ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ"

Transcript

1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2015 I

2 ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΥΡΙΟΙ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ Ε. Συμεωνίδου Καστανίδου, Καθηγήτρια Νομικής Σχολής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Β. Ταρλατζής, Καθηγητής Τμήματος Ιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Μ. Βασιλείου, Δικηγόρος, LLM, MBΕ,υπ. Διδάκτορας Τμήματος Ιατρικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ν. Δημόπουλος, Δικηγόρος, LLM, MBΕ Κ. Κηπουρίδου, ΔΝ, Δικηγόρος Ν. Κουμουτζής, Λέκτορας Νομικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Κύπρου Ε. Κουνουγέρη Μανωλεδάκη, Ομότιμη Καθηγήτρια, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Μ. Μηλαπίδου, ΔΝ, Δικηγόρος Ε. Ρεθυμιωτάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Χ. Σαχινίδου, MBΕ, Νομικός Α. Τσαλίδης, Δικηγόρος, LLM, MBΕ Ρ. Φράγκου, ΔΝ, Επιστημονική συνεργάτις Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) Θ. Χορταρά, Δικηγόρος, MBΕ II

3 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Θεσσαλονίκη, Αύγουστος 2015 III

4 IV

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ V ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 1 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7 1. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 7 2. ΕΙΔΙΚΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ; ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ; ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΜΙΑΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ; 15 ΙΙ. ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ [ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ] Η ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΕΤΕΡΟΦΥΛΑ ΖΕΥΓΑΡΙΑ 17 Α. Όροι πρόσβασης στις μεθόδους Ι.Υ.Α. 17 Β. Προϋποθέσεις εφαρμογής των μεθόδων Ι.Υ.Α. 19 Γ. Επιτρεπτές μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: ομόλογη και ετερόλογη γονιμοποίηση 25 Δ. Ζητήματα σχετιζόμενα με το γεννητικό υλικό στο πλαίσιο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής 32 Ε. Γενετικοί χειρισμοί στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ΕΙΔΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 39 Α. Μεταθανάτια γονιμοποίηση 39 Β. Παρένθετη μητρότητα 41 V

6 Περιεχόμενα Γ. Κλωνοποίηση ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ 49 Α. Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στα ομόφυλα ζευγάρια 49 Β. Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή για τη δημιουργία μονογονεϊκών οικογενειών; ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΠΡΑΞΕΩΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΙΔΡΥΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΡΧΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 58 ΙΙΙ. ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ [ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ] ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΕΜΦΥΤΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 61 Α. Προεμφυτευτική γενετική διάγνωση 61 Β. Επεμβάσεις «βελτίωσης» του γενετικού υλικού 71 Γ. Κλωνοποίηση ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ 79 Α. Πρόλογος 79 Β. Η αρμοδιότητα της ΕΕ σε ζητήματα Ι.Υ.Α. 80 Γ. Το ισχύον πλαίσιο και η ανάγκη για μια νέα ρύθμιση 88 Δ. Ευρωπαϊκή Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής 94 Ε. Κατακλείδα ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΤΕΡΟΛΟΓΗΣ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 103 Α. Εισαγωγή 103 Β. Επιμέρους ζητήματα ετερόλογης γονιμοποίησης 104 Γ. Συμπεράσματα 123 VI

7 Περιεχόμενα 4. ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗΤΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΚΟΥΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑΣ 125 Α. Εισαγωγή 125 Β. Η κλασική εκούσια αναγνώριση της πατρότητας 126 Γ. Η αυτόματη εκούσια αναγνώριση της πατρότητας 126 Δ. Σύγκριση των δύο τρόπων αναγνώρισης 128 Ε. Συμπέρασμα ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕ ΞΕΝΟ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΟΡΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ 149 Α. Η ιατρική αναγκαιότητα ως όρος προσφυγής στις μεθόδους Ι.Υ.Α. στις επιμέρους εθνικές νομοθεσίες Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις 149 Β. Η πρόσβαση στις μεθόδους Ι.Υ.Α. για οποιονδήποτε άλλο λόγο - Οι προτεινόμενες ρυθμίσεις 163 Γ. Επίλογος Η ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Η ΟΜΟΦΥΛΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 169 Α. Η πρόκληση και η καινοτομία στη ρύθμιση της βιοϊατρικής πρακτικής της Ι.Υ.Α. : μια εκ των υστέρων αποτίμηση 170 Β. Η πρόκληση της συγγένειας χωρίς έμφυλη διαφορά: η διαντίδραση του δικαίου με τη κοινωνική πρακτική και οι χρήσεις της αναπαραγωγικής τεχνολογίας Η ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΟΜΟΦΥΛΑ ΖΕΥΓΑΡΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ 197 Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 197 Β. Η πρόσβαση των ομόφυλων ζευγαριών στην Ι.Υ.Α. 198 Γ. Η ανάγκη διεύρυνσης της πρόσβασης των ομόφυλων ζευγαριών στην Ι.Υ.Α. 200 VII

8 Περιεχόμενα Δ. Η πρόσβαση των μόνων ατόμων στην Ι.Υ.Α. 207 Ε. Συμπερασματικές παρατηρήσεις ΤΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 213 Α. Εισαγωγή 213 Β. Θέσπιση ειδικών κανόνων για τη ρύθμιση της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής; 213 Γ. Το ποινικό δίκαιο στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής 215 Δ. Τα όρια της ποινικοποίησης στον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής 219 Ε. Συμπεράσματα ΠΡΟΕΜΦΥΤΕΥΤΙΚΗ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: ΙΑΤΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ 235 Α. Εισαγωγή 235 Β. Νομικό πλαίσιο 236 Γ. Βιοηθική αξιολόγηση 236 Δ. Αμφιλεγόμενες εφαρμογές της προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης 237 Ε. Συμπεράσματα 240 ΣΤ. Επίλογος ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΡΥΟΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ Ι.Υ.Α. 243 Α. Εισαγωγή 243 Β. Κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού 244 Γ. Μεταθανάτια γονιμοποίηση 248 Δ. Συμπεράσματα ΕΝΙΑΙΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΕΝΘΕΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ: ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ Ή ΕΠΙΛΟΓΗ; 259 VIII

9 Περιεχόμενα Α. Η ενιαία νομοθετική ρύθμιση της παρένθετης μητρότητας: αναγκαιότητα ή επιλογή; 261 Β. Προς μια οριοθετημένη ενιαία ρύθμιση της παρένθετης μητρότητας στη βάση του σεβασμού των ενδιαφερόμενων μερών 276 Γ. Αντί επιλόγου ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΙΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ 293 Α. Εισαγωγικά 293 Β. Προτεινόμενες ρυθμίσεις 294 IX

10

11 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚ άρ. άρθρ. Αρμ. αυστρακ βελγακ βλ. γαλλακ γερμακ ΔΕΕ ΔΣΑΠΔ ΔΣΔΠ ΔΣΟΚΠΔ ΔτΑ εδ. ΕΔΔΑ ΕΕ ΕΕΒ ΕΚ Εκδ. ΕΚΠΑ ελβακ ΕλλΔνη ενδεικτ. ΕΝΟΒΕ ΕΟΚ επ. Αστικός Κώδικας αριθμός άρθρο Αρμενόπουλος αυστριακός Αστικός Κώδικας βέλγικος Αστικός Κώδικας βλέπε γαλλικός Αστικός Κώδικας γερμανικός Αστικός Κώδικας Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα Δικαιώματα του Ανθρώπου εδάφιο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ευρωπαϊκή Ένωση Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Εκδόσεις Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ελβετικός Αστικός Κώδικας Ελληνική Δικαιοσύνη ενδεικτικά Εταιρία Νομικών Βορείου Ελλάδος Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα επόμενα 1

12 ΕπΕπετΑρμ επιμ. ΕΣΔΑ ΕφΑΔ Ι.Υ.Α. κ.ά. ΚΔΥ κ.λπ. κ.ο.κ. ΚΠολΔ ΚριτΕ λ.χ. Μ.Ι.Υ.Α. ΜονΠρωτΑθηνών ΜονΠρωτΘεσ Επιστημονική Επετηρίδα Αρμενόπουλος επιμέλεια Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εφαρμογές Αστικού Δικαίου Ιατρικά Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και άλλα Κώδικας Δημόσιας Υγείας και λοιπά και ούτω καθεξής Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κριτική Επιθεώρηση Νομικής Θεωρίας και Πράξης λόγου χάρη Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης ν. νόμος ΝοΒ ΟΔΔΑ ό.π. παρ. ΠΓΔ ΠΚ ΠοινΔικ ΠοινΧρον ΠΟΥ πρβλ. π.χ. Νομικό Βήμα Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όπως παραπάνω παράγραφος Προεμφυτευτική Γενετική Διάγνωση Ποινικός Κώδικας Ποινική Δικαιοσύνη Ποινικά Χρονικά Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παράβαλε παραδείγματος χάριν σ. σελίδα ΣΕΑΚ σημ. Συστηματική Ερμηνεία Αστικού Κώδικα σημείωση 2

13 σκ. σκέψη τ. τόμος Τιμ.Τόμ. τόμ. τεύχ. ΤοΣ ΣΛΕΕ Υπερ υποσ. ΦΕΚ ΧΘΔ ΧρΙΔ Τιμητικός Τόμος τόμος τεύχος Το Σύνταγμα Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπεράσπιση Υποσημείωση Φύλλο Εφημερίδας της Κυβερνήσεως Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου AdVermiG AN A.T. Aufl. BÄK BGH CAHBI CAHR CCass CCNE CDCJ CECOS CJ- FA CLARA CNAOP CNIL CNRS CURAPP Adoptionsvermittlungsgesetz Assemblée Nationale Allgemeiner Teil Auflage Bundesärztekammer Bundesgerichtshof Committee of Experts on Progress in the Biomedical Sciences Commission on Assisted Human Reproduction Cour de Cassation Comité consultatif national d'éthique pour les sciences de la vie et de la santé European Committee on Legal Co- operation Centre d Etude et de Conservation des Œufs et du Sperme humains Committee of Εxperts on Family Law Comité de soutien pour la Légalisation de la GPA et l'aide à la Reproduction Assistée Conseil national pour l'accès aux origines personnelles Commission nationale de l'informatique et des libertés Centre national de la recherche scientifique Centre universitaire de recherches administratives et politiques de Picardie 3

14 ESchG ESHRE EU EuCLR FamLaw FamRZ FMedG GIA HFEA HFE Act Hsgb Human Reprod Idem IFFS IFS JRC KritJ Embryonenschutzgesetz European Society of Human Reproduction and Embryology European Union European Criminal Law Review Family Law Zeitschrift für das gesamte Familienrecht Fortpflanzungsmedizingesetz Genetic Integrity Act Human Fertilisation and Embryology Authority Human Fertilisation and Embryology Act Herausgeber Human Reproduction the same International Federation of Fertility Societies Irish Fertility Society Joint Research Centre Kritische Justiz L. Loi LLM MBΕ MedLRev Master of Laws Master of Bioethics Medical Law Review n. number NJW NStZ p. PACS PGD PräimpG SMER SOSFS Neue Juristische Wochenschrift Neue Zeitschrift zum Strafrecht page Pacte Civil de Solidarité Preimplantation Genetic Diagnosis Präimplantationsdiagnostikgesetz National Council on Medical Ethics Κατευθυντήριες Οδηγίες του National Board of Health and Welfare της Σουηδίας 4

15 StGB TAR Strafgesetzbuch Tribunale Amministrativo regionale v. versus vo volume 5

16 6

17 ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ: ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Η παρούσα πρόταση αποτελεί το αποτέλεσμα έρευνας που έχει διεξαχθεί στη Νομική Σχολή και το Τμήμα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο πλαίσιο προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ II, με τίτλο: «Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και προστασία του εμβρύου in vitro». Η παρουσίαση της πρότασης χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο, εισαγωγικό, μέρος περιγράφεται το περιεχόμενο του ερευνητικού προγράμματος και εξετάζεται η πιθανότητα ευρωπαϊκής παρέμβασης για την επίλυση των σοβαρών προβλημάτων που ανακύπτουν στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται συνοπτικά τα βασικά σημεία των προτάσεων στις οποίες έχει καταλήξει η ερευνητική ομάδα. Τέλος, στο τρίτο μέρος παρατίθενται οι μελέτες που περιλαμβάνουν την τεκμηρίωση των προτάσεων. Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α. Αφετηρία για την πραγματοποίηση της έρευνας ήταν η διαπίστωση ότι δεκαοκτώ χρόνια μετά τη Συνθήκη του Οβιέδο, όπου τονιζόταν η ανάγκη για συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ των κρατών «ώστε ολόκληρη η ανθρωπότητα να επωφεληθεί των πλεονεκτημάτων της Βιολογίας και της Ιατρικής» 1, εξακολουθούν να υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, οι οποίες δημιουργούν στην πράξη σοβαρά κοινωνικά προβλήματα:! Μη ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών της Ευρώπης στα επιτεύγματα της αναπαραγωγικής τεχνολογίας. 1 Προοίμιο της Σύμβασης του Οβιέδο. 7

