ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ο Παραδοτέο - Δράσεις υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης της παρόχθιας ζώνης ποταμού Γερμασόγειας

Transcript

1 ΤΜΗΜΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ ΥΔΑΤΩΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2016 Παροχή υπηρεσιών για το σχεδιασμό και την επίβλεψη της υλοποίησης των έργων υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου και Κούρη και ετοιμασία σχετικών Παραδοτέων - YY04/ ο Παραδοτέο - Δράσεις υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης της παρόχθιας ζώνης ποταμού Γερμασόγειας Λεωφόρος Σταυρού 3, Γραφείο 202, Στρόβολος 2035, Λευκωσία, ΚΥΠΡΟΣ Τηλ.: (+) Fax: (+) info@iaco.com.cy

2

3 Βιβλιογραφική Αναφορά: IACO LTD (2015). Δράσεις υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης της παρόχθιας ζώνης ποταμού Γερμασόγειας. ΕΡΓΟ: Παροχή Υπηρεσιών για τον σχεδιασμό και την επίβλεψη της υλοποίησης των έργων υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου και Κούρη και ετοιμασία σχετικών Παραδοτέων - YY04/2015, Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων, Λευκωσία, Κύπρος. *Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου της παρούσας έκθεσης, με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της Ι.Α.CO Environmental & Water Consultants Ltd και σύμφωνα με τον περί Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας Νόμου, Ν. 59/76 και των Κανόνων του Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Κύπρο. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD i

4

5 και Κούρη και ετοιμασία σχετικών Παραδοτέων ΥΥ04/2015 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 Στοιχεία σύμβασης... 2 Αντικείμενο της σύμβασης... 3 Περιοχή μελέτης ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ... 6 Προκαταρκτική μελέτη επιπτώσεων στο περιβάλλον (ΠΕΕΠ)... 6 Λεπτομερής Σχεδιασμός των έργων... 6 Ενημέρωση Εμπλεκόμενων Φορέων Οριοθέτηση δημόσιας κοίτης ποταμού Προκήρυξη διαγωνισμού και Ανάθεση εργασιών σε εργολάβο ΕΡΓΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Γενικά στοιχεία για την υλοποίηση των έργων Αφαίρεση μη αυτοφυών ειδών χλωρίδας (Μέτρο 87) Προσέγγιση δράσης Ανάλυση εργασιών απομάκρυνσης μη αυτοφυών ειδών Διαπλάτυνση και Διαμόρφωση όχθης (Μέτρο 86) Προσέγγιση δράσης Ανάλυση εργασιών διαπλάτυνσης και διαμόρφωσης της όχθης Αποκατάσταση συνέχειας ποταμού (Μέτρο 86) Προσέγγιση δράσης Ανάλυση εργασιών αποκατάστασης της συνέχειας του ποταμού Κατασκευή ιχθυοπεράσματος Επιλεγμένες φυτεύσεις ιθαγενών δέντρων και θάμνων (Μέτρο 87) ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΤΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ Συμπεράσματα και εισηγήσεις σε σχέση με την υλοποίηση του έργου Γενικευμένα συμπεράσματα σχετικά με την πραγματοποίηση των δράσεων αποκατάστασης 35 6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ - ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ «ΠΡΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ» I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD ii

6 και Κούρη και ετοιμασία σχετικών Παραδοτέων ΥΥ04/2015 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Ο Ανάδοχος του παρόντος έργου αποτελείται από την παρακάτω ομάδα ερευνητών: Ιάκωβος Τζιωρτζιής, Βιολόγος- Περιβαλλοντολόγος (Υπεύθυνος Έργου) Δρ. Σταμάτης Ζόγκαρης, Γεωγράφος-Βιολόγος (Βασικός Εμπειρογνώμονας) Άγις Ιακωβίδης, Πολιτικός Μηχανικός-Μηχανικός Περιβάλλοντος (Λοιποί Εμπειρογνώμονες) Φοίβη Βαγιανού, Βιολόγος-Ωκεανογράφος (Λοιποί Εμπειρογνώμονες) Μάριος Μουσκουντής, Γεωλόγος-Υδρογεωλόγος (Λοιποί Εμπειρογνώμονες) Ιάκωβος Ιακωβίδης, Υδρολόγος-Διαχείριση Υδατίνων Πόρων (Λοιποί Εμπειρογνώμονες) Γιώργος Παναγή, Πολιτικός Μηχανικός (Λοιποί Εμπειρογνώμονες) I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD 1

7 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στοιχεία σύμβασης Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος αποτελεί την Αρμόδια Αρχή για την εφαρμογή των προνοιών της Οδηγίας Πλαίσιο περί Υδάτων (ΟΠΥ). Ένα από τα σημαντικότερα στάδια της εφαρμογής της Οδηγίας στην Κύπρο, είναι η υλοποίηση του Προγράμματος Μέτρων, μέρος του οποίου αποτελούν τα μέτρα αποκατάστασης υδρομορφολογικών και παρόχθιων χαρακτηριστικών στους ποταμούς. Τα έργα αποκατάστασης αποτελούν, σύμφωνα με την Οδηγία, μέτρα τα οποία τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν να θεσπίσουν σε κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού, ως τμήμα του Προγράμματος Μέτρων που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο Σύμφωνα με τις πρόνοιες του Άρθρου 11 της ΟΠΥ, και στα πλαίσια του 1 ου Σχεδίου Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού, έχει θεσπιστεί το 2011 για την Κύπρο Αναλυτικό Πρόγραμμα Μέτρων (Σύμβαση TAY 97/2007 Παράρτημα ΙΙ) το οποίο αποτελείται από 153 μέτρα. Στόχος του προγράμματος αυτού είναι η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας και την επίτευξη τουλάχιστον Καλής κατάστασης όλων των Υδατικών Συστημάτων (ΥΣ). Τα ΥΣ τα οποία είναι σε κατάσταση κατώτερη της Καλής και πρέπει να βελτιωθούν, έχουν καθοριστεί το 2009 με την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των προγραμμάτων παρακολούθησης για τα επιφανειακά ύδατα στο πλαίσιο του Άρθρου 8 της ΟΠΥ. Τα Μέτρα 86 και 87 του Αναλυτικού Προγράμματος Μέτρων, αφορούν αποκλειστικά ΥΣ στα οποία θα πρέπει να καθοριστούν και να εφαρμοστούν δράσεις υδρομορφολογικής αποκατάστασης ή άλλες δράσεις αποκατάστασης παρόχθιων ζωνών. Τα μέτρα αυτά έχουν καθοριστεί ως Βασικά Μέτρα του Αναλυτικού Προγράμματος Μέτρων και αναφέρονται στις ακόλουθες παρεμβάσεις, προκειμένου να επιτευχθεί οικοσυστημική αποκατάσταση: Μέτρο 86 - Δράσεις υδρομορφολογικής αποκατάστασης: Α. Διεύρυνση της παρόχθιας ζώνης εκεί που έχει επιχωματωθεί ή τεχνητώς είναι πιο απότομη ή στενή. Β. Απομάκρυνση εγκαταστάσεων που συνδέονται με χρήσεις που δεν επιτρέπονται στις όχθες. Γ. Εξάλειψη ασυνεχειών που μπορεί να εμποδίζουν την ανάπτυξη της παραρεμάτιας βλάστησης και τη σύνδεση της όχθης με τον πυθμένα. Μέτρο 87 - Άλλες δράσεις αποκατάστασης παρόχθιων ζωνών Α. Επιλεγμένες φυτεύσεις ιθαγενών δέντρων και θάμνων. Β. Δημιουργία υποδομών για τη βελτίωση της φυτικής κάλυψης. Γ. Δράσεις για την αντικατάσταση των μη αυτοφυών ειδών χλωρίδας. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -2-

