ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η ανάπτυξη μιας Γεω-Πύλης στα πλαίσια της προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας: Η χρήση της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών και των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου Λελεντζής Απόστολος, 145 Βέροια, Σεπτέμβριος 2012

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η ανάπτυξη μιας Γεω-Πύλης στα πλαίσια της προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας: Η χρήση της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών και των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου Επιβλέπων Καθηγητής: Καρανικόλας Νικόλας Λελεντζής Απόστολος, 145 Βέροια, Σεπτέμβριος 2012 I

3 Ευχαριστίες II

4 Περίληψη Οι μεμονωμένες και μη αποδοτικές πρακτικές συλλογής, συντήρησης και διάθεσης της χωρικής πληροφορίας στα πλαίσια του αστικού πολεοδομικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με την επιτακτική προσαρμογή των δημόσιων αρχών στο νέο ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο κοινοχρησίας και ανταλλαγής της χωρικής πληροφορίας επιτάσσει όσο ποτέ άλλοτε την επανεξέταση του πλαισίου προσβασιμότητας των χωρικών δεδομένων, ιδιαίτερα στο τοπικό επίπεδο της δημόσιας διοίκησης. Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση των πολιτικών αδειοδότησης και διάθεσης της χωρικής πληροφορίας της πολεοδομικής διεύθυνσης του καλλικρατικού δήμου Λάρισας αποτελεί το κεντρικό ζήτημα διερεύνησης της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση θεμάτων που σχετίζονται με την ολοκληρωμένη διαχείριση της χωρικής πληροφορίας, εστιάζοντας κυρίως σε ζητήματα τεχνολογικών μεθόδων και προτύπων διάθεσης αυτής σε συνδυασμό με τη μελέτη του θεσμικού πλαισίου, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για την ελεύθερη διακίνηση της γεωπληροφορίας αποτελούν τα βασικά εργαλεία για την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης και την εξαγωγή του τελικού παραγόμενου. Συνεπώς, η ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πύλης πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λαρισαίων για την διευκόλυνση της πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα, μεταδεδομένα και υπηρεσίες της ανωτέρω δημόσιας αρχής αποτελεί το βασικό σκοπό της τρέχουσας έρευνας. Η χρήση της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών και η υιοθέτηση των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου συμβάλλουν στην ανάδειξη μιας διαφορετικής πρακτικής διάθεσης και διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων χρησιμοποιώντας λογισμικά ανοικτού κώδικα. Η αρχιτεκτονική του γεωπληροφοριακού συστήματος υιοθετεί τη δομή ενός κατανεμημένου ΓΣΠ και για την ενίσχυση της Γεω-Πύλης με τις λειτουργίες της αναζήτησης, χαρτογράφησης, δημοσίευσης, και διαχείρισης κρίθηκε απαραίτητη η ανάπτυξη ειδικών τύπων περιεχομένου. III

5 Abstract The individuals and inefficient collection practices, maintenance and distribution of spatial information in the context of urban design and planning in combination with the urgent adaption of public authorities in the european and national framework for sharing and exchange of spatial information requires more than ever the review of the framework accessibility of spatial data, especially at the local level of government. Therefore, policy evaluation licensing and distribution of spatial information management of the urban municipality of Larisa is the central issue of investigation of this thesis. The literature review of issues related to the integrated management of spatial information, focusing on issues of technological methods and standards of this release in conjunction with the study of the institutional framework, both at European and national level, on the free movement of geoinformation are the basic tools for mapping the current situation and the export of the finished produced. Therefore, the development of a portal planning data of Larissa municipality to facilitate access to spatial data, metadata and services of that public authority is the main purpose of the current investigation. The use of service oriented architecture and the adoption of open standards for interoperability of web mapping contribute to the emergence of a different disposal practices and sharing of spatial data using open source software. The architecture of Geoinformation system adopts the structure of a distributed GIS and to enhance the Geo-portal with the functions of searching, mapping, publishing, and management was necessary to develop specific content types. IV

6 Περιεχόμενα Ευχαριστίες... II Περίληψη... III Abstract... IV Περιεχόμενα Διαγραμμάτων...VII Περιεχόμενα Εικόνων... VIII Συντομογραφίες... IX Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή Ερευνητικό Υπόβαθρο Προσδιορισμός Προβλήματος Υπόθεση Εργασίας Στόχος Αντικείμενο Διερεύνησης Διάρθρωση Εργασίας Μεθοδολογία Εργασίας... 5 Μέρος 1 ο : Θεωρητικό Υπόβαθρο Βιβλιογραφική Διερεύνηση... 6 Κεφάλαιο 2: Υποδομή Χωρικών Δεδομένων Εισαγωγή Η χωρική πληροφορία Αναγκαιότητα Σημαντικότητα Πολυπλοκότητα Υποδομή Χωρικών Δεδομένων: μια δυναμική πλατφόρμα Έννοιες και Ορισμοί Βασικά Συστατικά Μέρη Ιεραρχία Υλοποίηση μιας Υποδομών Χωρικών Δεδομένων Σύνοψη Κεφάλαιο 3: Γεω-Πύλη Εισαγωγή Γεω-Πύλη: ένα κατανεμημένο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών Έννοιες και Ορισμοί Λειτουργικότητα Βασικά Συστατικά Μέρη Ο ρόλος της Γεω-Πύλης σε μια Υποδομή Χωρικών Δεδομένων Σύνοψη Κεφάλαιο 4: Ανοικτά Διαδικτυακά Πρότυπα Διαλειτουργικότητας Χαρτογραφικού Περιεχομένου V

7 4.1 Εισαγωγή Διαλειτουργικότητα Ολοκληρωμένο Μη-Ιεραρχικό Μοντέλο Διαλειτουργικότητας μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Αρχιτεκτονική Υπηρεσιών Διαδικτυακή Αρχιτεκτονική Υπηρεσιών Ανοικτά Διαδικτυακά Πρότυπα Χαρτογραφικού Περιεχομένου Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Γεωαναφερμένων Στατικών Χαρτών Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Εναποθηκευμένων Γεωναφερμένων Στατικών Χαρτών Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Διανυσματικών Δεδομένων Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Ψηφιδωτών Δεδομένων Υπηρεσία Αναζήτησης, Ανακάλυψης και Ευρετηρίασης Χωρικών Δεδομένων Σύνοψη Μέρος 2 ο : Μελέτη Περίπτωσης Αξιολόγηση Υπάρχουσας Κατάστασης Κεφάλαιο 5: Θεσμικό Πλαίσιο για τη Κοινοχρησία της Χωρικής Πληροφορίας Εισαγωγή Ευρωπαϊκό Επίπεδο: η κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) Αρχιτεκτονική: ζητήματα Διαλειτουργικότητας και Διαδικτυακών Υπηρεσιών Εθνικό Επίπεδο: ο Νόμος 3882/2010 (ΕΥΓΕΠ) Σκοπός και Θεσμική Αρχιτεκτονική Αδειοδοτικό Πλαίσιο Κοινοχρησίας και Ανταλλαγής Χωρικών Δεδομένων Σύνοψη Κεφάλαιο 6: Αξιολόγηση του πλαισίου προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων της μελέτης περίπτωσης Εισαγωγή Αποτύπωση και Εκτίμηση του πλαισίου προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων Σχετικά με τη δημόσια αρχή Πολιτική αδειοδότησης χωρικών δεδομένων Πολιτική κοινοχρησίας και διάθεσης χωρικών δεδομένων Σχετικά με το ανθρώπινο δυναμικό Σύνοψη Μέρος 3 ο : Πρόταση Εφαρμογής Κεφάλαιο 7: Γεω-Πύλη Πολεοδομικών Δεδομένων δήμου Λαρισαίων VI

8 7.1 Εισαγωγή Σκοπός Αρχιτεκτονική Εφαρμογής Λειτουργικότητα Από τη μεριά του απλού χρήστη Από τη μεριά του εξουσιοδοτημένου χρήστη Σύνοψη Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Παράρτημα Α. Πρότυπες Άδειες Γεωχωρικής Πληροφορίας Α1. Άδεια Α: Ανοικτή Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) Α2. Άδεια Β: Μη Εμπορική Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) Β. Δομή συνέντευξης υπό μορφή ερωτηματολογίου Γ. Κώδικας για την ανάπτυξη του Drupal χωρικού τύπου περιεχομένου Προσθήκη διανυσματικών επιπέδων Προσθήκη ψηφιδωτών επιπέδων Δ. Οπτικοποίηση των επιπέδων της WMS υπηρεσίας στο Quantum GIS Περιεχόμενα Διαγραμμάτων Διάγραμμα 1: Η συμβολή της πληροφορίας στις δράσεις αειφόρου ανάπτυξης... 8 Διάγραμμα 2: Η ταξινόμηση της Γεωπύλης Διάγραμμα 3: UML διάγραμμα λειτουργιών των διαδικτυακών υπηρεσιών του OGC Διάγραμμα 4: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Map Service Διάγραμμα 5: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Map Tile Service Διάγραμμα 6: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Feature Service Διάγραμμα 7: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Coverage Service Διάγραμμα 8: Η εννοιολογική αρχιτεκτονική της υπηρεσίας Catalog Service for the Web Διάγραμμα 9: Η θεσμική αρχιτεκτονική του Νόμου 3882/ VII

9 Περιεχόμενα Εικόνων Εικόνα 1: Διάρθρωση εργασίας... 4 Εικόνα 2: Βασικά συστατικά μέρη της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Εικόνα 3: Διαφορετικά επίπεδα Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Εικόνα 4: Η έννοια της χωρικής ιεραρχίας χρησιμοποιώντας ως βασική χωρική μονάδα το τρίγωνο.. 16 Εικόνα 5: Δυο μοντέλα ιεραρχίας ΥΧΔ: Α) το μοντέλο της ομπρέλας β) το μοντέλο της δομικής μονάδας Εικόνα 6: Η ιεραρχία της ΥΧΔ Εικόνα 7: Η τεχνοκεντρική και κοινωνικό-τεχνική προσέγγιση για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ Εικόνα 8: Η εξέλιξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών Εικόνα 9: Τα βασικά συστατικά μέρη ενός κατανεμημένου ΓΣΠ - Internet GIS Εικόνα 10: Το ολοκληρωμένο μοντέλο διαλειτουργικότητας Εικόνα 11: Ολοκληρωμένο Μη-Ιεραρχικό Μοντέλο Διαλειτουργικότητας μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Εικόνα 12: Η αρχιτεκτονική και οι λειτουργίες των διαδικτυακών υπηρεσιών Εικόνα 13: Η αρχιτεκτονική υπηρεσιών του Open Geospatial Consortium Εικόνα 14: Ροή διαδικασιών και ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ πελάτη και WFS υπηρεσίας Εικόνα 15: Διαγραμματική απεικόνιση του στόχου της οδηγίας INSPIRE Εικόνα 16: Τεχνολογική αρχιτεκτονική της οδηγίας INSPIRE Εικόνα 17: Οδηγός Πόλης δήμου Λάρισας: διαδικτυακή χαρτογραφική εφαρμογή Εικόνα 18: Διαδικτυακή χαρτογραφική εφαρμογή πολεοδομικών δεδομένων δήμου Λάρισας Εικόνα 19: Η τεχνολογική αρχιτεκτονική του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών δήμου Λάρισας Εικόνα 20: Η αρχική θέαση - οθόνη της διαδικτυακής εφαρμογής Εικόνα 21: Η τεχνολογική αρχιτεκτονική της διαδικτυακής εφαρμογής Εικόνα 22: Η χωρική βάση δεδομένων «larisa» στο γραφικό περιβάλλον, διαχείρισης του ΣΔΒΔ PostgreSQL, pgadminn III Εικόνα 23: Η βάση δεδομένων «geoportal» στο γραφικό περιβάλλον, διαχείρισης του ΣΔΒΔ MySQL, Workbench Εικόνα 24: Τα δημοσιευμένα θεματικά επίπεδα του GeoServer Εικόνα 25: Τα δημοσιευμένα μεταδεδομενα του GeoNetwork Εικόνα 26: Η χωρική βάση δεδομένων «geonetwork» Εικόνα 27: Το περιβάλλον διαχείρισης εφαρμογών του Apache Tomxat Εικόνα 28: Η δενδρική μορφή καταλόγου της δομής του Apache Εικόνα 29: Μέθοδοι αναζήτησης χωρικών δεδομένων Εικόνα 30: Τα αλληλοσχετιζόμενα χωρικά περιεχόμενα με τη κατηγορία πολεοδομικών δεδομένων. 83 Εικόνα 31: Οθόνη θέασης χωρικού περιεχομένου 1 ο μέρος Εικόνα 32: Οθόνη θέασης χωρικού περιεχομένου 2 ο μέρος Εικόνα 33: Οθόνη θέασης χωρικών δεδομένων στο Google Earth Εικόνα 34: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά κατηγορία Εικόνα 35: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά χωρικό τύπο (διανύσματα) Εικόνα 36: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά χωρικό τύπο (ψηφιδωτά) Εικόνα 37: Χαρτογραφική εφαρμογή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου δήμου Λαρισαίων Εικόνα 38: Οθόνη προσθήκης χωρικού περιεχομένου (διανυσματικού ή ψηφιδωτού τύπου) Εικόνα 39: Οθόνη δημοσίευσης ενός χωρικού περιεχομένου Εικόνα 40: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο Εικόνα 41: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο Εικόνα 42: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο Εικόνα 43: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο VIII

10 Συντομογραφίες ΑΧΔ ΓΣΠ ΓΠ ΕΕ ΕΘΕΓ ΕΥΓΕΠ ΚΟΣΕ ΟΚΧΕ ΣΔΒΔ ΤΕΕ ΤΠΕ ΥΧΔ ADO AJAX CGI CMS CSS CS-W DOM ESRI GIS HTML HTTP INSPIRE ODBC OGC OLE DB OWS SDI SQL TCP REST UML IP WCS WFS WMS WMTS Αποθήκη Χωρικών Δεδομένων Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών Γεω-Πύλη Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΘνική Επιτροπή Γεωπληροφορίας Εθνική Υποδομή ΓΕωχωρικών Πληροφοριών ΚΟμβικά Σημεία Επαφής Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας Σύστημα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών Υποδομή Χωρικών Δεδομένων ActiveX Data Object Asynchronous JavaScript and XML Common Gateway Interface Content Management System Cascading Style Sheets Catalog Service for the Web Document Object Model Environmental Systems Research Institute Geographic Information Systems HyperText Markup Language HyperText Transfer Protocol INfrastructure for SPatial InfoRmation in the European Community Open Database Connectivity Open Geospatial Consortium Object Linking and Embedding OGC Web Services Spatial Data Infrastructure Structured Query Language Transmission Control Protocol Representation State Transfer Unified Modeling Language Internet Protocol Web Coverage Service Web Feature Service Web Map Service Web Map Tile Service IX

11 Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή 1.1 Ερευνητικό Υπόβαθρο Η έλλειψη της απαραίτητης χωρικής πληροφορίας και η ανεπαρκής διάθεση ανταλλαγής αυτής στις διαδικασίες αστικού - πολεοδομικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων (Qureshi, 2009) σε συνδυασμό με τις πρόσφατες νομοθετικές εξελίξεις, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για την άμεση διάδοση, ανταλλαγή και κοινοχρησία της χωρικής πληροφορίας αποτέλεσαν το βασικό κίνητρο για τη συγγραφή της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Οι μεμονωμένες και μη αποδοτικές πρακτικές συλλογής, συντήρησης, και διάθεσης της χωρικής πληροφορίας στα πλαίσια του αστικού - πολεοδομικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων Το πλήθος των πολεοδομικών και άλλων προβλημάτων, που συνδέονται με τη πόλη όπως είναι η αστική διάχυση, κυκλοφοριακή συμφόρηση, μόλυνση, εγκληματικότητα και ανεργία, που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι σχεδιαστές χωρικών πολιτικών επιτάσσουν περισσότερο από ποτέ τη συστηματική συλλογή, αποθήκευση και ανάλυση των πληροφοριών. Σύμφωνα με το Dandekar (1998), η μεγαλύτερη διαθεσιμότητα των πληροφοριών σχετικά με τις ανάγκες και προτιμήσεις των ανθρώπων βελτιώνει το έργο των πολεοδόμων σε σχέση με την ικανοποίηση τους. Επί το πλείστον, οι χωροτάκτες - πολεοδόμοι απαιτούν δεδομένα δευτερογενών πηγών από κεντρικούς και τοπικούς φορείς. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, αυτό το είδος πληροφορίας δεν είναι εύκολα διαθέσιμο και σε κατάλληλη μορφή αποθήκευσης, μειώνοντας έτσι την χρησιμότητα τους (Edralin, 1986). Σαν αποτέλεσμα, ένα μεγάλο μέρος των διαθέσιμων πόρων (χρόνος, χρήμα, εργατικό δυναμικό) σπαταλείται για την αναγνώριση των κατάλληλων δεδομένων, τη συλλογή και διαχείριση τους, ενώ ένα μικρό μέρος αυτών απομένει για την ανάλυση και τη χάραξη πολιτικής (Arbeit, 1993). Επιπρόσθετα, τα ίδια δεδομένα συγκεντρώνονται από διαφορετικούς οργανισμούς, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές για διαφορετικούς σκοπούς. Οι «ad-hoc» πρακτικές συλλογής και παραγωγής δεδομένων από ποικίλους δημόσιους οργανισμούς, ιδιαίτερα στο τοπικό επίπεδο, προκαλεί επικάλυψη των δεδομένων και επιπλέον κατασπατάληση πόρων. Η πληροφορία πρέπει να διαχειρίζεται κάτω από μια ολοκληρωμένη υποδομή πληροφοριών, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τις υποδομές ύδρευσης, άρδευσης και αποχέτευσης (Carrera & Hoyt, 2006). Παράλληλα, η ακρίβεια της πληροφορίας, καθώς και η καθυστέρηση διάθεσης αυτής μειώνει την αξία της, λόγω της ταχύτατης αλλαγής του χώρου (Ouf, 2007). Επομένως, η μη έγκαιρη ενημέρωση των πληροφοριών στο κατάλληλο τύπο αποθήκευσης αποτελεί συχνά ένα βασικό εμπόδιο για έναν αποτελεσματικό αστικό σχεδιασμό (Cheema et al., 1993). Παράλληλα, η διαχείριση των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι μια σύνθετη διαδικασία λήψης αποφάσεων και απαιτεί την άμεση πρόσβαση σε χωρική πληροφορία. Λόγω του ότι οι λήπτες αποφάσεων πρέπει να σταθμίσουν σύνθετα θέματα κοινωνικής, περιβαλλοντικής, και οικονομικής φύσεως, η διαθεσιμότητα (data availability), προσβασιμότητα (data accessibility), και δυνατότητα Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 1

12 εφαρμογής (data applicability) των χωρικών δεδομένων στο εκάστοτε επιστημονικό πεδίο ανάλυσης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στο περιβάλλον απόφασης (decision environment) (Rajabifard, 2003). Η κλίμακα, η περιοχή κάλυψης, το κόστος, η πληρότητα, οι μέθοδοι απόκτησης και η εφαρμογή των χωρικών δεδομένων είναι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν άμεσα την λήψη αποφάσεων. Συνεπώς, η αναθεώρηση των πολιτικών που σχετίζονται με θέματα διαχείρισης χωρικής πληροφορίας, και ιδιαίτερα της προσβασιμότητας αυτής, κρίνεται περισσότερο από απαραίτητη στα πλαίσια ενός αποτελεσματικού και αποδοτικού αστικού πολεοδομικού σχεδιασμού. Η επιτακτική προσαρμογή στις Ευρωπαϊκές και Εθνικές νομοθετικές εξελίξεις για τη κοινοχρησία και ανταλλαγή της χωρικής πληροφορίας Η περιβαλλοντική κοινοτική πολιτική, η οποία αποσκοπεί σε ένα υψηλό επίπεδο προστασίας λαμβάνοντας υπόψη τις ποικίλες καταστάσεις των περιφερειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE), απαιτεί μια ευρεία γκάμα πληροφοριών, μεταξύ άλλων και χωρικών, για τον καθορισμό και εφαρμογή της εν λόγω πολιτικής (παρ. 1, INSPIRE). Η αιτιολογική έκθεση του νόμου 3882/2010 για τη δημιουργία «Εθνικής Υποδομής Γεωχωρικών Πληροφοριών (ΕΥΓΕΠ) Εναρμόνιση με την οδηγία INSPIRE» ανέδειξε την έλλειψη δεδομένων και μεταδεδομένων, την ασυμβατότητα μεταξύ συνόλων χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών και τη χρήση διαφορετικών προτύπων ανταλλαγής και επαναχρησιμοποίησης πληροφοριών ως τα κυριότερα προβλήματα ευρείας πρόσβασης σε χωρική πληροφορία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έτσι, οι πολιτικοί αρμόδιοι των ευρωπαϊκών κρατών μελών θέσπισαν τη κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ για τη δημιουργία μιας Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Infrastructure for Spatial Information in the Europe Community - INSPIRE), έχοντας ως βασικό σκοπό το συντονισμό των ενδιαφερόμενων μερών για το διαμοιρασμό της χωρικής περιβαλλοντικής πληροφορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως εκ τούτου, η διαθέσιμη χωρική πληροφορία, και η ιδίως η περιβαλλοντική, πρέπει να εναρμονιστεί με το πλαίσιο κανόνων, μέτρων και προτύπων που υπαγορεύει η παραπάνω οδηγία για τη διάθεση διαλειτουργικών χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών (παρ. 5,6,16 INSPIRE). Σε συνέχεια του ανωτέρω ζητήματος, η Ελλάδα ως κράτος-μέλος της ΕΕ - προκειμένου να προχωρήσει στην εφαρμογή της οδηγίας INSPIRE - το 2010, ύστερα από τρία χρόνια θέσπισης της κοινοτικής οδηγίας (!), προέβη στη ψήφιση ενός νέου νομοθετικού πλαισίου που στοχεύει αφενός στη δημιουργία της ΕΥΓΕΠ και αφετέρου στην εναρμόνιση της με την οδηγία 2007/2/ΕΚ. Ειδικότερα, η πρωτοβουλία INSPIRE δεν δρομολογεί ένα εκτεταμένο πρόγραμμα συλλογής χωρικών δεδομένων στα κράτη μέλη αλλά προωθεί, με καθορισμένα μέτρα, κανόνες και πολιτικές, την ανταλλαγή και κοινοχρησία των ήδη διαθέσιμων χωρικών δεδομένων στηριζόμενη πάντα στις ήδη υπάρχουσες εθνικές ΥΧΔ των κρατών-μελών (Αιτιολογική Έκθεση INSPIRE, 2004). Επομένως, η οποιαδήποτε πρωτοβουλία ανάπτυξης ΥΧΔ, συμπεριλαμβανομένου και του αστικού πολεοδομικού σχεδιασμού, υλοποιείται για λογαριασμό της ελληνικής δημόσιας διοίκησης πρέπει, τουλάχιστον, να υιοθετεί τις προδιαγραφές κοινοχρησίας και ανταλλαγής πληροφοριών των παραπάνω νομοθεσιών, και όχι των εκάστοτε Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 2

13 εταιρειών-αναδόχων οι οποίες εφαρμόζουν πρακτικές και τεχνικές διαμοιρασμού λογισμικών κλειστού τύπου Προσδιορισμός Προβλήματος Στα πλαίσια, λοιπόν, των παραπάνω προβληματισμών, η παρούσα διπλωματική εργασία θέτει το επίμαχο σημείο της προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων (spatial data accessability), περιλαμβάνοντας ζητήματα αδειοδότησης (τιμολόγηση, προστασία και πνευματική ιδιοκτησία χωρικών δεδομένων) και συντακτικής διαλειτουργικότητας (απρόσκοπτη ροή χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών μεταξύ ανομοιογενών υπολογιστικών συστημάτων), ως το βασικό θέμα προς διερεύνηση. Η νομοθετικά πλαισιωμένη προσέγγιση του ζητήματος της ελεύθερης διακίνησης χωρικών δεδομένων ανεξαρτήτως τεχνολογικών ή θεσμικών φραγμών είναι πλέον τόσο επίκαιρη όσο ποτέ άλλοτε. Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση του πλαισίου διαλειτουργικότητας και αδειοδότησης των πολεοδομικών δεδομένων του καλλικρατικού δήμου Λάρισας, εστιάζοντας κυρίως στους μεθόδους, τεχνικές και τεχνολογικά πρότυπα διάθεσης αυτών αποτελεί το κεντρικό πρόβλημα της εργασίας. 1.3 Υπόθεση Εργασίας Το γεγονός αν η πολεοδομική διεύθυνση του δήμου Λάρισας υιοθετεί και εφαρμόζει πρακτικές για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χωρική πληροφορία αποτελεί τη βασική υπόθεση της εργασίας. 1.4 Στόχος Αντικείμενο Διερεύνησης Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη μιας Γεω-Πύλης, δηλαδή, ενός διαδικτυακού σημείου πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα, μεταδεδομένα, υπηρεσίες και εφαρμογές για τη διάχυση των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας είναι η κεντρική ιδέα της παρούσας έρευνας. Η εφαρμογή της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών και η υιοθέτηση των ανοικτών προτύπων διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου συμβάλλουν στην ανάδειξη μιας διαφορετικής προσέγγισης διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων χρησιμοποιώντας λογισμικά και εφαρμογές ανοικτού κώδικα. Προκειμένου, να υλοποιηθεί το παραπάνω έχουν αναγνωριστεί οι ακόλουθοι στόχοι: 1. Η βιβλιογραφική διερεύνηση του θέματος της ολοκληρωμένης διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας, επικεντρώνοντας κυρίως σε ζητήματα μεθόδων και τεχνολογικών προτύπων διάθεσης αυτής. 1 Η ανυπαρξία ενός θεσμοθετημένου πλαισίου διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας - γεγονός που συνεπάγει την έλλειψη πολιτικών συλλογής, παραγωγής, διατήρησης, και διάθεσης της γεωπληροφορίας - κατά τη διάρκεια υλοποίησης του μέτρου 2.4 «Περιφερειακά Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα και καινοτόμες ενέργειες» του επιχειρησιακού προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» έχει επιφέρει σημαντικά προβλήματα συντονισμού, είτε τεχνολογικής φύσεως είτε θεσμικής, στα πλαίσια των νομοθετικών επιταγών ως προς τη προώθηση και ενίσχυση της κοινοχρησίας χωρικών δεδομένων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη διαπίστωση προέρχεται από τη συνεχή, και πολλές φορές εντατική, ενασχόληση του παρόντος συγγραφέα με ζητήματα του αναδυόμενου επιστημονικού πεδίου της Γεω-Πληροφορικής, αντιπαραβάλλοντας ταυτόχρονα τις «καλές πρακτικές» κοινοχρησίας χωρικών δεδομένων με αυτές που υλοποιήθηκαν από έργα της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 3

14 2. Η εξέταση και αποτύπωση του πλαισίου διαλειτουργικότητας και αδειοδότησης χωρικών δεδομένων της περιπτωσιολογικής μελέτης. 3. Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη ενός πρότυπου ολοκληρωμένου συστήματος αποθήκευσης, επεξεργασίας, δημοσίευσης και διαχείρισης των χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής υπηρεσίας του δήμου Λάρισας. 1.5 Διάρθρωση Εργασίας Η εργασία διαρθρώνεται σε οκτώ κεφάλαια όπως αυτά αναπαριστώνται στην ακόλουθη εικόνα. Εικόνα 1: Διάρθρωση εργασίας Πηγή: Ιδία επεξεργασία Ειδικότερα, στο 1 ο κεφάλαιο διατυπώνεται το κίνητρο και το πρόβλημα της τρέχουσας έρευνας για την διεξαγωγή της υπόθεσης και του αντικειμένου διερεύνησης και στόχων. Το 2 ο, 3 ο και 4 ο κεφάλαιο απαντά στο 1 ο στόχο της εργασίας. Συγκεκριμένα, το 2 ο κεφάλαιο αναδεικνύει τη σημαντικότητα της χωρικής πληροφορίας και αναλύει το πλαίσιο αρχών της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων για μια ολοκληρωμένη πολύπλευρη διαχείριση αυτής. Το 3 ο κεφάλαιο εξετάζει το ρόλο και τη λειτουργικότητα που παρέχει η Γεω-Πύλη ως ένα μέσο πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα μιας ΥΧΔ στα πλαίσια ενός κατανεμημένου πληροφοριακού συστήματος γεωγραφικών πληροφοριών. Το 4 ο κεφάλαιο καταγράφει την έννοια άλλα και τα επίπεδα διαλειτουργικότητας που διακρίνονται σε μια ΥΧΔ, αναλύοντας παράλληλα τα ανοικτά διαδικτυακά πρότυπα χαρτογραφικού περιεχομένου τα οποία προωθούν τη συντακτική διαλειτουργικότητα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 4

15 Το 5 ο και 6 ο κεφάλαιο της εργασίας ανταποκρίνονται στο 2 ο στόχο. Το 5 ο κεφάλαιο εξετάζει το θεσμικό πλαίσιο κοινοχρησίας και ανταλλαγής χωρικών δεδομένων, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, ενώ το 6 ο κεφάλαιο αξιολογεί το πλαίσιο προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας, σύμφωνα με τα εξαγόμενα συμπεράσματα των προσωπικών συνεντεύξεων χρησιμοποιώντας δομημένα ερωτηματολόγια στη βάση των κατευθυντήριων γραμμών των προηγούμενων κεφαλαίων. Το 7 ο κεφάλαιο αποτελεί το τελικό παραγόμενο της εργασίας και απαντά στο 3 ο στόχο, παρουσιάζοντας το σκοπό υλοποίησης της διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων, την αρχιτεκτονική καθώς και τη λειτουργικότητας της. Το 8 ο, και τελευταίο, κεφάλαιο αποτυπώνει τα συμπεράσματα της παρούσας εργασίας. 1.6 Μεθοδολογία Εργασίας Η ανάγνωση και μελέτη ψηφιακών βιβλίων, ακαδημαϊκών εργασιών, καθώς και δημοσιευμένων επιστημονικών άρθρων του διεθνή και ελληνικού χώρου είναι τα βασικά εργαλεία εκπόνησης της συγκεκριμένης εργασίας. Η σύνταξη δομημένων ερωτήσεων, υπό τη μορφή ερωτηματολογίου, για την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης της μελέτης περίπτωσης (επιτόπια έρευνα) αποτελεί πρόσθετο χαρακτηριστικό του παραπάνω μεθοδολογικού πλαισίου. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 5

16 Μέρος 1 ο : Θεωρητικό Υπόβαθρο Βιβλιογραφική Διερεύνηση Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 6

17 Κεφάλαιο 2: Υποδομή Χωρικών Δεδομένων 2.1 Εισαγωγή Η συνεχή πρόκληση της ανεύρεσης, πρόσβασης και χρήσης χωρικών πληροφοριών για την υποστήριξη του αστικού-πολεοδομικού σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων σε συνδυασμό με την αύξηση της σημαντικότητας της χωρικής πληροφορίας λόγω της αλματώδους ανάπτυξης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών σε κάθε πτυχής διαχείρισής της (συλλογή, αποθήκευση, πρόσβαση διάθεση) έχει οδηγήσει τους ερευνητές σε μια αναθεωρημένη και ολοκληρωμένη προσέγγιση της χωρικής πληροφορίας μέσα από το ευρύ πλαίσιο της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων (ΥΧΔ Spatial Data Infrastructure) (Mueller, 2010). Επομένως, στο τρέχων κεφάλαιο εξετάζεται η αναγκαιότητα, σημαντικότητα και πολυπλοκότητα της χωρικής πληροφορίας και παρουσιάζεται το περιβάλλον της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων ως το κατάλληλο μέσο για τη παραγωγή, διατήρηση, διάδοση, και ανταλλαγή αυτής, αναλύοντας διεξοδικά την έννοια και τα βασικά συστατικά μέρη, τη πολυεπίπεδη ιεραρχική δομή καθώς και τα μοντέλα υλοποίησης της. 2.2 Η χωρική πληροφορία Η χωρική πληροφορία είναι ένας χρήσιμος και ζωτικής σημασίας πόρος για την διαχείριση γης. Χρησιμοποιείται από διαφορετικούς χρήστες για διαφορετικούς σκοπούς σε αρκετά επιστημονικά πεδία (τοπογραφία, γεωλογία, δασολογία, πολεοδομία, κ.α) που έχουν ως βασικό αντικείμενο ενασχόλησης το χώρο. Συχνά, αναφέρεται ως ειδική (special) ή βασική (essential) πληροφορία διότι περιγράφει την τοποθεσία των αντικειμένων στο χώρο καθώς και τις χωρικές σχέσεις (γειτνίαση, συνεκτικότητα, συνέχεια) που διέπουν τα αντικείμενα αυτά. Η οπτικοποίηση της χωρικής πληροφορίας και η μοντελοποίηση του πραγματικού κόσμου σε ενιαία σύνολα πληροφορίας με κοινά χαρακτηριστικά, δηλαδή σε θεματικά επίπεδα πληροφορίας (layers), συντελούν στην επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης (Muggenhuber, 2003) Αναγκαιότητα Καθώς μια χώρα αναπτύσσεται, οι περισσότερες ανθρωπογενείς δραστηριότητες όπως είναι η ανάπτυξη του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, η βελτίωση της αγροτικής καλλιέργειας, η βελτίωση παροχής νερού και η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας από την κατασκευή φραγμάτων, η καλλιέργεια νέων ποικιλιών, ο τουριστικός σχεδιασμός, τα δημογραφικά στοιχεία, η διαχείριση των δασικών εκτάσεων, η χωροθέτηση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων, η χρήση γης, η ιδιοκτησία γης, οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι, η μεταφορά, η έρευνα, ο έλεγχος και η χρήση των υδατικών πόρων, οι αρχαιολογικές μελέτες, τα αρδευτικά και εγγειοβελτιωτικά συστήματα, η κτηματογράφηση, η οικιστική ανάπτυξη, και η ταξινόμηση της βλάστησης, εξαρτώνται κυρίως από τις τοπολογικές σχέσεις των γεωγραφικών αντικειμένων, και κατ επέκταση αρκετών χωρικών πληροφοριών (Butler et al, 1987). Συνολικά, τα παραπάνω εκφράζουν την ανάγκη για πρόσβαση σε διαφορετικά είδη πληροφορίας, εκ των οποίων τα περισσότερα αναφέρονται σε χωρική πληροφορία. Έχει εκτιμηθεί ότι το 80% της συνολικής πληροφορίας που χρησιμοποιούν οι Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 7

18 λήπτες αποφάσεων είναι χωρική (Masser 1999). Σύμφωνα με τον Rajabifard (2002), οι άνθρωποι χρειάζονται τη χωρική πληροφορία και τα παράγωγα αυτής για να αναγνωρίσουν την θέση των αντικειμένων στη γήινη επιφάνεια. Η ικανότητα του εντοπισμού της θέσης των δραστηριοτήτων ή των οντοτήτων επιτρέπει τη σύνδεση τους με άλλα είδη πληροφοριών, και συνεπώς συμβάλλει στην δημιουργία χαρτών, στην μέτρηση αποστάσεων και οντοτήτων, και στην λήψη σύνθετων και αλληλοσυσχετιζόμενων αποφάσεων (Mapping Science Committee 1995, όπως αναφέρεται στο Sheelan Sheikheslami 2010) Σημαντικότητα Ο όρος «χωρική πληροφορία» συνήθως χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τις εκφράσεις χωρικά δεδομένα (spatial data), γεωχωρική πληροφορία (geospatial information), ή γεωγραφική πληροφορία (geographic information). Η οργάνωση των δεδομένων συντελεί στην εξαγωγή πληροφοριών, με αποτέλεσμα την άμεση και ευκολότερη διατύπωση συμπερασμάτων. Υπό αυτή την έννοια, η διαθέσιμη πληροφορία σε συνδυασμό με την ανάλυση των φαινομένων διευκολύνει την κατανόηση τους, παράγοντας γνώση σε συγκεκριμένα επιστημονικά ζητήματα. Η γνώση αυτή, σε συνδυασμό με τη κατάλληλη διαχείριση μπορεί να συμβάλλει σε δράσεις για την επίτευξη των στόχων της αειφόρου ανάπτυξης (Doody 2003, διάγραμμα 1). Διάγραμμα 1: Η συμβολή της πληροφορίας στις δράσεις αειφόρου ανάπτυξης Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Doody, Πολυπλοκότητα Η χωρική πληροφορία διαφέρει από τα υπόλοιπα είδη πληροφορίας (αριθμητική, αλφαριθμητική ή γραφική). Η χωρική πληροφορία είναι πάντα εξαρτώμενη από την κλίμακα, διότι προσδιορίζει την ακρίβεια των χωρικών δεδομένων. Τα χωρικά ερωτήματα είναι εκ φύσεως πολύπλοκα, καθώς τόσο τα χωρικά ερωτήματα όσο και η διαδικασία χωρικής ανάλυσης εξαρτάται από την επιλογή του χωρικού μοντέλου δεδομένων (διάνυσμα [vector], ψηφιδωτά [raster], πολυεδρικές επιφάνειες Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 8

19 [Triangulated Irregular Network]) για την απεικόνιση του πραγματικού κόσμου. Το μέγεθος της χωρικής πληροφορίας και η ανάγκη για συνδυασμένη διαχείριση της περιγραφικής και γεωμετρικής πληροφορίας απαιτεί εξειδικευμένες ικανότητες για τον χειρισμό και ρύθμιση ενός συνόλου εργαλείων και υπολογιστικών αλγορίθμων. Η αξία της χωρικής πληροφορίας έχει αυξηθεί με την ανάδυση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ - Information and Communication Technology). Ειδικότερα, η μετατροπή των έντυπων ή αναλογικών χαρτών σε ψηφιακή χωρική πληροφορία χρησιμοποιώντας τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ - Geographical Information Systems) έχει συμβάλλει στην άμεση διάδοσή της. Αυτό συνδέεται άμεσα, με τη ραγδαία εξέλιξη των τεχνολογιών που σχετίζονται με την ανάπτυξη δορυφόρων για την καταγραφή της γήινης επιφάνειας και την παραγωγή δορυφορικών εικόνων μεγάλης ευκρίνειας. Η βελτίωση των ΤΠΕ επέτρεψαν όχι μόνο τη χρήση της χωρικής πληροφορίας σε μια ευρεία κοινότητα χρηστών, με απώτερο σκοπό την λήψη αποφάσεων, αλλά και την διάχυση της πληροφορίας αυτής μέσω του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web). Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, η Υποδομή Χωρικών Δεδομένων (ΥΧΔ Spatial Data Infrastructure) είναι μια πρωτοβουλία όπου συμβάλλει στην διάδοση της πληροφορίας, ομολογεί την επιθυμία για πρόσβαση σε περισσότερα και καλύτερης ποιότητας χωρικά δεδομένα και στοχεύει στην υιοθέτηση και εφαρμογή νέων τεχνολογιών για το διαμοιρασμό και ανταλλαγή χωρικών δεδομένων. 2.3 Υποδομή Χωρικών Δεδομένων: μια δυναμική πλατφόρμα Όπως έχει αναγνωριστεί, η χωρική πληροφορία αποτελεί τη βάση τόσο σε κυβερνητικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες όσο και στις καθημερινές αποφάσεις των πολιτών. Μέχρι και σήμερα, τα χωρικά δεδομένα συλλέγονται στα πλαίσια μεμονωμένων πρωτοβουλιών και δομούνται σε τεράστιες αποθήκες δεδομένων από τους εκάστοτε οργανισμούς και κρατικούς φορείς, ενώ σπάνια διαχέονται στους υπόλοιπους ενδιαφερόμενους του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα. Το παραπάνω φαινόμενο αυτομάτως συμβάλλει στην επαναδημιουργία χωρικών δεδομένων από μη αρμόδιους φορείς, καθώς και στην σπατάλη πόρων, χρόνου και ανθρώπινου δυναμικού (Strain, 2006). Επομένως, η θεωρία στην οποία βασίζεται ο συλλογισμός μιας ΥΧΔ είναι η μια και μοναδική φορά συλλογής χωρικών δεδομένων και η κοινοποίηση αυτών στο εσωτερικό οργανισμών, κρατικών υπηρεσιών, επιχειρήσεων και πάσης φύσεως ενδιαφερόμενων μερών 2 - χρηστών. Η δημοσίευση των χωρικών δεδομένων επιτρέπει την πρόσβαση των χρηστών σε υψηλής ποιότητας δεδομένα και συμβάλλει στην καλύτερη διατήρηση τους (Rajabifard και Williamson, 2001). Η ΥΧΔ αποσκοπεί στην δημιουργία ενός δυναμικού συστήματος το οποίο θα διευκολύνει την ανταλλαγή και διάδοση χωρικών δεδομένων μεταξύ των χρηστών, χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες πολιτικές (policy - framework), πρότυπα διαλειτουργικότητας (interoperability - standards) και δίκτυα πρόσβασης (access networks). Η ΥΧΔ έχει παρομοιαστεί με ένα οδικό ή σιδηροδρομικό δίκτυο, το 2 Η ορολογία «ενδιαφερόμενο μέρος» αντιπροσωπεύει ένα άτομο ή μια ομάδας ατόμων και ενδιαφέρονται για την επιτυχία και τη βιωσιμότητα της ΥΧΔ, καθώς και των επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων. Τα ενδιαφερόμενα μέρη είτε επηρεάζουν την εξέλιξη της ΥΧΔ είτε επηρεάζονται από αυτήν (Interoperability Clearinghouse, 2006) Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 9

