Θέμα: Θέσεις και αιτήματα αρμοδιότητας του Υπουργείου σας από την Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών.

Transcript

1 Προς: Τον ΥΠΟΥΡΓΟ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ, ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ Δρ. Νικόλαο Παρασκευόπουλο Υπόψιν κ. Παναγιώτη Γιαννακόπουλου, Διευθυντή Γραφείου Υπουργού. Θεσσαλονίκη, 28/09/2016 Αρ. πρωτ.: 2307 Θέμα: Θέσεις και αιτήματα αρμοδιότητας του Υπουργείου σας από την Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών. Αξιότιμε κ. Υπουργέ, Εκ μέρους της Πανελλήνιας Ένωσης Μεταφραστών (ΠΕΜ), ευχαριστούμε για την ανταπόκριση του Υπουργείου σας στο αίτημά μας για μία πρώτη επίσημη συνάντηση και για τις σχετικές ενέργειες του Διευθυντή του γραφείου σας κ. Γιαννακόπουλου. Προσβλέπουμε στη συνάντηση που ορίστηκε για τις 29 Σεπτεμβρίου Τα μέλη της ΠΕΜ είναι επαγγελματίες που ασχολούνται κατά κύριο επάγγελμα με τη μετάφραση εγγράφων ή/και τη διερμηνεία από/προς τα Ελληνικά. Ο αριθμός των γλωσσών εργασίας των μελών μας ανέρχεται σε πάνω από 30 αυτή τη στιγμή. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και αρκετές οι οποίες χαρακτηρίζονται «δυσεύρετες». Αρκετά από τα μέλη μας διαθέτουν μεγάλη εμπειρία στη δικαστηριακή διερμηνεία και μετάφραση, ορισμένα μάλιστα είναι εγγεγραμμένα στους καταλόγους των οικείων πρωτοδικείων. Ο αριθμός θα ήταν μεγαλύτερος, αν το επέτρεπαν οι συνθήκες. Ωστόσο, η ΠΕΜ διαπιστώνει με αγανάκτηση την αποσάθρωση του υφιστάμενου συστήματος επιλογής, έγκρισης, ορισμού, απασχόλησης και αποζημίωσης των επαγγελματιών που παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας και μετάφρασης κατά την αστυνομική ανάκριση, προδικασία, δίκη και επεξεργασία δικογράφων. Πρόκειται για απαξίωση των επαγγελμάτων μας. Διαπιστώνουμε επίσης ότι το θεσμικό πλαίσιο είναι ελλιπές και ασαφές, καθώς επίσης και ασύμβατο με το ευρωπαϊκό δίκαιο. Συνέπειες όλων αυτών είναι ότι τα δικαιώματα κατηγορουμένων και υπόπτων υπονομεύονται, δικαστικές αποφάσεις που ορθώς καταδίκασαν ενόχους ίσως αργότερα ακυρωθούν, καθώς επίσης και ότι ένας κοινωνικά ωφέλιμος τομέας επαγγελματικής δραστηριότητας ανθεί στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες, αλλά μαραζώνει στην Ελλάδα. Η ΠΕΜ καταθέτει σήμερα αυτό το υπόμνημα θέσεων, προτάσεων και αιτημάτων και ζητά από το Υπουργείο σας να αναλάβει πρωτοβουλίες για την άμεση βελτίωση του συστήματος 1

2 δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης, διότι θεωρούμε ότι το πρόβλημα έχει αντικειμενικά τον χαρακτήρα επείγοντος. Τα επαγγέλματα που εκπροσωπεί η ΠΕΜ Η ΠΕΜ είναι η μεγαλύτερη και παλαιότερη επαγγελματική ένωση επαγγελματιών Μεταφραστών στη χώρα. Ιδρύθηκε το 1963 και από το 1969 είναι μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Μεταφραστών (FIT). Μέλη μας είναι φυσικά πρόσωπα που ασκούν νομίμως τα σύγχρονα μεταφραστικά επαγγέλματα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η μετάφραση, η διερμηνεία, η επιχώρια προσαρμογή, ο υποτιτλισμός, η πολιτισμική διαμεσολάβηση κ.λπ. Κάθε επαγγελματίας Μεταφραστής ασκεί ένα τουλάχιστον από αυτά. Σύνοψη των βασικότερων προβλημάτων 1. Η Πολιτεία είναι υποχρεωμένη να δημιουργήσει και να χρηματοδοτήσει ένα ολοκληρωμένο και βιώσιμο σύστημα δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης. Αναφορικά με την ποινική δίκη, το άρθρο 238 εδ. β του ΚΠΔ δεν ενσωματώνει, αλλά παραβαίνει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2010/64/ΕΕ στο σημείο όπου κρίνεται ακριβώς η βιωσιμότητα του συστήματος. Η Οδηγία επιτάσσει ότι μόνο η ελληνική Πολιτεία ευθύνεται για τη χρηματοδότηση του συστήματος, όχι ο ύποπτος ή κατηγορούμενος. Θεωρούμε ότι θεσμικές προβλέψεις ανάλογες αυτών της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ θα πρέπει να ισχύσουν και για την αστική δίκη. 2. Τα θεσμοθετημένα κριτήρια επιλογής διερμηνέων και μεταφραστών είναι ακατάλληλα, διότι επιτρέπουν τον ορισμό ακόμη και προσώπων των οποίων τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα είναι ανύπαρκτα, ανεπαρκή ή αμφίβολης αξίας. 3. Το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο διακρίνεται από σύγχυση και προχειρότητα σε ό,τι αφορά τους όρους «μεταφραστής», «διερμηνέας», «μετάφραση» και «διερμηνεία». 4. Το υφιστάμενο σύστημα εγγραφής και παραμονής στους καταλόγους πρωτοδικείων είναι ακατάλληλο, τεχνολογικά και διαδικαστικά απαρχαιωμένο, και δεν ικανοποιεί στο ελάχιστο την υποχρέωση της Πολιτείας να θεσπίσει ενιαίο εθνικό μητρώο δικαστικών διερμηνέων και μεταφραστών. 5. Σε σύγκριση με την ποινική δίκη, στην αστική δίκη ο πήχυς της μεταφραστικής ακεραιότητας και επάρκειας βρίσκεται ακόμη πιο χαμηλά. Αυτό ενέχει τον σοβαρό μεσοπρόθεσμο κίνδυνο υποβάθμισης της ελληνικής γλώσσας στα αστικά δικαστήρια. 6. Η ποινική δίκη δεν μπορεί να είναι δίκαιη χωρίς την πλήρη και πιστή εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών 2010/64/ΕΕ και 2012/13/ΕΕ. Η ΠΕΜ υποστηρίζει όλες τις σχετικές προτάσεις της Εθνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ). 1. Ολοκληρωμένο και βιώσιμο σύστημα Διεκδικούμε τη θέσπιση και υλοποίηση ενός συστήματος δικαστηριακής μετάφρασης και διερμηνείας που θα διαθέτει τουλάχιστον τα ακόλουθα θεμελιώδη τεκμήρια επάρκειας: 2