8 Αντικείμενο της σύμβασης Το αντικείμενο της σύμβασης με αριθμό ΥΥ04/2015 (καλούμενης στη συνέχεια ως Σύμβαση), είναι η «Παροχή Υπηρεσιών για το σχεδιασμό και την επίβλεψη της υλοποίησης των έργων υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου και Κούρη και ετοιμασία σχετικών Παραδοτέων. Η εν λόγω Σύμβαση υπογράφτηκε στις 26 Οκτωβρίου 2015 και έχει διάρκεια 29 μήνες. Τα έργα υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης της παρόχθιας ζώνης σε κάθε ΥΣ, έχουν καθοριστεί σε προηγούμενη σύμβαση (ΥΥ09/2012) και η υλοποίηση τους θα πραγματοποιηθεί με νέες συμβάσεις εργολάβων, η προκήρυξη και ολοκλήρωση των οποίων θα υλοποιηθεί εντός των χρονικών πλαισίων της παρούσας Σύμβασης. Σύμφωνα με τους όρους της Σύμβασης, με την ολοκλήρωση των δράσεων αποκατάστασης σε κάθε ποτάμιο ΥΣ, ο Ανάδοχος θα πρέπει να ετοιμάσει και να παραδώσει στην Αναθέτουσα Αρχή αντίστοιχο Παραδοτέο / Έκθεση όπου θα περιγράφονται οι δράσεις που έχουν υλοποιηθεί παραθέτοντας και τις σχετικές φωτογραφίες και, τέλος να καταγράψει τα συμπεράσματά του σε σχέση με τα έργα που έχουν υλοποιηθεί και τις τυχόν δυσκολίες που εντοπίστηκαν και να προβεί σε σχετικές εισηγήσεις. Η παρούσα έκθεση αποτελεί το Παραδοτέου 1 της εν λόγω Σύμβασης και όπως προβλέπεται από τους σχετικούς όρους, περιλαμβάνει: Περιγραφή των έργων αποκατάστασης που έχουν πραγματοποιηθεί στον ποταμό Γερμασόγειας (Άμαθο). Στην έκθεση γίνεται σαφής διαχωρισμός των δράσεων που έχουν πραγματοποιηθεί για την εφαρμογή του Μέτρου 86 (Δράσεις Υδρομορφολογικής Αποκατάστασης) και των δράσεων που έχουν πραγματοποιηθεί για την εφαρμογή του Μέτρου 87 (Άλλες Δράσεις Αποκατάστασης Παρόχθιων Ζωνών). Φωτογραφίες της αρχικής και τελικής κατάστασης του ΥΣ καθώς επίσης φωτογραφίες από τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου, έτσι ώστε να είναι εμφανές το αποτέλεσμα των δράσεων αποκατάστασης που έχουν πραγματοποιηθεί. Σημειώνεται όμως, ότι τα ουσιαστικά αποτελέσματα του έργου θα γίνουν αισθητά μακροπρόθεσμα, με την ανάπτυξη της παρόχθιας βλάστησης και την επίδραση της στις λειτουργίες και διεργασίες του οικοσυστήματος. Συμπεράσματα σε σχέση με την αποδοτικότητα των έργων που έχουν διεκπεραιωθεί και την εκτίμηση του βαθμού επίτευξης των αναμενόμενων αποτελεσμάτων, καταγραφή πιθανών δυσκολιών που αντιμετωπίστηκαν καθώς επίσης και δεδομένων που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για συνέχιση των δράσεων αποκατάστασης. Προτάσεις-εισηγήσεις για μελλοντική διαμόρφωση του κατάντη μέρους του ποταμού. Κατασκευαστικά σχέδια των ραμπών για το πέρασμα των χελιών I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -3-

9 Περιοχή μελέτης Η παρούσα μελέτη αφορά την υδρομορφολογική αποκατάσταση και την αποκατάσταση της παρόχθιας ζώνης στον ποταμό Γερμασόγειας (Άμαθος). Η περιοχή στην οποία υλοποιήθηκαν τα έργα αποκατάστασης περιλαμβάνει το κατάντη τμήμα του ποταμού που ξεκινά από τον πάγκο του φράγματος Γερμασόγειας, μέχρι και την εκβολή του ποταμού στη θάλασσα, συνολικού μήκους περίπου 5,5 km (βλ. Εικόνα 1-1). Το μεγαλύτερο μέρος του ποταμού διασχίζει μια περιαστική περιοχή, ενώ το κατάντη τμήμα του διασχίζει την αστική (τουριστική) περιοχή του Δήμου Γερμασόγειας. Το συγκεκριμένο τμήμα του ποταμού που αποτελεί και την περιοχή μελέτης, αφορά ένα Ιδιαιτέρως Τροποποιημένο Υδατικό Σύστημα (ΙΤΥΣ) αφού στο πέρασμα του χρόνου, οι συνεχείς και διαφόρων τύπων επεμβάσεις στη φυσική κοίτη του ποταμού, έχουν αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό τη φυσικότητα του, υποβαθμίζοντας τη φυσική βλάστηση της παρόχθιας ζώνης και αλλάζοντας τα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά του ποταμού. Ανάντη της περιοχής μελέτης έχει κατασκευαστεί το φράγμα Γερμασόγειας. Ο ποτάμιος αυτός ταμιευτήρας κατασκευάστηκε το 1968 με ύψος πάγκου 49 m και χωρητικότητα 13,5 Mm 3. Ως αποτέλεσμα της παρουσίας του ταμιευτήρα, η φυσική ροή του νερού και η τροφοδότηση των φυσικών χαρακτηριστικών των κατάντη τμημάτων του ποταμού, έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό. Συνεπεία της μείωσης της φυσικής ροής, παρατηρούνται πολλές παράνομες επεμβάσεις στην κοίτη του ποταμού, όπως επιχωματώσεις και περιορισμοί του πλάτους της κοίτης, δημιουργία παράνομων περασμάτων κάθετα στη ροή του ποταμού, συστηματική απόθεση μπάζων στις όχθες, καταπάτηση τμημάτων εντός της εγγεγραμμένης κοίτης, δημιουργία υποδομών εντός της δημόσιας κοίτης (δημόσια πάρκα, ποδοσφαιρικά γήπεδα, ανέγερση υποστατικών, χώρων στάθμευσης, κτλ.). Παράλληλα, η κοίτη του ποταμού διασταυρώνεται σε πολλά σημεία με υπόγειους αγωγούς νερού οι οποίοι εξυπηρετούν το Δήμο Γερμασόγειας αλλά και το γειτονικό Δήμο Λεμεσού. Στο τελευταίο τμήμα της περιοχής μελέτης μήκους περίπου 800 m, η κοίτη του ποταμού έχει εγκιβωτιστεί και διαμορφωθεί σε χώρο στάθμευσης με αποτέλεσμα το εκβολικό σύστημα να έχει απωλέσει πλήρως το χαρακτήρα και τα φυσικά χαρακτηριστικά του. Τέλος, τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της υψηλής απόδοσης του υδροφορέα εντός της περιοχής μελέτης, μεγάλες ποσότητες νερού από το φράγμα της Γερμασόγειας απελευθερώνονται μέσω αγωγών σε διάφορα σημεία της κοίτης, αντλούνται κατάντη μέσω γεωτρήσεων και προωθούνται στη συνέχεια για σκοπούς ύδρευσης. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -4-

10 Εικόνα 1-1: Χάρτης περιοχής μελέτης I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -5-

11 2 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Προκαταρκτική μελέτη επιπτώσεων στο περιβάλλον (ΠΕΕΠ) Στα πλαίσια της σύμβασης ΥΥ09/2012 με την οποία καθορίστηκε η περιοχή μελέτης ως μια από τις περιοχές στην οποία θα πραγματοποιηθούν έργα υδρομορφολογικής αποκατάστασης και αποκατάστασης της παρόχθιας ζώνης, υποβλήθηκε στο Τμήμα Περιβάλλοντος και παρουσιάστηκε στην αρμόδια επιτροπή από τον ανάδοχο της σύμβασης η προβλεπόμενη από το Νόμο Περί Εκτίμησης των Επιπτώσεων στο Περιβάλλον από Ορισμένα Έργα (Ν. 140(Ι)/2005), μελέτη Προκαταρκτικής Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΠΕΕΠ). Η υλοποίηση του έργου εγκρίθηκε από το Τμήμα Περιβάλλοντος το οποίο στην σχετική γνωμάτευση επέβαλε την εφαρμογή των πιο κάτω όρων κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου: - Δεν θα πραγματοποιηθεί καμιά επέμβαση εντός της κοίτης του ποταμού πέραν της προτεινόμενης απομάκρυνσης εισβλητικών ειδών και των φυτεύσεων ιθαγενών ειδών. - Η δενδροφύτευση να γίνει σε συνεργασία με το Τμήμα Δασών για τον καθορισμό των ειδών και της διάταξης τους. - Να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα ώστε να αποφευχθεί τυχόν απόρριψη αποβλήτων μηχανέλαιων και άλλων ρύπων στο έδαφος. - Τα απόβλητα και τα αδρανή που θα προκύψουν από τις εργασίες του προτεινόμενου έργου, να συλλεχθούν και να παραδοθούν σε αδειοδοτημένους φορείς συλλογής, μεταφοράς και επεξεργασίας, σύμφωνα με τους Περί Αποβλήτων Νόμους του 2011 και Ο μηχανικός εξοπλισμός που θα χρησιμοποιηθεί θα πρέπει να είναι σύμφωνος με τις πρόνοιες των Περί Βασικών Απαιτήσεων (Εκπομπή θορύβου στο περιβάλλον από εξοπλισμό προς χρήση σε εξωτερικούς χώρους) Κανονισμών του Λεπτομερής Σχεδιασμός των έργων Στα πλαίσια της σύμβασης ΥΥ04/2014, πραγματοποιήθηκαν στις 15 και 16 Νοεμβρίου 2014, επισκέψεις των ειδικών της ομάδας του ανάδοχου στην περιοχή μελέτης προκειμένου να γίνει λεπτομερής σχεδιασμός και οριοθέτηση των έργων (Εικόνα 2-1). Στα πλαίσια των επισκέψεων αυτών, αξιολογήθηκαν τα υδρομορφολογικά και βιοτικά χαρακτηριστικά σε ολόκληρο το μήκος του ποταμού και καθορίστηκαν τα πιο σημαντικά σημεία στα οποία πιθανή υλοποίηση έργων αποκατάστασης θα είχε αξιόλογα οφέλη για το ποτάμιο οικοσύστημα, βάσει των σημαντικότερων χαρακτηριστικών του ποταμού. Τα έργα που καθορίστηκαν στα πλαίσια αυτά, αποτέλεσαν τη βάση για την υλοποίηση και επίβλεψη των έργων, βάσει της παρούσας σύμβασης. Βάσει των αποτελεσμάτων της εργασίας αυτής, καθορίστηκαν τα εξής έργα: I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -6-

