Οργανωσιακή Συμπεριφορά

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα Οργανωσιακή Συμπεριφορά Ενότητα 4: Η Φύση Παρεμβαίνει - Μέρος Α Ιωάννης Σαλμόν Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Πειραιά Τεχνολογικού Τομέα» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί Ενότητας Στην ενότητα αυτή οι φοιτητές θα διδαχθούν θέματα που αφορούν την ματιά μας στο πώς θα βλέπαμε τις οργανώσεις ως βιολογικούς οργανισμούς. Θα ανακαλύψουν οι φοιτητές με την βοήθεια του διδάσκοντα καθηγητή τις όποιες οργανωσιακές ανάγκες που υπάρχουν, καθώς θα αναλυθεί το μοντέλο Οργανώσεις - Ικανοποίηση Αναγκών Ιεραρχίας κατά τον Maslow. 4

5 Περιεχόμενα Ενότητας Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες Οργανώσεις - Ικανοποίηση Αναγκών Ιεραρχίας του Maslow Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - Συνέχεια Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - Αρχές Βιολογικών Συστημάτων Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - Συνέχεια 5

6 Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί - 1 Αν βλέπαμε τις Οργανώσεις ως βιολογικούς οργανισμούς, θα καταλήγαμε να τις εξετάζουμε ως έμβια συστήματα, τα οποία υπάρχουν σε ένα ευρύτερο περιβάλλον, από όπου εξαρτώνται για την ικανοποίηση των διαφόρων αναγκών τους. Συναντάμε διαφορετικά είδη Οργανώσεων σε διαφορετικά είδη περιβάλλοντος. Όπως βλέπουμε πολικές αρκούδες στις αρκτικές περιοχές, καμήλες στις ερήμους, αλιγάτορες στα έλη, παρατηρούμε ότι κάποια είδη Οργανώσεων είναι καλύτερα «Προσαρμοσμένα» σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες από ότι άλλα. 6

7 Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί - 2 Συνειδητοποιούμε ότι οι γραφειοκρατικές οργανώσεις τείνουν να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά σε σταθερά περιβάλλοντα, ενώ σε περισσότερο ταραχώδεις και ανταγωνιστικές περιοχές, όπως επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας και αεροδιαστημικής συναντάμε διαφορετικά είδη. Η προαναφερθείσα σκέψη οδήγησε στον εντοπισμό της ουσίας του θέματος για πολλές από της σημαντικότερες εξελίξεις στην Οργανωσιακή Θεωρία κατά τα τελευταία 70 χρόνια, καθώς τα προβλήματα των μηχανιστικών οραμάτων, οδήγησαν πολλούς θεωρητικούς των Οργανώσεων προς τη Βιολογία για την άντληση νέων ιδεών. 7

8 Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί - 3 Η προαναφερθείσα σκέψη οδήγησε στον εντοπισμό της ουσίας του θέματος για πολλές από της σημαντικότερες εξελίξεις στην Οργανωσιακή Θεωρία κατά τα τελευταία 70 χρόνια, καθώς τα προβλήματα των μηχανιστικών οραμάτων, οδήγησαν πολλούς θεωρητικούς των Οργανώσεων προς τη Βιολογία για την άντληση νέων ιδεών. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, η Οργανωσιακή Θεωρία κατέστη ένα είδος βιολογίας στην οποία οι διακρίσεις και οι σχέσεις ανάμεσα σε μόρια, κύτταρα, σύνθετους οργανισμούς, είδη, και την οικολογία, παραλληλίζονται με αυτές ανάμεσα σε άτομα, ομάδες, οργανώσεις, πληθυσμούς (είδη) οργανώσεων, και την Κοινωνική οικολογία τους. 8

