Eνώ η Ελλάδα διαθέτει, υποτίθεται, πολιτικές απασχόλησης και περιφερειακής α-

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ: Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Του: Χρήστου Α. Ιωάννου* Σύνοψη Eνώ η Ελλάδα διαθέτει, υποτίθεται, πολιτικές απασχόλησης και περιφερειακής α- νάπτυξης συνοδευόμενες από άφθονους κοινοτικούς-επενδυτικούς πόρους, η ανεργία και η διατήρηση ή η αύξηση των περιφερειακών ανισοτήτων στο κατά κεφαλήν εισόδημα και στα ποσοστά απασχόλησης, αναδεικνύουν την νέα πρόκληση της υπανάπτυξης που αντιμετωπίζουν οι ελληνικές περιφέρειες. Η Θράκη αποτελεί ένα α- ντιπροσωπευτικό παράδειγμα όπως υποδηλώνουν οι δημογραφικές τάσεις, οι τάσεις της απασχόλησης, η σχετική της θέση στο περιφερειακό ΑΕΠ και η δομή των επιχειρήσεων και της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Και αναδεικνύουν την ανάγκη νέου μοντέλου αναπτυξιακής πολιτικής για τις περιφέρειες. Abstract Although policies for regional development and employment policies have been a permanent feature of governmental policy making for years, supported widely by European Structural Funds, the region of Thrace is characterised by permanent employment challenges, with relatively low regional GDP per inhabitant in the EU25, and it has moved out of the 10 least developed regions only because of the enlargement from EU15 to EU25.The paper outlines the main challenges for regional development drawing on the available labour market, income and entrepreneurship structures indicators for the region and discusses their trends that highlight the challenge of underdevelopment. 1. Πλήρης απασχόληση σε κάθε περιφέρεια, σε κάθε νομό Οι κρίσεις σε τοπικές αγορές εργασίας λόγω συνεχούς απώλειας θέσεων εργασίας δεν είναι περιθωριακό ζήτημα. Συμβαίνει ενώ η χώρα διαθέτει, υποτίθεται, πολιτικές α- πασχόλησης και περιφερειακής ανάπτυξης συνοδευόμενες από άφθονους κοινοτικούςεπενδυτικούς πόρους.yποδηλώνει είτε αποτυχία, είτε ανυπαρξία αποτελεσματικών πολιτικών, ενώ η ανεργία και η μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων στα ποσοστά απα- * O Xρήστος A. Iωάννου είναι Oικονομολόγος (Ph.D), Mεσολαβητής-Διαιτητής του OMEΔ. 4

2 σχόλησης, επιβάλλει προτεραιότητες υποστήριξης της απασχόλησης των περιφερειών και της ανταγωνιστικότητάς τους με συγκεκριμένους ποσοτικούς στόχους. H γεωγραφική κινητικότητα του εργατικού δυναμικού που μειώνει την τοπική ανεργία, συχνά ενισχύοντας την περιφερειακή απόκλιση, δεν αρκεί.tα υψηλά ποσοστά απασχόλησης (πρέπει να) είναι δομικό στοιχείο της αναπτυξιακής πολιτικής ως προϋπόθεση διατηρούμενης οικονομικής μεγέθυνσης και σύγκλισης των περιφερειών. H υποχώρησή τους δείχνει περιφέρειες που αποκλίνουν και τροφοδοτεί την οικονομική στασιμότητα. Oι πολιτικές απασχόλησης κρίνονται κατ εξοχήν στις τοπικές αγορές εργασίας που υφίστανται αναγκαίες αναδιαρθρώσεις. Όλες οι θέσεις εργασίας δημιουργούνται και καταργούνται σε επιχειρήσεις σε τοπικό επίπεδο. Όμως το κυβερνητικό Eθνικό Πρόγραμμα Mεταρρυθμίσεων (EΠM), στο τμήμα του για το σχέδιο δράσης για την απασχόληση (EΣΔA), του οποίου την εφαρμογή, υποτίθεται, παρακολουθεί η Eθνική Eπιτροπή Aπασχόλησης, στερείται, όπως και το EΠM, κάθε περιφερειακής και τοπικής διάστασης. Έτσι προκύπτει συνεχώς η ανάγκη για πυροσβεστικές παρεμβάσεις, όπως πρόσφατα στη Nάουσα, οι οποίες, ακόμη και όταν βαπτίζονται ολοκληρωμένες, εξαντλούνται υπέρ το δέον σε παραδοσιακά ελλειπτικές μεθόδους (έκτακτα επιδόματα α- νεργίας, εφήμερα προγράμματα κατάρτισης, επιδοτήσεις για αυτοαπασχόληση και πρόωρη συνταξιοδότηση), που ως μέτρα εφήμερης κοινωνικής πολιτικής, μόνο ολοκληρωμένες παρεμβάσεις δεν είναι. Yπό αυτές τις προϋποθέσεις, η ανάσυρση των Tοπικών Συμφώνων Aπασχόλησης, που ουδέποτε λειτούργησαν, ενδέχεται να παραμείνει μέρος του προβλήματος. Eπιτυχημένες εκδοχές τους στην Ένωση δείχνουν την ανάγκη για προώθηση της απασχόλησης πρωτίστως με νέο μείγμα πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Όχι μόνο με ρυθμίσεις για τις προϋποθέσεις εισόδου και παραμονής π.χ. των νέων, των γυναικών, των μεταναστών, των ηλικιωμένων, στην αγορά εργασίας. Aλλά κυρίως με ανάπτυξη του τοπικού οικονομικού περιβάλλοντος: Yποδομές, εκπαίδευση, υπηρεσίες, επιχειρηματικότητα, καινοτόμες διαδικασίες. Mε περιφερειακή αναδιοργάνωση των καχεκτικών περιφερειακών - τοπικών αρχών, ώστε να διαθέτουν, σε συνθήκες λογοδοσίας, αφενός διοικητικούς και δημοσιονομικούς πόρους για ανάπτυξη, καινοτομία και απασχόληση, αφετέρου, κατανόηση ότι ορίζουν το επιχειρηματικό περιβάλλον, την τοπική αγορά εργασίας, και (πρέπει να) είναι πάροχοι υπηρεσιών στους πολίτες, εργαζόμενους και επιχειρηματίες. Mε περιφερειακή αναδιοργάνωση και των κοινωνικών εταίρων, ώστε η απασχόληση να συνδεθεί τοπικά με πολιτικές για την καινοτομία, την περιφερειακή ολοκλήρωση, και την επιχειρηματικότητα σε παλιούς και νέους οικονομικούς τομείς. Η Θράκη και οι νομοί της, που αποτελούν αντικείμενο της παρούσας μελέτης, αντιμετωπίζουν όπως δείχνουν οι βασικοί δείκτες της οικονομίας και της αγοράς εργασίας την πρόκληση της υπανάπτυξης. 2. Οι νομοί ως μέρος της περιφέρειας: Γεωγραφικά στοιχεία Οι νομοί Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου ανήκουν διοικητικά στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης που καταλαμβάνει το βορειοανατολικό ακραίο τμήμα της χώρας, συνορεύει ανατολικά με την Τουρκία, βόρεια με την Βουλγαρία και δυτικά με την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και ειδικότερα με το Νομό Σερρών. Επίσης νοτιοδυτικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος και νοτιοανατολικά από το Θρακικό Πέλα- 5