12 Περιοχή 1: Αμέσως κατάντη του φράγματος ( 8150m 2 ) 1. Διαπλάτυνση της κοίτης και διαμόρφωση της δεξιάς όχθης με μετακίνηση όγκων χώματος περίπου 200m 3 σε μήκος περίπου 25 m. 2. Απομάκρυνση όλων των καλαμιών Arundo donax με μηχανικά μέσα και με χειρωνακτικό τρόπο απομάκρυνση των κονδύλων ( 8154m 2 ). 3. Εκρίζωση με μηχανικά μέσα και απομάκρυνση όλων των ακακιών και των νεαρών ευκαλύπτων με διάμετρο κορμού μικρότερη των 10cm. 4. Φυτεύσεις υγρόφιλων ειδών σε σημεία με νερό και πιο ξηρικών ειδών σε απόσταση από την κοίτη σε μήκος 400m. Περιοχή 2: Μεγάλο δήμμα κατάντη φράγματος ( 3940m 2 ) 1. Εκσκαφή βάθους περίπου 2 m και μήκους περίπου 30 m ανάντη του «δήμματος» για τη δημιουργία λιμνίου/καταφυγίου ψαριών και χελιών. Το λιμνίο θα έχει κλίση και θα βαθαίνει προοδευτικά από τα ανάντη προς τα κατάντη, φτάνοντας σε μέγιστο βάθος 2m στο δήμμα. 2. Μικρή εκσκαφή αμέσως κατάντη του δήμματος μήκους 20m και βάθους 1m για τη δημιουργία λιμνίου/καταφυγίου ψαριών και χελιών. 3. Κατασκευή ράμπας/ιχθυοπεράσματος με «κολυμπητές» πέτρες και «brushes» για την σύνδεση του ανάντη και κατάντη τμήματος του «δήμματος» 4. Εκρίζωση με μηχανικά μέσα και απομάκρυνση όλων των ακακιών και των νεαρών ευκαλύπτων με διάμετρο κορμού μικρότερη των 10cm, σε μήκος 120m. 5. Φυτεύσεις υγρόφιλων ειδών σε σημεία με νερό και πιο ξηρικών ειδών σε κάποια απόσταση από την κοίτη σε μήκος 120 m. Περιοχή 3: Μικρό «δήμμα» στην περιοχή Ασημένου και κατάντη τμήμα ποταμού ( 16260m 2 ) 1. Εκσκαφή βάθους περίπου 2m και μήκους περίπου 50m ανάντη του «δήμματος» για τη δημιουργία λιμνίου/καταφυγίου ψαριών και χελιών. Το λιμνίο θα έχει κλίση και θα βαθαίνει προοδευτικά από τα ανάντη προς τα κατάντη, φτάνοντας σε μέγιστο βάθος 2 m στο «δήμμα». 2. Μικρή εκσκαφή αμέσως κατάντη του δήμματος μήκους 5m και βάθους 1m, για τη δημιουργία λιμνίου/καταφυγίου ψαριών και χελιών. 3. Κατασκευή ράμπας/ιχθυοπεράσματος με «κολυμπητές» πέτρες και «brushes» για την σύνδεση του ανάντη και κατάντη τμήματος του δήμματος 4. Διαχείριση καλαμιών Phragmites australis και Scirpus sp. σε έκταση 200m 2 στο σημείο ανάντη και κατάντη του δήμματος. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -7-

13 5. Φυτεύσεις υγρόφιλων ειδών σε σημεία με νερό και πιο ξηρικών ειδών σε κάποια απόσταση από την κοίτη σε μήκος 800 m. Περιοχή 4: Γέφυρα πλησίον κτηρίων ΣΥΛ ( 1360m 2 ) 1. Κατασκευή ράμπας/ιχθυοπεράσματος με «κολυμπητές» πέτρες για την σύνδεση του κατάντη τμήματος της γέφυρας με το ανάντη. 2. Φυτεύσεις ξηρικών ειδών στις όχθες και τα πρανή σε μήκος 215m. Περιοχή 5: Γέφυρα δημοτικού σταδίου ( 1360m 2 ) 1. Απομάκρυνση αραιών ακακιών σε μήκος 80m. 2. Επιλεκτικές φυτεύσεις ξηρικών ειδών στις όχθες και τα πρανή σε μήκος 80m. Περιοχή 6: Ευκαλυπτώνας ( 3320m 2 ) 1. Απομάκρυνση ακακιών και νεαρών ευκαλύπτων σε μήκος 200 m. 2. Επιλεκτικές φυτεύσεις σκιόφιλων ειδών εντός των συστάδων ευκαλύπτου, και επιλεκτικές φυτεύσεις σε ξέφωτα κυρίως ξηρικών ειδών (κοίτη, όχθες και πρανή) σε μήκος 200m. Σημείωση: Σε όλα τα σημεία όπου θα πραγματοποιηθούν φυτεύσεις γηγενών ειδών, να εξασφαλιστεί η επαρκής άρδευση τους με την εγκατάσταση συστήματος άρδευσης. Παράλληλα, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η συστηματικά συντήρηση των φυτειών δενδρυλλίων με την αποψίλωση της αυτοφυούς βλάστησης και κυρίως των καλαμώνων προκειμένου να αναπτυχθούν τα δενδρύλλια. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -8-

14 A B Γ Δ Ε ΣΤ Εικόνα 2-1: Φωτογραφίες από τις επισκέψεις πεδίου της ομάδας μελέτης για τον λεπτομερή καθορισμό και σχεδιασμό των έργων, στα πλαίσια της σύμβασης ΥΥ04/2014. Οι φωτογραφίες λήφθηκαν στην Περιοχή 6 (Α, Γ), την Περιοχή 3 (Β), καθώς και σε τμήματα του ποταμού μεταξύ των Περιοχών 2 και 3 (Δ), των Περιοχών 5 και 6 (Ε) και των Περιοχών 4 και 5 (ΣΤ). I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -9-

15 αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -10- Εικόνα 2-2: Σημεία υλοποίησης προτεινόμενων έργων στο ανάντη τμήμα της περιοχής μελέτης.

16 αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -11- Εικόνα 2-3: Σημεία υλοποίησης προτεινόμενων έργων στο μέσο τμήμα της περιοχής μελέτης.

17 αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -12- Εικόνα 2-4: Σημεία υλοποίησης προτεινόμενων έργων στο κατάντη τμήμα της περιοχής μελέτης.

18 Ενημέρωση Εμπλεκόμενων Φορέων Στα πλαίσια της σύμβασης YY04/2014 πραγματοποιήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 2014 επί τόπου συνάντηση με λειτουργούς του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) και του Τμήματος Δασών (ΤΔ), προκειμένου να ενημερωθούν για τις λεπτομέρειες των έργων και να υποδειχθούν επί τόπου τα σημεία εκτέλεσης των προτεινόμενων εργασιών (Εικόνα 2-5). Το ΤΔ ενημερώθηκε για τους απαιτούμενους αριθμούς των δενδρυλλίων που θα φυτευτούν σύμφωνα με τους σχεδιασμούς προκειμένου να αναλάβει την παραγωγή και ετοιμασία τους και αφού επιθεώρησε τα σημεία όπου θα αφαιρεθούν τα ξενικά είδη δέντρων εξέφρασε τη θέση ότι η ξυλεία που θα προκύψει από την αφαίρεση τους, θα πρέπει να παραδοθεί στο Τμήμα τους. Το ΤΑΥ ανέλαβε τον συντονισμό των δύο τμημάτων προκειμένου αυτό να καταστεί δυνατό. Ακολούθως, πραγματοποιήθηκε συνάντηση στις 17 Μαρτίου 2015 με το Δήμο Γερμασόγειας και συγκεκριμένα με το Δήμαρχο Γερμασόγειας κ. Αντρέα Γαβριηλίδη και το Δημοτικό Μηχανικό κ. Γιώργο Αθάνατο. Στη συνάντηση αυτή έγινε παρουσίαση των στόχων του έργου και αναλύθηκαν επί τόπου τα προτεινόμενα έργα, κατόπιν επισκέψεων στα σημεία υλοποίησης τους. Ο Δήμος Γερμασόγειας εξέφρασε τις δικές του απόψεις επί του έργου, οι οποίες λήφθηκαν υπόψη τόσο κατά την οριστικοποίηση των σχεδιασμών όσο και πριν την έναρξη των εργασιών. Εικόνα 2-5: Συνάντηση της 30 ης Νοεμβρίου 2015 με τους λειτουργούς του ΤΑΥ και του Τμήματος Δασών (Περιοχή 1). Οριοθέτηση δημόσιας κοίτης ποταμού Με την σύμφωνη γνώμη όλων των εμπλεκομένων μερών, το ΤΑΥ σε συνεργασία με το Τμήμα Δημοσίων Έργων και τη συμβολή του Δήμου Γερμασόγειας, προχώρησε στην οριοθέτηση της εγγεγραμμένης κοίτης του ποταμού στην περιοχή εκτέλεσης των έργων αποκατάστασης, προκειμένου να αποφευχθούν πιθανά προβλήματα που αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Οι εργασίες οριοθέτησης, επιβεβαίωσαν ότι υπάρχει εκτεταμένη καταπάτηση της δημόσιας κοίτης I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -13-