9 Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί - 4 Η οργανισμική μεταφορική περιγραφή έχει βοηθήσει τους Θεωρητικούς των Οργανώσεων να προσδιορίσουν και να μελετήσουν, διαφορετικές οργανωσιακές ανάγκες και να επικεντρωθούν στα ακόλουθα: Οι Οργανώσεις ως «Ανοιχτά Συστήματα» Διαδικασία προσαρμογής των Οργανώσεων σε διαφορετικά περιβάλλοντα Κύκλοι ζωής των Οργανώσεων Παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία και την ανάπτυξη των Οργανώσεων 9

10 Οι Οργανώσεις ως Βιολογικοί Οργανισμοί - 5 Σχέσεις ανάμεσα στα είδη και την οικολογία τους Καθοδηγήθηκε η προσοχή προς τα πιο γενικά ζητήματα της επιβίωσης, των σχέσεων οργάνωσης-περιβάλλοντος, και της οργανωσιακής αποτελεσματικότητας- Στόχοι, δομές και αποδοτικότητα καθίστανται στοιχεία επικουρικά σε σχέση με το πρόβλημα της επιβίωσης και υπόλοιπα, περισσότερο «Βιολογικά» ζητήματα. 10

11 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 1 Η θεωρία των οργανώσεων ξεκίνησε την περιήγησή της στη βιολογία αναπτύσσοντας την ιδέα ότι ο εργαζόμενος είναι άτομο με σύνθετες ανάγκες, οι οποίες πρέπει να ικανοποιηθούν προκειμένου να έχει μια ζωή γεμάτη και υγιή για να αποδίδει ικανοποιητικά στην εργασία του (υποκίνησηανταμοιβή- ικανοποίηση προσωπικών αναγκών). Όπως είδαμε στο προηγούμενο μάθημα ο Frederick Taylor αντιμετώπιζε τον σχεδιασμό των οργανώσεων ως Τεχνικό Πρόβλημα, με το έργο της ενθάρρυνσης των ανθρώπων να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της οργανωσιακής μηχανής, να έχει αναχθεί σε πρόβλημα αποκλειστικά «Πληρωμής του κατάλληλου μισθού για τη δουλειά». 11

12 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 2 Παρότι η δημιουργία συνθηκών ομαδικού πνεύματος είχε θεωρηθεί πολύτιμη για τη διοίκηση, η ίδια η διοίκηση εθεωρείτο ως μία διαδικασία ελέγχου και καθοδήγησης των εργαζομένων. Μελέτες των δεκαετιών 1920 και 1930 (Μελέτες Hawthorne) ξεκινούσαν επικεντρώνοντας κυρίως στην εξέταση της σχέσης ανάμεσα στις συνθήκες εργασίας και την παρουσία κόπωσης και ανίας στους εργαζομένους. 12

13 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 3 Στη συνέχεια αυτών των μελετών, η στενή τεϊλοριανή οπτική εγκαταλείφθηκε και το επίκεντρο της προσοχής μετατοπίστηκε σε πλευρές των εργασιακών συνθηκών όπως η στάση των εργαζομένων, τα θέματα που τους απασχολούν, καθώς και οι εξωτερικοί, ως προς την εργασία, παράγοντες του Κοινωνικού περιβάλλοντος. Οι μελέτες αυτές σήμερα είναι ευρέως γνωστές λόγω του ότι προσδιόρισαν τη σημασία των Κοινωνικών αναγκών στον εργασιακό χώρο, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες εργασίας μπορούν να τις ικανοποιήσουν. 13

14 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 4 Μία «Άτυπη Οργάνωση» λοιπόν, βασισμένοι σε ομάδες φιλίας και απρογραμμάτιστες αλληλεπιδράσεις, μπορεί να υφίσταται παράλληλα με την τυπική οργάνωση. Οι δραστηριότητες που σχετίζονται με την εργασία, επηρεάζονται τόσο από την ανθρώπινη φύση, όσο και από τον επίσημο σχεδιασμό, αναγκάζοντας πλέον τους θεωρητικούς να εξετάσουν με προσοχή την ανθρώπινη πλευρά των οργανώσεων. 14