20 οποίο όπως αυτό υποστηρίζει τη μεταφορά στη ξηρά και αποτελείται από δρόμους, κανόνες και πολιτικές συντήρησης (Strain et al, 2006), έτσι και η ΥΧΔ αποτελείται από πολιτικές, πρότυπα, και διαδικασίες κάτω από τις οποίες οι οργανισμοί και η τεχνολογία αλληλεπιδρούν για να προωθήσουν μια περισσότερο αποτελεσματική χρήση, διαχείριση και παραγωγή των χωρικών δεδομένων (FGDC, 1997). Έτσι, επιτυγχάνεται μια καλύτερη πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας δεδομένα, και μειώνονται οι προσπάθειες για τη συλλογή και διατήρηση αυτών. Κατ επέκταση, η ΥΧΔ είναι μια δυναμική πλατφόρμα υπηρεσιών η οποία παρέχει άμεση πρόσβαση σε χωρικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Αυτή η πληροφορία χρησιμοποιείται για την ενίσχυση του μηχανισμού λήψης αποφάσεων, και υποστηρίζει τους στόχους της αειφόρου ανάπτυξης και της διακυβέρνησης. Μια αποτελεσματική ΥΧΔ μπορεί να εξοικονομήσει πόρους, σε χρόνο και χρήμα, ελαχιστοποιώντας τις προσπάθειες για τη δημιουργία και συντήρησή της Έννοιες και Ορισμοί Η Υποδομή Χωρικών Δεδομένων είναι ένας συχνά χρησιμοποιούμενος όρος ο οποίος έχει αποδοθεί με διαφορετικές ερμηνείες. Ωστόσο, η κεντρική ιδέα της ΥΧΔ είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο όλοι οι δημόσιοι - κρατικοί προμηθευτές χωρικών δεδομένων να μπορούν να συνεργάζονται μεταξύ τους και να αλληλεπιδρούν με την τεχνολογία για την επίτευξη των στόχων σε κάθε επίπεδο, πολιτικό ή διοικητικό. Κατά το πέρασμα του χρόνου, η έννοια της ΥΧΔ εξελίσσεται συνεχώς λόγω της επιτακτικής ανάγκης για συνεργασία μεταξύ χρηστών και παραγωγών χωρικών δεδομένων έχοντας ως βασικό σκοπό τη τροφοδοσία ενός περιβάλλοντος για την διάχυση και κοινοχρησία χωρικών δεδομένων (Rajabifard, 2000). Οι απώτεροι στόχοι της ΥΧΔ όπως συνοψίζονται από τον Masser (1998) είναι η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης για την ενίσχυση της καλής διακυβέρνησης και την προώθηση της περιβαλλοντικής αειφορίας. Η θεμελιώδης αρχή της ΥΧΔ είναι η διευκόλυνση και ο συντονισμός της ανταλλαγής και διάδοσης των χωρικών δεδομένων μεταξύ των φορέων εκείνων που σχετίζονται με χωρικά δεδομένα. Η ΥΧΔ αποτελείται από την δυναμική εταιρική σχέση μεταξύ των ενδιαφερόμενων υπηρεσιών τόσο σε οριζόντιο όσο και σε κάθετο επίπεδο της δημόσιας διοίκησης. Ο πρωταρχικός στόχος για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ (Rajabifard, 2002) είναι η επίτευξη καλύτερων αποτελεσμάτων σε κάθε επίπεδο μέσω της βελτίωσης των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών αποφάσεων. Ο ρόλος μιας ΥΧΔ είναι καθοριστικός και προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο τα χωρικά δεδομένα θα χρησιμοποιούνται είτε σε ένα δημόσιο οργανισμό ή φορέα είτε σε μια χώρα ή δήμο. Η ΥΧΔ επιτρέπει τον διαμοιρασμό των χωρικών δεδομένων, ο οποίος είναι εξαιρετικά χρήσιμος, καθώς συμβάλλει στην εξοικονόμηση πόρων, αφού η άμεση πρόσβαση σε χωρικά δεδομένα αποτρέπει φαινόμενα επαναδημιουργίας, διατήρησης και επικάλυψης δεδομένων. Ο προσδιορισμός και η συλλογή των βασικών χωρικών δεδομένων υποβάθρων (fundamental datasets) κρίνεται ως επιτακτική ανάγκη για τη δημιουργία μιας ΥΧΔ, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει και η ακαδημαϊκή κοινότητα για την εκπαίδευση και εξοικείωση των χρηστών για τη χρήση νέων συστημάτων και τεχνολογιών. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 10

21 Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας ΥΧΔ δεν είναι μονό ένα τεχνολογικό ζήτημα αλλά και ένα ζήτημα θεσμικών οργάνων, καθώς και ενός νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου (Remkes, 2000, όπως αναφέρεται στο Rajabifard,Williamson 2003). Ισορροπώντας τα προαναφερμένα στοιχεία η δημιουργία μιας ΥΧΔ ενεργοποιεί μια αμοιβαία συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων για την διάδοση των χωρικών δεδομένων. Επομένως, η ανάπτυξη μιας ΥΧΔ απαιτεί νέες σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών κρατικών φορέων και του ιδιωτικού τομέα, και πιθανόν να επιβάλλεται η ανάληψη νέων καθηκόντων και ευθυνών. Ουσιαστικά, η ΥΧΔ δεν πρέπει να υφίσταται ως μια οντότητα πλαισιωμένη από ένα τεχνοκεντρικό περιβάλλον, αλλά ως ένα ιεραρχικό μοντέλο που να συνδέεται με τις επιχειρηματικές δραστηριότητες και να ενσωματώνει τις ανάγκες τους (Chan, Williamson 1999). Συνεπώς, οι ορισμοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς στον όρο «Υποδομή Χωρικών Δεδομένων» ή σε υπάρχουσες Υποδομές Χωρικών Δεδομένων από διάφορους οργανισμούς, κρατικούς φορείς και εκπαιδευτικούς είναι οι εξής: «Τα βασικά συστατικά μέρη μιας υποδομής χωρικών δεδομένων θα πρέπει να είναι τα χωρικά δεδομένα, τα μεταδεδομένα, τα δίκτυα διακίνησης δεδομένων, η τεχνολογία (που σχετίζεται με τη καταγραφή, συλλογή, και αναπαράσταση χωρικών δεδομένων), οι θεσμικές αρμοδιότητες, οι πολιτικές και τα πρότυπα, και τελικοί χρήστες» (McLaughlin και Nichols 1992) «Η Ευρωπαϊκή υποδομή γεωγραφικών δεδομένων είναι ένα πλαίσιο ευρωπαϊκών πολιτικών δημιουργώντας τις απαραίτητες συνθήκες για την επίτευξη των στόχων. Αυτό συμπεριλαμβάνει πολιτικές, κανονισμοί, κίνητρα και δομές που έχουν συσταθεί από το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και τα ευρωπαϊκά μέλη» (European Commission 1995) «Μια εθνική υποδομή χωρικών δεδομένων αποτελείται από τέσσερα βασικά στοιχεία, το θεσμικό πλαίσιο, τις τεχνικές προδιαγραφές, τα βασικά χωρικά σύνολα δεδομένων, και τα δίκτυα πρόσβασης» (Australia New Zealand Land Information Council 1996) «Η εθνική υποδομή γεωγραφικών πληροφοριών είναι μια συλλογή πολιτικών, δεδομένων, προτύπων, τεχνολογιών (υπολογιστικών μηχανημάτων, λογισμικών προγραμμάτων, ηλεκτρονικών τηλεπικοινωνιών), και γνώσης παρέχοντας στους χρήστες τα απαιτούμενα γεωγραφικά δεδομένα για την εκτέλεση των εργασιών τους» (Dutch Council for Real Estate Information Masser 1998) «Η υποδομή χωρικών δεδομένων της Queensland αποτελείται από δεδομένα, θεσμικές αρμοδιότητες, τεχνικές προδιαγραφές, προϊόντα και υπηρεσίες που απαιτούνται για τις ανάγκες της κυβέρνησης, της βιομηχανίας και της κοινωνίας» (Queensland s Department of Natural Resources, 1999) «Η υποδομή χωρικών δεδομένων περιλαμβάνει συνδεδεμένες χωρικές βάσεις δεδομένων, την πολυπλοκότητα των θεσμών, της τεχνολογίας, των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων τα οποία αλληλεπιδρούν και υποστηρίζουν το σχεδιασμό, την υλοποίηση και την συντήρηση ενός μηχανισμού που θα διευκολύνει την ανταλλαγή, την πρόσβαση, και τη υπεύθυνη χρήση των δεδομένων σε ένα προσιτό κόστος για ένα συγκεκριμένο τομέα»(groot και McLaughin 2000) Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 11

22 «Η παγκόσμια υποδομή χωρικών δεδομένων θα πρέπει, γενικά, να περιλαμβάνει πολιτικές,, οργανωτικές αρμοδιότητες, δεδομένα, τεχνολογία, πρότυπα, μηχανισμοί αποστολής, καθώς και οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι για να επιβεβαιώσουν ότι αυτοί που εργάζονται σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο δεν θα εμποδίζονται για την επίτευξη των στόχων» (GSDI 2005) Αν και, οι ορισμοί της ΥΧΔ μπορεί να ποικίλουν από χώρα σε χώρα, ωστόσο ο βασικός σκοπός όλων έγκειται στην βελτίωση της πρόσβασης και της χρήσης χωρικών δεδομένων. Οι ορισμοί τονίζουν την διευκόλυνση της πρόσβασης των χωρικών δεδομένων, της ανταλλαγής και της χρήσης. Επίσης, παροτρύνουν την αλληλεπίδραση των παραγωγών χωρικών δεδομένων μέσω μιας σειράς τεχνικών και μη στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου δυναμικού, της τεχνολογίας, των μεταδεδομένων, προτύπων, πολιτικών, θεσμικών αρμοδιοτήτων και οικονομικών αρμοδιοτήτων. Η επόμενη υποενότητα, λοιπόν, αναλύει και περιγράφει τις παραπάνω συνιστώσες Βασικά Συστατικά Μέρη Αν και υπάρχουν αρκετοί ορισμοί και μοντέλα για την κατανόηση μιας ΥΧΔ, οι ερευνητές έχουν αναγνωρίσει ορισμένα βασικά συστατικά μέρη στις περισσότερες πρωτοβουλίες ανάπτυξης ΥΧΔ (Rajabifard 2002). Αυτά είναι: το ανθρώπινο δυναμικό (people), τα πρότυπα (standard), οι πολιτικές (policy), τα δίκτυα πρόσβασης (access networks), και τα δεδομένα (data) (εικόνα 2). Αυτό δεν σημαίνει ότι μόνο τα ακόλουθα μέρη είναι τα αποκλειστικά στοιχεία που συγκροτούν τη δομή μιας ΥΧΔ. Η έννοια και ο σχεδιασμός μιας ΥΧΔ έχουν δυναμικό χαρακτήρα, δηλαδή μπορεί να τροποποιηθεί ή να επεκταθεί σύμφωνα με τις ανάγκες των χρηστών για νέα χωρικά δεδομένα αλλά και τις συνεχείς τεχνολογικές και θεσμικές αλλαγές. Εικόνα 2: Βασικά συστατικά μέρη της Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Πηγή : Rajabifard 2002 Δεδομένα Οι περισσότερες ΥΧΔ διαθέτουν ορισμένα θεμελιώδη σύνολα δεδομένων τα οποία χρησιμοποιούνται από περισσότερα από έναν οργανισμούς, κρατικούς φορείς, δημόσιες υπηρεσίες και επιχειρήσεις. Συνήθως αποκαλούνται ως θεμελιώδη (fundamental) ή βασικά (core) σύνολα δεδομένα ανάλογα με το εννοιολογικό μοντέλο της υποδομής, και συχνά ο προσδιορισμός των βασικών τους δεδομένων διαφέρει από μια ΥΧΔ σε κάποια άλλη. Κατά κύριο λόγο, τα βασικά σύνολα χωρικών δεδομένων είναι εκείνα που απαιτούνται στις περισσότερες Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 12

23 δραστηριότητες του ιδιωτικού και δημόσιου τομέα και συνήθως διατίθονται από κεντρικούς κρατικούς φορείς. Τα δεδομένα αυτά πρέπει να συμβαδίζουν με τα πρότυπα και τις πολιτικές της ΥΧΔ και να είναι διαθέσιμα μέσω των δικτύων πρόσβασης. Ο προσδιορισμός και η συλλογή των βασικών συνόλων δεδομένων είναι απαραίτητος για την ύπαρξη μιας ΥΧΔ. Πρότυπα Τα σταθερά πρότυπα απαιτούνται για τη πρόσβαση, δημοσίευση και χρήση των δεδομένων από αρκετούς χρήστες. Τα πρότυπα, αυτά, αναφέρονται στο περιεχόμενο, τη πρόσβαση και ανταλλαγή χωρικών δεδομένων και επιβεβαιώνουν ότι τα δεδομένα είναι διαλειτουργικά - εφαρμόσιμα για οποιοδήποτε χρήστη. Τα πρότυπα προσδιορίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο από τους διεθνής οργανισμούς International Standards Organization Technical Committee (ISO/TC) και Open Geospatial Consortium (OGC). Τα πρότυπα που σχετίζονται με το περιεχόμενο δεδομένων αφορούν ζητήματα όπως είναι το γεωδαιτικό σύστημα αναφοράς, το μοντέλο δεδομένων, η ονομασία δεδομένων καθώς και η ποιότητα και ακρίβεια αυτών. Τα πρότυπα πρόσβασης παραπέμπουν σε θέματα που σχετίζονται με τα μεταδεδομένα τη τιμολόγηση, καθώς και προστασία των χωρικών δεδομένων. Ουσιαστικά, αναφέρονται σε ευαίσθητα θέματα κοινοχρησίας και αδειοδότησης. Τα πρότυπα ανταλλαγής προσδιορίζουν τον τύπο αποθήκευσης των χωρικών δεδομένων καθώς και τη κωδικοποίηση χαρακτήρων έτσι ώστε να διευκολύνεται η μεταφορά τους μεταξύ των χρηστών και παραγωγών δεδομένων. Γενικότερα, ο καθορισμός των προτύπων είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση μιας ΥΧΔ, καθώς αποτελούν το μέσο για την απρόσκοπτη πρόσβαση και διακίνηση των χωρικών δεδομένων από διαφορετικούς χρήστες και διαφορετικές τεχνολογίες. Πολιτική Για την δημιουργία, διατήρηση και χρήση της χωρικής πληροφορίας επιβάλλεται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση συγκεκριμένων πολιτικών. Οι πολιτικές αυτές επηρεάζονται από τις διεθνείς βέλτιστες πρακτικές για την διαχείριση και ανταλλαγή χωρικής πληροφορίας. Συχνά συνδέονται με ένα εθνικό οργανισμό που σχετίζεται με την στρατηγική διάθεσης και ανταλλαγής χωρικής πληροφορίας. Τα κατάλληλα πρότυπα πολιτικής και διακυβέρνησης συμβάλλουν στην ομαλή ανάπτυξη μιας ΥΧΔ. Η πολιτική μιας ΥΧΔ αφορά, κυρίως, την εναρμόνιση και συμμόρφωση των χωρικών δεδομένων, τα δικαιώματα εκμετάλλευσης, τη ποιότητα, το περιεχόμενο, την αποφυγή επικαλύψεων και τη τιμολόγηση αυτών. Η ποιότητα των δεδομένων εξαρτάται, κατά βάση, από τη συλλογή, πληρότητα, ακρίβεια και αξιοπιστία. Ο σχεδιασμός των πολιτικών, συνήθως, απαιτεί την αποτύπωση των σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων που διέπουν τους κρατικούς φορείς, τόσο σε οριζόντιο όσο και σε κάθετο επίπεδο, καθώς και τη σχέση μεταξύ του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ο δυναμικός χαρακτήρας της ΥΧΔ εξαιτίας της συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ανάγκη των χρηστών για νέα δεδομένα απαιτούν την επικαιροποιήση των πολιτικών, προκειμένου η ΥΧΔ να ανταποκριθεί σε αυτό το δυναμικό περιβάλλον. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 13

24 Δίκτυα Πρόσβασης Τα δίκτυα πρόσβασης είναι το μέσο με το οποίο τα δεδομένα δημοσιεύονται σε μια μεγάλη κοινότητα χρηστών χωρικών δεδομένων και επιτυγχάνεται, κυρίως, μέσω του διαδικτύου και, συγκεκριμένα, του παγκόσμιου ιστού χρησιμοποιώντας διαδικτυακούς χάρτες (web map) ή διαδικτυακές πύλες χωρικών δεδομένων γεω-πύλες (geoportal). Ένα δίκτυο πρόσβασης πρέπει να είναι συμβατό με τα πρότυπα πρόσβασης, μεταφοράς, ανταλλαγής καθώς και με τις τεχνικές προδιαγραφές. Συχνά, τα δίκτυα πρόσβασης δημιουργούνται χωρίς την υποστηρικτική υποδομή των πολιτικών ή των προτύπων. Χωρίς αυτήν την δομή, τα δεδομένα είναι πιθανό να είναι μη διαλειτουργικά με αποτέλεσμα να δυσχεραίνουν την διαδικασία απόκτησης, χρησιμοποίησης, μετατροπής, και κατανόησης των δεδομένων από χρήστες διαφορετικών τεχνολογιών. Γενικά, ο σκοπός των δικτύων πρόσβασης έγκειται στη παροχή μιας λίστας με τα διαθέσιμα χωρικά σύνολα προς τους δυνητικούς χρήστες καθώς και τα μεταδεδομένα αυτών για την ενημέρωσή τους με τα στοιχεία του κατόχου των δεδομένων, την μέθοδο και την χρονολογία απόκτησης, καθώς και το περιεχόμενο τους. Ορισμένα δίκτυα πρόσβασης παρέχουν την ικανότητα τηλεφόρτωσης των δεδομένων μέσω του διαδικτύου αλλά οι περισσότεροι προμηθευτές δεδομένων συχνά επιθυμούν τον έλεγχο της πρόσβασης των δεδομένων για το ποιος και για πιο σκοπό τα χρησιμοποιεί. Ανθρώπινο Δυναμικό Το ανθρώπινο δυναμικό είναι ένα από τα πιο σημαντικά μέρη μιας ΥΧΔ, καθώς τα χωρικά δεδομένα χρησιμοποιούνται σε στατιστικές και φορολογικές υπηρεσίες, σε εκλογικά συστήματα, στην πολεοδομία, στο δασαρχείο, σε φορείς περιβαλλοντικής προστασίας καθώς και σε κρατικούς φορείς εθνικής άμυνας. Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να διακριθούν σε τρία μεγάλα υποσύνολα, δηλαδή, στους χρήστες χωρικών δεδομένων (data users), στους προμηθευτές χωρικών δεδομένων (data providers) και στους χρήστες προστιθέμενης αξίας (value adders). Αυτοί ευθύνονται και καθοδηγούν την υλοποίηση μιας ΥΧΔ. Ένας σημαντικός παράγοντας αυτού του συστατικού στοιχείου είναι η συνεργασία εντός και μεταξύ των ανθρώπων σε όλα τα διαφορετικά επίπεδα ΥΧΔ. H βιβλιογραφία (Warnest et all, 2005) έχει δείξει ότι οι εταιρικές σχέσεις των ανθρώπων σε κάθε επίπεδο μιας ΥΧΔ είναι ένας ζωτικής σημασίας παράγοντας για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ από το παγκόσμιο στο τοπικό επίπεδο Ιεραρχία Για την ανάπτυξη και υλοποίηση μιας ΥΧΔ μπορεί να συμμετέχουν διαφορετικές ομάδες ατόμων, οργανισμοί και φορείς. Αν και οι διαφορετικοί οργανισμοί έχουν καθορισμένα πρότυπα χρήσης δεδομένων, όλοι, όμως, χρειάζονται διαφορετικές αναλύσεις δεδομένων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Για παράδειγμα, οι τοπικές αρχές απαιτούν, παράγουν, και χρησιμοποιούν δεδομένα μεγάλης κλίμακας με λεπτομερής πληροφορίες καλύπτοντας αρκετά μικρές περιοχές. Ωστόσο, οι κεντρικοί φορείς χρειάζονται και χρησιμοποιούν δεδομένα μικρότερης κλίμακας, τα οποία έχουν παραχθεί από τα μικρότερα επίπεδα διακυβέρνησης και κυρίως καλύπτουν μεγάλες εκτάσεις γης, ενώ συχνά παράγουν νέα ξεχωριστά δεδομένα, μικρής ή μεγάλης κλίμακας, σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες τους. Συνεπώς, η Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 14

25 χρήση της χωρικής πληροφορίας ποικίλει τόσο μεταξύ των επιπέδων διακυβέρνησης όσο και μεταξύ των οργανισμών φορέων. Επομένως, αρκετές χώρες έχουν αναπτύξει ξεχωριστές ΥΧΔ από το τοπικό και περιφερειακό επίπεδο μέχρι το εθνικό και το παγκόσμιο για την καλύτερη διαχείριση των χωρικών δεδομένων. Η ΥΧΔ σε κάθε επίπεδο έχει διαφορετικά κίνητρα τα οποία αντικατοπτρίζουν θέματα που την απασχολούν. Η ακόλουθη εικόνα αναπαριστά τα διαφορετικά επίπεδα ΥΧΔ: το παγκόσμιο (Global SDI), περιφερειακό (Regional SDI), εθνικό (National SDI), πολιτειακό (State SDI), τοπικό (Local SDI) και το οργανωτικό (Organisational SDI). Τα διαφορετικά επίπεδα ΥΧΔ χρησιμοποιούνται σε ξεχωριστά επίπεδα σχεδιασμού και περιέχουν δεδομένα διαφορετικής κλίμακας και περιεχομένου. Εικόνα 3: Διαφορετικά επίπεδα Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Πηγή: Rajabifard, 2002 Για τη καλύτερη κατανόηση των σύνθετων πολυεπίπεδων σχέσεων μιας ΥΧΔ έχει αναπτυχθεί μια νέα προσέγγιση που συχνά καλείται και ως «ιεραρχικός χωρικός συλλογισμός» (Hierarchical Spatial Reasoning). Η θεωρία της ιεραρχικής δομής αποσκοπεί στη συνεχή αποσύνθεση και υποδιαίρεση των προβλημάτων σε όλο και μικρότερα τμήματα για την διάσπαση της πολυπλοκότητας και την αποτελεσματικότερη λύση (Car,1997). Ο ιεραρχικός χωρικός συλλογισμός, λοιπόν, έχει προσδιοριστεί από τον Car (1997) ως μέρος της θεωρίας της χωρικής πληροφορίας και αξιοποιεί την ιεραρχική δομή για την απλούστευση των προβλημάτων στο χώρο. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 15

26 Εννοιολογικά, μια χωρικά ιεραρχική δομή αποτελείται από πολλαπλά επίπεδα, με τα υψηλότερα της ιεραρχίας να αποτελούν ενώσεις μονάδων των μικρότερων επιπέδων. Αυτή η ιεραρχική αντίληψη αναδεικνύεται από τον Coffey (1981), ο οποίος χρησιμοποιεί το σύνολο των τριγώνων για την αποσαφήνιση της φύσης της ιεραρχίας, στα πλαίσια του χώρου (εικόνα 4). Εικόνα 4: Η έννοια της χωρικής ιεραρχίας χρησιμοποιώντας ως βασική χωρική μονάδα το τρίγωνο Πηγή: Coffey, 1981 Όπως διακρίνεται, το παραπάνω τρίγωνο ABC αποτελείται από τέσσερα επιμέρους τρίγωνα, εκ των οποίων το τρίγωνο ADF αποτελείται με τη σειρά του από τέσσερα μικρότερα τρίγωνα. Αυτό το πρότυπο υποδιαίρεσης του χώρου σε μικρότερες μονάδες επαναλαμβάνεται συνεχώς και για την μικρότερη μονάδα. Αυτή η επαναλαμβανόμενη διάσπαση του χώρου αναφέρεται ως χωρική ιεραρχία (spatial hierarchy) (Coffey 1981 όπως αναφέρεται στο Serryn Eagleson). Παλαιότεα, η έρευνα της χωρικής ιεραρχίας ή του ιεραρχικού χωρικού συλλογισμού είχε επικεντρωθεί στη μηδενική ή μοναδιαία διάσταση των οντοτήτων για την μοντελοποίηση των οικισμών ως σημεία και τα οδικά δίκτυα ή τα δίκτυα υποδομών (ύδρευση, αποχέτευση) ως γραμμές. Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα η χωρική ιεραρχία έχει δώσει έμφαση σε οντότητες τριών διαστάσεων (πολύγωνα, πολυεδρικές επιφάνειες, τρισδιάστατες οντότητες) για την αποσύνθεση της πολυπλοκότητας τους. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 16

27 Επομένως, ο συσχετισμός του συλλογισμού της χωρικής ιεραρχίας και της πολυσύνθετης έννοιας της ΥΧΔ επέφερε δυο διαφορετικά μοντέλα ιεραρχίας ΥΧΔ (Rajabifard, Williamson 2001). Η παρακάτω εικόνα αναπαριστά δυο διαφορετικές εκδοχές το μοντέλο της ομπρέλας (umbrella) και της δομικής μονάδας (building block) - για την ιεραρχική δομή των ΥΧΔ. Εικόνα 5: Δυο μοντέλα ιεραρχίας ΥΧΔ: Α) το μοντέλο της ομπρέλας β) το μοντέλο της δομικής μονάδας Πηγή: Rajabifard, Williamson 2001 Το μοντέλο της «ομπρέλας» περιγράφει την ΥΧΔ ως μια υποδομή που τοποθετεί τα πρότυπα, τις πολιτικές, και την τεχνολογία σε παγκόσμιο επίπεδο για την υποστήριξη και προώθηση της διάδοσης χωρικών δεδομένων στα χαμηλότερα επίπεδα. Το μοντέλο της «δομικής μονάδας» υποστηρίζει ότι τα χαμηλότερα επίπεδα ΥΧΔ παρέχουν υποστήριξη στα υψηλότερα σε θέματα χωρικών δεδομένων. Αυτό σημαίνει ότι μια παγκόσμια ΥΧΔ αποτελείται από όλες τις υποδομές σε περιφερειακό επίπεδο, και οι περιφερειακές ΥΧΔ από τις εθνικές και τοπικές. Αυτή είναι μια από τα κάτω προς τα πάνω (bottom-up) προσέγγιση, όπου τα χωρικά δεδομένα και το ανθρώπινο δυναμικό, που τοποθετούνται στο τοπικό επίπεδο, καθοδηγούν και αναπτύσσουν της μικρότερης κλίμακας ΥΧΔ, δηλαδή τις εθνικές, περιφερειακές και την παγκόσμια. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 17

28 Η κατανόηση αυτών των δυο μοντέλων μπορεί να βοηθήσει στον καλύτερο σχεδιασμό και υλοποίηση μιας ΥΧΔ. Όταν τα πρότυπα, οι πολιτικές και η τεχνολογία τοποθετούνται σε παγκόσμιο επίπεδο και προωθούνται μέχρι το τοπικό επίπεδο, τότε τα χωρικά δεδομένα θα πρέπει να είναι διαλειτουργικά. Την ίδια στιγμή, εάν το ανθρώπινο δυναμικό στο τοπικό επίπεδο είναι ένας υποστηρικτικός παράγοντας, με ανεπτυγμένο το πνεύμα της συνεργασίας, τότε θα εφαρμοστούν οι πολιτικές και τα πρότυπα που έχουν οριστεί σε κεντρικό επίπεδο. Αυτή η ανάγκη για την εξισορρόπηση αυτών των δυο απόψεων έχει αναδείξει ένα νέο μοντέλο ΥΧΔ (Rajabifard 2002, εικόνα 6). Εικόνα 6: Η ιεραρχία της ΥΧΔ Πηγή: Rajabifard 2002 Το οριζόντιο βέλος της παραπάνω εικόνας αναδεικνύει την ανάγκη για συνεργασία από το παγκόσμιο έως το τοπικό επίπεδο, μέσα σε ένα πλαίσιο σύνθετων σχέσεων, με βασικό σκοπό την ανταλλαγή της πληροφορίας σε κάθε επίπεδο. Την ίδια ώρα, τα κάθετα βέλη τονίζουν το ρόλο που διαδραματίζει κάθε ΥΧΔ σε κάθε επίπεδο και την αναγκαιότητα της συνεργασίας των κρατικών υπηρεσιών στο επίπεδο αυτό. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 18

29 2.4 Υλοποίηση μιας Υποδομών Χωρικών Δεδομένων Ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας ΥΧΔ επηρεάζεται από την φύση, τα χαρακτηριστικά, και την ιεραρχία της ΥΧΔ. Το ιεραρχικό μοντέλο της ΥΧΔ και οι σχέσεις μεταξύ των επιπέδων τονίζουν, ακριβώς, την ανάγκη για καλύτερη επικοινωνία εντός και μεταξύ των επιπέδων αυτών. Αυτό επιτρέπει την διάδοση των δεδομένων μεταξύ διαφορετικών οργανισμών τόσο ενός συγκεκριμένου επίπεδου όσο και κατά μήκος της ιεραρχίας της ΥΧΔ. Εάν για παράδειγμα, οι κρατικές υπηρεσίες σε κεντρικό επίπεδο χρειάζονται δεδομένα μεγάλης κλίμακας, τότε θα μπορούν να τα αποκτήσουν από τις αντίστοιχες τοπικές αρχές. Αναπτύσσοντας αυτό το μοντέλο, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι διαφορετικά επίπεδα ΥΧΔ πρέπει να υιοθετήσουν κοινά πρότυπα, πολιτικές, και δίκτυα πρόσβασης για την άμεση διάθεση των δεδομένων. Το ερώτημα, επομένως, που τίθεται είναι σε πιο επίπεδο θα προσδιοριστούν οι προδιαγραφές και πολιτικές της ΥΧΔ. Η απάντηση στο παραπάνω είναι διττή καθώς η βιβλιογραφία υποδεικνύει δυο διαφορετικά μοντέλα για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ, τη τεχνοκεντρική (productbased) και κοινωνικό-τεχνική (process-based) προσέγγιση (εικόνα 6). Εικόνα 7: Η τεχνοκεντρική και κοινωνικό-τεχνική προσέγγιση για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ Πηγή: Rajabifard 2002 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 19

30 Τεχνοκεντρική προσέγγιση Οι πρώτες ΥΧΔ αναπτύχθηκαν σε εθνικό επίπεδο από μερικές χώρες στις αρχές της δεκαετίας του 80. Συχνά αποκαλούνται και ως ΥΧΔ πρώτης γενιάς, καθώς οι χώρες, αυτές, είχαν περιορισμένη γνώση για το πώς σχεδιάζεται και υλοποιείται μια ΥΧΔ. Οι περισσότερες χώρες αντιμετώπιζαν την ΥΧΔ ως ένα προϊόν (productbased approach) και επικεντρώνονταν στην συλλογή και παραγωγή χωρικών δεδομένων, καθώς και στη δημιουργία συνδέσεων μεταξύ διαφορετικών πηγών δεδομένων για την παροχή πρόσβασης σε αυτά. Αυτή η προσέγγιση υλοποιείται κυρίως από τα χαμηλότερα επίπεδα καθώς μπορεί να αναπτυχθεί πάνω σε υπάρχουσες βάσεις δεδομένων. Η τεχνοκεντρική προσέγγιση μπορεί να συνδεθεί με μια εκ των κάτω προσέγγιση καθώς η μετατροπή των αναλογικών χαρτών σε σύνθετα τρισδιάστατα χωρικά δεδομένα ψηφιακής μορφής επηρεάζει την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ. Η από τα κάτω προς τα πάνω προσέγγιση ανταποκρίνεται κυρίως σε συγκεκριμένες ανάγκες των χρηστών. Ωστόσο τα διαφορετικά δεδομένα, πρότυπα και δίκτυα πρόσβασης τα οποία χρησιμοποιούνταν από διαφορετικούς φορείς και ανθρώπους, απαιτούν την συνεργασία μεταξύ αυτών για την διακίνηση και ανταλλαγή των δεδομένων. Κοινωνικό-τεχνική προσέγγιση Η διαφορά μεταξύ της τεχνοκεντρικής και κοινωνικό-τεχνικής προσέγγισης είναι ότι η τελευταία επικεντρώνεται στην παροχή καλύτερης επικοινωνίας, για την πρόσβαση και διάχυση των χωρικών δεδομένων (Rajabifard, Williamson 2003). Η δεύτερη προσέγγιση βασίζεται στην εμπειρία που αποκτήθηκε από τις προηγούμενες προσπάθειες για την δημιουργία ΥΧΔ, και αποσκοπεί στον ορισμό ενός πλαισίου που θα διευκολύνει την διαχείριση και διακίνηση της χωρικής πληροφορίας. Επικεντρώνεται στους ανθρώπους (κοινωνικό-τεχνική) και οδηγείται από τις ανάγκες τους στοχεύοντας στην χρήση των δεδομένων και στις εφαρμογές και όχι στα ίδια τα δεδομένα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να παρομοιαστεί με μια εκ των άνω προσέγγιση για τον προσδιορισμό και την εφαρμογή ενός πλαισίου. Αυτό περιλαμβάνει τον καθορισμό των στόχων, των πολιτικών, των προδιαγραφών, των δεδομένων και των δικτύων πρόσβασης από τα υψηλότερα επίπεδα (εθνικό, παγκόσμιο). 2.5 Σύνοψη Συμπερασματικά, η Υποδομή Χωρικών Δεδομένων είναι μια δυναμική πλατφόρμα δεδομένων, υπηρεσιών και εφαρμογών η οποία προσδιορίζεται από τις ανάγκες των χρηστών, πλαισιώνεται από το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο, καθοδηγείται από πολιτικές και πρότυπα και στοχεύει στην άμεση πρόσβαση και ανταλλαγή της χωρικής πληροφορίας μέσω των δικτύων πρόσβασης. Το ανθρώπινο δυναμικό, τα δεδομένα, οι πολιτικές, τα πρότυπα, και τα δίκτυα πρόσβασης αποτελούν τα βασικά συστατικά μέρη μιας ΥΧΔ. Η διαρκή ανάγκη των χρηστών για νέα σύνολα χωρικών δεδομένων σε συνδυασμό με τις ταχύτατες τεχνολογικές εξελίξεις επιβάλλουν τη τακτική αναθεώρηση των πολιτικών, γεγονός που αναδεικνύει το δυναμικό χαρακτήρα μιας ΥΧΔ. Η απόρροια μιας επιτυχούς ΥΧΔ θα συμβάλλει στην καλύτερη λήψη αποφάσεων και διακυβέρνηση, στη βελτίωση του σχεδιασμού των πολιτικών και στην περιβαλλοντική αειφορία. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 20

31 Κεφάλαιο 3: Γεω-Πύλη 3.1 Εισαγωγή Η Γεω-Πύλη, ως ένα μέσο διάθεσης χωρικών δεδομένων μιας Υποδομή Χωρικών Δεδομένων, αποτελείται από ένα σύνολο τεχνολογιών και υποδομών για τη παροχή των λειτουργιών αναζήτησης, χαρτογράφησης, δημοσίευσης και διαχείρισης χωρικών δεδομένων (Tait, 2005). Σε αυτό το πλαίσιο, στο τρέχων κεφάλαιο, αρχικά, αναλύεται η έννοια της Γεω- Πύλης, καταγράφεται η λειτουργικότητα και τα βασικά συστατικά της μέρη, και παρουσιάζεται ο ρόλος και η θέση της σε μια ΥΧΔ. 3.2 Γεω-Πύλη: ένα κατανεμημένο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών Έννοιες και Ορισμοί Ο όρος «Γεω-Πύλη» (ΓΠ - GeoPortal) χρησιμοποιείται για το χαρακτηρισμό μιας ιστοσελίδας η οποία αντιπροσωπεύει το διαδικτυακό σημείο εισόδου σε χαρτογραφικό περιεχόμενο και διαθέτει τα απαραίτητα εργαλεία και μηχανισμούς για την ανακάλυψη χωρικών δεδομένων (Tait, 2005). Αν και αρκετές ιστοσελίδες διαθέτουν περιεχόμενο με χωρική αναφορά (πχ. διευθύνσεις επιχειρήσεων, περιγραφή τοποθεσιών), ωστόσο η διαφοροποίησή τους εντοπίζεται στο γεγονός ότι η λειτουργία της ανεύρεσης και ανάκτησης χωρικών δεδομένων μιας ιστοσελίδας αποτελεί το πρωταρχικό σκοπό μιας ΓΠ (Tait, 2005). Συνεπώς, η Γεω- Πύλη, ή αλλιώς Διαδικτυακή Πύλη Χωρικών Δεδομένων, αποτελεί το σημείο πρόσβασης (αναζήτηση, ανάκτηση, τροποποίηση) σε δεδομένα, μεταδεδομένα, υπηρεσίες, και εφαρμογές μιας ΥΧΔ (Mittal, 2004). Η έννοια της ΓΠ μπορεί, ακόμη, να χρησιμοποιηθεί εναλλακτικά με τον όρο «Αποθήκη Χωρικών Δεδομένων» (ΑΧΔ - Spatial Data Clearinghouse). Ειδικότερα, μια ΑΧΔ διευκολύνει τη πρόσβαση σε χωρικά δεδομένα και αποτελείται από τεχνολογίες και λογισμικά του διαδικτύου για την ανάπτυξη μιας κεντρικής πύλης η οποία θα παρέχει λειτουργίες αναζήτησης, μετατροπής και οπτικοποίησης χωρικών δεδομένων (Crompvoets, Breg et al 2004 όπως αναφέρεται στο Clodoveu, Leonardo). Η αποθήκη δεδομένων επιτρέπει στους παρόχους τη δημιουργία μεταδεδομένων και διαθέτει οδηγίες για τη πρόσβαση και χρήση των χωρικών δεδομένων. Η βασική διαφορά αυτών των δυο εννοιών είναι περισσότερο τεχνική παρά εννοιολογική, καθώς η ανάπτυξη μιας ΓΠ υιοθετεί, κατά κύριο λόγο, την αρχιτεκτονική υπηρεσιών για τη διάθεση, θέαση και αναζήτηση των χωρικών δεδομένων και σηματοδοτεί τη δεύτερη γενιά ΑΧΔ (Baktash, Javidaneh et al, 2012). Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 21