19 του ποταμού, καθώς η υφιστάμενη κοίτη του ποταμού έχει σημαντικά μικρότερο πλάτος σε σχέση με την εγγεγραμμένη δημόσια κοίτη. Προκήρυξη διαγωνισμού και Ανάθεση εργασιών σε εργολάβο Με την ολοκλήρωση όλων των προκαταρκτικών εργασιών, το ΤΑΥ προκήρυξε διαγωνισμό με συνοπτικές διαδικασίες για «Εκρίζωση ξενικών ειδών σε καθορισμένα σημεία στην κοίτη και όχθες του ποταμού Άμαθου, αντικατάσταση τους με ενδημικά είδη και αναδιαμόρφωση της κοίτης και της όχθης σε κάθε πλευρά του ποταμού ΥΥ05/2014». Η σύμβαση κατακυρώθηκε σε συγκεκριμένη εργοληπτική εταιρία και μετά από σχετική συνεννόηση με την αναθέτουσα αρχή, πραγματοποιήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2015 κοινή επίσκεψη λειτουργών του ΤΑΥ, του ανάδοχου της παρούσας σύμβασης και του εργολάβου, στα σημεία εκτέλεσης των έργων προκειμένου να επεξηγηθούν με λεπτομέρεια τα προγραμματιζόμενα έργα καθώς και κάποιες ιδιαιτερότητες των εργασιών (π.χ. αφαίρεση μόνο ξενικών ειδών, δημιουργία ανομοιογενούς κοίτης και διατήρηση της πολυπλοκότητας του υποστρώματος της κοίτης, κτλ.), ώστε ο εργολάβος να κατανοήσει καλύτερα την φύση του έργου και να εκτελέσει τις εργασίες με τον ενδεικνυόμενο τρόπο. Λόγω της φύσης του έργου με την χρήση εκσκαφέα και της παρουσίας αγωγών σε διάφορα σημεία του ποταμού και κατά μήκος της όχθης, υπήρχε συνεχής επικοινωνία με τη λειτουργό του επαρχιακού γραφείου του ΤΑΥ στη Λεμεσό κ. Νατάσα Νεοκλέους, αλλά και επί τόπου παρουσία τεχνικών του γραφείου κατά την εκτέλεση των έργων, προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές ζημιές στην υφιστάμενη υποδομή. Εικόνα 2-6: Επίσκεψη πεδίου του ανάδοχου, εκπροσώπων της εργοληπτικής εταιρίας και λειτουργών του ΤΑΥ, της 30 ης Οκτωβρίου 2015 (Περιοχή 1 και 3). I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -14-

20

21 3 ΕΡΓΟ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Γενικά στοιχεία για την υλοποίηση των έργων Με την ολοκλήρωση των πιο πάνω προκαταρκτικών εργασιών, ξεκίνησε η εκτέλεση των έργων αποκατάστασης. Η έναρξη των εργασιών έλαβε χώρα την 31 η Οκτωβρίου Για την έναρξη των εργασιών και κατόπιν συνεννόησης με το επαρχιακό γραφείο του ΤΑΥ Λεμεσού, διακόπηκε η απελευθέρωση νερού για σκοπού εμπλουτισμού του υδροφορέα, στην Περιοχή 1 κατάντη ακριβώς του φράγματος Γερμασόγειας. Η ίδια πρακτική ακολουθήθηκε και κατά την εκτέλεση των εργασιών στην Περιοχή 3, όπου επίσης υπάρχει αγωγός εμπλουτισμού. Οι εργασίες αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν στις 17 Δεκεμβρίου 2015, ημερομηνία κατά την οποία κατόπιν επίσκεψης και επιθεώρησης των σημείων εκτέλεσης των έργων αποκατάστασης, η αναθέτουσα αρχή παρέλαβε το έργο. Η εκτέλεση των έργων πραγματοποιήθηκε τη χρονική περίοδο που είχε προταθεί από τους εμπειρογνώμονες της Σύμβασης ΥΥ04/2014 και κρίθηκε κατάλληλη και από τον ανάδοχο της παρούσας σύμβασης. Η περίοδος μετά το πέρας του καλοκαιριού και πριν την έναρξη των βροχοπτώσεων θεωρείται ως η ιδανικότερη καθώς, αφενός αποφεύγονται οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού και αφετέρου οι πρώτες βροχοπτώσεις αυξάνουν τις πιθανότητες επιτυχίας των φυτεύσεων. Σύμφωνα και με τους όρους της σύμβασης αλλά και τον τελικό σχεδιασμό, το αρχικό στάδιο των εργασιών περιλάμβανε την απομάκρυνση των ξενικών ειδών χλωρίδας, με έμφαση στην αφαίρεση μεγάλων όγκων καλαμιών του ιδιαίτερα χωροκατακτητικού είδους Arundo donax που κατελάμβανε μεγάλο μήκος του ποταμού. Παράλληλα με την αφαίρεση καλαμώνων αλλά και άλλων ξενικών ειδών, οι εργασίες περιελάμβαναν την μερική διαπλάτυνση σε κάποια σημεία και διαμόρφωση της όχθης στα σημεία επέμβασης, καθώς και τη διαμόρφωση λιμνίων στην Περιοχή 1 καθώς και την αφαίρεση του «δήμματος» στην Περιοχή 3 (περισσότερες λεπτομέρειες αναφέρονται στα επόμενα κεφάλαια). Στη συνέχεια, καθορίστηκαν τα σημεία φύτευσης των δενδρυλλίων, τα οποία κατανεμήθηκαν κατά μήκος του ποταμού ανάλογα με τις επικρατούσες συνθήκες (παρουσία νερού, διάρκεια παρουσίας νερού) και την οικολογία του κάθε είδους (τύπος φυτού, απαιτήσεις σε νερό, οικολογική διαδοχή κτλ.). Στη συνέχεια ακολούθησε η διάνοιξη των λάκκων φύτευσης έγινε χειρωνακτικά με τη χρήση τσάπας όπου ήταν δυνατό, αλλά και με τη χρήση μικρού εκσκαφέα. Η φύτευση των δενδρυλλίων έγινε σύμφωνα με την υποδείξεις του ανάδοχου, με την χρήση φυτοχώματος σε κάθε λάκκο φύτευσης, στις θέσεις που υποδείχθηκαν για κάθε είδος. Τέλος έγινε η τοποθέτηση του συστήματος άρδευσης και η τελική διαμόρφωση του χώρου. Η εκτέλεση των έργων έγινε σε όλα τα στάδια υπό τη στενή επίβλεψη και καθοδήγηση του ανάδοχου της σύμβασης, ο οποίος έδινε τις απαραίτητες οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές στον εργολάβο. Στη συνέχεια τα έργα αυτά παρουσιάζονται αναλυτικά και σύμφωνα με το χρονικό εκτέλεσης τους και διαχωρίζονται σε έργα που αντιστοιχούν στην εφαρμογή του Μέτρου 86 και του Μέτρου 87 του προγράμματος μέτρων του 1 ου ΣΔΛΑΠ. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -15-

22 Αφαίρεση μη αυτοφυών ειδών χλωρίδας (Μέτρο 87) Προσέγγιση δράσης Το πρώτο στάδιο εργασιών των δράσεων αποκατάστασης περιλάμβανε την αφαίρεση μη γηγενών ειδών που κυριαρχούσαν στην παρόχθια ζώνη των τμημάτων του ποταμού προς αποκατάσταση. Τα είδη που αυτά παρουσίαζαν πολύ μεγάλη εξάπλωση σε όλη την περιοχή μελέτης και αποτελούσαν ξενικά και έντονα χωροκατακτητικά είδη. Το κοινό καλάμι (Arundo donax) αποτελεί ένα από τα πλέον εξαπλωμένα είδη σε ποτάμια της Ευρώπης και ένα από τους σημαντικότερους παράγοντες υποβάθμισης της παρόχθιας βλάστησης καθώς λόγω της ικανότητας του να αναπτύσσεται και να εξαπλώνεται ραγδαία μέσω των ριζωμάτων του, καταλαμβάνει ταχύτατα υποβαθμισμένες εκτάσεις κατά μήκος ποταμών εκτοπίζοντας παράλληλα τα τοπικά είδη. Στην περιοχή μελέτης το Arundo donax παρουσίαζε έντονη εξάπλωση καλύπτοντας μεγάλο μήκος των τμημάτων του έργου και σύμφωνα με τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν η παρουσία του στην περιοχή είναι διαχρονική παρά τις προηγούμενες προσπάθειες περιορισμού του. Σημειώνεται ότι το επαρχιακό γραφείο του ΤΑΥ Λεμεσού πραγματοποιεί συστηματικό καθαρισμό των καλαμώνων εντός της κοίτης προκειμένου να διευκολύνεται ο εμπλουτισμός του υδροφορέα. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που έγιναν κατά την εκτέλεση των έργων της παρούσας σύμβασης, η παλαιότερη τοποθέτηση όγκων καλαμιών και ιζήματος στις όχθες είχε ως αποτέλεσμα αφενός την αλλοίωση της φυσικής όχθης και αφετέρου την αναγέννηση των αφαιρούμενων κονδύλων, ουσιαστικά υποβοηθώντας την εξάπλωση του Arundo donax. H ακακία (Acacia saligna) αποτελεί επίσης ένα ξενικό και ιδιαίτερα ανθεκτικό είδος με μεγάλη πλέον κατανομή στην Κύπρο το οποίο έχει την ικανότητα να εξαπλώνεται ραγδαία και να καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις, εκτοπίζοντας γηγενή είδη χλωρίδας. Δέντρα ακακίας είχαν σημαντική παρουσία κατά μήκος του ποταμού σε διάφορα σημεία της περιοχής μελέτης, καλύπτοντας μεγάλο μέρος του παρόχθιου. Τέλος, μεγάλα δέντρα ευκαλύπτου (Eucalyptus sp.) είχαν μεγάλη εξάπλωση στις Περιοχές 2 και 6, δημιουργώντας εκτεταμένους ευκαλυπτώνες κατά μήκος του ποταμού και περιορίζοντας σημαντικά την ανάπτυξη άλλων ειδών, ακόμα και του κοινού καλαμιού, λόγω κυρίως της σκίασης που δημιουργούν αλλά και πιθανώς λόγω αλληλοπαθητικών ιδιοτήτων που έχει το είδος, δηλαδή την παρεμπόδιση βλάστησης άλλων ειδών. Για την αφαίρεση των ξενικών ειδών και την απομάκρυνση του φυτικού υλικού, χρησιμοποιήθηκαν τροχοφόρος και ερπυστριοφόρος εκσκαφέας εντός της κοίτης, καθώς και φορτηγά τα οποία απομάκρυναν το φυτικό υλικό. Οι εργασίες αφαίρεσης των ατόμων αυτών, πραγματοποιήθηκε υπό την επίβλεψη του ανάδοχου της παρούσας σύμβασης σύμφωνα με τους όρους της. Ο εκσκαφέας εργάστηκε από την όχθη του ποταμού, όπου αυτό ήταν εφικτό, ενώ σε δυσπρόσιτα σημεία χρησιμοποιήθηκε ο ερπυστριοφόρος εκσκαφέας ο οποίος εργάστηκε εντός της κοίτης. Σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης του εργολάβου, όσον αφορά το ξερίζωμα ακακιών και ευκαλύπτων, ρίζες, κλαδιά και κορμοί με διάμετρο μεγαλύτερη των 4cm συγκεντρώθηκαν στο χώρο εργασίας και παρέμειναν στη διάθεση του Τμήματος Δασών. Τα υπόλοιπα (μικρά κλαδιά, I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -16-