18 Εισαγωγή! Ανάπτυξη του «αναπαραγωγικού τουρισμού». Υπολογίζεται ότι περίπου ως υπογόνιμοι ασθενείς στην Ευρώπη διασχίζουν κάθε χρόνο τα σύνορα της χώρας τους προκειμένου να παρακάμψουν ένα απαγορευτικό ή πιο περιοριστικό νομοθετικό πλαίσιο πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή 2.! Εφαρμογή αναπαραγωγικών μεθόδων σε χώρες όπου δεν είναι βέβαιο ότι τηρούνται όλοι οι αναγκαίοι κανόνες ασφάλειας, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κίνδυνοι για την υγεία των υποβοηθούμενων προσώπων και των παιδιών που θα γεννηθούν.! Υποβάθμιση της αξιοπιστίας των δικαιϊκών κανόνων, που παρακάμπτονται με διάφορα τεχνάσματα από τους πολίτες.! Άδικη μεταχείριση των παιδιών που γεννιούνται με τις συγκεκριμένες μεθόδους σε άλλες χώρες, αφού αυτά μένουν συχνά νομικά μετέωρα ή ακόμα χειρότερα απομακρύνονται από τους γονείς που τα ήθελαν και φιλοξενούνται σε ανάδοχες οικογένειες ή δίνονται σε υιοθεσία. Επιπλέον, οι διαφορές του νομοθετικού πλαισίου δημιουργούν σοβαρές ανισότητες στο επίπεδο της έρευνας, αλλά και μη ομοιόμορφη αντιμετώπιση των κινδύνων που συνδέονται με τις εξελίξεις της βιοτεχνολογίας. Το ζητούμενο, επομένως, είναι αν μπορεί να αναζητηθεί μια κοινά αποδεκτή ελάχιστη λύση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που θα περιορίζει την ανάγκη του «αναπαραγωγικού τουρισμού» και θα εξασφαλίζει την ισότιμη πρόσβαση όλων των ευρωπαίων πολιτών στα επιτεύγματα της αναπαραγωγικής τεχνολογίας. Β. Στο πλαίσιο αυτό, στόχος της ερευνητικής ομάδας ήταν: (1) να αναδείξει τα προβλήματα που περιγράφηκαν πιο πάνω και τις επιπτώσεις τους στις κοινωνίες και τη ζωή των ατόμων, (2) να καταγράψει τις διαφορές που υπάρχουν στις νομοθεσίες επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και τις τάσεις που διαμορφώνονται στη νομολογία, την επιστημονική συζήτηση και την κοινή γνώμη και (3) να αναζητήσει προτάσεις για την 2 F. Shenfield, Crossing borders for gametes donation and surrogacy: a legal puzzle?, σε: Δημοσιεύματα ιατρικού δικαίου και βιοηθικής 20, Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή στην Ευρώπη: κοινωνικά, ηθικά και νομικά ζητήματα. Εκδ. Σάκκουλα, 2015, υπό δημοσίευση. 8

19 Το Ερευνητικό Πρόγραμμα αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων, οι οποίες να μπορούν να γίνουν σήμερα ευρύτερα αποδεκτές στον ευρωπαϊκό χώρο. Με δεδομένο ότι αντικείμενο της έρευνας δεν ήταν η απλή περιγραφή των ισχυουσών ρυθμίσεων, αλλά η ποιοτική ανάλυση του υπάρχοντος νομοθετικού πλαισίου, η έρευνα αφορούσε σε ομάδες και όχι στο σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών. Πιο συγκεκριμένα, από τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης ερευνήθηκε το νομοθετικό πλαίσιο της Σουηδίας, από τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, το νομοθετικό πλαίσιο της Γερμανίας και της Γαλλίας, από τις χώρες του Νότου το νομοθετικό πλαίσιο της Ελλάδας και της Ιταλίας, ενώ η έρευνα επεκτάθηκε επίσης στο αγγλοσαξονικό δίκαιο και ειδικότερα στο νομοθετικό πλαίσιο της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας. Γ. Για την εκτέλεση του έργου της, η ερευνητική ομάδα διαμόρφωσε ένα αναλυτικό ερωτηματολόγιο για την καταγραφή της νομοθεσίας, ένα επιπλέον ερωτηματολόγιο με την ίδια βασική δομή, το οποίο απευθυνόταν σε επιστήμονες ειδικούς στα ζητήματα αυτά, και τέλος μια φόρμα για την καταγραφή της νομολογίας. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων δοκιμάστηκε αρχικά στην Ελλάδα και στη συνέχεια, αφού έγιναν οι αναγκαίες διορθώσεις, συμπληρώθηκαν τα ερωτηματολόγια και για τις υπόλοιπες έξι χώρες. Πέραν της νομοθεσίας, αξιοποιήθηκαν σχετικές εθνικές και διεθνείς έρευνες, καθώς και η υπάρχουσα βιβλιογραφία. Παράλληλα, συμπληρώθηκε το δεύτερο ερωτηματολόγιο, στο πλαίσιο προσωπικών συνεντεύξεων με 100 περίπου επιστήμονες, ειδικούς σε ζητήματα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν νομικοί, γιατροί, ψυχολόγοι, βιολόγοι, θεολόγοι, ανθρωπολόγοι και υπεύθυνοι για τη στρατηγική στην ανθρώπινη αναπαραγωγή και την εμβρυολογία (εφεξής: πρόσωπα αναφοράς). Μεταξύ αυτών, ο πρόεδρος της International Federation of Fertility Societies (IFFS) και ο πρόεδρος της European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE). Με βάση τα στοιχεία αυτά, συντάχθηκαν επτά εθνικές Εκθέσεις, για τη διαμόρφωση των οποίων αξιοποιήθηκε επίσης η σχετική νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής 9

20 Εισαγωγή Ένωσης (ΔΕΕ). Οι Εκθέσεις αυτές αποτέλεσαν τη βάση για τη σύνταξη Συγκριτικής Μελέτης, η οποία αποτελείται από εννέα κεφάλαια: (Ι) Νομοθετικό πλαίσιο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, (ΙΙ) Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε ετερόφυλα ζευγάρια [όροι πρόσβασης, γενικές προϋποθέσεις εφαρμογής, επιτρεπτές μορφές, ζητήματα σχετικά με το γεννητικό υλικό, γενετικοί χειρισμοί], (ΙΙΙ) Ειδικές μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής [μεταθανάτια γονιμοποίηση, παρένθετη μητρότητα, κλωνοποίηση], (IV) Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και εναλλακτικά οικογενειακά σχήματα, (V) Ασφάλεια διεξαγωγής, (VI) Θέματα βιοηθικής, (VII) Οικονομικά μεγέθη, (VIII) Σχέσεις συγγένειας, (IX) Ζητήματα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου 3. Παράλληλα, σε δύο διεθνή συνέδρια που οργανώθηκαν το Δεκέμβριο του 2014 και τον Απρίλιο του 2015, στη Θεσσαλονίκη 4, δόθηκε η ευκαιρία να ακουστούν επιπλέον απόψεις 50 ειδικών επιστημόνων και να συζητηθούν οι αρχικές προτάσεις της ερευνητικής ομάδας. Στα συνέδρια συμμετείχαν ερευνητές από το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Ιταλία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Σουηδία. Με βάση το σύνολο των στοιχείων αυτών, συντάχθηκαν οι προτάσεις που ακολουθούν, για την παρουσίαση των οποίων ακολουθήθηκε η βασική δομή της Συγκριτικής Μελέτης. 3 Η Συγκριτική Μελέτη και οι εθνικές Εκθέσεις έχουν αναρτηθεί στον ιστότοπο: repro.law.auth.gr 4 Το σύνολο των εισηγήσεων και της συζήτησης στα δύο συνέδρια βρίσκεται αναρτημένο στον ιστότοπο: repro.law.auth.gr 10

21 Ειδικό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή; 2. ΕΙΔΙΚΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ; Το πρώτο ερώτημα που έπρεπε να απαντηθεί είναι αν πράγματι χρειάζεται ένα ειδικό ρυθμιστικό πλαίσιο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή ή αν, αντίθετα, θα έπρεπε και αυτή να αντιμετωπίζεται όπως οι υπόλοιπες ιατρικές πράξεις. Μολονότι υπάρχουν ισχυρά επιχειρήματα και για τις δύο απόψεις, η ερευνητική ομάδα, λαμβάνοντας υπόψη ότι:! τα υποβοηθούμενα πρόσωπα βρίσκονται σε εξαιρετικά ευάλωτη θέση και μπορεί εύκολα να γίνουν θύματα εκμετάλλευσης ή να παραβλέψουν σοβαρούς κινδύνους για τη ζωή ή την υγεία των ίδιων και των παιδιών που θα γεννηθούν,! η συγκεκριμένη πράξη συναρτάται με τη γέννηση νέων ανθρώπων και τη δημιουργία νέων συγγενικών δεσμών και για το λόγο αυτό ενδιαφέρει άμεσα το κράτος,! ακόμα και σε κράτη όπου επί πολλά έτη η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή έμενε χωρίς ειδική ρύθμιση, όπως λ.χ. στην Ελλάδα, την Ιταλία ή την Ιρλανδία, κρίθηκε τελικά αναγκαία η διαμόρφωση ειδικών κανόνων, κατέληξε στην άποψη ότι ένα σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο μπορεί να προσφέρει ασφάλεια σε έναν χώρο όπου αυτή είναι απολύτως επιβεβλημένη. 3. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ Τα προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί στην πράξη για τους ευρωπαίους πολίτες δεν οφείλονται στην ύπαρξη, αλλά στο περιεχόμενο του ρυθμιστικού πλαισίου, μέσω του οποίου επιχειρήθηκε να επιβληθούν συγκεκριμένες ηθικές αντιλήψεις για τη δημιουργία της ζωής και το περιβάλλον μέσα στο οποίο πρέπει να γεννιέται ένα παιδί. Συχνά, άλλωστε, τα κράτη αντέδρασαν αμυντικά, αντιμετωπίζοντας τη νέα τεχνολογία σαν κίνδυνο μάλλον, παρά ως θεραπεία και συμβολή στην αντιμετώπιση ενός κοινωνικού 11

22 Εισαγωγή προβλήματος. Γι αυτό και το ερώτημα στο οποίο επιχειρούν συνήθως να απαντήσουν οι εθνικοί νομοθέτες είναι: «Σε ποιες περιπτώσεις θα πρέπει να επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή;» Το ΕΔΔΑ, ωστόσο, με πάγια νομολογία του, έχει εντάξει πια το δικαίωμα στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στα ατομικά δικαιώματα που κατοχυρώνει η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και πιο συγκεκριμένα στο δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή (στο άρθρο 8), ένα δικαίωμα που κατοχυρώνεται επίσης στο άρθρο 7 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η θέση αυτή του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, που έχει άλλωστε υιοθετηθεί και από Ανώτατα Δικαστήρια επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών, όπως της Γερμανίας ή της Ιταλίας, ουσιαστικά αντιστρέφει το ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντούν οι εθνικοί νομοθέτες: το ερώτημα δεν είναι πότε πρέπει να επιτρέπεται η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, αλλά πότε και γιατί μπορεί να απαγορεύεται σε έναν άνθρωπο να προσφύγει σε πράξη υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όταν θέλει να αποκτήσει ένα παιδί 5. Με άλλα λόγια, οι περιορισμοί πρέπει να αιτιολογούνται και να είναι, όπως λέει το ΕΔΔΑ, απολύτως αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία. 4. ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ; Καθώς η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θέτει ζητήματα ηθικής, αλλά και δημιουργίας συγγενικών δεσμών, τα κράτη εμφανίζονται συχνά απρόθυμα να αλλάξουν την εθνική τους νομοθεσία, ακόμα μάλιστα και όταν έχουν καταδικαστεί από το ΕΔΔΑ για παραβίαση των ατομικών ελευθεριών των υποβοηθούμενων προσώπων ή των παιδιών που έχουν γεννηθεί. Η παρέμβαση επομένως της Ευρωπαϊκής Ένωσης προκειμένου όλοι οι ευρωπαίοι πολίτες να μπορούν να αξιοποιούν τα πλεονεκτήματα των εξελίξεων στη Βιολογία και την Ιατρική είναι απολύτως αναγκαία. 5 Έτσι επίσης J. Robertson, Procreative liberty and harm to offspring in assisted reproduction, American Journal of Law and Medicine 2004, σ. 24, Θ. Τροκάνας, Ανθρώπινη αναπαραγωγή. Η ιδιωτική αυτονομία και τα όριά της, Δημοσιεύματα Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής 13, εκδ. Σάκκουλα, 2011, σ. 156 επ. 12