15 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 5 Με τις συγκεκριμένες μελέτες το όλο θέμα της εργασιακής υποκίνησης έγινε φλέγον, όπως και οι σχέσεις ανάμεσα στα άτομα και τις ομάδες. Μία νέα θεωρία οργανώσεων αναδύθηκε, βασισμένη στο ότι τα άτομα και οι ομάδες, όπως και οι βιολογικοί οργανισμοί, λειτουργούν περισσότερο αποτελεσματικά μόνο όταν ικανοποιούνται οι ανάγκες τους. Θεωρίες σχετικά με την υποκίνηση, όπως αυτή που εγκαινίασε ο Abraham Maslow παρουσίαζαν το ανθρώπινο ον ως είδος ψυχολογικού οργανισμού που αγωνίζεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες του, στην προσπάθειά του να μεγαλώσει και να αναπτυχθεί πλήρως. 15

16 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 6 Η θεωρία του Maslow, η οποία πρότεινε ότι οι άνθρωποι υποκινούνται από μία ιεραρχία αναγκών που ξεκινά από τις υλικές, προχωρά προς τις κοινωνικές, για να καταλήξει στις ψυχολογικές, είχε πολύ σημαντικές επιπτώσεις, λόγω του ότι υποστήριζε πως η υποκίνηση μόνο μέσω χρημάτων περιόριζε την ανθρώπινη ανάπτυξη στα χαμηλότερα επίπεδα της ιεραρχίας των αναγκών. 16

17 Οργανώσεις - Ικανοποίηση Αναγκών Ιεραρχίας του Maslow Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης: Ανάγκες του Εγώ: Ενθάρρυνση της πλήρους δέσμευσης των εργαζομένων Η εργασία ως μέγιστη εκφραστική διάσταση της ζωής των εργαζομένων Δημιουργία θέσεων εργασίας που δημιουργούν ευκαιρίες για την επίτευξη προσωπικών στόχων,αυτονομία,υπευθυνότητα, και άσκηση ελέγχου σε προσωπικό επίπεδο Εργασία που ενισχύει την ταυτότητα των ατόμων Ανάδραση και αναγνώριση των καλών επιδόσεων Κοινωνικές Ανάγκες: Ανάγκες Ασφάλειας: Οργάνωση της εργασίας με τρόπο που επιτρέπει την αλληλεπίδραση μεταξύ των συνεργατών Εγκαταστάσεις για αθλητικές και κοινωνικές εκδηλώσεις Έξοδοι συναδέλφων Σχέδια συνταξιοδότησης και ιατρικής περίθαλψης Μονιμότητα εργασίας Έμφαση στις δυνατότητες σταδιοδρομίας εντός της οργάνωσης Υλικές Ανάγκες: Μισθοί και ημερομίσθια Ασφαλείς και ευχάριστες συνθήκες εργασίας 17

18 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 7 Η ιδέα της συσχέτισης των αναγκών των ατόμων και των οργανώσεων κατέστη μία ισχυρή δύναμη. Ψυχολόγοι των οργανώσεων, όπως οι Chris Argyris, Frederick Herzberg και Douglas McGregor, άρχισαν να δείχνουν ότι οι γραφειοκρατικές δομές, το ύφος της ηγεσίας και η οργάνωση της εργασίας γενικότερα, θα μπορούσαν να τροποποιηθούν ώστε να δημιουργήσουν «Εμπλουτισμένες», υποκινούσες θέσεις εργασίας, οι οποίες θα ενθάρρυναν τους ανθρώπους να ασκήσουν την ικανότητά τους για αυτοέλεγχο και δημιουργικότητα. 18

19 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 8 Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην ιδέα ότι πρέπει να κάνει κανείς τους εργάτες να αισθάνονται περισσότερο χρήσιμοι και σημαντικοί, αναθέτοντάς τους εργασίες που έχουν νόημα, και δίνοντάς τους όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αυτονομία, υπευθυνότητα και αναγνώριση. 19

