Καταγραφή Δράσεων του Δικτύου των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων για το έτος 2014

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ ΚΚΣ & ΞΕΝΩΝΩΝ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ Επιχειρησιακή Συντονιστική Υπηρεσία Δράσεων Παιδικής Προστασίας Καταγραφή Δράσεων του Δικτύου των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων για το έτος 2014 Στοιχεία από πενήντα Φορείς Γιώτα Μάνθου Κοινωνική Λειτουργός- Ψυχολόγος Αθήνα, Ιούλιος 2016

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή 4 Κεφάλαιο 1 ο : Στοιχεία για το Δίκτυο των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων 6 (Ο.Π.Α.) Θεσμικά κείμενα 6 Αρμοδιότητες της Ομάδας Προστασίας Ανηλίκων 6 Πορεία συγκρότησης του Δικτύου των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων (Ο.Π.Α.) 6 Εύρος του Δικτύου 7 Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Ο.Π.Α. 7 Κεφάλαιο 2 ο : Στοιχεία για την καταγραφή των δράσεων του Δικτύου - 12 Μεθοδολογία Σκοπός και στόχοι της καταγραφής 12 Εργαλείο της καταγραφής: Περιεχόμενο θεματικές ενότητες του 12 Ερωτηματολογίου Δείγμα της καταγραφής 13 Χρόνος 14 Διαδικασία 14 Κεφάλαιο 3 ο : Αναλυτικά Στοιχεία για τις δράσεις του Δικτύου των Ο.Π.Α. 15 Αριθμητικά δεδομένα Συμμετέχοντες στην καταγραφή 15 Στοιχεία για τις Ο.Π.Α. που αποκρίθηκαν στην καταγραφή 16 Στοιχεία για Δομές & Υπηρεσίες & Προγράμματα των 50 Φορέων 17 Στοιχεία για τις κοινωνικές έρευνες που διενήργησαν τα μέλη των Ο.Π.Α. των Φορέων Στοιχεία για τον 1ο φορέα παραπομπής των περιπτώσεων που 20 αντιμετωπίστηκαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α. Στοιχεία για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα στοιχεία του κοινωνικού 20 ιστορικού των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι επαγγελματίες των Ο.Π.Α. Στοιχεία για τους λόγους διεξαγωγής των κοινωνικών ερευνών που 26 διεξήχθησαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α., καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών σελ. 1

3 Ειδικότερα στοιχεία για τις περιπτώσεις κακοποίησης- παραμέλησης ανηλίκων 28 με τις οποίες ασχοληθήκαν οι Ο.Π.Α. Στοιχεία για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ειδικοί στο χειρισμό των 34 περιπτώσεων ανηλίκων στα πλαίσια λειτουργίας των Ο.Π.Α. Στοιχεία για τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις ανάγκες πληροφόρησης των 37 μελών των Ο.Π.Α. Αντί επιλόγου 38 σελ. 2

4 Ευχαριστίες Το Ε.Κ.Κ.Α. θα ήθελε να ευχαριστήσει θερμά τους επαγγελματίες των Ομάδων Παιδικής Προστασίας για την πολύτιμη συμβολή τους στην υλοποίηση της παρούσας καταγραφής. σελ. 3

5 Εισαγωγή Η παρουσία και η δράση των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων στους περισσότερους Δήμους της χώρας χρονολογείται από το Στα χρόνια που ακολουθήσαν έκτοτε, οι Ο.Π.Α. διαδραμάτισαν και εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρωτοβάθμια παιδική προστασία, τόσο σε επίπεδο πρωτογενούς προληπτικής παρέμβασης, όσο και σε επίπεδο δευτερογενούς παρέμβασης, αναλαμβάνοντας το σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων διενέργειας κοινωνικών ερευνών κατόπιν αναφορών ή και εισαγγελικών εντολών για κακοποίηση-παραμέληση παιδιών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι επαγγελματίες, μέλη των Ο.Π.Α., στην συντριπτική τους, σχεδόν καθολική πλειοψηφία κοινωνικοί λειτουργοί, ανέλαβαν το παραπάνω έργο παράλληλα με τα άλλα αντικείμενα που είχαν στις Δομές που υπηρετούσαν. Το Ε.Κ.Κ.Α. όλα τα χρόνια λειτουργίας του Δικτύου έχει διαρκή και σταθερή συνεργασία με τα μέλη των Ο.Π.Α., συνεργασία που του επιτρέπει να είναι γνώστης των προσπαθειών που καταβάλλουν και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν. Με αυτό το δεδομένο και λαμβάνοντας υπόψιν ότι έχει παρέλθει ένα σημαντικό διάστημα από την σύσταση των Ο.Π.Α. και την έναρξη της λειτουργίας τους, το Ε.Κ.Κ.Α. προχώρησε σε συνεργασία μαζί τους στην παρούσα 2 η καταγραφή των δράσεων του Δικτύου, στην οποία συμμετείχαν 50 Φορείς και επιχειρεί μέσω αυτής της αναλυτικότερης καταγραφής αφενός να αναδείξει βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την πρωτοβάθμια παιδική προστασία στη χώρα μας και ειδικότερα με την λειτουργία των Ο.Π.Α. και το σημαντικό έργο τους και αφετέρου να τονίσει την αναγκαιότητα περαιτέρω στελεχιακής και εκπαιδευτικής ενίσχυσης τους, ώστε να δύνανται να ασκούν με πληρότητα το ρόλο τους. Στις ενότητες που ακολουθούν και πιο συγκεκριμένα στο 1 ο Κεφάλαιο αποτυπώνονται τα βασικά στοιχεία για το Δίκτυο των Ο.Π.Α., δηλαδή τα θεσμικά κείμενα που αφορούν στον τρόπο σύστασης και λειτουργίας τους, στις αρμοδιότητές τους, στην πορεία συγκρότησης και στο εύρος του Δικτύου, καθώς και στον τρόπο συνεργασίας μεταξύ Ε.Κ.Κ.Α. και Ο.Π.Α.. Στο επόμενο Κεφάλαιο παρατίθενται αναλυτικά στοιχεία για την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για την καταγραφή, τον σκοπό και τους στόχους της, το εργαλείοερωτηματολόγιο που αξιοποιήθηκε και τις θεματικές που αυτό περιλαμβάνει, τους συμμετέχοντες, το χρόνο και την διαδικασία υλοποίησης της καταγραφής. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν παρουσιάζονται στο 3 ο Κεφάλαιο, όπου γίνεται εκτενής αναφορά για τις δράσεις του Δικτύου κατά το έτος 2014 με στοιχεία για την στελέχωση των Δήμων και των Ο.Π.Α. που συμμετείχαν, τις Δομές, τις Υπηρεσίες και τα Προγράμματα των 50 Φορέων, τις κοινωνικές έρευνες που διενήργησαν τα μέλη των Ο.Π.Α. γενικότερα και ειδικότερα για θέματα παιδικής προστασίας, τον 1ο φορέα παραπομπής των περιπτώσεων που αντιμετωπίστηκαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α., τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα στοιχεία του κοινωνικού ιστορικού των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι επαγγελματίες, τους λόγους διεξαγωγής των κοινωνικών ερευνών, καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών. Επίσης, παρατίθενται ειδικότερα στοιχεία για τις περιπτώσεις κακοποίησης- παραμέλησης ανηλίκων με τις οποίες ασχοληθήκαν οι Ο.Π.Α., καθώς και στοιχεία για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ειδικοί και ακόμη, στοιχεία για τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις ανάγκες πληροφόρησης των επαγγελματιών. σελ. 4

6 Τέλος, στο τελευταίο Κεφάλαιο αποτυπώνονται συνοπτικά τα βασικά συμπεράσματα της παρούσας καταγραφής, ήτοι ο σημαντικός αριθμός κοινωνικών ερευνών που κλήθηκαν να πραγματοποιήσουν οι επαγγελματίες και μάλιστα για ποικίλα ζητήματα, που απαιτούν συχνά εξειδικευμένες γνώσεις, ο συνακόλουθος φόρτος εργασίας σε συνδυασμό μάλιστα με την ελλιπή στελέχωση τόσο των Ο.Π.Α. όσο και γενικότερα των Κοινωνικών Υπηρεσιών, αλλά και την απουσία εξειδίκευσης ειδικότερα με ζητήματα κακοποίησης-παραμέλησης ανηλίκων, καθώς και την αναγκαιότητα οργάνωσης και εκπαίδευσης σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, εξειδικευμένων τμημάτων παιδικής προστασίας. Το Ε.Κ.Κ.Α. ευελπιστεί η εν λόγω καταγραφή να επιτύχει πραγματικά το στόχο της και να συμβάλει στην ανάδειξη της σημασίας των Ο.Π.Α. για την παιδική προστασία, στα πλαίσια δε της διαρκούς και σταθερής συνεργασίας του με τα μέλη των Ο.Π.Α. θα εξακολουθήσει να παρέχει στήριξη και ενημέρωση για τα θέματα της παιδικής προστασίας, να αναδεικνύει το σημαντικό έργο τους και να συνηγορεί υπέρ της στελεχιακής και εκπαιδευτικής ενίσχυσης των Ο.Π.Α.. σελ. 5