23 Αρμοδιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Χώρο της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής; Η παρέμβαση αυτή θα μπορούσε ασφαλώς να έχει τη μορφή μιας διεθνούς σύμβασης, ωστόσο η Ένωση διαθέτει και άλλα εργαλεία είτε δεσμευτικού είτε υποστηρικτικού χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να παρέμβει στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής βάσει της αρμοδιότητας που έχει στους ακόλουθους τομείς: (α) Στον τομέα προστασίας της υγείας, με βάση τα άρθρα 4 παρ. 2 (ια), 6 (α) και 168 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Η αρμοδιότητά της είναι συντρέχουσα σε ό,τι αφορά τα θέματα ασφάλειας (γι αυτό άλλωστε έχει εκδοθεί η Οδηγία 2004/23/ΕΕ, όπως τροποποιήθηκε στη συνέχεια) και υποστηρικτική /συμπληρωματική σε ό,τι αφορά την προστασία και τη βελτίωση της υγείας. Βάσει του άρθρου 168 παρ. 2, η Ένωση ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών στον τομέα αυτό, ενώ η Επιτροπή μπορεί να αναλαμβάνει, σε στενή επαφή με τα κράτη μέλη, πρωτοβουλίες για τον καθορισμό κατευθυντήριων γραμμών και δεικτών ή την οργάνωση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών. (β) Στον τομέα της εσωτερικής αγοράς, με βάση τα άρθρα 26 και 114 ΣΛΕΕ, καθώς η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή άπτεται θεμάτων που σχετίζονται με την προσφορά και παροχή υπηρεσιών, καθώς και την ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών και υπηρεσιών (γι αυτό και η Οδηγία 2011/24/ΕΕ, που αφορά στα δικαιώματα των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης, στηρίζεται τόσο στο άρθρο 168 παρ. 1 όσο και στο άρθρο 114 παρ. 3 ΣΛΕΕ). (γ) Στον τομέα καταπολέμησης των διακρίσεων, βάσει των άρθρων 10 και 19 ΣΛΕΕ. Για την αντιμετώπιση των διακρίσεων έχουν ήδη εκδοθεί τρεις Οδηγίες, οι 76/207/ΕΟΚ, 2000/43/ΕΕ και 2000/78/ΕΕ, μέσω των οποίων επιχειρείται να αντιμετωπιστούν μεταξύ άλλων και διακρίσεις λόγω φύλου ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Ως διάκριση, ωστόσο, νοείται και εκείνη που αναφέρεται στην πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας. Η ανάγκη για ανάληψη ευρωπαϊκής δράσης προκειμένου να αντιμετωπιστεί η διάκριση αυτή έχει τονιστεί τόσο από την Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας, σε 13

24 Εισαγωγή Έκθεσή της από 16/9/2008, όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε Ψήφισμά του που υιοθετήθηκε σε συνέχεια της Έκθεσης, στις 9/10/ Υπάρχουν, επομένως, περισσότερες βάσεις επί των οποίων μπορεί να στηριχθεί μια παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Την αναγκαιότητα, άλλωστε, για ανάληψη δράσεων στο χώρο αυτό έχει τονίσει και ρητά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ειδικότερα, σε Ψήφισμά του, στις 21/2/2008, που αναφέρεται στο δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης, καλεί τα κράτη μέλη να διασφαλίσουν το δικαίωμα των ζευγαριών να έχουν καθολική πρόσβαση σε θεραπεία της στειρότητας, ενώ σε ανάλογο Ψήφισμα στις 8/3/2011, αναφερόμενο στη μείωση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας, το Κοινοβούλιο ζητάει από την Επιτροπή «να παράσχει στα κράτη µέλη παραδείγματα καλών και βέλτιστων πρακτικών, προκειμένου να ενισχυθεί η συνοχή όσον αφορά την πρόσβαση στη θεραπεία γονιμότητας και να λάβει τα αναγκαία μέτρα όσον αφορά την πρόσβαση στις Τεχνολογίες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής» 7 / 8. 6 Βλ. Έκθεση σχετικά με τη Λευκή Βίβλο, με τίτλο «Μαζί για την υγεία: Στρατηγική προσέγγιση της ΕΕ για την περίοδο » (COM(2007)0630) της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας και Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 9 ης Οκτωβρίου 2008 (2008/2115(INI)). 7 Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 21 ης Φεβρουαρίου 2008 σχετικά με το δημογραφικό μέλλον της Ευρώπης (2007/2156(INI)), Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Μαρτίου 2011 σχετικά µε τη μείωση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας στην ΕΕ (2010/2089(INI)). 8 Βλ. σχετική τεκμηρίωση σε Ν. Δημόπουλου, Προς ένα ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για την ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, σ. 79 επ. στην παρούσα μελέτη. 14

25 Υπάρχει Πιθανότητα Διαμόρφωσης μιας Ενιαίας Πολιτικής στο Χώρο της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής; 5. ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΜΙΑΣ ΕΝΙΑΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ; Πολλοί εκφράζουν επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής στο χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Κι αυτό γιατί τα θέματα συγγένειας και ουσιαστικού οικογενειακού δικαίου ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών μελών και επηρεάζονται σημαντικά από τις επικρατούσες στα επιμέρους κράτη αντιλήψεις περί ηθικής. Έτσι, θεωρείται ότι είναι πολύ δύσκολο να επιτευχθεί ομοφωνία ή έστω ευρύτερες συγκλίσεις. Εντούτοις σήμερα, πολλά ζητήματα που συνδέονται με το οικογενειακό δίκαιο, έχει γίνει πλέον δεκτό ότι μπορούν να ρυθμιστούν με ευρωπαϊκή παρέμβαση, όταν δε συναρτώνται μόνο με διατάξεις αμιγώς ουσιαστικού οικογενειακού δικαίου, αλλά και με ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων, καταπολέμησης των διακρίσεων κ.ά., που εμπίπτουν αναμφισβήτητα στις αρμοδιότητες της Ένωσης. Η θέση αυτή υιοθετείται και σε μελέτη που συντάχθηκε το 2013, για λογαριασμό του Policy Department C: Citizens' Rights and Constitutional Affairs του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με τίτλο «Συγκριτική Μελέτη για το καθεστώς της παρένθετης μητρότητας στα κράτη- μέλη», όπου τονίζεται η ανάγκη για μια κοινή αντιμετώπιση του ζητήματος της διασυνοριακής παροχής υπηρεσιών παρένθετης μητρότητας, στη βάση της ελεύθερης κυκλοφορίας και της αμοιβαίας αναγνώρισης του οικογενειακού status των ευρωπαίων πολιτών μεταξύ των κρατών- μελών 9. Επιπλέον, το ΕΔΔΑ έχει ήδη διαμορφώσει πλούσια σχετική νομολογία και τα κράτη που θέτουν υπέρμετρους και αδικαιολόγητους περιορισμούς στο δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, θα είναι υποχρεωμένα εκ των πραγμάτων να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους. 9 Policy Department C: Citizens' Rights and Constitutional Affairs, A Comparative Study on the Regime of Surrogacy in EU Member States, 2013, /IPOL- JURI_ET%282013% _EN.pdf σ και

26 Εισαγωγή Τέλος, σημαντικό είναι ακόμα το γεγονός ότι η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή συναρτάται με τη γέννηση ενός νέου ανθρώπου, για τον οποίο πρέπει να εξασφαλιστεί ένα σαφές νομικό status και ένα ασφαλές οικογενειακό περιβάλλον. Ακόμα, λοιπόν, κι αν δεν μπορούν να διαμορφωθούν ευρύτατες συγκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών σε όλα τα θέματα που σχετίζονται με την ιατρικά υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, μπορούν, ωστόσο, και πρέπει - να διατυπωθούν κοινοί κανόνες ως προς τα πιο σημαντικά από αυτά και πάντως ως προς όλα όσα έχουν ήδη κριθεί από το ΕΔΔΑ. 16

27 ΙΙ. ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ [ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ] 1. Η ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΕ ΕΤΕΡΟΦΥΛΑ ΖΕΥΓΑΡΙΑ Α. Όροι πρόσβασης στις μεθόδους Ι.Υ.Α. Μολονότι θα περίμενε κανείς ότι δε θα υπήρχαν σοβαροί περιορισμοί στην πρόσβαση ετερόφυλων ζευγαριών (έγγαμων, με σύμφωνο συμβίωσης ή στο πλαίσιο ελεύθερης ένωσης) σε μεθόδους ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Σε ορισμένες χώρες η πρόσβαση επιτρέπεται μόνον όταν έχει διαπιστωθεί ιατρική αδυναμία απόκτησης παιδιού με φυσικό τρόπο (στειρότητα ή υπογονιμότητα), ενώ σε άλλες προστίθενται επιπλέον δυνατότητες, όπως λ.χ. όταν υπάρχει κίνδυνος μετάδοσης σοβαρής ασθένειας στο παιδί που θα γεννηθεί ή στο σύντροφο, όταν το πρόβλημα αναμένεται να ανακύψει στο άμεσο ή και απώτερο μέλλον λόγω ιατρικού προβλήματος ή παρόδου της ηλικίας, όταν δεν υπάρχει ιατρική, αλλά πραγματική αδυναμία απόκτησης τέκνου, που οφείλεται σε αναπηρία ή φυλάκιση του ενός συντρόφου ή όταν υπάρχει ανάγκη απόκτησης αδελφού - σωτήρα. Η ερευνητική ομάδα, λαμβάνοντας υπόψη ότι: 1. ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δέχεται ότι «υγεία είναι μια κατάσταση ολοκληρωμένης φυσικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας» 10, και ότι επομένως η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή μπορεί να διατηρεί το χαρακτήρα της ως ιατρική πράξη, ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει κατ ανάγκη κάποιο ιατρικό πρόβλημα στα άτομα που θέλουν να αποκτήσουν παιδί, 10 Ο ορισμός της υγείας παραμένει αναλλοίωτος από το Βρίσκεται στο επίσημο καταστατικό κείμενο του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας ( Preamble to the Constitution of the World Health Organization )- το οποίο έγινε αποδεκτό από την Παγκόσμια Διάσκεψη για την Υγεία, υπεγράφη στις 22 Ιουνίου 1946 από εκπροσώπους 61 κρατών στη Νέα Υόρκη (Official Records of the World Health Organization, 2:100) και τέθηκε σε ισχύ στις 7 Απριλίου

28 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή 2. ακόμα κι όταν μια χώρα απαιτεί την ύπαρξη ιατρικού προβλήματος ως όρο πρόσβασης στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, ο έλεγχος της συνδρομής του στοιχείου αυτού είναι στην πράξη ανέφικτος, αφού τελικά ιατρική αδυναμία γίνεται δεκτό ότι υπάρχει σε κάθε περίπτωση που το ζευγάρι δηλώνει ότι έχει προσπαθήσει επί ένα έτος να αποκτήσει παιδί με φυσικό τρόπο (ανεξήγητη στειρότητα ή υπογονιμότητα), 3. η απόκτηση ενός παιδιού αποτελεί ατομικό δικαίωμα και για το λόγο αυτό θα πρέπει να δικαιολογείται ειδικά κάθε απαγόρευση πρόσβασης στις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, 4. όπως έχει δεχτεί το ΕΔΔΑ 11, η απαγόρευση πρόσβασης με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής όταν υπάρχει πραγματική και όχι ιατρική - αδυναμία απόκτησης παιδιού με φυσικό τρόπο μπορεί να αποτελεί προσβολή του ατομικού δικαιώματος στον ιδιωτικό και οικογενειακό βίο, 5. ήδη, ακόμα και σε χώρες με απαγορευτική νομοθεσία, η νομολογία έχει διευρύνει ερμηνευτικά τις δυνατότητες πρόσβασης σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και 6. η πλειονότητα των προσώπων αναφοράς δεν εντοπίζει κάποιους λόγους εκτός αν συντρέχουν σε συγκεκριμένη περίπτωση βάσει των οποίων θα μπορούσε να παρεμποδιστεί ένα ζευγάρι να προσφύγει σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής όταν το επιθυμεί, ενώ στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουν και ενώσεις προσώπων που ασχολούνται με ζητήματα αναπαραγωγής, κατέληξε στην άποψη ότι η πρόσβαση στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή θα πρέπει να είναι επιτρεπτή σε όλες τις περιπτώσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Κάθε αποκλεισμός, άλλωστε, σε συγκεκριμένη περίπτωση θα πρέπει να υπηρετεί την προάσπιση ευκρινών και 11 ΕΔΔΑ, Dickson κατά Ηνωμένου Βασιλείου,