32 Σύμφωνα με τους Maguire & Longley (2005), μια διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων μπορεί να κατηγοριοποιηθεί σε δύο υποσύνολα (διάγραμμα 2), στη Γεω-Πύλη καταλόγου (Catalog Geoportals) και στη Γεω-Πύλη εφαρμογών (Application Geoportals). Διάγραμμα 2: Η ταξινόμηση της Γεωπύλης Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Maguire D., Longley P. (2005) Η ΓΠ καταλόγου σχετίζεται κυρίως με την οργάνωση και διαχείριση της πρόσβασης σε χωρική πληροφορία. Παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων αποτελούν οι διαδικτυακές πύλες χωρικών δεδομένων Geospatial On Stop 3 και The Geography Network 4. Αντιθέτως, η ΓΠ εφαρμογών, όχι μόνο αποτελεί εργαλείο διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας αλλά παρέχει, με δυναμικό τρόπο, διαδικτυακές υπηρεσίες χαρτογραφικού περιεχομένου. Η εταιρεία Mapquest, διαθέτοντας υπηρεσίες δρομολόγησης (routing services), και η National Geographic, προσφέροντας υπηρεσίες χαρτών (mapping services), αποτελούν απτά παραδείγματα μιας ΓΠ εφαρμογών. Οι υπηρεσίες καταλόγου (catalogue services) και εφαρμογών (application services) αποτελούν χαρακτηριστικά προηγμένων ΓΠ ΥΧΔ. 3 Geospatial One Stop (GOS) είναι μια από τις 24 δράσεις που υλοποιήθηκαν από τις ομοσπονδιακές αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής (United States of America) στα πλαίσια της ηλεκτρονικής διακυβένρησης. Ο βασικός σκοπός, της πρωτοβουλίας αυτής, είναι η ανάπτυξη μιας ΓΠ η οποία θα συντονίζει τη συλλογή, διατήρηση, και διάθεση των χωρικών πληροφοριών για τους κρατικούς φορείς κάθε επιπέδου (Tait, 2004). 4 Η Γεω-Πύλη The Geography Network ιδρύθηκε από την εθνική ΥΧΔ των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και σχεδιάστηκε για την υποστήριξη της Ομοσπονδιακής Αποθήκης Γεωχωρικών Δεδομένων (Clearinghouse Network of Federal Geographic Data Committee). Η δημοσίευση και διάχυση διαδικτυακών υπηρεσιών γεωγραφικού περιεχομένου αποτελεί τη κύρια επιδίωξη της ΓΠ. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 22

33 3.2.2 Λειτουργικότητα Η Γεω-Πύλη, ως ένα μέσο διευκόλυνσης της δόμησης, διάθεσης, ανακάλυψης και ανάκτησης χωρικών δεδομένων τα οποία περιγράφονται και αναζητούνται με τη χρήση μεταδεδομένων (Sigala, 2009), διαθέτει τέσσερις βασικές λειτουργίες: τη λειτουργία της αναζήτησης (searching), χαρτογράφησης (mapping), δημοσίευσης (publishing), και διαχείρισης (administrating) (Tait, 2005). Αναζήτηση Η λειτουργία της αναζήτησης αποτελείται από ένα σύνολο εργαλείων και εκτελείται σε διαδοχικά βήματα. Το πρώτο βήμα έγκειται στο προσδιορισμό μιας τοποθεσίας χρησιμοποιώντας έναν από τους τρεις ακόλουθους μεθόδους: 1. αναζήτηση μιας τοποθεσίας χρησιμοποιώντας ένα «γεωγραφικό λεξικό» (gazetter tool) 2. αναζήτηση μιας διεύθυνσης χρησιμοποιώντας το κατάλληλο εργαλείο γεωκωδικοποίησης (geocoding tool) 3. επιλογή ενός τοπωνυμίου τοποθεσίας από μια λίστα Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας ένα γεωγραφικό λεξικό, ο χρήστης πληκτρολογεί μια τοποθεσία σε ένα πλαίσιο κειμένου και η εκτέλεση του ερωτήματος επιστρέφει μια υποψήφια λίστα τοποθεσιών. Μόλις αναγνωριστεί μια τοποθεσία, η ανεύρεση συγκεκριμένων συνόλων χωρικών δεδομένων ή διαδικτυακών υπηρεσιών χαρτογραφικού περιεχομένου αποτελεί το δεύτερο βήμα στην διαδικασία αναζήτησης. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, η λειτουργία της αναζήτησης επιτρέπει τη χρήση τόσο χωρικών όσο και περιγραφικών κριτηρίων. Χαρτογράφηση Αν και η θέαση των χωρικών δεδομένων δεν είναι μια προαπαιτούμενη λειτουργία μιας ΓΠ, ωστόσο στις περισσότερες των περιπτώσεων εφαρμόζεται για τη παροχή προστιθέμενης αξίας στη λειτουργία της αναζήτησης. Ένας διαδικτυακός χάρτης δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να εξετάσει προσεκτικά τη χωρική πληροφορία. Πρόσθετες συναρτήσεις όπως είναι η μετακίνηση του χάρτη (pan), μεγέθυνση (zoom in), σμίκρυνση (zoom out), και η αναγνώριση των οντοτήτων (feature identify) ενισχύουν την ικανότητα του χρήστη να αξιολογήσει το περιεχόμενο που δημοσιεύεται. Δημοσίευση Η λειτουργία της δημοσίευσης περιλαμβάνει τη προσθήκη, διαγραφή και τροποποίηση των μεταδεδομένων του περιεχομένου (harvesting). Ανάλογα με τη λειτουργικότητα της ΓΠ, η δημοσίευση μπορεί να επιτυγχάνεται είτε χειροκίνητα μέσω μιας διεπαφής είτε αυτόματα μέσω μιας διαδικτυακής υπηρεσίας. Διαχείριση Η διαχείριση είναι επέκταση της προηγούμενης λειτουργίας και αποσκοπεί στην αναθεώρηση ή έγκριση του περιεχομένου των μεταδεδομένων που υποβάλλονται για δημοσίευση στη ΓΠ. Ο προσδιορισμός δικαιωμάτων διαχειριστή σε συγκεκριμένα ενδιαφερόμενα μέρη μιας ΥΧΔ κρίνεται αναγκαίος για την τροποποίηση και επικύρωση του δημοσιευμένου περιεχομένου μιας ΓΠ. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 23

34 Γενικότερα (Tait, 2005), ένα θεωρητικά ολοκληρωμένο περιβάλλον λειτουργιών μιας διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων περιλαμβάνει διαδικτυακές υπηρεσίες οι οποίες προσφέρουν την δυνατότητα: θέασης ενός χάρτη (map rendering) ροής δεδομένων (feature streaming) προβολής δεδομένων (data projection) χωρικής και περιγραφικής αναζήτησης (geographic / attribute-based queries) αναζήτησης τοποθεσιών χρήση γεωγραφικού λεξικού (place name searches / gazetter) γεωκωδικοποίησης διευθύνσεων (address geocoding) ανάλυσης δικτύων (network analysis) τρισδιάστατης οπτικοποίησης (3D terrain visualization) εξαγωγής δεδομένων (data extraction) Βασικά Συστατικά Μέρη Η παραπάνω λίστα λειτουργιών αντικατοπτρίζει τη πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής μιας ΓΠ και το κατακερματισμό αυτών σε ένα σύνθετο πληροφοριακό σύστημα. Ουσιαστικά, μια διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων ισοδυναμεί με μια ολοκληρωμένη εφαρμογή ΓΣΠ σε ένα κατανεμημένο υπολογιστικό περιβάλλον (distributed computing) (Tait, 2005). Επομένως, ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη μιας ΓΠ βασίζεται εξ ολοκλήρου σε τεχνολογίες και δομές των κατανεμημένων ΓΣΠ (distributed GIS). Εικόνα 8: Η εξέλιξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών Πηγή: Peng & Tsou (2003) Σύμφωνα με τους Peng & Tsou (2003), ένα κατανεμημένο ΓΣΠ αποτελεί την μετεξέλιξη των μονολιθικών υπολογιστικών συστημάτων (mainframe GIS) σε επιτραπέζια ΓΣΠ (desktop GIS), και αυτά με τη σειρά τους, σε κατανεμημένες διαδικτυακές ΓΣΠ υπηρεσίες (distributed GIS Services) (εικόνα 8). Η πρόοδος των Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 24

35 τεχνολογιών της πληροφορίας σε συνδυασμό με την χρήση των κατανεμημένων υπολογιστικών συστημάτων, τα οποία επιτρέπουν την σύνδεση και αλληλεπίδραση με πολλαπλά και ανομοιογενή συστήματα, καθιστούν, πλέον, δυνατή τη λειτουργία GIS προγραμμάτων σε διαδικτυακά, ενσύρματα (Internet GIS 5 ) και ασύρματα (mobile GIS), περιβάλλοντα επικοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ένας χρήστης, έχοντας μια απλή πρόσβαση στο διαδίκτυο, μπορεί να έχει ταυτόχρονη πρόσβαση σε εργαλεία γεω-επεξεργασίας και χωρικά δεδομένα, χωρίς να είναι απαραίτητη η εγκατάσταση περαιτέρω λογισμικών. Τα κατανεμημένα ΓΣΠ ενστερνίζονται την αρχιτεκτονική πελάτη εξυπηρετητή τριών ή πολλαπλών επίπεδων (three-tier or n-tier client server architecture), και τυπικά αποτελούνται από τέσσερα βασικά συστατικά μέρη (εικόνα 9): 1. τον πελάτη (client) 2. το διαδικτυακό εξυπηρετητή (web server) και τον εξυπηρετητή εφαρμογής (application server) 3. τον χαρτογραφικό εξυπηρετητή ή τον εξυπηρετητή χαρτών (map server), και 4. τον εξυπηρετητή δεδομένων (data server) Εικόνα 9: Τα βασικά συστατικά μέρη ενός κατανεμημένου ΓΣΠ - Internet GIS Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Peng & Tsou (2003) Ο πελάτης χρησιμοποιεί ένα γραφικό διαδραστικό περιβάλλον για την αλληλεπίδραση με τις διαδικτυακές εφαρμογές ΓΣΠ. Έπειτα, ο διαδικτυακός εξυπηρετητής λαμβάνει τα αιτήματα του πελάτη και διανέμει στατικές ιστοσελίδες. Στη συνέχεια, ο εξυπηρετητής εφαρμογών τίθεται σε λειτουργία και διαχειρίζεται τις συναλλαγές, την ασφάλεια και ισορροπία του συστήματος. Ύστερα, ο χαρτογραφικός εξυπηρετητής επεξεργάζεται τα χωρικά αιτήματα του πελάτη μέσω του διαδικτυακού εξυπηρετητή, και παράγει αποτελέσματα χαρτογραφικού περιεχομένου. Ο εξυπηρετητής δεδομένων λειτουργεί ως το μέσο αποθήκευσης και διαχείρισης χωρικών και μη δεδομένων, και συνδέεται με το χαρτογραφικό εξυπηρετητή μέσω της γλώσσας ερωτο-απαντήσεων Structured Query Language (SQL). 5 Η ορολογία «Internet GIS» δεν είναι απαραίτητα ταυτόσημη με το συχνά χρησιμοποιούμενο όρο «Web-based GIS». Ο, μεν, πρώτος παραπέμπει στη χρήση του διαδικτύου ως ένα μέσο για την ανταλλαγή δεδομένων, εκτέλεση χωρικής ανάλυσης και παρουσίασης των αποτελεσμάτων, ενώ ο, δε, δεύτερος παραπέμπει στη χρήση του παγκόσμιου ιστού (World Wide Web) - μια εφαρμογή η οποία «τρέχει» στη κορυφή του διαδικτύου και υποστηρίζει το πρωτόκολλο επικοινωνίας HTTP - ως το πρωταρχικό μέσο για την περάτωση των προαναφερμένων διεργασιών. Αν και οι δυο όροι χρησιμοποιούν το μοντέλο πελάτη εξυπηρετητή, ωστόσο οι Web- based GIS εφαρμογές χρησιμοποιούν ως αποκλειστικό πελάτη το παγκόσμιο ιστό, ενώ οι Internet GIS εφαρμογές μπορούν να χρησιμοποιήσουν και άλλα είδη πελατών (Peng, Tsou 2003). Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 25

36 Πελάτης Ο πελάτης ενός κατανεμημένου ΓΣΠ αποτελεί το μέσο για την αλληλεπίδραση του χρήστη με χωρικά αντικείμενα και συναρτήσεις γεω-επεξεργασίας, καθώς και για τη θέαση των αποτελεσμάτων. O πελάτης αντιστοιχίζεται με ένα σταθερό (desktop) ή φορητό (laptop) υπολογιστή σε Internet GIS εφαρμογές, ενώ με ένα υπολογιστή παλάμης - προσωπικό ψηφιακό βοηθό (Personal Digital Assistant - PDA) ή κινητό τηλέφωνο (cellular phone) σε mobile GIS εφαρμογές. Σύμφωνα με την αρχιτεκτονική ενός κατανεμημένου ΓΣΠ αλλά και την ευελιξία που προσφέρει, ο πελάτης μπορεί να χαρακτηριστεί ως «χοντρός» (thick client) ή «λεπτός» πελάτης (thin client). Ειδικότερα, ο βασικός ρόλος του πελάτη είναι η συνεχή αποστολή αιτημάτων για την απόκτηση δεδομένων και τη διεξαγωγή χωρικής ανάλυσης. Στη συνέχεια, ο εξυπηρετητής είτε εκτελεί μόνος του τις διεργασίες και στέλνει τα αποτελέσματα στον πελάτη είτε στέλνει απευθείας τα δεδομένα και τους αλγόριθμους γεωεπεξεργασίας για την εκτέλεση αυτών από τον πελάτη 6. Επομένως, το ποσό των διαδικασιών που εκτελούνται στη μεριά του πελάτη, προσδιορίζει και το τύπο του πελάτη. Εάν, δηλαδή, οι περισσότερες διεργασίες εκτελούνται στη μεριά του εξυπηρετητή και ο πελάτης περιορίζεται μόνο στην αποστολή αιτημάτων και οπτικοποιήση αποτελεσμάτων, τότε ο πελάτης κατατάσσεται στη κατηγορία των «λεπτών πελατών». Έτσι, ο πελάτης δεν είναι απαραίτητο να διαθέτει ισχυρή υπολογιστική ισχύ (CPU) και μεγάλα αποθέματα μνήμης (μνήμη RAM), σε αντίθεση με τις υπολογιστικές ανάγκες του εξυπηρετητή. Σε περίπτωση, όμως, που ο πελάτης εκπληρώνει το μεγαλύτερο σύνολο των διεργασιών, τότε χαρακτηρίζεται ως «χοντρός» και η αυξημένη υπολογιστική ισχύ - μνήμης κρίνεται απαραίτητη. Επιπρόσθετα, ο πελάτης στηρίζεται, κυρίως, σε τεχνολογίες Παγκόσμιου Ιστού για την ενίσχυση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του χρήστη και των κατανεμημένων προγραμμάτων GIS λειτουργιών. Ένας τυπικός πελάτης ενός κατανεμημένου ΓΣΠ αποτελείται από φόρμες, λίστες και πλαίσια επιλογής, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα σήμανσης HyperText Markup Language (HTML). Ωστόσο, ένας απλός HTML πελάτης συνήθως χαρακτηρίζεται από περιορισμένη διαδραστατικότητα. Ως εκ τούτου, έχουν αναπτυχθεί εναλλακτικά είδη πελατών για την ενδυνάμωση της αλληλεπίδρασης με χωρικά αντικείμενα, χρησιμοποιώντας είτε Dynamic HTML τεχνολογίες είτε GIS εφαρμογές οι οποίες λειτουργούν στη μεριά του πελάτη όπως είναι τα Browser Plug-ins, Java Applets ή Java Beans, και ActiveX Controls (Peng & Tsou, 2003). Η Dynamic HTML (DHTML) αντιπροσωπεύει το σύνολο των τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται για τη κατασκευή δυναμικών ιστοσελίδων. Ένας απλός HTML πελάτης είναι στατικός ή μη-διαδραστατικός. Η στατική απόκριση του διαδικτυακού εξυπηρετητή σε κάθε μεμονωμένη επίκληση του πελάτη καθιστά αδύνατη τη δημιουργία ενός οπτικοποιητή διαδικτυακής χαρτογράφησης, ακόμα και για τις πιο απλές λειτουργίες (πχ μεγέθυνση/σμίκρυνση ενός χάρτη). Συνεπώς, η χρήση των 6 Η επικοινωνία μεταξύ του πελάτη και του εξυπηρετητή στηρίζεται κατά βάση στο συνδυασμό πρωτοκόλλων επικοινωνίας TCP/IP. Το μοντέλο ΤCP/IP χρησιμοποιείται ευρέως για την επικοινωνία ενός δικτύου σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον. Το πρωτόκολλο TCP προσφέρει το μηχανισμό για την μεταφορά πακέτων πληροφορίας και το ΙΡ παρέχει ένα μοναδικό αριθμό για την αναγνώριση και επικοινωνία διαδικτυακών συσκευών. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 26

37 τεχνολογιών JavaScript (JS), Asynchronous JavaScript and XML (AJAX), Document Object Model (DOM) και Cascading Style Sheets (CSS) κρίνεται αναγκαία για τη μετατροπή των στατικών ιστοσελίδων σε δυναμικές εφαρμογές χαρτογραφικού περιεχομένου 7. Τα Browser Plug-ins, ή αλλιώς βοηθητικά προγράμματα, είναι εκτελέσιμα προγράμματα τα οποία τρέχουν σε ένα φυλλομετρητή διαδικτύου (web browser) και επεκτείνουν τις δυνατότητες του. Οι Browser plug-in πελάτες ενός κατανεμημένου ΓΣΠ έχουν αναπτυχθεί για να παρέχουν στο χρήστη λειτουργικότητα και ευελιξία με χωρικά δεδομένα και εικόνες χαρτών, έτσι ώστε να μπορεί να οπτικοποιεί χάρτες, επιλέγει οντότητες, και να θέτει χωρικά και μη ερωτήματα. Τα GIS βοηθητικά προγράμματα υποστηρίζουν την αλληλεπίδραση τόσο με διανυσματικά όσο και με ψηφιδωτά δεδομένα. Ο πελάτης ανακτά χωρικά δεδομένα από τον εξυπηρετητή κατά ζήτηση, και αυτά επιστρέφουν στα βοηθητικά προγράμματα ως μια ροή δεδομένων (data stream). Οι χωρικές συναρτήσεις είναι εγκαταστημένες στα browser plug-ins για την απευθείας μεταχείριση των χωρικών οντοτήτων. Τα Java applets είναι εκτελέσιμα αρχεία αναπτυγμένα σε Java και αποτελούν μια εναλλακτική λύση για την ενίσχυση ενός πελάτη με GIS λειτουργίες. Τοποθετούνται στο διαδικτυακό εξυπηρετητή, μεταφορτώνονται από αυτόν, και εκτελούνται από το πελάτη σε πραγματικό χρόνο (runtime). Επιτρέπουν, ακόμη, την απευθείας αλληλεπίδραση με αντικείμενα του χάρτη. Οι λειτουργίες της θέασης χαρτών και χωρικής ανάλυσης είναι συνήθως αποθηκευμένες στο Java applet, έτσι ώστε ο χρήστης μπορεί να οπτικοποιήσει χάρτες και να συντάξει ερωτήματα. Ενώ, τα Java applets είναι πρόσθετα προγράμματα ενός φυλλομετρητή διαδικτύου, τα Java Beans είναι ανεξάρτητα συστατικά στοιχεία τα οποία μπορεί να μεταφορτωθούν από τον εξυπηρετητή και να εκτελεστούν στο πελάτη σε πραγματικό χρόνο. Η χρήση των ActiveX Controls αποτελεί μια διαφορετική προσέγγιση για την δημιουργία ενός διαδραστικού πελάτη ενός κατανεμημένου ΓΣΠ. Όμοια, με τους προηγούμενους μεθόδους, τα ActiveX Controls ενισχύουν το πελάτη με λειτουργίες ανάλυσης και θέασης χαρτών. Τα δεδομένα διοχετεύονται ασύγχρονα προς το πελάτη και επιτρέπεται η προσθήκη τοπικών δεδομένων. Η βασική τους διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι τα ActiveX Control μπορούν να σε ενσωματωθούν μόνο σε εφαρμογές οι οποίες υποστηρίζουν το πρότυπο της Microsoft, το Object Linking and Embedding (OLE). Συμπερασματικά, τα παραπάνω είδη πελατών ενός κατανεμημένου ΓΣΠ έχουν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα τους. Συγκεκριμένα, ένας δυναμικός πελάτης χρησιμοποιώντας τεχνολογίες Web 2.0 είναι ένα ενεργό μέσο οπτικοποίησης χαρτών και απεικόνισης αποτελεσμάτων, με τη διαδικασία χωρικής ανάλυσης να λαμβάνει χώρα στη μεριά του εξυπηρετητή. Τα βοηθητικά προγράμματα (browser 7 Η χρήση JS βιβλιοθηκών χρησιμοποιείται για την εκτέλεση του «λογικού μέρους» της εφαρμογής από το πελάτη, η AJAX για την ασύγχρονη επικοινωνία και ανταλλαγής δεδομένων μεταξύ του πελάτη και εξυπηρετητή, η DOM για την απευθείας μεταχείριση των στοιχείων της αρχιτεκτονικής μιας HTML σελίδας, και η CSS για την ολοκληρωμένη διαχείριση του στυλ και της διάταξης ενός ή περισσότερων ιστοσελίδων. Οι παραπάνω τεχνολογίες ανήκουν στο ευρύτερο πλαίσιο προτύπων και προδιαγράφουν του Web 2.0. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 27

38 plug-ins) είναι εξαρτημένα από τη πλατφόρμα και το πρόγραμμα περιήγησης διαδικτύου και λειτουργούν μόνο με συγκεκριμένους φυλλομετρητές έχοντας ως αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του συστήματος. Αντιθέτως, τα Java applets ή Java Beans είναι πιο ασφαλή προγράμματα και ανεξάρτητα από κάθε είδους τεχνολογικού περιορισμού. Τα ActiveX Controls, ενώ είναι περισσότερο αποδοτικά, ωστόσο υποφέρουν από σημαντικά θέματα ασφαλείας και εξαρτώνται από την πλατφόρμα υλοποίησης του συστήματος. Γενικά, η επιλογή της κατάλληλης τεχνολογίας για την ανάπτυξη ενός δυναμικού και ευέλικτου πελάτη στηρίζεται αποκλειστικά στο σενάριο των ενεργειών (user scenario) που πρέπει να επιτελέσει ο χρήστης. Διαδικτυακός Εξυπηρετητής & Εξυπηρετητής Εφαρμογών Το δεύτερο βασικό συστατικό μέρος ενός κατανεμημένου ΓΣΠ είναι ο διαδικτυακός εξυπηρετητής και ο εξυπηρετητής εφαρμογών. Ο διαδικτυακός εξυπηρετητής καλείται, επίσης, και ως HTTP εξυπηρετητής, καθώς η βασική του λειτουργία είναι η απάντηση των αιτημάτων του πελάτη μέσω του HTTP πρωτοκόλλου επικοινωνίας. Τρείς είναι οι βασικοί τρόποι απόκρισης των ερωτημάτων ενός χρήστη: 1. αποστολή μιας υπάρχουσας HTML ιστοσελίδας ή εναποθηκευμένων χαρτών 2. αποστολή ενός Java applet ή ενός ActiveX Control 3. μεταβίβαση των ερωτημάτων σε άλλα προγράμματα και επίκληση προγραμμάτων τύπου CGI (Common Gateway Interface) για την επεξεργασία και εκτέλεση των αιτημάτων Ειδικότερα, όταν ο διαδικτυακός εξυπηρετητής μεταβιβάζει τα αιτήματα των πελατών σε άλλα προγράμματα, την ίδια στιγμή επικαλείται υπηρεσίες από τον εξυπηρετητή εφαρμογών. Συγκεκριμένα, ένας εξυπηρετητής εφαρμογών αποτελεί κατά βάση ένα ενδιάμεσο πρόγραμμα (glue - middleware program) το οποίο συνδέει το διαδικτυακό εξυπηρετητή με τα υπόλοιπα προγράμματα που τοποθετούνται στη μεριά του εξυπηρετητή, όπως είναι ο εξυπηρετητής χαρτών ή ο εξυπηρετητής δεδομένων. Ο εξυπηρετητής εφαρμογών λειτουργεί ως ένας μεταφραστής ή συνδετικός κρίκος μεταξύ του διαδικτυακού και χαρτογραφικού εξυπηρετητή και περιλαμβάνει τις λειτουργίες: ίδρυσης, διατήρησης και τερματισμού μιας σύνδεσης μεταξύ του διαδικτυακού και χαρτογραφικού εξυπηρετητή ερμηνείας των αιτημάτων του πελάτη και της μεταβίβασης αυτών στο χαρτογραφικό εξυπηρετητή για την κατάλληλη επεξεργασία τους μετάφρασης των αποτελεσμάτων του εξυπηρετητή χαρτών σε HTML μορφή για την προώθηση τους από τον διαδικτυακό εξυπηρετητή στο φυλλομετρητή διαδικτύου διαχείρισης των παράλληλων αιτημάτων και της εξισορρόπησης του φορτίου (load balancing) μεταξύ των εξυπηρετητών διαχείρισης των συναλλαγών και θεμάτων ασφαλείας Παραδείγματα εξυπηρετητή εφαρμογών αποτελούν το μοντέλο CGI, το Netscape Server Application Program Interface (NSAPI), το Microsoft Internet Server Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 28

39 Application Program Interface (ISAPI), το Active Server Pages (ASPs), το Apple s WebObjects, το Javasoft s servlets, και το Allaire s ColdFusion Χαρτογραφικός Εξυπηρετητής Ο εξυπηρετητής χαρτών είναι το τρίτο και σημαντικότατο συστατικό μέρος ενός κατανεμημένου ΓΣΠ, καθώς καλείται να εκπληρώσει τις πολύπλοκες διαδικασίες των χωρικών ερωτημάτων, να διεξάγει υπολογισμούς χωρικής ανάλυσης, και να διανέμει χάρτες και αποτελέσματα στους πελάτες. Συχνά, ο όρος χαρτογραφικός εξυπηρετητής εναλλάσσεται με τον όρο «χωρικό εξυπηρετητή» (spatial server), χωρίς καμία εννοιολογική διαφορά. Ο εξυπηρετητής χαρτών παρέχει όλες τις κλασσικές λειτουργίες ενός παραδοσιακού ΓΣΠ, συμπεριλαμβανομένου της χωρικής και περιγραφικής αναζήτησης, της γεωκωδικοποίησης διευθύνσεων, της χωρικής ανάλυσης, και της εξαγωγής δεδομένων. Οι υπηρεσίες αυτές μπορεί να τοποθετούνται σε διαφορετικούς εξυπηρετητές ως ανεξάρτητα συστατικά μέρη, βελτιώνοντας έτσι τη συνολική απόδοση του συστήματος. Τα αποτελέσματα του χωρικού εξυπηρετητή μπορεί να είναι ένα από τα ακόλουθα εξαγόμενα: 1. μια απλή εικόνα χάρτης 2. ένα γραφικό στοιχείο χάρτη ή μια σύνθεση ενός χάρτη περιλαμβάνοντας ένα ή περισσότερα θεματικά επίπεδα με προκαθορισμένη χαρτογραφική απόδοση (χρώματα, σύμβολα, υπόμνημα) 3. ένα φιλτραρισμένο σύνολο δεδομένων, διανυσματικών ή ψηφιδωτών, το οποίο μπορεί να επεξεργαστεί περαιτέρω από το πελάτη Εξυπηρετητής Δεδομένων Ένας εξυπηρετητής δεδομένων είναι το μέσο αποθήκευσης χωρικών και μη δεδομένων σε ένα αντικειμενοστραφές Σύστημα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων (ΣΔΒΔ). Ο πελάτης ή ο χαρτογραφικός εξυπηρετητής επικοινωνεί με τη βάση δεδομένων μέσω της γλώσσας SQL, και για αυτό, το λόγο, ο εξυπηρετητής δεδομένων συχνά αποκαλείται και ως SQL εξυπηρετητής. Αν και η SQL είναι ένα διεθνές και αναγνωρισμένο πρότυπο, η εφαρμογή της από διαφορετικές εταιρείες έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία διαφορετικών SQL εκδόσεων για διαφορετικά ΣΔΒΔ. Επομένως, ενδιάμεσα λογισμικά μεταφραστές - βάσεων δεδομένων (database middleware) όπως είναι το Open Database Connectivity (ODBC), το Java Database Connectivity (JDBC), και το Object Linking and Embedding Database (OLE DB), και το ActiveX Data Object (ADO), χρησιμοποιούνται για την πλήρη πρόσβαση σε διαφορετικά ΣΔΒΔ. Το ODBC είναι μια τυπική διεπαφή προγραμματισμού εφαρμογών (Application Programming Interface API) η οποία επιτρέπει τη πρόσβαση δεδομένων σε διαφορετικά ΣΔΒΔ (MS SQL Server, MS Access, dbase, DB2, Excel, Text). Το ODBC λειτουργεί ως ένας SQL οδηγός και επιβεβαιώνει την επιτυχή σύνδεση της εφαρμογής με το εκάστοτε ΣΔΒΔ. Ουσιαστικά, είναι το ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ της εφαρμογής και της SQL διεπαφής του αντίστοιχου ΣΔΒΔ. Ως εκ τούτου, η ODBC προδιαγραφή δεν είναι τόσο γρήγορη όσο είναι ένας φυσικός SQL οδηγός. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 29

40 Το πρότυπο ODBC αναπτύχθηκε από τη Microsoft, και εξελίσσεται με σταθερό ρυθμό. Αυτό συνεπάγεται τη δημιουργία προβλημάτων διαλειτουργικότητας και συμβατότητας. Ακόμη, το ODBC είναι μια διαδικαστική διεπαφή (procedural interface) και όχι αντικειμενοστραφή (object-oriented interface). Συνεπώς, το ODBC θα μπορούσε να αντικατασταθεί από περισσότερο αντικειμενοστραφής λύσεις της Microsoft όπως είναι το OLE DB και ADO. Σε αντίθεση με το ODBC, η προδιαγραφή JDBC είναι μια αντικειμενοστραφή διεπαφή προγραμματισμού εφαρμογών η οποία χρησιμοποιείται για τη σύνδεση Java εφαρμογών με δεδομένα ποικίλων ΣΔΒΔ. Το JDBC είναι ένα αρκετά βελτιωμένο πρότυπο για την επικοινωνία εφαρμογών με αρκετά εμπορικά ΣΔΒΔ, χωρίς να είναι απαραίτητη η αλλαγή του κώδικα. Επίσης, το JDBC επιτρέπει την απομακρυσμένη επικοινωνία δεδομένων χρησιμοποιώντας τη μορφή σύνταξης ενός URI (Uniform Resource Identifier) Τα πρότυπα, OLE DB και ADO, είναι μέρος της στρατηγικής της Microsoft, για την πρόσβαση δεδομένων σε πολυποίκιλους μορφότυπους όπου και αν τοποθετούνται. Το OLE DB είναι μια χαμηλού επιπέδου διεπαφή ενός ΣΔΒΔ, ενώ το ADO είναι μια αντικειμενοστραφή διεπαφή προγραμματισμού εφαρμογών η οποία συνδέεται στη κορυφή του OLE DB και παρέχει πρόσβαση δεδομένων σε εφαρμογές. Γενικότερα, τα ενδιάμεσα λογισμικά βάσεων δεδομένων προσθέτουν επιπλέον λειτουργικότητα για τη σύνδεση εφαρμογών με διαφορετικούς τύπους αποθήκευσης δεδομένων ή ΣΔΒΔ. Επομένως, ο βαθμός απόδοσης του συστήματος είναι αρκετά πιο μειωμένος, συγκριτικά με το φυσικό τρόπο υποβολής SQL ερωτημάτων στο ΣΔΒΔ. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 30

41 3.3 Ο ρόλος της Γεω-Πύλης σε μια Υποδομή Χωρικών Δεδομένων Σύμφωνα με τους Akinci & Comert (2008), οι Διαδικτυακές Πύλες Χωρικών Δεδομένων που σχετίζονται με μια Υποδομή Χωρικών Δεδομένων συχνά αναφέρονται και ως Πύλες Καταλόγου. Η βασική τους λειτουργία είναι η δημιουργία και διατήρηση δεικτών ή καταλόγων μεταδεδομένων τα οποία περιγράφουν τα φυσικά χαρακτηριστικά και τη τοποθεσία των διαθέσιμων πόρων μιας ΥΧΔ. Ως εκ τούτου, οι διαδικασίες που διακρίνονται στην αμφίδρομη σχέση μεταξύ ΓΠ και ΥΧΔ, όπως περιγράφονται από τους Maguire & Longley (2005), είναι οι εξής (διάγραμμα 3): 1. Δημοσίευση: ο πάροχος υπηρεσιών GIS δεδομένων δημοσιεύει τα χωρικά δεδομένα στη ΓΠ, και συμπληρώνει τα αντίστοιχα μεταδεδομένα τα οποία αποθηκεύονται σε πίνακες μιας βάσης δεδομένων 2. Αναζήτηση: ο χρήστης, χρησιμοποιώντας μια σύνδεση στο διαδίκτυο, θέτει τα κατάλληλα ερωτήματα μέσω μιας διεπαφής, (Γεω-Πύλη ή επιτραπέζιο ΓΣΠ) αναζητώντας χωρικά δεδομένα και μεταδεδομένα 3. Ανακάλυψη: η ανάκτηση των αποτελεσμάτων της παραπάνω ενέργειας, επιτρέπει στους χρήστες να ανακαλύψουν τους διαθέσιμους πόρους της ΓΠ παραθέτοντας ορισμένα βασικά μεταδεδομένα όπως είναι η θεματική κατηγορία στην οποία εντάσσεται, η γεωγραφική περιοχή επικάλυψης, και η περίοδος παραγωγής αυτών 4. Κατανάλωση: οι υπηρεσίες και τα χωρικά δεδομένα της ΓΠ είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν απευθείας είτε από σταθερά λογισμικά ΓΣΠ είτε από διαδικτυακές εφαρμογές. Διάγραμμα 3: Ο ρόλος και οι διαδικασίες μιας Γεωπύλης σε μια Υποδομή Χωρικών Δεδομένων Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Maguire D., Longley P. (2005) Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 31

42 Ουσιαστικά, ο ρόλος μιας ΓΠ ΥΧΔ υποβιβάζεται στο ρόλο μιας υπηρεσίας καταλόγου το οποίο αποτελεί το βασικό συστατικό της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών (Akinci, Comert 2008). Οι Maguire & Longley (2005) έχουν διατυπώσει πως το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό μιας ΓΠ ΥΧΔ είναι η υπηρεσία καταλόγου για τη δημοσίευση και πρόσβαση μεταδεδομένων, και προσδιορίζουν, υπό τη τεχνική έννοια, μια Γεω-Πύλη ως μια κύρια ιστοσελίδα η οποία συνδέεται με ένα διαδικτυακό εξυπηρετητή και μια βάση δεδομένων για την αποθήκευση των μεταδεδομένων. Κατά αυτό τον τρόπο, λοιπόν, οι Clodoveu & Leonardo (2005) αποτύπωσαν σε ένα πιο διακριτό διάγραμμα το ρόλο και τη θέση μιας ΓΠ σε μια ΥΧΔ υπό το πρίσμα της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών (διάγραμμα 4). Διάγραμμα 4: Ο ρόλος και η θέση της Γεω-Πύλης σε μια Υποδομή Χωρικών Δεδομένων. Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Clodoveu, Leonardo (2005) Οι πάροχοι υπηρεσιών GIS διαθέτουν πρόσβαση σε δεδομένα μέσω διαδικτυακών υπηρεσιών και λογισμικών, και δημοσιεύουν τα εκάστοτε μεταδεδομένα στη ΓΠ. Η επιλογή των κατάλληλων δεδομένων και υπηρεσιών για την εκπλήρωση των αναγκών των πελατών επιτυγχάνεται με την αναζήτησή τους σε μια αποθήκη μεταδεδομένων, δηλαδή στο Κατάλογο Διαδικτυακών Υπηρεσιών. Στην περίπτωση του πελάτη χρήστη, η αναζήτηση και ανακάλυψη των δεδομένων πραγματοποιείται διαδραστικά μέσω της ΓΠ, ενώ στη περίπτωση του πελάτη λογισμικού μέσω μιας υπηρεσίας καταλόγου. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 32

43 3.4 Σύνοψη Ανακεφαλαιώνοντας, η Γεω-Πύλη, ως ένα διαδικτυακό σημείο πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα, μεταδεδομένα, υπηρεσίες και εφαρμογές, στηρίζεται αποκλειστικά στη δομή ενός κατανεμημένου Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών για τη παροχή των λειτουργιών αναζήτησης, χαρτογράφησης, δημοσίευσης και διαχείρισης χωρικών δεδομένων. Αν και οι τεχνολογίες για την ανάπτυξη του παραπάνω σύνθετου γεω-πληροφοριακού συστήματος σε ένα κατανεμημένο υπολογιστικό περιβάλλον ποικίλουν, πάρα ταύτα η αρχιτεκτονική αυτών υιοθετούν το κλασσικό μοντέλο πελάτη εξυπηρετητή χρησιμοποιώντας τους εξυπηρετητές διαδικτύου, χαρτών και βάσεων δεδομένων, ως τα βασικά συστατικά μέρη για τη συγκρότηση του συστήματος. Συνεπώς, η Γεω-Πύλη κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στα πλαίσια διευκόλυνσης της πρόσβασης σε χωρική πληροφορία μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων, εφόσον επιτρέπει τόσο τη δημοσίευση όσο και την αναζήτηση, ανακάλυψη και κατανάλωση αυτών, από το πάροχο και πελάτη GIS υπηρεσιών, αντίστοιχα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 33

44 Κεφάλαιο 4: Ανοικτά Διαδικτυακά Πρότυπα Διαλειτουργικότητας Χαρτογραφικού Περιεχομένου 4.1 Εισαγωγή Η ταχεία ανάπτυξη των τεχνολογιών διαδικτύου σε συνδυασμό με την άφιξη των διαδικτυακών υπηρεσιών (web services) έχουν οδηγήσει όχι μόνο στη βελτίωση της διάχυσης των χωρικών δεδομένων αλλά και της λειτουργίας GIS ικανοτήτων σε ένα κατανεμημένο υπολογιστικό περιβάλλον (Aditya & Lemmens,2003). Οι διαδικτυακές υπηρεσίες εκτελούνται απομακρυσμένα μέσω του διαδικτύου από χρήστες διαφορετικής υπολογιστικής πλατφόρμας, επιτυγχάνοντας έτσι ένα υψηλό βαθμό διαλειουργικότητας μεταξύ ανομοιογενών συστημάτων. Η έννοια και η χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών αναδεικνύεται ως η ιδανική λύση για την ανάπτυξη μιας ΥΧΔ, και προβάλλει την ανάγκη της ανοικτής ανταλλαγής και αλληλεπίδρασης μεταξύ διαφορετικών υπολογιστικών πλατφόρμων (Geoconnection, 2001), συνεπώς και μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών. Ο παραπάνω συλλογισμός, λοιπόν, υποστηρίζει τις τεχνικές απαιτήσεις που προϋποθέτει μια ΓΠ ΥΧΔ και η γεωγραφικά κατανεμημένη πληροφορία, η οποία προσφέρεται από ποικίλους παρόχους, μπορεί να ενσωματωθεί και διανεμηθεί στους χρήστες με τη μορφή υπηρεσίας. Ως εκ τούτου, σε συνέχεια του προηγούμενου κεφαλαίου, στο τρέχον μέρος παρουσιάζεται η έννοια της διαλειτουργικότητας και η συσχέτιση της με την ειδική κατηγορία υποδομής πληροφοριών, την ΥΧΔ, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα διάφορα επίπεδα διαλειτουργικότητας. Έπειτα, αποσαφηνίζεται η έννοια και αρχιτεκτονική των διαδικτυακών υπηρεσιών, παρουσιάζοντας παράλληλα τις απαιτούμενες τεχνολογίες για την ανάπτυξη ενός τέτοιου πληροφοριακού συστήματος. Τέλος, αναλύονται διεξοδικά τα ανοικτά διαδικτυακά πρότυπα χαρτογραφικού περιεχομένου του οργανισμού Open Geospatial Consortium για τη κοινοχρησία της χωρικής πληροφορίας, μεγιστοποιώντας το βαθμό συντακτικής διαλειτουργικότητας. 4.2 Διαλειτουργικότητα Η διαλειτουργικότητα (interoperability) ενός πληροφοριακού συστήματος εμφανίζεται σε πολλαπλά επίπεδα κατά μήκος μιας ολοκληρωμένης υπολογιστικής πλατφόρμας και παρέχει τη δυνατότητα της ανταλλαγής δεδομένων, υπηρεσιών και εφαρμογών μεταξύ διαφορετικών οργανισμών και χρηστών (Arms et al 2003, Gordon 2003 όπως αναφέρεται στο Manso et al 2009). Οι ορισμοί, οι οποίοι διατυπώθηκαν κατά καιρούς από οργανισμούς και φορείς για να αποδώσουν τεκμηριωμένα την έννοια της «διαλειτουργικότητας», ποικίλουν ανάλογα με το σημείο εστίασης των έκαστε συγγραφέων, δηλαδή, στα βασικά συστατικά μέρη της πλατφόρμας ή στις υπηρεσίες και δεδομένα. Ωστόσο, αξιοσημείωτη είναι η ερμηνεία του όρου που διατυπώθηκε από τον οργανισμό ISO (2002) και συσχετίζει την έννοια της διαλειτουργικότητας με μια από τις ακόλουθες εργασίες: Ανεύρεση πληροφοριών και εργαλείων επεξεργασίας, όταν αυτά απαιτούνται, ανεξαρτήτως της φυσικής τοποθεσίας τους Κατανόηση και χρήση των πληροφοριών και εργαλείων, ασχέτως ποια υπολογιστική πλατφόρμα υποστηρίζουν, τοπική ή απομακρυσμένη Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 34