23 φυλλώματα και μικρές ρίζες) απομακρύνθηκαν με φορτηγά από την περιοχή και μεταφέρθηκαν μαζί με το υπόλοιπο φυτικό υλικό στο σκυβαλότοπο Βατί. Για τη μείωση κάθε μορφής επιπτώσεων (περιβαλλοντικές επιπτώσεις, επιπτώσεις στην υδρολογία και στην ποιότητα του νερού) τέθηκαν κάποιες βασικές αρχές για την εκτέλεση των έργων. Οι αρχές που τέθηκαν και εφαρμόστηκαν κατά τις εργασίες με εκσκαφέα ήταν: Περιορισμός των μετακινήσεων του εκσκαφέα, στις απολύτως απαραίτητες εργασίες. Περιορισμός στο ελάχιστο των εργασιών του εκσκαφέα εντός της κοίτης. Η αποφυγή διατάραξης του υποστρώματος και αλλοίωσης της μορφολογίας της κοίτης και της όχθης στο μέγιστο δυνατό βαθμό, εκτός και αν αυτό κρινόταν απαραίτητο στα πλαίσια της αποκατάστασης. Η προστασία και διατήρηση όλων των ατόμων γηγενούς βλάστησης που αναπτύσσονταν στην κοίτη και τις όχθες. Κατά μήκος του ποταμού και εντός της περιοχής μελέτης, η παρουσία των ειδών αυτών δεν ήταν ομοιόμορφη, ενώ ο χειρισμός των ειδών ήταν διαφορετικός. Οι καλαμώνες αφαιρούνταν πλήρως και μετά την αφαίρεση τους με ερπυστριοφόρο εκσκαφέα, ακολούθησε χειρωνακτική εργασία με αφαίρεση των καλαμώνων σε δύσκολα σημεία και κατά το δυνατόν απομάκρυνση κονδύλων των ριζωμάτων εντός της κοίτης και στις όχθες του ποταμού. Οι ακακίες αφαιρούνταν επίσης εξολοκλήρου, με εκσκαφή στη ρίζα του δέντρου προκειμένου να αφαιρεθεί και το ριζικό σύστημα, και στη συνέχεια κάλυψη της εκσκαφής με χώμα. Τέλος για τους ευκαλύπτους, λόγω του μεγάλου μεγέθους πολλών ατόμων αλλά και της εκτεταμένης παρουσίας τους σε κάποια σημεία της περιοχής μελέτης, αποφασίστηκε από κοινού με την αναθέτουσα αρχή, όπως αφαιρεθούν μόνο μετρίου και μικρού μεγέθους άτομα, ενώ τα μεγάλα άτομα θα διατηρηθούν με καθαρισμό των παραφυάδων τους Ανάλυση εργασιών απομάκρυνσης μη αυτοφυών ειδών Περιοχή 1: Το σημείο αφορά το ανώτερο τμήμα της περιοχής μελέτης μήκους 400 m, που ξεκινά ακριβώς κατάντη του υδατοφράκτη Γερμασόγειας και φτάνει μέχρι το μεγάλο «δήμμα» (Εικόνα 2-2.). Η παρόχθια ζώνη στην Περιοχή 1 ήταν καλυμμένη σε όλο το μήκος της με το κοινό καλάμι Arundo donax (Εικόνα 3-1), ενώ κάποια γηγενή είδη όπως ο μέρικος (Tamarix sp.) και ο σχίνος (Pistacia lentiscus) περιορίζονταν σε μεμονωμένα σημεία και συνήθως μακριά από την κοίτη. Οι συστάδες καλαμώνων απομακρύνθηκαν με εργασίες κυρίως από την όχθη του ποταμού και το φυτικό υλικό απομακρύνθηκε με φορτηγά από την περιοχή και μεταφέρθηκε στο σκυβαλότοπο Βατί. Παράλληλα καταβλήθηκε σημαντική προσπάθεια ώστε τα γηγενή είδη με παρουσία στην περιοχή των εργασιών, όπως διατηρηθούν άθικτα (Εικόνα 3-3). Περιοχή 2: Η συγκεκριμένη περιοχή καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από ευκαλυπτώνα, με δέντρα που ξεπερνούν σε ύψος τα 5 m, και περιορισμένες συστάδες Arundo donax, μικρού μεγέθους ακακίες, καθώς και άτομα φρυγανικής γηγενούς βλάστησης στον υπό-όροφο (μερσινιές, σχίνοι). Στο υπόλοιπο τμήμα της περιοχής ήταν εμφανής η παρουσία του κοινού καλαμιού, χωρίς όμως εκτεταμένη εξάπλωση. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -17-

24 Στην περιοχή αυτή οι μεγάλου μεγέθους ευκάλυπτοι διατηρήθηκαν, ενώ αφαιρέθηκαν όλες οι παραφυάδες περιμετρικά αυτών, καθώς και όλες οι συστάδες καλαμιών και οι ακακίες. Περιοχή 3: Αν και μεγάλου μήκους η περιοχή 3 δεν παρουσίαζε εκτεταμένη παρουσία ξενικών ειδών. Ήταν εμφανής η παρουσία συστάδων καλαμιών σε διάφορα σημεία στα πρανή των όχθεων, καθώς και μικρών ατόμων ευκαλύπτων εντός της κοίτης. Τα άτομα αυτά αφαιρέθηκαν εξολοκλήρου σε όλο το μήκος της περιοχής με εξαίρεση την αριστερή όχθη του ποταμού στα ανάντη τμήμα της περιοχής, κατόπιν σύστασης του επαρχιακού γραφείου του ΤΑΥ, λόγω αστάθειας της όχθης η οποία έχει διαμορφωθεί με μεγάλους ογκόλιθους, που πλέον δεν κρίνονται δομικά σταθεροί. Ως εκ τούτου, αποφεύχθηκε οποιαδήποτε προσπάθεια αφαίρεσης καλαμιών στο σημείο αυτό. Περιοχή 4: Όπως και στην περιοχή 3 έτσι και σε αυτή την περιοχή, η παρουσία ξενικών ειδών ήταν περιορισμένη. Καταγράφηκαν μόνο κάποια άτομα ακακίας, καθώς και πολύ μικρές συστάδες καλαμώνων. Τα άτομα αυτά αφαιρέθηκαν προκειμένου να γίνεται φύτευση γηγενών ειδών στη συνέχεια. Περιοχή 5: Στην περιοχή 5 υπήρχαν άτομα ακακίας, κυρίως μικρού μεγέθους καθώς και νεαρά άτομα ευκαλύπτου όπως και στις υπόλοιπες περιοχές, αφαιρέθηκαν με μηχανικό τρόπο. Περιοχή 6: Η περιοχή 6 αποτελείται από εκτεταμένο ευκαλυπτώνα με τεράστιους ευκάλυπτους. Λόγω του μεγέθους τους και του χαρακτήρα που αποδίδουν στο σημείο, με τη σύμφωνη γνώμη του ΤΑΥ αποφασίστηκε όπως διατηρηθούν. Αφαιρέθηκαν έτσι όλοι οι μικρού μεγέθους ευκάλυπτοι και οι παραφυάδες των μεγάλων ατόμων, καθώς και πολλές ακακίες οι οποίες κάλυπταν τα πρανή της όχθης. Για την απομάκρυνση των ξενικών ειδών από όλες τις περιοχές αποκατάστασης, εκτιμάται ότι απαιτήθηκαν συνολικά 15 ανθρωποημέρες. Ο αριθμός αυτός δεν μπορεί να αποδοθεί με ακρίβεια, καθώς λόγω της αλληλοεπικάλυψης των διαφορετικών δράσεων του έργου, οι εργασίες αφαίρεσης και απομάκρυνσης των ξενικών ειδών έγιναν σταδιακά. Εικόνα 3-1: Εκτεταμένη εξάπλωση καλαμώνων Arundo donax στην παρόχθια ζώνη και την κοίτη πριν από την εκτέλεση των έργων (Περιοχή 1). I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -18-

