P) Σ Τ Ο Χ Ο Ι Γ ε ν ι κ ο ί Στ ό χ ο ι Βασικές Προτεραιότητες -Συμβολή στους στόχους της ΕΕ βιομηχανικής Πολιτικής για το 2020 (αύξηση του μεριδίου της βιομηχανίας στο ΑΕΠ κατά 20%) -Προώθηση καινοτομίας και η αποδοτικότητα στην χρήση των ορυκτών πόρων Εξειδικευμένοι στόχοι: Μείωση της εξάρτησης από εισαγωγές ορυκτών πρώτων υλών Βελτίωση των συνθηκών και προϋποθέσεων του εφοδιασμού σε ορυκτές πρώτες ύλες της Ε.Ε. από ευρωπαϊκές και άλλες πηγές Προώθηση της Ευρώπης στην πρώτη γραμμή στους τομείς των ορυκτών πρώτων υλών Παροχή εναλλακτικών λύσεων σε ό,τι αφορά τον εφοδιασμό από ορυκτές πρώτες ύλες Μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών και κοινωνικών συνεπειών από την την αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών στην Ε.Ε.

5 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗς ΤΗς ΕΥΡΩΠΑΪΚΗς ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑς ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑς ΠΑΝΩ ΣΤΙς ΟΡΥΚΤΕς ΠΡΩΤΕς ΥΛΕς (E.I.P STRATEGIC IMPLEMENTATION PLAN) Ι. Π υ λ ώ ν α ς Τε χ ν ο λ ο γ ί α ς IA. προώθηση και συντονισμός την Γεωλογικής και μεταλλευτικής έρευνας και καινοτομίας στον τομέα των ορυκτών πρώτων υλών IB. Τεχνολογίες για την παραγωγή πρωτογενών και δευτερογενών ορυκτών πρώτων υλών IC. Υποκατάσταση ορυκτών πρώτων υλών από άλλα υλικά Ι Ι. Π υ λ ώ ν α ς μ η Τε χ ν ο λ ο γ ι κ ώ ν Π ο λ ι τ ι κ ώ ν IIA. Βελτίωση του νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου στην έρευνα και αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών της Ευρώπης IIB. Περαιτέρω βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου διαχείρησης των αποβλήτων από τις εξορυκτικές και μεταλλευτικές δραστηριότητες στον χώρο της Ε.Ε. IIC. Γνώση, δεξιότητες και ροές ορυκτών πρώτων υλών Ι Ι Ι. Π υ λ ώ ν α ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς Σ υ ν ε ρ γ α σ ί α ς III1 Τεχνολογία III2. Παγκόσμια διακυβέρνηση και διάλογος πάνω στη διακίνηση ορυκτών πρώτων υλών III3. Υγεία, ασφάλεια και περιβάλλον III4. Δεξιότητες, εκπαίδευση και γνώση III5. Επενδυτικές δραστηριότητες

6 3.ΟΙ ΟΡΥΚΤΕς ΠΡΩΤΕς ΥΛΕς ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΝΕΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΡΕΥΝΑς ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗς : HORIZON 2020 Πλαίσιο και επισκόπηση της πρωτοβουλίας HORIZON 2020 HORIZON 2020: ΕΝΟΤΗΤΑ:Κοινωνικές προκλήσεις Δράση : Κλιματικές αλλαγέςπεριβάλλον- αποδοτικότητα των πόρων και ορυκτές πρώτες ύλες