45 Διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος επεξεργασίας για εμπορική χρήση, χωρίς να περιορίζεται σε προσφορές ενός μόνο προμηθευτή Ανάπτυξη εφαρμογών πάνω σε υπάρχουσες υποδομές πληροφοριών και εργαλείων επεξεργασίας για την εξυπηρέτηση εξειδικευμένων αναγκών, χωρίς να είναι απαραίτητη η ανασύνταξη ή αναπροσαρμογή αυτών σε περίπτωση εξέλιξης και ωρίμανσης των προϊόντων των υποδομών Συμμετοχή σε μια αγορά, όπου τα αγαθά και οι υπηρεσίες ανταποκρίνονται στις ανάγκες των καταναλωτών Γενικότερα, το κεντρικό νόημα που απορρέει από κάθε ορισμό έγκειται στην ικανότητα ανταλλαγής και επαναχρησιμοποίησης πληροφορίας και δεδομένων από ένα διαφορετικό εύρος υπολογιστών, δικτύων, λειτουργικών συστημάτων και εφαρμογών (Manso, Wachowiz et al 2009). Η πολυδιάστατη έννοια της διαλειτουργικότητας σε συνδυασμό με την εφαρμογή της σε διαφορετικά επίπεδα ενός πληροφοριακού συστήματος έχει οδηγήσει τους ερευνητές στην αναγνώριση ξεχωριστών επιπέδων διαλειτουργικότητας (interoperability levels). Το κάθε επίπεδο αποτελείται από ένα σύνολο κριτηρίων και σχετικών διεργασιών για την αξιολόγηση των δυνατοτήτων του πληροφοριακού συστήματος στα πλαίσια του επιθυμητού βαθμού διαλειτουργικότητας. Ο μεγάλος αριθμός επιπέδων δυσκολεύει τη διακριτή κατηγοριοποίηση τους σε ενιαία σύνολα, καθώς οι ορισμοί τους παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με υψηλό βαθμό συσχέτισης. Ενδεικτικά, ορισμένα επίπεδα διαλειτουργικότητας είναι τα εξής: σημασιολογική (semantic), συντακτική (syntactic), τεχνική (technical), πραγματική (pragmatic), οργανωτική (organizational), σχηματική (schematic structural), δυναμική (dynamic), νόμιμη (legal), εννοιολογική (conceptual), κοινωνική (social), πολιτική (political) διαλειτουργικότητα. Η επιλογή των επιπέδων διαλειτουργικότητας και ο προσδιορισμός του τρόπου αλληλοσυσχέτισής τους έχουν καθορίσει τρία διαφορετικά είδη μοντέλων διαλειτουργικότητας. Με βάση, λοιπόν, τη διεθνή βιβλιογραφία (Nell, 1996) έχουν αναγνωριστεί το ενοποιημένο (unified), το ομόσπονδο (federated) και το ολοκληρωμένο (integrated) μοντέλο διαλειτουργικότητας. Άξιο αναφοράς είναι το τελευταίο κατά σειρά μοντέλο, καθώς αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου μοντέλου διαλειτουργικότητας μιας ΥΧΔ, όπως θα παρουσιασθεί στην αμέσως επόμενη υποενότητα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 35

46 Ειδικότερα, το ολοκληρωμένο μοντέλο διαλειτουργικότητας (εικόνα 10), όπως προτάθηκε από τους Tumitsa & Tolk (2006), διαθέτει ένα κοινό πρότυπο όπου κάθε επίπεδο διαλειτουργικότητας (τεχνική, συντακτική, σημασιολογική, πραγματική, δυναμική, εννοιολογική διαλειτουργικότητα) συνδέεται μεταξύ άλλων για τη δημιουργία ενός συνεκτικού συνόλου. Κάθε επίπεδο εκτελεί ξεχωριστές συναρτήσεις και η επικοινωνία και διάθεση δεδομένων εκτελείται από τυποποιημένες ρουτίνες και βάσεις δεδομένων. Η προσέγγιση του ολοκληρωμένου μοντέλου συνήθως βασίζεται στη δημιουργία μιας ιεραρχικής σχέσης κατά μήκος των επιπέδων διαλειτουργικότητας τα οποία αναπαριστούν το βαθμό της ικανότητας του συστήματος για διαλειτουργικότητα. Εικόνα 10: Το ολοκληρωμένο μοντέλο διαλειτουργικότητας Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Tumitsa & Tolk (2006) όπως αναφέρεται στο Manso et al (2009) Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 36

47 4.2.1 Ολοκληρωμένο Μη-Ιεραρχικό Μοντέλο Διαλειτουργικότητας μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Οι Manso et al (2009) συσχέτισαν το παραπάνω μοντέλο με τα βασικά συστατικά μέρη μιας ΥΧΔ, αναδεικνύοντας έτσι ένα ολοκληρωμένο μοντέλο διαλειτουργικότητας βασισμένο σε μια μη-ιεραρχική δομή επίπεδων για την απρόσκοπτη ροή των δεδομένων και υπηρεσιών (εικόνα 11). Εικόνα 11: Ολοκληρωμένο Μη-Ιεραρχικό Μοντέλο Διαλειτουργικότητας μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Manso et al (2009) Η τεχνική διαλειτουργικότητα είναι το επίπεδο το οποίο ενεργοποιεί τη διασύνδεση των συστημάτων μέσω κοινών πρωτοκόλλων επικοινωνίας επιτρέποντας την ανταλλαγή της πληροφορίας στο βασικότερο επίπεδο, δηλαδή, σε δυαδικά ψηφία (bits and bytes) τα οποία αποτελούν τη στοιχειώδη μονάδα πληροφορίας στην επιστήμη των υπολογιστών. Ως προς την ΥΧΔ, η τεχνική διαλειτουργικότητα σχετίζεται με μια σειρά τεχνικών θεμάτων όπως είναι τα σύνολα και κωδικοποίηση χαρακτήρων, η αναγνώριση και ονομασία αρχείων, η περιγραφή του περιβάλλοντος επεξεργασίας, το είδος και η έκδοση των υπηρεσιών, το μέγεθος μεταφοράς, οι τύποι και τα μέσα αποθήκευσης, οι συνδέσεις και τα πρωτόκολλα. Η συντακτική διαλειτουργικότητα αναφέρεται στην ανταλλαγή πληροφορίας μεταξύ συστημάτων χρησιμοποιώντας ένα κοινό τύπο ή δομή αποθήκευσης, γλώσσα, και μητρώα εγγραφών. Το σημείο-κλειδί αυτού του επιπέδου εντοπίζεται στα πρότυπα και προδιαγραφές των τύπων αποθήκευσης δεδομένων, όπου η δομημένη πληροφορία μπορεί να ερμηνευθεί και να επεξεργαστεί. Στα πλαίσια των ΥΧΔ, η χρήση των προτύπων του οργανισμού Open Geospatial Consortium (OGC) είναι μια πολύ καλή πρακτική για την ενεργοποίηση της συντακτικής διαλειτουργικότητας. Συγκεκριμένα, οι OGC προδιαγραφές, όπως είναι οι διαδικτυακές υπηρεσίες Web Map Service (WMS), Web Feature Service (WFS), Web Coverage Service (WCS), Catalog Service for the Web (CS-W) καθώς και οι Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 37

48 γλώσσες κωδικοποίησης χωρικών δεδομένων (Geography Markup Language - GML) και προσδιορισμού χαρτογραφικής απόδοσης (Styled Layer Descriptor - SLD), έχουν αναγνωριστεί, από τους Manso et al (2009), ως τα πιο σημαντικά στοιχεία για την υποστήριξη της συντακτικής διαλειτουργικότητας (εκτενή αναφορά στη μεθεπόμενη ενότητα). Η σημασιολογική διαλειτουργικότητα συνδέεται με τη σημασιολογία-έννοια της πληροφορίας και χρησιμοποιεί ένα κοινόχρηστο λεξιλόγιο για την αποφυγή ανακριβειών και παρερμηνειών των όρων. Οι μηχανισμοί και τα εργαλεία που υποστηρίζουν τη σημασιολογική διαλειτουργικότητα είναι πρότυπα ή προδιαγραφές τα οποία προσδιορίζουν το σχήμα ανταλλαγής δεδομένων και παράλληλα αποσαφηνίζουν την έννοια του κάθε στοιχείου. Οι προδιαγραφές του OGC, αλλά και οι τεχνολογίες της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών όπως είναι το Web Service Description Language (WSDL) και Simple Object Access Protocol (SOAP) ενισχύουν σημαντικά τη σημασιολογική διαλειτουργικότητα στο επίπεδο των διασυνδεδεμένων υπηρεσιών. Η οδηγία INSPIRE αποτελεί το ευρωπαϊκό κοινόχρηστο λεξιλόγιο των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία μιας συντονισμένης και ολοκληρωμένης Ευρωπαϊκής ΥΧΔ σε σημασιολογικό και συντακτικό επίπεδο. Η πραγματική διαλειτουργικότητα σχετίζεται με τη διασύνδεση των συστημάτων της υπολογιστικής πλατφόρμας, έτσι ώστε να είναι εφικτή η εκμετάλλευση εφαρμογών και υπηρεσιών, η επίκληση μεθόδων και διαδικασιών, καθώς και ο απαιτούμενος χειρισμός για την ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ αυτών. Αυτό το είδος διαλειτουργικότητας καθιστά πιθανή τη «διαπραγμάτευση» μεταξύ των συστημάτων η οποία απαιτεί ένα άψογο προσδιορισμό υπηρεσιών. Οι προδιαγραφές και τα πρότυπα του OGC προωθούν τη πραγματική διαλειτουργικότητα, καθώς οι OGC υπηρεσίες μοιράζονται μια κοινή λειτουργία, τη getcapabilities. Η δυναμική διαλειτουργικότητα επιτρέπει την επίβλεψη των συστημάτων από άλλα συστήματα καθώς και την ανταπόκριση αυτών σε «ανιχνευμένες» αλλαγές στη μεταφορά πληροφοριών ή καθυστέρηση χρόνου. Προκειμένου να καταστεί ικανή η μετάβαση από τη χρήση μιας υπηρεσίας στην επίβλεψη μιας άλλης, τα συστήματα χρειάζονται δυναμική ανακάλυψη των ικανοτήτων των υπηρεσιών. Στις πρωτοβουλίες των ΥΧΔ, η εφαρμογή της οδηγίας INSPIRE, η οποία ομαδοποιεί τα μεταδεδομένα, μπορεί να προωθήσει την αξιοπιστία της δυναμικής ανταλλαγής υπηρεσιών. Η εννοιολογική διαλειτουργικότητα αφορά τη γνώση και αναπαραγωγή της λειτουργικότητας ενός συστήματος η οποία είναι τεκμηριωμένη χρησιμοποιώντας, κυρίως, UML διαγράμματα, όπως ακριβώς συνηθίζεται στην όψη του Μηχανικού (engineering viewpoint) στο Μοντέλο Αναφοράς των Ανοικτών Κατανεμημένων Διεργασιών. Η ανταπόκριση της WFS λειτουργίας describefeaturetype περιέχει ένα GML σχήμα το οποίο είναι μια καλή πρακτική εννοιολογικής διαλειτουργικότητας. Η οργανωτική διαλειυτουργικότητα επιτρέπει τη γνωστοποίηση των επιχειρηματικών στόχων, διαδικαστικών μοντέλων, κανονισμών και πολιτικών πρόσβασης και χρήσης υπηρεσιών και δεδομένων. Το επίπεδο αυτό έχει να κάνει Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 38

49 με πτυχές που σχετίζονται με τις προσδοκίες, συμβάσεις και την κουλτούρα του οργανισμού. Ακόμη, η οργανωτική διαλειτουργικότητα περιλαμβάνει τη κοινοποίηση και κατανόηση των πολιτικών πρόσβασης και χρήσης δεδομένων ή υπηρεσιών, των προσωπικών ή θεσμικών καθηκόντων, των επιδιωκόμενων στόχων του οργανισμού κατά τη διάρκεια δημιουργίας δεδομένων ή παροχής υπηρεσιών. Η γνωστοποίηση των σκοπών, αρμοδιοτήτων και πολιτικών χρήσης δεδομένων θεωρούνται ως πληροφορία περιορισμού ή αναγνώρισης για την αξιολόγηση της χρήσης μεταδεδομένων. Σχετικά με τις υφιστάμενες σχέσεις μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων διαλειτουργικότητας, οι Manson et al (2009) υποστηρίζουν ότι δεν ακολουθούν απαραίτητα μια ιεραρχία, όπως προτείνεται στη βιβλιογραφία. Η υπόθεση του ολοκληρωμένου μοντέλου διαλειτουργικότητας μιας ΥΧΔ στηρίζεται στην ύπαρξη διαφορετικών τύπων σχέσεων, όχι μόνο ιεραρχικών. Για παράδειγμα, για να επιτευχθεί η εννοιολογική διαλειτουργικότητα, στην οποία τα μοντέλα δεδομένων και σχήματα εφαρμογών είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία, η συντακτική και σημασιολογική διαλειτουργικότητα είναι περισσότερο απαραίτητη από τη πραγματική ή δυναμική. Ακόμη, ζητήματα που αφορούν νομικά θέματα, όπως είναι η πνευματική ιδιοκτησία και η χρήση περιορισμών, μπορούν να διαχειριστούν μόνο μέσω της συντακτικής και σημασιολογικής διαλειτουργικότητας, και όχι της εννοιολογικής, πραγματικής ή δυναμικής. Συνεπώς, τα παραπάνω υποδεικνύουν ότι η σχέση μεταξύ των επιπέδων διαλειτουργικότητας δεν είναι καθαρά ιεραρχική λόγω της φύσης των ζητημάτων που καλείται να διαχειριστεί μια ΥΧΔ. Επομένως, ο πολλαπλασιασμός μιας ευρείας γκάμας διαδικτυακών αποθηκών χωρικών δεδομένων καθιστά αναγκαία όσο ποτέ την επίτευξη ενός υψηλού βαθμού διαλειτουργικότητας μεταξύ ανομοιογενών πληροφοριακών συστημάτων (Gertz et al, 2010). Μεταξύ των διαφόρων επιπέδων, η συντακτική διαλειτουργικότητα, η οποία αποτελεί κεντρικό θέμα διερεύνησης της παρούσας εργασίας, επιλύει ζητήματα, όπως είναι ο τύπος αποθήκευσης των δεδομένων, η ποιότητα, δομή και το περιεχόμενο, που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι δημόσιοι οργανισμοί στα πλαίσια κοινοχρησίας και διαμοιρασμού χωρικής πληροφορίας (Clodoveu et al 2005). Η χρήση, λοιπόν, των διαδικτυακών υπηρεσιών εμφανίζεται ως το σημείο κλειδί για την απρόσκοπτη ροή και ενσωμάτωση χωρικών δεδομένων (spatial data integration). Έτσι, ο τυποποιημένος τρόπος επικοινωνίας και πρόσβασης σε δεδομένα διαφορετικών συστημάτων προωθείται μέσω της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών η οποία και αναδεικνύεται ως το καταλληλότερο μέσο για την ανάκτηση και αποθήκευση χωρικών δεδομένων από διαφορετικούς παρόχους. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 39

50 4.3 Αρχιτεκτονική Υπηρεσιών Σύμφωνα με τους Gertz et al (2010), τα τελευταία χρόνια δραματικές εξελίξεις έχουν σημειωθεί στο χώρο των πληροφοριακών συστημάτων, ιδιαίτερα με τη βελτίωση αρχιτεκτονικών και σύνταξη προτύπων τα οποία επιτρέπουν στους προγραμματιστές να αναπτύξουν διαδικτυακές υπηρεσίες. Η αρχιτεκτονική των υπηρεσιών συμπεριλαμβάνεται στις παραπάνω εξελίξεις και επιτρέπει την αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ των πηγών δεδομένων και εργαλείων επεξεργασίας τα οποία φιλοξενούνται σε διαφορετικά μέρη ενός ή πολλαπλών υπολογιστικών συστημάτων. Ειδικότερα, η αρχιτεκτονική υπηρεσιών (Service Oriented Architecture - SOA) είναι ένα πρότυπο υπόδειγμα, ένα ευέλικτο σύνολο αρχών σχεδιασμού για την οργάνωση και χρήση ενός κατανεμημένου πληροφοριακού συστήματος, το οποίο μπορεί να βρίσκεται υπό την διαχείριση, εποπτεία ή έλεγχο αρκετών κατόχων διαφορετικών τομέων (OASIS, 2006). Διαθέτει ένα ενιαίο τρόπο για τη παροχή, ανακάλυψη, αλληλεπίδραση και επαναχρησιμοποίηση των δυνατοτήτων της υπολογιστικής πλατφόρμας έχοντας ως βασικό σκοπό την παραγωγή των επιθυμητών αποτελεσμάτων με μετρήσιμες προϋποθέσεις και προσδοκίες. Η αποτελεσματικότητα ενός SOA μοντέλου αυξάνεται με την ανάπτυξη και σύνθεση νέων υπηρεσιών, καθώς το βασικό χαρακτηριστικό μιας αρχιτεκτονικής υπηρεσιών είναι η διαλειτουργικότητα (interoperability) και επαναχρησιμοποίηση (reusability) των συστατικών μονάδων λογισμικού και υπηρεσιών στο διαδίκτυο (Gertz et al 2010). Ο προσανατολισμός των περισσότερων υπολογιστικών πλατφόρμων στην ανάπτυξη και χρήση υπηρεσιών οφείλεται στα αποτελέσματα της φυσικής εξέλιξης των τωρινών μοντέλων ανάπτυξης εφαρμογών (K. Sahin, M.U.Gumusay 1000). Το αντικειμενοστραφές μοντέλο (object-oriented) το οποίο χρησιμοποιούνταν εκτενώς τη δεκαετία του 80, αντικαταστάθηκε τη δεκαετία του 90 από το μοντέλο συστατικών (component-based), και στη συνέχεια εκτοπίστηκε από την αρχιτεκτονική υπηρεσιών. Ο συλλογισμός του προσανατολισμού στις υπηρεσίες διατηρεί τα οφέλη του μοντέλου συστατικών (ενθυλάκωση, δυναμική ανακάλυψη και φόρτωση), με τη διαφορά ότι η απομακρυσμένη επίκληση μεθόδων διαφόρων αντικειμένων μετατοπίστηκε στη μεταφορά μηνυμάτων μεταξύ υπηρεσιών. Σε μια αρχιτεκτονική υπηρεσιών, τα δεδομένα και οι διαδικασίες επεξεργασίαςαλγόριθμοι αναπαριστώνται με τη μορφή υπηρεσίας (service). Η υπηρεσία αποτελεί, κατά βάση, την πεμπτουσία του SOA μοντέλου, η οποία χαρακτηρίζεται από τις θεμελιώδεις λειτουργίες της ανακάλυψης (discovery), της δημοσίευσης (publication) και της δέσμευσης (binding). Μια υπηρεσία έχει ένα καθορισμένο σύνολο δράσεων. Είναι αυτόνομη, ανεξάρτητη και δεν στηρίζεται σε άλλες υπηρεσίες. Η αρχιτεκτονική του SOΑ μοντέλου απαρτίζεται από τρία βασικά συστατικά, δηλαδή τον προμηθευτή υπηρεσιών (service provider), το κατάλογο υπηρεσιών (service registry) και τον καταναλωτή υπηρεσιών (service consumer). Ο πάροχος υπηρεσιών δημοσιεύει τις υπηρεσίες σε ένα κατάλογο υπηρεσιών, έτσι ώστε οι καταναλωτές των υπηρεσιών να μπορούν να τις ανακαλύψουν και συνεπώς να τις χρησιμοποιήσουν. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 40

51 4.3.1 Διαδικτυακή Αρχιτεκτονική Υπηρεσιών Η αρχιτεκτονική υπηρεσιών μπορεί να εφαρμοστεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα δικτύου, συμπεριλαμβανομένου και του Παγκόσμιου Ιστού. Η εφαρμογή του παραπάνω οδηγεί στην ανάδειξη ενός νέου τύπου αρχιτεκτονικής υπηρεσιών, δηλαδή, την διαδικτυακή αρχιτεκτονική υπηρεσιών (Web Service Oriented Architecture). Η χρήση των διαδικτυακών υπηρεσιών (web services) αποτελεί το θεμελιώδες συστατικό για τη δημιουργία ολοκληρωμένων εφαρμογών. Οι διαδικτυακές υπηρεσίες είναι διαλειτουργικές (interoperable), αυτόνομες (selfcontained), περιγράφουν τον εαυτό τους (self-describing) και επικοινωνούν με τις υπόλοιπες υπηρεσίες μέσω της κεντρικής πλατφόρμας των διαδικτυακών υπηρεσιών (Peng, Tsou 2003). Όπως και η αρχιτεκτονική του SOA μοντέλου, η οποία αποτελείται από τρία μέρη, έτσι και η δομή της διαδικτυακής αρχιτεκτονικής υπηρεσιών συντίθεται από το κατάλογο διαδικτυακών υπηρεσιών (Web Service Directory), το προμηθευτή διαδικτυακών υπηρεσιών (Web Service Provider), και το χρήστη διαδικτυακών υπηρεσιών (Web Service User) (εικόνα 12). Εικόνα 12: Η αρχιτεκτονική και οι λειτουργίες των διαδικτυακών υπηρεσιών Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από Clodoveu & Leonardo (2005) Οι βασικές τεχνολογίες που συνθέτουν τις διαδικτυακές υπηρεσίες είναι η XML (extensible Markup Language) και το HTTP. Το ΗΤΤΡ είναι ένα πρωτόκολλο που υποστηρίζεται από όλες τις διαδικτυακές εφαρμογές για την σύνδεση και επικοινωνία με το παγκόσμιο ιστό διαδικτύου. Η ΧΜL παρέχει ένα τυποποιημένο τρόπο για την αναπαράσταση των δεδομένων, ενώ το XML σχήμα (XML schema) προσφέρει ένα τρόπο περιγραφής και επικύρωσης των τύπων δεδομένων. Ο συνδυασμός, λοιπόν, των ΗΤΤΡ και XML, αποτελεί ένα θαυμάσιο τρόπο για την επίτευξη της διαλειτουργικότητας στο διαδίκτυο. Ωστόσο, απαιτούνται και άλλα διαδικτυακά πρότυπα για την περιγραφή, ανακάλυψη και δημοσίευση των υπηρεσιών. Έτσι, η βιομηχανία των πληροφοριακών συστημάτων ανέπτυξε πρότυπα για την κάλυψη των παραπάνω αναγκών, και τα σημαντικότερα που αναδύθηκαν είναι το SOAP, το UDDI και το WSDL Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 41

52 Το SOAP προσδιορίζει ένα πρωτόκολλο για την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ προγραμμάτων σε ένα ετερογενές διαδικτυακό περιβάλλον, χρησιμοποιώντας τις τεχνολογίες HTTP και XML. Ειδικότερα, το πρωτόκολλο SOAP καθορίζει έναν ομοιόμορφο τρόπο κωδικοποίησης μιας ΗΤΤΡ κεφαλίδας και μεταβιβάζει XML κωδικοποιημένα δεδομένα. Ορίζει, ακόμη, ένα τρόπο για την εκτέλεση απομακρυσμένων διαδικαστικών κλήσεων (RPC - Remote Procedure Call), έτσι ώστε προγράμματα απομακρυσμένων υπολογιστών να μπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες. Η πρόσβαση, ωστόσο, στις διαδικτυακές υπηρεσίες επιτυγχάνεται μέσω της λειτουργίας ανακάλυψη. Η λειτουργία αυτή, αλλά και άλλες, εκτελούνται από το πρωτόκολλο UDDI (Universal Description, Discovery and Integration), ένα μητρώο κατάλογο υπηρεσιών το οποίο είναι βασισμένο στην XML και επιτρέπει τους προμηθευτές υπηρεσιών να δημοσιεύσουν τις υπηρεσίες τους στο διαδίκτυο. Το UDDI διαθέτει τρεις βασικές λειτουργίες οι οποίες και είναι: δημοσίευση (publish), ανακάλυψη (discover), και δέσμευση ή ενσωμάτωση (bind). Η λειτουργία της δημοσίευσης επιτρέπει τους παρόχους υπηρεσιών να δημοσιεύουν και να περιγράφουν την ύπαρξη των διαδικτυακών υπηρεσιών. Η λειτουργία της ανακάλυψης προσφέρει ένα τρόπο δυναμικής εύρεσης για τους καταναλωτές υπηρεσιών (χρήστες), ενώ η λειτουργία της δέσμευσης καθορίζει τρόπους επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης των υπηρεσιών με τις εφαρμογές. Ενώ, λοιπόν, το πρωτόκολλο UDDI επιτρέπει τους προμηθευτές υπηρεσιών να δημοσιεύσουν τις υπηρεσίες τους στο διαδίκτυο, δημιουργώντας έτσι καταλόγους διαδικτυακών υπηρεσιών, η γλώσσα WSDL χρησιμοποιείται για την περιγραφή της υπηρεσίας. Η WSDL έχει δομηθεί με βάση την XML τεχνολογία και στοχεύει στην περιγραφή των υπηρεσιών, το τι μπορεί, δηλαδή, να κάνει, ποιο είναι το περιεχόμενο της υπηρεσίας, ποιες λειτουργίες μπορεί να επικαλεστεί, καθώς και ποια μηνύματα μπορεί να αποδεχθεί ή να παράγει η υπηρεσία. Ουσιαστικά, η αρχιτεκτονική υπηρεσιών προωθεί την έννοια της διαλειτουργικότητας, καθώς δεν απαιτείται από την εφαρμογή του πελάτη να γνωρίζει περαιτέρω λεπτομέρειες του συστήματος εκείνου που διατηρεί χωρικά δεδομένα (Gertz et al, 2010). Η χρήση αποτελεσματικών προτύπων είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την ίδρυση μιας ΥΧΔ, αυξάνοντας, έτσι, την ικανότητα διάθεσης και ανταλλαγής χωρικών δεδομένων και ενισχύοντας τη διαλειτουργικότητα των συστημάτων (Guptill, 1994). Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, ο οργανισμός OGC ανέπτυξε προδιαγραφές και πρότυπα για την ενίσχυση της συντακτικής διαλειτουργικότητας και ελεύθερου διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 42

53 4.4 Ανοικτά Διαδικτυακά Πρότυπα Χαρτογραφικού Περιεχομένου Ο οργανισμός Open Geospatial Consortium είναι μια διεθνής κοινοπραξία εταιρειών, κυβερνητικών υπηρεσιών και πανεπιστημίων που συμμετέχουν σε μια διαδικασία συναίνεσης για την ανάπτυξη ανοικτών προτύπων και προδιαγραφών με σκοπό τη μεγιστοποίηση της διαλειτουργικότητας στο χώρο της γεωπληροφορικής (OGC). Ουσιαστικά, είναι ένας μη-κερδοσκοπικός διεθνής οργανισμός τυποποίησης ο οποίος ηγείται την ανάπτυξη προτύπων χωρικής πληροφορίας. Το εύρος συνεργατών του OGC από διάφορους τομείς (ακαδημαϊκή κοινότητα, ιδιωτικός τομέας) συμβάλλει στη δημιουργία ανοικτών και επεκτάσιμων προγραμματιστικών διεπαφών για τα ΓΣΠ (Sayar et al, 2005). Ο OGC οργανισμός πρότεινε την αρχιτεκτονική OpenGIS Web Services Framework (εικόνα 13) για τη διάθεση των χωρικών δεδομένων και τη χρήση αλγορίθμων γεωεπεξεργασίας μέσω του παγκόσμιου ιστού. Σύμφωνα με τους Clodoveu & Leonardo (2005), αυτή η αρχιτεκτονική δεν χρησιμοποιεί κατ ανάγκη τα συνηθισμένα πρότυπα των διαδικτυακών υπηρεσιών, όπως είναι το SOAP ή το WSDL. Εν τούτοις, η υιοθέτηση αυτών των προτύπων εξασφαλίζει τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαδικτυακών και OGC υπηρεσιών. Εικόνα 13: Η αρχιτεκτονική υπηρεσιών του Open Geospatial Consortium Πηγή: τελευταία πρόσβαση Αύγουστος, 2012 Αναλυτικότερα, το πρωτόκολλο UDDI αντικαθίσταται από τις προτεινόμενες OGC υπηρεσίες καταλόγου για τη δημοσίευση, ανακάλυψη και χρήση δεδομένων και αλγορίθμων. Ακόμη, οι OGC υπηρεσίες διαθέτουν μια συγκεκριμένη διεπαφή για τη δέσμευσή τους, πράγμα το οποίο δυσκολεύει την ευρετηρίαση και αναζήτηση τους. Επιπλέον, οι OGC υπηρεσίες χρησιμοποιούν την γλώσσα σήμανσης γεωγραφίας, τη GML, για τη κωδικοποίηση και μεταβίβαση γεωγραφικών δεδομένων, ενώ οι διαδικτυακές υπηρεσίες χρησιμοποιούν την XML για την μεταφορά δεδομένων. Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί μια ουσιαστική διαφορά, αφού η GML στηρίζεται στην XML. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 43

54 Οι OGC Web Services (OWS) κατηγοριοποιούνται στις υπηρεσίες δεδομένων (Data Services), απεικόνισης (Portrayal Services), επεξεργασίας (Processing Services) και καταλόγου (Catalog Services). Οι υπηρεσίες δεδομένων χρησιμοποιούνται για την απευθείας πρόσβαση σε «ακατέργαστα» χωρικά δεδομένα και σε αυτό το σύνολο προδιαγραφών συγκαταλέγονται οι υπηρεσίες WFS, WCS, SOS (Sensor Observation Service) και SPS (Sensor Planning Service). Οι υπηρεσίες απεικόνισης χρησιμοποιούνται μόνο για την θέαση των χωρικών δεδομένων και σε αυτή την ομάδα προτύπων εμπεριέχονται οι υπηρεσίες WMS, Web Map Tile Service (WMTS), KML (Keyhole Markup Language), και WTS (Web Terrain Service). Οι υπηρεσίες επεξεργασίας χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση γεωεπεξεργασίας και τη διάθεση χωρικών αλγορίθμων. Τέτοιου είδους υπηρεσίες είναι η WPS (Web Processing Service) και WCTS (Web Coordinate Transformation Service). Οι υπηρεσίες καταλόγου, όπως είναι η CS-W, ταξινομούν, καταγράφουν, και περιγράφουν χωρικά δεδομένα και υπηρεσίες. Ακόμη, ο OGC οργανισμός, στηριζόμενος κυρίως στη XML τεχνολογία, έχει προχωρήσει στη δημιουργία προτύπων κωδικοποίησης για τη σύνταξη θεματικών χαρτών, ονοματολογίας και συμβόλων (SLD) καθώς και για τη διατύπωση χωρικών ή μη ερωτήσεων - φίλτρων χρησιμοποιώντας τα πρότυπα Styled Layer Descriptor και Filter Encoding ή Common Query Language, αντίστοιχα. Ο στόχος, ωστόσο, της παρούσας διπλωματικής εργασίας, επικεντρώνεται στην διάθεση, δέσμευση, και ανακάλυψη των χωρικών δεδομένων μιας Γεω-Πύλης Υποδομής Χωρικών Δεδομένων. Επομένως, τα θεμελιώδη OGC πρότυπα που προωθούν την κοινοχρησία και ανταλλαγή της γεωπληροφορίας, είναι τα εξής: Web Map Service : υπηρεσία τηλεφόρτωσης γεωαναφερμένων στατικών χαρτών Web Feature Service: υπηρεσία τηλεφόρτωσης διανυσματικών δεδομένων Web Coverage Service : υπηρεσία τηλεφόρτωσης ψηφιδωτών δεδομένων Catalog Service for the Web : υπηρεσία αναζήτησης, ανακάλυψης, και ευρετηρίασης χωρικών δεδομένων Οι OGC υπηρεσίες διαθέτουν συγκεκριμένες λειτουργίες για την σαφή διατύπωση των αιτημάτων (map request) από την μεριά του χρήστη (client) και την παροχή δεδομένων από τη μεριά του εξυπηρετητή (server), ο οποίος επεξεργάζεται τα αιτήματα και ανταποκρίνεται με την αποστολή ενός XML αρχείου ή μιας εικόνας χάρτη. Το UML (Unified Modeling Language) διάγραμμα, της επόμενης σελίδας, αναπαριστά τις βασικότερες λειτουργίες των ανωτέρω OGC υπηρεσιών οι οποίες και είναι οι εξής: GetCapabilities: είναι η βασικότερη λειτουργία οποιασδήποτε OGC υπηρεσίας, καθώς ο πελάτης λαμβάνει ένα XML αρχείο το οποίο περιγράφει τις δυνατότητες και τους διαθέσιμους πόρους χωρικά δεδομένα της υπηρεσίας. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 44

55 GetMap; είναι η κύρια λειτουργία της WMS υπηρεσίας και ο πελάτης, διατυπώνοντας με απόλυτη σαφήνεια τις τιμές συγκεκριμένων παραμέτρων, λαμβάνει, από το χωρικό εξυπηρετητή, μια γεωαναφερμένη στατική εικόνα χάρτης. GetFeatureInfo: είναι η δεύτερη κατά σειρά λειτουργία μεγίστης σημασίας της WMS υπηρεσίας, καθώς ο πελάτης αιτείται για την ανάκτηση των περιγραφικών δεδομένων μιας οντότητας και ο χαρτογραφικός εξυπηρετητής επιστρέφει ένα XML αρχείο, περιέχοντας τις εκάστοτε τιμές. GetFeature: είναι η κεντρική λειτουργία της WFS υπηρεσίας, καθώς ο πελάτης αιτείται για τη λήψη διανυσματικών δεδομένων και ο χωρικός εξυπηρετητής επιστρέφει τα αντίστοιχα χωρικά δεδομένα σε GML μορφή. GetCoverage: είναι η βασική λειτουργία της WCS υπηρεσίας, καθώς ο πελάτης αιτείται για τη λήψη ψηφιδωτών δεδομένων και ο εξυπηρετητής επιστρέφει τα εκάστοτε χωρικά δεδομένα σε GeoTIFF, κυρίως, μορφή περιέχοντας είτε τις τιμές των κελιών μιας κανναβικής εικόνας είτε τα φασματικά κανάλια μιας δορυφορικής. Διάγραμμα 3: UML διάγραμμα λειτουργιών των διαδικτυακών υπηρεσιών του OGC Πηγή: Ιδία επεξεργασία, Προσαρμογή από τη WMS προδιαγραφή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 45

56 4.4.1 Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Γεωαναφερμένων Στατικών Χαρτών Η υπηρεσία Web Map Service είναι από τα παλαιότερα ανοικτά πρότυπα της διαδικτυακής χαρτογράφησης το οποίο αρχικά αναπτύχθηκε από τον οργανισμό ISO και στη συνέχεια εξελίχθηκε και εφαρμόστηκε από τον OGC. Ο βασικός στόχος της WMS υπηρεσίας είναι ο διαμοιρασμός γεωαναφερμένων στατικών χαρτών μέσω του παγκόσμιου ιστού. Ο χάρτης διατίθεται σε ψηφιακή μορφή εικόνας (πχ PNG, GIF, JPEG, και SVG) και μπορεί είτε να οπτικοποιηθεί σε ένα φυλλομετρητή διαδικτύου είτε να αποθηκευτεί στο τοπικό δίσκο ενός υπολογιστή. Σύμφωνα με τον OGC, η WMS υπηρεσία διαθέτει τρείς βασικές λειτουργίες (διάγραμμα 4): GetCapabilities: επιστρέφει μεταδεδομένα σε επίπεδο υπηρεσιών όπως είναι οι λειτουργίες της WMS υπηρεσίας και τα διαθέσιμα θεματικά επίπεδα GetMap: επιστρέφει ένα χάρτη με βάση τους προσδιορισμένους χωρικούς παραμέτρους όπως είναι το πλαίσιο οριοθέτησης του χάρτη (bbox), το χωρικό σύστημα αναφοράς (srs), το αρχείο χαρτογραφικής απόδοσης (styles), ο τύπος αποθήκευσης της εικόνας χάρτη (format) καθώς και το μέγεθός (width-height) GetFeatureInfo: επιστρέφει τις τιμές των γνωρισμάτων που συνοδεύουν τις γεωγραφικές οντότητες Διάγραμμα 4: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Map Service Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WMS, έκδοση 1.3 ( Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 46

57 4.4.2 Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Εναποθηκευμένων Γεωναφερμένων Στατικών Χαρτών Η υπηρεσία Web Map Tile Service αποτελεί μια συμπληρωματική προσέγγιση του WMS πρωτοκόλλου και παρέχει την ιδανική λύση για τη διάχυση γεωαναφερμένων στατικών χαρτών μέσω του παγκόσμιου ιστού χρησιμοποιώντας εναποθηκευμένες εικόνες. Το WMTS πρότυπο εκμεταλλεύεται την ευελιξία διαμοιρασμού χαρτών της WMS υπηρεσίας καθώς και την αυξημένη αποδοτικότητα που προσφέρουν οι εναποθηκευμένες εικόνες οι οποίες έχουν δημιουργηθεί για συγκεκριμένο κλίμακες σε τουλάχιστον, ένα χωρικό σύστημα αναφοράς 8. Οι κύριες λειτουργίες (διάγραμμα 5) της υπηρεσίες WMTS είναι οι ακόλουθες: GetCapabilities: επιστρέφει τα μεταδεδομένα (δημοσιευμένα χωρικά σύνολα και λειτουργίες) της WMTS υπηρεσίας GetTile: επιστρέφει μια εναποθκευμένη εικόνα, δηλαδή, ένα μέρος του χάρτη σε καθορισμένη κλίμακα και χωρικό σύστημα αναφοράς GetFeatureInfo: επιστρέφει τις τιμές των γνωρισμάτων που σχετίζονται με τα γεωγραφικά αντικείμενα μιας συγκεκριμένης εναποθηκευμένης εικόνας Διάγραμμα 5: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Map Tile Service Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WMΤS, έκδοση 1.3 ( 8 Η εφαρμογή της WMTS προδιαγραφής αποσκοπεί στη μείωση των περιττών υπολογιστικών επεξεργασιών, εξοικονομώντας αρκετά ποσά υπολογιστικής ισχύος από τη μεριά του εξυπηρετητή. Αυτό βεβαία αυξάνει τις ανάγκες για περαιτέρω αποθηκευτικό χώρο. Παρόμοιες προσεγγίσεις έχουν υιοθετήσει και οι εταιρείες Google και Microsoft για τις εφαρμογές Google Maps και Bing Maps, αντίστοιχα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 47