29 Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σε Ετερόφυλα Ζευγάρια αναγνωρισμένων κοινωνικών συμφερόντων, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, και να είναι απολύτως αναγκαίος 12. Β. Προϋποθέσεις εφαρμογής των μεθόδων Ι.Υ.Α. 1. Εθνικές ρυθμίσεις Πέραν των όρων πρόσβασης, και οι προϋποθέσεις εφαρμογής μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διαφέρουν σημαντικά στις επιμέρους χώρες. Σε ορισμένες χώρες, απαιτείται να βεβαιώνεται από το γιατρό ότι τα υποβοηθούμενα πρόσωπα αποτελούν ζευγάρι έγγαμο ή σε ελεύθερη συμβίωση, ενώ σε άλλες, μολονότι η ύπαρξη ένωσης θεωρείται αναγκαία, δεν επιβάλλεται υποχρέωση πιστοποίησης από το γιατρό. Αλλάζει απλώς ο τύπος της χορηγούμενης συναίνεσης. Σε ορισμένες χώρες τίθενται συγκεκριμένα ανώτατα ηλικιακά όρια για τη γυναίκα ή/και για τον άνδρα, ενώ σε άλλες όχι. Κάθε χώρα επιλέγει διαφορετικά ηλικιακά όρια, ενώ ορισμένες έχουν θέσει επίσης κατώτατα ηλικιακά όρια. Το γεγονός αυτό διευκολύνει τον αναπαραγωγικό τουρισμό σε χώρες όπου δεν υπάρχουν ηλικιακά όρια ή τα υπάρχοντα είναι υψηλότερα από εκείνα της χώρας διαμονής του υποβοηθούμενου ζεύγους. Σε ορισμένες χώρες απαιτείται επίσης τα υποβοηθούμενα πρόσωπα να είναι υγιή, ενώ σε άλλες η υγεία των υποβοηθούμενων προσώπων δεν αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την εφαρμογή των μεθόδων. Ουσιώδεις διαφορές υπάρχουν, τέλος, και ως προς τον τρόπο ενημέρωσης του ζεύγους, αλλά και παροχής της συναίνεσης από την πλευρά του. 2. Η ύπαρξη ετερόφυλου ζεύγους Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την προϋπόθεση της ύπαρξης ζεύγους, είναι προφανές ότι, στις περιπτώσεις που δεν έχει τηρηθεί κάποιος νόμιμος τύπος, ο γιατρός δεν έχει καμία αξιόπιστη δυνατότητα να ελέγξει αν τα υποβοηθούμενα πρόσωπα είναι ζευγάρι και αν συμβιούν. 12 Αναλυτική τεκμηρίωση σε Μ. Μηλαπίδου, Η ιατρική αναγκαιότητα ως όρος πρόσβασης στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, σ. 149 επ. στην παρούσα μελέτη. 19

30 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή Αυτό που ενδιαφέρει εν προκειμένω το κράτος είναι να εξασφαλισθεί η συγγενική σχέση των υποβοηθούμενων προσώπων με το παιδί που θα γεννηθεί και αυτό μπορεί να διασφαλιστεί μέσω της διαδικασίας χορήγησης της συναίνεσής τους. 3. Η ηλικία των υποβοηθούμενων προσώπων Ιδιαίτερη συζήτηση έχει γίνει σχετικά με τη θέσπιση ηλικιακών ορίων πρόσβασης σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Ασφαλώς η ανάγκη προστασίας της υγείας της γυναίκας από την εφαρμογή των μεθόδων αυτών, εξαιτίας των κινδύνων που συνεπάγεται η υποβολή της στη διαδικασία της ωοληψίας, στην κυοφορία και τον τοκετό, συνηγορεί υπέρ της καθιέρωσης συγκεκριμένων ηλικιακών ορίων. Άλλωστε, ο συνταγματικά προστατευόμενος θεσμός της οικογένειας θα πρέπει να αποτελεί μια δομή η οποία να έχει προοπτική διάρκειας, που στη συγκεκριμένη περίπτωση συνδέεται με την ανατροφή του παιδιού. Με βάση τις σκέψεις αυτές και λαμβάνοντας υπόψη ότι οι περισσότεροι γιατροί που συμμετείχαν ως πρόσωπα αναφοράς ή εισηγητές στο ερευνητικό πρόγραμμα υποστήριξαν ότι αποφεύγουν, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, να εφαρμόσουν μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε γυναίκες μεγαλύτερες των ετών, ακόμα κι όταν στις χώρες τους δεν έχουν τεθεί νομοθετικοί περιορισμοί, η ερευνητική ομάδα κατέληξε στην άποψη ότι θα πρέπει να τεθεί ως κατευθυντήρια αρχή η τήρηση συγκεκριμένου ανώτατου ηλικιακού ορίου για τη γυναίκα, που δε θα πρέπει να ξεπερνά το 50 ο έτος της ηλικίας της. Αντίθετα, σε ό,τι αφορά τον άνδρα, η θέσπιση ηλικιακού ορίου δεν κρίθηκε αναγκαία, γιατί η εφαρμογή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής δεν προκαλεί καταπόνηση στον οργανισμό του. Η διαφοροποίηση αυτή δε συνιστά άνιση μεταχείριση σε βάρος των γυναικών, εφόσον στηρίζεται στο διαφορετικό τρόπο συμμετοχής των δύο φύλων στην αναπαραγωγική διαδικασία. Για το λόγο, άλλωστε, αυτόν, όταν το ζευγάρι υιοθετεί τη μέθοδο της παρένθετης μητρότητας, η ερευνητική ομάδα θεωρεί ότι το όριο των 50 ετών μπορεί να ισχύει είτε για τον άνδρα είτε για τη γυναίκα, εφόσον η εφαρμογή της μεθόδου δε συναρτάται με επιβάρυνση του οργανισμού της γυναίκας, οπότε το 20

31 Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σε Ετερόφυλα Ζευγάρια ηλικιακό όριο διασφαλίζει απλώς την προοπτική διάρκειας της οικογένειας, που είναι κρίσιμη για την ανατροφή του παιδιού. Τέλος, ως κατώτατο ηλικιακό όριο για την εφαρμογή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής υιοθετήθηκε το 18 ο έτος, καθώς η επεμβατικότητα των συγκεκριμένων πράξεων απαιτεί ωριμότητα που κατά τεκμήριο δε διαθέτουν οι ανήλικοι. Κατ εξαίρεση, πάντως, πρέπει να επιτρέπεται η λήψη και κρυοσυντήρηση γεννητικού υλικού ανηλίκων, εφόσον κινδυνεύουν για οποιονδήποτε λόγο να χάσουν την αναπαραγωγική τους ικανότητα και οι γονείς ή τα πρόσωπα που έχουν την επιμέλειά τους συναινούν Ιατρικός έλεγχος των υποβοηθούμενων προσώπων Πέρα από την τήρηση συγκεκριμένων ηλικιακών ορίων, προϋπόθεση για την πρόσβαση στις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αποτελεί στις περισσότερες από τις χώρες που εξετάστηκαν και ο ιατρικός έλεγχος της υγείας των υποβοηθούμενων προσώπων. Ωστόσο, ο έλεγχος δεν είναι υποχρεωτικός σε όλες τις χώρες. Αλλά και εκεί όπου έχει θεσμοθετηθεί υποχρέωση ελέγχου, το περιεχόμενο και η σημασία του εμφανίζουν σοβαρές διαφοροποιήσεις. Η ερευνητική ομάδα θεωρεί ότι ο έλεγχος είναι αναγκαίος προκειμένου η διαδικασία να διενεργηθεί με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ασφάλεια για την υγεία τόσο των υποβοηθούμενων προσώπων όσο και του παιδιού που θα γεννηθεί, προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση νόσου μέσω του γεννητικού υλικού. Ο έλεγχος διασφαλίζει επίσης και την υγεία του προσωπικού των μονάδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, αλλά και των λοιπών ζευγαριών που συμμετέχουν σε πρόγραμμα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από διασταυρούμενες επιμολύνσεις. Το περιεχόμενο του ελέγχου δεν μπορεί, άλλωστε, να διαφοροποιείται σε κάθε χώρα, εφόσον τα standards της παρεχόμενης ασφάλειας προσδιορίζονται κατ ανάγκη με αμιγώς ιατρικά κριτήρια. Είναι επομένως κρίσιμο να προσδιορίζεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο το είδος των ασθενειών για τις οποίες θα ελέγχονται τα υποβοηθούμενα πρόσωπα, ενώ 13 Βλ. σχετική τεκμηρίωση σε Θ. Χορταρά, Νομοθετικοί περιορισμοί στις προϋποθέσεις εφαρμογής της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, σ. 293 επ. στην παρούσα μελέτη. 21

32 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή είναι προφανές ότι επιπλέον έλεγχοι θα πρέπει να επιβάλλονται όταν υπάρχουν ενδείξεις για την ύπαρξη σοβαρών άλλων κινδύνων σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Είναι, επίσης, σημαντικό ο έλεγχος να καλύπτει και θέματα ψυχικής υγείας, ώστε να διαπιστώνεται αν τα υποβοηθούμενα πρόσωπα είναι ικανά να αναθρέψουν ένα παιδί. Σε ορισμένες νομοθεσίες, σε περίπτωση που διαγνωσθούν συγκεκριμένες ασθένειες ή αυξημένοι κίνδυνοι σχετικά με τη δυνατότητα ανατροφής του παιδιού, επιβάλλεται να δοθεί ειδική άδεια από αρμόδια αρχή για να εφαρμοστούν μέθοδοι υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, γεγονός που υποθάλπει επίσης τον αναπαραγωγικό τουρισμό σε χώρες όπου η άδεια δεν είναι αναγκαία. Η ερευνητική ομάδα, αντίθετα, θεωρεί ότι, μετά τον ιατρικό έλεγχο, πρέπει να επαφίεται στον αρμόδιο γιατρό και την ιατρική ομάδα που τον επικουρεί να αποφασίσει αν μπορεί με ασφάλεια να εφαρμόσει μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, τηρώντας κατευθυντήριες οδηγίες που θα ισχύουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο. 5. Ενημέρωση των υποβοηθούμενων προσώπων Άλλη προϋπόθεση πρόσβασης στις μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε όλες τις χώρες που εξετάστηκαν είναι η ενημέρωση των υποβοηθούμενων προσώπων αναφορικά με τις ιατρικές, ψυχολογικές, κοινωνικές, οικονομικές, αλλά και νομικές παραμέτρους της διαδικασίας. Στις επιμέρους χώρες παρατηρούνται, ωστόσο, σοβαρές αποκλίσεις ως προς το περιεχόμενο της ενημέρωσης και τον τρόπο με τον οποίο παρέχεται. Η ερευνητική ομάδα θεωρεί το θέμα εξαιρετικά κρίσιμο και για το λόγο αυτό έχει υιοθετήσει τα πλέον αυστηρά πρότυπα ασφάλειας σε ό,τι αφορά την ενημέρωση. Θεωρεί ότι είναι σημαντικό η ενημέρωση να γίνεται από πολυεπιστημονικό συμβούλιο, με τη συμμετοχή όχι μόνο γιατρών, αλλά και κοινωνικού λειτουργού και νομικού. Είναι σημαντικό το ζευγάρι να ενημερώνεται για τους κινδύνους που μπορεί να αντιμετωπίσει το ίδιο αλλά και το παιδί που θα γεννηθεί, τις μεθόδους που μπορούν να εφαρμοστούν, τα ποσοστά αποτυχίας κάθε μεθόδου σε συνάρτηση με την ηλικία ή άλλα χαρακτηριστικά, τις συνέπειες και τους κινδύνους των μεθόδων που θα εφαρμοστούν, την προστασία των 22