3 γος. Η Περιφέρεια αποτελείται από πέντε νομούς και εκτός από τους προαναφερθέντες περιλαμβάνει επίσης τους νομούς Καβάλας και Δράμας. Η Περιφέρεια έχει συνολική έκταση χιλ. στρέμματα και καλύπτει το 10,7% της συνολικής έκτασης της χώρας. Η Περιφέρεια διασχίζεται από τους μεγάλους ποταμούς Νέστο, Στρυμόνα και Έβρο. Ο Νέστος αποτελεί το όριο ανάμεσα στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Επίσης, έχει πολλές λίμνες, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν επιφανειακή διέξοδο σε ποταμούς. Η έκταση κάθε νομού αναλυτικά δίνεται στον Πίνακα Οι δημογραφικές προκλήσεις Σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ για το 2001, ο πληθυσμός της Περιφέρειας ΑΜΘ ανέρχεται σε κατοίκους και καλύπτει το 5,57% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας παρουσίασε αύξηση της τάξης του 7,13% σε σχέση με την απογραφή του Από τα ανωτέρω στοιχεία προκύπτει ότι κατά την δεκαετία σημειώθηκε αξιόλογη πληθυσμιακή αύξηση στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, ανάλογη της αντίστοιχης εξέλιξης στο σύνολο της χώρας. Η πληθυσμιακή αύξηση έναντι του 1991 είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της πυκνότητας πληθυσμού, δηλαδή του αριθμού κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο από 40,3 το 1991 σε 43,2 το 2001, έναντι 40,6 το Ωστόσο, σύμφωνα με την εκτίμηση της ΕΣΥΕ για το Α Τρίμηνο του 2006, ο πληθυσμός της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ανερχόταν σε κατοίκους, καλύπτοντας το 5,44% του εκτιμώμενου συνολικού πληθυσμού της χώρας. Το πληθυσμιακό μέγεθος της Περιφέρειας φαίνεται μειούμενο σε σχέση με το έτος της απογραφής του 2001, αλλά τα δύο μεγέθη δεν είναι απολύτως συγκρίσιμα. Και στο παρελθόν, π.χ. το 1998 έναντι του αποτελέσματος της απογραφής του 1991 (βλέπε ΠΕΠ ) είχε εκτιμηθεί πληθυσμιακή μείωση της τάξης του -1,5% λόγω και της πτώσης του λόγου γεννήσεων προς θανάτους σε επίπεδα κάτω της μονάδας. Τα στοιχεία της Απογραφής του 2001 δεν επαλήθευσαν τις σχετικές (απαισιόδοξες) προβλέψεις για το έτος βάσης του σχεδιασμού του Π.Ε.Π. (1998) καθώς αυτές σε μεγάλο βαθμό προφανώς υποεκτίμησαν τις επιπτώσεις από την παλιννόστηση ομογενών και την μόνιμη εγκατάσταση στην Περιφέρεια οικονομικών μεταναστών από διάφορες χώρες. Μολονότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για την εσωτερική μετανάστευση και την παλιννόστηση, καθώς και για τις ροές μεταξύ νομών της Ελλάδας, εκτιμάται ότι ο συνδυασμός φυσικής αύξησης και εισροής πληθυσμού, είτε από το εσωτερικό, είτε από το ε- ξωτερικό της χώρας, είχε ως αποτέλεσμα η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη να αναστρέψει την εικόνα της δημογραφικής συρρίκνωσης. Συνεπώς η εμφανιζόμενη ασυμφωνία των στοιχείων χρήζει περαιτέρω έρευνας. Στο παρελθόν π.χ. εκ των υστέρων αναγνωρίσθηκε (βλ. ΠΕΠ) ότι δεν είχε συνυπολογισθεί η εισροή των νέων προσφύγων και των οικονομικών προσφύγων που έλαβε χώρα κατά την προηγούμενη δεκαετία. Επιπροσθέτως, υπογραμμίσθηκε η διαφορά μεταξύ του καταγεγραμμένου στα δημοτολόγια και του καταμετρημένου την ημέρα της απογραφής πληθυσμού της Περιφέρειας (της τάξης του 9,8% το 1991), ενδεικτικό της μετοίκησης σημαντικού τμήματος του γηγενή πληθυσμού εντός ή ακόμα και εκτός Ελλάδας. Η πληθυσμιακή αύξηση μεταξύ 1991 και 2001 παρατηρείται και στους τρεις νομούς. Η αύξηση της πυκνότητας πληθυσμού, δηλαδή του αριθμού κατοίκων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο στον νομό Έβρου ή- 6