58 4.4.3 Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Διανυσματικών Δεδομένων Η υπηρεσία Web Feature Service είναι ένα ευρέως αποδεκτό και δημοφιλές OGC διαδικτυακό πρότυπο διαλειτουρικοτητας το οποίο χρησιμοποιεί την γλώσσα σήμανσης γεωγραφίας (GML) για τη κοινοχρησία χωρικών δεδομένων διανυσματικής μορφής. Ουσιαστικά, σε αντίθεση με την υπηρεσία WMS που «μοιράζει» γεωαναφερμένους στατικούς χάρτες, η WFS παρέχει, μέσω του παγκόσμιου ιστού, αυτούσια διανυσματικά δεδομένα. Οι βασικές λειτουργίες (διάγραμμα 6) της WFS υπηρεσίας, είναι οι εξής: GetCapabilities: επιστρέφει μεταδεδομένα σε επίπεδο υπηρεσιών, τα διαθέσιμα, δηλαδή, θεματικά επίπεδα του WFS εξυπηρετητή καθώς και τις λειτουργίες και παραμέτρους DescribeFeatureType: επιστρέφει πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των πεδίων, την ονομασία τους και τους τύπους των περιγραφικών δεδομένων ενός δημοσιευμένου θεματικού επιπέδου GetFeature: επιστρέφει ακατέργαστα δεδομένα, δηλαδή την γεωμετρική και περιγραφική πληροφορία των γεωμετρικών οντοτήτων ενός θεματικού επίπεδου χρησιμοποιώντας τη παράμετρο typename LockFeature: αποτρέπει την επεξεργασία των διανυσμάτων από άλλους χρήστες κατά τη διάρκεια τροποποίησης των οντοτήτων στη περιοχή έκτασης που προσδιορίζει η οθόνη του τρέχοντα χρήστη Transaction: διορθώνει, τροποποιεί, ενημερώνει, διαγραφεί τις οντότητες ενός δημοσιευμένου επιπέδου πληροφορίας Διάγραμμα 6: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Feature Service Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WFS, έκδοση 1.1 ( Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 48

59 Η διαδικασία τηλεφόρτωσης των διανυσματικών δεδομένων μιας WFS υπηρεσίας ακολουθεί τη συγκεκριμένη ροή αιτημάτων όπως αυτή αναπαρίσταται στην παρακάτω εικόνα. Ειδικότερα, ο πελάτης αιτείται για τις δυνατότητες της WFS υπηρεσίας. Ο χωρικός εξυπηρετητής επιστρέφει ένα XML έγγραφο και περιγράφει τις υποστηριζόμενες λειτουργίες, καθώς και τα διαθέσιμα θεματικά επίπεδα. Στη συνέχεια, ο πελάτης διατυπώνει το χωρικό αίτημα σύμφωνα με τα προσδιοριζόμενα χαρακτηριστικά και αποστέλλεται στον HTTP εξυπηρετητή. Η υπηρεσία WFS καλείται να διαβάσει και να ανταποκριθεί στο αίτημα, και όταν ολοκληρωθεί η επεξεργασία του τότε ο πελάτης λαμβάνει τα διανυσματικά δεδομένα σε GML μορφή. Εικόνα 14: Ροή διαδικασιών και ανταλλαγή μηνυμάτων μεταξύ πελάτη και WFS υπηρεσίας Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WFS, έκδοση 1.1 ( Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 49

60 4.4.4 Υπηρεσία Τηλεφόρτωσης Ψηφιδωτών Δεδομένων Η υπηρεσία Web Coverage Service είναι ένα OGC πρότυπο διαλειτουργικότητας χωρικών δεδομένων και υποστηρίζει τη τηλεφόρτωση ψηφιδωτών δεδομένων μέσω του παγκόσμιου ιστού. Όπως η WFS υπηρεσία παρέχει πλήρη πρόσβαση σε διανυσματικά δεδομένα, έτσι και η WCS προσφέρει πρόσβαση σε ψηφιδωτά δεδομένα. Σε αντίθεση με τη WMS υπηρεσία η οποία διαχέει γεωαναφερμένους στατικούς χάρτες, η WCS μοιράζει ψηφιδωτά δεδομένα συνοδευόμενα από κάθε σχετική πληροφορία όπως είναι τα πολυφασματικά κανάλια μιας δορυφορικής εικόνας ή οι τιμές των κελιών ενός ψηφιακού μοντέλου εδάφους. Οι βασικές, λοιπόν, λειτουργίες ((διάγραμμα 7)) της υπηρεσίας WCS είναι οι ακόλουθες: GetCapabilities: επιστρέφει ένα XML αρχείο το οποίο περιγράφει τα διαθέσιμα δημοσιευμένα επίπεδα και τις λειτουργίες της WCS υπηρεσίας DescribeCoverage: επιστρέφει ένα XML αρχείο με τη πλήρη περιγραφή των χαρακτηριστικών ενός ψηφιδωτού επιπέδου όπως είναι τα στοιχεία γεωαναφοράς (προσδιορισμός των συντεταγμένων του κέντρου του πάνω αριστερά εικονοστοιχείου, μέγεθος φατνίου στον άξονα Χ,Υ καθώς και η στροφή των δυο αξόνων) και οι υποστηριζόμενοι τύποι αποθήκευσης GetCoverage: επιστρέφει ακατέργαστα ψηφιδωτά επίπεδα πληροφορίας, προσδιορίζοντας τους κατάλληλους παραμέτρους. Διάγραμμα 7: UML διάγραμμα διεπαφών της υπηρεσίας Web Coverage Service Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WCS, έκδοση 1.1 ( Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 50

61 4.4.5 Υπηρεσία Αναζήτησης, Ανακάλυψης και Ευρετηρίασης Χωρικών Δεδομένων Η υπηρεσία Catalog Service for the Web είναι ένα OGC πρότυπο για την αναζήτηση, ανακάλυψη και ευρετηρίαση χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών με βάση τα μεταδεδομένα. Για τη παραγωγή των μεταδεδομένων χρησιμοποιούνται τυποποιημένα σχήματα, όπως είναι το ISO:19115, FGDC, και το Dublin Core, τα οποία διαφοροποιούνται ως προς τη δομή και περιγραφή των διαθέσιμων πόρων. Για την ανεύρεση, διαχείριση και παρουσίαση των μεταδεδομένων, η CSW διαθέτει τις εξής λειτουργίες (εικόνα ): GetCapabilities: επιστρέφει ένα XML αρχείο μεταδεδομένων σε επίπεδο υπηρεσιών DescribeRecord: επιστρέφει στοιχεία για το μοντέλο πληροφοριών της υπηρεσίας καταλόγου GetDomain: επιστρέφει ένα XML αρχείο με πληροφορίες μεταδεδομένων για ένα συγκεκριμένο εύρος τιμών GetRecords: εκτελεί τη λειτουργία της αναζήτησης και επιστρέφει ένα XML αρχείο με πληροφορίες περιγραφής για όλα τα μεταδεδομένα του καταλόγου GetRecordById: εκτελεί τη λειτουργία της παρουσίασης των αποτελεσμάτων μιας εγγραφής μεταδεδομένων χρησιμοποιώντας ένα μοναδικό χαρακτηριστικό αναγνώρισης, επιστρέφοντας ένα XML αρχείο Transaction: εκτελεί τη λειτουργία της τροποποίησης, δημιουργίας και διαγραφής των μεταδεδομένων Harvest: εκτελεί τη διαδικασία δημιουργίας ή εισαγωγής μεταδεδομένων από ένα απομακρυσμένο κατάλογο υπηρεσιών Διάγραμμα 8: Η εννοιολογική αρχιτεκτονική της υπηρεσίας Catalog Service for the Web Πηγή: Προδιαγραφή υπηρεσίας WCS, έκδοση 1.1 ( Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 51

62 4.5 Σύνοψη Συμπερασματικά, η έννοια της διαλειτουργικότητας εμφανίζεται σε πολλαπλά επίπεδα μιας Υποδομής Χωρικών Δεδομένων με διαφορετικό βαθμό έντασης. Η υιοθέτηση και εφαρμογή του πλαισίου της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών συμβάλλει καθοριστικά στην ενίσχυση της συντακτικής διαλειτουργικότητας για την απρόσκοπτη ροή δεδομένων και υπηρεσιών μεταξύ ετερογενών πληροφοριακών συστημάτων. Στο χώρο των ΓΣΠ, ο οργανισμός τυποποίησης Open Geospatial Consortium, βασιζόμενος στη δομή και λειτουργία των υπηρεσιών, συνέταξε ανοικτά πρότυπα τα οποία προωθούν την ομαλή διακίνηση των χωρικών δεδομένων χωρίς κανένα τεχνολογικό περιορισμό. Σημαντικότερα των προδιαγραφών αυτών είναι οι υπηρεσίες Web Map Service, Web Feature Service, Web Coverage Service, και Catalog Service for the Web είτε για τη διάθεση των δεδομένων είτε για την ευρετηρίαση και ανακάλυψη αυτών. Επομένως, η χρήση τους κρίνεται απαραίτητη για την δημιουργία μιας Γεω-Πύλης Υποδομής Χωρικών Δεδομένων, εφόσον ο πρωταρχικός σκοπός της δεύτερης είναι η διευκόλυνση της πρόσβασης σε χωρική πληροφορία από μια ευρεία κοινότητα χρηστών γεωπληροφορίας. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 52

63 Μέρος 2 ο : Μελέτη Περίπτωσης Αξιολόγηση Υπάρχουσας Κατάστασης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 53

64 Κεφάλαιο 5: Θεσμικό Πλαίσιο για τη Κοινοχρησία της Χωρικής Πληροφορίας 5.1 Εισαγωγή Το ζήτημα της συντακτικής διαλειτουργικότητας των χωρικών δεδομένων δεν είναι το μοναδικό που χρήζει αντιμετώπισης για τη διάδοση της γεωπληροφορίας. Αντιθέτως, μεγάλους φραγμούς θέτει είτε η ανυπαρξία είτε η μη επικαιροποίηση ενός νομοθετικού πλαισίου κοινοχρησίας και διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων το οποίο θα αποσαφηνίζει τις πολιτικές διαλειτουργικότητας, τιμολόγησης και προστασίας πνευματικής ιδιοκτησίας χωρικών δεδομένων. Επομένως, στο τρέχων κεφάλαιο παρουσιάζεται το θεσμικό πλαίσιο κοινοχρησίας και ανταλλαγής της χωρικής πληροφορίας, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο (κοινοτική οδηγία 2007/2/EK INSPIRE) όσο και σε εθνικό (Ν3882/2010), αναλύοντας διεξοδικά τα κίνητρα και το σκοπό θέσπισής τους, την αρχιτεκτονική καθώς και το αδειοδοτικό πλαίσιο χωρικών δεδομένων. 5.2 Ευρωπαϊκό Επίπεδο: η κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) Η ανάγκη για τον ακριβή προσδιορισμό αλλά και την αξιολόγηση των επιπτώσεων της περιβαλλοντικής, κυρίως, πολιτικής σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αποτέλεσε το βασικό κίνητρο για τη θέσπιση της κοινοτικής οδηγίας INSPIRE. Τα γενικότερα προβλήματα συντονισμού της χωρικής πληροφορίας όπως είναι η διαθεσιμότητα, ποιότητα, και οργάνωση των γεωπληροφοριών ώθησαν τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης στη σύνταξη και νομοθέτηση της οδηγίας INSPIRE, αναδεικνύοντάς την σε ένα θεσμικό και τεχνικό μέσο πρόσβασης, διάθεσης, ανταλλαγής και διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων (παρ. 3, INSPIRE). Ο σκοπός της οδηγίας, λοιπόν, είναι ο καθορισμός γενικών κανόνων που αποσκοπούν στη δημιουργία μιας Υποδομής Χωρικών Πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για τους απώτερους σκοπούς των περιβαλλοντικών πολιτικών της Κοινότητας και της άσκησης πολιτικών ή δραστηριοτήτων που ενδέχεται να έχουν αντίκτυπο στο περιβάλλον (παρ. 1, άρθρο 1, INSPIRE). Η Ευρωπαϊκή ΥΧΔ βασίζεται στις υπάρχουσες εθνικές και περιφερειακές ΥΧΔ των κρατών-μελών (παρ. 5, INSPIRE) και δεν προσδιορίζει απαιτήσεις για τη συλλογή νέων δεδομένων (παρ. 13, INSPIRE). Συνεπώς, η εναρμόνιση παλαιών ΥΧΔ και ο παραλληλισμός πολιτικών των νέων ΥΧΔ με την κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ κρίνεται απαραίτητη. Στόχος Ειδικότερα, σύμφωνα με την Έκθεση Παρακολούθησης της οδηγίας INSPIRE του ΤΕΕ (2008), η κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ επιδιώκει αφενός τη βελτίωση της τρέχουσας κατάστασης με την ίδρυση μιας Ευρωπαϊκής ΥΧΔ και αφετέρου τη διασφάλιση ενός πλαισίου αρχών και κανόνων πρόσβασης και χρήσης χωρικών πληροφοριών βασιζόμενη στα ακόλουθα: Τα δεδομένα θα συλλέγονται μια μόνο φορά και θα συντηρούνται στο πλέον κατάλληλο επίπεδο του αντίστοιχου φορέα. Η χωρική πληροφορία θα εναρμονίζεται με τις διατάξεις και κανονισμούς της οδηγίας INSPIRE και θα διατίθεται σε πολλαπλά επίπεδα λεπτομέρειας στους προβλεπόμενους χρήστες και εφαρμογές. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 54

65 Η γεωπληροφορία η οποία κρίνεται απαραίτητη για ομαλή διακυβέρνηση θα πρέπει να είναι ευρέως διαθέσιμη. Η χωρική πληροφορία θα πρέπει να ανακαλύπτεται και προσπελαύνεται εύκολα, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, καθώς και να οπτικοποιείται με φιλικούς προς το χρήστη τρόπους μέσω ενός περιβάλλοντος που κάνει κατανοητή τη φύση του συγκεκριμένου είδους πληροφορίας. Τα παραπάνω αποσκοπούν στην ενίσχυση της προσβασιμότητας σε μια ολοκληρωμένη και υψηλής ποιότητας χωρική πληροφορία στο τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για τη διαμόρφωση, υλοποίηση, επιτήρηση και αξιολόγηση εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών. Επομένως, η σταδιακή εναρμόνιση των ΥΧΔ των κρατών μελών σε μια ενιαία Ευρωπαϊκή ΥΧΔ, μέσω του ευρύτερου πλαισίου της κοινοτικής οδηγίας, από τη μια στοχεύει στη διευκόλυνση της πρόσβασης σε χωρική πληροφορία ενισχύοντας το βαθμό διαλειτουργικότητας με τη χρήση μεταδεδομένων και διαδικτυακών υπηρεσιών και από την άλλη αποσκοπεί στη βελτιστοποίηση των δυνατοτήτων αξιοποίησης των ήδη διαθέσιμων δεδομένων (εικόνα 15). Εικόνα 15: Διαγραμματική απεικόνιση του στόχου της οδηγίας INSPIRE Πηγή: ΤΕΕ, 2008 Κανόνες και Χρονοδιάγραμμα Υλοποίησης Η διακριτή κατηγοριοποίηση των θεματικών επιπέδων του INSPIRE (Παράρτημα Ι, ΙΙ, ΙΙΙ της κοινοτικής οδηγίας 2007/2/ΕΚ), για τα οποία ισχύουν διαφορετικές προθεσμίες και επίπεδα αυστηρότητας για τη σταδιακή εφαρμογή των απαιτήσεών της, οδήγησε στην υιοθέτηση κοινών κανόνων υλοποίησης (implementing rules) σε ένα σύνολο πεδίων για τη προώθηση της διαλειτουργικότητας. Η εφαρμογή, λοιπόν, της οδηγίας ακολουθεί μια διαδοχική προσέγγιση σε στάδια, ξεκινώντας από την εξερεύνηση των δυνατοτήτων των διαθέσιμων ΥΧΔ, συνεχίζοντας με τη σταδιακή ομογενοποίηση δεδομένων και υπηρεσιών, και επιτρέποντας τελικά την ενοποίηση των συστημάτων και δεδομένων σε μια ευρωπαϊκή ΥΧΔ (ΤΕΕ, 2008). Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 55

66 Συγκεκριμένα, το πρώτο στάδιο (προπαρασκευαστική φάση: ) εστιάζει στην ομογενοποίηση της τεκμηρίωσης (μεταδεδομένα) των διαθέσιμων δεδομένων και στα αναγκαία εργαλεία για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε αυτά. Το δεύτερο στάδιο (μεταβατική φάση: ) στοχεύει κυρίως στην ομογενοποίηση του τρόπου πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα. Το τρίτο στάδιο (φάση εφαρμογής: ) έχει ως σκοπό την ανάπτυξη κοινών μοντέλων για τα δεδομένα, ενώ το τέταρτο βασίζεται στα τρία προηγούμενα στάδια με σκοπό την ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ΥΧΔ, από το τοπικό έως το εθνικό επίπεδο, σε συνεχείς, αδιάσπαστες βάσεις που εφαρμόζουν τις ίδιες προδιαγραφές και πρωτόκολλα Αρχιτεκτονική: ζητήματα Διαλειτουργικότητας και Διαδικτυακών Υπηρεσιών Η οδηγία INSPIRE προβλέπει εκτελεστικά μέτρα για τη διευκόλυνση της χρήσης των χωρικών δεδομένων από διαφορετικές πηγές των κρατών μελών. Συγκεκριμένα, η ευρύτατη ποικιλία των τύπων και δομών αποθήκευσης χωρικών δεδομένων εμποδίζει τη παρακολούθηση και αξιολόγηση της κοινοτικής νομοθεσίας που επηρεάζει, άμεσα ή έμμεσα, το περιβάλλον. Επομένως, τα μέτρα αυτά ενισχύουν την απρόσκοπτη μετακίνηση της χωρικής πληροφορίας, και σύμφωνα με την παράγραφο 16 της τρέχουσας οδηγίας, τα κράτη-μέλη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι θα διαθέτουν διαλειτουργικά δεδομένα ή πληροφορίες έτσι ώστε να μην περιορίζεται η εφαρμογή τους. Οι εκτελεστικές διατάξεις των μέτρων αυτών πρέπει, ακόμη, να βασίζονται σε διεθνή πρότυπα και να μην επιβαρύνουν με υπερβολικό κόστος τα κράτη-μέλη. Ως εκ τούτου, η αρχιτεκτονική της οδηγίας INSPIRE (εικόνα 16) προβλέπει ένα σύνολο διαλειτουργικών υπηρεσιών για την δημοσίευση, ανεύρεση και κατανάλωση της χωρικής πληροφορίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κοινοτική οδηγία 2007/2/ΕΚ αποτελεί ουσιαστικά ένα κατανεμημένο δίκτυο βάσεων δεδομένων, διασυνδεδεμένες μέσω κοινών προτύπων και πρωτοκόλλων για την μεγιστοποίηση του βαθμού διαλειτουργικότητας και συμβατότητας μεταξύ δεδομένων και υπηρεσιών (ΤΕΕ, 2008). Εικόνα 16: Τεχνολογική αρχιτεκτονική της οδηγίας INSPIRE Πηγή: INPSIRE Technical Architecture Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 56

67 Ειδικότερα, τα κράτη-μέλη πρέπει να δημιουργούν και να διαχειρίζονται ένα δίκτυο υπηρεσιών για την αναζήτηση, ανακάλυψη, και θέαση των συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων (παρ. 1, άρθρο 11, INSPIRE). Κάθε κράτος-μέλος πρέπει να αναπτύσσει υπηρεσίες εξεύρεσης (discovery services) για την αναζήτηση συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων με βάση το περιεχόμενο των αντίστοιχων μεταδεδομένων και την οπτική παρουσίαση του περιεχομένου, υπηρεσίες απεικόνισης (view services) για την οπτικοποίηση των διαθέσιμων συνόλων και του σχετικού τους περιεχομένου, υπηρεσίες τηλεφόρτωσης (download services) για την δυναμική παραγωγή αντιγράφων των χωρικών επιπέδων, υπηρεσίες μετατροπής και μετασχηματισμού (transformation services) για τη μετατροπή δεδομένων με σκοπό την επίτευξη της διαλειτουργικότητας, καθώς και υπηρεσίες ενεργοποίησης για την επίκληση δεδομένων (invoke services). Οι παραπάνω υπηρεσίες είναι εύχρηστες και διαθέσιμες στο ευρύ κοινό μέσω μιας κεντρικής διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων, λαμβάνοντας υπόψη τις σχετικές απαιτήσεις των χρηστών. Για την επίτευξη των ανωτέρω, η οδηγία INSPIRE (παρ. 2, άρθρο 11) προτείνει την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων όπως είναι η χρήση λέξεων-κλειδιά, ταξινόμηση χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών, γεωγραφική τοποθεσία, ποιότητα εγκυρότητα δεδομένων καθώς και το βαθμό συμμόρφωσης ως προς τις εκτελεστικές διατάξεις. Συνεπώς, τα κράτη μέλη πρέπει να παρέχουν περιγραφές των διαθέσιμων συνόλων και υπηρεσιών χωρικών δεδομένων υπό τη μορφή μεταδεδομένων (άρθρο 15, INSPIRE). Η απώλεια χρόνου και πόρων για την αναζήτηση των ήδη διαθέσιμων χωρικών συνόλων για να διαπιστωθεί κατά πόσο είναι αξιοποιήσιμα για ένα συγκεκριμένο σκοπό αποτελεί ένα καίριο και διαχρονικό εμπόδιο. Επομένως, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου 5, τα μεταδεδομένα περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με: 1. τη συμμόρφωση των συνόλων χωρικών δεδομένων ως προς τις εκτελεστικές διατάξεις 2. τους ισχύοντες όρους για τη πρόσβαση και χρήση των χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών 3. τη ποιότητα και εγκυρότητα αυτών 4. τη κυριότητα και δικαιοδοσία των χωρικών δεδομένων υπηρεσιών, δηλαδή για το ποιος είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση, συντήρηση και διανομή αυτών 5. τους περιορισμούς πρόσβασης του κοινού και τους λόγους περιορισμών αυτών Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 57

68 5.3 Εθνικό Επίπεδο: ο Νόμος 3882/2010 (ΕΥΓΕΠ) Ως αποτέλεσμα των παραπάνω εξελίξεων σε συνδυασμό με τα ελληνικά προβλήματα διάθεσης χωρικών δεδομένων μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών όπως είναι η κακής ποιότητα γεωδεδομένα και ο αργός ρυθμός ενημέρωσης, η έλλειψη «κουλτούρας» διαμοιρασμού πληροφοριών και η μη υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων διάχυσης χωρικής πληροφορίας (Αιτιολογική Έκθεση Ν3882,2010) οδήγησαν στη ψήφιση του Νόμου 3882/2010 «Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών Εναρμόνιση με την οδηγία 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14 ης Μαρτίου 2007 και άλλες διατάξεις. Τροποποίηση του ν.1647/1986 Οργανισμού Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδος (ΟΚΧΕ)» Σκοπός και Θεσμική Αρχιτεκτονική Ειδικότερα, ο Ν3882/2010 στοχεύει στη θέσπιση γενικών αρχών, κανόνων, μέτρων και διαδικασιών σε διοικητικό και τεχνολογικό επίπεδο για την οργάνωση ενιαίων πρακτικών διαχείρισης, διάθεσης γεωχωρικών πληροφοριών, καθώς και την ανάπτυξη και λειτουργία της ΕΥΓΕΠ (παρ. 2, άρθρο 1). Έχει, ακόμη, ενσωματώσει ζωτικής σημασίας διατάξεις της κοινοτικής οδηγίας INSPIRE, ενώ το πεδίο εφαρμογής του οριοθετείται στα πλαίσια της Ελληνικής επικράτειας και περιλαμβάνει χωρικά δεδομένα και υπηρεσίες που ανήκουν ή βρίσκονται στη κατοχή του ευρύτερου δημόσιου τομέα (παρ. 1, άρθρο 4). Η εφαρμογή του παρόντος νόμου αναφέρει ρητά τη σύσταση μιας Εθνικής Επιτροπής Γεωπληροφορίας (ΕΘΕΓ), δηλαδή, ενός ανώτατου θεσμικού οργάνου το οποίο θα διαμορφώνει, παρακολουθεί, ελέγχει και συντονίζει την εθνική πολιτική συλλογής, διαχείρισης, διάθεσης, κοινοχρησίας και αξιοποίησης χωρικών δεδομένων σε όλο το εύρος των δημόσιων αρχών, και παράλληλα θα διασφαλίζει τη διαλειτουργικότητα της γεωπληροφορίας (παρ. 1, άρθρο 16). Μεταξύ των αρμοδιοτήτων της ΕΘΕΓ συγκαταλέγεται και η διαμόρφωση στρατηγικών κατευθύνσεων για την ανάπτυξη και λειτουργία της ΕΥΓΕΠ, η οποία, με τη σειρά της, εξειδικεύεται: στο καθορισμό της Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας προσδιορίζοντας τους κανόνες και διαδικασίες για τη συλλογή, παραγωγή, προμήθεια, διαχείριση, επαναχρησιμοποίηση, τιμολόγηση, κοινοχρησία και διάθεση των χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών των δημόσιων αρχών στη σύνταξη του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών, με βάση το οποίο καθορίζονται τα τεχνολογικά μέτρα για την εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας για τη χωρική πληροφορία και υπηρεσίες δημόσιων αρχών Στις επιπλέον δικαιοδοσίες της ΕΘΕΓ εντάσσεται και η δυνατότητα θέσπισης κανόνων και διαδικασιών οργάνωσης και λειτουργίας των Κομβικών Σημείων Επαφής (ΚΟΣΕ) (παρ. 2, άρθρο 19). Τα ΚΟΣΕ, όντας μια συντονιστική επιτροπή μεταξύ της εκάστοτε δημόσιας αρχής και του ΟΚΧΕ, συστήνονται σε κάθε υπουργείο, περιφέρεια, αποκεντρωμένη διοίκηση ή δήμο και ορίζονται με αποφάσεις των αρμόδιων οργάνων των προαναφερμένων δημόσιων αρχών. Η βασική τους αρμοδιότητα είναι η διασφάλιση των απαιτήσεων του παρόντος νόμου, προχωρώντας στη καταγραφή, προμήθεια, τήρηση, και επικαιροποίηση Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 58

69 όλων των χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών των δημόσιων αρχών που εκπροσωπούν. Ειδικότερα, στο έργο των ΚΟΣΕ περιλαμβάνεται: 1. η διαρκή και συστηματική καταγραφή υπό μορφή καταλόγου: i. των μεταδεδομένων, συνόλων χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών ii. των αναλογικών χωρικών δεδομένων iii. των δεδομένων που περιλαμβάνουν εμμέσως χωρική πληροφορία (πχ διευθύνσεις) iv. του πλήθους, κόστους και είδους των αδειών χρήσης GIS λογισμικών, διαχείρισης χωρικών δεδομένων και διάχυσης αυτών στου διαδίκτυο 2. η υποχρέωση ενημέρωσης του ΟΚΧΕ για τη πρόθεση οποιουδήποτε οργάνου δημόσιας αρχής που εκπροσωπείται από το ΚΟΣΕ να προμηθευτεί, παράγει ή επικαιροποιήσει χωρικά δεδομένα 3. η εισήγηση προς τις δημόσιες αρχές που εκπροσωπούν για τη λήψη αναγκαίων τεχνικών και διοικητικών μέτρων, έτσι ώστε τα δεδομένα, μεταδεδομένα και υπηρεσίες να εντάσσονται στην ΕΥΓΕΠ και τα πληροφοριακά συστήματα, βάσεις δεδομένων, εφαρμογές και διαδικτυακές υπηρεσίες που αναπτύσσονται να είναι σύμφωνες με τις προβλέψεις του παρόντος νόμου εφαρμόζοντας, έτσι, τις προβλέψεις της «Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας» και του «Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών» Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τη παράγραφο 1 του άρθρου 18, ο ΟΚΧΕ ορίζεται ως ο αρμόδιος φορέας για την ανάπτυξη και λειτουργία της ΕΥΓΕΠ, αναλαμβάνοντας στα πλαίσια του τρέχοντος νόμου τις ακόλουθες αρμοδιότητες: 1. υποβολή προτάσεων στην ΕΘΕΓ, γνωμοδότηση και υποστήριξη για την άσκηση των καθηκόντων της 2. εκπόνηση, εισήγηση και τροποποίηση της «Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας» και του «Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών» στην ΕΘΕΓ 3. σχεδιασμός, ανάπτυξη, οργάνωση, διαχείριση, συντήρηση και εποπτεία της εθνικής διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων 4. συντονισμός των δημόσιων αρχών που είναι αρμόδιες για τη παραγωγή, διαχείριση, επικαιροποίηση και διατήρηση των συνόλων χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών μέσω των εκπροσώπων ΚΟΣΕ 5. εκπροσώπηση της χώρας στην ΕΕ και στα αρμόδια θεσμικά όργανα για ζητήματα εφαρμογής της οδηγίας 2007/2/ΕΚ 6. καθορισμός του πλαισίου διασφάλισης της ποιότητας των χωρικών δεδομένων, μεταδεδομένων, και υπηρεσιών της ΕΥΓΕΠ και της συμβατότητας με τις τεχνικές προδιαγραφές που έχουν θεσπιστεί σύμφωνα με το «Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσίων» Ακόμη, ο ΟΚΧΕ, για την υποστήριξη του έργου του, συστήνει μη αμειβόμενες ομάδες εργασίας με συμμετοχή, κατά περίπτωση, των ΚΟΣΕ, άλλων εκπροσώπων δημοσίων αρχών, επιστημόνων και ειδικών σε θέματα διάθεσης χωρικής πληροφορίας, χρηστών ή παραγωγών χωρικών δεδομένων και υπηρεσιών. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 59

70 Η παραπάνω περιγραφή των θεσμικών συσχετίσεων των δημόσιων αρχών και του προσδιορισμού των νέων καθηκόντων και αρμοδιοτήτων αποτυπώνονται στο ακόλουθο διάγραμμα (Νέδας, 2010). Διάγραμμα 9: Η θεσμική αρχιτεκτονική του Νόμου 3882/2010 Πηγή: Νέδας (2010) Η θέση και οι αμφίδρομες συσχετίσεις του ΟΚΧΕ με τα περισσότερα μέρη του διαγράμματος αναδεικνύουν το κεντρικό ρόλο που διαδραματίζει κατά την υλοποίηση της ΕΥΕΠ. Από τη μια συντονίζει και ενημερώνει τα ΚΟΣΕ, συστήνοντας παράλληλα θεματικές ομάδες εργασίας, και από την άλλη προτείνει, εισηγείται και συνεπικουρεί την ΕΘΕΓ, διαχειρίζοντας ταυτόχρονα το σχεδιασμό και ανάπτυξη της ΕΥΓΕΠ και εκπροσωπώντας την Ελλάδα στην ΕΕ. Αντίστοιχα, τα ΚΟΣΕ καταγράφουν γεωχωρικά δεδομένα και υπηρεσίες των δημόσιων αρχών και αποστέλλουν τους σχετικούς καταλόγους στον ΟΚΧΕ, ενώ η ΕΘΕΓ εγκρίνει το πλαίσιο κανόνων και διαδικασιών της Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας και του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών. Η ΕΘΕΓ υπάγεται στο Πρωθυπουργό, προεδρεύεται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής και αποτελείται από γενικούς και ειδικούς γραμματείς ποικίλων υπουργείων όπως του Υπουργείου Εσωτερικών, Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και Αποκέντρωσης, Προστασίας του Πολίτη, Οικονομικών, Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας καθώς και του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (παρ. 1, άρθρο 18). Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 60

71 5.3.2 Αδειοδοτικό Πλαίσιο Κοινοχρησίας και Ανταλλαγής Χωρικών Δεδομένων Ύστερα από δυο χρόνια θεσμοθέτησης του νόμου 3882/2010, η ΕΘΕΓ, ως το ανώτατο όργανο διαμόρφωσης εθνικής πολιτικής στο χώρο της γεωπληροφορίας, προχώρησε στην ψήφιση ενός ενιαίου αδειοδοτικού πλαισίου διάθεσης χωρικών δεδομένων (Δελτίο Τύπου ΟΚΧΕ, 2012). Ειδικότερα, στις 2 Απριλίου 2012, ο ΟΚΧΕ, ως θεσμικός παράγοντας συντονισμού και διαχείρισης υλοποίησης της ΕΥΓΕΠ, κατέθεσε στη συνεδρίαση της ΕΘΕΓ πρόταση για την ενίσχυση της προσβασιμότητας της δημόσιας γεωχωρικής πληροφορίας με τίτλο «Μέτρα για τη Προώθηση της Κοινοχρησίας και της Περαιτέρω Χρήσης Γεωχωρικών Δεδομένων της Δημόσιας Διοίκησης σύμφωνα με τις επιταγές των Νόμων 3882/2010 και 3979/2011». Αναλυτικότερα, η εισήγηση του ΟΚΧΕ στοχεύει στην προώθηση συγκεκριμένων μέτρων από την ΕΘΕΓ για την ουσιαστική εφαρμογή σε πρακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο των διατάξεων και κανονισμών του Ν3882/2010 (Νέδας, 2012). Η συγκεκριμένη πρόταση από τη μια αναγνωρίζει και παραθέτει τα εθνικά κοινά σύνολα χωρικών δεδομένων της δημόσιας διοίκησης και από την άλλη λαμβάνει μέτρα για την άρση των υφιστάμενων πρακτικών και θεσμικών περιορισμών για την κοινοχρησία και ανταλλαγή της γεωπληροφορίας μεταξύ δημόσιων αρχών. Αν και το αποτέλεσμα των παραπάνω εργασιών ισοδυναμεί με το πόρισμα της Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας και του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών, η παρούσα, ωστόσο, πρόταση του ΟΚΧΕ, η οποία υιοθετήθηκε και υπερψηφίστηκε από την ΕΘΕΓ, αποτελεί, αποκλειστικά και μόνο, το μεταβατικό πλαίσιο από την ψήφιση του Ν3882/2010 μέχρι και την έκδοση των δυο αυτών κειμένων. Επομένως, τα προτεινόμενα μέτρα της εισήγησης ακολουθούν τις κατευθύνσεις του Ν3882/2010, παρακάμπτοντας ταυτόχρονα τις χρονοβόρες συμμετοχικές εργασίες και διαβουλεύσεις για τη σύνταξη και θεσμοθέτηση των προαναφερμένων κειμένων. Πάρα ταύτα, επιδέχονται τροποποιήσεις και αλλαγές σύμφωνα με τους αναμενόμενους κανόνες κοινοχρησίας και ανταλλαγής γεωπληροφορίας. Στα πλαίσια, λοιπόν, των προτεινόμενων μέτρων ενίσχυσης της κοινοχρησίας και διάθεσης της γεωπληροφορίας, η ΕΘΕΓ ψήφισε το άνοιγμα των δημόσιων χωρικών δεδομένων υιοθετώντας τα ακόλουθα: 1. τα υπαγόμενα στην ΕΥΓΕΠ σύνολα γεωχωρικών δεδομένων και τα μεταδεδομένα αυτών για τα οποία δεν υπάρχουν συμβατικοί, νομοθετικοί ή άλλοι κανονιστικοί περιορισμοί, πρέπει να διαμοιράζονται, μεταξύ των δημοσίων αρχών καθώς και προς όργανα που ασκούν δικαστική ή νομοθετική εξουσία, με άδεια η οποία δεν περιλαμβάνει περιοριστικούς όρους, ως προς τη δυνατότητα αναδιανομής και διάθεσης των παράγωγων προϊόντων τους. Ως εκ τούτου, οι δημόσιες αρχές επιβάλλεται να χρησιμοποιούν τις προτυποποιημένες άδειες Α ή Β, όπως παραθέτονται στο παράρτημα της παρούσας εργασίας. Η βασική τους διαφορά εντοπίζεται στο γεγονός ότι η άδεια Α επιτρέπει την εμπορική χρήση της γεωπληροφορίας σε αντίθεση με την άδεια Β. Σε κάθε περίπτωση, διευκρινίζεται ότι ισχύουν τα ακόλουθα: i. Οποιαδήποτε τέλη επιβάλλονται από την εκάστοτε δημόσια αρχή αφορούν αποκλειστικά το κόστος αναπαραγωγής και διάδοσης αυτών χρησιμοποιώντας το μοντέλο οριακού κόστους (όπως τεκμηριώνεται, στη Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 61

72 συγκεκριμένη πρόταση, από τις επικρατούσες καλές πρακτικές χορήγησης και τιμολόγησης δημοσίων εγγράφων των κρατών μελών της ΕΕ), και ανακοινώνονται στο διαδικτυακό τόπου του φορέα που διαθέτει τα δεδομένα. Σε περίπτωση χρήσης διαδικτυακών υπηρεσιών (WMS, WFS, WCS) ή διαφόρων εφαρμογών του διαδικτύου (εξυπηρετητής FTP File Transfer Protocol) για τη διάθεση των δεδομένων προς τις δημόσιες αρχές δεν επιβάλλονται τέλη. ii. Η διάθεση των συνόλων χωρικών δεδομένων και των αντίστοιχων μεταδεδομένων τους σε οποιαδήποτε δημόσια αρχή πρέπει να πραγματοποιείται σε διάστημα, τουλάχιστον, δέκα εργάσιμων ημερών από την ημέρα υποβολής του σχετικού αιτήματος. iii. Ο διαμοιρασμός των χωρικών δεδομένων πρέπει να γίνεται σε επεξεργάσιμη, ψηφιακή και επαρκώς δομημένη μορφή, έτσι ώστε η εσωτερική τους δομή, και επομένως το περιεχόμενο τους, να είναι αναγνώσιμο από οποιοδήποτε μορφή λογισμικού. Η διάθεση της γεωπληροφορίας πρέπει, ακόμη, να διατίθεται σε ανοικτές μορφές τύπων αποθήκευσης. 2. Οι κανόνες κοινοχρησίας και ανταλλαγής δεδομένων που αφορούν τις δημόσιες αρχές και περιγράφονται στις ανωτέρω παραγράφους έχουν εφαρμογή και για τους αναδόχους που λειτουργούν και δρουν για λογαριασμό τους. Επομένως, οι ανάδοχοι αντιμετωπίζονται ως αναπόσπαστο κομμάτι των δημόσιων αρχών και τα γεωχωρικά δεδομένα διατίθενται προς αυτούς. 3. Σχετικά με τα γεωχωρικά δεδομένα του Παραρτήματος Α της πρότασης του ΟΚΧΕ και τα μεταδεδομένα τα οποία περιήλθαν στη κατοχή δημόσιων αρχών δυνάμει συμβάσεων με άλλες δημόσιες αρχές αποφασίζεται η άρση όλων των περιορισμών που αναφέρονται στις σχετικές συμβάσεις, ως προς τα ζητήματα της κοινοχρησίας και ανταλλαγής δεδομένων. Ουσιαστικά, με το μέτρο αυτό επιτρέπεται η εφεξής χωρίς περιορισμούς κοινοχρησία μεταξύ των φορέων του δημοσίου και αναιρούνται πάση φύσεως περιοριστικοί όροι οι οποίοι αντίκεινται στις διατάξεις του Ν3882/2010 και συνεπώς παρεμποδίζουν την απρόσκοπτη ροή των δεδομένων. 4. Αναφορικά με τα σύνολα χωρικών δεδομένων και μεταδεδομένα αυτών του Παραρτήματος Α, της συγκεκριμένης πρότασης, που περιήλθαν στη κατοχή δημόσιων αρχών δυνάμει προγενέστερων του Ν3882/2010 συμβάσεων οι οποίες καταρτίστηκαν με τρίτους και περιορίζουν σε οποιοδήποτε βαθμό τη δυνατότητα διάθεσης και περαιτέρω χρήσης σύμφωνα με τα ανωτέρω, οι δημόσιες αρχές: i. οφείλουν να ενημερώσουν τον ΟΚΧΕ και να προβούν στις απαιτούμενες ενέργειες ώστε να αρθούν οι υφιστάμενοι περιορισμοί εντός των δυο μηνών. ii. δύναται να ζητήσουν την αρωγή του ΟΚΧΕ, παραδίδοντας σε αυτόν αντίγραφα των σχετικών συμβάσεων Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 62