20 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 9 Ο εμπλουτισμός της εργασίας σε συνδυασμό με το ύφος ηγεσίας που είναι περισσότερο συμμετοχικό, δημοκρατικό, και που επικεντρώνεται στον εργαζόμενο, αποτέλεσε μια ενναλακτική πρόταση απέναντι στον υπερβολικά στενό, απολυταρχικό, και απάνθρωπο προσανατολισμό της εργασίας, της Επιστημονικής διοίκησης και της Κλασικής διοικητικής θεωρίας. Οι ιδέες αυτές, οι οποίες πήραν, καθώς αναπτύσσονταν, αναρίθμητες μορφές, δημιούργησαν ένα ισχυρό πλαίσιο για την ανάπτυξη αυτού που είναι σήμερα γνωστό ως διαχείριση ανθρωπίνου δυναμικού. 20

21 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 10 Οι εργαζόμενοι άρχισαν να θεωρούνται πολύτιμοι πόροι που μπορούσαν να συμβάλλουν με πολλούς και σημαντικούς τρόπους στις δραστηριότητες της οργάνωσης αν τους δινόταν η κατάλληλη ευκαιρία. Η Θεωρία του Maslow πρότεινε ένα ολόκληρο ρεπερτόριο μέσων με τα οποία θα μπορούσαν να υποκινηθούν οι εργαζόμενοι σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας των αναγκών. Η προσέγγιση του Maslow απεδείχθη εξαιρετικά ελκυστική στους κύκλους των μάνατζερ, διότι πρόσφερε τη δυνατότητα της υποκίνησης των εργαζομένων μέσω <<ανώτερου>> επιπέδου αναγκών, με τρόπο που θα μπορούσε να αυξήσει την ενασχόληση και την δέσμευσή τους χωρίς να χρειαστεί να πληρωθούν επιπλέον. 21

22 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 11 Από τη δεκαετία του 1960, οι ερευνητές των θεμάτων οργάνωσης και διοίκησης, έδωσαν μεγάλη προσοχή στο σχεδιασμό της εργασίας που θα οδηγούσε από τη μία μεριά στην αύξηση της παραγωγικότητας και την ικανοποίηση των εργαζομένων και από την άλλη στη βελτίωση της ποιότητας της εργασίας και τη μείωση απουσιών. 22

23 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 12 Η διαχείριση ανθρωπίνων πόρων έχει γίνει μέγιστη εστία ενδιαφέροντος και η ανάγκη συνδυασμού της ανθρώπινης και της τεχνικής πλευράς της εργασίας αποτελεί βασική αρχή. Η διπλή αυτή εστία ενδιαφέροντος αντανακλάται σήμερα στην άποψη ότι οι οργανώσεις κατανοούνται καλύτερα ως «Κοινωνικο-Τεχνικά Συστήματα». 23

24 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 13 Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στη δεκαετία του 1950 από τα μέλη του Ινστιτούτου Ανθρωπίνων Σχέσεων Tavistock της Αγγλίας, για να αποδώσουν τα αλληλεξαρτώμενα ποιοτικά χαρακτηριστικά της εργασίας. Όταν επιλέγουμε ένα τεχνικό σύστημα (είτε με τη μορφή μιας οργανωσιακής δομής, είτε ενός σχεδιασμού εργασίας ή και μιας συγκεκριμένης τεχνολογίας) το γεγονός αυτό έχει πάντοτε επιπτώσεις στον ανθρώπινο παράγοντα και αντιστρόφως. 24

25 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 14 Έρευνες στα περισσότερα μέρη του κόσμου έχουν δείξει πλέον ότι, κατά το σχεδιασμό ή τη διαχείριση οποιουδήποτε κοινωνικού συστήματος, είτε αυτό είναι μια μικρή ομάδα, είτε μία οργάνωση, ή η κοινωνία, η αλληλεξάρτηση των τεχνικών και των ανθρώπινων αναγκών πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Η αρχή αυτή ενώ έχει γίνει ευρέως αποδεκτή, υπάρχει μία τάση στη διοίκηση η οποία εμμένει να καταφεύγει σε μία αυστηρώς τεχνική θεώρηση των οργανώσεων. 25