4 ΠINAKAΣ 1 ΠΛHΘYΣMOΣ KAI AΠAΣXOΛHΣH ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ ταν από 33,9 το 1991 σε 35,2 το 2001, στον νομό Ξάνθης από 51,0 το 1991 σε 56,8 το 2001, στον νομό Ροδόπης από 40,6 το 1991 σε 43,6 το Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, ο αστικός πληθυσμός ανέρχεται στο 59% του συνολικού πληθυσμού (2001), ο αγροτικός πληθυσμός παρουσίασε μείωση και ανέρχεται σε 41% επί του συνολικού.τα στοιχεία των απογραφών 1991 και 2001, ιδιαίτερα ως προς τον αστικό πληθυσμό, δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα διότι ο ημιαστικός πληθυσμός στα πλαίσια της Απογραφής του 2001 δεν αποτελεί διακριτή κατηγορία, τουναντίον συμπεριλαμβάνεται στη διευρυμένη εννοιολογικά κατηγορία του αστικού πληθυσμού. Η πληθυσμιακή μεταβολή μεταξύ απογραφών και η ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού βάσει της απογραφής του 2001, καθώς και κατανομή ανά τομέα, η οποία μας εισάγει στα παραγωγικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης περιγράφονται στο Διάγραμμα 1. 7

5 ΔIAΓPAMMA 1 METABOΛH ΠΛHΘYΣMOY, HΛIKIAKH ΣYNΘEΣH KAI TOMEAKH KATANOMH ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ Έτη 4.Το περιφερειακό Α.Ε.Π. Το κατά κεφαλή ΑΕΠ (σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης για να είναι συγκρίσιμα τα μεγέθη) της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, που είναι μια από τις 13 Περιφέρειες της χώρας, και μια από τις 254 Περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης των 25 Κ-Μ, είναι επί σειρά ετών σε χαμηλότερη θέση από τον αντίστοιχο μέσο όρο της χώρας και τον μέσο όρο των περιοχών της Ε.Ε,παρά την πρόοδο σε όρους πραγματικής σύγκλισης που παρατηρήθηκε τη δεκαετία Λόγω της διεύρυνσης της ΕΕ η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης δεν είναι πλέον μια από τις 10 Περιφέρειες της ΕΕ με το χαμηλότερο περιφερειακό ΑΕΠ κατά κεφαλή. Ούτε η Ελλάδα έχει πλέον 6 Περιφέρειές της στις φτωχότερες 10 της Ευρώ- 8

6 ΠINAKAΣ 2 OI 10 ΠΛOYΣIOTEPEΣ KAI OI 10 ΦTΩXOTEPEΣ ΠEPIΦEPEIEΣ THΣ EE-25 AEΠ ANA KEΦAΛH ΣE MONAΔEΣ AΓOPAΣTIKHΣ ΔYNAMHΣ, 2003 EUR25=100 πης.το προνόμιο αυτό, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2 πέρασε πλέον στην Πολωνία. Αυτό όμως είναι μόνον στατιστικό αποτέλεσμα. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι 10 φτωχότερες και οι 10 πλουσιότερες Περιφέρειες της ΕΕ. Οι σχετικές θέσεις της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης έναντι του συνόλου των Περιφερειών, της 1 ης πλουσιότερης και της τελευταίας 254 ης φτωχότερης περιγράφονται στον Πίνακα 3. Στον Πίνακα 3 παρουσιάζονται και ως συγκρίσιμες περιφέρειες η Σεντράλνυ στην Πολωνία (η πλουσιότερη στην Πολωνία) που με βάση την σύγκριση ΑΕΠ Ανά Κεφαλή σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης είναι στην ίδια θέση με την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, και για γεω-ιστορικούς λόγους η Κύπρος. Παρουσιάζονται επίσης οι συγκριτικές θέσεις της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης σε σχέση με τις λοιπές ελληνικές περιφέρειες, από όπου προκύπτει ότι η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης είναι το 2003 με βάση την σύγκριση ΑΕΠ Ανά Κεφαλή σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης η τελευταία περιφέρεια της Ελλάδας. Σε απόλυτα μεγέθη και με βάση τους διαθέσιμους προσωρινούς εθνικούς-περιφερειακούς λογαριασμούς της Ε.Σ.Υ.Ε. για το 2004 εκτιμάται ότι η Περιφέρεια παρήγαγε ετησίως το 4,1% του συνολικού Ακαθάριστου Εγχωρίου Προϊόντος της Χώρας.Τα μερίδια των λοιπών Περιφερειών της χώρας περιγράφονται στο Διάγραμμα 2. Η συγκριτική θέση της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης μεταξύ των 13 Περιφερειών της χώρας φαίνεται το Διάγραμμα 3. Αναλυτικότερα στοιχεία ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά Νομό παρουσιάζονται στο Πίνακα 4. Στον νομό Έβρου παράγεται το 1,14% του ΑΕΠ της χώρας, στον νομό Ξάνθης το 0,72% και στον νομό Ροδόπης το 0,71%.Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στον Έβρο βρίσκεται στο 84,3% του εθνικού μέσου όρου, στην Ξάνθη στο 76,5% και στην Ροδόπη στο 71%. Η τομεακή σύνθεση του 4,1% του ελληνικού ΑΕΠ που παράγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης προκύπτει από την συμβολή του με ποσοστό 9,6% στον πρωτογενή τομέα, με ποσοστό 5% στον δευτερογενή τομέα και με ποσοστό 3,4% στον τριτογενή τομέα. Αξιοσημείωτες είναι σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 5 οι μικρές μειώσεις στον πρωτογενή και στον δευτερογενή τομέα, που ακολουθούν την γενική τάση, και η στασιμότητα στον τριτογενή τομέα. Τα στοιχεία του ΑΕΠ στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη δείχνουν ότι μεγεθύνεται με λιγότερο ταχύς ρυθμούς από τον μέσο όρο του Εθνικού ΑΕΠ, με αποτέλεσμα να χάνει μερίδιο στο Εθνικό ΑΕΠ από 4,33% το 2001, σε 4,29% το 2002, σε 4,24% το 2003 και σε 4,11% το