25 Εικόνα 3-2: Φωτογραφίες από έργα αφαίρεσης συστάδων Arundo donax και διαμόρφωσης της κοίτης (Περιοχή 1). Εικόνα 3-3: Διατήρηση γηγενών ειδών (μέρικος - Tamarix sp. και συστάδας βούρλων Typha domingensis) κατά τις εργασίες απομάκρυνσης ξενικών ειδών (Περιοχή 1). Διαπλάτυνση και Διαμόρφωση όχθης (Μέτρο 86) Προσέγγιση δράσης Η επεμβάσεις στην όχθη του ποταμού φαίνεται ότι αποτελούν μια συστηματική πρακτική κυρίως στο ανάντη τμήμα του ποταμού (Περιοχή 1 και 2), καθώς οι συστηματικοί καθαρισμοί εντός της κοίτης αλλά και στις όχθες έχουν αλλοιώσει τη φυσική διατομή του ποταμού αλλά και τη I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -19-

26 μορφολογία της όχθης και των πρανών και γενικά την υδρομορφολογία του υδατικού σώματος. Παράλληλα σε αρκετά σημεία έχει παρατηρηθεί η απόρριψη μπάζων σε κάποια σημεία των περιοχών αυτών. Η διαπλάτυνση της όχθης σε μεμονωμένα σημεία και κυρίως η επαναφορά της όχθης σε όσο το δυνατόν πιο φυσική μορφή, προσφέρει σημαντικά οφέλη στο οικοσύστημα καθώς αυξάνει την πολυπλοκότητα των υδάτινων μικροενδιαιτημάτων ενώ παράλληλα προσφέρει μεγαλύτερες επιφάνειες για την ανάπτυξη της γηγενούς βλάστησης Ανάλυση εργασιών διαπλάτυνσης και διαμόρφωσης της όχθης Στα πλαίσια της υδρομορφολογικής αποκατάστασης του ποταμού Γερμασόγειας, σύμφωνα και με τους λεπτομερείς σχεδιασμούς του έργου, πραγματοποιήθηκε διαπλάτυνση του ποταμού στο ανάντη σημείο της Περιοχής 1, σε μήκος 250 m. Η διαπλάτυνση της κοίτης αφορά στην απομάκρυνση μεγάλων όγκων χώματος στο σημείο ακριβώς κάτω από το σημείου εμπλουτισμού, όπου με τους συστηματικούς καθαρισμούς αποτέθηκαν όγκοι χώματος και φυτικής ύλης, περιορίζοντας το πλάτος της κοίτης. Η αφαίρεση των μη αυτοφυών ειδών και κυρίως του καλαμιού στην Περιοχή 1 καθώς και οι εργασίες διαπλάτυνσης, αποκάλυπταν την όχθη του ποταμού και παρείχαν την ευκαιρία διαμόρφωσης της κοίτης με τη δημιουργία ανομοιόμορφων κράσπεδων με ποικιλία κλίσεων στις όχθες αλλά και τη δημιουργία εσοχών και εξοχών κατά μήκος της ροής του νερού (Εικόνα 3-4), ώστε να αλλάξει η υφιστάμενη μορφή της κοίτης, η οποία είχε διαμορφωθεί ομοιόμορφα με διατομή τραπέζιου σχήματος. Η διαμόρφωση της όχθης έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ποικιλίας μικροοικοτόπων, διευκολύνει τη φύτευση δενδρυλλίων σε διαφορετικά επίπεδα ώστε να υπάρχει σημαντικά μεγαλύτερη πιθανότητα επιτυχίας των φυτεύσεων και δίνει την ευκαιρία σε διαφορετικά είδη φυτών να καταλάβουν την παρόχθια ζώνη. Γενικότερα, η δημιουργία ποικίλης μορφής δομών, είτε σε μικροσκοπικό είτε σε μακροσκοπικό επίπεδο, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της πολυπλοκότητας του τοπίου και συνεπώς τη δημιουργία πολλών και ποικίλων ενδιαιτημάτων. Όποιοι φυσικοί ογκόλιθοι προέκυπταν κατά τις εργασίες αποκατάστασης, αφήνονταν στη θέση τους ή τοποθετούνταν στην κοίτη ή τις όχθες, ώστε να προσφέρουν στην αύξηση της φυσικότητας και της ποικιλότητας των ενδιαιτημάτων εντός της κοίτης. Ειδικά η τοποθέτηση ογκόλιθων μέσα στην ενεργό κοίτη προκαλεί συσσώρευση ιζήματος στο πίσω μέρος τους κατά την περίοδο ροής, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μικρών νησίδων εντός του ποτάμιου διαδρόμου. Αυτό έχει εφαρμογή στις περιπτώσεις όπως την εν λόγω περιοχή, όπου η κοίτη έχει σημαντικό πλάτος προσφέροντας χώρο στο νερό να τη διαμορφώσει δυναμικά. Παράλληλα με τη μέθοδο αυτή, αποτρέπεται η καταπάτηση της κοίτης του ποταμού με μηχανοκίνητα μέσα. Συνολικά, για τη διαπλάτυνση και διαμόρφωση της όχθης του ποταμού απαιτήθηκαν περίπου 4 ανθρωποημέρες εργασίας με εκσκαφέα. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -20-

27 Α Β Γ Δ Εικόνα 3-4: Διαπλάτυνση και διαμόρφωση των πρανών του ποταμού με τη δημιουργία πολυπλοκότητας στη διατομή της κοίτης και της όχθης. Οι φωτογραφίες λήφθηκαν στην Περιοχή 1 (Α, Β), την Περιοχή 3 (Γ), και στην Περιοχή 2 (Δ). Αποκατάσταση συνέχειας ποταμού (Μέτρο 86) Προσέγγιση δράσης Κατά το λεπτομερή σχεδιασμό, διαπιστώθηκε ότι στις Περιοχές 2 και 3, η παρουσία παλαιών εμπλουτιστικών δημμάτων, έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή της συνέχειας του ποταμού. Αυτό εμποδίζει την αμφίδρομη μετακίνηση ψαριών και κυρίως την κίνηση τους προς τα ανάντη τμήματα του ποταμού. Για το λόγο αυτό είχε προταθεί η διαμόρφωση ιχθυοπερασμάτων στα σημεία αυτά. Παράλληλα λόγω της μη συνεχούς ροής του ποταμού αλλά και για τη δημιουργία καταφυγίων κατά τις ξηρές περιόδους του έτους, προτάθηκε η εκσκαφή και δημιουργία λιμνίων ανάντη και κατάντη του κάθε «δήμματος», προκειμένου να παρέχεται ένα μόνιμο καταφύγιο με νερό για την ιχθυοπανίδα καθ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά και για προστασία από τους θηρευτές και κυρίως για το προστατευόμενο ευρωπαϊκό χέλι. Τα ανάντη και κατάντη των «δημμάτων» λιμνία θα συνδέονται μεταξύ τους με τη δημιουργία ιχθυοπεράσματος. Κατά την εξέλιξη του έργου όμως, το επαρχιακό γραφείου του ΤΑΥ ενημέρωσε ότι θα ήταν ριψοκίνδυνο να γίνει εκσκαφή λιμνίου στο «δήμμα» της Περιοχής 3 καθώς υπάρχουν αγωγοί σε άγνωστο βάθος στο συγκεκριμένο σημείο ενώ μελλοντικά σχεδιάζεται η όδευση νέων αγωγών. Όμως, λόγω του ότι το «δήμμα» έχει περιέλθει σε αχρησία, το ΤΑΥ συναίνεσε στην καταστροφή και αφαίρεση του καθώς εκφράζονταν παράπονα από περίοικους. Ο Δήμος Γερμασόγειας ήταν I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -21-

