ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΟ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΜΠΡΟΚΟΛΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΟ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΜΠΡΟΚΟΛΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑΣ: ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ, 2010 ΣΤΕΓ(ΘΕΚΑ) Π.420

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΑΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΥΟ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ ΜΠΡΟΚΟΛΟΥ ΣΤΟΝ ΝΟΜΟ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑΣ: ΕΥΘΥΜΙΑΔΗ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΑΑΕΞΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΙΟΣ ΚΩΤΣΙΡΑΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ,

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη...7 Κεφάλαιο 1 ΤΟ ΜΠΡΟΚΟΛΟ 1.1 Γ ενικά Εκτάσεις και παραγωγή μπρόκολου στο εξωτερικό και στην Ελλάδα Χρήσεις Θρεπτική αξία μπρόκολου Περιγραφή του φυτού Πολλαπλασιασμός του μπρόκολου Απαιτήσεις σε κλίμα και έδαφος Κλίμα Έδαφος Προετοιμασία του εδάφους Βασική λίπανση Ανάγκες σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία Ενδεικτική λίπανση Μεταφύτευση Καλλιεργητικές φροντίδες και εργασίες Συμπλήρωση κενών Αραίωση φυτών Αντιμετώπιση ζιζανίων Αρδευση Επιφανειακή λίπανση Συγκομιδή- Αποδόσεις- Διατήρηση Ποικιλίες- Υβρίδια μπρόκολου Υβρίδια μπρόκολου Ποικιλίες μπρόκολου

4 1.14 Βελτίωση Σποροπαραγωγή Ασθένειες και εχθροί του μπρόκολου Ασθένειες Ζωικοί εχθροί Σκοπός της εργασίας...36 Κεφάλαιο 2 Υλικά και μέθοδοι 2.1 Υλικά και μέθοδοι Μετρήσεις πειράματος Κεφάλαιο 3 Αποτελέσματα 3.1 Αριθμός φύλλων Ύψος φυτών Βάρος ανθοκεφαλών...42 Κεφάλαιο 4 Συζήτηση-Συμπέρασμα...42 Βιβλιογραφία...45 Παράρτημα εικόνων

5 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την ολοκλήρωση αυτής της πτυχιακής μελέτης με βοήθησε σημαντικά ένα πλήθος ανθρώπων, που αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω θερμά. Ιδιαίτερα ευχαριστώ στους γονείς μου που με στήριξαν όλα αυτά τα χρόνια των σπουδών μου, στους συναδέρφους μου, για την συμπαράσταση τους, τις πολύτιμες συμβουλές τους και τις πληροφορίες που μου έδωσαν για την πραγματοποίηση αυτής της πτυχιακής εργασίας και στους καθηγητές μου, για τις γνώσεις που μου παρείχαν ώστε να μπορέσω ν ακολουθήσω το επάγγελμα του τεχνολόγου γεωπόνου. Κατά την διεξαγωγή της εργασίας αυτής πολύ με βοήθησε το γεγονός ότι η πρακτική μου άσκηση πραγματοποιήθηκε, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στο ΤΕΙ Καλαμάτας κι έτσι είχα την αμέριστη βοήθεια όλων των καθηγητών όπου συνάντησα δυσκολία. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στους καθηγητές Α. Κώτσιρα και Α. Αλεξόπουλο για τις χρήσιμες υποδείξεις και συμβουλές πάνω στην εκπόνηση αυτής της πτυχιακής εργασίας και για τις πολύτιμες συμβουλές τους κατά την εξέλιξη του πειράματος. Καλαμάτα, Μάρτιος 2010 Δέσποινα Θ. Ευθυμιάδη 5

6 Στους γονείς μου Θεόφιλο και Αμαλία 6

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν να αξιολογηθούν δύο ποικιλίες μπρόκολου στον Νομό Μεσσηνίας. Καλλιεργήθηκαν δύο ποικιλίες-υβρίδια μπρόκολου Marathon και Grande 101 F l με σπορά που έγινε στις και μεταφύτευση στην τελική θέση στον αγρό 45 ημέρες αργότερα, σε αποστάσεις 1 m χ 0,45 m. Από τα αποτελέσματα της εργασίας φαίνεται ότι όσον αφορά σε παραμέτρους του ρυθμού ανάπτυξης των φυτών, όπως είναι ο αριθμός των φύλλων των φυτών και το ύψος τους, παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές. Συγκεκριμένα, ο αριθμός των φύλλων που σχηματίζονται στα φυτά και το ύψος των φυτών της ποικιλίας Marathon είναι στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερος από ότι στην ποικιλία Grande 101 Fl ενώ και στις δύο ποικιλίες δεν παρατηρείται στατιστικά σημαντική αύξηση του αριθμού των φύλλων από την 60η έως την 75η ημέρα μετά τη μεταφύτευση. Όσον αφορά στο συνολικό βάρος των παραγόμενων ανθοκεφαλών παρατηρείται ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ποικιλιών-υβριδίων. Παρόλα αυτά η ποικιλία Marathon παράγει ανθοκεφαλές με βάρος στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο από ότι στην ποικιλία Grande 101 Fl όταν η συγκομιδή γίνεται 75 ημέρες μετά τη μεταφύτευση ενώ ακριβώς το αντίστροφο παρατηρείται όταν η συγκομιδή πραγματοποιείται 90 ημέρες μετά τη μεταφύτευση. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η ποικιλία Marathon κρίνεται κατάλληλη για πρωίμιση της παραγωγής σε χειμωνιάτικη-ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο Νομό Μεσσηνίας όπου η συγκομιδή μπορεί να πραγματοποιηθεί περίπου 75 ημέρες μετά τη μεταφύτευση (συνολική διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 130 ημέρες) ενώ στην ποικιλία Grande 101 Fl για όψιμη παραγωγή σε χειμωνιάτικη-ανοιξιάτικη καλλιέργεια (συγκομιδή 90 ημέρες μετά τη μεταφύτευση - συνολική διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου περίπου 145 ημέρες). 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΤΟ ΜΠΡΟΚΟΛΟ (Broccoli) - Brassica olerácea 1.1 Γενικά Το μπρόκολο (ή πρόκολο) είναι φυτό συγγενικό με το κουνουπίδι και διαφέρουν κυρίως στα μορφολογικά χαρακτηριστικά της ανθοκεφαλής που παράγουν. Συγκεκριμένα, το μπρόκολο σχηματίζει ανθοκεφαλή μικρότερου μεγέθους από το κουνουπίδι και το χρώμα της ανθοκεφαλής είναι πράσινο ή ερυθροϊώδες σε αντίθεση με του κουνουπιδιού που είναι λευκό. Μετά το κόψιμο της κεντρικής κεφαλής, το φυτό αναπτύσσει δευτερεύουσες μικρότερες κεφαλές (Genders, 1986). Το μπρόκολο ανήκει στην οικογένεια των Σταυρανθών (Cruciferae) και η επιστημονική του ονομασία είναι Brassica olerácea var. botrytis asparagoides D.C. Ta καλλιεργούμενα φυτά μπρόκολου είναι διπλοειδή (2n=18). Κάποια από τα καλλιεργούμενα είδη αυτής της οικογένειας, εκτός από το μπρόκολο, είναι το λάχανο κοινό (κεφαλοκράμβη), του οποίου η επιστημονική ονομασία είναι Brassica olerácea var. capitata L., το λάχανο Βρυξελλών με την επιστημονική ονομασία Brassica olerácea var. gemmifera L. και το κουνουπίδι με την επιστημονική ονομασία Brassica olerácea var. Botrytis L. (Κανάκης, 2007). Το μπρόκολο είναι φυτό που προέρχεται από την Ιταλία, όπου καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις. Σε γενικές γραμμές έχει τις ίδιες απαιτήσεις με το κουνουπίδι αλλά αντέχει περισσότερο στο κρύο και παρουσιάζει πιο αργό ρυθμό ανάπτυξης. Στις Η.Π.Α. καταναλώνεται και κατεψυγμένο (Genders, 1986). 8

9 1.2 Εκτάσεις και παραγωγή μπρόκολου στο εξωτερικό και στην Ελλάδα Σύμφωνα με τον Κανάκη (2007), όσον αφορά στην καλλιέργεια μπρόκολου στην υφήλιο, τις περισσότερες εκτάσεις και την μεγαλύτερη παραγωγή κατέχουν οι ήπειροι της Ασίας και της Ευρώπης. Συγκεκριμένα, στην Ασία έχουμε μέση απόδοση kg/στρ. και παράγεται το 78,96% της παγκόσμιας παραγωγής ενώ στην Ευρώπη έχουμε μέση απόδοση kg/στρ. και παράγεται το 13,87% της παγκόσμιας παραγωγής. Το μπρόκολο είναι ένα φυτό με συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση στην Αυστραλία, ιδιαίτερα στο νοτιοανατολικό Queensland. Επίσης, αυξημένη είναι η παραγωγή και η ζήτηση του μπρόκολου στον Ισημερινό. Το μπρόκολο μπορεί να καλλιεργηθεί με επιτυχία και σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο (π.χ. στο Εκουαδόρ μεταξύ m) όπου η παραγόμενη ανθοκεφαλή γίνεται πιο συμπαγής και περιορίζεται η χρήση φυτοφαρμάκων λόγω των περιβαλλοντικών συνθηκών που περιορίζουν την εμφάνιση ασθενειών (Tan et al., 2006). Σύμφωνα με στοιχεία της FAO (2002), από τις χώρες που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τη μεγαλύτερη παραγωγή μπρόκολου έχουν η Ιταλία με μέση απόδοση kg/στρ., η Ισπανία με μέση απόδοση kg/στρ. και η Γαλλία με μέση απόδοση 1250 kg/στρ. ενώ η μέση απόδοση στην Ελλάδα είναι kg/στρ. Η καλλιέργεια μπρόκολου ξεκίνησε στην Ελλάδα την δεκαετία του 60 όπου καλλιεργούνταν στρ. με παραγωγή t. Τη δεκαετία του 70, η έκταση αυξήθηκε στα στρ. και η παραγωγή στους t., τη δεκαετία του 80, η έκταση ανήλθε στα στρ. και η παραγωγή στους L, ενώ το 2000 η καλλιέργεια του μπρόκολου ανήλθε σε έκταση στρ. και η παραγωγή στους ί. παρουσιάζοντας συνεχή αύξηση (Υπουργείο Γεωργίας, 2000). 9