7 ΠINAKAΣ 3 ΔIAXPONIKH ΣYΓKPIΣH AEΠ ANA KEΦAΛH ΣE MONAΔEΣ AΓOPAΣTIKHΣ ΔYNAMHΣ EUR15=100, 2003 EUR25=100 Κατ επέκταση και σε συνδυασμό με τις δημογραφικές εξελίξεις, δεν προκύπτει κάποια ουσιαστική βελτίωση της συγκριτικής θέσης του κατά κεφαλήν επιπέδου ευημερίας της Περιφέρειας ως προς τον εθνικό μέσο όρο. Επιπλέον, το ποσοστό συμμετοχής του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα στο Περιφερειακό ΑΕΠ, εμφανίζεται μειούμενο ενώ αντίθετα η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα δεν έχει αυξηθεί τόσο σημαντικά ώστε έστω στα πλαίσια τριτογενοποίησης της περιφερειακής οικονομίας, να υπάρχει συνολική τάση σύγκλισης. Από τον συνδυασμό των στοιχείων που παρατίθενται στους Πίνακες 1 έως 6 προκύπτει το οικονομικό πρόσωπο των Νομών Έβρου, Ξάνθης και Ροδόπης. 10

8 ΔIAΓPAMMA 2 H ΣYMMETOXH TΩN ΠEPIΦEPEIΩN ΣTO ΣXHMATIΣMO TOY AEΠ Πηγή: EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών. ΔIAΓPAMMA 3 KATA KEΦAΛH AKAΘAPIΣTO EΓXΩPIO ΠPOΪON 2004 Πηγή: EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών. Ο Νομός Έβρου που συγκεντρώνει περί το 1,4% του πληθυσμού της χώρας, παράγει το 1,14% του ΑΕΠ της χώρας με μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ στο 84,31% του εθνικού μέσου ΑΕΠ.Το ΑΕΠ του νομού προέρχεται σε ποσοστό 21,4 % από τον πρωτογενή τομέα, το 21% από τον δευτερογενή και το 57,6% από τον τριτογενή. Ο Νομός Ξάνθης που συγκεντρώνει περί το 0,9% του πληθυσμού της χώρας, παράγει το 0,72% του ΑΕΠ της χώρας, με μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ στο 70,99%.Το ΑΕΠ του νομού προέρχεται σε ποσοστό 8,6% από τον πρωτογενή τομέα, το 46,3% από τον δευτερογενή και το 45,0% από τον τριτογενή. Ο Νομός Ροδόπης που συγκεντρώνει περί το 1% του πληθυσμού της χώρας, παράγει το 0,71% του ΑΕΠ της χώρας, με μέσο κατά κεφαλή ΑΕΠ στο 76,46% του κατά κεφαλή 11

9 ΠINAKAΣ 4 ΠAPAΓΩΓH KAI EIΣOΔHMA ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ * Προσωρινά στοιχεία έτους (EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών). ** Προσωρινά στοιχεία έτους (EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών). ΠINAKAΣ 5 AKAΘAPIΣTH ΠPOΣTIΘEMENH AΞIA KATA TOMEA ΠAPAΓΩΓHΣ ΣYMMETOXH ΠEPIΦEPEIΩN KATA TOMEA Πηγή: EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών. 12

10 ΠINAKAΣ 6 TOMEAKH ΣYNΘEΣH % AEΠ ΠEPIΦEPEIAΣ KAI NOMΩN, 2003* * Προσωρινά στοιχεία έτους (EΣYE, Δ/νση Eθνικών Λογαριασμών). εθνικού μέσου ΑΕΠ.Το ΑΕΠ του νομού προέρχεται σε ποσοστό 19,4% από τον πρωτογενή τομέα, το 31,5% από τον δευτερογενή και το 49,1% από τον τριτογενή. Η τομεακή σύνθεση του ΑΕΠ επηρεάζει τον δείκτη της παραγωγικότητας, ο οποίος σηματοδοτεί τη δυνητική ανταγωνιστικότητα της οικονομικής βάσης. Το ερώτημα είναι αν η Περιφέρεια, μέσα από την επιτελούμενη αναδιάρθρωση θα σημειώσει πρόοδο μέσω βελτιώσεων στην επίδοση της τοπικής οικονομίας. 5. Πληθυσμός και χαρακτηριστικά του εργατικού δυναμικού Η απασχόληση, η ανεργία και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους διαμορφώνουν την α- τομική οικονομική και την κοινωνική ευημερία. Για τη κατανόηση των εξελίξεων στην α- γορά εργασίας απαιτείται συστηματική ανάλυση δεδομένων λόγω και των διαφοροποιήσεων που παρατηρούνται ως προς εθνικά μεγέθη στις περιφέρειες και τους νομούς.και μελέτη των προσδιοριστικών παραγόντων αλλά και των επιπτώσεών τους από άλλα οικονομικά μεγέθη, και σε άλλα μεγέθη, γιατί η ζήτηση για εργασία είναι παράγωγος ζήτηση. Στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης ο Δείκτης Αναλογίας των Φύλων στο συνολικό πληθυσμό είναι το 2004 (βλ. ΠΑΕΠ 2005, σελ. 18, πιν. 3) 93,5% και α- νά ηλικία κυμαίνεται από το ελάχιστο 79,9% για τους άνω των 65ετων στο μέγιστο 109,1% για τους ετών. ΠINAKAΣ 7 HΛIKIAKH ΔIAPΘPΩΣH OIKONOMIKA ENEPΓOY ΠΛHΘYΣMOY ΠEPIΦEPEIAΣ, 2004 Πηγή: ΠAEΠ, 2005, Eπετηρίδα Aγοράς Eργασίας Περιφέρειες και Nομοί, Nοέμβριος 2005, σελ