7 4.ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗς ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗς Ε.Ε. Εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου- Διαχρονική αξία πολιτιστικής κληρονομιάς και δυναμικός πυλώνας τουριστικής ανάπτυξης Πριν 3 περίπου χρόνια,πραγματοποιήθηκε στην Λεμεσό, στο πλαίσιο της Κυπριακής Προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διεθνής ημερίδα με θέμα «Τουρισμός & Πρώτες Ύλες/ Tourism & Raw Materials», με κύρια αναφορά στην σχέση και συμβολή της εξορυκτικής δραστηριότητας στην τουριστική ανάπτυξη. Για άλλη μια φορά προέκυψε και τεκμηριώθηκε επιστημονικά η δυνατότητα αξιοποίησης των ιστορικών μεταλλείων/λατομείων σε εκπαιδευτικές, πολιτιστικές και γεω-τουριστικές εφαρμογές, παράλληλα με την παρουσία τρέχουσας παραγωγικής λειτουργίας στην ίδια περιοχή, γεγονός που δημιουργεί πρόσθετη οικονομική αξία, πολλαπλασιάζει το αναπτυξιακό αποτέλεσμα και ενισχύει το κοινωνικό και περιβαλλοντικό όφελος. Ήταν κοινή η διαπίστωση ότι τόσο ο αρχαίος πολιτισμός όσο και η σημερινή κοινωνική πρόοδος χαρακτηρίζονται από την έντονη και διαχρονική παρουσία των μετάλλων, των ορυκτών και των πετρωμάτων στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Παραδείγματα αποτελεσματικής συνύπαρξης, συνεργασίας και συμπόρευσης εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου και τουριστικής αξιοποίησης του μεταλλευτικού πολιτισμού υπάρχουν πολλά στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και αλλού. 1.Στην Σουηδία, μερικά χιλιόμετρα ΒΔ της Στοκχόλμης, το ανενεργό μεταλλείο αργύρου της Σάλα (Sala Silvermine- λειτουργεί σήμερα σαν ξενοδοχείο, που έχει μετατρέψει τις υπόγειες στοές σε δωμάτια και χώρους εστιατορίου. Ακόμη βορειότερα, το εγκαταλειμμένο λατομείο ασβεστόλιθου Νταλχάλα ( αποτελεί έναν από τους διασημότερους χώρους συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων. Στην περιοχή του αρκτικού κύκλου, η πόλη Γελίβαρε ( στο περιβάλλον της οποίας λειτουργούν σήμερα μεταλλεία σιδήρου και χαλκού, όπως είναι αυτό του Άιτικ (Aitik), διαφημίζει το τίτλο της Μεταλλευτικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης που της δόθηκε και προσκαλεί όλους να την επισκεφθούν.

8

9 7.Στην Σλοβακία, και συγκεκριμένα στην περιοχή Μπάνσκα Στάβνιτσα (Banska Stavnica) πραγματοποιούνται μεταλλευτικές παρελάσεις που συνοδεύονται από τον θεσμό εκλογής της «Σιδηράς Κυρίας», ενώ λειτουργεί και μεταλλευτική ακαδημία. Στην Τσεχία, οι πόλεις των ιστορικών μεταλλείων, που στον μεσαίωνα παρήγαγαν συνολικά 100 τόνους χρυσού, ονομάζονται Βασιλικές Μεταλλευτικές Πόλεις. Το μεταλλείο σιδήρου Eisenerz στην Αυστρία κοντά σε τουριστικό θέρετρο δέχεται κάθε χρόνο επισκέπτες. 8.Στην Ρουμανία ο μεταλλευτικός τουρισμός και η μεταλλευτική αρχαιολογία αφορούν σε εξορυκτικές δραστηριότητες χρυσού που χρονολογούνται από περίπου 2000 χρόνια πριν. Στην υπό εκμετάλλευση χρυσοφόρο περιοχή Ρόσα Μοντάνια (Rosa Montagna) λειτουργεί μουσείο χρυσού που το επισκέπτονται περισσότεροι από τουρίστες τον χρόνο, ενώ τις εντυπωσιακές ρωμαϊκές στοές εξόρυξης ορυκτού άλατος στην Τούρντα (Turda) τις επισκέφθηκαν τουρίστες το 2011 ((http : // www. salinaturda.eu). 9.Στην Κύπρο, το χωριό Μιτσερό είναι συνώνυμο με την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων χαλκού. Η μεταλλευτική δραστηριότητα έγινε γνωστή για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης στους κατοίκους του χωριού σε μια εποχή που η έννοια του σταθερού εισοδήματος για τους περισσότερους ήταν ένα άπιαστο όνειρο. Το χωριό αποκτά εξαιρετική, φήμη, ενώ ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται η προερχόμενη από εκεί έκφραση, «Έχει κούσπο (κασμά) στο Μιτσερό», όταν κάποιος ψάχνει απεγνωσμένα για εργασία.