10 1.3 Χρήσεις Η ταξιανθία (ανθοκεφαλή) χρησιμοποιείται στη μαγειρική ή για την παρασκευή πίκλας (τουρσί). Επίσης, τα φύλλα του μπρόκολου χρησιμοποιούνται ως κτηνοτροφή (Κανάκης, 2007). Το μπρόκολο προετοιμάζεται εύκολα με βράσιμο (γίνεται και στον ατμό). Καλό θα ήταν να μην βράσει πολύ (delicate) για να μην χαθούν τα θρεπτικά στοιχεία. Τα μικρά φύλλα που βρίσκονται κάτω από την ανθοκεφαλή περιέχουν τη μέγιστη συγκέντρωση των θρεπτικών ουσιών, έτσι δεν αφαιρούνται αλλά μαγειρεύονται μαζί με τις ταξιανθίες και τους μίσχους. Οι ταξιανθίες μπορούν επίσης να σωταριστούν. Εκτός αυτών, ταιριάζει απόλυτα σε πολλές διακοσμήσεις με καρυκεύματα, με σάλτσες και μπορεί να καταναλωθεί ωμό, σε σαλάτα (Doty, 1990). 1.4 Θρεπτική αξία μπρόκολου Η θρεπτική αξία του μπρόκολου βρίσκεται κυρίως στο υψηλό περιεχόμενο βιταμινών, ανόργανων αλάτων, υδατανθράκων και πρωτεϊνών. Τα τελευταία έτη, μεγάλη σημασία έχει δοθεί στην αύξηση της κατανάλωσης του μπρόκολου, επειδή τα ερευνητικά αποτελέσματα δείχνουν ότι βοηθά στην πρόληψη της εμφάνισης του καρκίνου λόγω της υψηλής περιεκτικότητας σε φολικό οξύ τόσο στην ανθοκεφαλή όσο και στα φύλλα. Το φολικό οξύ θεωρείται επιπλέον ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον έλεγχο των επιπέδων του σακχάρου, της οστεοπόρωσης, της παχυσαρκίας, της υπέρτασης κ.α. (Tan et al., 2000). Σύμφωνα με τον Κανάκη (2007), 100 g της ανθοκεφαλής του μπρόκολου περιέχουν 26 θερμίδες, 91,3 g νερό, 3,1 g πρωτεΐνες, 0,3 g λίπη, 4,5 g υδατάνθρακες, 88,0 g ασβέστιο, 62,0 g φώσφορο, 0,8 g σίδηρο, 10 mg νάτριο, 267 mg κάλιο, Δ.Μ. βιταμίνη Α, 0,09 mg θειαμίνη (Β 1), 0,20 mg νιασίνη (Β4), 0,80 mg ριβοφλαβίνη (Β2) και 90,00 mg βιταμίνη C. 10

11 1.5 Περιγραφή του φυτού Ο βλαστός του μπρόκολου, πριν τον σχηματισμό της ανθοκεφαλής, φθάνει το ύψος των cm (συνήθως), ενώ μετά το σχηματισμό της ανθοκεφαλής φθάνει το ύψος των cm. Τα φύλλα του μπρόκολου είναι πλατιά και μακριά (μακρύτερα αλλά στενότερα εκείνων του λάχανου). Τα εσωτερικά φύλλα κυρτώνονται προς τα μέσα και καλύπτουν την ανθοκεφαλή τουλάχιστον κατά τα αρχικά στάδια της ανάπτυξής της. Η κεφαλή (ανθοταξία) του μπρόκολου είναι συμπαγής και συνίσταται από υπερτροφικά ανθικά στελέχη. Το μέγεθος της κεφαλής, που είναι το εμπορεύσιμο μέρος του φυτού, εξαρτάται τόσο από την ποικιλία όσο και από τις καλλιεργητικές φροντίδες. Εκτός της κεντρικής ανθοκεφαλής, υπάρχουν και δευτερογενείς στις μασχάλες των φύλλων, των οποίων το μέγεθος είναι μικρότερο από αυτό της κεντρικής. Τόσο η κεντρική όσο και οι δευτερεύουσες ανθοκεφαλές είναι μικρότερες εκείνων του κουνουπιδιού και στη δομή τους είναι λιγότερο συνεκτικές. Έχουν χρώμα πρασινωπό έως ερυθροϊώδες. Η εμπορική αξία των ανθοκεφαλών του μπρόκολου είναι, συνήθως, μεγαλύτερη εκείνης του κουνουπιδιού. Μετά την ολοκλήρωση της ανάπτυξης της ανθοκεφαλής (τόσο στο κουνουπίδι όσο και στο μπρόκολο) τα ανθικά στελέχη επιμηκύνονται και σε αυτά αναπτύσσονται τα άνθη. Το άνθος του μπρόκολου φέρει 4 σέπαλα, 4 πέταλα και 6 (4+2) στήμονες. Ο ύπερος φέρει κοντό ή μακρύ στύλο που καταλήγει σε τριχωτό στίγμα. Τα άνθη ανοίγουν μόνο τις πρωινές ώρες, κλείνουν το βράδυ και ξανανοίγουν την επόμενη ημέρα (πρωί). Το στίγμα είναι δεκτικό για την πραγματοποίηση της επικονίασης περίπου για 3-4 ημέρες. Παρατηρείται το φαινόμενο της υστερανδρίας και η επικονίαση γίνεται με έντομα. Έτσι λόγω της υστερανδρίας αλλά και του αυτοασυμβίβαστου, στις καλλιεργούμενες ποικιλίες παρατηρούνται κατά κύριο λόγο σταυρογονιμοποιήσεις των ανθέων. Η άνθηση ενός φυτού διαρκεί ημέρες, ανάλογα με την εποχή της καλλιέργειας. Ο καρπός είναι κεράτιο επιμηκές, με πολυάριθμα σπέρματα. Τα σπέρματα είναι μικρά, σφαιροειδή και σκούρου έως μαύρου χρώματος (Κανάκης, 2007).

12 1.6 Πολλαπλασιασμός του μπρόκολου Το μπρόκολο πολλαπλασιάζεται, συνήθως, με σπόρο (εγγενής πολλαπλασιασμός) αλλά είναι δυνατός ο πολλαπλασιασμός των φυτών αγενώς, με μοσχεύματα μασχαλιαίων οφθαλμών τα οποία στρωματώνονται σε άμμο και εκτίθενται σε συνθήκες κατάλληλης θερμοκρασίας (μεταξύ 0 C και 20 C) και υψηλής (70-80%) σχετικής υγρασίας σε θερμοκήπια. Επίσης, είναι δυνατό να πολλαπλασιαστεί αγενώς με φυτά που προέρχονται από ιστοκαλλιέργεια. Για την εγκατάσταση μιας καλλιέργειας μπρόκολου σπάνια γίνεται σπορά κατευθείαν στο χωράφι. Συνήθως γίνεται σπορά σε σπορεία. Η εποχή της σποράς διακρίνεται ανάλογα με τον χρόνο συγκομιδής των ανθοκεφαλών. Για συγκομιδή στο τέλος της Άνοιξης ή το Καλοκαίρι, γίνεται σπορά σε θερμοσπορεία την περίοδο Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου (πρώιμες ποικιλίες). Για συγκομιδή το Φθινόπωρο, γίνεται σπορά σε ψυχρά σπορεία την περίοδο Μα'ί'ου-Ιουνίου. Για όψιμη συγκομιδή (Ιανουάριος- Φεβρουάριος), γίνεται σπορά σε ψυχρά σπορεία την περίοδο Ιουλίου-τέλη Αυγούστου (όψιμες ποικιλίες). Τα υποστρώματα που χρησιμοποιούνται στην σπορά είναι εδαφικά ή οργανικά μείγματα ισορροπημένης περιεκτικότητας σε θρεπτικά στοιχεία, ελαφριάς σύστασης με δυνατότητα συγκράτησης αρκετής υγρασίας την οποία αποδίδουν ευχερώς στα σπορόφυτα (Κανάκης. 2007). Σύμφωνα με τον Genders (1986), η σπορά γίνεται στα πεταχτά ή σε γραμμές σε κιβώτια σποράς ή βραγιές και για ν αναπτυχθούν φυτά δυνατά πρέπει να αποφεύγεται η πυκνή σπορά και μετά το φύτρωμα των φυτών αν χρειαστεί πραγματοποιείται αραίωμα. Στο υπαίθριο σπορείο η σπορά γίνεται με απόσταση μεταξύ των γραμμών σποράς 3-5 cm και απόσταση των σπόρων επί της γραμμής 1 cm (Κανάκης, 2007). Το βάθος σποράς είναι 1-1,5 cm και ακολούθως γίνεται κάλυψη του σπόρου με μείγμα σποράς. Το απαιτούμενο σπορείο για την παραγωγή σποροφύτων για 1 στρέμμα είναι 8-10 m, ενώ η απαιτούμενη ποσότητα σπόρου για παραγωγή σποροφύτων για ένα στρέμμα είναι g (Κανάκης, 2007). 12

13 Τα φυτά χρειάζονται μεγάλη περίοδο για να αναπτυχθούν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να χρειάζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα πολλές θρεπτικές ουσίες ώστε να σχηματίσουν μεγάλες ανθοκεφαλές, γι αυτό χρειάζονται έδαφος πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία. Προσοχή, όμως, γιατί η υπερβολική ποσότητα αζώτου οδηγεί στην παραγωγή ανθοκεφαλών που δεν είναι τραγανές και εκτός της ποιοτικής υποβάθμισης τα φυτά γίνονται ευαίσθητα στους ψυχρούς ανέμους και στον πάγο (Genders, 1986). 1.7 Απαιτήσεις σε κλίμα και έδαφος Κλίμα Το μπρόκολο είναι φυτό διετές διότι ο βιολογικός του κύκλος ολοκληρώνεται σε δύο έτη (όταν πρόκειται για την παραγωγή σπόρων) αλλά καλλιεργείται ως ετήσιο όταν πρόκειται να καταναλωθεί σαν λαχανικά (παραγωγή της ανθοκεφαλής). Επίσης, είναι ουδέτερο ως προς τις απαιτήσεις του σε φωτοπερίοδο (Doty, 1990). Το μπρόκολο κατατάσσεται στα λαχανικά ψυχρής περιόδου. Γενικά, θα λέγαμε ότι τα λαχανικά της ψυχρής εποχής αναπτύσσονται καλά όταν η μέση θερμοκρασία κατά μήνα είναι μεταξύ 10 και 2 1 C, η ανώτερη θερμοκρασία 26 ως 29 C και η ελάχιστη όχι κάτω από 2 ως 5 C (Genders, 1986). Συγκεκριμένα, το μπρόκολο αρέσκεται σε μέτριου προς χαμηλού επιπέδου θερμοκρασίες και μάλλον σε ψυχρό καιρό. Στη διάρκεια του χειμώνα οι ανθοκεφαλές είναι περισσότερο συμπαγείς. Δείχνει μικρή αντοχή στους παγετούς από τους οποίους ζημιώνονται οι ανθοκεφαλές αλλά η προστασία των ανθοκεφαλών επιτυγχάνεται με κάλυψη τους από τα φύλλα (Κανάκης, 2007). Το μπρόκολο παράγει πιο συμπαγείς ανθοκεφαλές όταν καλλιεργείται σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο ( m) όπου ελέγχονται και πιο εύκολα οι ασθένειες και οι εχθροί που προσβάλουν το φυτό (Tan et al., 2000). 13