11 ΠINAKAΣ 8 ΠOΣOΣTO ΣYMMETOXHΣ HΛIKIΩN ETΩN ΣTO EPΓATIKO ΔYNAMIKO ANA ΠEPIΦEPEIA, 2004 Πηγή: ΠAEΠ, 2005, Eπετηρίδα Aγοράς Eργασίας Περιφέρειες και Nομοί, Nοέμβριος 2005, σελ. 25. Ο Δείκτης Γήρανσης, που εκφράζει την αντιστοιχία των ηλικιωμένων (65 ετών και ά- νω) σε μια περιοχή στη δεδομένη χρονική περίοδο σε 100 παιδιά (ηλικία 0-14 ετών), το 2004 στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης για τους άνδρες είναι 112,4% και για τις γυναίκες 149,7%, και στις δυο περιπτώσεις ανώτερος του μέσου όρου της χώρας (άνδρες 107,9%, γυναίκες 141,5%) αλλά όχι μακράν αυτού, όπως οι δυσμενέστερες περιπτώσεις της Ηπείρου και της Πελοποννήσου. Σημειωτέον ότι στην Ελλάδα ο δείκτης γήρανσης, παρουσιάζει ραγδαία αύξηση καθώς το 1991 ήταν 71,1%, το 2001 έφθασε στο 112,4% και το 2004 στο 124,2%. ΠINAKAΣ 9 EΠIΠEΔO EKΠAIΔEYΣHΣ ΠΛHΘYΣMOY ANA ΦYΛO, 2004 Πηγή: ΠAEΠ, 2005, Eπετηρίδα Aγοράς Eργασίας Περιφέρειες και Nομοί, Nοέμβριος 2005, σελ

12 Ο Δείκτης Εξάρτησης Ηλικιωμένων, που χρησιμοποιείται για την ποσοτική έκφραση της αντιστοιχίας των θεωρούμενων ως εξαρτημένων μελών του πληθυσμού μεγάλης ηλικίας (65 και άνω) ως προς τον αριθμό των ατόμων που βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία (15-64), στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης το 2004 βρίσκεται άνω του εθνικού μέσου όρου, για τους άνδρες στο 28,1% έναντι εθνικού 24,3%, και για τις γυναίκες στο 34,5% έναντι εθνικού 29,8%. Αυτό σημαίνει δημογραφικά περισσότερο γηρασμένη Περιφέρεια. Η ηλικιακή διάρθρωση του πληθυσμού και η κατανομή του μεταξύ οικονομικά ε- νεργού και μη ενεργού συνοψίζεται στον Πίνακα 7. Το 53,5% του πληθυσμού είναι οικονομικά ενεργό, δηλαδή σε ποσοστό ίσο του εθνικού μέσου όρου που είναι 53,2%. Ο Πίνακας 8 δείχνει ότι το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των ηλικιών ετών, στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης βρίσκεται το 2004 στο 68,6% δηλαδή άνω του εθνικού μέσου όρου, κυρίως λόγω του υψηλού ποσοστού συμμετοχής των γυναικών. Και εμφανίζει το σχετικά μικρότερο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, το οποίο ωστόσο για μια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας είναι αρκετά υψηλό στο 20,1%. Ο Πίνακας 9 δείχνει τα εκπαιδευτικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού ανά φύλο, και υποδεικνύει την μικρή υστέρηση της περιφέρειας έναντι του εθνικού μέσου όρου ως προς το διαθέσιμο ανθρώπινο κεφάλαιο, καθώς σε εθνικό επίπεδο ο πληθυσμός με το μέσο επίπεδο εκπαίδευσης ανέρχεται στο 27,5% έναντι 24,2% στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης, και με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης σε ποσοστό 21,5% έναντι 15% στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Επίσης είναι αξιοσημείωτο το σχετικά υψηλότερο ποσοστό των γυναικών με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης έναντι των ανδρών. Το εργατικό δυναμικό με εκπαίδευση μέχρι και το Δημοτικό υπερτερούσε έναντι των υπολοίπων κατηγοριών καλύπτοντας το 51,7% του συνόλου και είναι σημαντικά ανώτερο του 37,9% που είναι το αντίστοιχο ποσοστό της χώρας. Το εργατικό δυναμικό Γυμνασιακής εκπαίδευσης αποτελούσε το 9,1%, ενώ το εργατικό δυναμικό Λυκειακής εκπαίδευσης κάλυπτε το 24,2% του συνόλου. Μικρό μέρος του συνολικού εργατικού δυναμικού κάλυπτε το εργατικό δυναμικό Ανωτέρας και Ανωτάτης εκπαίδευσης, το οποίο αντιστοιχούσε στο 15% και μόνο το 0,3% του εργατικού δυναμικού είχε Διδακτορικό ή Μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Τα αντίστοιχα ποσοστά για το σύνολο της χώρας ήταν 21,5% και 0,8%. ΠINAKAΣ 10 TAΣEIΣ AΠAΣXOΛHΣHΣ KAI ANEPΓIAΣ ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ, * Στοιχεία A τριμήνου Πηγή: E.Σ.Y.E. - Έρευνα Eργατικού Δυναμικού 15