10 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Στην χώρα μας χαρακτηριστικά παραδείγματα γεωτουριστικής αξιοποίησης αποτελούν το μεταλλευτικό κέντρο του Λαυρίου, όπου αναδεικνύεται και εξιστορείται η αρχαιολογική μεταλλεία στην κλασσική Ελλάδα, και το μεταλλευτικό νησί της Μήλου, όπου η εξορυκτική δραστηριότητα ενισχύει και υποστηρίζει την τουριστική ανάπτυξη. Στο Λαύριο δρομολογούνται οι ενέργειες για την ένταξη της περιοχής στην κατηγορία των μεταλλευτικών γεωπάρκων της UNESCO, ενώ παράλληλα λειτουργεί ο θεσμός του Τεχνολογικού Πάρκου με έντονη εκπαιδευτική χρήση από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ). Το Λαύριο εντάχθηκε επίσης από την Ε.Ε. στις περιπτώσεις βέλτιστων πρακτικών σε ότι αφορά στην αποκατάσταση και επαναξιοποίηση εγκαταλειμμένων μεταλλευτικών χώρων. Στην Μήλο η τρέχουσα εξορυκτική δραστηριότητα, χρηματοδοτεί και λειτουργεί μεταλλευτικό μουσείο που προσελκύει περισσότερους από επισκέπτες κάθε χρόνο, ενώ παράλληλα προβάλλει την βιομηχανική/μεταλλευτική κληρονομιά (π.χ. Θειωρυχεία), που αποτελεί βασικό αναπτυξιακό και πολιτιστικό γνώρισμα του νησιού. Σήμερα το οικονομικό πλεόνασμα που προκύπτει από την παραγωγική αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών αντιπροσωπεύει το 30% του ΑΕΠ του νησιού. Συγκεκριμένα το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ανά κάτοικο) στην Μήλο είναι ευρώ, ενώ το αντίστοιχο μέσο μέγεθος στην Ελλάδα είναι περίπου ευρώ. Αυξημένο επίπεδο εισοδημάτων, σε σχέση με την παρουσία μεταλλευτικής απασχόλησης, παρατηρείται τοπικά και σε άλλες περιοχές της χώρας. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι από επίσημα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής και του Υπουργείου Οικονομικών, οι δηλώσεις του 2011 που αφορούν σε εισοδήματα φορολογουμένων στην ΒΑ Χαλκιδική, διαμορφώνουν μέσες μηνιαίες αποδοχές που ανέρχονται στις ευρώ στο Στρατώνι, ευρώ στη Στρατονίκη, Στάγειρα, Νεοχώρι, Παλαιοχώρι και Βαρβάρα, ευρώ στην Ιερισσό, Νέα Ρόδα, Ουρανούπολη και Αμουλιανή, ευρώ στην Μεγάλη Παναγιά και Γομάτι, ενώ κυμαίνεται μεταξύ ευρώ στην υπόλοιπη Χαλκιδική. Από τα παραδείγματα της Μήλου και της Χαλκιδικής είναι φανερή η σημαντική προσφορά και συμβολή της παραγωγικής οικονομίας, στη βάση αξιοποίησης του Ορυκτού Πλούτου, για την δημιουργία καλύτερων συνθηκών διαβίωσης σε τοπικό επίπεδο.

11 Η ΒΑ Χαλκιδική διαθέτει πλούσια μεταλλευτική κληρονομιά και παράδοση, που μπορούν να αναδειχθούν πολιτιστικά, τουριστικά, οικονομικά και εκπαιδευτικά παράλληλα με την παραγωγική λειτουργία των μεταλλείων Κασσάνδρας, σε τρεις βασικές κατευθύνσεις. 1.Δημιουργία Μεταλλευτικού Πάρκου, με την ανάδειξη και λειτουργία μουσείου και σχετικού εκθεσιακού υλικού, και ολοκληρωμένη γεωγραφικά και χωροταξικά διασύνδεση της κλασσικής αρχαιολογίας (αρχαία Στάγειρα, Αριστοτελικό περιβάλλον) με την μεταλλευτική περίοδο της ίδιας ιστορικής εποχής (Μακεδονικές/Αλεξανδρινές στοές και πηγάδια Βίνας, μεταλλουργικές σκουριές). 2.Δημιουργία Κέντρου Εκπαίδευσης και Μελετών, με την μορφή οργανισμού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην βάση της Αριστοτελικής σκέψης, λαμβάνοντας υπόψη την μεταλλευτική φυσιογνωμία, και τις παραγωγικές και άλλες παραδόσεις της περιοχής. Στόχος μπορεί να είναι η πρακτική εξάσκηση υποψήφιων και νέων επιστημόνων στους τομείς αξιοποίησης και διαχείρισης των φυσικών πόρων (μηχανικοί μεταλλείων, εμπλουτιστών, μεταλλουργών, γεωλόγων, τεχνολόγων περιβάλλοντος και περιβαλλοντολόγων, δασολόγων κλπ), η γεωεπιστημονική έρευνα και μελέτη, η κατάρτιση και επιμόρφωση επαγγελματιών άλλων κλάδων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή π.χ. τουρισμός, μελισσοκομία, υλοτομία κλπ. Το Κέντρο θα υποστηρίζεται συμβουλευτικά και λειτουργικά από Ειδικούς Εμπειρογνώμονες και «εν δυνάμει» Ενδιαφερόμενους Xρήστες (Stakeholders Forum) με προέλευση από ΑΕΙ (π.χ. ΕΜΠ, ΑΠΘ, κλπ), Ινστιτούτα (π.χ. ΙΓΜΕ, Εργασίας, κλπ), Επιμελητήρια (ΤΕΕ, ΓΕΩΤΕΕ, κλπ), Συνδικαλιστικοί φορείς (π.χ. ΓΣΕΕ, Εργατικό Κέντρο Πολυγύρου, κλπ) και ενδεχόμενα βιομηχανικοί εκπρόσωποι και ΜΚΟ. 3.Δημιουργία βιομηχανικών μονάδων συμπαραγωγής παραδοσιακών προϊόντων της περιοχής με την οικονομική υποστήριξη και την αναγκαία παροχή υποδομών και υπηρεσιών από την επενδύτρια μεταλλευτική εταιρία. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εκσυγχρονισθεί και να ενισχυθεί η παραγωγική διαδικασία, να σταθεροποιηθεί η αναπτυξιακή βάση και να αυξηθεί το καταναλωτικό δυναμικό των υφιστάμενων οικονομικών δραστηριοτήτων, όπως είναι η υλοτομία, η μελισσοκομία και η κτηνοτροφία. Ακόμη να βελτιωθεί το δίκτυο διακίνησης των συγκεκριμένων προϊόντων (π.χ. μέλι) με σήμα κατατεθέν την προέλευση τους από μια περιοχή με πλούσια μεταλλευτική ιστορία και αρχαιολογικό πολιτισμό.