7 Κεφάλαιο 1 ο : Στοιχεία για το Δίκτυο των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων (Ο.Π.Α.) Θεσμικά κείμενα Τα θεσμικά κείμενα που καθορίζουν τη σύσταση και τις αρμοδιότητες των Ο.Π.Α. είναι τα ακόλουθα: Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Δικαιοσύνης, Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με αριθ / , (ΦΕΚ 877/τ.Β/ ), «Συντονισμός δράσεων και υπηρεσιών παιδικής προστασίας» Άρθρο 8 του Νόμου 3961/2011 (ΦΕΚ97/τ.Α / ), Αρμοδιότητες της Ομάδας Προστασίας Ανηλίκων Οι αρμοδιότητες της Ομάδας Προστασίας Ανηλίκων όπως αυτές καθορίζονται από τα ανωτέρω θεσμικά κείμενα, επικεντρώνονται στην πραγματοποίηση των κοινωνικών ερευνών για θέματα κακοποίησης ανηλίκων, όταν: (α) δέχεται σχετική ειδοποίηση από την εθνική γραμμή παιδικής προστασίας, (β) δέχεται καταγγελία, έστω και ανώνυμη, για κακοποίηση ανηλίκου στα όρια του Δήμου ή (γ) λαμβάνει εισαγγελική εντολή για την διεξαγωγή σχετικής έρευνας. Τα στοιχεία των Ο.Π.Α. που συγκροτούνται με απόφαση των Δημάρχων, διαβιβάζονται στους κατά τόπους αρμόδιους Εισαγγελικούς Λειτουργούς και στο Ε.Κ.Κ.Α., με στόχο το συντονισμό και τη συνεργασία για τα θέματα παιδικής προστασίας, την πρόληψη και την αντιμετώπιση της θυματοποίησης των ανηλίκων. Πορεία συγκρότησης του Δικτύου των Ομάδων Προστασίας Ανηλίκων (Ο.Π.Α.) Σε ότι αφορά στη συγκρότηση του Δικτύου, σημειώνεται ότι αρχικά το Ε.Κ.Κ.Α. σε συνεργασία, με το Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο για την Αντιμετώπιση της Θυματοποίησης και της Εγκληματικότητας των Ανηλίκων (Κ.Ε.Σ.Α.Θ.Ε.Α.), συνέβαλλε ώστε να ενημερωθούν οι Δήμοι, για την αναγκαιότητα συγκρότησης των Ο.Π.Α., τις αρμοδιότητες, το θεσμικό πλαίσιο, κλπ και σταδιακά οι Δήμαρχοι της χώρας άρχισαν να λαμβάνουν τις σχετικές με τη συγκρότηση των Ο.Π.Α. αποφάσεις. Στην όλη προσπάθεια συνέδραμε και το Υπουργείο Εσωτερικών, με σχετική επιστολή του προς τους Δήμους. Εν συνεχεία και κατόπιν της απενεργοποίησης της λειτουργίας του Κ.Ε.Σ.Α.Θ.Ε.Α., το Ε.Κ.Κ.Α., ανέλαβε ουσιαστικά κατ αποκλειστικό τρόπο τόσο την προσπάθεια στήριξης του Δικτύου και των επαγγελματιών που μετέχουν σε αυτό (αναφέρονται λεπτομερή στοιχεία παρακάτω), όσο και την προσπάθεια κινητοποίησης και ευαισθητοποίησης των Δήμων που δεν συμμετείχαν αρχικά, με στόχο την διεύρυνση του Δικτύου. Σημειώνεται ότι ειδικά προς την κατεύθυνση της ενεργοποίησης όλων των Δήμων της χώρας, το Ε.Κ.Κ.Α., σε συνεργασία και πάλι με το Υπουργείο Εσωτερικών, επανήλθε με σχετικά έγγραφα, και στις αρχές του 2015, επανυποβάλλοντας το αίτημα για συγκρότηση των Ο.Π.Α.. Αποτέλεσμα μάλιστα της τελευταίας αυτής προσπάθειας ήταν να ενταχθούν επιπλέον 30 Δήμοι στο Δίκτυο. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι οι Ο.Π.Α. οι οποίες συστάθηκαν, με σημαντική προσπάθεια από τους Δήμους, λαμβανομένων υπόψιν και των δυσκολιών και των στελεχιακών σελ. 6

8 ελλείψεων, (όπως πχ απουσία αυτοτελούς Κοινωνικής Υπηρεσίας, κλπ) αποτελούνται από κοινωνικούς λειτουργούς ή/ και ψυχολόγους (μόνιμους ή με σύμβαση) που εργάζονται σε διάφορες δομές του Δήμου. Επίσης, με εφαλτήριο την κοινή παραδοχή της αναγκαιότητας συντονισμού και συνεργασίας στον ευαίσθητο κοινωνικό τομέα που αφορά στην προστασία των ανηλίκων, κάποιοι Δήμοι στην προσπάθεια τους να συμμετέχουν στο Δίκτυο, κατάφεραν να ορίσουν έστω και έναν επαγγελματία εκπρόσωπο στο Δίκτυο. Εύρος του Δικτύου Στον παρακάτω πίνακα αποτυπώνεται αριθμητικά το εύρος του Δικτύου, τον Ιούλιο ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΙΚΤΥΟΥ- ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΔΗΜΟΙ ΜΕ ΟΠΑ ποσοστό 71,38% επί του συνόλου των Δήμων της χώρας ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ ΣΤΟ ΔΙΚΤΥΟ 416 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΜΕ ΟΠΑ 14 ΔΗΜΟΙ ΧΩΡΙΣ ΟΠΑ 93 Επισημαίνεται ότι ενώ βάσει των θεσμικών ρυθμίσεων, δεν ήταν υποχρεωτική η εκ μέρους των Περιφερειακών Ενοτήτων λήψη αποφάσεων για εκπροσώπηση στο Δίκτυο, 14 Περιφερειακές Ενότητες έχουν συγκροτήσει ΟΠΑ, σε μια προσπάθεια επίτευξης καλύτερης συνεργασίας και συντονισμού με τους Δήμους της περιοχής τους και παράλληλα, ως μια ενέργεια κάλυψης των κενών από την απουσία κοινωνικών λειτουργών σε κάποιους Δήμους. Όπως προαναφέρθηκε, εντός του 2015, συγκροτήθηκαν 30 νέες Ο.Π.Α., σε αντίστοιχους Δήμους και το Δίκτυο διευρύνθηκε κατά 51 επιπλέον επαγγελματίες κοινωνικούς λειτουργούς. Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Ο.Π.Α. Οι παραπάνω θεσμικές ρυθμίσεις προέβλεπαν παράλληλα, την λειτουργία από πλευράς Ε.Κ.Κ.Α. της Εθνικής Γραμμής Παιδικής Προστασίας, η οποία θα συνεργάζεται στενά με τις Ο.Π.Α. και του Εθνικού Μητρώου Παιδικής Προστασίας. Η Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας «1107» τέθηκε σε πλήρη, 24ωρη και επταήμερη λειτουργία από τον Φεβρουάριο 2012 και έκτοτε λειτουργεί ανελλιπώς, στελεχωμένη από κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους. Η Γραμμή δέχεται τηλεφωνικές καταγγελίες και αναφορές, ακόμη και ανώνυμες, από κατοίκους της ελληνικής επικράτειας, από επαγγελματίες, από Υπηρεσίες και από ανηλίκους. Παρέχει πληροφόρηση, επείγουσα συμβουλευτική, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη σε ανηλίκους, σε γονείς ή άλλους ενδιαφερόμενους, συνεργάζεται με τις Ο.Π.Α. και τις αρμόδιες εισαγγελικές, δικαστικές, αστυνομικές αρχές και άλλες υπηρεσίες για την άμεση κοινωνική προστασία παιδιών και εφήβων σε κίνδυνο. Διευκρινίζεται ότι παρά τον αρχικό σχεδιασμό και τη σύμφωνη θέση όλων των συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών, για την μη αναγκαιότητα ενημέρωσης των εισαγγελικών σελ. 7

9 αρχών για κάθε αναφορά πιθανής κακοποίησης/ παραμέλησης ανηλίκου (λαμβάνοντας υπόψιν και το γεγονός ότι υπάρχουν και αναφορές που τελικώς αποδεικνύονται ψευδείς), ωστόσο από τον Ιούνιου 2014, η διαδικασία αυτή διεκόπη. Έκτοτε, κάθε αναφορά που λαμβάνει η Γραμμή, διαβιβάζεται στις εισαγγελικές αρχές, ώστε στη συνέχεια, να εκδοθεί η εισαγγελική εντολή προς την αρμόδια Ο.Π.Α. για διενέργεια κοινωνικής έρευνας. Ο λόγος της αλλαγής αυτής σχετίζεται με τον ενδεχόμενο κίνδυνο να τεθούν σε διαθεσιμότητα, επαγγελματίες του Δικτύου, κατόπιν κακόβουλων, εις βάρος τους αναφορών. Επιπρόσθετα, οι πολίτες και οι επαγγελματίες μπορούν επίσης από τον Φεβρουάριο 2012, να κάνουν χρήση και της ηλεκτρονικής διεύθυνσης για θέματα παιδικής προστασίας. Ειδικότερα, σε ότι αφορά σε αριθμητικά δεδομένα, ενδεικτικά σημειώνεται ότι κατά το έτος 2014, οπότε και διενεργήθηκε η παρούσα καταγραφή των δράσεων των Ο.Π.Α., πραγματοποιήθηκαν κλήσεις, εκ των οποίων παρασχέθηκαν υπηρεσίες σε 1375 κλήσεις και πραγματοποιήθηκαν 771 παρεμβάσεις συμβουλευτικής στήριξης. Σημειώθηκε μάλιστα σημαντική αύξηση των ουσιωδών κλήσεων σε σχέση με το προηγούμενο έτος, χωρίς μάλιστα να έχει υπάρξει κάποια ευρείας κλίμακας, σχετική δράση δημοσιοποίησης για τη Γραμμή. Η Επιχειρησιακή Συντονιστική Υπηρεσία Δράσεων Παιδικής Προστασίας 1 του Ε.Κ.Κ.Α., συνεργάζεται στενά με τα μέλη των Ο.Π.Α. και: παρέχει κυρίως τηλεφωνικά και κατόπιν αιτημάτων τους, σε καθημερινή βάση συμβουλευτική στήριξη και ενημέρωση στους Κοινωνικούς Λειτουργούς των Ο.Π.Α, αναφορικά με τη διαχείριση περιπτώσεων, πληροφόρηση για φορείς, κλπ. διαμόρφωσε Έντυπο για την προτυποποιημένη μορφή συγγραφής Εκθέσεων Κοινωνικής Έρευνας και διερεύνησης των συνθηκών διαβίωσης ανηλίκων, οι οποίες διενεργούνται κατόπιν αναφορών/καταγγελιών, καθώς και σχετικό εγχειρίδιο για τη συμπλήρωση του εντύπου. απέστειλε στις Ο.Π.Α. ερωτηματολόγιο αξιολόγησης του εν λόγω εντύπου, το οποίο αξιολογήθηκε από την πλειοψηφία των Ο.Π.Α. με θετικό πρόσημο (πάνω από 70% θετική αξιολόγηση). αποστέλλει περιοδικά στις Ο.Π.Α. ενημερωτικό υλικό σχετικό με την παιδική προστασία, όπως εκθέσεις του Συνηγόρου του Παιδιού, εγχειρίδια, εκθέσεις του Ο.Η.Ε., νομοθετικά κείμενα, καθώς και Οδηγούς κρατικών φορέων & Μ.Κ.Ο. για τη διευκόλυνση του έργου τους. διοργάνωσε Επιστημονικές Συναντήσεις συνεργασίας με τους Κοινωνικούς Λειτουργούς του Δικτύου σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. συλλέγει στατιστικά στοιχεία για τη δράση του Δικτύου. τηρεί το Εθνικό Μητρώο Παιδικής Προστασίας και τα επιμέρους υπομητρώα αυτού, κλπ. Σε ότι αφορά στο Εθνικό Μητρώο Παιδικής Προστασίας θα έπρεπε [βάσει των όσων ορίζονται θεσμικά] να καταχωρούνται στοιχεία των ανηλίκων σύμφωνα με διάφορα χαρακτηριστικά τους που σχετίζονται με τα αιτήματα για κοινωνική φροντίδα, προστασία ή αρωγή, τις αναφορές, τις εισαγγελικές εντολές, τα πορίσματα διερεύνησης συμβάντων έκθεσης ανηλίκων σε κίνδυνο ή διάπραξης παράνομων πράξεων (κακοποίηση, παραμέληση, εμπορία, εκμετάλλευση, κ.ά.), των προστατευόμενων ανηλίκων από τις υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, προστασίας και αλληλεγγύης (ιδρυματική φροντίδα, αναδοχή, κ.ά.) και των επωφελούμενων 1 Στοιχεία επικοινωνίας με την Επιχειρησιακή Συντονιστική Υπηρεσία Δράσεων Παιδικής Προστασίας του Ε.Κ.Κ.Α.: Τηλέφωνο: Fax: paidikiprostasia@ekka.org.gr Ταχ. Δ/νση: B. Σοφίας 135 & Ζαχάρωφ, Αθήνα Website Ε.Κ.Κ.Α.: σελ. 8