13 6. Η απασχόληση και η ανεργία Το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των ηλικιών ετών, στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης βρίσκεται το 2004 στο 68,6% δηλαδή άνω του εθνικού μέσου όρου που είναι 66,5% κυρίως λόγω του υψηλού ποσοστού συμμετοχής των γυναικών που στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης είναι 58,6% έ- ναντι του εθνικού μέσου όρου που είναι 54,1%. Και εμφανίζει το σχετικά μικρότερο χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, το οποίο ωστόσο για μια ευρωπαϊκή αγορά εργασίας είναι αρκετά υψηλό στο 20,1%. ΠINAKAΣ 11 AΠAΣXOΛHΣH KAI ANEPΓIA ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ, Mέσοι Όροι Έτους 1998, Tριμηνιαία Έρευνα Eργατικού Δυναμικού, EΣYE. 2. Mέσοι Όροι Έτους 2002, Tριμηνιαία Έρευνα Eργατικού Δυναμικού, EΣYE. 3. Ποσοστό απασχολούμενων (15-64 ετών) επί οικονομικά ενεργού πληθυσμού. 4. Περιλαμβάνονται Γεωργία, Kτηνοτροφία, Θήρα, Δασοκομία και Aλιεία. 5. Περιλαμβάνονται Oρυχεία, Mεταλλεία, Λατομεία, Aλυκές, Bιομηχανία-Bιοτεχνία, Hλεκτρισμός- Ύδρευση, Kατασκευές. 6. Έτος αναφοράς: 2001, πηγή: EUROSTAT. 7. Έτος αναφοράς: 2002, πηγή: EΣYE. Πηγή: ΠEΠ , Σελ

14 Η διαχρονική εξέλιξη του ενεργού πληθυσμού και της απασχόλησης τα τελευταία χρόνια ( ) παρουσιάζεται φθίνουσα, ενώ το μέσο ποσοστό της ανεργίας για την περίοδο αυτή ενώ αρχικά κυμαίνεται σε επίπεδα χαμηλότερα του αντίστοιχου εθνικού ποσοστού, μετά το 2004 κυμαίνεται σε επίπεδα υψηλότερα του αντίστοιχου εθνικού ποσοστού, όπως συνέβαινε και στα μέσα της δεκαετίας του Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ανεργίας στην Ανατολική Μακεδονία Θράκη διαφέρουν από τα εθνικά. Έτσι το μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας στην Ανατολική Μακεδονία Θράκη το 2004 ήταν 60,1%, δηλαδή ανώτερο του εθνικού μέσου όρου. Σύμφωνα με την συγκριτική ανάλυση της ΠΑΕΠ (2005:161) η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι η έκτη περιφέρεια σε μέγεθος πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας και τέταρτη σε αριθμό ανέργων ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία του 2003 κατατασσόταν πέμπτη ως προς τον αριθμό των ανέργων. Σύμφωνα με το ποσοστό ανεργίας των ανδρών (7,3%) κατατάσσεται πέμπτη (δέκατη με τα στοιχεία του 20031) ενώ σύμφωνα με το ποσοστό ανεργίας των γυναικών (21,5%) δεύτερη (έβδομη με τα στοιχεία του 2003). Το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας στο σύνολο των ανέργων της περιφέρειας (60,1%) την κατατάσσει στην έβδομη θέση. Στην περιφέρεια αυτή το ποσοστό α- νεργίας των ανδρών και των γυναικών είναι υψηλότερα των μέσων ποσοστών ανεργίας ανδρών και γυναικών.το ίδιο παρατηρείται και για τα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας ανδρών και γυναικών όπως επίσης και για τα ποσοστά ανεργίας των ατόμων ετών αλλά και των ατόμων ετών. Συνεπώς σε σχέση με το σύνολο της χώρας η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης πλήττεται εντονότερα από την ανεργία και μάλιστα η θέση της σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο έχει χειροτερεύσει. Η, παρά τις ασκούμενες πολιτικές μέσω π.χ. των ΠΕΠ, επιδείνωση στην αγορά εργασίας δεν είναι κάτι απρόοπτο που δεν έχει παρατηρηθεί στο πρόσφατο παρελθόν. Σύμφωνα με το σε εξέλιξη ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης,όπως δείχνει και ο Πίνακας 11, παρόμοιο φαινόμενο έχει ήδη παρατηρηθεί την περίοδο Με βάση τα ανωτέρω στοιχεία κατά την πενταετία , προκύπτει μια εικόνα γενικής επιδείνωσης των μεγεθών της αγοράς εργασίας της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης. Διαπιστώνεται, πρώτα απ όλα, μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, ε- ξέλιξη μη-συμβατή με την πληθυσμιακή αύξηση όπως καταγράφεται στην Απογραφή του Ανάλογης κλίμακας μείωση καταγράφεται και στο εργατικό δυναμικό της Περιφέρειας η οποία οδηγεί σε ελαφρά μείωση του ποσοστού συμμετοχής ή βαθμού απασχόλησης. Η εξέλιξη του ποσοστού ανεργίας είναι αυξητική και αποδίδεται, τουλάχιστον μερικώς, στην μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό και στην διαδικασία αναζήτησης εργασίας. Από την τομεακή διάρθρωση της απασχόλησης και του παραγόμενου ΑΕΠ στην Ανατολική Μακεδονία Θράκη στον Πίνακα 12, προσδιορίζεται η συνολική παραγωγικότητα και η παραγωγικότητα της εργασίας και προκύπτει η περιφερειακή οικονομική εξειδίκευση και η αναπτυξιακή εξέλιξη της Περιφέρειας. Την περίοδο η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα παρουσίασε μεγάλη μείωση όπως και το ΑΕΠ, ενώ στον δευτερογενή τομέα δεν μειώθηκε το ποσοστό απασχόλησης (ενδεχομένως λόγω του ότι ο τομέας αυτός ενισχύθηκε χρηματοδοτικά ιδιαίτερα την περίοδο αυτή). Ο τριτογενής τομέας της οικονομίας της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης έχει διευρύνει το μερίδιό του κατά την εν λόγω περίοδο, δημιουργώντας απασχόληση και απορροφώντας μέρος της αναδιάρθρωσης απελευθέρωσης δυναμικού από τον αγροτικό τομέα (συν ενδεχομένως μέρος της προσφοράς εργασίας από τους οικονομικούς μετανάστες, θέμα που δεν έχει αναλυθεί επαρκώς). 17