14 Οι Tan and Deuter (2006) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν και η καλλιέργεια του μπρόκολου μπορεί να πραγματοποιηθεί σε πολλές περιοχές θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να αποφεύγεται η καλλιέργειά του σε περιοχές όπου κατά τη διάρκεια του χειμώνα η θερμοκρασία πέφτει σε πολύ χαμηλά επίπεδα (-7 C σε -9 C). Οι ίδιοι τονίζουν ότι καλό είναι να αποφεύγεται η καλλιέργεια του φυτού σε περιοχές όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες (μεγαλύτερες από 35 C) γιατί εκτός από την ποσότητα, επηρεάζεται αρνητικά και η ποιότητα των παραγόμενων ανθοκεφαλών. Οι υψηλές θερμοκρασίες μπορούν επίσης να προκαλέσουν γρήγορη έκπτυξη των οφθαλμών, επιμήκυνση των μίσχων των ανθέων που προεξέχουν από τις ανθοκεφαλές που πλέον δεν είναι συμπαγείς και έχουν υποβαθμισμένη ποιότητα. Οι πιο κατάλληλες θερμοκρασίες για τη καλλιέργεια του μπρόκολου κυμαίνονται μεταξύ των 0 C και των 20 C αντίστοιχα, γιατί σε θερμοκρασίες μικρότερες από τους 0 C ή μεγαλύτερες από τους 20 C παρατηρείται μείωση του ρυθμού ανάπτυξης των φυτών. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται μεγαλύτερη παραγωγή σε ανθοκεφαλές όταν η συγκομιδή πραγματοποιείται στους 7 C από ότι στους 10 C. Υπάρχουν μάλιστα ορισμένες ποικιλίες που απαιτούν μέση ελάχιστη θερμοκρασία μικρότερη από 8 C για να παράγουν ανθοκεφαλές καλής ποιότητας (Titley, 1985) Έδαφος Το έδαφος πρέπει να είναι βαθύ, μέσης σύστασης, καλά εφοδιασμένο με υγρασία και παράλληλα καλά στραγγιζόμενο, πλούσιο σε οργανική ουσία και γόνιμο. Προτείνεται να εμπλουτίζεται με κοπριά αλλιώς να χρησιμοποιούνται αζωτούχα λιπάσματα σταδιακής αποδέσμευσης (Κανάκης, 2007). Για την παραγωγή φυτών ανθεκτικών σε αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες καλό είναι να προστίθεται στο έδαφος πριν από τη φύτευση, θειϊκό κάλιο σε ποσότητα 35 g ανά m2 (Genders, 1986). Για πρωίμιση της παραγωγής καταλληλότερο θεωρείται το ελαφριάς σύστασης έδαφος στο οποίο το ph κυμαίνεται στο 5,5-7 (άριστο ρη=6,5) (Κανάκης, 2007). 14

15 1.8 Προετοιμασία του εδάφους Πριν την εγκατάσταση των φυτών στον αγρό θα πρέπει το έδαφος να απαλλαγεί από τα ζιζάνια, τους σπόρους των ζιζανίων, τους νηματώδεις, τα έντομα και τους παθογόνους μικροοργανισμούς (μικρόβια, μύκητες κτλ.) του εδάφους. Επειδή η αντιμετώπιση όλων αυτών των παραγόντων που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την πορεία μια καλλιέργειας είναι δύσκολη στην πράξη ακολουθείται η εξής τεχνική: Πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας γίνεται ένα βαθύ όργωμα, βάθους ου, με ενσωμάτωση της κοπριάς. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η αναστροφή του εδάφους και η αύξηση του πορώδους του, κάτι το οποίο διευκολύνει την σε βάθος ανάπτυξη του ριζικού συστήματος των φυτών. Επίσης, πρέπει να πραγματοποιηθεί ένα κανονικό όργωμα (βάθος ου) κατά το οποίο ενσωματώνονται στο έδαφος τα χημικά λιπάσματα της βασικής λίπανσης και στη συνέχεια πραγματοποιείται σβάρνισμα ή φρεζάρισμα λίγες ημέρες πριν την φύτευση των φυτών. Σε περίπτωση πολυετούς κατεργασίας του χωραφιού στο ίδιο βάθος και για την αποφυγή σχηματισμού σε αυτό το βάθος σκληρής και σχεδόν αδιαπέρατης στρώσης (ταράτσωμα), συνίσταται ένα υπερβαθύ όργωμα στα ειτι μία φορά κάθε 4 με 5 έτη (Κανάκης, 2007). 1.9 Βασική λίπανση Με την βασική λίπανση επιδιώκεται η αύξηση της γονιμότητας του εδάφους στα κύρια θρεπτικά στοιχεία. Το άζωτο προστίθεται στο έδαφος με τη μορφή νιτρικής αμμωνίας και δεν επηρεάζει τη συγκέντρωση του ασβεστίου στο έδαφος τόσο πολύ όσο η θειϊκή αμμωνία. Το κάλιο είναι απαραίτητο διότι κάνει τα φυτά «σκληρά», ώστε να αντέχουν σε αντίξοες καιρικές συνθήκες και στις ασθένειες. Αν το έδαφος παρουσιάζει έλλειψη καλίου, θα δώσει φυτά με όχι φυσιολογικό χρώμα φύλλων και με αδύνατο ριζικό σύστημα. Τα ελαφρά εδάφη συνήθως δεν έχουν αρκετό κάλιο και χρειάζονται αναπλήρωση με θρεπτικά συστατικά πιο συχνά απ' ότι τα βαριά εδάφη. 15

16 Ένα άλλο πολύτιμο λίπασμα είναι η υγρή κοπριά, που περιέχει σε ισορροπημένες αναλογίες τις ουσίες που χρειάζονται τα αναπτυσσόμενα φυτά και αφομοιώνεται εύκολα. Η προσθήκη στο έδαφος μπορεί να γίνει καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου ανάπτυξης των φυτών, σε τακτικά χρονικά διαστήματα (Genders, 1986). Αποφεύγεται η προσθήκη μεγάλων ποσοτήτων αζωτούχων λιπασμάτων επειδή τόσο τα αμμωνιακά και πολύ περισσότερο τα νιτρικά λιπάσματα ξεπλένονται εύκολα και παρασύρονται στα βαθύτερα στρώματα και από εκεί στους αποταμιευτήρες νερού, χωρίς να αξιοποιηθούν ποτέ από τα φυτά (Κανάκης, 2007) Ανάγκες σε ανόργανα θρεπτικά στοιχεία Σύμφωνα με τον Κανάκη (2007), για την παραγωγή εμπορεύσιμων ανθοκεφαλών συνολικού βάρους kg ανά στρέμμα αφαιρούνται από το έδαφος: 12 μονάδες αζώτου (Ν) 5 μονάδες φωσφόρου (Ρ2Ο5) 15 μονάδες καλίου (Κ2Ο) Ενδεικτική λίπανση Σύμφωνα με τον Κανάκη (2007), για την κάλυψη των παραπάνω αναγκών προστίθενται στο χωράφι οι παρακάτω ποσότητες λιπασμάτων ανά στρέμμα: ο 3-5 τόνοι χωνεμένης κοπριάς ο 7-10 μονάδες Ρ2Ο5, δηλαδή kg απλού υπερφωσφορικού (0-20-0) ο μονάδες Κ2Ο, δηλαδή kg θειϊκού καλίου (0-0-50) ο 8-12 μονάδες Ν, δηλαδή kg θειϊκής αμμωνίας (26-0-0) Εφόσον υπάρχουν δεδομένα έλλειψης μαγνησίου (Mg), βορίου (Β) ή άλλων ιχνοστοιχείων, προστίθενται οι αναγκαίες ποσότητες θειϊκού μαγνησίου, βόρακα ή άλλων ενώσεων των ιχνοστοιχείων που βρίσκονται σε χαμηλές συγκεντρώσεις. 16

17 1.10 Μεταφύτευση Τα σπορόφυτα είναι έτοιμα για μεταφύτευση 6-8 εβδομάδες μετά την σπορά, όταν έχουν αποκτήσει 4-6 πραγματικά φύλλα. Επιλέγονται σπορόφυτα υγιή, τυπικά της ποικιλίας, καλής ανάπτυξης και με πλούσιο ριζικό σύστημα (Κανάκης, 2007). Η φύτευση των φυτών στην τελική θέση στον αγρό πρέπει να γίνεται με καιρό μάλλον υγρό και, προπάντων, όχι όταν η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας είναι υψηλή, για το λόγο αυτό προτιμάται να γίνεται τις απογευματινές ώρες ή τις ημέρες με συννεφιά (Genders, 1986). Οι αποστάσεις φύτευσης των φυτών κυμαίνονται στα cm μεταξύ των γραμμών φύτευσης και στα cm μεταξύ των φυτών επί της γραμμής φύτευσης. Το βάθος στο οποίο πρέπει να τοποθετούνται τα φυτά κατά τη μεταφύτευση στον αγρό πρέπει να είναι το ίδιο με εκείνο που βρίσκονταν κατά την ανάπτυξή τους στο σπορείο. Μετά τη φύτευση πραγματοποιείται σκάλισμα μεταξύ των γραμμών φύτευσης και στη συνέχεια πότισμα με νερό. (Κανάκης, 2007) Καλλιεργητικές φροντίδες και εργασίες Συμπλήρωση κενών Τις πρώτες 10 ημέρες μετά την μεταφύτευση γίνεται συστηματικός έλεγχος των φυτών κάθε γραμμής για να διαπιστωθεί η κατάσταση τους. Τυχόν απώλειες συμπληρώνονται από σπορόφυτα της ίδιας ηλικίας και για το λόγο αυτό θα πρέπει να διατηρούνται ορισμένα φυτά στο σπορείο και μετά τη μεταφύτευση (Κανάκης, 2007). 17