12 Η περιβαλλοντική κατάσταση, σε όλες τις παραπάνω χώρες και περιπτώσεις προγενέστερων και τρεχουσών μεταλλευτικών δραστηριοτήτων, αναφέρεται στη σωστή της διάσταση, και όχι όπως βολεύει και συμφέρει κάθε άτομο, συντεχνία ή αντιμεταλλευτική ομάδα ξεχωριστά. Για παράδειγμα στην Χαλκιδική οι αντιδρώντες στα μεταλλεία, ορισμένες κομματικές παρατάξεις, οι οικολογούντες και οι διάφοροι «επιστημονικοί τους σύμβουλοί» ή συνοδοιπόροι τους, κρίνουν τα πράγματα με βάση το δικό τους συμφέρον, και σε θεωρητική βάση, κινδυνολογούν συστηματικά επικαλούμενοι συχνά επιστημονικές μελέτες που δεν υπάρχουν. Προφανώς επιδίδονται στην δική τους αυθαίρετη ανάγνωση και ερμηνεία των μοναδικών περιβαλλοντικών στοιχείων, δεδομένων και συμπερασμάτων που έχουν αξιολογήσει, μελετήσει, συντάξει και παραδώσει : Το ΙΓΜΕ με αναφορά στις υψηλού επιπέδου υδρογεωλογικές και υδροχημικές έρευνες των περιοχών Στρατωνίου, Στρατονίκης, Σταγείρων, Σκουριών, Μεγάλης Παναγιάς, Ιερισσού. Ολυμπιάδας, στις γεωφυσικές διασκοπήσεις Στρατονίκης, αλλά και στην πληθώρα γεωλογικών και κοιτασματολογικών χαρτογραφήσεων και ερευνών. Η Επιτροπή Τήρησης των Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΙΤΗΡΩ) με αναφορά στις 6 Τεχνικές Εκθέσεις που παρέδωσε στην βάση πρωτογενών στοιχείων που η ίδια συνέλεξε, ανάλυσε και αξιολόγησε Το ΚΕΠΑΜΑΧ με αναφορά στην συστηματική χρονικά ποιοτική παρακολούθηση του νερού της θάλασσας στο κόλπο Ιερισσού/Στρατωνίου και των υδρευτικών νερών της περιοχής. Ο Ελληνικός Χρυσός με αναφορά στις χρονοσειρές περιβαλλοντικών στοιχείων που περιλαμβάνονται στις ετήσιες περιβαλλοντικές εκθέσεις, στην περιβαλλοντική μελέτη βάσης (Environmental baseline study), σε πολλές άλλες τεχνικές εκθέσεις (π.χ. περιβαλλοντικός χαρακτηρισμός τελμάτων από το ΕΜΠ), και κυρίως στην εγκεκριμένη ΜΠΕ στις δειγματοληπτικές εργασίες, στην αναλυτική προσέγγιση και στην σύνταξη της οποίας συμμετείχαν ενεργά και στην πρώτη γραμμή δεκάδες εξειδικευμένοι επιστήμονες

13