26 Ανακαλύπτοντας τις Οργανωσιακές Ανάγκες - 15 Αυτή η τεχνική θεώρηση ήταν το πρωταρχικό πρόβλημα που αντιμετώπισε το κίνημα του ανασχεδιασμού (δεκαετία 1990). Οι επίδοξοι «Ανασχεδιαστές» πλήρωσαν ακριβά το γεγονός ότι αγνόησαν την κοινωνική διάσταση. Τα περισσότερα προγράμματα ανασχεδιασμού έδιναν έμφαση στο σχεδιασμό τεχνικών «Επιχειρησιακών Συστημάτων», οδηγώντας σε όλων των ειδών κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές αντιδράσεις. 26

27 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 1 Όταν αναγνωρίζουμε ότι τα άτομα, οι ομάδες και οι οργανώσεις έχουν ανάγκες που πρέπει να ικανοποιηθούν, η προσοχή μας αναπόφευκτα στρέφεται στο γεγονός ότι εξαρτώνται από κάποιο ευρύτερο περιβάλλον το οποίο παρέχει τα διάφορα μέσα συντήρησής τους- Αυτή ακριβώς η σκέψη αποτελεί το θεμέλιο της «Προσέγγισης των Ανοιχτών Συστημάτων» σε σχέση με την οργάνωση. Η Συστημική προσέγγιση αναπτύχθηκε κατά τις δεκαετίες του 1950 και 1960 και δύο πλευρές του Ατλαντικού ταυτοχρόνως, και βασίστηκε στην αρχή ότι οι οργανώσεις, όπως και οι βιολογικοί οργανισμοί είναι «Ανοιχτές» στο περιβάλλον τους και πρέπει να επιτύχουν μία κατάλληλη σχέση με αυτό το περιβάλλον αν θέλουν να επιβιώσουν.

28 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 2 Σε θεωρητικό επίπεδο, η προσέγγιση των ανοιχτών συστημάτων έχει παράξει πολλές νέες έννοιες που μας βοηθούν να σκεφτούμε πάνω στο θέμα των οργανώσεων. Οι έννοιες αυτές συχνά παρουσιάζονται ως γενικές αρχές σκέψης που αφορούν όλα τα είδη των συστημάτων, λόγω του ότι ο Von Bertalanffy έχει αναπτύξει τις αρχές της Γενικής Θεωρίας των Συστημάτων ως ένα μέσο διασύνδεσης διαφορετικών επιστημονικών περιοχών.

29 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 3 Σε θεωρητικό επίπεδο, η προσέγγιση των ανοιχτών συστημάτων έχει παράξει πολλές νέες έννοιες που μας βοηθούν να σκεφτούμε πάνω στο θέμα των οργανώσεων. Οι έννοιες αυτές συχνά παρουσιάζονται ως γενικές αρχές σκέψης που αφορούν όλα τα είδη των συστημάτων, λόγω του ότι ο Von Bertalanffy έχει αναπτύξει τις αρχές της Γενικής Θεωρίας των Συστημάτων ως ένα μέσο διασύνδεσης διαφορετικών επιστημονικών περιοχών.

30 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 4 Πέτυχε αυτή την ενοποίηση εκλαμβάνοντας τον έμβιο οργανισμό ως μοντέλο για την κατανόηση σύνθετων ανοιχτών συστημάτων, αναπαράγοντας έτσι ιδέες που είχαν αρχικά αναπτυχθεί για την κατανόηση βιολογικών συστημάτων(κατανόηση του Κόσμου γενικότερα)- Η θεωρία συστημάτων αναπτύχθηκε αρχικά ως μια μεταμφιεσμένη βιολογική μεταφορική περιγραφή.