18 Αραίωμα φυτών Η εργασία αυτή πραγματοποιείται όταν έχει γίνει απευθείας σπορά στο χωράφι και αφού εμφανιστούν στην ίδια θέση περισσότερα από ένα φυτάρια. Τότε επιλέγεται το καλύτερο ή τα δύο καλύτερα φυτά και τα υπόλοιπα απομακρύνονται. Το αραίωμα διενεργείται όταν τα φυτά αποκτήσουν 1-2 πραγματικά φύλλα. Αραίωμα γίνεται και στα ατομικά φυτοδοχεία όταν φυτρώνουν περισσότεροι του ενός σπόροι (Κανάκης, 2007) Αντιμετώπιση ζιζανίων Στην περίπτωση που δε γίνεται απολύμανση του εδάφους, εφαρμόζονται οι γνωστές μέθοδοι καταπολέμησης των ζιζανίων (βοτάνισμα, σκάλισμα, τοπική ή γενική εφαρμογή ζιζανιοκτόνων όπως τα Bensulide, Dactal κλπ.), οι οποίες όμως απαιτούν πολλά εργατικά. Αντί αυτών των μεθόδων μπορεί να επιλεγεί η μέθοδος της εδαφοκάλυψης (mulching). Για το σκοπό αυτό επιλέγεται η κάλυψη με φύλλο πλαστικού είτε όλης της επιφάνειας του χωραφιού είτε μόνο των γραμμών φύτευσης. Χρησιμοποιείται συνήθως πλαστικό μαύρου χρώματος το οποίο αναστέλλει την ανάπτυξη των ζιζανίων επειδή παρεμποδίζει τη διέλευση της φωτεινής ακτινοβολίας. Επίσης μπορεί να γίνει συνδυασμός πλαστικού (επί των γραμμών) και φυτικών υπολειμμάτων (επί των διαδρόμων), τα οποία όμως παρουσιάζουν το μειονέκτημα της πιθανής μετάδοσης ασθενειών εφόσον προέρχονται από μολυσμένες καλλιέργειες (Κανάκης, 2007) Αρδευση Αφού γίνει καλό παράχωμα της βάσης των φυτών ξεκινά το πότισμα τους το οποίο πρέπει να πραγματοποιείται συχνά και σε μικρές δόσεις, ιδιαίτερα αμέσως μετά τη μεταφύτευση. Η συχνότητα άρδευσης των φυτών εξαρτάται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Το αρδευτικό σύστημα αποτελείτο από σωλήνες Φ20 και σωλήνες Φ7 (spagetti tubes) από τους οποίους γίνεται το πότισμα κάθε φυτού (Κανάκης, 2007). 18

19 Επιφανειακή λίπανση Με την επιφανειακή λίπανση χορηγούνται συνήθως λιπάσματα που περιέχουν κυρίως άζωτο και κάλιο για να καλυφθούν οι απαιτήσεις των φυτών σε θρεπτικά στοιχεία. Συνήθως λοιπόν πραγματοποιείται συμπληρωματική αζωτούχος λίπανση σε 2-3 δόσεις και σε κάθε δόση χρησιμοποιούνται 5-10 kg νιτρικής αμμωνίας ανά στρέμμα καθώς και συμπληρωματική καλιούχος λίπανση σε μία δόση όπου και χρησιμοποιούνται 5-10 kg θειικού καλίου ή νιτρικού καλίου ανά στρέμμα (Κανάκης, 2007) Συγκομιδή-Αποδόσεις-Διατήρηση Η έναρξη της συγκομιδής γίνεται με την παρέλευση 5-7 μηνών από τη σπορά, ανάλογα με την ποικιλία και την εποχή της καλλιέργειας. Η εποχή της συγκομιδής είναι για τις πρωιμότερες ποικιλίες από τον Σεπτέμβριο έως τον Οκτώβριο ενώ για τις οψιμότερες ποικιλίες από τον Φεβρουάριο έως το Μάρτιο. Οι ανθοκεφαλές συγκομίζονται όσο ακόμη είναι σφιχτές και όταν αποκτήσουν ικανοποιητικό μέγεθος (χαρακτηριστικό για κάθε ποικιλία) χωρίς όμως να αφήνονται να αποκτήσουν υπερβολικά μεγάλο μέγεθος και να εμφανίσουν σημάδια χλώρωσης (ελαφρά κίτρινο χρώμα). Η συγκομιδή των ανθοκεφαλών γίνεται είτε με τα φύλλα της βάσης τους είτε χωρίς αυτά. Καθυστερημένη συγκομιδή των ανθοκεφαλών οδηγεί σε απώλεια της εμπορικής τους αξίας για τι τα άνθη ανοίγουν. Επίσης, σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται μεγαλύτερη παραγωγή σε ανθοκεφαλές όταν η συγκομιδή πραγματοποιείται στους 7 C από ότι στους 10 C. Τέλος, καλό είναι ν αποφεύγεται η καλλιέργεια του φυτού σε περιοχές όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες (επάνω από 35 C) γιατί εκτός από την ποσότητα επηρεάζεται αρνητικά και η ποιότητα των παραγόμενων ανθοκεφαλών (Κανάκης, 2007). Σε μερικές ποικιλίες, όπως η "Premium Crop", σχηματίζονται ανθοκεφαλές σε δευτερεύοντες βλαστούς εφόσον δεν κόβεται το κεντρικό στέλεχος και η περίοδος συγκομιδής μπορεί να παραταθεί (Doty, 1990). 19

20 Έτσι, μετά την κοπή της κεντρικής (πρωτοεμφανιζόμενη) κεφαλής αναπτύσσονται δευτερογενείς ανθοκεφαλές σε πλάγιους βλαστούς του φυτού, από τις οποίες ένα μέρος μπορεί να φτάσει σε εμπορικό μέγεθος. Εάν παραμείνουν στη βάση του φυτού βλαστοί και φύλλα, θα εμφανιστούν νέοι βλαστοί και η συγκομιδή ανθοκεφαλών μπορεί να διαρκέσει έναν μήνα ή περισσότερο. Πάντως αν επικρατήσουν πολύ υψηλές θερμοκρασίες οι μασχαλιαίοι οφθαλμοί πέφτουν με αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η ανάπτυξη νέων ανθοκεφαλών (Κανάκης, 2007). Οι ανθοκεφαλές διατηρούνται μέχρι και δύο εβδομάδες σε χαμηλές θερμοκρασίες (4-8 C) και με τη σχετική υγρασία να κυμαίνεται στο % (Κανάκης, 2007) Ποικιλίες-Υβρίδια μπρόκολου Υβρίδια μπρόκολου Corvet F l: Πολύ πρώιμο (100 ημερών) με πράσινη ανθοκεφαλή. Skiff Fl: Αρκετά πρώιμο (100 ημερών) με πράσινη ανθοκεφαλή (Κανάκης, 2007). Dynasty: Πολύ παραγωγικό, με ανθοκεφαλή σκούρου πράσινου χρώματος. Early Emeral: Το πιο πρώιμο (55 ημερών) υβρίδιο μπρόκολου, με πλούσιες γαλαζοπράσινου χρώματος ανθοκεφαλές. Emperor: Πρώιμο (64 ημερών) με ομοιόμορφη, σφιχτή, μεγάλου μεγέθους ανθοκεφαλή και με προσαρμοστικότητα σε διάφορες κλιματικές συνθήκες και καλή ανθεκτικότητα σε ασθένειες (Doty, 1990). Grande 101 Fl: Σχετικά κοντά φυτά με μεγάλες πράσινες ανθοκεφαλές, μεσοπρώιμοόψιμο (περίπου ημέρες μετά τη σπορά). Marathon: Η ανθοκεφαλές ωριμάζουν περίπου μέρες μετά την σπορά. Οι ανθοκεφαλές που παράγονται είναι μέσου μεγέθους, ομοιόμορφες, με χρώμα μπλε-πράσινο και έχουν ευχάριστη γεύση. Παρουσιάζει καλή προσαρμοστικότητα σε διάφορα εδάφη και σε μεγάλη ποικιλία περιβαλλοντικών συνθηκών. Πρόκειται για ένα υβρίδιο με πολύ καλή απόδοση και πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις στην Καλιφόρνια, στην Αριζόνα, στο Μεξικό και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Αμερικής. Η καλλιέργεια αυτού του υβριδίου θεωρείται από τις πιο κερδοφόρες για τους παραγωγούς. 20

21 Το υβρίδιο παράγει πολύ ικανοποιητικά σε περιοχές με ήπιο χειμώνα αλλά παρουσιάζει σημαντική αντοχή στις χαμηλές θερμοκρασίες χειμερινές τον φθινόπωρο και τον χειμώνα. Εικόνα 1.1: Υβρίδιο Grande 101 Fl ««21