10 ανηλίκων από τις παροχές πρόνοιας. Επίσης, μέσω του Εθνικού Μητρώου Παιδικής Προστασίας, το ΕΚΚΑ, υποχρεούται να παρακολουθεί τις μεταβολές που αφορούν στην κοινωνική προστασία και φροντίδα για τα παιδιά σε κίνδυνο ή υπό κοινωνική προστασία έως την ενηλικίωση τους ή τη διακοπή του καθεστώτος παροχής υπηρεσιών ή παροχών ή προστασίας. Στην παρούσα περίοδο και ειδικότερα σε ότι αφορά στα επί μέρους Μητρώα είναι σημαντικό να αναφερθούν τα παρακάτω. Το Εθνικό Μητρώο Υιοθεσιών τέθηκε σε λειτουργία υπό την ευθύνη του Εθνικού Συμβούλιου Κοινωνικής Φροντίδας- ΕΣΥΚΦ το Εν συνεχεία, και με την κατάργηση του ΕΣΥΚΦ, το 2008, η αρμοδιότητα τήρησής του ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Προστασίας & Αλληλεγγύης- ΙΚΠΑ. Με την συγχώνευση του ΕΚΚΑ με το ΙΚΠΑ, το 2010, η λειτουργία του Μητρώου πέρασε στην αρμοδιότητα του ΕΚΚΑ, το οποίο τηρεί έκτοτε το Μητρώο. Τα Πρωτοδικεία της χώρας, αποστέλλουν, ως οφείλουν τα οριζόμενα από το νόμο στοιχεία για τις υιοθεσίες στο Ε.Κ.Κ.Α. Η εν λόγω αποστολή των στοιχείων σημειώνεται ότι γίνεται κατά το 1ο εξάμηνο του έτους και αφορά τις υιοθεσίες που πραγματοποιήθηκαν το προηγούμενο έτος, για παράδειγμα το 1ο εξάμηνο του 2015, αποστέλλονται στο ΕΚΚΑ τα στοιχεία για τις υιοθεσίες που πραγματοποιήθηκαν κατά το έτος Τα στοιχεία 2 αυτά επεξεργάζονται στατιστικά και ενημερώνεται (εννοείται μόνο για τα αριθμητικά δεδομένα) η Εθνική Στατιστική Αρχή, το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, κλπ. Σε ότι αφορά στο Εθνικό Μητρώο Αναδόχων Ανηλίκων, σημειώνεται ότι στις 31/12/2014, εκδόθηκε η ΚΥΑ «Τήρηση Εθνικού Μητρώου Αναδόχων Ανηλίκων», Αριθμ. Δ27/ΓΠ.οικ /891, ΦΕΚ 3692/τ. Β / 31 Δεκεμβρίου 2014 των Υπουργείων Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης & Πρόνοιας και Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, η οποία ορίζει τα περιεχόμενά του Μητρώου. Η Επιχειρησιακή Συντονιστική Υπηρεσία Παιδικής Προστασίας του Ε.Κ.Κ.Α. επεξεργάστηκε, ως είχε θεσμική υποχρέωση, Φόρμες 3 για την ενιαία καταγραφή των στοιχείων που αφορούν στην αναδοχή, εκ μέρους των Φορέων που την υλοποιούν, οι οποίες κατατέθηκαν στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα με αίτημα για την έκδοση σχετικής άδειας έντυπης τήρησης του εν λόγω Μητρώου, η οποία και εκδόθηκε στις , εγκρίνοντας ουσιαστικά την τήρηση όλων των στοιχείων που περιλαμβάνονταν στα παραπάνω Έντυπα, καθώς και τις διαδικασίες που περιγράφονταν στο Πρωτόκολλο, ως σύννομες με τα θεσμικά κείμενα. Κατόπιν αυτών, άρχισε από τον Απρίλιο του 2016, σταδιακά η αποστολή στοιχείων αναφορικά με την αναδοχή, από τους αρμόδιους Φορείς. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί, ότι επί του παρόντος και εν αναμονή της πλήρους λειτουργίας του έργου «e-pronoia για τον πολίτη», στα πλαίσια του οποίου προβλέπεται η ηλεκτρονική τήρηση και διαχείριση του Εθνικού Μητρώου Αναδοχών, η παρούσα Άδεια που χορηγήθηκε από την Αρχή, αφορά στην έντυπη τήρηση των στοιχείων. Σε ότι αφορά στο Μητρώο των ανηλίκων που προστατεύονται σε κλειστές Δομές Παιδικής Προστασίας, το Ε.Κ.Κ.Α., απέστειλε, τον Ιούνιο 2015, σε συνεργασία με την 2 Τα ετήσια στατιστικά στοιχεία των υιοθεσιών είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Ε.Κ.Κ.Α., στην ενότητα Μητρώα. Αξίζει να σημειωθεί, λαμβάνοντας υπόψιν τα στοιχεία των υιοθεσιών για το έτος 2014, η σημαντική μείωση των υιοθεσιών που πραγματοποιήθηκαν το έτος υιοθεσίες- σε σχέση με τις υιοθεσίες του έτους 2014, οι οποίες ανέρχονταν πανελλαδικά στις 361, μια μείωση της τάξεως του 25% περίπου, σε σχέση με την περασμένη χρονιά. Αν μάλιστα εξεταστούν τα στοιχεία και σε σχέση με τον αριθμό των υιοθεσιών που πραγματοποιήθηκαν το υιοθεσίες, τότε το ποσοστό της μείωσης των υιοθεσιών τα δύο προηγούμενα χρόνια αγγίζει το 45,36%, δεδομένο που απαιτεί περαιτέρω επεξεργασία και διερεύνηση των αιτιολογικών παραγόντων που το προκαλούν. ( 3 Τα Έντυπα καταγραφής των στοιχείων για την αναδοχή είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Ε.Κ.Κ.Α., στην ενότητα Μητρώα. ( σελ. 9