31 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 1 Η έννοια του ανοιχτού συστήματος. Τα οργανικά συστήματα, είτε αυτά είναι κύτταρα, είτε πολύπλοκοι οργανισμοί, είτε πληθυσμοί οργανισμών, υφίστανται μία κατάσταση συνεχούς ανταλλαγής με το περιβάλλον τους. Η ανταλλαγή αυτή είναι κρίσιμης σημασίας για τη διατήρηση της ζωής και της μορφής του συστήματος, καθώς η αλληλεπίδραση με το περιβάλλον αποτελεί τη βάση της αυτοσυντήρησης.

32 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 2 Τα έμβια συστήματα είναι «Ανοιχτά Συστήματα» που χαρακτηρίζονται από έναν αέναο κύκλο εισροών, εσωτερικού μετασχηματισμού ( σε όλη την έκταση του συστήματος ), εκροών και ανάδρασης (με κάθε στοιχείο της εμπειρίας του συστήματος να επηρεάζει τα επόμενα στάδια). Η ανοιχτή φύση των βιολογικών κοινωνικών συστημάτων έρχεται σε αντίθεση με την «Κλειστή» φύση πολλών μηχανικών συστημάτων, παρ ότι ο βαθμός ανοιχτότητας μπορεί να ποικίλλει, καθόσον ορισμένα ανοιχτά συστήματα μπορεί να αποκρίνονται μόνο σε ένα σχετικά περιορισμένο φάσμα ερεθισμάτων που περιβάλλοντος.

33 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 3 Οι Πύργοι, οι γέφυρες ή τα μηχανικά παιχνίδια, που κάνουν προκαθορισμένες κινήσεις είναι κλειστά συστήματα-μία μηχανή που είναι ικανή να ρυθμίζει την εσωτερική της λειτουργία σε συνάρτηση με τις μεταβολές του περιβάλλοντος, μπορεί να θεωρηθεί εν μέρει, ως ανοιχτό σύστημα. Ομοιόσταση. Η έννοια της ομοιόστασης αναφέρεται στην αυτορρύθμιση και την ικανότητα του οργανισμού να διατηρεί μία σταθερή κατάσταση. Αν και οι βιολογικοί οργανισμοί βρίσκονται σε σχέση συνεχούς ανταλλαγής με το περιβάλλον, ταυτόχρονα επιζητούν τη διατήρηση της κανονικότητας και διακριτότητάς τους.

34 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 4 Η διατήρηση της μορφής και της διακριτότητας επιτυγχάνεται μέσω ομοιοστατικών διαδικασιών που συνδέουν και ελέγχουν τη λειτουργία του συστήματος, επί τη βάσει αυτού που ονομάζεται «Αρνητική ανάδραση» και σημαίνει ότι οι αποκλίσεις από κάποιο πρότυπο, ενεργοποιούν δράσεις οι οποίες διορθώνουν τις αποκλίσεις(πχ πυρετός-ιδρώτας). Εντροπία / Αρνητική Εντροπία. Τα κλειστά συστήματα είναι εντροπιακά εφόσον τείνουν συνεχώς προς τη φθορά και τον εκφυλισμό. Από την άλλη μεριά, τα ανοιχτά συστήματα τείνουν προς την αυτοδιατήρηση εισάγοντας ενέργεια μέσω της οποίας προσπαθούν να αντισταθμίσουν τις εντροπιακές τάσεις. Λέμε λοιπόν, ότι χαρακτηρίζονται από αρνητική εντροπία.

35 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 5 Δομή, Λειτουργία, Διαφοροποίηση & Ολοκλήρωση. Οι σχέσεις ανάμεσα στις έννοιες αυτές είναι κρίσιμης σημασίας για την κατανόηση των έμβιων συστημάτων. Είναι εύκολο να δει κανείς την οργάνωση ως μία σύνθετη δομή που αποτελείται από διαφορετικά μέρη, και να εξηγήσει τη συμπεριφορά του συστήματος με όρους σχέσεων ανάμεσα στα μέρη πχ αιτία-αποτέλεσμα ή ερέθισμα-απόκριση. Η κατανόηση των έμβιων συστημάτων δεν αφήνει περιθώρια για τέτοιες αναγωγές του τύπου αιτία-αποτέλεσμα, διότι η δομή, η λειτουργία, η συμπεριφορά, και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λειτουργίας του συστήματος είναι αλληλένδετα.