22 Εικόνα 1.2: Υβρίδιο Marathon I I «22

23 Ποικιλίες μπρόκολου Υπάρχουν διάφορες ποικιλίες, τόσο με λευκές όσο κα με πράσινες ανθοκεφαλές. Από τις ποικιλίες με λευκές ανθοκεφαλές οι πιο γνωστές είναι: Blanc extra hiitif d' Angers, Blanc extra tardif d'a ngers, Hiitif de Walchereo (Κανάκης, 2007). Από τις ποικιλίες με πράσινες ανθοκεφαλές πιο γνωστές είναι: Calabrese: Αρκετά πρώιμη ποικιλία (100 ημερών) (Κανάκης, 2007). Early Dividend: Συμπαγή φυτά (45 ημερών). Arcadia: Ανθοκεφαλή σκούρα πράσινη ( 108 ημερών). Green mountain: Καταπληκτική ποικιλία με συμπαγή, σκούρες, μπλέ-πράσινες ανθοκεφαλές. Ανθεκτική στο κρύο, με φυτά από μεσαίο μέχρι μεγάλο μέγεθος. Αρκετά πρώιμη ποικιλία (75-80 ημερών μετά την μεταφύτευση και 105 ημερών μετά την σπορά). Green Comet: Πρόκειται για επιλογή εξ ολοκλήρου αμερικάνικη, η οποία έχει σκουροπράσινες ανθοκεφαλές και σχηματίζει μετά τη συγκομιδή της ανθοκεφαλής του κεντρικού στελέχους (55 ημερών). Premium Crop: Πρόκειται για επιλογή εξ ολοκλήρου αμερικάνικη, η οποία έχει τα πολύ μεγάλες γαλαζοπράσινες ανθοκεφαλές με άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά (58 ημερών) (Doty, 1990) Βελτίωση Οι στόχοι της γενετικής βελτίωσης είναι: 1) Η αντοχή στις ασθένειες 2) Η αύξηση των αποδόσεων 3) Η φυσική κάλυψη των ανθοκεφαλών με το φύλλωμα 4) Η διατήρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα της εμπορευσιμότητας των ανθοκεφαλών, δηλαδή η καθυστέρηση του ανοίγματος των ανθέων. 5) Η παραγωγή συμπαγών και κανονικού σχήματος ανθοκεφαλών. 6) Η παραγωγή ανθοκεφαλών λευκού χρώματος, χωρίς την εμφάνιση φυλλαρίων επί αυτής (Κανάκης, 2007). 23

24 1.15 Σποροπαραγωγή Στο μπρόκολο παρατηρούνται δυσκολίες για την παραγωγή σπόρου καθαρής ποικιλίας οι οποίες οφείλονται στο αυτοασυμβίβαστο, στη διχογαμία (πρωτανδρία, ετεροστυλία) και στην άνθηση κατά την περίοδο των χαμηλών θερμοκρασιών (Κανάκης, 2007). Για την επιτυχία της σποροπαραγωγής μπρόκολου απαιτούνται: 1) Απομόνωση της καλλιέργειας σε απόσταση τουλάχιστον 1000 m από φυτά άλλης ποικιλίας μπρόκολου ή άλλων υποειδών του είδους Brassica olerácea και 2) Εκλογή της κατάλληλης, για κάθε ποικιλία, εποχής σποράς ώστε τα φυτά ν ανθήσουν την ευνοϊκότερη γι' αυτά χρονική περίοδο για την παραγωγή του σπόρου. Συνήθως γίνεται όψιμη σπορά, οπότε η άνθηση συμβαίνει μετά το χειμώνα (Κανάκης, 2007) Ασθένειες και εχθροί του μπρόκολου Ασθένειες Περονόσπορος Ο περονόσπορος προκαλεί ζημιές κυρίως στα σπορεία και στα νεαρά φυτά αλλά προσβάλει και τις ανθοκεφαλές οι οποίες σαπίζουν μετά τη συγκομιδή λόγω και της δευτερογενούς δράσης διαφόρων βακτηρίων. Προσβάλλει σχεδόν όλα τα καλλιεργούμενα και αυτοφυή της οικογένειας Cruciferae και η ασθένεια εκδηλώνεται με τοπικές και διασυστηματικές μολύνσεις και οφείλεται στο μύκητα Peronospora parasitica (Oomycetes-Peronosporales). Γ ενικά, η ασθένεια ευνοείται από την υψηλή σχετική υγρασία, την ομίχλη, τις συχνές βροχές, τη δροσιά και τον ψυχρό καιρό. Ο μύκητας ίσως μεταδίδεται και με το σπόρο των φυτών. 24

25 Ο Περονόσπορος μπορεί να καταπολεμηθεί με: α. Αραιή σπορά και καλός αερισμός των φυτών στα σπορεία, β. Χρησιμοποίηση μόνο υγιών φυτών κατά τη μεταφύτευση. γ. Ψεκασμός των φυτών ανά 7-10 μέρες με μυκητοκτόνα. δ. Καταστροφή υπολειμμάτων της καλλιέργειας, ε. Καταστροφή ζιζανίων. στ. Αύξηση σχέσεως φωσφόρου προς κάλι (2:1 ή 3:1) (Παναγόπουλος, 2000). I Εικόνα 1.3: Περονόσπορος σταυρανθών. Διακρίνεται μεταχρωματισμός αγγείων στο στέλεχος της ανθοκράμβης. 25

26 Μαύρος λαιμός Είναι μια πολύ σοβαρή ασθένεια των σταυρανθών και μπορεί να προσβάλει όλα τα μέρη του φυτού κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του προκαλώντας ποικιλία συμπτωμάτων. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως στα φυτά του σπορείου 2-3 εβδομάδες πριν από τη μεταφύτευση και μπορεί σε μερικές περιπτώσεις να εξελιχθούν σε τήξη των φυταρίων. Η ασθένεια οφείλεται στον μύκητα Leptosphaeria maculons (Loculoascomycetes, Doth ideales). Διαχειμάζει στα προσβεβλημένα υπολείμματα της καλλιέργειας και στο μολυσμένο σπόρο. Η ασθένεια ευνοείται από τη βροχή και το υγρό περιβάλλον και από θερμοκρασίες C. Για την καταπολέμηση της ασθένειας συνιστάται: α. Χρησιμοποίηση σπόρου από τελείως υγιείς καλλιέργειες. β. Αμειψισπορά τουλάχιστον 3-4 ετών, κατά την οποία να μην καλλιεργούνται σταυρανθή και να καταστρέφονται τα ζιζάνια. γ. Εκρίζωση και καταστροφή με φωτιά όλων των προσβεβλημένων φυτών. Καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας τα οποία δεν πρέπει να δίνονται ως τροφή στα ζώα ούτε να ενσωματώνονται στον κοπροσωρό. δ. Απολύμανση του εδάφους των σπορείων (με φορμόλη, κλπ.) (Παναγόπουλος, 2000). Καρκίνωση των ριζών ή όγκοι ριζών Ασθένεια που είναι γνωστή στις καλλιέργειες των σταυρανθών και ως ασθένεια των ροπαλόμορφων ριζών. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα της ασθένειας είναι η υπερτροφία των ριζών. Η επιφάνειά τους είναι ανώμαλη και φέρει σχισμές. Οι προσβεβλημένοι ιστοί είναι εσωτερικά αρχικά λευκοί, αλλά αργότερα γίνονται καστανόχρωμοι. Τα φυτά εμφανίζουν καχεκτική ανάπτυξη, δεν σχηματίζουν κεφαλές και μαραίνονται. Η ασθένεια οφείλεται στον μύκητα Plasmodiophora brassicae (Myxomycota, Plasmodiophoromycetes, Plasmodiophorales) ο οποίος προσβάλλει όλα τα είδη των Cruciferae, αν και μερικά είναι περισσότερο ευπαθή από άλλα. 26

27 Οι μολύνσεις πραγματοποιούνται συνήθως όταν η θερμοκρασία κυμαίνεται στους 9-3Θ 0 και ευνοούνται από τη μεγάλη υγρασία του εδάφους για το λόγο αυτό η ασθένεια εμφανίζεται κυρίως σε υγρά εδάφη με κακή αποστράγγιση ενώ ευνοείται και σε όξινα εδάφη. Η μετάδοση του παθογόνου γίνεται με το νερό του ποτίσματος, με το μεταφερόμενο χώμα από τον άνεμο, τα ζώα, τον άνθρωπο, τα εργαλεία κατεργασίας του εδάφους και με τα φυτάρια που πρόκειται να μεταφυτευτούν και τα οποία δεν εμφανίζουν συμπτώματα κατά τη στιγμή της μεταφύτευσης. Η ασθένεια μπορεί να καταπολεμηθεί με: α. Αμειψισπορά τουλάχιστον 7 ετών, κατά την οποία πρέπει να μη καλλιεργούνται σταυρανθή και να καταστρέφονται τα ζιζάνια. β. Εκρίζωση και καταστροφή με φωτιά όλων των προσβεβλημένων φυτών. Καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας τα οποία δεν πρέπει να δίνονται ως τροφή στα ζώα ούτε να ενσωματώνονται στον κοπροσωρό, γ. Αποστράγγιση των υγρών εδαφών. δ. Ασβέστωση των όξινων εδαφών ώστε το ρη να φθάσει μεταξύ 7-7,5 (Παναγόπουλος, 2000). Ωίδιο Η ασθένεια οφείλεται στον μύκητα Erysiphe crucifer arum, συν. Erysiphe polygoni (Pyrenomycetes, Erysiphales). Εκδηλώνεται με την εμφάνιση λευκών αλευρωδών εξανθήσεων στην άνω επιφάνεια των φύλλων, στα στελέχη και τα άνθη. Αργότερα τα φύλλα γίνονται ανοικτά πράσινα και στη συνέχεια αποκτούν χλωρωτική εμφάνιση ή καστάνο χρωματισμό αλλά σπάνια ξηραίνονται. Συνήθως τα φυτά γίνονται καχεκτικά και μπορεί να υποστούν μερική αποφύλλωση αναλόγως του σταδίου ανάπτυξης στο οποίο βρίσκονται κατά το χρόνο της μολύνσεως. Υπάρχουν πολλές φυσιολογικές φυλές του παρασίτου το οποίο αντιμετωπίζεται με θειάφι ή με μυκητοκτόνα (ΕΙαναγόπουλος, 2000). 27

28 Αλτερναρίωση Η ασθένεια αυτή προσβάλλει τα περισσότερα σταυρανθή και συγκεκριμένα όλα τα υπέργεια μέρη των φυτών σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους. Στα νεαρά φυτάρια προκαλούνται τήξεις. Στα ανεπτυγμένα φυτά προκαλούνται κηλιδώσεις των φύλλων και των ανθοκεφαλών στις οποίες παρατηρούνται και μετασυλλεκτικές σήψεις. Η ασθένεια οφείλεται στον μύκητα Alternaría brassicae ή στον Alternaría brassicicola. Για τη βλάστηση των σπορίων και την πραγματοποίηση των μολύνσεων από το μύκητα είναι απαραίτητη η διαβροχή του φυλλώματος και για την εξάπλωση της ασθένειας απαιτείται γενικά υγρός καιρός. Πηγές μολύνσεως αποτελούν ο σπόρος, τα υπολείμματα της καλλιέργειας και τα ζιζάνια-ξενιστές. Για την αντιμετώπιση της ασθένειας συνιστάται η χρήση υγιούς σπόρου ή χημική απολύμανση του υπόπτου σπόρου, ψεκασμοί των φυτών καθώς και η καταστροφή των υπολειμμάτων της καλλιέργειας (Παναγόπουλος, 2000). Σκληρωτινίαση Οφείλεται στους μύκητες Sclerotinia sclerotiorum, συν. Sclerotinia libertiana, Whetzelinia sclerotiorum (Ascomycotina, Discomycetes, Helotiales) και Sclerotinia minor. Ta φυτά μολύνονται σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους αλλά συχνότερες είναι οι προσβολές σε ανεπτυγμένα φυτά. Η μόλυνση των φυτών μπορεί να γίνει σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (0-25 C) αλλά η αρίστη θερμοκρασία για την ανάπτυξη του μύκητα κυμαίνεται στους C. Η ασθένεια ευνοείται από την υψηλή εδαφική και από την ατμοσφαιρική υγρασία. 28