11 Γενική Γραμματεία Πρόνοιας, σε όλες τις Δομές και τους Φορείς παροχής κλειστής, προστατευμένης φιλοξενίας ανηλίκων της χώρας, τα σχετικά έντυπα για την καταγραφή των στοιχείων που αφορούν: στην καταγραφή αναλυτικών στοιχείων όλων των Φορέων προστατευμένης φιλοξενίας ανηλίκων της χώρας μας στην καταγραφή των στοιχείων των παιδιών που φιλοξενούνται στις ανωτέρω δομές. Μετά την πάροδο, ενός και πλέον έτους, αξίζει να σημειωθεί ότι η ανταποκρισιμότητα των Φορέων παιδικής προστασίας στην υποχρέωση αποστολής των στοιχείων, αποδεικνύεται μειωμένη, καθώς σημαντικός αριθμός Φορέων ΝΠΔΔ, καθώς και ΝΠΙΔ, κύρια εκκλησιαστικών που δραστηριοποιούνται υπό την εποπτεία των Μητροπόλεων της χώρας μας ή/και της Αρχιεπισκοπής, δεν απέστειλε ως σήμερα τα παραπάνω στοιχεία, παρά τις εκκλήσεις του Ε.Κ.Κ.Α.. Αναφορικά τέλος με το Μητρώο των παιδιών σε κίνδυνο, σημειώνεται ότι λειτουργεί πιλοτικά, συγκεντρώνοντας τα στοιχεία των αναφορών και καταγγελιών που λαμβάνει η τηλεφωνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας του Ε.Κ.Κ.Α. Επιπρόσθετα είναι σημαντικό να γίνει αναφορά στην δρομολογούμενη ηλεκτρονική τήρηση του Εθνικού Μητρώου Παιδικής Προστασίας, στα πλαίσια υλοποίησης και λειτουργίας του έργου «e-pronoia για τον πολίτη», έργο το οποίο στοχεύει στην ηλεκτρονική διασύνδεση όλων των προνοιακών υπηρεσιών και Φορέων. Ένα από τα Υποσυστήματα του έργου και πιο συγκεκριμένα το Υποσύστημα Εθνικό Κέντρο Αναφοράς και Παρακολούθησης Δραστηριοτήτων Κοινωνικής Αλληλεγγύης για το παιδί (Ε.Κ.Α.Π.) αφορά στα εξής: Υποστήριξη λειτουργίας των επιχειρησιακών διαδικασιών των Μ.Κ.Φ.Π. 4 για τις υπηρεσίες και Προγράμματα που παρέχουν, μέσω ενιαίου ηλεκτρονικού συστήματος αρχειοθέτησης και διαχείρισης προνοιακών Φ.Π 5. Μηχανισμό on-line υποβολής στοιχείων Φ.Π. από όλους τους Φορείς της παιδικής προστασίας Τήρηση και Διαχείριση των Μητρώων που προκύπτουν από τα στοιχεία του Ε.Κ.Α.Π., όπως Μητρώου Παιδιών, Υιοθεσιών, Αναδόχων, Θετών Γονέων, κλπ, τήρηση δηλαδή του Εθνικού Μητρώου Παιδικής Προστασίας. Λειτουργία ουσιαστικά ηλεκτρονικού φακέλου παιδιού με καταγραφή στοιχείων από την 1η επαφή ενός παιδιού με μια προνοιακή υπηρεσία και καθ όλη την πορεία του παιδιού στο προνοιακό σύστημα, κλπ. Παρακολούθηση των μεταβολών που αφορούν στην κοινωνική προστασία και φροντίδα των παιδιών σε κίνδυνο ή υπό κοινωνική προστασία. Σύμφωνα, με την Υπουργική Απόφαση «Ανάθεση στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) αρμοδιοτήτων, ηλεκτρονικής καταγραφής, αναφοράς, παρακολούθησης και αξιολόγησης των δράσεων των φορέων κοινωνικής φροντίδας», Αριθμ. Π2α/Γ.Π.:οικ (Φ.Ε.Κ. 1528/τβ/ ), το Ε.Κ.Κ.Α., έχει την ευθύνη της έγκαιρης προετοιμασίας και ολοκληρωμένης υλοποίησης του εγκεκριμένου έργου του Ε.Π. «Ψηφιακή Σύγκλιση» του ΕΣΠΑ : «e-pronoia για τον πολίτη: Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Διασύνδεσης & Διαδραστικότητας των Υπηρεσιών Πρόνοιας, Διαδικτυακή Πύλη Πρόνοιας για την εξυπηρέτηση του πολίτη και Σύστημα Ηλεκτρονικής Αναφοράς, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Δράσεων Κοινωνικής Φροντίδας και Αλληλεγγύης». 4 Μονάδα Κοινωνικής Φροντίδας Παιδιού 5 Φάκελος παιδιού σελ. 10

12 Στην παρούσα χρονική περίοδο, έχει ολοκληρωθεί η διαμόρφωση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας του e-pronoia 6 και έχει γίνει η παραλαβή του έργου, από την Επιτροπή Παρακολούθησης και Παραλαβής, όπως πιστοποιείται με το υπ αριθμόν 22/ Πρακτικό της Επιτροπής και την με αριθμό 36469/ , απόφαση της Κοινωνίας της Πληροφορίας, δικαιούχου του έργου έως εκείνη τη στιγμή. Το έργο πλέον πέρασε στη κυριότητα του Ε.Κ.Κ.Α. ήτοι εξ αρχής Φορέας λειτουργίας του έργου, ενώ έχει ξεκινήσει σταδιακά η εγγραφή Φορέων στο σύστημα και το προσεχές διάστημα, αναμένεται η έκδοση σχετικών Υπουργικών Αποφάσεων, αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος και τις διαδικασίες συγκέντρωσης, καταχώρησης και επεξεργασίας των στοιχείων, ειδικότερα των στοιχείων που αφορούν ανηλίκους. 6 Στην σελίδα μπορούν να αναζητηθούν περαιτέρω πληροφορίες για το έργο, στις δε ενότητες Νομοθεσία, Έρευνες- Μελέτες, υπάρχει ενημερωτικό υλικό και για την παιδική προστασία, το οποίο έχει αναρτηθεί σε πρώτη φάση, στο αρχικό αυτό στάδιο λειτουργίας του έργου. σελ. 11

13 Κεφάλαιο 2 ο : Στοιχεία για την καταγραφή των δράσεων του Δικτύου - Μεθοδολογία Η Επιχειρησιακή Συντονιστική Υπηρεσία Δράσεων Παιδικής Προστασίας του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, στα πλαίσια της διαρκούς συνεργασίας με τις Ο.Π.Α., διαμόρφωσε το ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΔΡΑΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Ο.Π.Α για το έτος Σκοπός και στόχοι της καταγραφής Η καταγραφή που επιχειρήθηκε, στόχευε αρχικά και κύρια να καταγράψει και να αναδείξει τις δράσεις του Δικτύου, τα στοιχεία για τα αιτήματα παιδικής προστασίας, αλλά και τον φόρτο των επαγγελματιών, τα κενά των υπηρεσιών και συνακόλουθα την αναγκαιότητα ενδυνάμωσης των υπηρεσιών πρώτης γραμμής. Με βάσει το σκεπτικό αυτό, το ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ καταγράφει τις έρευνες που διενεργήθηκαν στα πλαίσια λειτουργίας των Ο.Π.Α., τους λόγους διεξαγωγής των ερευνών αυτών, τους Φορείς παραπομπής των περιπτώσεων, τα αποτελέσματα των κοινωνικών ερευνών, τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ανηλίκων τις περιπτώσεις των οποίων χειρίστηκαν οι Ο.Π.Α., τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι επαγγελματίες του Δικτύου, κατά το έτος Επιπρόσθετα, και λόγω της σοβαρότητας του ζητήματος της κακοποίησηςπαραμέλησης ανηλίκων, έγινε μια προσπάθεια να καταγραφούν ειδικότερα στοιχεία που αφορούν στο συγκεκριμένο ζήτημα. Απώτερος σκοπός είναι, έχοντας ως βάση τα στατιστικά δεδομένα, να καθίσταται δυνατή η πληρέστερη κατανόηση του χώρου της παιδικής προστασίας και η υποβολή προτάσεων για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων και πολιτικών στον τομέα της πρωτοβάθμιας προστασίας ανηλίκων. Εργαλείο της καταγραφής: Περιεχόμενο θεματικές ενότητες του Ερωτηματολογίου Το ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ καταγραφής των δράσεων των Ο.Π.Α., περιελάβανε 12 θεματικές ενότητες. Αναλυτικότερα, στην 1η Ενότητα: Στοιχεία υπευθύνου καταγραφής του Εντύπου καταγράφονται τα στοιχεία του επαγγελματία που ανέλαβε να συγκεντρώσει τα στατιστικά στοιχεία από όλα τα μέλη της Ο.Π.Α. του Δήμου του, σε περίπτωση που σε κάποια Ο.Π.Α., έχουν οριστεί ως μέλη, περισσότεροι του ενός, κοινωνικοί λειτουργοί ή άλλοι ειδικοί. Στη 2η Ενότητα: ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ Ο.Π.Α., καταγράφονται πληροφορίες για τη στελέχωση των κοινωνικών υπηρεσιών, τη στελέχωση των Ο.Π.Α. και τα καθήκοντα των μελών τους, κλπ. Η 3 η Ενότητα με τίτλο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΔΟΜΕΣ & ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ & ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ (ή ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ), συμπεριλήφθηκε με στόχο την λήψη επικαιροποιημένων πληροφοριών για τις προνοιακές υπηρεσίες των Δήμων του Δικτύου, αλλά και την χαρτογράφηση του εύρους των προνοιακών παροχών των Δήμων, αναδεικνύοντας αντίστοιχα και τα κενά που υφίστανται. σελ. 12