36 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 6 Παρ ότι είναι δυνατόν να μελετήσουμε τους οργανισμούς από τη σκοπιά της ανατομίας τους, η προσέγγιση αυτή δεν οδηγεί σε πλήρη κατανόηση των συστημάτων-ακόμα και του απλούστερου κυττάρου η ζωή εξαρτάται από ένα πολύπλοκο δίκτυο σχέσεων πολυάριθμων λειτουργιών. Το ίδιο ισχύει και για πολυπλοκότερους οργανισμούς οι οποίοι έχουν εξειδικευμένα όργανα τα οποία εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες (Εγκέφαλος).

37 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 7 Απαιτούμενη Ποικιλία. Η αρχή της απαιτούμενης ποικιλίας συνδέεται με την ιδέα της διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης, και ορίζει ότι οι εσωτερικοί ρυθμιστικοί μηχανισμοί ενός συστήματος πρέπει να είναι τόσο ποικιλόμορφοι όσο ποικιλόμορφο είναι και το περιβάλλον που προσπαθεί να χειριστεί το σύστημα ( Ενσωμάτωση απαιτούμενης ποικιλίας). Ισοτελικότητα. Η αρχή αυτή συμπυκνώνει την ιδέα ότι σε ένα ανοιχτό σύστημα μπορεί να υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι για να καταλήξει κανείς σε μία δεδομένη τελική κατάσταση.

38 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 8 Στη λειτουργία των περισσότερων κλειστών συστημάτων, οι σχέσεις του συστήματος είναι σταθερές από την άποψη της δομής ώστε να δημιουργούνται συγκεκριμένα μοτίβα αιτίαςαποτελέσματος.

39 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 9 Τα έμβια συστήματα υιοθετούν ευέλικτες μορφές οργάνωσης, οι οποίες επιτρέπουν την επίτευξη συγκεκριμένων αποτελεσμάτων ξεκινώντας από διαφορετικά αρχικά σημεία και χρησιμοποιώντας διαφορετικούς πόρους κατά διαφορετικούς τρόπους. Εξέλιξη του Συστήματος. Η δυνατότητα του συστήματος να εξελίσσεται εξαρτάται από την ικανότητά του να μεταβαίνει προς πολυπλοκότερες μορφές διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης, και προς μεγαλύτερη ποικιλία, καταστάσεις που υποβοηθούν την ικανότητα του συστήματος να αντιμετωπίζει με επιτυχία τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες του περιβάλλοντος.

40 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 10 Πρακτικά η προσέγγιση ανοιχτών συστημάτων επικεντρώνεται σε ένα αριθμό καίριων ζητημάτων: 1. Δίνεται έμφαση στο περιβάλλον εντός του οποίου υφίστανται οι οργανώσεις. Παρ ότι μπορεί σήμερα να φαίνεται περίεργο, εντούτοις οι θεωρητικοί της κλασικής διοίκησης δεν έδωσαν μεγάλη προσοχή στο περιβάλλον. Χειρίστηκαν την οργάνωση ως «Κλειστό» μηχανικό σύστημα και ασχολήθηκαν αποκλειστικά με τις αρχές του εσωτερικού σχεδιασμού.

41 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Αρχές Βιολογικών Συστημάτων - 11 Δόθηκε λοιπόν μεγάλη προσοχή στην κατανόηση του άμεσου επιχειρησιακού περιβάλλοντος, το οποίο ορίζεται από τις άμεσες αλληλεπιδράσεις της οργάνωσης με τους πελάτες, ανταγωνιστές, προμηθευτές, εργατικά συνδικάτα, Κυβερνητικούς παράγοντες, όσο και του ευρύτερου περιβάλλοντος (Εταιρική Στρατηγική).