29 Εναντίον της ασθενείας συνιστάται να ακολουθούνταν τα εξής: α. Περιορισμός της εδαφικής υγρασίας με κατάλληλα μέτρα, όπως είναι η αποφυγή υπερβολικής άρδευσης, η καλή αποστράγγιση του εδάφους και η αραιή φύτευση, β. Εκρίζωση, απομάκρυνση και καταστροφή των προσβεβλημένων φυτών και φυτικών τμημάτων αμέσως όταν εμφανισθεί η ασθένεια για να αποφεύγεται ο εμπλουτισμός του εδάφους με σκληρώτια. γ. Μετά το τέλος της καλλιέργειας να γίνεται βαθύ όργωμα για τη κάλυψη των σκληρωτίων και αν είναι δυνατό κατάκλυση του αγρού με νερό για 4-5 εβδομάδες. δ. Εια την καταστροφή των σκληρωτίων συνιστάται να γίνεται απολύμανση του εδάφους μετά το πέρας της καλλιέργειας με χημικά μέσα, με ατμό ή με την εφαρμογή ηλιοαπολύμανσης, ε. Προληπτικοί ψεκασμοί των φυτών (Παναγόπουλος, 2000). Βοτρύτης Το παθογόνο {Botrytis cinerea) είναι υπεύθυνο για σοβαρές ζημιές των ανθοκεφαλών κατά τη διάρκεια της συντήρησης σε αποθήκες (ψυχωμένες ή μη). (Παναγόπουλος, 2000). Δακτυλιωτή κηλίδωση Οφείλεται στο παθογόνο Mycosphaerella brassicicola και στα προσβεβλημένα φυτά εμφανίζονται στην επάνω επιφάνεια των φύλλων κυκλικές καστανές, ζωνωτές κηλίδες διαμέτρου 0,5-3,0 cm οι οποίες αργότερα γίνονται νεκρωτικές. Στην επιφάνεια των κηλίδων εμφανίζονται μικρά μελανά σώματα (πολυστιγμία) που είναι οι καρποφορίες του παθογόνου. Η παρουσία σημείων διευκολύνει την διάκριση της κηλίδωσης αυτής από την κηλίδωση της αλτερναρίωσης (Παναγόπουλος, 2000). 29

30 Μαύρη σήψη ή μελάνωση των νεύρων Η μαύρη σήψη οφείλεται στον παθογόνο μικροοργανισμό (βακτήριο) Bacillus campes tris και είναι μία πολύ σοβαρή ασθένεια που προσβάλλει πολλά καλλιεργούμενα είδη των Cruciferae όταν αυτά καλλιεργούνται σε περιοχές με άφθονες βροχοπτώσεις ή πολύ δροσιά και οι μέσες θερμοκρασίες κυμαίνονται μεταξύ 15,5-21 C. Οι ζημιές που προκαλούνται από την ασθένεια εμφανίζονται τόσο πριν όσο και μετά τη συγκομιδή των ανθοκεφαλών. Τα φυτά μπορεί να μολυνθούν σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους όπου και παρατηρούνται προσβολές στα φύλλα, στις ανθοκεφαλές, στα στελέχη και στο σπόρο. Τα πρώτα συμπτώματα είναι μαρασμός, χλώρωση και πτώση των κατωτέρων φύλλων. Οι προσβεβλημένες ανθοκεφαλές, μετά τη συγκομιδή και κατά τη διάρκεια της συντήρησή τους συχνά καταστρέφονται από υγρές σήψεις οι οποίες προκαλούνται από βακτήρια, συνήθως του γένους Erwinia. Η ασθένεια αντιμετωπίζεται με: α. Χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου. β. Αμειψισπορά 2-3 ετών κατά την διάρκεια της οποίας να μη καλλιεργούνται σταυρανθή, γ. Εφόσον ο αριθμός των προσβεβλημένων φυτών είναι μικρός, συνιστάται εκρίζωση αυτών μαζί με ολόκληρο το ριζικό τους σύστημα και καταστροφή με φωτιά ή απόρριψη σε λάκκο που περιέχει ασβέστη. Επίσης πρέπει να γίνεται καταστροφή όλων των υπολειμμάτων της καλλιέργειας και των σταυρανθών ζιζανίων. δ.ψεκασμοί των φυτών με χαλκούχα. ε. Αλλαγή του υποστρώματος των μολυσμένων σπορείων ή απολύμανσή του προ της σποράς, στ. Αποφυγή αρδεύσεως με το σύστημα της τεχνητής βροχής, ζ. Χρησιμοποίηση ανθεκτικών ποικιλιών (Παναγόπουλος, 2000). 30

31 Υγρές βακτηριακές σήψεις Προκαλούνται από διάφορα βακτήρια του γένους Erwinia και ιδιαίτερα από τα Erwinia carotovora subsp. Carotovora, Erwinia chrysanthemi pv. chrysanthemi) και τα Pseudomonas marginlis, Pseudomonas viridiflava και Pseudomonas fluorescens. Τα παθογόνα εισέρχονται στα φυτά από πληγές που προκαλούνται από έντομα, μύκητες, βακτήρια ή μηχανικά αίτια. Κάτω από συνθήκες υψηλής υγρασίας και συνήθως υψηλής θερμοκρασίας τα βακτήρια εισέρχονται και από τα φυσικά ανοίγματα των φυτών και προκαλούν μολύνσεις. Η προσβολή εκδηλώνεται με το σχηματισμό μικρών υδατωδών κηλίδων που μεγαλώνουν γρήγορα και οι ιστοί γίνονται μαλακοί και πολτώδεις, ενώ στη συνέχεια τα προσβεβλημένα φυτικά όργανα καταρρέουν. Τα βακτήρια αυτά διασπείρονται με τα έντομα, τα εργαλεία, τη βροχή, το νερό άρδευσης, το ρουχισμό των εργαζομένων και τους μολυσμένους φυτικούς ιστούς. Η αντιμετώπιση των υγρών βακτηριακών σήψεων επιτυγχάνεται με τους εξής τρόπους: α. Άμεση διάθεση των προϊόντων που προέρχονται από αγρούς μολυσμένους από το X. campestris pv. campestris (μαύρη σήψη), β. Τα αποθηκευμένα ή συσκευασμένα προϊόντα να είναι τελείως στεγνά. γ. Αποφυγή του τραυματισμού των φυτών στον αγρό και των προϊόντων τους μετά τη συγκομιδή. δ. Με την εμφάνιση της ασθένειας στον αγρό συνιστώνται ψεκασμοί των φυτών με χαλκούχα σκευάσματα κάθε 7-10 ημέρες. ε. Διατήρηση των προϊόντων στην αποθήκη και κατά τη διάρκεια της μεταφοράς τους σε θερμοκρασίες λίγο μεγαλύτερες του 0 C (Παναγόπουλος, 2000). 31

32 Εικόνα 1.4: Δ ιασυστηματική προσβολή φύλλου από το ΧαηΐΙιοηιοηαΗ campestris ρν. Ο ω η ρ β χ ίγ 'ιχ < I I 32

33 Μωσαϊκό του κουνουπιδιού Το αίτιο του μωσαϊκού αυτού είναι ο ιός του μωσαϊκού της ανθοκράμβης (cauliflower mosaic caulimovirus, CaMV, συν. cabbage virus B, Chinese cabbage mosaic virus, broccoli mosaic virus). Τα νεαρά φύλλα εμφανίζουν διαφάνεια των νευρώσεων, συνήθως στην περιοχή της βάσεως. Έντονα συμπτώματα εμφανίζονται στα ανεπτυγμένα φυτά υπό μορφή περινευρίου μεταχρωματισμού. Σε μερικές περιπτώσεις παρατηρείται νανισμός των φυτών, σχηματισμός γλωσσιδίων ή νέκρωση ιστών στα φύλλα ή στις ανθοκεφαλές. Η παραπάνω ίωση μπορεί να προκαλέσει μεγάλης οικονομικής σημασίας ζημιές, με μείωση της παραγωγής που φθάνει μέχρι 75% ιδιαίτερα όταν γίνονται μολύνσεις σε νεαρές καλλιέργειες και με υποβάθμιση της ποιότητος και διατηρησιμότητας των ανθοκεφαλών. Για την αντιμετώπιση των ιώσεων στα σταυρανθή πρέπει να λαμβάνονται τα εξής μέτρα: α. Καταστροφή των αυτοφυών σταυρανθών από τις περιοχές των σπορείων και των αγρών καλλιέργειας. Αποφυγή εγκαταστάσεως νέας καλλιέργειας πλησίον μολυσμένης καλλιέργειας, β. Τα σπορεία πρέπει να εγκαθίστανται και να διατηρούνται υπό εντομοστεγείς συνθήκες, γ. Καταπολέμηση των αψίδων. δ. Χρησιμοποίηση ανθεκτικών ή ανεκτικών ποικιλιών, ιδιαίτερα εκείνων που δεν εμφανίζουν νεκρωτικές κηλίδες κατά τη διάρκεια της αποθηκεύσεως των ανθοκεφαλών (Παναγόπουλος, 2000). 33

34 «Εικόνα 1.5: Συμπτώματα! μωσαϊκού του κουνουπιδιού ( τιμ V) σε φύλλο κουνουπιδιού. I 34