28 επίσης θετικός από την πλευρά του στην αφαίρεση του «δήμματος», ενώ η λύση αυτή θεωρήθηκε εκ μέρους του ανάδοχου η πιο επωφελής και οικονομική, καθώς με τον τρόπο αυτό αποκαθίσταται η συνέχεια του ποταμού με το μικρότερο δυνατό κόστος. Ως εκ τούτου αποφασίστηκε από κοινού με την αναθέτουσα αρχή, στο συγκεκριμένο σημείο, αντί για δημιουργία λιμνίων και ιχθυοπεράσματος, να αφαιρεθεί το «δήμμα» και να αποκατασταθεί η κοίτη του ποταμού με τη δημιουργία ήπιας κλίσης Ανάλυση εργασιών αποκατάστασης της συνέχειας του ποταμού Περιοχή 2: Για την αποκατάσταση της συνέχειας του ποταμού πραγματοποιήθηκε εκσκαφή ανάντη και κατάντη του δήμματος. Η εκσκαφή στα ανάντη, είχε μέγιστο βάθος 2 m και μήκος 30 m περίπου, με το βάθος αυξάνει προοδευτικά προς το «δήμμα» (Εικόνα 3-5). Η εκσκαφή κατάντη του «δήμματος» είχε και επίσης μέγιστο βάθος 2 m το οποίο μειώνεται σταδιακά προχωρώντας προς τα κατάντη. Κατά τη διάρκεια ων χωματουργικών έργων, διακόπηκε προσωρινά και για κάποιες μέρες η απελευθέρωση νερού για σκοπούς εμπλουτισμού. Με την ολοκλήρωση των έργων, ο εμπλουτισμός επανάρχισε με αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν οι εκσκαφές και να πλημμυρίσουν τα λιμνία (Εικόνα 3-6). Σημειώνεται ότι κατά την εκτέλεση των έργων, ο εργολάβος τοποθέτησε τις απαραίτητες σημάνσεις για την αποφυγή ατυχημάτων, ενώ με την ολοκλήρωση των έργων και την πλήρωση των λιμνίων, το ΤΑΥ ανέλαβε και τοποθέτησε προειδοποιητικές πινακίδες για την ύπαρξη βαθέων υδάτων. Λόγω της μορφολογίας του δήμματος, με τη δημιουργία των λιμνίων, παραμένει υψομετρική διαφορά 0,9 m από το χαμηλότερο σημείο του «δήμματος», έως την υδάτινη επιφάνεια του κατάντη λιμνίου. Αυτό αποτελεί αξεπέραστο εμπόδιο για την ανάντη μετακίνηση της ιχθυοπανίδας και ως εκ τούτου, προτείνεται από τον ανάδοχο συγκεκριμένη επέμβαση στο «δήμμα» προκειμένου να δημιουργηθεί ιχθυοπέρασμα. Η πρόταση του ανάδοχου παρουσιάζεται στην Παράγραφο Εικόνα 3-5: Φωτογραφίες από τα έργα εκσκαφής των λιμνίων ανάντη και κατάντη του μεγάλου δήμματος αντίστοιχα, στην Περιοχή 2. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -22-

29 Εικόνα 3-6: Άποψη των λιμνίων στην Περιοχή 2, με την ολοκλήρωση των εκσκαφών και των έργων αφαίρεσης της ξενικής βλάστησης. Περιοχή 3: Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, παρά τον αρχικό σχεδιασμό για δημιουργία λιμνίων ανάντη και κατάντη του «δήμματος», τελικά αποφασίστηκε η καταστροφή και απομάκρυνση του, καθώς η παρουσία του δημιουργούσε προβλήματα ενώ παράλληλα η δημιουργία λιμνίων σε μια πολυσύχναστη περιαστική περιοχή, δημιουργούσε ανησυχίες για σοβαρούς κινδύνους σε περίπτωση ατυχήματος. Η αφαίρεση του «δήμματος» έγινε με τη χρήση βαρέων μηχανημάτων (Εικόνα 3-7) στην παρουσία τεχνικών του επαρχιακού γραφείου Λεμεσού του ΤΑΥ. Αφού η κατασκευή καταστράφηκε, απομακρύνθηκαν πλήρως τα κομμάτια τσιμέντου και η κοίτη διαμορφώθηκε ώστε να υπάρχουν σχετικά ήπιες κλίσεις στο σημείο και παράλληλα, στην παρουσία ροής να υπάρχει μικρό βάθος νερού στο σημείο ώστε να εξυπηρετεί ως προσωρινό καταφύγιο για την υδρόβια πανίδα. Σημειώνεται ότι κατά την εκτέλεση των έργων, ο εργολάβος τοποθέτησε τις απαραίτητες περιφράξεις και σημάνσεις για την αποφυγή ατυχημάτων. Συνολικά, για την αποκατάσταση της συνέχειας του ποταμού απαιτήθηκαν περίπου 5 ανθρωποημέρες εργασίας με βαριού τύπου μηχανήματα εκσκαφής. Εικόνα 3-7: Φωτογραφίες από την πραγματοποίηση των έργων απομάκρυνσης του δήμματος στην Περιοχή 3. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -23-

30 3.4.3 Κατασκευή ιχθυοπεράσματος Όπως αναφέρεται πιο πάνω, η παρουσία του δήμματος μεταξύ των λιμνίων υπάρχει σημαντική υψομετρική διαφορά (0,9 m) από το χαμηλότερο σημείο του «δήμματος», μέχρι την υδάτινη επιφάνεια του κατάντη λιμνίου. Λόγω του ότι αυτό αποτελεί αξεπέραστο εμπόδιο για την μετακίνηση της ιχθυοπανίδας και πιο συγκεκριμένα των χελιών προς τα ανάντη, κρίνεται απαραίτητη η κατασκευή ιχθυοπεράσματος στο συγκεκριμένο σημείο, ώστε να αποκατασταθεί η συνέχεια του ποταμού. Κατά τη διερεύνηση των επιλογών που υπάρχουν για τη δημιουργία ιχθυοπεράσματος, κρίθηκε ότι η μορφολογία του υφιστάμενου «δήμματος» ευνοεί μια τέτοια κατασκευή με μερική τροποποίηση του «δήμματος». Η λύση αυτή κρίθηκε πιο εφικτή και συμφέρουσα οικονομικά σε σχέση με μια εξ ολοκλήρου καινούργια κατασκευή για την οποία θα χρησιμοποιείτο τσιμέντο ή άλλα υλικά. Μια νέα κατασκευή θα είχε σημαντικά μεγαλύτερο κόστος, αφού θα απαιτούσε σχεδιασμό εκ του μηδενός, ενώ κατά την κατασκευή προϋποθέτει καλή θεμελίωση της εντός των ιζημάτων της κοίτης. Αντίθετα η προτεινόμενη λύση που παρουσιάζεται και στη συνέχεια, ουσιαστικά απαιτεί την τροποποίηση του υφιστάμενου δήμματος και την προσθήκη ειδικού υποστρώματος για την υποβοήθηση της προς τα ανάντη κίνησης των χελιών. Το υφιστάμενο «δήμμα» φέρει τρεις εγκοπές στην κορυφή του από τις οποίες το νερό ρέει προς τα κατάντη (Εικόνα 3-8). Η αλλαγή που περιλαμβάνεται στον προτεινόμενο σχεδιασμό ιχθυοπεράσματος, αφορά ουσιαστικά την τροποποίηση της κεντρικής εγκοπής (Εικόνα 3-9) με την αφαίρεση τμήματος του υλικού κατασκευής του «δήμματος» κατά μήκος της εγκοπής, ώστε αυτό να διαμορφωθεί σε ράμπα όπως απεικονίζεται στην Εικόνα Σύμφωνα με την προτεινόμενη τροποποίηση, το άκρο της ράμπας μέσω του οποίου θα ανέρχονται τα χέλια σε αυτή, εκτιμάται ότι θα έχει πλάτος πέραν του 1 m και θα πρέπει να καταλήγει σε βάθος 0,3 m από την επιφάνεια του κατάντη λιμνίου, ώστε να παρέχεται η δυνατότητα στα χέλια να έχουν εύκολη πρόσβαση σε αυτή. Ακολούθως, η ράμπα θα πρέπει να επενδυθεί με ειδικό υλικό το οποίο χρησιμοποιείται στη κατασκευή ιχθυοπερασμάτων για χέλια. Το υλικό αυτό μοιάζει με χαλί το οποίο καλύπτεται από σκληρά και λεπτά πλαστικά τριχίδια (βούρτσα «eel bristle brush») τα οποία βοηθούν τα χέλια να μετακινούνται προς τα ανάντη, αντίθετα με τη ροή του νερού. Βάσει της υφιστάμενης μορφολογίας του δήμματος εκτιμάται ότι η ράμπα θα έχει κλίση περίπου 25 ο η οποία θεωρείται ικανοποιητική για την κατασκευή ιχθυοπεράσματος, δεδομένου ότι η ράμπα θα επενδυθεί με το υλικό που περιγράφηκε πιο πάνω. Παράλληλα εκτιμάται ότι κατά την τροποποίηση του «δήμματος», θα αφαιρεθούν συνολικά 1,5 m 3 υλικού. Λόγω του ότι δεν υπάρχει επαρκής γνώση για τις λεπτομέρειες κατασκευής του δήμματος, καθώς δεν υπάρχουν οποιαδήποτε σχέδια κατασκευής, θα πρέπει κατά τις εργασίες διαμόρφωσης της ράμπας, να ληφθεί υπόψη η στατική επάρκεια του δήμματος μετά την αφαίρεση του υλικού. Αν κατά την μελέτη εκτέλεσης του έργου κριθεί ότι επηρεάζεται η σταθερότητα της κατασκευής, θα πρέπει να διερευνηθεί η τροποποίηση του προτεινόμενου σχεδιασμού με την επιλογή εναλλακτικών (και πιθανώς πιο δαπανηρών) λύσεων, όπως η επέκταση της υφιστάμενης ράμπας προς τα κατάντη. Βάσει της υφιστάμενης κατάστασης του δήμματος όμως, δεν αναμένεται ότι ο προτεινόμενος σχεδιασμός θα έχει οποιαδήποτε επίπτωση στη στατική επάρκεια του δήμματος, καθώς κατά τη διάρκεια των εκσκαφών των λιμνίων διαφάνηκε ότι τα θεμέλια του δήμματος προχωρούν σε σημαντικό βάθος. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -24-