14 Στην 4 η Ενότητα, η οποία φέρει τον τίτλο ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΞΗΧΘΗΣΑΝ ΑΠΟ ΤΑ ΜΕΛΗ ΤΩΝ ΟΠΑ ΣΤΟ ΔΗΜΟ Ή ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ/ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΉ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2014, γίνεται απόπειρα καταγραφής του συνόλου των κοινωνικών ερευνών όχι μόνο εκείνων που αφορούσαν σε ανηλίκους- που διεξήχθησαν από τα μέλη των Ο.Π.Α. και οι οποίοι εκτελούν, παράλληλα με την παιδική προστασία, και άλλα καθήκοντα. Σημειώνεται ότι η εν λόγω ενότητα στοχεύει να αναδείξει τον όγκο και φόρτο εργασίας των μελών των Ο.Π.Α., οι οποίοι ενδέχεται σε κάποια δεδομένη περίοδο να μην διεξάγουν έρευνες στα πλαίσια λειτουργίας της Ο.Π.Α., ωστόσο δύναται να διεξάγουν πληθώρα ερευνών για τα άλλα αντικείμενα που ασκούν. Επισημαίνεται ότι, τα ερωτήματα της ενότητας αυτής τίθενται κατόπιν αιτήματος μελών Ο.Π.Α. Στις Ενότητες 5 10, επιχειρούνταν να αποτυπωθούν τα ειδικότερα στοιχεία για τις δράσεις των Ο.Π.Α.. Αναλυτικότερα στις ενότητες αυτές καταγράφονται στοιχεία για: τις κοινωνικές έρευνες παιδικής προστασίας, τα δημογραφικά στοιχεία των ανηλίκων στους οποίους αφορούσαν οι έρευνες, τους λόγους και τα αποτελέσματα διεξαγωγής της έρευνας Ο.Π.Α. ειδικότερα στοιχεία για τις περιπτώσεις κακοποίησης- παραμέλησης ανηλίκων προβλήματα κατά το χειρισμό των περιπτώσεων ανηλίκων στα πλαίσια λειτουργίας της ΟΠΑ προβλήματα σε σχέση με την υλικοτεχνική υποδομή και τις διοικητικές διαδικασίες που διέπουν την εργασία των μελών των ΟΠΑ. Στην 11 η ενότητα, η οποία φέρει τον τίτλο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ & ΑΝΑΓΚΕΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΩΝ Ο.Π.Α., γίνεται μια απόπειρα να καταγραφούν οι ενδεχόμενες ανάγκες για εκπαίδευση ή ενημέρωση των μελών του Δικτύου σε ειδικότερα θέματα παιδικής προστασίας, με απώτερο στόχο την προσπάθεια εκ μέρους του Ε.Κ.Κ.Α. να οργανωθούν εκ νέου στο μέλλον, συναντήσεις συνεργασίας με τους επαγγελματίες του Δικτύου, οι οποίες να είναι στοχευμένες σε συγκεκριμένες θεματικές και ζητήματα, ώστε να ανταποκρίνονται στις ουσιαστικές ανάγκες ενημέρωσης των επαγγελματιών. Τέλος, η 12η και τελευταία Ενότητα, ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ-ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ- ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ δίνει την δυνατότητα να καταγραφούν πληροφορίες, προτάσεις και παρατηρήσεις που δεν περιλαμβάνονται στις ενότητες που προηγήθηκαν. Αναφορικά με τον τύπο των ερωτημάτων, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αποτελούνταν από κλειστού τύπου ερωτήσεις (με εξαίρεση την 12 η ενότητα), στις οποίες υπήρχε λίστα απαντήσεων, στην πλειοψηφία των οποίων ζητούνταν από τα μέλη του Δικτύου να καταγράψουν αριθμητικά δεδομένα. Δείγμα της καταγραφής Το ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ στάλθηκε στους 202 Δήμους και τις Περιφερειακές Ενότητες, που συμμετείχαν στο Δίκτυο κατά το έτος 2014 και εξ αυτών απάντησαν 48 Δήμοι και 2 Περιφερειακές Ενότητες από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της χώρας. Οι ενδεχόμενοι λόγοι για την μη καθολική απόκριση όλων των μέχρι εκείνη τη στιγμή Ο.Π.Α. στην καταγραφή των δράσεων, βάσει και των όσων ανέφεραν τηλεφωνικά οι κοινωνικοί λειτουργοί του Δικτύου, θα μπορούσαν να περικλείουν τα εξής: Τον φόρτο εργασίας των επαγγελματιών, γεγονός που δυσκόλευε την από πλευράς τους διάθεση χρόνου για την συμπλήρωση του Ερωτηματολογίου σελ. 13

15 Την απουσία μηχανογραφικού συστήματος στις Δομές, γεγονός που απαιτούσε την χειρόγραφη συλλογή δεδομένων από κάθε φάκελο, διαδικασία ιδιαίτερα χρονοβόρα και κοπιαστική Το εκτενές μέγεθος του Ερωτηματολογίου και οι εξειδικευμένες ενότητες, που έδιναν μεν σημαντικές πληροφορίες για τις περιπτώσεις που αντιμετωπίστηκαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α. και δη για τις περιπτώσεις κακοποίησης-παραμέλησης παιδιών, αφετέρου απαιτούσε διάθεση χρόνου από του επαγγελματίες. Ειδικότερα, η εν λόγω παράμετρος έχει ληφθεί υπόψιν από το Ε.Κ.Κ.Α. για κάθε επόμενη προσπάθεια καταγραφής και ανάδειξης των δράσεων του Δικτύου. Η πιθανή λανθασμένη εντύπωση της μη αναγκαιότητας καταγραφής του Ερωτηματολογίου, στις περιπτώσεις που δεν είχαν διεξαχθεί έρευνες για περιπτώσεις παιδικής προστασίας. Χρόνος Η αποστολή του ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ έγινε τον Μάρτιο 2015 ( ), ορίζοντας ως καταληκτική ημερομηνία για την συμπλήρωσή του την 15 η Μαΐου Στο διάστημα αυτό ακολούθησε και σχετική ηλεκτρονική υπενθύμιση προς τους επαγγελματίες, ενώ κατόπιν αιτήματος παρατάθηκε ως τις 20/05/2015, η καταληκτική ημερομηνία για την συμπλήρωση και αποστολή του εντύπου. Διαδικασία Το ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ στάλθηκε στους επαγγελματίες του Δικτύου μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και με τον ίδιο τρόπο έγινε και η συλλογή των απαντήσεων. Ο τρόπος αυτός επιλέχθηκε, αφενός γιατί δεν δημιουργούσε οικονομικό κόστος και αφετέρου γιατί καθιστούσε ευχερέστερη την επεξεργασία του ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ από τους επαγγελματίες σελ. 14

16 Κεφάλαιο 3 ο : Αναλυτικά Στοιχεία για τις δράσεις του Δικτύου των Ο.Π.Α. Αριθμητικά δεδομένα Στην ενότητα που ακολουθεί παρατίθενται αναλυτικά τα δεδομένα που προέκυψαν βάσει των απαντήσεων που έδωσαν στο ερωτηματολόγιο οι 50 Ο.Π.Α. που τελικώς ανταποκρίθηκαν στην καταγραφή. Στο προηγούμενο κεφάλαιο και πιο συγκεκριμένα στην ενότητα Δείγμα, καταγράφηκαν οι ενδεχόμενοι λόγοι της μη καθολικής απόκρισης στο Ερωτηματολόγιο Συμμετέχοντες στην καταγραφή Αναφέρθηκε νωρίτερα, ότι κατά την αποστολή του Ερωτηματολογίου μετείχαν στο Δίκτυο 202 φορείς και 365 επαγγελματίες αντίστοιχα, ενώ τελικώς αποκρίθηκαν στην καταγραφή 50 Ο.Π.Α. από όλες τις γεωγραφικές περιοχές της χώρας και 86 επαγγελματίες, δηλαδή σε γενικές γραμμές το ¼ περίπου τόσο των Ο.Π.Α. όσο των επαγγελματιών, όπως αποτυπώνεται και στα γραφήματα που ακολουθούν. Γράφημα 1 ο : Αριθμός Ο.Π.Α. και επαγγελματιών που συμμετείχαν στην καταγραφή Ανταπόκριση Ο.Π.Α. στην καταγραφή ΟΠΑ στο ΔΙΚΤΥΟ Επαγγελματίες στο ΔΙΚΤΥΟ ΟΠΑ που απάντησαν στο Ερωτηματολογιο Επαγγελματίες που απάντησαν στο Ερωτηματολόγιο Γράφημα 2 ο : Ποσοστό Ο.Π.Α. και επαγγελματιών που συμμετείχαν στην καταγραφή σελ. 15

17 Στοιχεία για τις Ο.Π.Α. που αποκρίθηκαν στην καταγραφή Όπως παρουσιάζεται στο 3 ο και 4 ο Γράφημα, οι επαγγελματίες που είναι μέλη των Ο.Π.Α., αποτελούν στην ουσία το 32,57% των κοινωνικών λειτουργών που εργάζονται στις 50 Δομές. Αξίζει να σημειωθεί ότι κανείς επαγγελματίας δεν έχει ως αποκλειστικό αντικείμενο την παιδική προστασία, αντίθετα το 100% των επαγγελματιών που είναι μέλη Ο.Π.Α. ασκεί παράλληλα και άλλα καθήκοντα. Γράφημα 3 ο : Στοιχεία για τις Ο.Π.Α. που αποκρίθηκαν στην καταγραφή Γράφημα 4 ο : Στοιχεία για τους επαγγελματίες των 50 Ο.Π.Α. που αποκρίθηκαν στην καταγραφή σελ. 16

18 Στοιχεία για Δομές & Υπηρεσίες & Προγράμματα των 50 Φορέων Αναφορικά με τις προνοιακές Δομές, τις Υπηρεσίες και τα Προγράμματα που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή όπου εδρεύουν οι 50 Φορείς, διαπιστώνεται ότι το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, ήτοι 31,47% αφορά σε παιδικούς σταθμούς. Ακολουθούν τα ΚΑΠΗ (16,59%) και τα προγράμματα Βοήθεια στο Σπίτι (13,75%). Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτόνομη κοινωνική υπηρεσία απαντάται μόνο σε ποσοστό 3,29%, ενώ πολύ χαμηλά είναι τα ποσοστά για Δομές όπως πχ Ξενώνας αστέγων, Οικοτροφείο, Κέντρο πρόληψης, κλπ και παράλληλα, απουσιάζουν στους εν λόγω Φορείς, δομές όπως πχ Κέντρο διανυκτέρευσης/ Υπνωτήριο. Γράφημα 5 ο : Στοιχεία για Δομές & Υπηρεσίες & Προγράμματα των 50 Φορέων σελ. 17

19 Ως προς τη νομική μορφή των παραπάνω υπηρεσιών και προγραμμάτων, διαπιστώνεται ότι στην πλειοψηφία τους, δηλαδή κατά 62,61% είναι υπηρεσίες που παρέχονται από κρατικούς Φορείς. Γράφημα 6 ο : Νομική μορφή των προνοιακών δράσεων που υλοποιούνται στους 50 Φορείς Γράφημα 7 ο : Φορέας που υλοποιεί τις προνοιακές δράσεις Στοιχεία για τις κοινωνικές έρευνες που διενήργησαν τα μέλη των Ο.Π.Α. των 50 Φορέων Το πολύπλευρο και ποικίλο αντικείμενο των επαγγελματιών των Ο.Π.Α., οι οποίοι υπενθυμίζεται ότι ασκούν παράλληλα, με τον τομέα της παιδικής προστασίας και άλλα καθήκοντα, αποτυπώνεται στα ακόλουθα γραφήματα 7 και 8. Αυτό που προκαλεί βεβαίως σελ. 18