42 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Μία δεύτερη εστία ενδιαφέροντος της προσέγγισης ανοιχτών συστημάτων ορίζει την οργάνωση με όρους αλληλοσυνδεόμενων υποσυστημάτων ( Τα συστήματα περιέχουν πάντοτε το όλον εντός του όλου).

43 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 6 Αν ορίσουμε την όλη οργάνωση ως ένα σύστημα, τότε τα άλλα επίπεδα μπορούν να κατανοηθούν ως υποσυστήματα, ακριβώς όπως τα μόρια, τα κύτταρα, και τα όργανα μπορούν να θεωρηθούν ως υποσυστήματα του έμβιου οργανισμού, ακόμη και αν είναι και τα ίδια πολύπλοκα ανοιχτά συστήματα. Οι θεωρητικοί των συστημάτων στην εξέταση των διασυνδέσεων των ενδο- και δια-οργανωσιακών σχέσεων, εστιάζουν στις βασικές επιχειρηματικές διαδικασίες ή σύνολα αναγκών που πρέπει να ικανοποιηθούν ώστε να επιτευχθεί η επιβίωση.

44 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 7 Συνεπώς, η κοινωνικο-τεχνική θεώρηση της οργάνωσης, συχνά επεκτείνεται ώστε να λάβει υπόψη της τις σχέσεις ανάμεσα σε τεχνικές, κοινωνικές, διοικητικές, στρατηγικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις. Αυτός ο τρόπος σκέψης μας βοηθά να καταλάβουμε ότι το καθετί εξαρτάται από όλα τα άλλα και πρέπει να βρούμε τρόπους διαχείρισης των σχέσεων ανάμεσα στα κρίσιμα υποσυστήματα και το περιβάλλον.

45 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα Μία Τρίτη εστία ενδιαφέροντος που σχετίζεται με την πρακτική χρήση της θεωρίας συστημάτων έγκειται στην προσπάθειά μας να εδραιώσουμε αντιστοιχίες ή «Ευθυγραμμίσεις» ανάμεσα σε διαφορετικά συστήματα, και να προσδιορίσουμε και να εξαλείψουμε τις εν δυνάμει δυσλειτουργίες. Όπως η κοινωνικο-τεχνική προσέγγιση του σχεδιασμού της εργασίας τονίζει τη σημασία της εναρμόνισης ανάμεσα στις ανθρώπινες και τεχνικές απαιτήσεις, η θεωρία των συστημάτων ενθαρρύνει γενικότερα την εναρμόνιση υποσυστημάτων.

46 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 9 Η αρχή της απαιτούμενης ποικιλίας είναι ιδιαιτέρως σημαντική για το σχεδιασμό συστημάτων ελέγχου ή ακόμα και για τη διαχείριση εσωτερικών και εξωτερικών «Συνόρων» διότι αυτά τα συστήματα για να είναι αποτελεσματικά, πρέπει να συμπεριλαμβάνουν την πολυπλοκότητα των φαινομένων που είναι αντικείμενα ελέγχου ή διαχείρισης. Η αρχή της διαφοροποίησης και ολοκλήρωσης είναι χρήσιμη για την οργάνωση διαφορετικών ειδών καθηκόντων μέσα στην οργάνωση.

47 Αναγνωρίζοντας τη Σημασία του Περιβάλλοντος: Οι Οργανώσεις ως Ανοιχτά Συστήματα - 10 Συλλογικά αυτές οι ιδέες έχουν ανοίξει το δρόμο σε θεωρίες οργάνωσης και διοίκησης που μας επιτρέπουν να απαλλαγούμε από τους γραφειοκρατικούς τρόπους σκέψης, ώστε να οργανώσουμε τις δραστηριότητές μας με τρόπο που να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Οι ιδέες αυτές βρίσκονται συγκεντρωμένες γύρω από την προσέγγιση που είναι γνωστή ως «Ενδεχομενική Θεωρία», ενώ στη πράξη εφαρμόζονται στα ζητήματα οργανωσιακής ανάπτυξης.

48 Τέλος Ενότητας