35 Ζωικοί εχθροί Νηματώδεις σκώληκες Το μπρόκολο προσβάλλεται κυρίως από τον ΙβίβκοίΙεηι ςοίηαοΐιίη (Οικογένεια Η είεπχιεπι^ε, υποοικογένεια ΗείεΐΌ0επη3ε). Οι ζημιές που προκαλούνται στα φυτά από τους νηματώδεις είναι πολύ σοβαρές. Η αντιμετώπισή των νηματωδών επιτυγχάνεται με: α. Νομοθετικά μέτρα, όπως είναι η απαγόρευση μεταφοράς εδάφους από χώρα σε χώρα ή από μολυσμένες σε αμόλυντες περιοχές, β. Αμειψισπορά (πολυετής) με φυτά μη ξενιστές. γ. Χρησιμοποίηση ανθεκτικών ποικιλιών, όταν υπάρχουν (Βλαχόπουλος, 2002) Έντομα α. Πράσινη αφίδα {\Iyzus ρβκΐοαε) Ανήκει στη τάξη των Ημιπτέρων και στην οικογένεια Αρδίδίδαε. Προκαλούν αποξήρανση, σχηματίζουν υπερτροφίες και παραμορφώνουν διάφορα βασικά μέρη των φυτών. Εκτός των άμεσων ζημιών προκαλούν κι έμμεσες, διότι είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών για τα φυτά (ιώσεις). Οι αφίδες απομυζούν το φυτό για να πάρουν πρωτεΐνη, επειδή όμως ο χυμός του φυτού δεν έχει μεγάλες ποσότητες πρωτεΐνης, απομυζούν μαζί πολλά σάκχαρα. Οι φυσικοί εχθροί των αφίδων είναι η κηκιδόμυγα {ΑρΗίίΙοΙβίβϊ αρίιίάίηιγζα), η παρασιτική σφήκα {ΑρΙιίάίυ,ϊ ma.trico.riae) και ο μύκητας νβπίαίμιιηι ΤΙ (Βλαχόπουλος, 2002). 35

36 β. Π ιερ ίδ α (Pier is brassicae, Pier is napi, Autographa brassicae) Είναι λευκές πεταλούδες, των οποίων οι προνύμφες τρώνε τα φύλλα και φτάνουν στην κεφαλή. Είναι έντομα που προσβάλλουν, όλα τα φυτά αυτής της οικογένειας. Για να τα εξολοθρέψουμε πρέπει να καταστρέψουμε τα αβγά και τις κάμπιες. Γι ' αυτό ψεκάζουμε ή σκονίζουμε με ροτενό 1 %, ή με πύρεθρο 0,5-0,7%, ή ακόμη με Sevin, κάθε 15 μέρες, από τις αρχές του Ιούνη μέχρι τον Σεπτέμβρη (Genders, 1986). γ. Μύγα των λαχάνων (Hylemia brassicae) Είναι ένα δίπτερο, με μαύρο χρώμα, λίγο πιο μικρό απ' την κοινή μύγα. Αφήνει τα αβγά της στο έδαφος, στη βάση των φυτών. Όταν βγουν οι προνύμφες, μπαίνουν στο έδαφος και τρέφονται από τις ρίζες ή ανοίγουν στοές στον κορμό του φυτού. Τα φυτά σιγά σιγά αδυνατίζουν και καταστρέφονται. Για να τις εξαλείψουμε, πρέπει να ποτίζουμε τη ρίζα με διάλυμα σουμπλιμέ (διχλωριούχου υδράργυρου) 5%, κάθε 5-7 ημέρες, για τρεις φορές (Genders, 1986). δ. Ευρύδερμα (Euriderma olerácea και Ε. ornatum) ε. Άλτις των λαχάνων (Haltica olefaced) (Βλαχόπουλος, 2002) Σκοπός της εργασίας Σκοπός της εργασίας ήταν να μελετηθεί η ανάπτυξη και η παραγωγή ανθοκεφαλών δύο υβριδίων μπρόκολου, τα οποία έχουν διαφορετικής διάρκειας καλλιεργητική περίοδο, όταν καλλιεργούνται στο Νομό Μεσσηνίας κατά την περίοδο του χειμώνα-άνοιξης, όπου επικρατούν συνθήκες με τις χαμηλότερες για την περιοχή θερμοκρασίες. 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 2.1 Υλικά και μέθοδοι Χρησιμοποιήθηκαν σπόροι των ποικιλιών-υβριδίων M arathon και G rande 101 F l. Η σπορά πραγματοποιήθηκε στις 16/12/2007 σε δίσκους σποράς με ατομικές θέσεις και υπόστρωμα εμπλουτισμένη τύρφη (Klansmann KTS2) όπου τοποθετήθηκε ένας σπόρος σε κάθε θέση του δίσκου σε βάθος 1 cm. Οι δίσκοι τοποθετήθηκαν σε θερμοκήπιο και ακολούθησε πότισμα για να ξεκινήσει η διαδικασία της βλάστησης των σπόρων. Μετά από μια εβδομάδα εμφανίστηκαν τα πρώτα σπορόφυτα των δύο υβριδίων. Τα φυτά καθ όλη τη διάρκεια της παραμονής τους στο σπορείο δέχθηκαν ελαφριά ποτίσματα (σχεδόν σε καθημερινή βάση) καθώς και μία λίπανση με το λίπασμα Nutrileaf ( ) σε συγκέντρωση 5 g λιπάσματος ανά 10 1νερού. Παράλληλα με την σπορά πραγματοποιήθηκε και η προετοιμασία του θερμοκηπίου στο οποίο έγινε η μεταφύτευση των φυταρίων. Αρχικά, έγινε καθαρισμός του υπάρχοντα χώρου, δηλαδή ξεβοτάνισμα και αφαίρεση των φυτών από προηγούμενες καλλιέργειες. Έπειτα, πραγματοποιήθηκε φρεζάρισμα του εδάφους του θερμοκηπίου και στη συνέχεια στρώθηκε λευκό πλαστικό εδαφοκάλυψης. Στη συνέχεια σημειώθηκαν οι θέσεις των φυτών (40 φυτά ανά υβρίδιο) και τοποθετήθηκε το αρδευτικό σύστημα. Όσον αφορά το πότισμα, αρχικά, μεταφέρεται το νερό, από τον αγωγό άρδευσης στον χώρο φύτευσης, με πρωτεύοντα αγωγό Φ32. Στην συνέχεια, τοποθετήθηκαν σωλήνες Φ20 κατά μήκος των γραμμών, ένας για κάθε γραμμή. Οι σωλήνες αυτοί είναι οι δευτερεύοντες αγωγοί. Ύστερα, επάνω στους δευτερεύοντες αγωγούς γίνονται τρύπες και τοποθετούνται σωλήνες Φ7 (ένας σωλήνας για κάθε φυτό). Στην άκρη του κάθε σωλήνα συνδέονται σταλακτήρες, οι οποίοι καρφώνονται δίπλα σε κάθε φυτό έτσι ώστε να ποτίζεται. 37

38 Τα νεαρά φυτάρια μεταφυτεύτηκαν στην τελική θέση σε θερμοκήπιο από σκληρό πλαστικό όταν είχαν τέσσερα πραγματικά φύλλα, στις 9/02/2008, δηλαδή 55 ημέρες μετά τη σπορά. Οι αποστάσεις φύτευσης των φυτών ήταν 1 ιυ μεταξύ των γραμμών φύτευσης και 45 οιτι μεταξύ των φυτών επάνω στη γραμμή φύτευσης (0,45 ιτι2/φυτό). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι το θερμοκήπιο στο οποίο έγινε η καλλιέργεια δεν ήταν θερμαινόμενο και τα παράθυρα (πλαϊνά και οροφής) καθώς και οι πόρτες παρέμειναν ανοιχτά καθ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Η μεταφύτευση έγινε το απόγευμα και το βάθος στο οποίο έγινε η φύτευση των φυτών ήταν το ίδιο με εκείνο του σπορείου. Μετά την εγκατάσταση των φυτών, αφού έγινε καλό παράχωμα της βάσης των φυτών, άρχισαν και τα ποτίσματα, τα οποία ήταν συχνότερα όταν τα φυτά ήταν μικρής ηλικίας ενώ αργότερα αραίωσαν. Η συχνότητα και η ποσότητα της άρδευσης καθορίστηκαν από τις καιρικές συνθήκες. Εκτός αυτού, γινόταν καθημερινός συστηματικός έλεγχος των φυτών για να διαπιστωθεί η κατάσταση τους. Απώλειες που παρατηρήθηκαν κατά τις πρώτες ημέρες μετά τη μεταφύτευση συμπληρώθηκαν από σπορόφυτα της ίδιας ηλικίας. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των φυτών στο θερμοκήπιο πραγματοποιήθηκε μία λίπανση, στις 18/02/2008, με το λίπασμα Ν ιά τ ΐ^ ί ( ) σε συγκέντρωση 10 λιπάσματος ανά 10 I νερό. Δεν πραγματοποιήθηκε κανένας ψεκασμός με φυτοπροστατευτικά σκευάσματα λόγω του ότι δεν παρατηρήθηκε προσβολή των φυτών από εχθρούς και ασθένειες. 38

39 2.2 Μετρήσεις Καθ όλη την διάρκεια του πειράματος πραγματοποιήθηκαν τέσσερις μετρήσεις που αφορούσαν: στον αριθμό των φύλλων ανά φυτό, και στο ύψος των φυτών όσον αφορά το ύψος τους και τον αριθμό των φύλλων τους. Συγκεκριμένα οι μετρήσεις πραγματοποιήθηκαν ήταν: στις 10/03/2008 (30 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών), στις 25/03/2008 (45 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών), στις 10/04/2008 (60 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών), στις 25/04/2008 (75 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών). Η συγκομιδή των ανθοκεφαλών πραγματοποιήθηκε σε δύο ημερομηνίες: > στις 25/04/2008 (75 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών), > στις 10/05/2008 (90 ημέρες μετά την μεταφύτευση των φυτών). Μετά τη συγκομιδή οι ανθοκεφαλές μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο, όπου μετρήθηκε αριθμός και το βάρος των ανθοκεφαλών. Το πείραμα ακολούθησε το εντελώς τυχαιοποιημένο σχέδιο και για κάθε επέμβαση (υβρίδιο) χρησιμοποιήθηκαν 4 επαναλήψεις των δέκα φυτών η κάθε μία. Η σημαντικότητα των διαφορών των δύο ποικιλιών εκτιμήθηκε με το κριτήριο του ΤΑεεί σε επίπεδο σημαντικότητας ρ=0,05. Για τη στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκε το στατιστικό πρόγραμμα 8ΤΑ ϋιια ΡΗ ^