15 ΠINAKAΣ 12 TOMEAKH ΔIAPΘPΩΣH ΣTHN ΠEPIΦEPEIA AN. MAKEΔONIAΣ - ΘPAKHΣ Πηγή: E.Σ.Y.E. * Στοιχεία ΠEΠ , σελ. 7. ** Για απασχόληση B τρίμηνο Για την αξιολόγηση και την κατανόηση των τάσεων αξιοσημείωτη είναι η προβληματικότητα των στοιχείων του ΠΕΠ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης όπως φαίνεται από τα στοιχεία του μέσου όρου , που έχουν αντληθεί από το κείμενο του ΠΕΠ , (σελ. 7) έναντι των τάσεων του Πίνακα 12, καθώς και των στοιχείων του Πίνακα 11, που επίσης προέρχεται από το κείμενο του ίδιου ΠΕΠ. Πέρα από τα ελλείμματα στοιχείων και έγκυρης ανάλυσης έχει σημασία να σημειωθεί ότι η απόκλιση στην τομεακή σύνθεση της περιφερειακής με την εθνική απασχόληση, αλλά και την παραγωγή του ΑΕΠ δεν αποτελεί εξ ορισμού μειονέκτημα. Σύμφωνα με το κείμενο του ΠΕΠ η Ανατολική Μακεδονία & Θράκη δεν αποτελεί οικονομικό υπό-σύνολο αντιπροσωπευτικό της επίδοσης και της τομεακής διάρθρωσης του ακαθάριστου προϊόντος του συνόλου της χώρας και αντιθέτως, η Περιφέρεια ΑΜΘ παρουσιάζει ε- ντελώς διαφορετικό τομεακό πρότυπο. Αυτό το εντελώς διαφορετικό τομεακό πρότυπο αντί για μειονέκτημα αποτελεί σημείο αξιοποίησης ως εν δυνάμει πλεονεκτήματος, με την έννοια της αξιοποίησης του αποθέματος παραγωγικών συντελεστών του πρωτογενή και του δευτερογενή τομέα σε δραστηριότητες υψηλότερης παραγωγικότητας, ώστε να συμβάλει σε ρυθμούς ανάπτυξης σε περισσότερο παραγωγικούς και ανταγωνιστικούς κλάδους. 7. Οι τομείς παραγωγής και η απασχόληση H ανάλυση της αγοράς εργασίας δεν μπορεί να μην λαμβάνει υπόψη την βαρύτητα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας για την οικονομία της περιφέρειας Aνατολικής Mακεδονίας και Θράκης και σε σχέση με τη χώρα γενικότερα, όπως αυτά περιγράφονται στον πίνακα 13. η αντιμετώπιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ως υπολείμματος μπορεί να ερμηνεύσει ανεπάρκειες και αστοχίες των ισχνών πολιτικών απασχόλησης. 18

16 ΠINAKAΣ 13 ΓEΩPΓIKEΣ EKMETAΛΛEYΣEIΣ,AΓPOTEMAXIA, Πηγή: E.Σ.Y.E. (Προσωρινά στοιχεία της Έρευνας Διάρθρωσης Γεωργικών και Kτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, 2003). Ωστόσο σημειώνεται η μικρή διάρθρωση των εκμεταλλεύσεων σχετικά με το μέσο ό- ρο της χώρας, που σε συνδυασμό με το συγκριτικά χαμηλό βαθμό μηχανοποίησης, και ενδεχομένως τον χαμηλό βαθμό οργάνωσης σε επιχειρηματικά πλαίσια των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.αλλά και η αργή τάση αλλαγών στην οργάνωση της εργασίας που φαίνεται και στον Πίνακα 14. Η μεταποίηση στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. συγκεντρώνει την περίοδο το 4,8% της απασχόλησης στην μεταποίηση της χώρας, έναντι του 6,5% της απασχόλησης το Όπως δείχνει και ο Πίνακας 15 το κύριο μερίδιο για τον δευτερογενή τομέα προέρχεται από την έντονη κατασκευαστική και μεταποιητική δραστηριότητα (ειδικά στους τρεις νομούς της Θράκης, εξαιτίας της παροχής ισχυρών επενδυτικών κινήτρων μέσω των αναπτυξιακών νόμων της τελευταίας δεκαπενταετίας, καθώς και την αξιοποίηση σημαντικών ενεργειακών (υδροηλεκτρικά φράγματα, κοιτάσματα πετρελαίου, γεωθερμικά πεδία, κ.λ.π.) και μεταλλευτικών (αδρανή υλικά, μάρμαρα, μικτά θειούχα, κ.λ.π.) α- ποθεμάτων. Στα τελευταία όμως την περίοδο η απασχόληση φθίνει. 19

17 ΠINAKAΣ 14 APIΘMOΣ AΠAΣXOΛOYMENΩN ΣTIΣ ΓEΩPΓIKEΣ EKMETAΛΛEYΣEIΣ, Πηγή: E.Σ.Y.E. (Προσωρινά στοιχεία της Έρευνας Διάρθρωσης Γεωργικών και Kτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων, 2003). ΠINAKAΣ 15 AΠAΣXOΛHΣH ΣTO ΔEYTEPOΓENH TOMEA, Πηγή: E.Σ.Y.E., 2004 β τρίμηνο 20