73 5.4 Σύνοψη Συνοψίζοντας, η οδηγία INSPIRE αποτελεί το νομοθετικό πλαίσιο για την ελεύθερη διακίνηση των χωρικών δεδομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο οποίος στοχεύει στη δημιουργία μιας Ευρωπαϊκής ΥΧΔ εναρμονίζοντας την ήδη υπάρχουσα χωρική πληροφορία, στηρίζεται στις εθνικές ΥΧΔ των κρατών-μελών και δεν απαιτεί τη συλλογή νέων δεδομένων. Αντιθέτως, ο νόμος 3882/2010 θεσμοθετεί, σε γενική βάση, την εθνική πολιτική κοινοχρησίας και ανταλλαγής της γεωπληροφορίας, επιχειρεί, αφενός, το σχεδιασμό και υλοποίηση της Εθνικής Υποδομής Γεωπληροφοριών, συστήνοντας Κομβικά Σημεία Επαφής σε κάθε δημόσια αρχή για τη καταγραφή της διαθέσιμης χωρικής πληροφορίας της δημόσιας διοίκησης, και αφετέρου προσπαθεί να εναρμονίσει την τρέχουσα γεωπληροφορία με τις επιταγές της κοινοτικής οδηγίας 2007/2/ΕΚ. Στα πλαίσια των παραπάνω εξελίξεων, συστήθηκε η Εθνική Επιτροπή Γεωπληροφορίας ως το ανώτατο θεσμικό όργανο για την έγκριση του πλαισίου κανόνων και διατάξεων της Εθνικής Πολιτικής Πληροφορίας και του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας ενώ αναβαθμίζεται ο ρόλος του ΟΚΧΕ με την ανάληψη νέων καθηκόντων και αρμοδιοτήτων (σύσταση ομάδων εργασίας / ΚΟΣΕ, εκπροσώπηση της χώρας στην ΕΕ). Επομένως, το υπάρχων νομοθετικό πλαίσιο σε συνδυασμό με την εφαρμογή των ανοικτών προδιαγραφών διαμοιρασμού χωρικής πληροφορίας από τη μια διευθετεί κάθε ανοικτό ζήτημα παλαιότερων πρωτοβουλιών σχεδιασμού και ανάπτυξης ΥΧΔ και από την άλλη θέτει το υπόβαθρο για την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη υλοποίηση νέων. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 63

74 Κεφάλαιο 6: Αξιολόγηση του πλαισίου προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων της μελέτης περίπτωσης 6.1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο μελετάται το πλαίσιο προσβασιμότητας των χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής διεύθυνσης του καλλικρατικού δήμου Λάρισας, εξετάζοντας τις πολιτικές αδειοδότησης και κοινοχρησίας χωρικών δεδομένων. Η καταγραφή των μεθόδων και τεχνικών διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη διεξαγωγή επιτόπιας έρευνας και τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου με σκοπό την αποτύπωση γνώμης αλλά και της υφιστάμενης κατάστασης από υπαλλήλους της δημόσιας αρχής. Επομένως, τα δεδομένα που αντλήθηκαν από την έρευνα, αποδίδουν μια συνολική εικόνα, η οποία αφορά τελικά τις τρέχουσες μεθόδους και πρακτικές διάθεσης χωρικών δεδομένων στο δήμο Λάρισας. 6.2 Αποτύπωση και Εκτίμηση του πλαισίου προσβασιμότητας χωρικών δεδομένων Η αξιολόγηση της προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λαρισαίων πραγματοποιήθηκε μέσω προσωπικών συνεντεύξεων με υπαλλήλους συγκεκριμένων αρμοδιοτήτων και καθηκόντων της ανωτέρω δημόσιας αρχής. Για την ομαλή διεξαγωγή των συνεντεύξεων καθώς και για τη τεκμηριωμένη καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης κρίθηκε απαραίτητη η σύνταξη δομημένων ερωτηματολογίων ανοικτού τύπου στα πλαίσια των κατευθύνσεων των προηγούμενων κεφαλαίων (Παράρτημα Β). Η ομαδοποίηση των ερωτημάτων σε τέσσερις ενότητες αποσκοπεί σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση αλλά και επιμέρους διάκριση των ζητημάτων διάθεσης χωρικών δεδομένων. Ο αριθμός των συμμετεχόντων ανέρχεται σε τέσσερα άτομα τα οποία αποτελούν μέλη του Κομβικού Σημείου Επαφής του δήμου Λάρισας, εκ των οποίων δύο απασχολούνται στο τμήμα Πολεοδομικού Σχεδιασμού και οι υπόλοιποι στο τμήμα Επιχειρησιακού Σχεδιασμού. Τα αποτελέσματα, λοιπόν, της έρευνας καταγράφονται περιεκτικά στις ακόλουθες υποενότητες, σύμφωνα με τη δομή του ερωτηματολογίου Σχετικά με τη δημόσια αρχή Το πρώτο μέρος της συνέντευξης από τη μια επιδιώκει να ανιχνεύσει το γενικότερο ρόλο και θέση της δημόσιας αρχής στην ευρύτερη τοπική αυτοδιοίκηση για την αποτύπωση των αναγκών για ανταλλαγή δεδομένων από και προς άλλες διευθύνσεις και από την άλλη να εξετάσει τους διαθέσιμους τρόπους διαχείρισης χωρικής πληροφορίας για την εύρυθμη λειτουργία της υπηρεσίας. Με την ολοκλήρωση των συνεντεύξεων διαπιστώθηκε πως ελάχιστοι περιέγραψαν το ρόλο και τις αρμοδιότητες της υπηρεσίας τους ενώ όσοι το επιχείρησαν οι απαντήσεις τους δεν ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικές. Σχετικά με το ζήτημα διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας, σημειώνουμε πως έχει αναπτυχθεί ένα ολοκληρωμένο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών το οποίο εξυπηρετεί τις ανάγκες τόσο της διεύθυνσης πολεοδομίας του δήμου Λαρισαίων όσο και της ευρύτερης τοπικής αυτοδιοίκησης και απευθύνεται είτε σε εσωτερικούς χρήστες (υπάλληλοι δημόσιων υπηρεσιών / φορέων) είτε σε εξωτερικούς (ερευνητές, σύμβουλοι, ιδιώτες). Το διαθέσιμο ΓΣΠ υλοποιήθηκε αποκλειστικά και μόνο με Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 64

75 εμπορικά λογισμικά κλειστού τύπου και συγκεκριμένα οι διαδικασίες διαχείρισης δεδομένων εκτελούνται από το Σύστημα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων της Oracle Database 9g ενώ οι διαδικασίες αποθήκευσης και διαχείρισης χωρικών δεδομένων, χωρικής ανάλυσης - παραγωγής χαρτών και δημοσίευσης χωρικών δεδομένων εκπληρώνονται από τα προϊόντα της εταιρείας ESRI ArcSDE for Oracle 9g, ArcGIS Desktop (10 άδειες έκδοσης ArcView και 6 άδειες έκδοσης ArcEdit) και ArcGIS Server (1 άδεια), αντίστοιχα. Οι παραπάνω άδειες προμηθεύτηκαν στα πλαίσια του ανοικτού διαγωνισμού του δήμου Λάρισας με τίτλο «Διαχείριση Δημοτικών Πόρων και Δεδομένων μέσω Γεωγραφικού Πληροφοριακού Συστήματος» Πολιτική αδειοδότησης χωρικών δεδομένων Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης πραγματοποιείται η καταγραφή της πολιτικής αδειοδότησης των χωρικών δεδομένων για να την αποτύπωση του βαθμού προσαρμογής της δημόσιας αρχής στο νέο ευρωπαϊκό και εθνικό νομοθετικό πλαίσιο περί κοινοχρησίας και ανταλλαγής της γεωπληροφορίας. Από τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων αναδείχθηκε ότι η πολιτική αδειοδότησης των χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας αρχικά προσδιορίζονταν από εσωτερικές διατάξεις της δημόσιας αρχής ενώ πλέον επιχειρείται η εναρμόνιση αυτών με τη πρόσφατη απόφαση της ΕΘΕΓ για την ελεύθερη διακίνηση των χωρικών δεδομένων στα πλαίσια του Ν3882/2010. Ακόμη, η πολεοδομική διεύθυνση του δήμου Λάρισας δεν αναμένει την ανάκτηση εσόδων από καμία κατηγορία χρηστών, ενώ μόνο για τους εξωτερικούς χρήστες, και ειδικότερα για φοιτητές προπτυχιακού ή μεταπτυχιακού επιπέδου, απαιτείται η υπογραφή επίσημης άδειας για τη προσωπική και μη εμπορική χρήση χωρικών δεδομένων ή ΓΣΠ εφαρμογών. Για τους εσωτερικούς χρήστες η γεωπληροφορία διατίθεται ελεύθερη χωρίς κανένα περιορισμό χρήσης. Επίσης, ζητήματα πνευματικών δικαιωμάτων και προστασίας δεδομένων επισημάνθηκαν ως τα κύρια προβλήματα για τη πρόσβαση χωρικών δεδομένων από τους εξωτερικούς χρήστες Πολιτική κοινοχρησίας και διάθεσης χωρικών δεδομένων Το τρίτο μέρος της συνέντευξης επιχειρεί να αποτυπώσει τη πολιτική κοινοχρησίας και ανταλλαγής χωρικών δεδομένων για την ανίχνευση των μεθόδων και τεχνικών διαμοιρασμού αυτών και την αξιολόγηση του βαθμού διαλειτουργικότητας του ΓΣΠ. Σύμφωνα με την επιτόπια έρευνα διαπιστώθηκε πως κατά τη φάση σχεδιασμού και υλοποίησης του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών του δήμου Λάρισας δεν υιοθετήθηκε κανένα ανοικτό πρότυπο ή προδιαγραφή σε οποιαδήποτε πτυχή του συστήματος όπως είναι η επιλογή χωρικών τύπων δεδομένων, μορφότυπων αποθήκευσης, προτύπων διάθεσης και τεχνολογία σύνδεσης με ΣΔΒΔ για την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας. Αντιθέτως, σε κάθε επίπεδο χρησιμοποιήθηκε η αρχιτεκτονική του ΓΣΠ λογισμικού ArcGIS, γεγονός που αντιτίθεται με αρκετές προδιαγραφές του οργανισμού τυποποίησης ανοικτών προτύπων χαρτογραφικού περιεχομένου Open Geospatial Consortium. Επιπροσθέτως, οι διαδικασίες ανεύρεσης, ανακάλυψης και κατανάλωσης χωρικών πληροφοριών δεν πραγματοποιούνται μέσω μιας επίσημης διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων για καμία από τις δυο κατηγορίες χρηστών. Μάλιστα, δεν Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 65

76 καταγράφεται κανένα στοιχείο μεταδεδομένων όπως είναι οι πληροφορίες αναγνώρισης, ποιότητας, ακρίβειας, προβολικού συστήματος ή χρονολογικής συλλογής και παραγωγής των χωρικών δεδομένων. Αντιθέτως, οι εσωτερικοί χρήστες μπορούν να αποκτήσουν ένα αντίγραφο των χωρικών δεδομένων ύστερα από τη μεταβίβαση του σχετικού αιτήματος μέσω τηλεφώνου ή τηλεομοιότυπου στο διαχειριστή του ΓΣΠ για την εκτέλεση των απαιτούμενων ενεργειών και τη μεταφορά των εκάστοτε αρχείων είτε σένα αποθηκευτικό ψηφιακό μέσο (πχ φορητός τοπικό δίσκος, CD) είτε σε ένα διαδικτυακό αποθηκευτικό χώρο (πχ Google Drive, Dropbox). Περισσότερο επίπονη και χρονοβόρα είναι η διαδικασία για τους εξωτερικούς χρήστες οι οποίοι πρέπει, αρχικά, να επισκεφθούν την πολεοδομική διεύθυνση και στη συνέχεια ο διαχειριστής να εκτελέσει τις ανάλογες ενέργειες. Η παραπάνω πρακτική διάθεσης των χωρικών δεδομένων της παρούσας δημόσιας αρχής είναι πλήρως αδικαιολόγητη από τη στιγμή που έχει προμηθευτεί την άδεια χρήσης του χαρτογραφικού εξυπηρετητή ArcGIS Server. Αξιοσημείωτο, μάλιστα, είναι το γεγονός πως το ανθρώπινο δυναμικό της δημόσιας αρχής δεν γνωρίζει ότι η διαδικασία διάθεσης και τηλεφόρτωσης των δημοσιευμένων χωρικών δεδομένων είναι εφικτή από τη χρήση του πρωτόκολλου REST 9 (REpresentation State Transfer) του ArcGIS Server ο οποίος είναι προσβάσιμος από τον ηλεκτρονικό σύνδεσμο Αν και ο χωρικός εξυπηρετητής της ESRI έχει τη δυνατότητα δημοσίευσης χωρικών δεδομένων κατά τα ανοικτά OGC πρότυπα, ωστόσο τα ήδη δημοσιευμένα χωρικά σύνολα της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας υποστηρίζουν μόνο τις διεπαφές της ESRI αρχιτεκτονικής οι οποίες δυσχεραίνουν και δημιουργούν καθυστερήσεις στην διαδικασία τηλεφόρτωσης αυτών, εφόσον απαιτούνται περαιτέρω ενέργειες, με τη χρήση πρόσθετων προγραμμάτων, για τη δημιουργία ευανάγνωστων χωρικών τύπων αποθήκευσης. Επιπλέον, στα πλαίσια του προαναφερόμενου ανοικτού διαγωνισμού έχουν αναπτυχθεί διαδικτυακές εφαρμογές χαρτογραφικού περιεχομένου τόσο για εσωτερικούς χρήστες όσο και για εξωτερικούς. Ειδικότερα, για τη, μεν, πρώτη κατηγορία χρηστών έχουν αναπτυχθεί ενδουπηρεσιακές ΓΣΠ εφαρμογές (in-house GIS applications) έχοντας ως πρωταρχικό σκοπό τη καταχώρηση, ενημέρωση και τροποποίηση χωρικών πληροφοριών. Ουσιαστικά, η ιδέα για την ανάπτυξη ενδουπηρεσιακών εφαρμογών που η κεντρική τους λειτουργία είναι η επεξεργασία, προσθήκη, διαγραφή γεωμετρικών οντοτήτων μέσω ενός εσωτερικού δικτύου (web editing) στερείται νοήματος από τη στιγμή που οι ίδιοι εσωτερικοί χρήστες της δημόσιας αρχής μπορούν να έχουν πρόσβαση στη βάση δεδομένων της Oracle μέσω του ΑrcSDE για την οπτικοποίηση και τροποποίηση αυτών από το ArcGIS Desktop. 9 Η κεντρική ιδέα του REST πρωτοκόλλου βασίζεται σε ένα σύνολο HTTP λειτουργιών (GET, DELETE, PUT, POST) οι οποίες χρησιμοποιούνται για την επικοινωνία του πελάτη με τον εξυπηρετητή διατυπώνοντας ΗΤΤΡ ερωτήματα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 66

77 Για τη, δε, δεύτερη κατηγορία χρηστών, οι διαδικτυακές χαρτογραφικές εφαρμογές που έχουν αναπτυχθεί είναι προσβάσιμες από το ευρύ κοινό μέσω των ακόλουθων ηλεκτρονικών συνδέσμων και Η πρώτη, κατά σειρά, εφαρμογή (εικόνα 17) μοντελοποιεί το ανθρωπογενές περιβάλλον της πόλης Λάρισας και διαθέτει τη κατάλληλη λειτουργικότητα (εργαλεία πλοήγησης, χάρτη αναφοράς, αναγνώρισης οντοτήτων, εμφάνισης υπομνήματος, εκτύπωσης χάρτη, μέτρησης αποστάσεων εμβαδών, αναζήτησης διευθύνσεων) για την εξυπηρέτηση των πολιτών μέσω ενός διαδικτυακού οδηγού πόλης. Η εφαρμογή αναπτύχθηκε με βάση το πρότυπο διαδικτυακών εφαρμογών του ArcGIS Server το οποίο στηρίζεται στο τεχνολογικό πλαίσιο των εταιρειών Microsoft (.NET Framework) και ESRI (ArcObjects, ArcGIS Server Web ADF for.net). Εικόνα 17: Οδηγός Πόλης δήμου Λάρισας: διαδικτυακή χαρτογραφική εφαρμογή Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η δεύτερη χαρτογραφική εφαρμογή (εικόνα 18 επόμενη σελίδα) αναπαριστά τη διαθέσιμη χωρική πληροφορία της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας δημοσιεύοντας, ταυτόχρονα, χωρικά σύνολα που σχετίζονται το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο όπως είναι οι θεσμοθετημένες χρήσεις γης εντός και εκτός σχεδίου πόλεως, οι ρυμοτομικές γραμμές, τα εγκεκριμένα όρια οικισμών, τα οικόπεδα, κτίρια, κ.α. Η εφαρμογή αναπτύχθηκε με τη χρήση του ArcGIS API for JavaScript και το πρόσθετο εργαλείο της αλλαγής του βαθμού διαφάνειας καθώς και της εμφάνισης των συντεταγμένων των κορυφών των οικοδομικών τετραγώνων ενισχύει τη λειτουργικότητα της, συγκριτικά με τη προηγούμενη εφαρμογή. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 67

78 Εικόνα 18: Διαδικτυακή χαρτογραφική εφαρμογή πολεοδομικών δεδομένων δήμου Λάρισας Πηγή: Ιδία επεξεργασία Από τα παραπάνω συμπεράσματα, σχετικά με τη διαθεσιμότητα και το είδος GIS λογισμικών, εφαρμογών καθώς και των τεχνολογικών προτύπων υλοποίησης, σε συνδυασμό με το θεωρητικό υπόβαθρο του 2 ου κεφαλαίου, μπορούμε, λοιπόν, να αποτυπώσουμε την τεχνολογική αρχιτεκτονική του ΓΣΠ δήμου Λάρισας (εικόνα 19). Εικόνα 19: Η τεχνολογική αρχιτεκτονική του Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών δήμου Λάρισας Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 68

79 6.2.4 Σχετικά με το ανθρώπινο δυναμικό Το τέταρτο, και τελευταίο μέρος, της συνέντευξης επιδιώκει να εξετάσει το γνωστικό επίπεδο των υπαλλήλων της δημόσιας αρχής σχετικά με ζητήματα χωρικής ανάλυσης και προαναλυτικών διαδικασιών, χαρτογραφικής απόδοσης και σύνταξης θεματικών χαρτών, χρήσης ανοικτών προδιαγραφών και διαχείρισης διαδικτυακών ΓΣΠ, καθώς και παρακολούθησης των νομοθετικών εξελίξεων περί κοινοχρησίας και ανταλλαγής της γεωπληροφορίας. Από τις προσωπικές συνεντεύξεις διαπιστώθηκε πως το ανθρώπινο δυναμικό της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας, αν και έχουν παρακολουθήσει κάποιο επιμορφωτικό ΓΣΠ σεμινάριο, χαρακτηρίζεται από ένα ιδιαίτερο χαμηλό γνωστικό επίπεδο, ως προς τα ανωτέρω ζητήματα. Συγκεκριμένα, έχουν εξοικειωθεί μόνο με τις προαναλυτικές διαδικασίες ενός ΓΣΠ όπως είναι η γεωαναφορά και ψηφιοποίηση χαρτών καθώς και η δημιουργία τοπολογίας και διόρθωση τροποποίηση γεωμετρικών λαθών και δεν γνωρίζουν σε ικανοποιητικό βαθμό τα πολυποίκιλα θέματα της χωρικής ανάλυσης όπως είναι η ανάλυση ψηφιδωτών, γεωστατιστική / πολυκριτηριακή / τρισδιάσταστη ανάλυση, ανάλυση δικτύων, μοντελοποίηση διαδικασιών ή γεωκωδικοποίηση διευθύνσεων. Ουσιαστικά, το ΓΣΠ του δήμου χρησιμοποιείται, κυρίως, για την αποθήκευση χωρικών πληροφοριών, αν και η διαδικασία εισαγωγής και αποθήκευσης πρωτογενών δεδομένων ολιγωρεί καθώς οι υπάλληλοι δεν διαθέτουν κάποια GIS κινητή συσκευή για την άμεση ενημέρωση της χωρικής βάσης δεδομένων. Αντιθέτως, αποτυπώνουν σε χειρόγραφα τις εκάστοτε περιγραφικές πληροφορίες με χωρική αναφορά για την μετέπειτα καταχώρηση αυτών στο σταθερό GIS. Μάλιστα, η χρονοβόρα και επίπονη διαδικασία εισαγωγής δεδομένων σε συνδυασμό με τον υψηλό φόρτο εργασίας των υπαλλήλων οι οποίοι δεν αντιμετωπίζουν το GIS εργαλείο ως ένα μέσο λήψης αποφάσεων, ενισχύουν ακόμη περισσότερο τα προβλήματα αποτύπωσης της υπάρχουσας κατάστασης και δημιουργίας μιας ολοκληρωμένης χωρικής βάσης δεδομένων. Γενικότερα - ύστερα από μια εκτεταμένη συζήτηση με το διαχειριστή του ΓΣΠ δήμου Λαρισαίων - η μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας ενός Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών θα επέλθει μόνο όταν κατά το σχεδιασμό του συστήματος ληφθεί υπ όψιν ο κάθε τομέας της δημόσιας διοίκησης που σχετίζεται με χωρική πληροφορία. Αυτό προϋποθέτει τη πλήρη αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων και καθηκόντων των υπαλλήλων των εκάστοτε δημόσιων αρχών για την εξακρίβωση των αναγκών σε ζητήματα καταγραφής και χρήσης χωρικών δεδομένων, έτσι ώστε να προσδιοριστούν οι χρήστες, οι ρόλοι και οι δραστηριότητες τους σε ένα κατανεμημένο πληροφοριακό σύστημα διαχείρισης χωρικής πληροφορίας. Συνεχίζοντας, λοιπόν, την αξιολόγηση του ανθρώπινου δυναμικού ως προς τη χρήση των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων χαρτογραφικού περιεχομένου του οργανισμού Open Geospatial Consortium όπως είναι οι υπηρεσίες WMS, WFS, WCS, και CSW οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως το γνωστικό τους επίπεδο εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερο χαμηλό και σε αυτό το τομέα. Επομένως, μπορεί να θεωρηθεί δύσκολο, από τη μεριά της δημόσιας αρχής, το εγχείρημα της ανάπτυξης μιας διαδικτυακή πύλης χωρικών δεδομένων για τη προώθηση της ελεύθερης διακίνησης της γεωπληροφορίας. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 69

80 Επίσης, δεν παρακολουθούν ποτέ τις νομοθετικές εξελίξεις για το διαμοιρασμό των χωρικών δεδομένων, ενώ τους βρίσκει σύμφωνους, η πρόσφατη απόφαση της ΕΘΕΓ για την ελεύθερη διακίνησης των χωρικών δεδομένων χρησιμοποιώντας μια από τις δυο πρότυπες άδειες γεωχωρικής πληροφορίας. 6.3 Σύνοψη Ανακεφαλαιώνοντας, η πολεοδομική διεύθυνση του δήμου Λάρισας διαθέτει ένα ολοκληρωμένο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών για την εξυπηρέτηση των αναγκών της τοπικής αυτοδιοίκησης το οποίο σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε με προδιαγραφές κλειστού τύπου, σύμφωνα με την αρχιτεκτονική του χρησιμοποιηθέντος ΓΣΠ λογισμικού. Αν και οι δυνατότητες των λογισμικών αυτών επιτρέπουν τη δημοσίευση των δεδομένων σύμφωνα με τις OGC προδιαγραφές, εν τούτοις τα δημοσιευμένα χωρικά σύνολα διατίθονται στο ευρύ κοινό χρησιμοποιώντας μόνο τα πρότυπα διάθεσης του λογισμικού ArcGIS. Ωστόσο, το γεγονός αυτό αντιτίθεται με την επιθυμία της δημόσιας αρχής για τη προσαρμογή της στις νέες νομοθετικές εξελίξεις σχετικά με την ενίσχυση της προσβασιμότητας της γεωπληροφορίας και η αίτια, πολύ πιθανόν, να εντοπίζεται στο χαμηλό γνωστικό επίπεδο GIS ζητημάτων του ανθρώπινου δυναμικού. Ως εκ τούτου, το υφιστάμενο πλαίσιο προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας μπορεί να χαρακτηριστεί ανεπαρκές, και η διαθεσιμότητα αυτών μέσω μιας διαδικτυακής πύλης χωρικών δεδομένων για την συμμόρφωση στις νομοθετικές επιταγές κρίνεται απαραίτητη. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 70

81 Μέρος 3 ο : Πρόταση Εφαρμογής Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 71

82 Κεφάλαιο 7: Γεω-Πύλη Πολεοδομικών Δεδομένων δήμου Λαρισαίων 7.1 Εισαγωγή Στο 2 ο μέρος της εργασίας, με βάση τη βιβλιογραφική διερεύνηση τέθηκε το θεωρητικό υπόβαθρο για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σε ζητήματα διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας, εστιάζοντας κυρίως στην ανεύρεση των κατάλληλων τεχνολογικών μεθόδων και προτύπων για τη προώθηση της κοινοχρησίας και διαμοιρασμού χωρικών δεδομένων, ενισχύοντας έτσι τη συντακτική διαλειτουργικότητα μεταξύ ανομοιογενών γεωπληροφοριακών συστημάτων. Με αφετηρία, λοιπόν, τις κατευθυντήριες γραμμές του 1 ου μέρους, στο 2 ο μέρος της εργασίας ερευνήθηκε και αξιολογήθηκε το πλαίσιο προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του καλλικρατικού δήμου Λάρισας, εξετάζοντας με προσωπικές συνεντεύξεις και τη χρήση δομημένων ερωτηματολογίων ανοικτού τύπου, τη προσαρμογή της δημόσιας αρχής στις ευρωπαϊκές και εθνικές νομοθετικές εξελίξεις για την ελεύθερη διακίνηση των χωρικών δεδομένων καθώς και τα τεχνολογικά πρότυπα και μεθόδους κοινοχρησίας και ανταλλαγής χωρικών δεδομένων. Στο 3 ο, και τελευταίο, μέρος παρουσιάζεται το τελικό παραγόμενο της εργασίας με βάση τα εξαγόμενα συμπεράσματα των προηγούμενων κεφαλαίων. Ειδικότερα, σχεδιάζεται και αναπτύσσεται μια διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων για την διευκόλυνση της προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας, χρησιμοποιώντας αφενός, σε εννοιολογικό επίπεδο σχεδιασμού, τα ανοικτά διαδικτυακά πρότυπα διαλειτουργικότητας του διεθνούς οργανισμού τυποποίησης Open Geospatial Consortium για τη διάδοση των γεω-δεδομένων υπό τη κατάλληλη πρότυπη άδεια χρήσης δημόσιας γεωπληροφορίας, όπως εγκρίθηκε από την Εθνική Επιτροπή Γεωπληροφορίας στα πλαίσια του Ν3882/2010, και αφετέρου, σε τεχνικό επίπεδο ανάπτυξης και υλοποίησης της εφαρμογής, λογισμικά ανοικτού κώδικα τα οποία υιοθετούν κατά βάση ανοικτές προδιαγραφές σε αρκετές πτυχές υλοποίησης και χρήσης αυτών και διατίθονται, υπό το κατάλληλο αδειοδοτικό πλαίσιο, χωρίς κόστος στο ευρύ κοινό (ιδιώτες, ακαδημαϊκοί, κρατικοί υπάλληλοι) επιτρέποντας ακόμη την επεξεργασία και παραμετροποίηση του πηγαίου κώδικα για την προσαρμογή των εργαλείων στις εκάστοτε GIS ανάγκες. Συνεπώς, στις επόμενες ενότητες ακολουθεί η περιγραφή του σκοπού της εφαρμογής, καθώς και η αρχιτεκτονική και η προσφερόμενη λειτουργικότητα της είτε από τη πλευρά ενός απλού χρήστη είτε από τη πλευρά ενός εξουσιοδοτημένου χρήστη. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 72

83 7.2 Σκοπός Ο βασικός σκοπός της παρούσας εφαρμογής (εικόνα 20) είναι η δημιουργία ενός διαδικτυακού σημείο εισόδου στη χωρική πληροφορία της πολεοδομικής διεύθυνσης του δήμου Λάρισας. Εικόνα 20: Η αρχική θέαση - οθόνη της διαδικτυακής εφαρμογής Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η Διαδικτυακή Πύλη Χωρικών Δεδομένων του δήμου Λάρισας, με το χαρακτηριστικό λογότυπο La.S.D.A (Larisa Spatial Data Access), αποτελεί το επίσημο σημείο εισόδου σε πολεοδομικά δεδομένα, μεταδεδομένα και υπηρεσίες. Η αναγκαιότητα της άμεσης πρόσβασης σε χωρικά δεδομένα πολεοδομικής, κυρίως, φύσεως σε συνδυασμό με την επιτακτική προσαρμογή στο, ευρωπαϊκό και εθνικό, θεσμικό πλαίσιο κοινοχρησίας και ανταλλαγής της γεωπληροφορίας αποτέλεσαν το κινητήριο μοχλό για την ανάπτυξη του τρέχοντος έργου. Συνεπώς, η ανάπτυξη φιλικών εργαλείων και διεπαφών προς το χρήστη σε συνδυασμό με τον εμπλουτισμό της ιστοσελίδας με το κατάλληλο περιεχόμενο (ενημερωτικές πληροφορίες, χωρικά δεδομένα) αποτελεί τον απώτερο σκοπό του παραπάνω. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 73

84 7.3 Αρχιτεκτονική Εφαρμογής Σύμφωνα με τη βιβλιογραφική διερεύνηση του 2 ου κεφαλαίου, μια διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων για την παροχή των λειτουργιών της αναζήτησης, χαρτογράφησης, δημοσίευσης και διαχείρισης χωρικών δεδομένων, στηρίζεται αποκλειστικά σε τεχνολογίες των κατανεμημένων Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Επομένως, στα πλαίσια της τρέχουσας εργασίας, η αρχιτεκτονική της προτεινόμενης εφαρμογής, υιοθετεί τη δομή των κατανεμημένων ΓΣΠ, όπως αυτή αναπαριστάται στην ακόλουθη εικόνα. Εικόνα 21: Η τεχνολογική αρχιτεκτονική της διαδικτυακής εφαρμογής Πηγή : Ιδία επεξεργασία Συγκεκριμένα, η προτεινόμενη διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων του δήμου Λάρισας χρησιμοποιεί το μοντέλο πελάτη εξυπηρετητή για την επικοινωνία και ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ προγραμμάτων από τη μεριά του πελάτη (client side) και του εξυπηρετητή (server side) και αποτελείται από ένα σύνολο λογισμικών, συμπεριλαμβανομένου των διαδικτυακών εξυπηρετητών (web servers), χαρτογραφικών εξυπηρετητών (map server) και εξυπηρετητών καταλόγου (catalog sever), καθώς και εξυπηρετητών δεδομένων (data server). Προγράμματα από τη μεριά του εξυπηρετητή Ξεκινώντας από τη τελευταία κατά σειρά ομάδα προγραμμάτων, η κατηγορία «Εξυπηρετητές Δεδομένων» περιλαμβάνει δυο διαφορετικά Συστήματα Διαχείρισης Βάσεων Δεδομένων για την εύρυθμη λειτουργία του γεωπληροφοριακού συστήματος. Ειδικότερα, η διαχείριση (αποθήκευση, επεξεργασία, συντήρηση) των χωρικών δεδομένων της εφαρμογής λαμβάνει χώρα στο αντικειμενοστραφές λογισμικό ΣΔΒΔ, PostgreSQL, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα τη χωρική επέκταση με την ονομασία PostGIS. Η PostGIS είναι ένα Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 74

85 ευρέως χρησιμοποιούμενο λογισμικό ανοικτού κώδικα για τη δόμηση χωρικών και μη δεδομένων και αναπτύχθηκε με βάση τις OGC προδιαγραφές. Ουσιαστικά, η PostGIS, ενισχύει μια PostgreSQL βάση δεδομένων με χωρικούς τύπους δεδομένων (points, linestrings, polygons, multipoints, multilinestrings, multipolygons, geometrycollection, circularstring, compoundcurve, curvepolygon), χωρικούς δείκτες (GiST - Generalized Search Tree Index) και χωρικές συναρτήσεις για τη μετατροπή σε μια χωρική βάση δεδομένων. Η PostGIS προσθέτει μια στήλη γεωμετρίας σε ένα σχεσιακό πίνακα αποθηκεύοντας σε δυαδική μορφή τη γεωμετρική πληροφορία και χρησιμοποιεί τη spatial SQL για την διατύπωση χωρικών ερωτημάτων και τη διεξαγωγή χωρικής ανάλυσης. Επομένως, στα πλαίσια της παρούσας εφαρμογής σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε η χωρική βάση δεδομένων με τίτλο larisa για την δόμηση των χωρικών δεδομένων και περιέχει δεκαπέντε (15) σχήματα και εβδομήντα πέντε (75) γεωμετρικούς πίνακες 10 ή αλλιώς θεματικά επίπεδα (εικόνα 21). Εικόνα 22: Η χωρική βάση δεδομένων «larisa» στο γραφικό περιβάλλον, διαχείρισης του ΣΔΒΔ PostgreSQL, pgadminn III Πηγή: Ιδία επεξεργασία 10 Τα χωρικά δεδομένα της πολεοδομικής διεύθυνσης δήμου Λαρισαίων αποκτήθηκαν μέσω του REST πρωτοκόλλου του ArcGIS Server ( ) διατυπώνοντας χειροκίνητα HTTP ερωτήματα σε ένα φυλλομετρητή διαδικτύου και ανακτώντας τα αποτελέσματα σε GeoJSON (διανύσματα) ή PNG (ψηφιδωτά) μορφή. Έπειτα, χρησιμοποιήθηκε η βιβλιοθήκη ανοικτού κώδικα GDAL/OGR ένα πρόγραμμα γραμμής εντολών για τη μετατροπή και αποθήκευση των GeoJSON αρχείων σε PostGIS πίνακες. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 75

86 Για την αποθήκευση, ωστόσο, των δεδομένων του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS Content Management System), Drupal, χρησιμοποιήθηκε το ΣΔΒΔ MySQL, καθώς εξασφαλίζει σε απόλυτο βαθμό, τη συνέπεια και καλή λειτουργία της διαδικτυακής εφαρμογής, συγκριτικά με το ΣΔΒΔ της PostgreSQL. Η χρήση της τεχνολογίας PHP 11 Data Object επιτρέπει τη σύνδεση της διαδικτυακής εφαρμογής με μια MySQL βάση δεδομένων. Συνεπώς, η βάση η οποία δημιουργήθηκε και συμπληρώθηκε αυτόματα, κατά τη διάρκεια εγκατάστασης του Drupal, με τους απαραίτητους σχεσιακούς πίνακες έχει την ονομασία geoportal (εικόνα 23). Εικόνα 23: Η βάση δεδομένων «geoportal» στο γραφικό περιβάλλον, διαχείρισης του ΣΔΒΔ MySQL, Workbench Πηγή: Ιδία επεξεργασία Στη δεύτερη κατά σειρά, ομάδα προγραμμάτων, από τη μεριά του εξυπηρετητή, οι «Εξυπηρετητές Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών» κατηγοριοποιούνται σε δυο υποσύνολα, στο Χαρτογραφικό Εξυπηρετητή (Map Server) και στον Εξυπηρετητή Καταλόγου (Catalog Server), για την ενίσχυση του γεωπληροφοριακού συστήματος με GIS λειτουργίες. Συγκεκριμένα, για την διάθεση των χωρικών δεδομένων και τη παραγωγή χαρτών στο ευρύ κοινό χρησιμοποιήθηκε ο χαρτογραφικός εξυπηρετητής GeoServer. Ο GeoServer αναπτύχθηκε χρησιμοποιώντας τη γλώσσα προγραμματισμού JAVA και στηρίχθηκε αποκλειστικά στη βιβλιοθήκη GeoTools. Ακόμη, σχεδιάστηκε με βάση τις OGC προδιαγραφές για τη δημοσίευση των χωρικών δεδομένων στο διαδίκτυο μέσω των υπηρεσιών WMS, WFS, και WCS, προσφέροντας παράλληλα περαιτέρω 11 Η PHP είναι μια server-side scripting programming language, εκτελείται από τη μεριά του εξυπηρετητή, παράγει HTML αποτελέσματα και χρησιμοποιείται κυρίως για τη σύνδεση μιας διαδικτυακής εφαρμογής με μια βάση δεδομένων. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 76

87 δυνατότητες λειτουργίας της WMS υπηρεσίας. Με τη βοήθεια των GeoTools, o GeoServer είναι ικανός να δημιουργήσει πολυποίκιλες συνδέσεις δεδομένων (datastores - coveragestores) με διάφορους χωρικούς τύπους δεδομένων, διανυσματικών ή ψηφιδωτών, συμπεριλαμβανομένου και του ΣΔΒΔ PostgreSQL χρησιμοποιώντας τη τεχνολογία Java DataBase Connectivity. Έτσι, για την δημοσίευση των χωρικών δεδομένων της PostGIS βάσης «larisa», αλλά και των ψηφιδωτών δεδομένων, δημιουργήθηκαν δεκαοκτώ (18) συνδέσεις διανυσματικών δεδομένων (datastores) και εννέα (9) ψηφιδωτών (coveragestores). Συνολικά, ο GeoServer διοχετεύει ογδόντα έξι (86) επίπεδα πληροφορίας μέσω των OGC υπηρεσιών προς την GIS κοινότητα χρηστών (εικόνα 24), μεταξύ άλλων και των πολεοδόμων χωροτακτών. Εικόνα 24: Τα δημοσιευμένα θεματικά επίπεδα του GeoServer Πηγή: Ιδία επεξεργασία Για τη παραγωγή και τροποποίηση μεταδεδομένων και τη διάθεση τους μέσω της CSW υπηρεσίας χρησιμοποιήθηκε ο GeoNetwork ως ο εξυπηρετητής καταλόγου. Ο GeoNetwork είναι, επίσης, ένα JAVA πρόγραμμα και σχεδιάστηκε για τη ευρετηρίαση και ανακάλυψη δεδομένων και υπηρεσιών, χρησιμοποιώντας το εκάστοτε τυποποιημένο σχήμα μεταδεδομένων. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 77

88 Στα πλαίσια, λοιπόν, της προτεινόμενης εφαρμογής παρήχθησαν ογδόντα έξι (86) εγγραφές μεταδεδομένων χρησιμοποιώντας το σχήμα ISO (εικόνα 25). Εικόνα 25: Τα δημοσιευμένα μεταδεδομενα του GeoNetwork Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η σύνδεση του GeoNetwork με τη PostGIS βάση δεομένων «geonetwork» κρίνεται απαραίτητη, καθώς η ομαλή λειτουργία του εξυπηρετητή καταλόγου απαιτεί τη σύνδεσή του με ένα ΣΔΒΔ για την αποθήκευση των πληροφοριών των μεταδεδομένων (εικόνα 26). Εικόνα 26: Η χωρική βάση δεδομένων «geonetwork» Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 78