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Αριθμός φύλλων Διάγραμμα 3.1. Μέσος αριθμός φύλλων ανά φυτό στα υβρίδια Marathon και Grande 101 F l (κατακόρυφη μπάρα = τυπική απόκλιση). Από το διάγραμμα 3.1 παρατηρούμε ότι, το υβρίδιο Marathon παρουσιάζει στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό φύλλων ανά φυτό από την 30'1έως και την 75η ημέρα μετά τη μεταφύτευση. Επίσης παρατηρείται ότι ανεξάρτητα του υβριδίου, ο μέσος αριθμός φύλλων δεν μεταβάλλεται στατιστικά σημαντικά από την 60η ημέρα έως την 75η ημέρα μετά τη μεταφύτευση. ««4 40

41 3.2 Ύψος φυτών Διάγραμμα 3.2. Μέσος ύψος ανά φυτό στα υβρίδια Marathon και Grande 101 Fl (κατακόρυφη μπάρα = τυπική απόκλιση). Από το διάγραμμα 3.2 παρατηρούμε ότι, τα φυτά του υβριδίου Marathon έχουν t στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο ύψος από ότι τα φυτά του υβριδίου Grande 101 Fl από την 30η έως και την 75η ημέρα μετά τη μεταφύτευση.» I 41

42 3.3 Βάρος ανθοκεφαλών Διάγραμμα 3.3. Μέσο βάρος ανθοκεφαλών ανά φυτό στα υβρίδια Marathon και Grande 101 Fl (κατακόρυφη μπάρα = τυπική απόκλιση). Από το διάγραμμα 3.3 παρατηρείται ότι όσον αφορά στο βάρος των ανθοκειραλών που συγκομίζονται την 75η ημέρα μετά τη μεταφύτευση είναι στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο στο υβρίδιο Marathon από ότι στο υβρίδιο Grande 101 Fl. Όσον αφορά στο βάρος των ανθοκεφαλών που παράγονται την 90η ημέρα μετά τη μεταφύτευση παρατηρείται ότι στο υβρίδιο Grande 101 Fl είναι στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο από ότι στο υβρίδιο Marathon. Πάντως, όσον αφορά στη συνολική παραγωγή ανά φυτό δεν παρατηρούνται στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο υβριδίων και αυτή κυμαίνεται στα 930 g για το υβρίδιο Marathon και στα 904 g για στο υβρίδιο Grande 101 Fl. t 42

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4o ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Στη χώρα μας παρατηρείται τα τελευταία χρόνια συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση από τους καταναλωτές και μάλιστα σχεδόν καθ όλη τη διάρκεια του έτους (Κανάκης, 2007). Από το πείραμα που πραγματοποιήθηκε σε αυτή την εργασία, η οποία πραγματοποιήθηκε κατά τους χειμερινούς μήνες σε θερμοκήπιο παρατηρείται ότι και τα δύο υβρίδια-ποικιλίες έχουν τις ίδιες αποδόσεις σε βάρος ανθοκεφαλών αλλά το υβρίδιο Marathon παρουσιάζει ταχύτερο ρυθμό ανάπτυξης από το υβρίδιο Grande 101 Fl. Παρόμοια είναι και η συμπεριφορά των δύο υβριδίων όσον αφορά στην πρωιμότητα της παραγωγής ανθοκεφαλών με το υβρίδιο Marathon να είναι πιο παραγωγικό όταν η συγκομιδή πραγματοποιείται νωρίς. Οι διαφορές αυτές στην πρωιμότητα της ανάπτυξης των φυτών και της παραγωγής ανθοκεφαλών αντικατοπτρίζονται τόσο από την ταχύτερη ανάπτυξη των φυτών όσο και από την ταχύτερη εμφάνιση ταξιανθιών στο υβρίδιο Marathon. Οι ανθοκεφαλές και στα δύο υβρίδια, είχαν έντονο, σκούρο, πράσινο χρώμα και καλή ποιότητα, όμως οι ανθοκεφαλές του υβριδίου Marathon ήταν μικρότερες και πιο συμπαγείς ενώ του υβριδίου Grande 101 Fl ήταν μεγαλύτερες και πιο χαλαρές. Σύμφωνα με την πυκνότητα φύτευσης των φυτών (1 x 0,45 m) για την καλλιέργεια ενός στρέμματος απαιτούνται περίπου 2220 φυτά τα οποία για το υβρίδιο Marathon παράγουν συνολικά kg και για το υβρίδιο Grande 101 Fl παράγουν συνολικά, περίπου, kg. Οι αποδόσεις αυτές κρίνονται ικανοποιητικές για την καλλιέργεια του μπρόκολου κατά τη διάρκεια του χειμώνα-άνοιξης στη χώρα μας. Οι Tan et al. (1998), κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι, από διάφορες ποικιλίες-υβρίδια που χρησιμοποιήθηκαν κατά την διεξαγωγή των πειραμάτων τους, το υβρίδιο Marathon έχει πολύ καλή προσαρμοστικότητα σε διάφορες συνθήκες καλλιέργειας και οι ανθοκεφαλές που παράγονται έχουν πολύ καλά ποιοτικά χαρακτηριστικά (εύγευστες, συμπαγείς), κάτι το οποίο παρατηρήθηκε και σε αυτή την εργασία. Οι Almaliotis et al. (2004) αναφέρουν ότι η απόδοση του υβριδίου Marathon όταν η καλλιέργεια πραγματοποιήθηκε από το καλοκαίρι έως και τις αρχές του χειμώνα στη Βόρεια Ελλάδα το έτος 2003 κυμάνθηκε στα 812 kg ανά στρέμμα. Όπως φαίνεται η απόδοση των 43

44 ποικιλιών σε αυτή την εργασία ήταν μεγαλύτερη και αυτό μπορεί να οφείλεται κατά ένα μέρος στο ότι η καλλιέργεια πραγματοποιήθηκε σε προστατευμένο χώρο στο θερμοκήπιο αλλά και στο ότι η καλλιέργεια έγινε σε μία περιοχή με υψηλότερες μέσες θερμοκρασίες. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η ποικιλία Marathon κρίνεται κατάλληλη για πρωίμηση της παραγωγής σε χειμωνιάτικη-ανοιξιάτικη καλλιέργεια στο Νομό Μεσσηνίας όπου η συγκομιδή μπορεί να πραγματοποιηθεί περίπου 75 ημέρες μετά τη μεταφύτευση (συνολική διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου 130 ημέρες) ενώ στην ποικιλία Grande 101 Fl για όψιμη παραγωγή σε χειμωνιάτικη-ανοιξιάτικη καλλιέργεια (συγκομιδή 90 ημέρες μετά τη μεταφύτευση - συνολική διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου περίπου 145 ημέρες). 44

45 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Almaliotis D., Bladenopoulou S., Chatzissavvidis CH., Karagiannidis N. (2004). Broccoli (Brassica olemcea L. var. italic) yield as affected by soil. Ill Balkan Symposium on Vegetables and Potatoes. 1SHS Acta Horticulturae 729: Doty W.L. (1990). All about vegetables. Ortho Books. New Expanded Edition. 3. Genders R. (1986). Καλλιεργήστε τα λαχανικά σας-γεωπόνος στο σπίτι σας. Εκδόσεις Κουτσούμπος Π. Αθήνα. 4. Tan D. and Daniel Κ.Υ. (2006). Modelling broccoli development, yield and quality. The University of Sydney. Sydney, NSW. 5. Tan D.K.Y., Birch C.J., Wearing A.H. and Rickert K.G. (2000). Predicting broccoli development: II. Comparison and validation of thermal time models. Scientia Horticulturae 86(2): Tan D.K..Y, Wearing A.H., Rickert K.G. and Birch C.J. (1998). Detection of floral initiation in broccoli (Brassica oleracea L. var. italica Plenck) based on electron micrograph standards of shoot apices. Australian Journal o f Experimental Agriculture 38 (3): Titley M.E. (1985). Crop scheduling in broccoli. (M.Sc.Agr. Thesis) 196 pp. 8. Βλαχόπουλος E. (2002). Φυτοπροστασία II. Γεωργική εντομολογία-ακαρεολογίανηματολογία. Εκδόσεις Τεχνολογικό Ίδρυμα Καλαμάτας. 9. Κανάκης Α.Γ. (2007). Σημειώσεις Ειδικής Λαχανοκομίας V. Εκδόσεις Τεχνολογικό Ίδρυμα Καλαμάτας. 10. Παναγόπουλος Χ.Γ. (2000). Ασθένειες κηπευτικών καλλιεργειών. Β Έκδοση. Εκδόσεις Σταμούλης, Αθήνα. 45

46 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ Φωτογραφίες από την εγκατάσταση της καλλιέργειας μπρόκολου για την διεξαγωγή του πειράματος. Εικόνα 1: Σπορά μπρόκολου σε δισκάκια. «I * 46

47 Εικόνα 2: Νεαρά φυτάρια μπρόκολου ποικιλίας Grande 101 F l. «47

48 Εικόνα 3: Νεαρά φυτάρια μπρόκολου ποικιλίας Marathon. I 48

49 Εικόνα 4: Το θερμοκήπιο όπου έγινε η εγκατάσταση της καλλιέργειας μπρόκολου. I * I 49

50 Εικόνα 5: Τοποθέτηση λευκού πλαστικού μέσα στο θερμοκήπιο. I «I 50

51 Εικόνα 6: Εγκατάσταση αρδευτικού συστήματος στην καλλιέργεια. «* 51

52 I Εικόνα 7: Καλλιέργεια μπρόκολου στο θερμοκήπιο I «( 52

53 Εικόνα 8: Ανθοκεφαλή μπρόκολου ποικιλίας Marathon. I 53

54 Εικόνα 9. Πλάγιος βλαστός μπρόκολου ποικιλίας Marathon. I 54

55 I Εικόνα 10: Ανθισμένη ανθοκεφαλή από την αυξημένη» παραμονή της πάνω στο φυτό. «««55

56 I Εικόνα 11: Αφαίρεση των φυτών της καλλιέργειας μετά την συγκομιδή των ανθοκεφαλών. I 56

57 Εικόνα 12: Ριζικό σύστημα μπρόκολου. * I I 57