18 ΠINAKAΣ 16 AΠAΣXOΛHΣH ΣTON TPITOΓENH TOMEA, Πηγή: E.Σ.Y.E. 21

19 Ο τριτογενής τομέας στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης διευρύνει το μερίδιό του κατά την τελευταία δεκαετία. Η εικόνα που προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα 16 είναι θετική ως προς τη συμμετοχή παραδοσιακών κλάδων των υπηρεσιών (π.χ. εμπόριο, ξενοδοχεία και εστιατόρια, δημόσια διοίκηση, υγεία-πρόνοια). Χαμηλότερη αύξηση παρουσιάζεται στους κλάδους μεταφορών, ενδιάμεσων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και εκπαίδευσης. 8. Δομή επιχειρήσεων και απασχόληση στους νομούς Έβρου, Ξάνθης, Pοδόπης Έρευνα πεδίου της ΠΑΕΠ που πραγματοποιήθηκε το 2003 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων όλης της χώρας, παρέχει εκτιμήσεις για τον αριθμό, την κλαδική κατανομή και την απασχόληση στους νομούς της Θράκης. Στον Πίνακα 17 παρουσιάζεται η κλαδική διάρθρωση των ιδιωτικών επιχειρήσεων στο νομό Έβρου, νομού Ξάνθης και του νομού Ροδόπης. Στον νομό Έβρου δραστηριοποιούνται ιδιωτικές επιχειρήσεις. Όπως στο σύνολο της χώρας έτσι και στο νομό Έβρου, ο κλάδος με το υψηλότερο ποσοστό ιδιωτικών επιχειρήσεων είναι ο κλάδος του χονδρικού και λιανικού εμπορίου που συγκεντρώνει το 35,96% των επιχειρήσεων του νομού. Συγκριτικά με το σύνολο της χώρας, οι κλάδοι που υπερεκπροσωπούνται στην κατανομή των επιχειρήσεων του νομού Έβρου είναι οι κλάδοι της γεωργίας-κτηνοτροφίας και ο κλάδος των μεταφορών-αποθήκευσης και επικοινωνιών. Στο νομό Ξάνθης δραστηριοποιούνται ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι περισσότερες επιχειρήσεις του νομού δραστηριοποιούνται στον κλάδο του εμπορίου, με ποσοστό 40,2%, έναντι ποσοστού για το σύνολο της χώρας (40,5%).Ακολουθεί ο κλάδος των ξενοδοχείων, εστιατορίων με ποσοστό 17%, υψηλότερο σε σχέση με το σύνολο της χώρας (13,6%). Με ποσοστό 9,1% εμφανίζεται ο κλάδος των κατασκευών, υψηλότερο σε σχέση με το σύνολο της χώρας (8,7%). Ο κλάδος της γεωργίας, κτηνοτροφίας αντιπροσωπεύει το 4,3% των επιχειρήσεων του νομού, σχεδόν τριπλάσιο ποσοστό σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας (1,5%). Η διαχείριση ακίνητης περιούσιας, με χαμηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (12,1%). Οι μεταποιητικές βιομηχανίες στο νομό Ξάνθης αποτελούν το 7,4% των επιχειρήσεων του νομού, χαμηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (8,7%). Στο νομό Ροδόπης δραστηριοποιούνται ιδιωτικές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων (84,1%) έχουν ετήσιο τζίρο λιγότερο από 0,15 εκατομμύρια ευρώ, εύρημα που χαρακτηρίζει και το σύνολο της χώρας. Οι περισσότερες επιχειρήσεις του νομού δραστηριοποιούνται στον κλάδο του εμπορίου με ποσοστό 37,6%, το οποίο υπολείπεται του αντιστοίχου ποσοστού για το σύνολο της χώρας (40,5%). Ακολουθεί ο κλάδος των ξενοδοχείων, εστιατορίων με ποσοστό 16,8%, υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (13,6%), και ο κλάδος των κατασκευών με ποσοστό 12,8%, υψηλότερο σε σχέση με το σύνολο της χώρας (8,7%). Με μικρότερα ποσοστά εμφανίζονται οι κλάδοι της παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας με ποσοστό 8,4%, υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (5,2%), της διαχείρισης ακίνητης περιουσίας με ποσοστό 8,4%, χαμηλό ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (12,1%) καθώς και ο κλάδος των μεταποιητικών βιομηχανιών με ποσοστό 6,3%, το οποίο υπολείπεται του αντιστοίχου ποσοστού για το σύ- 22

20 ΠINAKAΣ 17 IΔIΩTIKEΣ EΠIXEIPHΣEIΣ ΣTOYΣ NOMOYΣ EBPOY, ΞANΘHΣ, POΔOΠHΣ, 2003 Πηγή: Έρευνα πεδίου ΠAEΠ νολο της χώρας (12,1%).Τέλος, παρουσιάζονται ο κλάδος των μεταφορών με ποσοστό 5,3%,υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (4,8%) και ο κλάδος της γεωργίας, κτηνοτροφίας με ποσοστό 4,2%, υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με το σύνολο της χώρας (1,5%). Στις ιδιωτικές επιχειρήσεις του νομού Έβρου απασχολούνται άτομα, εκ των οποίων 66,7% είναι άνδρες και 33,3% γυναίκες. Στο νομό Ξάνθης στο σύνολο των ιδιωτικών επιχειρήσεων απασχολούνται εργαζόμενοι εκ των οποίων 69,4% άνδρες και 30,6% γυναίκες. Στο νομό Ροδόπης στο σύνολο των ιδιωτικών επιχειρήσεων απασχολούνται εργαζόμενοι εκ των οποίων 69,7% είναι άνδρες και 30,3% γυναίκες. Στον Πίνακα 18 απεικονίζεται η διάρθρωση της απασχόλησης στους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας. 23