89 Συνεχίζοντας με τη πρώτη, κατά σειρά, ομάδα προγραμμάτων από τη μεριά του εξυπηρετητή, η κατηγορία «Διαδικτυακοί Εξυπηρετητές» περιλαμβάνει δυο διαφορετικά είδη εξυπηρετητών για τη σύνδεση των GIS λογισμικών με την διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων. Αναλυτικότερα, οι ΓΣΠ εξυπηρετητές, GeoSever και GeoNetwork, είναι Servlet προγράμματα και για αυτό το λόγο η λειτουργία τους απαιτεί την εγκατάσταση ενός Java Servlet Container. Συνεπώς, επιλέχθηκε ο Apache Tomcat για την εκτέλεση της παραπάνω λειτουργίας (εικόνα 27) ο οποίος ανήκει στην οικογένεια προγραμμάτων της Apache Software Foundation και αποτελεί μια διαχρονική και αξιόπιστη λύση για τη διεκπεραίωση των ανωτέρω λειτουργιών. Εικόνα 27: Το περιβάλλον διαχείρισης εφαρμογών του Apache Tomxat Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 79

90 Για τη δημιουργία και ανάπτυξη της διαδικτυακής εφαρμογής με τη χρήση του Drupal, απαιτείται πρώτα η εγκατάσταση του Αpache HTTP διαδικτυακού εξυπηρετητή. Ο Apache HTTP είναι από τους παλαιότερους εξυπηρετητές και δεν διαθέτει κάποιο γραφικό περιβάλλον διαχείρισης αλλά αντιθέτως οι βιβλιοθήκες και τα απαιτούμενα προγράμματα είναι δομημένα σε μια δενδρική μορφή καταλόγου στο τοπικό δίσκο όπως αναπαριστάται στην παρακάτω εικόνα. Εικόνα 28: Η δενδρική μορφή καταλόγου της δομής του Apache Πηγή: Ιδία επεξεργασία Σχετικά με το Drupal, είναι ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου ανοικτού κωδικα, το οποίο τοποθετείται στο διαδικτυακό εξυπηρετητή Apache, και παρέχει τα κατάλληλα εργαλεία για τη σύνταξη, δημοσίευση και διαχείριση περιεχομένου στο διαδίκτυο (Tomlinson, 2010). Η έννοια του περιεχομένου (content) ποικίλει και μπορεί να χαρακτηριστεί οποιαδήποτε δημοσιευμένη πληροφορία όπως είναι ένα άρθρο, βίντεο, μια δημοσίευση ενός ιστολογίου ή και μια φωτογραφία. Γενικότερα, ως περιεχόμενο θεωρείται οποιοσδήποτε συνδυασμός κειμένου, γραφικού, ηχητικού υλικού ή παρουσίασης το οποίο αναπαριστά μια κατάσταση αντικείμενο και οι επισκέπτες της ιστοσελίδας μπορούν να θεαθούν, διαβάσουν ή ακούσουν το περιεχόμενο. Οι τυπικές λειτουργίες που προσφέρει ένα CMS, για την απλοποίηση των διαδικασιών διαχείρισης μιας ιστοσελίδας, είναι οι εξής: 1. ένα περιβάλλον διαχείρισης 2. μια βάση δεδομένων για τη αποθήκευση περιεχομένου 3. ένα κατάλληλο μηχανισμό για τη συσχέτιση πληροφοριών, οι οποίες είναι αποθηκευμένς στη βάση δεδομένων, με μια σελίδα ενός ιστοτόπου 4. μια εργαλειοθήκη για τη σύνταξη, δημοσίευση και διαχείριση περιεχομένου Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 80

91 5. ένας κατάλληλος μηχανισμός για τη δημιουργία και διαχείριση μενού καθώς και πλοήγησης στοιχείων 6. εργαλεία για το προσδιορισμό και εφαρμογή των συνολικών αρχείων παρουσίασης της ιστοσελίδας (theming) 7. ένα πλαίσιο κανόνων ασφαλείας και διαχείρισης χρηστών 8. παροχή δυνατοτήτων Web 2.0 όπως είναι ομάδες συζήτησης, ιστολόγια, ψηφοφορίες, διαδικτυακές φόρμες, και wikis 9. ένα μηχανισμό ταξινόμησης και προσδιορισμού ετικετών 10. δυνατότητες ηλεκτρονικού εμπορίου Το Drupal είναι ένα CMS αναπτυγμένο με βάση τη PHP γλώσσα προγραμματισμού και σχεδιάστηκε για την ενίσχυση και επέκταση των λειτουργιών ενός ιστοτόπου είτε με τη χρήση έτοιμων αρθρωτών προγραμμάτων (modules) της Drupal κοινότητας είτε με την ανάπτυξη προσαρμοσμένων, από ειδικευμένους Drupal προγραμματιστές, για την ικανοποίηση των εκάστοτε αναγκών. Στη βάση, λοιπόν, των παραπάνω προτεραιοτήτων, δηλαδή, της αντιμετώπισης κάθε είδους πληροφορίας ως περιεχόμενο σε συνδυασμό με την αρθρωτή επέκταση των δυνατοτήτων του Drupal, αναπτύχθηκαν στη δομή του theming δυο ξεχωριστοί τύποι δεδομένων χαρτογραφικού περιεχομένου (spatial content type) για τη δημοσίευση διανυσματικών και ψηφιδωτών επιπέδων μιας WMS υπηρεσίας, χρησιμοποιώντας τα χαρτογραφικά στοιχεία ελέγχου (map controls) της αμιγούς JavaScript βιβλιοθήκη OpenLayers για την κατασκευή δυναμικών χαρτών. Στο Παράρτημα Γ της παρούσας εργασίας παρουσιάζεται ο πηγαίος κώδικας ανάπτυξης των δυο χωρικών τύπων δεδομένων. Προγράμματα από τη μεριά του πελάτη Η βασική εφαρμογή θέασης του χωρικού περιεχομένου της προτεινόμενης Γεω- Πύλης δήμου Λαρισαίων αντιστοιχίζεται με ένα διαδραστικό διαδικτυακό πελάτη οπτικοποίησης χαρτών (Dynamic HTML Map Viewer) ο οποίος είναι δομημένος με βάση τις τεχνολογίες HTML, CSS, DOM, και AJAX. Η βιβλιοθήκη OpenLayers παρέχει τις κατάλληλες διεπαφές όπως είναι εργαλεία πλοήγησης, και αναγνώρισης οντοτήτων, καθώς και εμφάνισης κλίμακας και συντεταγμένων για τη δημιουργία δυναμικών χαρτών. Τα OpenLayers υποστηρίζουν πολυποίκιλους τύπους χωρικών δεδομένων, συμπεριλαμβανομένου και της υπηρεσίας WMS. Συνεπώς, η χρήση της ανωτέρω βιβλιοθήκης αποτελεί τη κατάλληλη επιλογή για την υποστήριξη της διαδικτυακής χαρτογράφησης, αναπτύσσοντας παράλληλα μια εφαρμογή τύπου «λεπτού» πελάτη (thin client). Παράλληλα, με τη χρήση ενός επιτραπέζιου GIS λογισμικού (thick client) είναι εφικτή η πρόσβαση στα δημοσιευμένα θεματικά επίπεδα του GeoServer. Ειδικότερα, οι παρεχόμενες OGC υπηρεσίες του προαναφερμένου χαρτογραφικού εξυπηρετητή μπορούν να οπτικοποιηθούν με τη λειτουργικότητα που προσφέρει ένα GIS λογισμικό είτε ανοικτού κώδικα όπως είναι το Quantum GIS, το udig, και το gvsig είτε κλειστού όπως είναι το ArcGIS Desktop. Στο Παράρτημα Δ αναλύεται διεξοδικά η διαδικασία εισαγωγής και οπτικοποίησης ενός δημοσιευμένου επιπέδου της WMS υπηρεσίας του GeoServer με τη χρήση του λογισμικού Quantum GIS. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 81

92 7.4 Λειτουργικότητα Με βάση, λοιπόν, την αρχιτεκτονική της προτεινόμενης εφαρμογής, η διαδικτυακή πύλη πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας είναι πλέον σε θέση να παρέχει τις βασικές λειτουργίες της αναζήτησης, χαρτογράφησης, δημοσίευσης και διαχείρισης χωρικού περιεχομένου. Για την ολοκληρωμένη προβολή των δυνατοτήτων της εφαρμογής θεωρείται σκόπιμη η διακριτή παρουσίαση αυτών, δηλαδή, από τη μεριά του απλού χρήστη του οποίου ο βασικός σκοπός είναι η αναζήτηση, θέαση και τηλεφόρτωση χωρικών δεδομένων και από τη μεριά του εξουσιοδοτημένου χρήστη του οποίου ο κύριος ρόλος είναι η παραγωγή, δημοσίευση και ο έλεγχος χωρικού περιεχομένου Από τη μεριά του απλού χρήστη Η λειτουργία της αναζήτησης δεδομένων επιτυγχάνεται με ποικίλους τρόπους. Ειδικότερα, η αρχική σελίδα της Γεω-Πύλης προσφέρει είτε τη δυνατότητα αναζήτησης χωρικών δεδομένων με βάση το βαθμό αντιστοίχισης των υποβαλλόμενων λέξεων-κλειδιών με το περιεχόμενο της εφαρμογής είτε την επιλογή μιας κατηγορίας πολεοδομικών δεδομένων, ή αλλιώς ετικετών (tags), για την άμεση μετάβαση στα αλληλοσχετιζόμενα πολεοδομικά δεδομένα (εικόνα 29). Εικόνα 29: Μέθοδοι αναζήτησης χωρικών δεδομένων Πηγή: Ιδία επεξεργασία Η δεύτερη μέθοδος οδηγεί σε πιο ασφαλή αποτελέσματα, καθώς ο βαθμός ταυτοποίησης της πρώτης ποικίλει ανάλογα με την λέξη-κλειδί. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 82

93 Συνεχίζοντας, λοιπόν, με τη δεύτερη μέθοδο, η οθόνη μεταφέρεται στην επιλεγμένη κατηγορία και περιλαμβάνει κάθε χωρικό περιεχόμενο το οποίο σχετίζεται με αυτήν (εικόνα 30). Εικόνα 30: Τα αλληλοσχετιζόμενα χωρικά περιεχόμενα με τη κατηγορία πολεοδομικών δεδομένων Πηγή: Ιδία επεξεργασία Έπειτα, με αριστερό κλικ στην επιλογή «Read More», η οθόνη μεταβαίνει στην προβολή χαρτογραφικής θέασης των δεδομένων και παραθέτει τους βασικούς συνδέσμους τηλεφόρτωσης δεδομένων και μεταδεδομένων. Εικόνα 31: Οθόνη θέασης χωρικού περιεχομένου 1 ο μέρος Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 83

94 Όπως διακρίνεται και από το 2 ο μέρος της οθόνης (εικόνα 32), η ανάπτυξη του ειδικού τύπου χωρικού περιεχομένου περιέχει τα απαραίτητα χαρτογραφικά στοιχεία ελέγχου (εργαλεία πλοήγησης και αναγνώρισης οντοτήτων, εμφάνισης κλίμακας και συντεταγμένων, προβολή των βασικών χαρτογραφικών επίπεδων) για την οπτικοποίηση των χωρικών συνόλων, καθώς και των αντίστοιχων ηλεκτρονικών συνδέσμων WMS και CSW για τη τηλεφόρτωση των δεδομένων και μεταδεδομένων, αντίστοιχα. Εικόνα 32: Οθόνη θέασης χωρικού περιεχομένου 2 ο μέρος Πηγή: Ιδία επεξεργασία Μάλιστα, ο χωρικός τύπος περιεχομένου προσφέρει δυνατότητες της άμεσης δημοσίευσης αυτού σε κοινωνικά δίκτυα ή αποστολής σε ένα ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, καθώς και βαθμολόγησης του περιεχομένου. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 84

95 Μάλιστα, είναι εφικτή και η αποθήκευση των χωρικών δεδομένων στη δημοφιλέστερη μορφή αποθήκευσης, τη KML (Keyhole Markup Language) (εικόνα 33). Εικόνα 33: Οθόνη θέασης χωρικών δεδομένων στο Google Earth Πηγή: Ιδία επεξεργασία Ένας εναλλακτικός και συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης των γεω-δεδομένων επιτυγχάνεται από τη διαδοχική ενεργοποίηση των επιλογών του μενού Γεω- Καταλογος Μεταδεδομένα Ανά Κατηγορία (εικόνα 34). Εικόνα 34: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά κατηγορία Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 85

96 Στο ίδιο μενού (Γεω-Καταλογος Μεταδεδομένα Ανά Τύπο Δεδομένων) προσφέρεται η δυνατότητα προβολής των δεδομένων σε πινακοειδή μορφή αναλόγως το χωρικό τύπο δεδομένων, διανυσματικό (εικόνα 35) ή ψηφιδωτό (εικόνα 36). Εικόνα 35: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά χωρικό τύπο (διανύσματα) Πηγή: Ιδία επεξεργασία Εικόνα 36: Συγκεντρωτικός τρόπος αναζήτησης δεδομένων ανά χωρικό τύπο (ψηφιδωτά) Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 86

97 Επιπροσθέτως, οι απλοί χρήστες μπορούν να θεαθούν τις διαθέσιμες χαρτογραφικές εφαρμογές, όπως είναι τα Διοικητικά Όρια του δήμου, το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (εικόνα 37), το Ρυμοτομικό Σχέδιο, τα Σημεία Ενδιαφέροντος και η Κυκλοφοριακή Σήμανση και τοποθετούνται στο κεντρικό μενού Διαδικτυακή Χαρτογράφηση. Εικόνα 37: Χαρτογραφική εφαρμογή του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου δήμου Λαρισαίων Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 87

98 7.4.2 Από τη μεριά του εξουσιοδοτημένου χρήστη Οι εξουσιοδοτημένοι χρήστες, όπως είναι οι υπάλληλοι άλλων δημόσιων αρχών ή κρατικών φορέων, έχοντας προσδιορισμένα δικαιώματα πρόσβασης από το διαχειριστή του συστήματος είναι σε θέση να δημοσιεύσουν τα, υπό της υπηρεσίας κατοχή, γεωδεδομένα τα οποία εκτείνονται στα χωρικά όρια του δήμου Λάρισας. Ειδικότερα, από το μενού διαχείρισης του Drupal, Content Add Content αναδύεται το ακόλουθο πλαίσιο διαλόγου το οποίο προβάλει τους διαθέσιμους τύπους δεδομένων, μεταξύ αυτών και των χωρικών (εικόνα 38). Εικόνα 38: Οθόνη προσθήκης χωρικού περιεχομένου (διανυσματικού ή ψηφιδωτού τύπου) Πηγή: Ιδία επεξεργασία Έπειτα, απαιτείται η συμπλήρωση των απαραίτητων πεδίων, προσδιορίζοντας φυσικά τον ηλεκτρονικό σύνδεσμο της WMS υπηρεσίας καθώς και του μοναδικού αναγνωριστικού του διαθέσιμου πόρου για τη δημιουργία του διαδικτυακού χάρτη (εικόνα 39) Εικόνα 39: Οθόνη δημοσίευσης ενός χωρικού περιεχομένου Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 88

99 7.5 Σύνοψη Ανακεφαλαιώνοντας, η ευελιξία της αρθρωτής δομής του Drupal CMS το οποίο επιτρέπει την ανάπτυξη προσαρμοσμένων τύπων περιεχομένων σε συνδυασμό με την υιοθέτηση των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων τα οποία ενισχύουν τη συντακτική διαλειτουργικότητα μεταξύ ανομοιογενών γεωπληροφοριακών συστημάτων αναδεικνύεται σε μια αρκετά καλή πρακτική κοινοχρησίας και διαμοιρασμού της γεωπληροφορίας. Στα πλαίσια της προτεινόμενης εφαρμογής, σχεδιάστηκε η αρχιτεκτονική του συστήματος σύμφωνα με τη δομή των κατανεμημένων ΓΣΠ και αναπτύχθηκαν δυο χωρικοί τύποι περιεχομένων (διανύσματα - ψηφιδωτά) για την υλοποίηση της διαδικτυακής πύλης πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας. Η Γεω-Πύλη παρέχει για τους απλούς χρήστες τη δυνατότητα αναζήτησης και οπτικοποίησης των χωρικών δεδομένων και για τους εξουσιοδοτημένους χρήστες τη λειτουργία της δημοσίευσης και διαχείρισης αυτών. Επομένως, με την εφαρμογή της πρότυπης άδειας γεωχωρικής πληροφορίας, η πολεοδομική διεύθυνση του δήμου Λάρισας μπορεί πλέον να ενισχύσει την προσβασιμότητα των χωρικών δεδομένων, εξαλείφοντας τόσο θεσμικά όσο και τεχνολογικά εμπόδια. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 89

100 Κεφάλαιο 8: Συμπεράσματα Η άμεση ανάγκη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε πολεοδομικά δεδομένα του δήμου Λάρισας για την ενίσχυση του αστικού σχεδιασμού σε συνδυασμό με τις νέες νομοθετικές εξελίξεις, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, για τη κοινοχρησία της γεωπληροφορίας αποτέλεσε το βασικό κίνητρο για τη σύνταξη της παρούσας διπλωματικής εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίθηκε απαραίτητη η δημιουργία ενός θεωρητικού υποβάθρου για την ολοκληρωμένη διαχείριση της χωρικής πληροφορίας, εστιάζοντας κυρίως στην ανεύρεση μεθόδων και τεχνολογικών προτύπων ενίσχυσης της διαλειτουργικότητας. Έτσι, αρχικά, αναλύθηκαν οι αρχές υλοποίησης μιας Υποδομής Χωρικής Δεδομένων η οποία και αναδεικνύεται σε ένα συγκεντρωτικό θεσμικό και τεχνολογικό μέσο ολοκληρωμένης διαχείρισης της χωρικής πληροφορίας. Έπειτα, εξετάστηκε η δομή μιας Διαδικτυακής Πύλης Χωρικών Δεδομένων η οποία αποτελεί το μέσο διάθεσης των χωρικών δεδομένων μιας ΥΧΔ και αντιστοιχίζεται με ένα κατανεμημένο ΓΣΠ για τη παροχή των παραπάνω λειτουργιών. Στη συνέχεια, καταγράφηκαν τα επίπεδα διαλειτουργικότητας που διακρίνονται σε μια ΥΧΔ και αναλύθηκαν διεξοδικά τα OGC διαδικτυακά πρότυπα για την προώθηση της συντακτικής διαλειτουργικότητας Στο επόμενο μέρος της εργασίας επιχειρείται η αξιολόγηση του πλαισίου προσβασιμότητας της περιπτωσιολογικής μελέτης. Ειδικότερα, μελετήθηκε το ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο για την κοινοχρησία και διαμοιρασμό των χωρικών δεδομένων, αποτυπώνοντας τις πολιτικές αδειοδότησης και διάθεσης της γεωπληροφορίας. Ύστερα, συντάχθηκε, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές των προηγούμενων, ερωτηματολόγιο ανοικτού τύπου για την ομαλή διεξαγωγή των προσωπικών συνεντεύξεων με τους υπαλλήλους της πολεοδομικής διεύθυνσης. Από την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης συμπεραίνεται πως το ΓΣΠ του δήμου Λάρισας δεν εφαρμόζει κάποιο ανοικτή μέθοδο διάχυσης των χωρικών δεδομένων, αλλά υιοθετεί τα πρότυπα του χρησιμοποιηθέντος ΓΣΠ λογισμικού, ενώ το αδειοδοτικό πλαίσιο της ανωτέρω δημόσιας αρχής βρίσκεται στο πρώτο στάδιο εναρμόνισης με τις αποφάσεις της ΕΘΕΓ. Συνεπώς, στο τελευταίο μέρος της εργασίας, λαμβάνοντας υπ όψιν τα προβλήματα προσβασιμότητας του δήμου Λάρισας, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε μια διαδικτυακή πύλη πολεοδομικών δεδομένων. Η αρχιτεκτονική του βασίζεται αποκλειστικά στη δομή των κατανεμημένων ΓΣΠ για την παροχή των εκάστοτε λειτουργιών. Χρησιμοποιήθηκε μια ευρεία γκάμα λογισμικών ανοικτού κώδικα, συμπεριλαμβανομένου των εξυπηρετητών διαδικτύου, καταλόγου, δεδομένων και χαρτογραφικών εξυπηρετητών. Για την υλοποίηση της διαδικτυακής εφαρμογής χρησιμοποιήθηκε το σύστημα διαχείρισης περιεχομένου Drupal και αναπτύχθηκαν δυο χωρικοί τύποι περιεχομένων για τη εύχρηστη προσθήκη χωρικών δεδομένων στη προτεινόμενη Γεω-Πύλη του δήμου Λάρισας, παρακάμπτοντας κάθε τεχνολογικό και θεσμικό εμπόδιο. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 90

101 Βιβλιογραφία Aditya, T., & Lemmens, R. (2003). Chaining Distributed GIS Services. Ανάκτηση 2012, από ITC - Library; specialised scientific library on Remote Sensing and GIS: Akinci, H., & Comert, C. (2008). Geoportals and their Role in Spatial Data Infrastructure. 5th International Conference on Geographic Information Systems. Κωνσταντινούπολη. Arbeit, D. (1993). Resolving the Spatial Data Problem: A Spatial Information Infostructure for Planning Support. in Klosterman, R. E. & P, F. S. (Eds.). Proceedings of Third International Conference on Computers in Urban Planning and Urban Management. Baktash, P., Javidaneh, A., Vaezi, H., Darzi, H., & Mohammadi, N. (2012). Design and Implementation of Iran s National Spatial Data Clearinghouse Network. Spatially Enabling Government, Industry and Citizens, Global Geospatial Conference Québec City, Canada. Carrera, F., & Hoyt, L. (n.d.). From Plan-Demanded Data to Plan-Ready Information: A Rationale for Comprehensive Urban Knowledge Infrastructures. Journal of Urban Technology, σσ Clodoveu, A. D., & Leonardo, L. A. (2005). Local Spatial Data Infrastructure Based on Service-Oriented Architecture. VII Simposio Brasileiro de Geoinformatica, (σσ ). Campos do Jordao, Brasil. Crompvoets, J., Bregt, A., Rajabifard, A., & Williamson, I. (2004). Assessing the worldwide developments of national spatial data clearinghouses. International Journal of Geographic Information Science, σσ Dandekar, H. C. (1998). The Planner's Use of Information: Technologies for Collection, Organization and Communication. Washington, D.C.: Planners Press, American Planning Association. Edralin, J. S. (1986). Managing Information Systems for Urban and Regional Planning in Asian Metropolitan Regions. International Journal of Information Management, σσ Gertz, M., Rueda, C., & Zhang, J. (2010). Interoperability and Data Integration in the Geosciences. Στο A. Shoshani, & D. Rotem, Scientific Data Management Challenges, Technology and Deployment. CRC Press. Maguire, D. J., & Longley, P. A. (2005). The emergence of geoportals and their role in spatial data infrastructures. Computers, Environment and Urban Sytems, σσ Mittal, N. (2004, Δεκέμβριος). Chained-Services Based Marine SDI Geoportal: A Reference Architecture using RM-ODP and UML. Ανάκτηση Ιανουάριος 13, 2012, από INTERNATIONAL INSTITUTE FOR GEO-INFORMATION SCIENCE AND EARTH Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 91

102 OBSERVATION & INDIAN INSTITUTE OF REMOTE SENSING DEHRADUN: Ouf, A. M. (2007). Non-Comprehensive Planning Approaches for Rapidly Urbanizing Communities. Planning Theory & Practice, σσ Peng, Z.-R., & Tsou, M.-H. (2003). Internet GIS: Distributed Geographic Information Services for the Inetrnet and Wireless Networks. New Jersey: John Wiley & Sons. Qureshi, M. F., Rajabifard, A., & Olfat, H. (2009). Facilitating Urban Planning and Management at Local Level Through the Development of SDI (Case Study of Lahore - Pakistan). Ανάκτηση Νοέμβριος 11, 2011, από Publications, Global Spatial Data Infrastructure: Sigala, M. (2009). Geoportals and Geocollaborative Portals: Functionality and Impacts on Travellers' Trip Panning and Decision. International CHRIE Conference-Refereed Track. Tait, M. G. (2005). Implementing geoportals: applications of distributed GIS. Computers, Environment and Urban Systems, σσ Williamson, I. P., Rajabifard, A., & Feeney, M.-E. F. (2003). Developing Spatial Data Infrastructures : From Concept to Reality. Taylor & Francis Routledge. (2004). Πρόταση ΟΔΗΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Κοινότητα (INSPIRE). Βρυξέλλες: ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ. (2007). ΟΔΗΓΙΑ 2007/2/ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ για τη δημιουργία υποδομής χωρικών πληροφοριών στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα (Inspire). Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. (A Combination Approach of GIS and SOA for Performance Improvement of Organization. A. Sayar, M. P. (2008). Developing GIS Visualization Web Services for Geophysical Applications. Bloomington. A. Sayar, M. Pierce, G. C. Fox. (2005). DEVELOPING GIS VISUALIZATION WEB SERVICES FOR GEOPHYSICAL APPLICATIONS. Bloomington: Indiana University. Abbas Rajabifard, M.-E. F. (2002). Future directions for SDI development. Melbourne: Department of Geomatics, The University of Melbourne. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 92

103 Aditya, T., & Lemmens, R. (2003). Chaining Distributed GIS Services. Ανάκτηση 2012, από ITC - Library; specialised scientific library on Remote Sensing and GIS: Akinci, H., & Comert, C. (2008). Geoportals and their Role in Spatial Data Infrastructure. 5th International Conference on Geographic Information Systems. Κωνσταντινούπολη. Arbeit, D. (1993). Resolving the Spatial Data Problem: A Spatial Information Infostructure for Planning Support. in Klosterman, R. E. & P, F. S. (Eds.). Proceedings of Third International Conference on Computers in Urban Planning and Urban Management. Baktash, P., Javidaneh, A., Vaezi, H., Darzi, H., & Mohammadi, N. (2012). Design and Implementation of Iran s National Spatial Data Clearinghouse Network. Spatially Enabling Government, Industry and Citizens, Global Geospatial Conference Québec City, Canada. Carrera, F., & Hoyt, L. From Plan-Demanded Data to Plan-Ready Information: A Rationale for Comprehensive Urban Knowledge Infrastructures. Journal of Urban Technology, σσ Clodoven A.Davis JR, Leonardo Lacerda Alves. (2009). Local Spatial Data Infrastructure Based on a SOA. Clodoveu, A. D., & Leonardo, L. A. (2005). Local Spatial Data Infrastructure Based on Service-Oriented Architecture. VII Simposio Brasileiro de Geoinformatica, (σσ ). Campos do Jordao, Brasil. Crompvoets, J., Bregt, A., Rajabifard, A., & Williamson, I. (2004). Assessing the worldwide developments of national spatial data clearinghouses. International Journal of Geographic Information Science, σσ Dandekar, H. C. (1998). The Planner's Use of Information: Technologies for Collection, Organization and Communication. Washington, D.C.: Planners Press, American Planning Association. Edralin, J. S. (1986). Managing Information Systems for Urban and Regional Planning in Asian Metropolitan Regions. International Journal of Information Management, σσ Gertz, M., Rueda, C., & Zhang, J. (2010). Interoperability and Data Integration in the Geosciences. Στο A. Shoshani, & D. Rotem, Scientific Data Management Challenges, Technology and Deployment. CRC Press. INSPIRE Drafting Teams "Data Specifications", "Network Services", "Metadata". (2007). INSPIRE Technical Architecture - Overview. Europe: INSPIRE Infrastructure for Spatial Information in Europe. K. Sahin, M.U.Gumusay. Service Oriented Architecture (soa) based web services for Geographic Information Services (gis). Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 93

104 Lemmens, T. A. (2005). CHAINING DISTRIBUTED GIS SERVICES. Indonesia: Geodetic Engineering, UGM,. M. Manso-Callejo, M. Wachowicz, M. Bernabé-Poveda. (2009). Automatic Metadata Creation for Supporting Interoperability Levels of Spatial Data Infrastructures. Valencia: Topographic and Cartographic Engineering Department, Technical University of Madrid. M. Manso-Callejo, M. Wachowicz, M. Bernabé-Poveda. (n.d.). Automatic Metadata Creation for Supporting Interoperability Levels of Spatial Data Infrastructures. Maguire, D. J., & Longley, P. A. (2005). The emergence of geoportals and their role in spatial data infrastructures. Computers, Environment and Urban Sytems, σσ Michael Gertz, Carlos Rueda, Jianting Zhang. Integration in the Geosciences. Interoperability and Data Mittal, N. (2004, Δεκέμβριος). Chained-Services Based Marine SDI Geoportal: A Reference Architecture using RM-ODP and UML. Ανάκτηση Ιανουάριος 13, 2012, από INTERNATIONAL INSTITUTE FOR GEO-INFORMATION SCIENCE AND EARTH OBSERVATION & INDIAN INSTITUTE OF REMOTE SENSING DEHRADUN: Mortaza Saleh, T. Y. (2012, January ). A COMBINATIONAL APPROACH OF GIS AND SOA FOR PERFORMANCE IMPROVEMENT OF ORGANIZATION. International Journal of Web & Semantic Technology (IJWesT), pp. Vol.3, No.1. Mueller, H. (2010). Spatial Information Management, an Effective Tool to Support. 46th ISOCARP Congress Ouf, A. M. (2007). Non-Comprehensive Planning Approaches for Rapidly Urbanizing Communities. Planning Theory & Practice, σσ Pallavi S. Talegaonkar. (2008). Service Architecture For GIS Applications. Goa, India: The 12th International Conference of International Association for Computer Methods and Advances in Geomechanics (IACMAG). Peng, Z.-R., & Tsou, M.-H. (2003). Internet GIS: Distributed Geographic Information Services for the Inetrnet and Wireless Networks. New Jersey: John Wiley & Sons. Qureshi, M. F., Rajabifard, A., & Olfat, H. (2009). Facilitating Urban Planning and Management at Local Level Through the Development of SDI (Case Study of Lahore - Pakistan). Ανάκτηση Νοέμβριος 11, 2011, από Publications, Global Spatial Data Infrastructure: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 94

105 Sigala, M. (2009). Geoportals and Geocollaborative Portals: Functionality and Impacts on Travellers' Trip Panning and Decision. International CHRIE Conference-Refereed Track. Stephen C. Guptill. (1994). Spatial Data Standards and Information Policy. Tait, M. G. (2005). Implementing geoportals: applications of distributed GIS. Computers, Environment and Urban Systems, σσ Trias Aditya, R. L. Chaining Distributed GIS Services. Williamson, I. P., Rajabifard, A., & Feeney, M.-E. F. (2003). Developing Spatial Data Infrastructures : From Concept to Reality. Taylor & Francis Routledge. WS-GIS: Towards a SOA-Based SDI Federation. Zeferino SAUGENE, Esselina MACOME, Marcia JUVANE. (2009). The Role of Standards on Effective Spatial Data Sharing: A Research Study from Mozambique. IST-Africa 2009 Conference Proceedings IIMC International Information Management Corporation, ΕΚΘΕΣΗ, Α. (n.d.). σχέδιο νόμου «Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών - Εναρμόνιση με την οδηγία 2007/2/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 14ης Μαρτίου 2007 και άλλες διατάξεις. Τροποποίηση του ν.1647/1986 «Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων..". ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ & ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ. (2012). Μέτρα για την Προώθηση της Κοινοχρησίας και της Περαιτέρω Χρήσης Γεωχωρικών Δεδομένων της Δημόσιας Διοίκησης σύμφωνα με τις επιταγές των Νόμων 3882/2010 και 3979/2011. Αθήνα: ΕΙΣΗΓΗΣΗ:Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδας. Οργανισμός Κτηματολογίου & Χαρτογραφήσεων Ελλάδας. (2012). ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ «Ναι», στο άνοιγμα των δημόσιων γεωχωρικών δεδομένων από την Εθνική Επιτροπή Γεωπληροφορίας! ΕΥΓΕΠ. Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας Δ/νση Επιστημονικής και Αναπτυξιακής Δραστηριότητας. (2008). Έκθεση παρακολούθησης Οδηγίας INSPIRE Πρόταση Υλοποίησης & Διαχείρισης της Κοινοτικής Οδηγίας στην Ελλάδα. Αθήνα. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 95

106 Cheema, G. S., Ward, S. E., United Nations University. & Program on Population (East-West Center) (1993) Urban Management : Policies and Innovations in Developing Countries, Westport, Conn., Praeger Geoconnections (2001). The Canadian Geospatial Data Infrastructure Access Technical Services manual (vesion 1.1). Available at: INTEROPERABILITY CLEARINGHOUSE, (2006), Glossary of terms. Available at: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 96

107 Παράρτημα Α. Πρότυπες Άδειες Γεωχωρικής Πληροφορίας Α1. Άδεια Α: Ανοικτή Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) Προοίμιο Η γεωχωρική πληροφορία, όπως ορίζεται στη συνέχεια, παρέχεται υπό τους όρους της παρούσης άδειας (στο παρόν εφεξής καλουμένης Άδεια ) στο σύνολο των Δημοσίων Αρχών και Τρίτων, όπως αυτοί ορίζονται στο Ν. 3882/2010, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η περαιτέρω χρήση και επαναχρησιμοποίηση αυτής της πληροφορίας. Χρήση της Γεωχωρικής Πληροφορίας με αυτούς τους όρους της παρούσης άδειας Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας που προστατεύεται από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, τα συγγενικά δικαιώματα και το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσεων δεδομένων είναι επιτρεπτή μόνο υπό τους όρους της παρούσης άδειας. Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας από οποιαδήποτε Δημόσια αρχή ή Τρίτο συνιστά αποδοχή των όρων χρήσης που ορίζονται με την παρούσα άδεια. Ο Αδειοδότης παρέχει σε οποιονδήποτε, Δημόσια Αρχή ή Τρίτο, κάνει χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας, μία παγκόσμια, μη αποκλειστική χωρίς κόστος και για το σύνολο της διάρκειας των δικαιωμάτων επί αυτής άδεια υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι όροι που προσδιορίζονται στο παρόν κείμενο. Η άδεια αυτή δεν περιορίζει τις εξαιρέσεις στο δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας, τα συγγενικά δικαιώματα ή το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσης δεδομένων καθώς και οποιοδήποτε δικαίωμα επί της γεωχωρικής πληροφορίας τυχόν έχει η Δημόσια Αρχή ή Τρίτος εξαιτίας συγκεκριμένων νομοθετικών ρυθμίσεων. Με την άδεια αυτή, οποιαδήποτε Δημόσια Αρχή ή Τρίτος επιτρέπεται να πραγματοποιεί οποιαδήποτε από τις πράξεις που εμπίπτουν στις περιουσιακές εξουσίες (δικαιώματα) του αδειοδότη σύμφωνα με τη νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία, τα συγγενικά δικαιώματα και το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσεων δεδομένων, ιδίως: να εγγράφει, αναπαράγει, διανέμει και παρουσιάζει τη γεωχωρική πληροφορία στο κοινό, να διασκευάζει τη γεωχωρική πληροφορία με οποιονδήποτε τρόπο, να εκμεταλλεύεται τη γεωχωρική πληροφορία με οποιονδήποτε τρόπο, για παράδειγμα, με το να τη συνδυάζει με άλλη πληροφορία ή με το να την περιλαμβάνει σε ένα τελικό προϊόν ή υπηρεσία. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 97

108 Στην περίπτωση που οποιοσδήποτε Τρίτος ή Δημόσια Αρχή προβεί σε οποιαδήποτε από τις ανωτέρω πράξεις, θα πρέπει: 1. να αναφέρει την πηγή από την οποία προήλθε η πληροφορία κάνοντας αναφορά στον Πάροχο της Πληροφορίας, όπως αυτός το προσδιορίζει, και όπου αυτό είναι εφικτό παρέχοντας τον υπερσύνδεσμο του σταθερού σημείου απόθεσης της παρούσης άδειας. Εάν ο Πάροχος της Πληροφορίας δεν προσδιορίζει επακριβώς τον τρόπο με τον οποίο επιθυμεί να γίνεται αναφορά σε αυτόν ή εάν ο χρήστης της γεωχωρικής πληροφορίας πραγματοποιεί χρήση γεωχωρικής πληροφορίας που προέρχεται από παραπάνω από έναν Παρόχους Πληροφορίας και η αναφορά στον Πάροχο της Πληροφορίας δεν είναι πρακτική, μπορεί να γίνεται χρήση της ακόλουθης αναφοράς: «Το παρόν περιέχει δημόσια γεωχωρική πληροφορία που διέπεται από τους όρους της Ανοικτής Άδειας Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0)» 2. να διασφαλίζει ότι η γεωχωρική πληροφορία δε χρησιμοποιείται κατά τέτοιον τρόπο που να υπονοεί ότι ο χρήστης της γεωχωρικής πληροφορίας ταυτίζεται με τον Πάροχο της Πληροφορίας ή η συγκεκριμένη χρήση υποστηρίζεται από τον Πάροχο της Πληροφορίας, 3. να διασφαλίζει ότι δεν παραπλανεί άλλους χρήστες της γεωχωρικής πληροφορίας ούτε δημιουργεί σύγχυση σε σχέση με την ίδια την πληροφορία ή την πηγή της, 4. να διασφαλίζει ότι η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας δεν παραβιάζει τη νομοθεσία σχετικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ρήτρες εμπιστευτικότητας ή οποιαδήποτε άλλη σχετική ρύθμιση. Τα ανωτέρω συνιστούν ουσιώδεις όρους της παρούσης άδειας και η παράβαση τους προκαλεί την άμεση ανάκληση της παρούσης άδειας. Πράξεις εκτός του πεδίου εφαρμογής της παρούσης άδειας Η παρούσα άδεια δεν καλύπτει τη χρήση: δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που ενυπάρχουν στη γεωχωρική πληροφορία σημάτων ή άλλης διανοητικής ιδιοκτησίας που δεν αποτελεί γεωχωρική πληροφορία πληροφορία επί της οποίας υπάρχουν δικαιώματα Τρίτων τα οποία ο Πάροχος της Πληροφορίας δεν έχει το δικαίωμα να αδειοδοτήσει γεωχωρική πληροφορία που για λόγους εμπιστευτικότητας, δημόσιας ασφάλειας ή άλλους εξαιρούνται από την εφαρμογή των διατάξεων του Ν. 3882/2010 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 98

109 Δήλωση Περιορισμού Ευθύνης O Πάροχος της Πληροφορίας ευθύνεται σε σχέση με την παρεχόμενη γεωχωρική πληροφορία μόνο στο βαθμό που προσδιορίζεται από τη σχετική νομοθεσία και δεν εγγυάται τη συνεχή παροχή της σχετικής πληροφορίας. Δικαιοδοσία και αρμόδια δικαστήρια Η άδεια αυτή διέπεται από το δίκαιο της έδρας του Παρόχου της Πληροφορίας, εκτός αν νόμος ορίζει διαφορετικά. Αρμόδια είναι τα δικαστήρια της έδρας του Παρόχου της Πληροφορίας. Ορισμοί: Αδειοδότης: ο πάροχος πληροφορίας που έχει τα απαραίτητα δικαιώματα και την αρμοδιότητα να παρέχει τη γεωχωρική πληροφορία Γεωχωρικά Δεδομένα: οποιαδήποτε δεδομένα αφορούν άμεσα ή έμμεσα σε συγκεκριμένη τοποθεσία ή γεωγραφική περιοχή Γεωχωρική Πληροφορία: Περιλαμβάνει Γεωχωρικά Δεδομένα καθώς και Σύνολα Γεωχωρικών Δεδομένων και Μεταδεδομένων Μεταδεδομένα: πληροφορίες οι οποίες περιγράφουν σύνολα γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσίες γεωχωρικών δεδομένων και καθιστούν δυνατή την εξεύρεση, την καταγραφή και τη χρήση τους. Πάροχος Πληροφορίας: το νομικό ή φυσικό πρόσωπο που παρέχει τη γεωχωρική πληροφορία υπό τους όρους της παρούσης άδειας Σύνολο Γεωχωρικών Δεδομένων: αναγνωρίσιμη συλλογή γεωχωρικών δεδομένων Χρήση: οποιαδήποτε πράξη εμπίπτει στις οικονομικές εξουσίες του δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων ή του ιδιόρρυθμου δικαιώματος του δημιουργού βάσης δεδομένων. Διαλειτουργικότητα και μελλοντικές εκδόσεις Αυτή είναι η έκδοση 1.0 της Ανοικτής Άδειας Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας. Στην περίπτωση που εκδοθούν μεταγενέστερες εκδόσεις της παρούσης, ο Πάροχος μπορεί να επαναδειοδοτήσει τη γεωχωρική πληροφορία με την καινούργια έκδοση ή να εξακολουθήσει να την αδειοδοτεί με την παρούσα έκδοση. Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας ρυθμίζεται από τη συγκεκριμένη έκδοση της άδειας με την οποία αυτή παρέχεται στο χρήστη. Η γεωχωρική πληροφορία που καλύπτεται από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα μπορεί να επαναδειοδοτηθεί περαιτέρω από το χρήστη με την Ανοικτή Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) ή την Ελληνική έκδοση της άδειας Creative Commons 3.0 Αναφορά με ρητή αναφορά στη Δημόσια Αρχή από την οποία έχει προέλθει η Γεωχωρική Πληροφορία. Η γεωχωρική πληροφορία που καλύπτεται από το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσης δεδομένων μπορεί να επαναδειοδοτηθεί Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 99