33 Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σε Ετερόφυλα Ζευγάρια προσωπικών δεδομένων, καθώς και το δικαίωμα ανάκλησης της συναίνεσης. Πρέπει, επίσης, να ενημερώνεται για την τύχη του γεννητικού υλικού σε περίπτωση λήξης του κοινού βίου ή θανάτου του ενός μέρους, για τις ιατρικές συνέπειες από τη χρήση δωρηθέντος γεννητικού υλικού, για το κόστος της θεραπείας, για τις προσπάθειες και τον απαιτούμενο χρόνο θεραπείας, αλλά και για τον αριθμό των γονιμοποιημένων ωαρίων που θα χρησιμοποιηθούν. Τόσο για την πληρέστερη ενημέρωση, εξάλλου, όσο και για αποδεικτικούς λόγους, εκτός από την προφορική ενημέρωση, είναι αναγκαίο να υπάρχει σε κάθε μονάδα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και ένα προδιατυπωμένο έντυπο ενημέρωσης, στο οποίο θα πρέπει επίσης να συμπληρώνονται ειδικές κρίσιμες πληροφορίες για κάθε συγκεκριμένο ζευγάρι. 6. Συναίνεση των υποβοηθούμενων προσώπων Καθοριστικής σημασίας προϋπόθεση για την εφαρμογή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε όλες τις χώρες είναι επίσης η παροχή συναίνεσης από τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα. Υπάρχουν, ωστόσο, ουσιώδεις αποκλίσεις ως προς το χρόνο κατά τον οποίο δίδεται η συναίνεση, τον απαιτούμενο τύπο, αλλά και το περιεχόμενό της, που επηρεάζουν την ασφάλεια της όλης διαδικασίας. Για το λόγο αυτό είναι απολύτως κρίσιμο να υιοθετηθούν και στο χώρο αυτό αυστηρά πρότυπα ασφάλειας. Η ασφάλεια πρέπει να αφορά πρωτίστως τη σχέση του παιδιού που θα γεννηθεί με τα υποβοηθούμενα πρόσωπα. Για το λόγο αυτό αν μεν το ζευγάρι είναι έγγαμο ή συνδέεται με άλλο τύπο ρυθμιζόμενο από το δίκαιο (λ.χ. σύμφωνο συμβίωσης), θεωρείται αρκετή η παροχή της συναίνεσης με απλό έγγραφο. Στην περίπτωση αυτή, ο σύζυγος ή σύντροφος της γυναίκας που γεννά θεωρείται σε όλες τις χώρες που εξετάστηκαν νόμιμος πατέρας του παιδιού. Όταν, όμως, υπάρχει ελεύθερη ένωση, είναι σημαντικό η συναίνεση να παρέχεται με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το οποίο θα λειτουργεί και ως εκούσια αναγνώριση της πατρότητας. Εφόσον έχει δοθεί με τον τρόπο αυτό η συναίνεση των υποβοηθούμενων προσώπων, ο άνδρας θεωρείται ήδη από τη στιγμή γέννησης του παιδιού νόμιμος πατέρας του («αυτόματη» εκούσια αναγνώριση) 23

34 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και έτσι αποφεύγεται ο κίνδυνος που θα υπήρχε διαφορετικά η ίδρυση του συγγενικού δεσμού να καθυστερήσει ή ακόμα και να ματαιωθεί 14. Η συναίνεση πρέπει να καλύπτει μόνο την ή τις πράξεις που συναρτώνται χρονικά άμεσα μαζί της, όπως είναι η σπερματέγχυση ή, στην περίπτωση της εξωσωματικής γονιμοποίησης, η γονιμοποίηση και η μεταφορά του γονιμοποιημένου ωαρίου αμέσως μετά. Εάν αντίθετα, το γονιμοποιημένο ωάριο κρυοσυντηρηθεί, θα πρέπει να προβλέπεται επιβεβαίωση της συναίνεσης, με τον ίδιο τύπο, κάθε φορά που επιχειρείται απόψυξη και μεταφορά. Η συναίνεση πρέπει, επίσης, να καλύπτει συγκεκριμένα τη μορφή της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ομόλογη ή ετερόλογη γονιμοποίηση), καθώς και τον αριθμό των γονιμοποιημένων ωαρίων που θα μεταφερθούν. Αν η συναίνεση λείπει ή είναι άκυρη, η γυναίκα που γεννά γίνεται μεν μητέρα του παιδιού, όμως η συγγένεια με τον άνδρα ενδέχεται να επηρεάζεται: η «αυτόματη» εκούσια αναγνώριση της πατρότητας δε φαίνεται δυνατή, ενώ το «τεκμήριο» της πατρότητας μπορεί να ανατραπεί, ειδικά αν ο άνδρας συναίνεσε σε ομόλογη αλλά παρ όλα αυτά πραγματοποιήθηκε ετερόλογη γονιμοποίηση. Η συναίνεση τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας πρέπει να μπορεί να ανακαλείται με τον ίδιο τύπο με τον οποίο δόθηκε (απλό έγγραφο ή συμβολαιογραφικό) μέχρι τη μεταφορά των γονιμοποιημένων ωαρίων στο σώμα της γυναίκας. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται να υπάρχει ειδική ενημέρωση των δύο μερών τόσο σχετικά με το χρονικό όριο της ανάκλησης, όσο και με τη δυνατότητα κρυοσυντήρησης μέρους ή όλου του γεννητικού υλικού κάθε ατόμου χωριστά, ώστε να αποφευχθούν δυσμενείς 14 Βλ. την ανάλυση του Ν. Κουμουτζή, Συναίνεση στην τεχνητή αναπαραγωγή και εκούσια αναγνώριση της πατρότητας, σ. 125 επ. στην παρούσα μελέτη. 24

35 Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σε Ετερόφυλα Ζευγάρια καταστάσεις, όπως στην υπόθεση Evans κατά Ηνωμένου Βασιλείου 15. Το έγγραφο της ανάκλησης θα πρέπει να κοινοποιείται και στο άλλο μέλος του ζευγαριού 16. Γ. Επιτρεπτές μορφές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής: ομόλογη και ετερόλογη γονιμοποίηση 1. Εθνικές ρυθμίσεις Σε όλες τις χώρες που εξετάστηκαν επιτρέπεται η ομόλογη γονιμοποίηση είτε με τη μορφή της σπερματέγχυσης είτε της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Αντίθετα, η ετερόλογη γονιμοποίηση δεν επιτρέπεται με τους ίδιους όρους σε όλες τις χώρες. Στη Γερμανία λ.χ. δεν επιτρέπεται η δωρεά ωαρίων, στη Σουηδία επιβάλλεται το παιδί να έχει γενετική σχέση με τουλάχιστον ένα από τους συζύγους / συντρόφους, ενώ η Ιταλία ήταν η μόνη χώρα όπου μέχρι πρόσφατα απαγορευόταν κάθε μορφή ετερόλογης γονιμοποίησης. Σε ορισμένες χώρες, εξάλλου, επιβάλλεται «προοδευτική» εφαρμογή των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, ξεκινώντας από τη σπερματέγχυση, μεταβαίνοντας στην ομόλογη εξωσωματική γονιμοποίηση και καταλήγοντας στην ετερόλογη γονιμοποίηση. 2. Πόσο θεμιτή είναι η θέσπιση περιορισμών στην ετερόλογη γονιμοποίηση; Στην υπόθεση S.H. and Others κατά Αυστρίας 17, το ΕΔΔΑ έκρινε κατά πλειοψηφία ότι η απαγόρευση της ετερόλογης γονιμοποίησης στη χώρα αυτή δεν παραβίαζε την ΕΣΔΑ, κρίση που στηρίχθηκε μόνο στο περιθώριο διακριτικής ευχέρειας που είχε η Αυστρία σε μια εποχή προς τα τέλη της δεκαετίας του 90 που δεν είχε διαμορφωθεί ευρωπαϊκό consensus. Ωστόσο, ήδη κατά το χρόνο έκδοσης της απόφασης η ετερόλογη γονιμοποίηση απαγορευόταν μόνο σε τρεις χώρες (Ιταλία, Λιθουανία και Τουρκία), γεγονός από το οποίο προέκυπτε ευρεία ευρωπαϊκή συναίνεση σχετικά με την αποδοχή της μεθόδου. Πρόσφατα, άλλωστε, και το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας θεώρησε αντισυνταγματική τη 15 ΕΔΔΑ, Evans κατά Ηνωμένου Βασιλείου, Αναλυτική τεκμηρίωση για τις προϋποθέσεις εφαρμογής μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής βλ. σε Θ. Χορταρά, Νομοθετικοί περιορισμοί στις προϋποθέσεις εφαρμογής της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, σ. 293 επ. 17 ΕΔΔΑ, S.H. and Others κατά Αυστρίας,

36 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σχετική απαγόρευση 18. Με τα δεδομένα αυτά, μια γενική απαγόρευση της μεθόδου σήμερα δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Εξίσου, όμως, προβληματικοί εμφανίζονται και πολλοί από τους περιορισμούς που έχουν τεθεί από τα εθνικά δίκαια. Όταν λ.χ. επιτρέπεται η δωρεά σπέρματος στη Γερμανία, η απαγόρευση της δωρεάς ωαρίου εμφανίζεται ως αδικαιολόγητη διάκριση σε βάρος των γυναικών (ή ευρύτερα των ζευγών που χρειάζονται για να τεκνοποιήσουν την απαγορευμένη δωρεά ωαρίων και τα οποία μειονεκτούν έναντι των ζευγών που χρειάζονται για να τεκνοποιήσουν την επιτρεπτή δωρεά σπέρματος). Αντίστοιχα, όταν στη Γαλλία επιτρέπεται η δωρεά πλεοναζόντων γονιμοποιημένων ωαρίων, δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η απαγόρευση της «διπλής δωρεάς» σπέρματος και ωαρίου. Αυτή η έλλειψη εσωτερικής συνοχής δέχεται έντονη κριτική από την επιστημονική κοινότητα, η οποία αντιμετωπίζει τις σχετικές απαγορεύσεις ως αδικαιολόγητους περιορισμούς του ατομικού δικαιώματος απόκτησης παιδιού που θα συνδέεται γενετικά με τον έναν έστω σύζυγο ή σύντροφο. Ακόμα, άλλωστε, και όταν το παιδί δε θα έχει γενετική σχέση με κανέναν από τους κοινωνικούς του γονείς, κερδίζει διαρκώς έδαφος η εκτίμηση ότι αυτό παίρνει πάντως στοιχεία της γυναίκας που το κυοφορεί και είναι, με την έννοια αυτή, και δικό της παιδί. Οι νομοθετικές απαγορεύσεις δημιουργούν, άλλωστε, επιπλέον προβλήματα. Πολλοί είναι εκείνοι που επιχειρούν να εξασφαλίσουν παράνομα το γεννητικό υλικό που χρειάζονται μέσω διαδικτύου, επιλογή που συνδέεται με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία τους και την υγεία του παιδιού που θα γεννηθεί. Πολλοί επίσης μεταβαίνουν σε άλλη χώρα όπου δεν υπάρχουν αντίστοιχοι περιορισμοί, με αποτέλεσμα παρακάμπτεται ο νόμος χωρίς να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου από τις εθνικές αρχές. να Με τα δεδομένα αυτά, η ερευνητική ομάδα θεωρεί ότι είναι σημαντικό να διαμορφωθεί ένα αυστηρά οριοθετημένο νομοθετικό πλαίσιο που θα εξασφαλίζει την υγεία τόσο των υποβοηθούμενων προσώπων όσο και των δοτών, απαλλαγμένο, όμως, από περιορισμούς που δεν είναι αναγκαίοι για την προστασία συγκεκριμένων αγαθών ή 18 Απόφαση υπ αριθμ. 162/ του ιταλικού Συνταγματικού Δικαστηρίου (Gazzetta Ufficiale 1 a Serie Speciale, n.26/ ). 26