20 εντύπωση είναι ο αριθμός των κοινωνικών ερευνών που έχουν διεξαχθεί, ήτοι 6136 έρευνες, εκ των οποίων 573 (9,33%) ήταν έρευνες στα πλαίσια της Ο.Π.Α. και αφορούσαν σε 896 ανηλίκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, στα πλαίσια μιας κοινωνικής έρευνας, οι ενέργειες που πραγματοποιούνται είναι: Τηλεφωνικές επαφές με φορείς & υπηρεσίες Τηλεφωνικές επαφές με την οικογένεια ή /και το ευρύτερο περιβάλλον Επισκέψεις στην οικία της οικογένειας Συναντήσεις στο Φορέα Σύνταξη εγγράφων & αλληλογραφία με φορείς, κλπ Όλα τα παραπάνω, αποτελούν ενέργειες που μοιάζουν «μετρήσιμες», ωστόσο υπό το φόρτο εργασίας, μοιάζει δύσκολο να αποτυπωθεί με απόλυτα αριθμητικά δεδομένα, ο όγκος εργασίας των κοινωνικών λειτουργών των Ο.Π.Α. Γράφημα 8 ο : Είδος κοινωνικής έρευνας ανάλογα με την πληθυσμιακή ομάδα ή τον λόγο διεξαγωγής σε απόλυτους αριθμούς Γράφημα 9 ο : Είδος κοινωνικής έρευνας ανάλογα με την πληθυσμιακή ομάδα ή τον λόγο διεξαγωγής σε ποσοστό σελ. 19

21 Στοιχεία για τον 1 ο φορέα παραπομπής των περιπτώσεων που αντιμετωπίστηκαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α. Η πλειοψηφία των περιπτώσεων παιδικής προστασίας που διαχειρίστηκαν οι επαγγελματίες των Ο.Π.Α., παραπέμφθηκε στις Υπηρεσίες από τις Εισαγγελικές Αρχές. Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο αρχικός σχεδιασμός του τρόπου συνεργασίας της Τηλεφωνικής Γραμμής 1107 του Ε.Κ.Κ.Α. και των Ο.Π.Α., ο οποίος μάλιστα είχε διαμορφωθεί με τη σύμφωνη θέση όλων των συναρμόδιων φορέων και υπηρεσιών, περιελάμβανε την μη αναγκαιότητα ενημέρωσης των εισαγγελικών αρχών για κάθε αναφορά πιθανής κακοποίησης/ παραμέλησης ανηλίκου (λαμβάνοντας υπόψιν και το γεγονός ότι υπάρχουν και αναφορές που τελικώς αποδεικνύονται ψευδείς). Ωστόσο από τον Ιούνιου 2014, η διαδικασία αυτή διεκόπη. Έκτοτε, κάθε αναφορά που λαμβάνει η Γραμμή, διαβιβάζεται στις εισαγγελικές αρχές, ώστε στη συνέχεια, να εκδοθεί η εισαγγελική εντολή προς την αρμόδια Ο.Π.Α. για διενέργεια κοινωνικής έρευνας. Ο λόγος της αλλαγής αυτής σχετίζεται με τον ενδεχόμενο κίνδυνο να τεθούν σε διαθεσιμότητα, επαγγελματίες του Δικτύου, κατόπιν κακόβουλων, εις βάρος τους αναφορών. Γράφημα 10 ο : Πρώτος φορέας παραπομπής των περιπτώσεων Ο.Π.Α. Στοιχεία για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και τα στοιχεία του κοινωνικού ιστορικού των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι επαγγελματίες των Ο.Π.Α. Στα Γραφήματα που ακολουθούν αποτυπώνονται πληροφορίες αναφορικά με δημογραφικά χαρακτηριστικά των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α., για παράδειγμα, στοιχεία όπως το φύλο, η ηλικιακή ομάδα, η ειδική ομάδα, η εθνικότητα, κλπ. Επίσης, αποτυπώνονται και κάποια στοιχεία που σχετίζονται με το κοινωνικό ιστορικό των ανηλίκων όπως για παράδειγμα, η συστηματική ή μη παρακολούθηση σχολείου, η χρήση ουσιών, η παραβατική συμπεριφορά, κλπ σελ. 20

22 Γράφημα 11 ο :Φύλο των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. Γράφημα 12 ο :Ηλικιακή ομάδα των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. σελ. 21

23 Ποσοστό % Γράφημα 13 ο :Ειδική ομάδα των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. Όπως προκύπτει από το παραπάνω γράφημα, η πλειοψηφία των ανηλίκων, ουσιαστικά το 50+%, με τους οποίους ασχολήθηκαν οι επαγγελματίες του Δικτύου, ανήκαν σύμφωνα, με την αρχική καταγραφή (κατά την παραπομπή της περίπτωσης), στην ειδική ομάδα: παιδιά θύματα κακοποίησης-παραμέλησης. Γράφημα 14 ο :Τύπος οικογένειας που ζούσαν οι ανήλικοι με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. σε απόλυτους αριθμούς ,48 42,4 Τύπος οικογένειας 15,53 1,57 Μονογονεϊκή Πυρηνική Εκτεταμένη Άγνωστο σελ. 22

24 Ποσοστό % Ποσοστό % Γράφημα 15 ο : Εθνικότητα των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. 89,62 Εθνικότητα ανηλίκων Ελληνική Άλλη 10,37 Γράφημα 16 ο : Προβλήματα υγείας των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. Προβλήματα υγείας ανηλίκων 85, ,69 Προβλήματα σωματικής υγείας 8,48 Προβλήματα ψυχικής υγείας Χωρίς προβλήματα υγείας σελ. 23

25 Ποσοστό % Γράφημα 17 ο : Προβλήματα αναπηρίας των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. 90 Προβλήματα αναπηρίας ,7 6, Σωματική Αναπηρία Διανοητική καθυστέρηση Κινητική και διανοητική αναπηρία Δεν είχε αναπηρία Άγνωστο Γράφημα 18 ο : Συστηματική παρακολούθηση σχολείου/εκπαιδευτικού πλαισίου από τους ανηλίκους με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. Γράφημα 19 ο : Νομική κατάσταση των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α. σελ. 24

26 Ποσοστό % Ποσοστό % Γράφημα 20 ο : Ύπαρξη κοινωνικής ασφάλισης των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α ,57 Ύπαρξη κοινωνικής ασφάλισης 15,29 5,1 Ναι Όχι Άγνωστο Γράφημα 21 ο : Χρήση ουσιών/εξαρτήσεις από τους ανηλίκους με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α Χρήση ουσιών/εξαρτήσεις από ανηλίκους 1,22 94,3 Ναι Όχι Άγνωστο 4,46 σελ. 25

27 Ποσοστό % Γράφημα 22 ο : Εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς από πλευράς ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν οι Ο.Π.Α Εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς από πλευράς ανηλίκων 90,51 5,8 3,6 Ναι Όχι Άγνωστο Στοιχεία για τους λόγους διεξαγωγής των κοινωνικών ερευνών που διεξήχθησαν στα πλαίσια των Ο.Π.Α., καθώς και για τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών Η επόμενη ενότητα του Ερωτηματολογίου, αφορούσε στους λόγους για τους οποίους διεξάχθηκαν οι κοινωνικές έρευνες των Ο.Π.Α., καθώς και τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών. Είναι ενδεικτικό, ότι η πλειοψηφία των κοινωνικών ερευνών, περίπου 65%, έγινε λόγω αρχικών αναφορών/καταγγελιών για κακοποίηση/παραμέληση του ανηλίκου, ενώ σημαντικά υψηλό, 20%, είναι και το ποσοστό των ερευνών που πραγματοποιήθηκε λόγω συγκρουσιακού διαζυγίου των γονέων. Γράφημα 23 ο : Λόγος διεξαγωγής της κοινωνικής έρευνας από πλευράς των Ο.Π.Α. σελ. 26

28 Αναφορικά με τα αποτελέσματα των κοινωνικών ερευνών, αξιοσημείωτο είναι ότι σχεδόν στις μισές από τις συνολικά 573 περιπτώσεις, -45,89%-, η οικογένεια δέχθηκε να συνεργαστεί με τους επαγγελματίες της Ο.Π.Α. για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Οι απομακρύνσεις παιδιών από τη βιολογική οικογένεια, ανέρχονται σε ποσοστό 12,73% ή αλλιώς σε 73 περιπτώσεις, ενώ οι ψευδείς αναφορές στο 10,64% των περιπτώσεων. Γράφημα 24 ο : Αποτελέσματα των κοινωνικών ερευνών Ο.Π.Α. Γράφημα 25 ο : Αποτελέσματα των κοινωνικών ερευνών Ο.Π.Α. σε απόλυτους αριθμούς σελ. 27