31 Εικόνα 3-8: Άποψη του υφιστάμενου «δήμματος» από ανάντη προς κατάντη (αριστερή φωτογραφία) και από κατάντη προς ανάντη (δεξιά φωτογραφία) στη Περιοχή 2. Εικόνα 3-9: Λεπτομέρεια της εγκοπής του δήμματος στην οποία προτείνεται να γίνουν τροποποιήσεις και να διαμορφωθεί σε ράμπα για τη δημιουργία ιχθυοπεράσματος. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -25-

32 αποκατάστασης και αποκατάστασης των παρόχθιων ζωνών στους ποταμούς Γερμασόγειας, Πεντάσχοινου Εικόνα 3-10: Σχέδια τροποποίησης του υφιστάμενου «δήμματος» για την κατασκευή ιχθυοπεράσματος. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -26-

33 Επιλεγμένες φυτεύσεις ιθαγενών δέντρων και θάμνων (Μέτρο 87) Με την ολοκλήρωση της απομάκρυνσης ξενικών ειδών και την τοπική διαπλάτυνση και διαμόρφωση της όχθης, ξεκίνησε η προετοιμασία για την φύτευση γηγενών ειδών δέντρων και θάμνων. Σύμφωνα με τις οδηγίες του αναδόχου, συγκεντρώθηκαν 1750 δενδρύλλια από τα φυτώρια του Τμήματος Δασών τα οποία στη συνέχεια φυτεύτηκαν στις όχθες του ποταμού. Τα σημεία φύτευσης καθορίστηκαν σύμφωνα με τις ανάγκες των ειδών που προορίζονταν για φύτευση και το υδατικό καθεστώς των περιοχών φύτευσης. Τα δενδρύλλια κατανεμήθηκαν κοντά στην υφιστάμενη κοίτη, στα πρανή και στα κράσπεδα της όχθης του ποταμού, ενώ όλα τα σημεία φυτεύσεων βρίσκονταν εντός της οριοθετημένης κοίτης του ποταμού. Κάθε είδος έχει διαφορετικές απαιτήσεις ή παρουσιάζει διαφορετική ανθεκτικότητα σε διάφορες συνθήκες. Κάποια είδη έχουν αυξημένες ανάγκες σε νερό, ενώ υπάρχουν είδη τα οποία είναι ανθεκτικά στις ξηρές περιόδους που χαρακτηρίζουν τα ποτάμια εφήμερης ροής της Κύπρου. Ανάλογα λοιπόν με τις οικολογικές απαιτήσεις κάθε είδους, τα φυτά φυτεύτηκαν σε σημεία τα οποία κρίθηκε ότι μπορούν να ευδοκιμήσουν, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες απωλειών. Όμως, σε έργα στα οποία περιλαμβάνονται φυτεύσεις στην παρόχθια ζώνη, αναμένεται να υπάρξουν κάποια ποσοστά απώλειας δενδρυλλίων και αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί. Ειδικότερα στις περιπτώσεις των ΥΣ διαλείπουσας ροής (εφήμερης ή περιοδικής ροής), όπου για μεγάλη περίοδο του έτους οι ροές είναι μηδενικές και τη περίοδο των βροχοπτώσεων ο ποταμός παρουσιάζει πλημμυρικά φαινόμενα, το ποσοστό απωλειών αυξάνεται δραματικά. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ο ποταμός λειτουργεί τεχνητώς με εφήμερη ή περιοδική ροή, λόγω της παρουσίας του φράγματος Γερμασόγειας που βρίσκεται στα ανάντη αλλά και του προγράμματος εμπλουτισμού του υδροφορέα Γερμασόγειας. Βάσει των πιο πάνω, οι βασικές αρχές που εφαρμόστηκαν σχετικά με τις ανάγκες του κάθε είδους είναι: - Φύτευση πλατανιών Platanus orientalis σε προσεκτικά επιλεγμένα σημεία με ιδιαίτερη υγρασία στην ξηρή εποχή. Ειδικά ανάντη των «δημμάτων» καθώς και σε σημεία όπου γίνεται εμπλουτισμός καθώς εκεί υπάρχει νερό καθ όλη σχεδόν τη διάρκεια του χρόνου. - Πολλές Λυγαριές Vitex agnus-castus στα ξηρότερα σημεία και σε περιοχές όπου η κοίτη είναι πλατιά. Πάντα κατά ομάδες και συχνά με πικροδάφνες Nerium oleander σε σημεία όπου εποχικά μπορεί να υπάρχει νερό. - Διάσπαρτες πικροδάφνες Nerium oleander μαζί με μέρικους Tamarix tetragyna σε σημεία όπου εποχικά μπορεί να υπάρχει νερό αλλά όχι ολόχρονα. - Στερατζιές Styrax officinalis σε σημεία με κάποιο βαθμό υγρασίας στο έδαφος. - Τρεμιθιές Pistacia terebinthus μαζί με Σχίνους Pistacia lentiscus σε πολύ ξηρές περιοχές στο παρόχθιο. - Ελιές Olea europaea και χαρουπιές Ceratonia siliqua: Αν και δεν είναι είδη του παρόχθιου, συνεισφέρουν στο χαρακτήρα της τοπικής βλάστησης μεγαλώνουν γρήγορα σε εύφωτα και ξηρά εδάφη του παρόχθιου. Κυρίως μακριά από την κοίτη σε περιοχές που η ροή είναι καθαρά εποχική. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -27-

34 - Μερσινιές Myrtus communis : Κυρίως κάτω από τους ευκαλύπτους καθώς πρόκειται για σκιόφιλο είδος χωρίς πολλές απαιτήσεις σε νερό. Πριν την πραγματοποίηση των φυτεύσεων, ο ανάδοχος είχε συνάντηση με τον εργολάβο/υπεύθυνο για τις φυτεύσεις. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στην περιοχή εκτέλεσης του έργου, όπου δόθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για τη διαδικασία των φυτεύσεων. Οι φυτεύσεις έγιναν σύμφωνα με το προκαθορισμένο πλάνο και τα δενδρύλλια κατανεμήθηκαν κατά μήκος του ποταμού, στην υφιστάμενη κοίτη, τα πρανή και τα κράσπεδα των όχθεων, ανάλογα με τις οικολογικές τους απαιτήσεις, τη μορφολογία του ποταμού και το διαθέσιμο χώρο. Τα είδη δέντρων και θάμνων που χρησιμοποιήθηκαν καθώς και η κατανομή τους στις περιοχές εκτέλεσης έργων αποκατάστασης ανά είδος παρουσιάζονται στον Πίνακα 3-1. Για τα δενδρώδη είδη εφαρμόστηκε μεγαλύτερος φυτευτικός σύνδεσμος σε σχέση με τα θαμνώδη είδη, ενώ κάποια σημεία σημάνθηκαν κάπως μακριά από την κοίτη. Στα σημεία εκείνα προορίζονταν για φύτευση ξηρόφιλα είδη (π.χ τερατσιές- Ceratonia siliqua και ελιές Olea europaea) που δεν ανήκουν στα καθαρά υγρόφιλα είδη της παρόχθιας ζώνης, αλλά αποφασίστηκε να φυτευτούν για την ενίσχυση της δενδρώδους βλάστησης στα εξωτερικά κράσπεδα της παρόχθιας ζώνης και για την υποστήριξη της τοπικής βιοποικιλότητας. Η εκσκαφή των λάκκων φύτευσης πραγματοποιήθηκε με τη χρήση τσάπας αλλά και με εκσκαφέα. Συνολικά δημιουργήθηκαν 1750 λάκκοι στα σημεία που υποδείχθηκαν, κατά μήκος των 6 περιοχών εκτέλεσης των έργων, σε διάφορα σημεία καθ όλο το ύψος της όχθης. Παράλληλα ο εργολάβος μετέφερε κατάλληλο για φυτεύσεις χώμα, σε διάφορα σημεία της περιοχής εκτέλεσης των δράσεων του έργου, το οποίο χρησιμοποιήθηκε κατά τη διάρκεια των φυτεύσεων. Αυτό κρίθηκε αναγκαίο αφού η παρουσία κροκάλων στα σημεία φύτευσης θα έθετε σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των δενδρυλλίων. Έτσι, αποφασίστηκε η ενίσχυση του υποστρώματος με φυτοχώμα πλούσιο σε σίδηρο, ώστε να βοηθηθεί η ανάπτυξη των φυτών κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, μέχρις ότου αυτά αποκτήσουν ισχυρό ρίζωμα. Πριν τη φύτευση των δενδρυλλίων, δόθηκαν οδηγίες όπως τοποθετηθεί μια στρώση φυτοχώματος σε κάθε λάκκο φύτευσης. Στη συνέχεια τοποθετήθηκαν τα δενδρύλλια, καλύφθηκαν με το υπόλοιπο φυτόχωμα, ενώ, δημιουργήθηκε λεκάνη για την αποτελεσματική άρδευσή τους. I.A.CO ENVIRONMENTAL & WATER CONSULTANTS LTD -28-