37 Η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή σε Ετερόφυλα Ζευγάρια συμφερόντων. Στο πλαίσιο αυτό, πέραν των γενικών προϋποθέσεων εφαρμογής μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής που αναφέρθηκαν πιο πάνω, είναι αναγκαίο να θεσπιστούν κανόνες που θα αναφέρονται στους δότες του γεννητικού υλικού, οι οποίοι και περιγράφονται στις επόμενες παραγράφους. 3. Ενημέρωση δοτών γεννητικού υλικού Είναι κρίσιμο αρχικά να προβλεφθεί η αναλυτική ενημέρωση των δοτών σχετικά με τους κινδύνους που συνοδεύουν τη λήψη του γεννητικού υλικού (κυρίως για τις γυναίκες), τη νομική τους θέση έναντι του παιδιού που θα γεννηθεί και των κοινωνικών του γονέων, το χρόνο διατήρησης του γεννητικού υλικού, καθώς και τη δυνατότητα ανάκλησης της συναίνεσής τους για αξιοποίηση του γεννητικού τους υλικού και τα χρονικά όρια μέσα στα οποία μπορεί αυτή να πραγματοποιηθεί. Για λόγους ασφαλείας προτείνεται η ενημέρωση να γίνεται τόσο προφορικά όσο και με σχετικό έντυπο. 4. Συναίνεση δοτών γεννητικού υλικού Η ενημέρωση των δοτών θα πρέπει να συνοδεύεται από γραπτή συναίνεσή τους. Στο έγγραφο παροχής συναίνεσης θα ήταν ορθό να αναγράφεται όπως προβλέπεται σε ορισμένες χώρες ο αριθμός των οικογενειών που μπορούν να ωφεληθούν από τη χρήση του γεννητικού υλικού, αλλά και ποια θα είναι η τύχη του υλικού σε περίπτωση θανάτου του δότη. Όταν το παραχωρούμενο υλικό είναι γαμέτες, κρίνεται αρκετή η συναίνεση του προσώπου από το οποίο προέρχονται, χωρίς να είναι αναγκαία και η συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου του. Όταν αντίθετα δωρίζονται πλεονάζοντα γονιμοποιημένα ωάρια ζεύγους, απαιτείται συναίνεση και των δύο μελών. Στην περίπτωση, πάντως, αυτή αρκεί η ανάκληση και ενός μόνο μέλους. 5. Έλεγχος υγείας των δοτών γεννητικού υλικού Ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο στο χώρο τη ετερόλογης γονιμοποίησης είναι ο έλεγχος της υγείας των δοτών γεννητικού υλικού. Έλεγχος πραγματοποιείται βέβαια σε 27

38 Ένα Ευρωπαϊκό Ρυθμιστικό Πλαίσιο για την Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή όλες τις χώρες που εξετάστηκαν, ωστόσο υπάρχουν σοβαρές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επιμέρους χωρών ως προς το περιεχόμενό του. Η ερευνητική ομάδα θεωρεί κρίσιμο να προβλεφθούν ενιαίοι και δεσμευτικοί ως προς το σημείο αυτό ευρωπαϊκοί κανόνες, καθώς οι έλεγχοι σχετίζονται με την ασφάλεια διακίνησης του γεννητικού υλικού σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Κάποιες κοινές βάσεις έχουν βέβαια τεθεί με τα άρθρα 3 και 4 του Παραρτήματος ΙΙΙ της Οδηγίας 2006/17/ΕΚ, όπως τροποποιήθηκε από την Οδηγία 2012/39/ΕΕ, ωστόσο, είναι σημαντική η έκδοση εκσυγχρονισμένων κατευθυντήριων οδηγιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο που, σε συνδυασμό με την Οδηγία, θα καθορίζουν επακριβώς το ελάχιστο περιεχόμενο των ιατρικών ελέγχων στους οποίους πρέπει να υποβάλλεται ο δότης προκειμένου να εξασφαλιστεί η καταλληλότητα του γεννητικού του υλικού. Η επιλογή αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα σήμερα, καθώς η αλματώδης πρόοδος της ιατρικής επιστήμης επιτρέπει πλέον εκτεταμένο γενετικό έλεγχο των δοτών για μια πλειάδα ασθενειών που ενδέχεται να μεταδοθούν στο παιδί, και θα πρέπει να υπάρξει σε ευρωπαϊκό επίπεδο μια συμφωνία για την έκταση που θα έχουν οι συγκεκριμένοι έλεγχοι. Κρίσιμο είναι επίσης να τεθούν κανόνες ως προς τις συνέπειες που μπορεί να έχει η διαπίστωση της ύπαρξης μιας σοβαρής γενετικά μεταδιδόμενης νόσου. Θα πρέπει να προσδιοριστεί αρχικά σε ποιες περιπτώσεις και σε ποια έκταση ενημερώνεται ο δότης. Θα πρέπει ακόμα να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο ενημερώνονται οι μονάδες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και οι τράπεζες κρυοσυντήρησης που βρίσκονται στην ίδια ή σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Είναι, τέλος, σημαντικό να πραγματοποιηθεί ευρεία ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους που μπορεί να περικλείει η προμήθεια γεννητικού υλικού μέσω διαδικτύου και σχετικά με την ανάγκη ελέγχου αυτού του γεννητικού υλικού. 6. Ηλικία δοτών γεννητικού υλικού Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η συζήτηση αναφορικά με τα ηλικιακά όρια των προσώπων που επιθυμούν να δωρίσουν το γεννητικό τους υλικό. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο παρατηρείται διαφοροποίηση των ηλικιακών ορίων χωρίς, όμως, σημαντικές αποκλίσεις. Πιο συγκεκριμένα, τα κατώτατα ηλικιακά όρια των δοτών και των δύο φύλων κυμαίνονται 28

Η ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΙΑΤΡΙΚΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Η ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΙΑΤΡΙΚΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Η ΙΑΤΡΙΚΑ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ: ΙΑΤΡΙΚΑ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2015 Συγγραφείς: Ελισάβετ Συμεωνίδου Καστανίδου Καθηγήτρια Νομικής Σχολής

Διαβάστε περισσότερα

Νομικό Πλαίσιο. Γενικές Αρχές

Νομικό Πλαίσιο. Γενικές Αρχές Νομικό Πλαίσιο Η ειδική ελληνική νομοθεσία Νόμοι 3089 / 2002 : «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή» και νόμος 3305 / 2005 «Εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής» Γενικές Αρχές Σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. 1. Το ζήτημα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ) παρά το γεγονός ότι απασχολεί τη

ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. 1. Το ζήτημα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ) παρά το γεγονός ότι απασχολεί τη ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΣ ΥΠΟΒΟΗΘΟΥΜΕΝΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ι. ΓΕΝΙΚΑ 1. Το ζήτημα της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ΙΥΑ) παρά το γεγονός ότι απασχολεί τη χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια τουλάχιστον,

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΟΣ ΥΠ' ΑΡΙΘ. 3089 (ΦΕΚ Α 327/23-12-2002) ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ.

ΝΟΜΟΣ ΥΠ' ΑΡΙΘ. 3089 (ΦΕΚ Α 327/23-12-2002) ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ. ΝΟΜΟΣ ΥΠ' ΑΡΙΘ. 3089 (ΦΕΚ Α 327/23-12-2002) ΙΑΤΡΙΚΗ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ. Άρθρο πρώτο Στη θέση των ήδη καταργηµένων µε το άρθρο 17 του Ν. 1329/1983 άρθρων 1455-1460 του Αστικού Κώδικα

Διαβάστε περισσότερα

Στοιχεία Βιοηθικής της Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. Γεώργιος Λ. Αντωνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών

Στοιχεία Βιοηθικής της Ανθρώπινης Αναπαραγωγής. Γεώργιος Λ. Αντωνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών Στοιχεία Βιοηθικής της Ανθρώπινης Αναπαραγωγής Γεώργιος Λ. Αντωνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Πατρών ΑΝΤΙΣΥΛΛΗΨΗ, ΕΚΤΡΩΣΕΙΣ, ΤΟΚΕΤΟΣ Ποιοι παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ)

ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ) ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ (στο πλαίσιο του προγράμματος ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΙΙ) ΟΜΙΛΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗΣ Συνέδριο με θέμα H υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ Ι... Εισαγωγικά... 1 ΙΙ.. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ Ι... Εισαγωγικά... 1 ΙΙ.. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ Ι... Εισαγωγικά... 1 ΙΙ.. Η ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή... 3 1. Οι γενικές διατάξεις για την ιατρική αναγκαιότητα, τα όρια ηλικίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΝΟΜΟΥ «ΣΥΜΦΩΝΟ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΣΥΜΒΙΩΣΗΣ» Α' - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. Η σύναψη γάμου ή συμφώνου συμβίωσης στη χώρα μας νοείται και επιτρέπεται μόνο μεταξύ ετερόφυλων ζευγαριών. Ως αποτέλεσμα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑ ΘΕΜΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τί ισχύει στις άλλες χώρες της Ε.Ε. σχετικά µε την κτήση ιθαγένειας από τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται και/ή ανατρέφονται στην επικράτειά τους;

Τί ισχύει στις άλλες χώρες της Ε.Ε. σχετικά µε την κτήση ιθαγένειας από τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται και/ή ανατρέφονται στην επικράτειά τους; Τί ισχύει στις άλλες χώρες της Ε.Ε. σχετικά µε την κτήση ιθαγένειας από τέκνα αλλοδαπών που γεννιούνται και/ή ανατρέφονται στην επικράτειά τους; Με το ν.3838/2010 εισήχθησαν στην ελληνική έννοµη τάξη ρυθµίσεις

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Νομικών Θεμάτων

Επιτροπή Νομικών Θεμάτων ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 30.1.2013 2012/2101(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με τη βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη: ευεργέτημα πενίας σε διασυνοριακές διαφορές επί αστικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ

Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ Η ΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ Π. ΜΠΡΟΥΣΑ Υ.Δ.Ν., ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ Υπεύθυνη Διεκδίκησης Δικαιωμάτων Ασθενών ΑΚΕΣΩ Η υγεία αποτελεί θεμελιώδες κοινωνικό και ατομικό δικαίωμα και τα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. που συνοδεύει το έγγραφο

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. που συνοδεύει το έγγραφο ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 13.12.2013 SWD(2013) 513 final ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ που συνοδεύει το έγγραφο Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού

Διαβάστε περισσότερα

Γνώμες Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου (ΕΕΒΚ) λύσεις και αναζητήσεις. Γεώργιος Παπαντωνίου Δικηγόρος Μέλος ΕΕΒΚ

Γνώμες Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου (ΕΕΒΚ) λύσεις και αναζητήσεις. Γεώργιος Παπαντωνίου Δικηγόρος Μέλος ΕΕΒΚ Γνώμες Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής Κύπρου (ΕΕΒΚ) λύσεις και αναζητήσεις Γεώργιος Παπαντωνίου Δικηγόρος Μέλος ΕΕΒΚ ΕΕΒΚ- δομή Ανεξάρτητο σώμα το οποίο δεν υπόκειται στον διοικητικό έλεγχο οποιουδήποτε υπουργείου,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΔΙΛΗΜΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Ενότητα 10: Ηθική θεώρηση της δανεικής μητρότητας Μιλτιάδης Βάντσος Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

2. Το άρθρο 5 του βασικού νόμου τροποποιείται ως ακολούθως: Με την αντικατάσταση του εδαφίου (2) αυτού, με το ακόλουθο νέο εδάφιο:

2. Το άρθρο 5 του βασικού νόμου τροποποιείται ως ακολούθως: Με την αντικατάσταση του εδαφίου (2) αυτού, με το ακόλουθο νέο εδάφιο: Ε.Ε. Παρ. Ι(Ι) Αρ. 4573, 29.7.2016 1047 Ν. 92(Ι)/2016 Ο περί της Εφαρμογής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Τροποποιητικός) Νόμος του 2016 εκδίδεται με δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Κυπριακής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ (Ενδεικτικά)

ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ (Ενδεικτικά) ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ (Ενδεικτικά) ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Η κατανόηση των βασικών θεωριών της βιοηθικής. 2. Η στοχευμένη αντιμετώπιση ηθικών προβλημάτων που ανακύπτουν σε αστικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 11.11.2011 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη διεθνή δικαιοδοσία, το εφαρμοστέο δίκαιο και την αναγνώριση

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ Ηθικοδεοντολογικά και νομικά προβλήματα στην παρεμβατική γονιμοποίηση -Θέσεις και αντιθέσεις -Πότε αρχίζει η ζωή?? - Εχει ατομικά δικαιώματα το έμβρυο?? Περιπτώσεις που δημιουργούν

Διαβάστε περισσότερα

9317/17 ΚΑΛ/ακι/ΜΙΠ 1 D 2A

9317/17 ΚΑΛ/ακι/ΜΙΠ 1 D 2A Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 19 Μαΐου 2017 (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2016/0190 (CNS) 9317/17 JUSTCIV 113 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία αριθ. προηγ. εγγρ.: WK 5263/17 Αριθ.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μ. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μ. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΡΕΝΘΕΤΗ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ- ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μ. ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ: Η παρένθετη μητρότητα, αν και μας είναι ήδη γνωστή από τα οικεία αποσπάσματα της «Γένεσης» εν τούτοις κατά

Διαβάστε περισσότερα

9663/19 ΣΠΚ/μγ 1 JAI.2

9663/19 ΣΠΚ/μγ 1 JAI.2 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 27 Μαΐου 2019 (OR. en) 9663/19 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία Συμβούλιο αριθ. προηγ. εγγρ.: 8621/19 Θέμα: JAI 574 COPEN 232 DAPIX 194 ENFOPOL 269 CYBER