29 Ειδικότερα στοιχεία για τις περιπτώσεις κακοποίησης- παραμέλησης ανηλίκων με τις οποίες ασχοληθήκαν οι Ο.Π.Α. Οι περιπτώσεις, όπου τελικώς, και ανεξάρτητα από τον αρχικό λόγο παραπομπής της υπόθεσης ή την αρχική καταγραφή της ειδικής ομάδας των ανηλίκων, διαπιστώθηκε σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, κακοποίηση-παραμέληση ανηλίκων ήταν 429 (από τις συνολικά 573 περιπτώσεις παιδικής προστασίας) και αφορούσαν σε συνολικά 717 ανηλίκους. Στα γραφήματα που ακολουθούν αποτυπώνονται πληροφορίες που αφορούν ειδικότερα αυτό το ζήτημα της κακοποίησης/παραμέλησης και πιο συγκεκριμένα, τον τύπο της κακοποίησης, τη διάρκεια, τον φερόμενο ως δράστη, κλπ. Αναλυτικότερα, ως προς το είδος της κακοποίησης που υφίσταντο οι ανήλικοι, οι επαγγελματίες αναφέρουν ότι οι συχνότερες μορφές είναι η παραμέληση, η οποία απαντάται στις μισές σχεδόν περιπτώσεις- 49%- και ακολουθεί η ψυχολογική/συναισθηματική κακοποίηση -34,58%. Τα χαμηλότερα ποσοστά που εμφανίζουν άλλες μορφές όπως η σωματική ή η σεξουαλική κακοποίηση, τα οποία σε απόλυτους αριθμούς αντιστοιχούν σε 85 και 11 περιπτώσεις κακοποίησης ανηλίκων, δεν ερμηνεύεται ως χαμηλότερη έκταση του προβλήματος αυτών των μορφών κακοποίησης, καθώς επανειλημμένα έχει αναδειχθεί το μείζον ζήτημα της δυσχέρειας στην αποκάλυψη αυτών των περιπτώσεων στις αρχές και στις υπηρεσίες 7. Γράφημα 26 ο : Τύπος κακοποίησης 7 Στην έρευνα BECAN, μια διακρατική επιδημιολογική έρευνα τυχαίου, αντιπροσωπευτικού δείγματος του γενικού πληθυσμού σε 9 χώρες της Βαλκανικής σχετικά με την αυτοαναφορά έκθεσης σε βίαιες εμπειρίες παιδιών ηλικίας 11,13 και 16 ετών με τη χρήση των ερωτηματολογίων ICAST-C και P, η οποία διεξήχθη στην Ελλάδα από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, διαπιστώθηκε ότι οι αυτοαναφορές των παιδιών ανέβαζαν το ποσοστό της σεξουαλικής κακοποίησης 9.54%, την ίδια στιγμή που το ποσοστό των αντίστοιχων περιπτώσεων που αναφέρονταν στις Υπηρεσίες, έφταναν μόλις το 0.07%. Στις περιπτώσεις δε της σωματικής κακοποίησης οι αυτοαναφορές των παιδιών έφταναν στο ποσοστό 47.38%, ενώ τα στοιχεία που προέκυψαν από τις υπηρεσίες κατέγραφαν ποσοστό 0.18%. (Κ. Πετρουλάκη, Α. Τσιριγώτη, Φ. Ζαρόκωστα, Γ. Νικολαΐδης, 2013, «Επιδημιολογικά χαρακτηριστικά έκθεσης ανηλίκων σε βίαιες εμπειρίες στην Ελλάδα: Η έρευνα BECAN», Ψυχιατρική, 24: , Διαθέσιμο στο: GR pdf, ημερομηνία πρόσβασης:2/03/2016) σελ. 28

30 Ποσοστό % Αναφορικά με τη διάρκεια της κακοποίησης, οι επαγγελματίες καταγράφουν επαναλαμβανόμενα επεισόδια κακοποίησης/παραμέλησης στην συντριπτική πλειοψηφία 70,86%- των ανηλίκων με τους οποίους ασχολήθηκαν. Γράφημα 27 ο : Διάρκεια κακοποίησης/παραμέλησης Ως προς τον φερόμενο ως δράστη της κακοποίησης/ παραμέλησης, οι επαγγελματίες καταγράφουν μια μάλλον ισομερή κατανομή των περιπτώσεων στις οποίες δράστης είναι ο πατέρας, η μητέρα ή και οι δύο γονείς. Η δε πλειοψηφία των περιπτώσεων καταγράφει ως συχνότερη -54,77%- ηλικιακή ομάδα του φερόμενου δράστη, τις ηλικίες ετών. Ως προς την εκπαιδευτική κατάσταση, οι επαγγελματίες καταγράφουν ότι στο 1/3 περίπου των περιπτώσεων ο φερόμενος ως δράστης είναι απόφοιτος Δημοτικού, με τους αποφοίτους Λυκείου να αποτελούν την αμέσως επόμενη κατηγορία. Η ανεργία εμφανίζεται ως η συνηθέστερη εργασιακή κατάσταση των φερόμενων ως δραστών στο 45,22 % των περιπτώσεων, η δε περιστασιακή εργασία απαντάται σε επίσης υψηλό ποσοστό των περιπτώσεων 31,16%. Οι καταγραφές για την κατάσταση υγείας των φερόμενων δραστών καταδεικνύουν απουσία προβλήματος υγείας στις περισσότερες περιπτώσεις - 58,97%-, ωστόσο είναι υψηλό και το ποσοστό των περιπτώσεων - 24,47%- όπου ο φερόμενος ως δράστης εμφανίζεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα ψυχικής υγείας. Γράφημα 28 ο : Φερόμενος δράστης κακοποίησης/παραμέλησης 35 Φερόμενος δράστης κακοποίησης/παραμέλησης 30,06 30,3 30, ,39 2,09 5,59 0 Ο πατέρας Η μητέρα Και οι δύο γονείς Ο παππούς Η γιαγιά Άλλο κοντινό πρόσωπο σελ. 29

31 Ποσοστό % Γράφημα 29 ο : Ηλικιακή ομάδα φερόμενου δράστη Γράφημα 30 ο : Εκπαιδευτική/μορφωτική κατάσταση φερόμενου ως δράστη 35 33,1 Εκπαιδευτική/μορφωτική κατάσταση φερόμενου ως δράστη ,34 22, , ,45 5 2,79 0 Αναλφάβητος Απόφοιτος Δημοτικού Απόφοιτος Γυμνασίου Απόφοιτος Λυκείου Απόφοιτος ΑΕΙ/ΤΕΙ Άγνωστο σελ. 30

32 Γράφημα 31 ο : Εργασιακή κατάσταση φερόμενου ως δράστη Γράφημα 32 ο : Προβλήματα υγείας του φερόμενου ως δράστη σελ. 31

33 Ποσοστό % Γράφημα 33 ο : Προβλήματα χρήσης ουσιών/ εξαρτήσεων του φερόμενου ως δράστη 80 Προβλήματα χρήσης ουσιών/χρήσης εξαρτήσεων του φερόμενου ως δράστη 73, ,68 11,88 0 Ναι Όχι Άγνωστο Γράφημα 34 ο : Προηγούμενη παραβατική συμπεριφορά του φερόμενου ως δράστη σελ. 32

34 Γράφημα 35 ο : Προβλήματα αναπηρίας του φερόμενου ως δράστη Γράφημα 36 ο : Ύπαρξη και άλλων περιστατικών βίας στην οικογένεια μεταξύ των ενηλίκων μελών της Γράφημα 37 ο : Εμπλοκή της Αστυνομίας στη διερεύνηση της κακοποίησης-παραμέλησης του παιδιού σελ. 33

35 Γράφημα 38 ο : Εμπλοκή της Εισαγγελίας στη διερεύνηση της κακοποίησης-παραμέλησης του παιδιού Γράφημα 39 ο : Προηγούμενη εμπλοκή/ ενασχόληση του ιδίου Φορέα ή άλλης Υπηρεσίας στο παρελθόν Στοιχεία για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ειδικοί στο χειρισμό των περιπτώσεων ανηλίκων στα πλαίσια λειτουργίας των Ο.Π.Α. Οι επαγγελματίες των Ο.Π.Α. αναφέρουν ότι αντιμετώπισαν σημαντικά προβλήματα κατά τον χειρισμό των περιπτώσεις παιδικής προστασίας, προβλήματα που σχετίζονταν τόσο με σελ. 34