110 περαιτέρω με την Ανοικτή Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) ή με την άδεια Open Data Commons Αναφορά με ρητή αναφορά στη Δημόσια Αρχή από την οποία έχει προέλθει η Γεωχωρική Πληροφορία. Α2. Άδεια Β: Μη Εμπορική Άδεια Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας (Έκδοση 1.0) Προοίμιο Η γεωχωρική πληροφορία, όπως ορίζεται στη συνέχεια, παρέχεται υπό τους όρους της παρούσης άδειας (στο παρόν εφεξής καλουμένης Άδεια ) στο σύνολο των Δημοσίων Αρχών και τρίτων, όπως αυτοί ορίζονται στη συνέχεια και σε συμφωνία με τους ορισμούς του Ν. 3882/2010, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί η περαιτέρω χρήση και επαναχρησιμοποίηση αυτής της πληροφορίας. Χρήση της Γεωχωρικής Πληροφορίας με τους όρους της παρούσης άδειας Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας που προστατεύεται από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, τα συγγενικά δικαιώματα και το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσεων δεδομένων είναι επιτρεπτή μόνο υπό τους όρους της παρούσης άδειας. Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας από οποιαδήποτε δημόσια αρχή ή τρίτο συνιστά αποδοχή των όρων χρήσης που ορίζονται με την παρούσα άδεια. Ο Αδειοδότης παρέχει σε οποιονδήποτε, Δημόσια Αρχή ή Τρίτο, κάνει μη εμπορική χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας, μία παγκόσμια,μη αποκλειστική, χωρίς κόστος και για το σύνολο της διάρκειας των δικαιωμάτων επί αυτής άδεια υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται οι όροι που προσδιορίζονται στο παρόν κείμενο. Η άδεια αυτή δεν περιορίζει τις εξαιρέσεις στο δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας, τα συγγενικά δικαιώματα ή το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσης δεδομένων καθώς και οποιοδήποτε δικαίωμα επί της γεωχωρικής πληροφορίας τυχόν έχει η Δημόσια Αρχή ή Τρίτος εξαιτίας συγκεκριμένων νομοθετικών ρυθμίσεων. Με την άδεια αυτή, οποιαδήποτε δημόσια αρχή ή τρίτος επιτρέπεται να πραγματοποιεί οποιαδήποτε από τις πράξεις που εμπίπτουν στις περιουσιακές εξουσίες (δικαιώματα) του αδειοδότη σύμφωνα με τη νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία, τα συγγενικά δικαιώματα και το ιδιόρρυθμο δικαίωμα του δημιουργού βάσεων δεδομενων, εκτός από την εμπορική εκμετάλλευση του έργου, ιδίως: να εγγράφει, αναπαράγει, διανέμει και παρουσιάζει τη γεωχωρική πληροφορία στο κοινό, να διασκευάζει τη γεωχωρική πληροφορία με οποιονδήποτε τρόπο, να συνδυάζει τη γεωχωρική με άλλη πληροφορία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 100

111 Δεν επιτρέπεται: να πραγματοποιείται καμία από τις ανωτέρω πράξεις με οποιονδήποτε τρόπο που μπορεί να έχει ως βασικό στόχο ή κατεύθυνση την εμπορική εκμετάλλευση της γεωχωρικής πληροφορίας Στην περίπτωση που οποιοσδήποτε τρίτος ή δημόσια αρχή προβεί σε οποιαδήποτε από τις ανωτέρω πράξεις, θα πρέπει: ή και 2. να αναφέρει την πηγή από την οποία προήλθε η πληροφορία κάνοντας αναφορά στον Πάροχο της Πληροφορίας, όπως αυτός το προσδιορίζει, και όπου αυτό είναι εφικτό παρέχοντας τον υπερσύνδεσμο του σταθερού σημείου απόθεσης της παρούσης άδειας. Εάν ο Πάροχος της Πληροφορίας δεν προσδιορίζει επακριβώς τον τρόπο με τον οποίο επιθυμεί να γίνεται αναφορά σε αυτόν εάν ο χρήστης της γεωχωρικής πληροφορίας πραγματοποιεί χρήση γεωχωρικής πληροφορίας που προέρχεται από παραπάνω από έναν Παρόχους Πληροφορίας η αναφορά στον Πάροχο της Πληροφορίας δεν είναι πρακτική, μπορεί να γίνεται χρήση της ακόλουθης αναφοράς: «Το παρόν περιέχει δημόσια γεωχωρική πληροφορία που διέπεται από τους όρους της Μη Εμπορικής Άδειας Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας v. 1.0» 5. να διασφαλίζει ότι η γεωχωρική πληροφορία δε χρησιμοποιείται κατά τέτοιον τρόπο που να υπονοεί ότι ο χρήστης της γεωχωρικής πληροφορίας ταυτίζεται με τον Πάροχο της Πληροφορίας ή η συγκεκριμένη χρήση υποστηρίζεται από τον Πάροχο της Πληροφορίας, 6. να διασφαλίζει ότι δεν παραπλανεί άλλους χρήστες της γεωχωρικής πληροφορίας ούτε δημιουργεί σύγχυση σε σχέση με την ίδια την πληροφορία ή την πηγή της, 7. να διασφαλίζει ότι η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας δεν παραβιάζει τη νομοθεσία σχετικά με την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, ρήτρες εμπιστευτικότητας ή οποιαδήποτε άλλη σχετική ρύθμιση. Τα ανωτέρω συνιστούν ουσιώδεις όρους της παρούσης άδειας και η παράβαση τους προκαλεί την άμεση ανάκληση της παρούσης άδειας. Πράξεις εκτός του πεδίου εφαρμογής της παρούσης άδειας Η παρούσα άδεια δεν καλύπτει τη χρήση: o o δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που ενυπάρχουν στη γεωχωρική πληροφορία σημάτων ή άλλης διανοητικής ιδιοκτησίας που δεν αποτελεί γεωχωρική πληροφορία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 101

112 o o πληροφορία επί της οποίας υπάρχουν δικαιώματα τρίτων τα οποία ο Πάροχος της Πληροφορίας δεν έχει το δικαίωμα να αδειοδοτήσει γεωχωρική πληροφορία που για λόγους εμπιστευτικότητας, δημόσιας ασφάλειας ή άλλους εξαιρούνται από την εφαρμογή των διατάξεων του Ν. 3882/2010 Δήλωση Περιορισμού Ευθύνης O Πάροχος της Πληροφορίας ευθύνεται σε σχέση με την παρεχόμενη γεωχωρική πληροφορία μόνο στο βαθμό που προσδιορίζεται από τη σχετική νομοθεσία και δεν εγγυάται τη συνεχή παροχή της σχετική πληροφορίας. Δικαιοδοσία και αρμόδια δικαστήρια Η άδεια αυτή διέπεται από το δίκαιο της έδρας του Παρόχου της Πληροφορίας, εκτός αν νόμος ορίζει διαφορετικά. Αρμόδια είναι τα δικαστήρια της έδρας του Παρόχου της Πληροφορίας. Ορισμοί: Αδειοδότης: ο πάροχος πληροφορίας που έχει τα απαραίτητα δικαιώματα και την αρμοδιότητα να παρέχει τη γεωχωρική πληροφορία Γεωχωρικά Δεδομένα: οποιαδήποτε δεδομένα αφορούν άμεσα ή έμμεσα σε συγκεκριμένη τοποθεσία ή γεωγραφική περιοχή Γεωχωρική Πληροφορία: Περιλαμβάνει Γεωχωρικά Δεδομένα καθώς και Σύνολα Γεωχωρικών Δεδομένων και Μεταδεδομένων Μεταδεδομένα: πληροφορίες οι οποίες περιγράφουν σύνολα γεωχωρικών δεδομένων και υπηρεσίες γεωχωρικών δεδομένων και καθιστούν δυνατή την εξεύρεση, την καταγραφή και τη χρήση τους Παρόχος Πληροφορίας: το νομικό ή φυσικό πρόσωπο που παρέχει τη γεωχωρική πληροφορία υπό τους όρους της παρούσας άδειας Σύνολο Γεωχωρικών Δεδομένων: αναγνωρίσιμη συλλογή γεωχωρικών δεδομένων. Χρήση: οποιαδήποτε πράξη εμπίπτει στις οικονομικές εξουσίες του δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων ή του ιδιόρρυθμου δικαιώματος του δημιουργού βάσης δεδομένων. Διαλειτουργικότητα και μελλοντικές εκδόσεις Αυτή είναι η έκδοση 1.0 της Μη Εμπορικής Άδειας Χρήσης Δημόσιας Γεωχωρικής Πληροφορίας. Στην περίπτωση που εκδοθούν μεταγενέστερες εκδόσεις της παρούσης, ο Πάροχος μπορεί να επαναδειοδοτήσει τη γεωχωρική πληροφορία με την καινούργια έκδοση ή να εξακολουθήσει να την αδειοδοτεί με την παρούσα έκδοση. Η χρήση της γεωχωρικής πληροφορίας ρυθμίζεται από τη συγκεκριμένη έκδοση της άδειας με την οποία αυτή παρέχεται στο χρήστη. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 102

113 Η γεωχωρική πληροφορία που καλύπτεται από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας και τα συγγενικά δικαιώματα μπορεί να επαναδειοδοτηθεί περαιτέρω από το χρήστη με την Ελληνική έκδοση της άδειας Creative Commons 3.0 Αναφορά Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 103

114 Β. Δομή συνέντευξης υπό μορφή ερωτηματολογίου Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης «Αξιολόγηση του πλαισίου διαλειτουργικότητας και αδειοδότησης χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής υπηρεσίας του δήμου Λάρισας» Υπόβαθρο Η αναθεώρηση των μεμονωμένων, και συχνά μη αποδοτικών, πρακτικών συλλογής, παραγωγής, συντήρησης και διάθεσης της χωρικής πληροφορίας στα πλαίσια του πολεοδομικού και αστικού σχεδιασμού κρίνεται περισσότερο από απαραίτητη, ιδιαίτερα με την υφιστάμενη προσαρμογή και ενσωμάτωση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην ελληνική δημόσια διοίκηση. Παράλληλα, οι πρόσφατες νομοθετικές εξελίξεις, τόσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο υλοποιώντας την κοινοτική οδηγία Infrastructure for Spatial Information in the Europe Community (2007/2/ΕΚ) - όσο και σε εθνικό σχεδιάζοντας και αναπτύσσοντας την Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου 3882/2010 επιτάσσουν, όσο ποτέ, τη συμμόρφωση ή επανεξέταση του πλαισίου διαλειτουργικότητας και αδειοδότησης των δημόσιων αρχών για την κοινοχρησία και ανταλλαγή χωρικών δεδομένων. Επομένως, η τρέχουσα έρευνα, χρησιμοποιώντας κατά βάση τη δομή και τα χαρακτηριστικά ερωτηματολογίου, απευθύνεται αποκλειστικά σε υπαλλήλους της διεύθυνσης Πολεοδομίας του δήμου Λάρισας και αποτελεί βασικό μέρος της διπλωματικής εργασίας με τίτλο «Η ανάπτυξη μιας Γεω-Πύλης στα πλαίσια της προσβασιμότητας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας: Η χρήση της αρχιτεκτονικής υπηρεσιών και των ανοικτών διαδικτυακών προτύπων διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου». Η παρούσα έρευνα στοχεύει στην αποτύπωση των τεχνικών και μεθόδων αδειοδότησης και κοινοχρησίας των πολεοδομικών δεδομένων του δήμου Λάρισας και τα αποτελέσματα αυτής αφενός θα συμβάλλουν στην ακριβή καταγραφή των προβλημάτων διάχυσης της γεωπληροφορίας και αφετέρου θα σχηματίσουν τη πρόταση, το τελικό παράγωγο της ανωτέρω εργασίας. Η συνέντευξη θα ολοκληρωθεί σε 15, περίπου, λεπτά. Αναφέρεται ρητά πως θα διατηρηθεί η ανωνυμία και εμπιστευτικότητα των συμμετεχόντων. Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων για τη συνεργασία και παροχή πολύτιμων πληροφοριών. Λελεντζής Απόστολος, Προπτυχιακός Φοιτητής ΤΜΧΑ ΑΠΘ, Σεπτέμβριος 2012 Τηλέφωνο: Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο: lelentzis.apostolis@gmail.com Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 104

115 Στοιχεία Αναγνώρισης Θέση: (προϊστάμενος, διαχειριστής ΓΣΠ, κτλ) Μέλος ΚΟΣΕ: Ναι Όχι Τμήμα: Διεύθυνση: Δήμος: Πολεοδομίας Λάρισας Λεξιλόγιο ΓΣΠ: Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών. Ορολογία για το προσδιορισμό μιας οργανωμένης συλλογής υπολογιστικών και λογισμικών συστημάτων, χωρικών δεδομένων και ανθρώπινου δυναμικού με σκοπό τη συλλογή, καταχώρηση, ενημέρωση, διαχείριση, ανάλυση και απόδοση, κάθε μορφής πληροφορίας που αφορά το γεωγραφικό περιβάλλον. Δημόσια Αρχή: Κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα, οι δημόσιες υπηρεσίες, οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης και τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων συμβουλευτικών φορέων, σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο. ΚΟΣΕ: Κομβικά Σημεία Επαφής. Στα πλαίσια του νόμου 3882/2010 συστήνονται συντονιστικές επιτροπές σε κάθε υπουργείο, περιφέρεια, αποκεντρωμένη διοίκηση και δήμο για τη συστηματική καταγραφή, υπό μορφή καταλόγου, των χωρικών δεδομένων και μεταδεδομένων των προαναφερθέντων δημόσιων αρχών, επικοινωνώντας και ενημερώνοντας, παράλληλα, τον ΟΚΧΕ για τη σχετική εξέλιξη των διαδικασιών. ΕΘΕΓ: Εθνική Επιτροπή Γεωπληροφορίας: Ανώτατο θεσμικό όργανο για τη διαμόρφωση και παρακολούθηση της Εθνικής Πολιτικής Γεωπληροφορίας και το προσδιορισμό και σύνταξη του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Γεωπληροφορίας και Υπηρεσιών ΕΥΓΕΠ: Εθνική Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών. Πλαίσιο κανόνων, μέτρων και πολιτικών σε διοικητικό και τεχνολογικό επίπεδο για την οργάνωση ενιαίων πρακτικών διαχείρισης, διάθεσης και κοινοχρησίας γεωχωρικών πληροφοριών. INSPIRE: Infrastructure for Spatial Information in the Europe Community. Κοινοτική οδηγία για το σχεδιασμό και ανάπτυξη μιας Ευρωπαϊκής Υποδομής Χωρικών Δεδομένων στα πλαίσια συντονισμού, διαχείρισης και διάθεσης περιβαλλοντικής, κυρίως, πληροφορίας έχοντας ως βασικό σκοπό τη παρακολούθηση και αξιολόγηση της κοινοτικής νομοθεσίας που επηρεάζει, άμεσα ή έμμεσα, το περιβάλλον. Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 105

116 Μέρος 1 ο : Σχετικά με τη δημόσια αρχή Το πρώτο μέρος της συνέντευξης εξετάζει το ρόλο και τη θέση της παρούσας δημόσιας αρχής καθώς και τη σχέση της με ζητήματα διαχείρισης χωρικής πληροφορίας. Ερ1. Ποιος ο βασικός ρόλος του τμήματος στην ευρύτερη τοπική αυτοδιοίκηση, ποιους σκοπούς εξυπηρετεί και ποιες οι αρμοδιότητες (συνοπτική περιγραφή)? ρόλος:.. σκοπός:.. αρμοδιότητες:. Ερ2. Ποιος ο βαθμός ενσωμάτωσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (πχ χρήση εσωτερικών δικτυακών εφαρμογών συνδεδεμένοι υπολογιστές, ψηφιακές βάσεις δεδομένων - βιβλιοθήκες, ηλεκτρονική επικοινωνία)? πολύ χαμηλός χαμηλός μέτριος υψηλός πολύ υψηλός Ερ3. Στα πλαίσια της ομαλής και ταχύρυθμης ροής εργασιών, η υπηρεσία διαθέτει ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Γεωγραφικών Πληροφοριών? Ναι Όχι Βρίσκεται σε εξέλιξη Αν «ΝΑΙ» ή «Βρίσκεται σε εξέλιξη», τότε: Ερ3-α. Το ΓΣΠ σχεδιάστηκε για τις ανάγκες: 1. του τμήματος Πολεοδομικού Σχεδιασμού 2. της ευρύτερης τοπικής αυτοδιοίκησης 3. ο συνδυασμός των παραπάνω Ερ3-β. Ο διαχειριστής του ΓΣΠ είναι: Σε κάθε περίπτωση συμπληρώστε την ιδιότητα και τη θέση του διαχειριστή. 1. υπάλληλος του τμήματος Πολεοδομικού Σχεδιασμού 2. υπάλληλος της ευρύτερης διοίκησης του δήμου Λάρισας 3. εξωτερικός συνεργάτης/ ειδικός σύμβουλος / ιδιωτική εταιρεία μηχανικών Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 106

117 Άλλα σχόλια: Ερ3-γ. Ποιοι και πόσοι οι χρήστες του ΓΣΠ? 1. εσωτερικοί χρήστες (υπάλληλοι δημόσιων υπηρεσιών) εξωτερικοί χρήστες (ερευνητές, σύμβουλοι, επαγγελματίες).. 3. ο συνδυασμός των παραπάνω.. Ερ3-δ: Η ανάπτυξη του ΓΣΠ υλοποιήθηκε: Σε κάθε περίπτωση αναφέρετε την ονομασία των λογισμικών. 1. με εμπορικά ΓΣΠ λογισμικά 2. με ΓΣΠ λογισμικά ανοικτού κώδικα 3. με ιδιωτικό λογισμικό βιβλιοθήκες 4. ο συνδυασμός των Μέρος 2 ο : Πολιτική αδειοδότησης χωρικών δεδομένων Το δεύτερο μέρος της συνέντευξης καταγράφει τη πολιτική πρόσβασης και αδειοδότησης (προστασία δεδομένων, τιμολόγηση) των χωρικών δεδομένων της παρούσας δημόσιας αρχής. Ερ4. Ποια κατηγορία ΓΣΠ χρηστών και κάθε πότε υποχρεούται να υπογράψει μια επίσημη συμφωνία άδειας πριν τη χρήση ΓΣΠ εφαρμογών ή χωρικών δεδομένων? Α. εσωτερικοί χρήστες Πάντα Συνήθως Μερικές Φορές Σπάνια Ποτέ Β. εξωτερικοί χρήστες Πάντα Συνήθως Μερικές Φορές Σπάνια Ποτέ Ερ5. Η πολιτική αδειοδότησης των χωρικών δεδομένων της πολεοδομικής υπηρεσίας καθορίζεται: 1. από αποφάσεις και διατάξεις της εσωτερικής διοίκησης της δημόσιας αρχής 2. από τη πρόσφατη απόφαση της ΕΘΕΓ για το «άνοιγμα» των χωρικών δεδομένων της δημόσιας διοίκησης στα πλαίσια του Ν3882/ ο συνδυασμός των παραπάνω 4. κανένα από τα παραπάνω: δεν έχει προσδιοριστεί πολιτική αδειοδότησης Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 107

118 Ερ6. Η παρούσα αρχή αναμένει την ανάκτηση εσόδων από τη χρήση GIS εφαρμογών ή διάθεση χωρικών δεδομένων Α. από τους εσωτερικούς χρήστες: Ναι Όχι Β από τους εξωτερικούς χρήστες: Ναι Όχι Αν «Ναι», σε οποιαδήποτε από τις ανωτέρω περιπτώσεις, τότε: Ερ6-α. Για το προσδιορισμό της τιμολόγησης των χωρικών δεδομένων χρησιμοποιείται το μοντέλο οριακού κόστους, όπως προτάθηκε από τον ΟΚΧΕ και ψηφίστηκε από την ΕΘΕΓ στα πλαίσια της ελεύθερης διακίνησης χωρικών δεδομένων? Ναι Όχι Ερ7. Ποια από τα παρακάτω εμποδίζουν τη πρόσβαση σε χωρικά δεδομένα για Α. τους εσωτερικούς ΓΣΠ χρήστες: 1. Ζητήματα προστασίας ιδιωτικών δεδομένων 2. Θέματα νομικών ευθυνών και πνευματικών δικαιωμάτων 3. ο συνδυασμός των παραπάνω 4. κανένα από τα παραπάνω 5. άλλο, παρακαλώ προσδιορίστε Β. τους εξωτερικούς ΓΣΠ χρήστες: 1. Ζητήματα προστασίας ιδιωτικών δεδομένων 2. Θέματα νομικών ευθυνών και πνευματικών δικαιωμάτων 3. ο συνδυασμός των παραπάνω 4. κανένα από τα παραπάνω 5. άλλο, παρακαλώ προσδιορίστε Άλλα σχόλια: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 108

119 Μέρος 3 ο : Πολιτική κοινοχρησίας & διάθεσης χωρικών δεδομένων Το τρίτο μέρος της συνέντευξης αποτυπώνει τη πολιτική κοινοχρησίας και διάθεσης (μεθόδους, τεχνικές, χρήση ανοικτών προτύπων, βαθμός διαλειτουργικότητας) χωρικών δεδομένων της παρούσας δημόσιας αρχής. Ερ8: Σε περίπτωση που η διεύθυνση Πολεοδομίας διαθέτει ένα ολοκληρωμένο ΓΣΠ, κατά τη διάρκεια σχεδιασμού και υλοποίησης του έργου υιοθετήθηκαν ανοικτά πρότυπα και προδιαγραφές για την ενίσχυση της διαλειτουργικότητας στις περισσότερες πτυχές του συστήματος όπως είναι η επιλογή των χωρικών τύπων δεδομένων, μορφότυπων αποθήκευσης, προτύπων διάθεσης, της τεχνολογία σύνδεσης με συστήματα διαχείρισης βάσεων δεδομένων, και χρήσης ανοικτών βιβλιοθηκών χωρικής ανάλυσης? Ναι Όχι Μερικώς Αν «Όχι» ή «Μερικώς», τότε: Ερ8-α: Αναμένεται η αναθεώρηση των παραπάνω ζητημάτων, και ιδιαίτερα της πολιτικής κοινοχρησίας και διάθεσης χωρικών δεδομένων σύμφωνα με τους κανονισμούς του Ν3882/2010, και των λοιπών αποφάσεων της ΕΘΕΓ, περί ελεύθερης διακίνησης και πρόσβασης της γεωπληροφορίας? Ναι Όχι Ερ9. Οι λειτουργίες της ανακάλυψης, ανεύρεσης, δημοσίευσης και κατανάλωσης των χωρικών δεδομένων ή ΓΣΠ εφαρμογών παρέχονται στους Α. χρήστες και των δυο κατηγοριών (εσωτερικοί εξωτερικοί): 1. συνομιλώντας με τους υπάλληλους της συγκεκριμένης αρχής μέσω τηλεφώνου, τηλεομοιότυπου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 2. χρησιμοποιώντας μια ολοκληρωμένη διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων 3. άλλο, παρακαλώ προσδιορίστε: Β. εσωτερικούς χρήστες: 1. συνομιλώντας με τους υπάλληλους της συγκεκριμένης αρχής μέσω τηλεφώνου, τηλεομοιότυπου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 2. χρησιμοποιώντας ενδουπηρεσιακές ΓΣΠ εφαρμογές (in-house GIS) 3. άλλο, παρακαλώ προσδιορίστε: Γ. εξωτερικούς χρήστες: 1. συνομιλώντας με τους υπάλληλους της συγκεκριμένης αρχής μέσω τηλεφώνου, τηλεομοιότυπου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου 2. χρησιμοποιώντας μια ολοκληρωμένη διαδικτυακή πύλη χωρικών δεδομένων 3. άλλο, παρακαλώ προσδιορίστε: Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 109

120 Σε περίπτωση που οι ανωτέρω λειτουργίες παρέχονται μέσω μιας Γεω-Πύλης, ενδουπηρεσιακές ΓΣΠ εφαρμογές ή οποιαδήποτε άλλου διαδικτυακού τρόπου,τότε: Άλλα σχόλια: Ερ9-α: Προσδιορίστε τον ηλεκτρονικό σύνδεσμο των εφαρμογών: Ερ9-β. Η τηλεφόρτωση των χωρικών δεδομένων επιτυγχάνεται με την υιοθέτηση και εφαρμογή προδιαγραφών: 1. ανοικτού τύπου (OGC standards: WMS, WFS, WCS) 2. κλειστού τύπου (ArcGIS Server Architecture) Ερ9-γ. Ποια από τα ακόλουθα στοιχεία μεταδεδομένων καταγράφονται? 1. πληροφορίες αναγνώρισης 2. πληροφορίες ποιότητας και ακρίβειας δεδομένων 3. πληροφορίες προβολικού συστήματος 4. Πληροφορίες διανομής πόρων χωρικών δεδομένων 5. χρονικές πληροφορίες συλλογής και παραγωγής δεδομένων 6. πληροφορίες επικοινωνίας του αντίστοιχου οργανισμού 7. άλλο, προσδιορίστε. Μέρος 4 ο : Σχετικά με το ανθρώπινο δυναμικό Το τέταρτο, και τελευταίο μέρος, της συνέντευξης εξετάζει το γνωστικό επίπεδο των υπαλλήλων της παρούσας δημόσιας αρχής σε ζητήματα ΓΣΠ, διαδικτυακών ΓΣΠ, χρήσης ανοικτών προδιαγραφών και νομοθεσιών της χωρικής πληροφορίας. Ερ10. Βαθμολογήστε με κλίμακα από το 1 έως το 5, αξιολογώντας το επίπεδο γνώσης σας, ως προς τις ακόλουθες ΓΣΠ διαδικασίες? (1: καθόλου γνώση, 2: κακή γνώση, 3: μέτρια γνώση, 4: πολύ καλή γνώση, 5: αρίστη γνώση) Α. Προαναλυτικές Διαδικασίες 1. γεωαναφορά χαρτών και προβολικά συστήματα 2. ψηφιοποίηση και παραγωγή δευτερογενών προϊόντων 3. αποθήκευση, εισαγωγή και εξαγωγή χωρικών τύπων αποθήκευσης σε χωρικά συστήματα βάσεων δεδομένων και το αντίστροφο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 110

121 4. δημιουργία τοπολογίας, διόρθωσης λαθών, μέθοδοι και τεχνικές τροποποίησης και επεξεργασίας γεωμετρικών οντοτήτων Β. Χωρική Ανάλυση 1. αλληλεπίθεση επιπέδων (overlay analysis) 2. ανάλυση ψηφιδωτών (raster analysis) 3. γεωστατιστική ανάλυση (geostatistical analysis) 4. μοντελοποίηση διαδικασιών (spatial modeling) 5. τρισδιάστατη ανάλυση (3d analysis).. 6. ανάλυση δικτύων (network analysis).. 7. ανάλυση εντοπσμού (tracking analysis).. 8. γεωκωδικοποίηση διευθύνσεων (geocoding)... Γ. Χαρτογραφική Απόδοση 1. προσθήκη ονοματολογίας και δημιουργία χαρτογραφικών συμβόλων 2. σύνταξη χάρτη 3. παραγωγή γραφημάτων και βίντεο Ερ11. Με τι βαθμό, από το 1 έως το 5, αξιολογείται το επίπεδο γνώσης σας, ως προς τα ανοικτά διαδικτυακά πρότυπα διαλειτουργικότητας χαρτογραφικού περιεχομένου του οργανισμού Open Geospatial Consortium? (1: καθόλου γνώση, 2: κακή γνώση, 3: μέτρια γνώση, 4: πολύ καλή γνώση, 5: αρίστη γνώση) 1. υπηρεσία τηλεφόρτωσης γεωαναφερμένων στατικών χαρτών (Web Map Service) 2. υπηρεσία τηλεφόρτωσης εναποθηκευμένων γεωαναφερμένω στατικών χαρτών (Web Map Tile Service) 3. υπηρεσία τηλεφόρτωσης διανυσματικών δεδομένων (Web Feature Service) 4. υπηρεσία τηλεφόρτωσης ψηφιδωτών δεδομένων (Web Coverage Service) 5. υπηρεσία καταλόγου αναζήτησης, ανακάλυψης και ευρετηρίασης χωρικών δεδομένων (Catalog Service for the Web) 6. υπηρεσία γεωεπεξεργασίας και διάθεσης χωρικών αλγορίθμων (Web Processing Service) Ερ12. Έχετε ποτέ παρακολουθήσει ένα επιμορφωτικό σεμινάριο ΓΣΠ? Ναι Όχι Ερ13. Ποια η συχνότητα παρακολούθησης των νομοθετικών εξελίξεων κοινοχρησίας και ανταλλαγής χωρικών δεδομένων σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο? 1. μια φορά την εβδομάδα 2. μια φορά το μήνα 3. μια φορά το εξάμηνο 4. ποτέ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 111

122 Ερ13-α. Σας βρίσκει σύμφωνο η πρόσφατη απόφαση της ΕΘΕΓ για την ελεύθερη διακίνηση των χωρικών δεδομένων χρησιμοποιώντας τις πρότυπες άδειες γεωχωρικής πληροφορίας? Ναι Όχι Ερ14. Ο βαθμός αλληλεγγύης και του επιπέδου συνεργασίας μεταξύ των υπόλοιπων υπαλλήλων του δημόσιο τομέα σε θέματα χωρικής ανάλυσης και GIS διαδικασιών είναι ικανοποιητικός? Ναι Όχι Άλλα σχόλια:.... Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 112

123 Γ. Κώδικας για την ανάπτυξη του Drupal χωρικού τύπου περιεχομένου 1. Προσθήκη διανυσματικών επιπέδων <?php if (!$page):?> <article id="node-<?php print $node->nid;?>" class="<?php print $classes;?> clearfix"<?php print $attributes;?>> <?php endif;?> <?php if (!$page):?> <header> <?php endif;?> <?php print render($title_prefix);?> <?php if (!$page):?> <h2 class="title" <?php print $title_attributes;?>><a href="<?php print $node_url;?>"><?php print $title;?></a></h2> <?php endif;?> <?php print render($title_suffix);?> <?php if ($display_submitted):?> <span class="submitted"><?php print $submitted;?></span> <?php endif;?> <?php if (!$page):?> </header> <?php endif;?> <div class="content <?php print $classes_array['1'];?>"<?php print $content_attributes;?>> <script language="javascript"> OpenLayers.ProxyHost = " var map; var info; window.onload = loadmap; function loadmap (){ map = new OpenLayers.Map ({ div: "map_container", projection: new OpenLayers.Projection ("EPSG:900913"), displayprojection: new OpenLayers.Projection ("EPSG:900913"), maxextent: new OpenLayers.Bounds ( , , , ), resolutions: [ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ], controls: [ new OpenLayers.Control.PanZoomBar (), new OpenLayers.Control.Navigation (), new OpenLayers.Control.LayerSwitcher (), new OpenLayers.Control.Permalink (), new OpenLayers.Control.MousePosition (), new OpenLayers.Control.MouseToolbar (), Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 113

124 new OpenLayers.Control.KeyboardDefaults (), new OpenLayers.Control.Scale (), new OpenLayers.Control.ScaleLine (), new OpenLayers.Control.OverviewMap () ], layers: [ new OpenLayers.Layer.WMS ("Ktimatologio Orthoimagery", " {layers: 'basic', transparent: true, Attribution: true}, {isbaselayer: true, visibility: true}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Hybrid", {type: google.maps.maptypeid.hybrid, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Satelite", {type: google.maps.maptypeid.satellite, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Streets", {sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 19}), new OpenLayers.Layer.VirtualEarth ("Virtual Earth Hybrid", {type: VEMapStyle.Hybrid, sphericalmercator: true, isbaselayer:true,numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Yahoo ("Yahoo Hybrid", {type: YAHOO_MAP_HYB, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.OSM("MapQuest", " osm/${z}/${x}/${y}.jpg", " osm/${z}/${x}/${y}.jpg"), new OpenLayers.Layer.OSM ("Open Street Map"), new OpenLayers.Layer.WMS ("Blank Layer", ""), new OpenLayers.Layer.WMS (' <?php if(!empty($node->field_title_ol_map_v ['und'][0]['value'])) { print $node->field_title_ol_map_v ['und'][0]['value'];}?>', '<?php if(!empty($node->field_wms_v ['und'][0]['value'])) { print $node- >field_wms_v ['und'][0]['value'];}?>', {layers: '<?php if(!empty($node->field_identifier_v ['und'][0]['value'])) { print $node->field_identifier_v ['und'][0]['value'];}?>', transparent: true, 'format':'image/png'}, {isbaselayer: false, opacity: 0.8}) ] }); map.setcenter (new OpenLayers.LonLat ( , ), 14); info = new OpenLayers.Control.WMSGetFeatureInfo({ url: '<?php if(!empty($node->field_wms_v ['und'][0]['value'])) { print $node- >field_wms_v ['und'][0]['value'];}?>', title: 'Identify features by clicking', queryvisible: true, infoformat: 'text/html', maxfeatures: 5, hover: false, queryvisible: true, eventlisteners: { getfeatureinfo: function(event) { if (event.text.length!= 687) { map.addpopup(infopopup = new OpenLayers.Popup.FramedCloud( "chicken", map.getlonlatfrompixel(event.xy), null, event.text, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 114

125 }); } } null, true )); currentpopup = infopopup; } map.addcontrol(info); info.activate(); } </script> <div id="map_container"></div> <?php // Hide comments, tags, and links now so that we can render them later. hide($content['comments']); hide($content['links']); print render($content);?> </div> <?php if (!empty($content['links'])):?> <footer> <?php print render($content['links']);?> </footer> <?php endif;?> <?php print render($content['comments']);?> <?php if (!$page):?> </article> <!-- /.node --> <?php endif;?> Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 115

126 2. Προσθήκη ψηφιδωτών επιπέδων <?php if (!$page):?> <article id="node-<?php print $node->nid;?>" class="<?php print $classes;?> clearfix"<?php print $attributes;?>> <?php endif;?> <?php if (!$page):?> <header> <?php endif;?> <?php print render($title_prefix);?> <?php if (!$page):?> <h2 class="title" <?php print $title_attributes;?>><a href="<?php print $node_url;?>"><?php print $title;?></a></h2> <?php endif;?> <?php print render($title_suffix);?> <?php if ($display_submitted):?> <span class="submitted"><?php print $submitted;?></span> <?php endif;?> <?php if (!$page):?> </header> <?php endif;?> <div class="content <?php print $classes_array['1'];?>"<?php print $content_attributes;?>> <script language="javascript"> OpenLayers.ProxyHost = " var map; var info; window.onload = loadmap; function loadmap (){ map = new OpenLayers.Map ({ div: "map_container", projection: new OpenLayers.Projection ("EPSG:900913"), displayprojection: new OpenLayers.Projection ("EPSG:900913"), maxextent: new OpenLayers.Bounds ( , , , ), resolutions: [ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ], controls: [ new OpenLayers.Control.PanZoomBar (), new OpenLayers.Control.Navigation (), new OpenLayers.Control.LayerSwitcher (), new OpenLayers.Control.Permalink (), new OpenLayers.Control.MousePosition (), new OpenLayers.Control.MouseToolbar (), new OpenLayers.Control.KeyboardDefaults (), new OpenLayers.Control.Scale (), new OpenLayers.Control.ScaleLine (), new OpenLayers.Control.OverviewMap () ], Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 116

127 layers: [ new OpenLayers.Layer.WMS ("Ktimatologio Orthoimagery", " {layers: 'basic', transparent: true, Attribution: true}, {isbaselayer: true, visibility: true}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Hybrid", {type: google.maps.maptypeid.hybrid, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Satelite", {type: google.maps.maptypeid.satellite, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Google ("Google Streets", {sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 19}), new OpenLayers.Layer.VirtualEarth ("Virtual Earth Hybrid", {type: VEMapStyle.Hybrid, sphericalmercator: true, isbaselayer:true,numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.Yahoo ("Yahoo Hybrid", {type: YAHOO_MAP_HYB, sphericalmercator: true, isbaselayer: true, numzoomlevels: 21}), new OpenLayers.Layer.OSM("MapQuest", " osm/${z}/${x}/${y}.jpg", " osm/${z}/${x}/${y}.jpg"), new OpenLayers.Layer.OSM ("Open Street Map"), new OpenLayers.Layer.WMS ("Blank Layer", ""), new OpenLayers.Layer.WMS (' <?php if(!empty($node->field_title_ol_map_r ['und'][0]['value'])) { print $node->field_title_ol_map_r ['und'][0]['value'];}?>', '<?php if(!empty($node->field_wms_r ['und'][0]['value'])) { print $node- >field_wms_r ['und'][0]['value'];}?>', {layers: '<?php if(!empty($node->field_identifier_r['und'][0]['value'])) { print $node->field_identifier_r['und'][0]['value'];}?>', transparent: true, 'format':'image/png'}, {isbaselayer: false, opacity: 0.85}) ] }); map.setcenter (new OpenLayers.LonLat ( , ), 14); } </script> <div id="map_container"></div> <?php // Hide comments, tags, and links now so that we can render them later. hide($content['comments']); hide($content['links']); print render($content);?> </div> <?php if (!empty($content['links'])):?> <footer> <?php print render($content['links']);?> </footer> Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 117

128 <?php endif;?> <?php print render($content['comments']);?> <?php if (!$page):?> </article> <!-- /.node --> <?php endif;?> Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 118

129 Δ. Οπτικοποίηση των επιπέδων της WMS υπηρεσίας στο Quantum GIS Στο τέταρτο μέρος του παραρτήματος παρουσιάζεται, με τη μέθοδο της σταδιακής καταγραφής στιγμιότυπων οθόνης (print screen), η διαδικασία εισαγωγής και θέασης ενός δημοσιευμένου επιπέδου της υπηρεσίας WMS του GeoServer με τη χρήση του GIS λογισμικού ανοικτού κώδικα Quantum GIS. 1. με αριστερό κλικ, ενεργοποιείστε το εργαλείο «Προσθήκη WMS Layer» της εργαλειοθήκης «Διαχειριστείτε Επίπεδα Layer» 2. στο αναδυόμενο πλαίσιο διαλόγου, δημιουργείστε μια νέα σύνδεση με αριστερό κλικ στην επιλογή «New» Εικόνα 40: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο 1 Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 119

130 3. προσδιορισμός ονομασίας σύνδεσης «GeoServer of LaSDA» 4. διατύπωση του URL της WMS υπηρεσίας ( ) Εικόνα 41: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο 2 Πηγή : Ιδία επεξεργασία 5. ενεργοποίηση της σύνδεσης με αριστερό κλικ στην επιλογή «Connect» 6. επιλογή ενός θεματικού επιπέδου της δημοσιευμένης υπηρεσίας (πχ larissa:poleodomikes_grammes) Εικόνα 42: Διαδικασία Οπτικοποίησης θεματικού επιπέδου WMS υπηρεσίας στιγμιότυπο 3 Πηγή: Ιδία επεξεργασία Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης Πολυτεχνική Σχολή ΑΠΘ 120