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων

Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων 2013/2061(INI) 5.9.2013 ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με το σχέδιο δράσης για την ηλ-υγεία 2012-2020: καινοτομική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου «Προσαρμογή της εθνικής νομοθεσίας στις διατάξεις της Οδηγίας 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9 ης Μαρτίου 2011 περί εφαρμογής των δικαιωμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 27.10.2015 COM(2015) 549 final 2015/0255 (NLE) Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με τη θέση που πρέπει να ληφθεί, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην ευρωπαϊκή επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (50/2011) Θέμα: Αιτιολογημένη γνώμη της Γερουσίας της Ιταλικής Δημοκρατίας όσον αφορά την πρόταση κανονισμού του

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΟΔΗΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΟΔΗΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 14.12.2015 COM(2015) 646 final 2015/0296 (CNS) Πρόταση ΟΔΗΓΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την τροποποίηση της οδηγίας 2006/112/ΕΚ σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 1ης Δεκεμβρίου 2009 για τη θέσπιση του εσωτερικού του κανονισμού (2009/882/ΕΕ)

ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 1ης Δεκεμβρίου 2009 για τη θέσπιση του εσωτερικού του κανονισμού (2009/882/ΕΕ) 2.12.2009 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 315/51 ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 1ης Δεκεμβρίου 2009 για τη θέσπιση του εσωτερικού του κανονισμού (2009/882/ΕΕ) ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΕΞΕΔΩΣΕ

Διαβάστε περισσότερα

Απόφαση (ΕΕ) 2016/954 του Συμβουλίου της 9ης

Απόφαση (ΕΕ) 2016/954 του Συμβουλίου της 9ης Πίνακας περιεχομένων Απόφαση (ΕΕ) 2016/954 του Συμβουλίου της 9ης Ιουνίου 2016 για την έγκριση ενισχυμένης συνεργασίας στον τομέα της διεθνούς δικαιοδοσίας, του εφαρμοστέου δικαίου και της αναγνώρισης

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 3.5.2017 COM(2017) 218 final Σύσταση για ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ με την οποία εξουσιοδοτείται η Επιτροπή να αρχίσει διαπραγματεύσεις για συμφωνία με το Ηνωμένο Βασίλειο της

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0046/2012) Αφορά: Αιτιολογηµένη γνώµη του γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

Ιατρικώς υποβοηθουμένη αναπαραγωγή και άγαμα μοναχικά άτομα,

Ιατρικώς υποβοηθουμένη αναπαραγωγή και άγαμα μοναχικά άτομα, Ιατρικώς υποβοηθουμένη αναπαραγωγή και άγαμα μοναχικά άτομα, Το παράδειγμα της Ελλάδας και της Κύπρου Ανδρέας Κίγκας, προπτυχιακός φοιτητής, Νοµική Σχολή, Ευρωπαϊκό Παν/µιο Κύπρου. Στο παρόν άρθρο αναλύεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου για την «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή» Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου για την «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή» Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ Στο Σχέδιο Νόμου για την «Ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή» Ι. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Η αλματώδης ανάπτυξη των ιατρικών μεθόδων που υποβοηθούν την ανθρώπινη αναπαραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Αναφορών 25.9.2009 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά 1302/2008, της Estelle Garnier, γαλλικής ιθαγένειας, εξ ονόματος της «Compagnie des avoués près la Cour

Διαβάστε περισσότερα

7597/18 ΔΛ,ΔΛ/γομ/ΔΛ 1 DRI

7597/18 ΔΛ,ΔΛ/γομ/ΔΛ 1 DRI Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 12 Απριλίου 2018 (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2015/0907 (APP) 7597/18 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: PE 41 INST 134 FREMP 40 JUR 160 AG 4 Επιτροπή των Μονίμων

Διαβάστε περισσότερα

Ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ένωση

Ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ένωση Ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ένωση Για μεγάλο χρονικό διάστημα, τη νομική βάση για τα θεμελιώδη δικαιώματα σε επίπεδο ΕΕ αποτελούσε ουσιαστικά η αναφορά που γίνεται από τις Συνθήκες στην

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 15.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (49/2011) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη της Γερουσίας της Ιταλικής ηµοκρατίας σχετικά µε την πρόταση κανονισµού του

Διαβάστε περισσότερα

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί;

Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Ποιο άτομο θεωρείται παιδί; Παιδιά θεωρούνται όλα τα αγόρια και τα κορίτσια από 0 έως 18 ετών. Ποια είναι τα δικαιώματα του παιδιού; Σύμφωνα με την Σύμβαση για τα Δικαιώματα των παιδιών Απαγόρευση διακρίσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΙΙΙ. (Προπαρασκευαστικές πράξεις) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΙΙΙ. (Προπαρασκευαστικές πράξεις) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 21.9.2010 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 253 E/1 ΙΙΙ (Προπαρασκευαστικές πράξεις) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΘΕΣΗ (ΕΕ) αριθ. 13/2010 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΣΕ ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ με σκοπό την έγκριση του κανονισμού του Ευρωπαϊκού

Διαβάστε περισσότερα

1. Η Ομάδα «Δημόσια υγεία» συζήτησε και συμφώνησε το σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου.

1. Η Ομάδα «Δημόσια υγεία» συζήτησε και συμφώνησε το σχέδιο συμπερασμάτων του Συμβουλίου. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 2 Δεκεμβρίου 2015 (OR. en) 14391/1/15 REV 1 SAN 389 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Θέμα: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Συμβούλιο Σύνοδος του Συμβουλίου "Απασχόληση,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ. στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση του κράτους δικαίου ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στρασβούργο, 11.3.2014 COM(2014) 158 final ANNEXES 1 to 2 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ στην ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Ένα νέο πλαίσιο της ΕΕ για την ενίσχυση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Πρόλογος Θ. Κ. Παπαχρίστου... VII Πρόλογος συγγραφέα...ix Συντομογραφίες... ΧΙΧ 1. Εισαγωγή στο αντικείμενο της μελέτης...1 Ι. Ο χρόνος στο δίκαιο της συγγένειας...1 ΙΙ. Ειδικότερα

Διαβάστε περισσότερα

9011/15 ΔΑ/μκρ 1 DG B 3A

9011/15 ΔΑ/μκρ 1 DG B 3A Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 4 Ιουνίου 2015 (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2008/0140 (CNS) 9011/15 ΕΚΘΕΣΗ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία SOC 330 ANTIDISCRIM 6 JAI 338 MI 326 FREMP 114 Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

Προτάσεις κανονισμών σχετικά με το περιουσιακό καθεστώς των συντρόφων

Προτάσεις κανονισμών σχετικά με το περιουσιακό καθεστώς των συντρόφων ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Προτάσεις κανονισμών σχετικά με το περιουσιακό καθεστώς των συντρόφων ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

6996/18 1 DG D. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βρυξέλλες, 23 Μαρτίου 2018 (OR. en) 6996/18 PV CONS 13 JAI 211 COMIX 122

6996/18 1 DG D. Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βρυξέλλες, 23 Μαρτίου 2018 (OR. en) 6996/18 PV CONS 13 JAI 211 COMIX 122 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 23 Μαρτίου 2018 (OR. en) 6996/18 PV CONS 13 JAI 211 COMIX 122 ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ (Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις) 8 και 9 Μαρτίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Αναφορών 27.05.2014 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ Θέμα: Αναφορά 0436/2012 του Mark Walker, βρετανικής ιθαγένειας, σχετικά με την παροχή διασυνοριακού νομικού παραστάτη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΜΕΡΟΣ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α ΜΕΡΟΣ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 19 Α ΜΕΡΟΣ Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ 1. Ἡ πρόοδος τῆς Ἰατρικῆς Βιοτεχνολογίας... 29 2. Προκλήσεις γιά τήν ἀρχή τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς... 36 3. Προκλήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0024/1. Τροπολογία. Eleonora Evi, Rosa D Amato, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD

EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL A8-0024/1. Τροπολογία. Eleonora Evi, Rosa D Amato, Rolandas Paksas εξ ονόματος της Ομάδας EFDD 6.2.2019 A8-0024/1 1 Αιτιολογική σκέψη B Β. λαμβάνοντας υπόψη ότι το δικαίωμα αναφοράς ενισχύει την ανταποκρισιμότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έναντι των πολιτών και των κατοίκων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2012/2263(INI) σχετικά με την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ΕΕ (2012/2263 (INI))

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2012/2263(INI) σχετικά με την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ΕΕ (2012/2263 (INI)) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 10.04.2013 2012/2263(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την κατάσταση των ασυνόδευτων ανηλίκων στην ΕΕ (2012/2263

Διαβάστε περισσότερα

SN 1316/14 AB/γομ 1 DG D 2A LIMITE EL

SN 1316/14 AB/γομ 1 DG D 2A LIMITE EL ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 30 Ιανουαρίου 2014 (04.02) (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2013/0268 (COD) SN 1316/14 LIMITE ΣΗΜΕΙΩΜΑ Θέμα: Κανονισμός (ΕΕ) αριθ..../20.. του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ

ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΒΙΒΛΙΑΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ Εισαγωγή Η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα στον τομέα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ

ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 25.8.2016 ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΜΕΝΗ ΓΝΩΜΗ ΕΝΟΣ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑ Θέμα: Αιτιολογημένη γνώμη του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου της

Διαβάστε περισσότερα

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «I/A» Γενικής Γραμματείας την ΕΜΑ / το Συμβούλιο αριθ. προηγ. εγγρ.:6110/11 FREMP 9 JAI 77 COHOM 34 JUSTCIV 16 JURINFO 4 Θέμα:

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «I/A» Γενικής Γραμματείας την ΕΜΑ / το Συμβούλιο αριθ. προηγ. εγγρ.:6110/11 FREMP 9 JAI 77 COHOM 34 JUSTCIV 16 JURINFO 4 Θέμα: ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 11 Φεβρουαρίου 2001 (14.02) (OR. en) 6387/11 FREMP 13 JAI 101 COHOM 44 JUSTCIV 19 JURINFO 5 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «I/A» της: Γενικής Γραμματείας προς: την ΕΜΑ / το

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 16 Οκτωβρίου 2012 (23.10) (OR. en) 14826/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0036 (COD)

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 16 Οκτωβρίου 2012 (23.10) (OR. en) 14826/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0036 (COD) ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 16 Οκτωβρίου 2012 (23.10) (OR. en) 14826/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0036 (COD) DROIPEN 139 COPEN 223 CODEC 2357 ΣΗΜΕΙΩΜΑ της: Προεδρίας προς: το Συμβούλιο αριθ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 17.6.2011 COM(2011) 352 τελικό ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πάντειο Πανεπιστήµιο. Ενοποίηση» ιπλωµατική Εργασία. Υποβοηθούµενης Αναπαραγωγής». της Αµαρυλλίδος Σ. Πλάκα

Πάντειο Πανεπιστήµιο. Ενοποίηση» ιπλωµατική Εργασία. Υποβοηθούµενης Αναπαραγωγής». της Αµαρυλλίδος Σ. Πλάκα Πάντειο Πανεπιστήµιο Γενικό Τµήµα ικαίου - Π.Μ.Σ. «ίκαιο και Ευρωπαϊκή Ενοποίηση» Κατεύθυνση: «Ποινικό ίκαιο και Θεωρία του ικαίου» ιπλωµατική Εργασία Θέµα: «Νοµικά ζητήµατα από την εφαρµογή των Μεθόδων

Διαβάστε περισσότερα

15050/15 ΚΣ/νκ 1 DGB 3B

15050/15 ΚΣ/νκ 1 DGB 3B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 7 Δεκεμβρίου 2015 (OR. en) 15050/15 SAN 427 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου με ημερομηνία: 7 Δεκεμβρίου 2015 Αποδέκτης:

Διαβάστε περισσότερα

Συγκριτική μελέτη για το καθεστώς της παρένθετης μητρότητας στα κράτη μέλη της ΕΕ

Συγκριτική μελέτη για το καθεστώς της παρένθετης μητρότητας στα κράτη μέλη της ΕΕ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Συγκριτική μελέτη για το καθεστώς της παρένθετης μητρότητας στα κράτη μέλη της ΕΕ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρημένης) σύμβασης για την προστασία της μητρότητας,»

ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρημένης) σύμβασης για την προστασία της μητρότητας,» ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 183 «για την αναθεώρηση της (αναθεωρημένης) σύμβασης για την προστασία της μητρότητας,» Η γενική Συνδιάσκεψη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας, που συγκλήθηκε στη Γενεύη από το Διοικητικό

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 28.3.2012 COM(2012) 144 final 2012/0073 (NLE) Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για τη σύναψη της συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Καναδά για την τελωνειακή συνεργασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 1999 2004 Επιτροπή Ελευθεριών και ικαιωµάτων των Πολιτών, ικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 14 Μαρτίου 2002 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά µε την πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 26.4.2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (0047/2012) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη του Γερµανικού Οµοσπονδιακού Συµβουλίου (Bundesrat) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ/ΑΠΟΜΙΜΗΣΗΣ (ACTA) B7-0618/2010

ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ/ΑΠΟΜΙΜΗΣΗΣ (ACTA) B7-0618/2010 ΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΗΣ/ΑΠΟΜΙΜΗΣΗΣ (ACTA) B7-0618/2010 Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχοντας υπόψη τα άρθρα 207 και 218 της

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΆΡΘΡΟ 1 ΣΚΟΠΟΣ. (άρθρο 1 και άρθρο 12 της οδηγίας)

ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ ΆΡΘΡΟ 1 ΣΚΟΠΟΣ. (άρθρο 1 και άρθρο 12 της οδηγίας) ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ «ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΟΔΗΓΙΑΣ 2010/41/ΕΕ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ 7 Ης ΙΟΥΛΙΟΥ 2010 Για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών που ασκούν αυτοτελή

Διαβάστε περισσότερα

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 112 I Έκδοση στην ελληνική γλώσσα Νομοθεσία 62o έτος 26 Απριλίου 2019 Περιεχόμενα II Μη νομοθετικές πράξεις ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ Απόφαση της

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 21.3.2013 COM(2013) 152 final 2013/0085 (NLE) Πρόταση ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την εξουσιοδότηση των κρατών μελών να κυρώσουν, προς το συμφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /..