36 την συνεργασία με Φορείς ή τις οικογένειες όσο και με την υλικοτεχνική δομή και τον τρόπο λειτουργίας των Υπηρεσιών τους, όπως αποτυπώνονται στα Γραφήματα 40 και 41 που ακολουθούν. Ειδικότερα ως προς τις συνεργασίες κατά τον χειρισμό περιπτώσεων παιδικής προστασίας, η πλειοψηφία των δυσκολιών σχετίζεται με προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά την συνεργασία με την οικογένεια -28,97%. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των επαγγελματιών, η περαιτέρω στελέχωση των Ο.Π.Α., θα έδινε την δυνατότητα, εμπλοκής διαφορετικών επαγγελματιών στο στάδιο διερεύνησης της καταγγελίας/ εισαγγελικής εντολής και διαφορετικών επαγγελματιών στο στάδιο ανάπτυξης συνεργασίας με την οικογένεια για την στήριξή της, γεγονός που ενδεχόμενα να διευκόλυνε τους διαύλους επικοινωνίας και συνεργασίας. Ακολουθούν, με ποσοστό 23,56%, τα προβλήματα που σχετίζονται με την έλλειψη Υπηρεσιών/ Φορέων για παραπομπή της οικογένειας ή του ανηλίκου για λήψη εξειδικευμένης βοήθειας/στήριξης. Διευκρινίζεται σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται φορείς πρωτοβάθμιας φροντίδας, τα προβλήματα δε που σχετίζονταν με την δυσκολία εύρεσης πλαισίου φιλοξενίας, κατόπιν εντολής για απομάκρυνση του ανηλίκου από το οικογενειακό περιβάλλον καταγράφουν ποσοστό 11,86%. Υπενθυμίζεται ότι οι απομακρύνσεις παιδιών από τη βιολογική οικογένεια, ανέρχονται σε ποσοστό 12,73% των περιπτώσεων παιδικής προστασίας που χειρίστηκαν οι 50 Φορείς ή αλλιώς σε 73 περιπτώσεις. Συγκρίνοντας τα δύο αυτά στοιχεία μοιάζει να υπήρξε δυσκολία ανεύρεσης πλαισίου φιλοξενίας σχεδόν στο σύνολο των περιπτώσεων όπου δόθηκε εντολή απομάκρυνσης των ανηλίκων από το οικογενειακό περιβάλλον. Υπήρξε ωστόσο και ένα σημαντικό περιπτώσεων -25,23%- όπου δεν υπήρξε κάποιο πρόβλημα ή δυσκολία. Ως προς την λειτουργία των Ο.Π.Α. (ερώτηση πολλαπλής ιεραρχικού τύπου αξιολόγησης), οι επαγγελματίες καταγράφουν σε απόλυτο ποσοστό 100% την ελλιπή στελέχωση των Ο.Π.Α., την απουσία αυτόνομου γραφείου ΟΠΑ -60%-, την απουσία οχήματος και δυνατότητας μετακινήσεων-58%-, την απουσία απόρρητου πρωτοκόλλου για την Ο.Π.Α.-54%-, την απουσία αυτόνομου fax για την Ο.Π.Α. - 44%-, την απουσία ηλεκτρονικού υπολογιστή -12%, κλπ. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι οι επαγγελματίες ειδικότερα ως προς τα ζητήματα που αφορούσαν στην απουσία απόρρητου πρωτοκόλλου και αυτόνομου fax για την Ο.Π.Α., εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για την διασφάλιση του απορρήτου των στοιχείων των εξυπηρετούμενων, παρά τις δικές τους προσπάθειες, καθώς πχ εισαγγελικές εντολές αποστέλλονται σε κοινόχρηστο fax όλων των υπηρεσιών του Δήμου, εκθέσεις αντίστοιχα διακινούνται μέσω ενιαίου πρωτοκόλλου, κλπ. Σημειώνεται ότι με βάση παλαιότερη καταγραφή του Ε.Κ.Κ.Α. και στοιχεία από την πολυετή συνεργασία με τις Ο.Π.Α., έχει καταγραφεί ελάχιστος αριθμός Δήμων (λιγότεροι από 10), όπου η έκθεση του κοινωνικού λειτουργού, αφού υπογραφεί από τον ίδιο, μπαίνει σε φάκελο που σφραγίζεται και η προϊστάμενη αρχή του, συντάσσει το διαβιβαστικό προς τον Φορέα που απευθύνεται η έκθεση. Η πρακτική αυτή αφενός διασφαλίζει το απόρρητο του περιεχομένου της έκθεσης, αφετέρου αποτρέπει την οποιαδήποτε απόπειρα παρέμβασης στο περιεχόμενό της. Υπενθυμίζεται ότι κατά το παρελθόν και κατά τις επιστημονικές συναντήσεις συνεργασίας που είχε διοργανώσει το Ε.Κ.Κ.Α. με μέλη των Ο.Π.Α. των περιφερειών Αττικής, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Δυτικής Μακεδονίας, οι επαγγελματίες είχαν επισημάνει τις παρεμβάσεις που δέχονταν τόσο στο περιεχόμενο των κοινωνικών εκθέσεων, όσο και στην αξιολόγηση της κρισιμότητας ή μη των καταγγελιών/αναφορών, από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία των Δήμων. Επιπρόσθετα σελ. 35

37 είχαν επισημάνει την απουσία νομικής θωράκισής τους έναντι της γνωστοποίησης του περιεχομένου των εκθέσεων κοινωνικής έρευνας από τις εισαγγελικές αρχές, στις οικογένειες των ανηλίκων, με συνέπεια όταν υφίστανται ειδικά περιπτώσεις κακοποίησης/ παραμέλησης και απομάκρυνσης ανηλίκων από το οικογενειακό περιβάλλον, να υφίστανται απειλές ή διώξεις. Γράφημα 40 ο : Προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ειδικοί Γράφημα 41 ο : Προβλήματα που αντιμετώπισαν οι ειδικοί σελ. 36

38 Στοιχεία για τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις ανάγκες πληροφόρησης των μελών των Ο.Π.Α. Οι επαγγελματίες των Ο.Π.Α. στην σχετική με τις εκπαιδευτικές ανάγκες και τις ανάγκες πληροφόρησης ερώτηση (σημειώνεται ότι η εν λόγω ερώτηση ήταν πολλαπλής επιλογής) επισημαίνουν την αναγκαιότητα περαιτέρω ενημέρωσης και εκπαίδευσης τους για διάφορα ζητήματα, όπως πχ νομικά ζητήματα για την παιδική προστασία, θέματα συμβουλευτικής προσέγγισης για κοινωνική εργασία με παιδιά, εφήβους και οικογένεια, ειδικότερα ζητήματα που σχετίζονται με την ανίχνευση της κακοποίησης- παραμέλησης ανηλίκων, πληροφόρηση για φορείς και υπηρεσίες, ενημέρωση για ημερίδες, συνέδρια, κλπ, όπως αποτυπώνεται και στο παρακάτω Γράφημα. Επίσης, στις επισημάνσεις και στα σχόλια αναγνωρίζουν την σημαντική προσπάθεια του Ε.Κ.Κ.Α. να τους τροφοδοτεί διαρκώς με υλικό σχετικό με τα παραπάνω ζητήματα, τονίζουν ωστόσο την ανάγκη οργάνωσης συστηματικών εκπαιδεύσεων. Υπενθυμίζεται ότι στις επιστημονικές συναντήσεις συνεργασίας που είχαν διοργανωθεί κατά το παρελθόν με μέλη των Ο.Π.Α., οι επαγγελματίες είχαν επιπρόσθετα τονίσει την απουσία διαθέσιμων διαγνωστικών πρωτοκόλλων ανίχνευσης της παιδικής κακοποίησης ή και της γονεϊκής επικινδυνότητας και την ανάγκη για εποπτεία. Γράφημα 42 ο : Εκπαιδευτικές ανάγκες και ανάγκες πληροφόρησης των μελών των Ο.Π.Α. Μετά και την παραπάνω ερώτηση, ολοκληρώθηκε η παρουσίαση των αποτελεσμάτων της παρούσας καταγραφής. Τα όποια σχόλια και οι όποιες επισημάνσεις των επαγγελματιών που καταγράφηκαν στην τελευταία, ανοιχτού τύπου ερώτηση του ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ με τον τίτλο «Πρόσθετα στοιχεία, παρατηρήσεις, προτάσεις», έχουν περιληφθεί στις προηγούμενες ενότητες, κατά την αναφορά των ειδικότερων, σχετιζόμενων με τις επισημάνσεις, θεμάτων. σελ. 37

39 Αντί επιλόγου Η καταγραφή των δράσεων του Δικτύου των Ο.Π.Α., που επιχειρήθηκε από το Ε.Κ.Κ.Α., με την συνεργασία των Ο.Π.Α. προσπάθησε να αναδείξει βασικά ζητήματα που σχετίζονται με την πρωτοβάθμια παιδική προστασία στη χώρα μας και ειδικότερα με την λειτουργία των Ο.Π.Α. Παρά το γεγονός ότι συλλέχθηκαν στοιχεία από 50 Ο.Π.Α., ήτοι το ¼ του συνόλου των Ο.Π.Α. που λειτουργούσαν κατά το διάστημα της καταγραφής, ωστόσο αξιολογείται ως ένας στατιστικά σημαντικός αριθμός συμμετεχόντων, οι οποίοι προέρχονταν από όλη την επικράτεια και οι οποίοι έδωσαν σημαντικές πληροφορίες για την δράση των Ο.Π.Α. και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες. με: Συνοψίζοντας, τα βασικά σημεία που αναδείχθηκαν από την καταγραφή σχετίζονται Τον σημαντικό αριθμό κοινωνικών ερευνών που κλήθηκαν να πραγματοποιήσουν οι επαγγελματίες και μάλιστα για ποικίλα ζητήματα, που απαιτούν συχνά εξειδικευμένες γνώσεις Τον συνακόλουθο φόρτο εργασίας σε συνδυασμό μάλιστα με την ελλιπή στελέχωση τόσο των Ο.Π.Α. όσο και γενικότερα των Κοινωνικών Υπηρεσιών Τον σημαντικό αριθμό περιπτώσεων παιδικής προστασίας και ειδικότερα περιπτώσεων κακοποίησης-παραμέλησης που κλήθηκαν τελικώς να αντιμετωπίσουν τα μέλη του Δικτύου σε συνδυασμό με την απουσία εξειδίκευσης, τις υλικοτεχνικές ελλείψεις και τα σημαντικά διαδικαστικά εμπόδια που έπρεπε να διαχειριστούν, προκειμένου να δύνανται να επιτελέσουν με επάρκεια το έργο τους Την σοβαρότητα ειδικά των περιπτώσεων κακοποίησης-παραμέλησης, καθώς στο 70,86% των περιπτώσεων, αφορούσαν σε επαναλαμβανόμενα συμβάντα, στο δε ¼ των περιπτώσεων, είχαν υπάρξει και άλλες παρεμβάσεις, κατά το παρελθόν, στην οικογένεια Την συνακόλουθη σε σχέση με το παραπάνω ζήτημα, αναγκαιότητα οργάνωσης και εκπαίδευσης σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, εξειδικευμένων τμημάτων παιδικής προστασίας, καθώς και Την αναγκαιότητα δημιουργίας εξειδικευμένων, πρωτοβάθμιων, κοινοτικών υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής στήριξης των παιδιών Το Ε.Κ.Κ.Α. στα πλαίσια της διαρκούς και σταθερής συνεργασίας με τα μέλη των Ο.Π.Α. θα εξακολουθήσει να παρέχει στήριξη και ενημέρωση για τα θέματα της παιδικής προστασίας, να αναδεικνύει το σημαντικό έργο τους και να συνηγορεί υπέρ της στελεχιακής και εκπαιδευτικής ενίσχυσης των Ο.Π.Α.. Έχοντας παρέλθει ένα σημαντικό διάστημα από την σύσταση των Ο.Π.Α. και την έναρξη της λειτουργίας τους, είναι κοινή παραδοχή ότι οι Ο.Π.Α., παρά τα προβλήματα και τις δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν, αποτελούν σήμερα ένα σημαντικό θεσμό παιδικής προστασίας στη χώρα μας με πολυδιάστατη δράση, τόσο σε επίπεδο δευτερογενούς παρέμβασης, όσο και σε επίπεδο, πρωτογενούς προληπτικής παρέμβασης, που δύναται να εξελιχθεί και να αναπτυχθεί περαιτέρω. σελ. 38