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΙΟΥΝΙΟΣ 2017 ΟΜΑΔΑ Α Ονοματεπώνυμο:. Α.Μ.: /.. ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι απαντήσεις δίνονται κάτω από κάθε ζήτημα. Δεν επιτρέπεται η χρήση άλλης κόλλας και δεν παραλαμβάνεται παρά μόνο το παρόν έντυπο,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ: ΔΙΚΑIIΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΒΙΟΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΤΕΡΟΛΟΓΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ.

Διαβάστε περισσότερα

9481/17 ΚΑΛ/νικ/ΚΚ 1 DG B 1C

9481/17 ΚΑΛ/νικ/ΚΚ 1 DG B 1C Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 1 Ιουνίου 2017 (OR. en) Διοργανικός φάκελος: 2008/0140 (CNS) 9481/17 ΕΚΘΕΣΗ Αποστολέας: Αποδέκτης: Προεδρία SOC 413 ANTIDISCRIM 27 JAI 520 MI 437 FREMP 66 Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρόγραμμα Μαθημάτων. Ακαδ. Έτος Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρόγραμμα Μαθημάτων. Ακαδ. Έτος Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόγραμμα Μαθημάτων Ακαδ. Έτος 2017-2018 Μάθημα: Ιατρική Ευθύνη και Ηθική Ενότητα Διδάσκων / Διδάσκουσα ΜΑΘΗΜΑ 1ο Τρίτη, 26/09/2017 Η έννοια

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΤΤΑΡΟΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ

ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΤΤΑΡΟΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΚΥΤΤΑΡΟΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995)

Θέµα εργασίας. Η Θεσµική Προσαρµογή των Συνταγµατικών ικαιωµάτων I (Μον.Πρωτ.Θεσ/νίκης 1080/1995) Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σχολή Νοµικών, Οικονοµικών και Πολιτικών Επιστηµών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα : Συνταγµατικό ίκαιο Καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

Έγγραφα προσωπικής κατάστασης - προκλήσεις για τα ληξιαρχεία με σκοπό την υπέρβαση προβλημάτων που οφείλονται σε νομοθετικά κενά

Έγγραφα προσωπικής κατάστασης - προκλήσεις για τα ληξιαρχεία με σκοπό την υπέρβαση προβλημάτων που οφείλονται σε νομοθετικά κενά ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Γ: ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΝΟΜΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Έγγραφα προσωπικής κατάστασης - προκλήσεις για τα ληξιαρχεία με σκοπό την υπέρβαση

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενειακό Δίκαιο. Τίτλος Μαθήματος LAW 201. Κωδικός Μαθήματος. Υποχρεωτικό. Τύπος μαθήματος. Προπτυχιακό. Επίπεδο. 2 ο / 3 ο (Χειμερινό)

Οικογενειακό Δίκαιο. Τίτλος Μαθήματος LAW 201. Κωδικός Μαθήματος. Υποχρεωτικό. Τύπος μαθήματος. Προπτυχιακό. Επίπεδο. 2 ο / 3 ο (Χειμερινό) Τίτλος Κωδικός Τύπος μαθήματος Επίπεδο Έτος / Εξάμηνο φοίτησης Οικογενειακό Δίκαιο LAW 201 Υποχρεωτικό Προπτυχιακό 2 ο / 3 ο (Χειμερινό) ECTS 6 Διαλέξεις / εβδομάδα Στόχος 1 Εργαστήρια / εβδομάδα Το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων

Περίληψη της εκτίμησης επιπτώσεων EL EL EL ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ Βρυξέλλες, 2.7.2008 SEC(2008) 2181 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ που συνοδεύει την Πρόταση ΟΔΗΓΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την εφαρμογή της αρχής της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΑΔΟΧΗΣ ΑΣΥΝΟΔΕΥΤΩΝ ΑΝΗΛΙΚΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ-ΧΡΗΣΙΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Η ΜΕΤΑδραση σε συνεργασία με τις αρμόδιες κρατικές κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες διενεργούν την προβλεπόμενη από τον Νόμο

Διαβάστε περισσότερα

EΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. Βρυξέλλες, 24 Απριλίου 2014 (OR. en) 2013/0268 (COD) PE-CONS 30/14 JUSTCIV 32 PI 17 CODEC 339

EΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. Βρυξέλλες, 24 Απριλίου 2014 (OR. en) 2013/0268 (COD) PE-CONS 30/14 JUSTCIV 32 PI 17 CODEC 339 EΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Βρυξέλλες, 24 Απριλίου 2014 (OR. en) 2013/0268 (COD) PE-CONS 30/14 JUSTCIV 32 PI 17 CODEC 339 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ Θέμα: ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 28.11.2014 COM(2014) 715 final 2014/0339 (COD) Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την κατάργηση ορισμένων πράξεων στον τομέα της αστυνομικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 30.11.2018 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης C 432/17 ΕΥΡΩΠΑΙΟΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Συνοπτική παρουσίαση της γνωμοδότησης του Ευρωπαίου Επόπτη Προστασίας Δεδομένων σχετικά με τη δέσμη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2186(INI)

ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2013/2186(INI) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Αναφορών 20.11.2013 2013/2186(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την έκθεση 2013 για την ιθαγένεια της ΕΕ. Πολίτες της ΕΕ: Τα δικαιώματά σας, το μέλλον σας (2013/2186(INI))

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής

Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής 18.7.2012 2012/2150(INI) ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με το ευρωπαϊκό εξάμηνο για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών: εφαρμογή

Διαβάστε περισσότερα

***I ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2014/0202(COD)

***I ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2014/0202(COD) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2014-2019 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 2014/0202(COD) 6.1.2015 ***I ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 19.12.2018 COM(2018) 891 final 2018/0435 (COD) Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 428/2009 του

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΘΕΜΑ: Η θεμελίωση της σχέσης γονέα τέκνου

Διαβάστε περισσότερα

Η νομολογία του ΔΕΚ και του ΣτΕ σχετικά με την ίση κοινωνικοασφαλιστική μεταχείριση ανδρών και γυναικών συμπλέουν.

Η νομολογία του ΔΕΚ και του ΣτΕ σχετικά με την ίση κοινωνικοασφαλιστική μεταχείριση ανδρών και γυναικών συμπλέουν. Η νομολογία του ΔΕΚ και του ΣτΕ σχετικά με την ίση κοινωνικοασφαλιστική μεταχείριση ανδρών και γυναικών συμπλέουν. Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου-Πεχλιβανίδη Επ. Καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών, Δικηγόρος Η παρούσα

Διαβάστε περισσότερα

*** ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2011/0431(APP)

*** ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL 2011/0431(APP) ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 2011/0431(APP) 3.9.2012 *** ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ σχετικά με το σχέδιο απόφασης του Συμβουλίου για τη θέσπιση

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ. προς την Επιτροπή Νομικών Θεμάτων

Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ. προς την Επιτροπή Νομικών Θεμάτων ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων 13.2.2012 2011/0059(CNS) ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών

Διαβάστε περισσότερα

10254/16 ΕΚΜ/γομ 1 DGC 2B

10254/16 ΕΚΜ/γομ 1 DGC 2B Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 20 Ιουνίου 2016 (OR. en) 10254/16 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Αποστολέας: Με ημερομηνία: 20 Ιουνίου 2016 Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Αντιπροσωπίες

Διαβάστε περισσότερα

LIMITE EL ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 13 Νοεμβρίου 2012 (21.11) (OR. en) 16127/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0076 (NLE) SOC 922 NT 30

LIMITE EL ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ. Βρυξέλλες, 13 Νοεμβρίου 2012 (21.11) (OR. en) 16127/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0076 (NLE) SOC 922 NT 30 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 13 Νοεμβρίου 2012 (21.11) (OR. en) 16127/12 Διοργανικός φάκελος: 2012/0076 (NLE) SOC 922 NT 30 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΣΗΜΕΙΟΥ «I/A» της: Γενικής Γραμματείας του Συμβουλίου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νομικών Θεμάτων 16.6.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (53/2011) Θέμα: Αιτιολογημένη γνώμη της Βουλής των Αντιπροσώπων της Ιταλικής Δημοκρατίας σχετικά με την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2004 2009 Επιτροπή Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων 2008/0142(COD) 15.10.2008 ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ της Επιτροπής Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων προς την Επιτροπή Περιβάλλοντος,

Διαβάστε περισσότερα

10116/14 ΜΧΡ/νικ/ΚΣ 1 DG D 2B

10116/14 ΜΧΡ/νικ/ΚΣ 1 DG D 2B ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Βρυξέλλες, 21 Μαΐου 2014 (OR. en) 10116/14 FREMP 100 JAI 352 POLGEN 72 ASILE 16 COHOM 88 COPEN 157 CULT 85 DATAPROTECT 78 DROIPEN 78 ECOFIN 501 INF 206 JUSTCIV 130 MI 448

Διαβάστε περισσότερα

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Επίσηµη Εφηµερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης 17.5.2014 L 147/79 ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 10ης Μαρτίου 2014 σχετικά με τον καθορισμό κριτηρίων για τη δημιουργία και την αξιολόγηση των ευρωπαϊκών δικτύων αναφοράς και των μελών τους και

Διαβάστε περισσότερα

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ

Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 11.7.2013 COM(2013) 521 final 2013/0247 (COD) Πρόταση ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ. EL Eνωμένη στην πολυμορφία EL. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Συνταγματικών Υποθέσεων 26.1.2016 ΕΓΓΡΑΦΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ σχετικά με μια ετήσια πανευρωπαϊκή συζήτηση στο πλαίσιο της νομοθετικής έκθεσης πρωτοβουλίας σχετικά με τη θέσπιση

Διαβάστε περισσότερα

Διεπιστημονικό Συνέδριο Ιατρική Ευθύνη και Βιοηθική ΙΙ

Διεπιστημονικό Συνέδριο Ιατρική Ευθύνη και Βιοηθική ΙΙ Διεπιστημονικό Συνέδριο Ιατρική Ευθύνη και Βιοηθική ΙΙ Εναλλακτικές μορφές οικογενειακής αποκατάστασης παιδιών (υιοθεσία- αναδοχή) από ομόφυλα ζευγάρια ή ομοφυλόφιλα άτομα Κωνσταντίνα Σ. Ροΐδη Δικηγόρος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ 2009-2014 Επιτροπή Νοµικών Θεµάτων 11.3.2011 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΜΕΛΗ (29/2011) Θέµα: Αιτιολογηµένη γνώµη του κοινοβουλίου του Βασιλείου της Σουηδίας (Riksdag) σχετικά µε την πρόταση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... VII ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... XV ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΤΟ ΞΕΠΛΥΜΑ ΒΡΟΜΙΚΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ 1. Εισαγωγή...5 2. Η επιρροή του αμερικανικού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.)

ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ (Κ.Ε.Θ.Ι.) ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ (Π.Ι.Ε.)

Διαβάστε περισσότερα