3 Τακτική χρηματοδότηση από τον εθνικό προϋπολογισμό. Θεωρούμε πως η φύση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, από την αστυνομική προανάκριση του υπόπτου μέχρι την οριστική δικαστική απόφαση, δεν επιτρέπει την αυτοχρηματοδότηση της δικαστηριακής μετάφρασης και διερμηνείας, πόσο μάλλον απαράδεκτες «λύσεις» όπως η απαίτηση να πληρώσει ο ύποπτος. Υιοθετούμε πλήρως τις σχετικές επιταγές της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ: πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα με τροποποιήσεις άρθρων του νόμου και του ΚΠΔ όπου αυτό απαιτείται. Σύστημα διασφάλισης της εγκυρότητας των παρεχόμενων γλωσσικών υπηρεσιών σε κάθε στάδιο. Για παράδειγμα, όταν αμφισβητείται ή κρίνεται ανεπαρκής ή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα μία διερμηνεία ή μετάφραση, πρέπει το δικαστήριο να έχει πρόσβαση σε δεύτερο κλιμάκιο (αναθεώρηση, εποπτεία, έγκριση). Αναβάθμιση και έμπρακτη προστασία του κύρους του επαγγελματία που παρέχει υπηρεσίες διερμηνείας ή μετάφρασης στο δικαστήριο. Συνάδελφοί μας αναφέρουν ότι έχουν βιώσει συνθήκες υψηλής πίεσης, άγχους και ανασφάλειας μέσα στις δικαστικές αίθουσες, κάτι που πρέπει να είναι αδιανόητο στη χώρα μας. Κατάλληλες εφεδρείες για την επιτάχυνση της μεταφραστικής διαδικασίας όταν ελλοχεύει ο κίνδυνος παρέλευσης νομοθετικά καθορισμένων προθεσμιών. Ταχύ, ρεαλιστικό και φιλικό σύστημα δίκαιης αποζημίωσης και έγκαιρης καταβολής αυτής στους επαγγελματίες. Θα γνωρίζετε βεβαίως ότι αυτή τη στιγμή οι αμοιβές είναι της τάξης των ευρώ για πολύωρες συχνά διερμηνείες στα δικαστήρια, ενώ καταντά προσβλητικό το να εισπράττουμε αυτό το πενιχρό ποσό τρία ή τέσσερα χρόνια αργότερα εν είδει ελεημοσύνης. Σύναψη μακροχρόνιων συμβάσεων με επαγγελματίες διερμηνείς και μεταφραστές που θα επιλέγονται και θα εποπτεύονται με συγκεκριμένα κριτήρια, ώστε η διοίκηση της Δικαιοσύνης να είναι σε θέση να προβλέπει και να καλύπτει τις ανάγκες των δικαστηρίων της χώρας με προβλέψιμο και μεθοδικό τρόπο. Ειδικές προβλέψεις για τις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες. Θεωρούμε ότι εδώ η ΠΕΜ μπορεί να παίξει το ρόλο στρατηγικού συμβούλου προς το Υπουργείο σας, ώστε να υλοποιηθεί ένα σύστημα επιλογής, κατάρτισης, προπαρασκευής και αξιολόγησης των τωρινών και μελλοντικών επαγγελματιών που θα καλύψουν τις ανάγκες των δικαστηρίων. Μιλώντας με δικαστές και εισαγγελείς, μαθαίνουμε ότι ένα μεγάλο μέρος υποθέσεων αφορούν πολίτες άλλων χωρών που μιλούν ασιατικές, αφρικανικές και άλλες λίγο ή ελάχιστα γνωστές γλώσσες και διαλέκτους. Αυτή η ανάγκη δεν είναι παροδική, μάλιστα θα ενταθεί. Εφαρμογή του πνεύματος και γράμματος των Οδηγιών σχετικά με τη σύσταση και υλοποίηση ενός συνεχούς προγράμματος κατάρτισης δικαστικών λειτουργών, δικηγόρων, αστυνομικών, δικαστικών υπαλλήλων κ.ά., ώστε να είναι σε θέση να αξιολογούν σωστά τη μεταφραστική διάσταση στις υποθέσεις που χειρίζονται. 3

4 Κατάλληλη τεχνολογική υποδομή. Ο «οδικός χάρτης» στον οποίο εντάσσονται οι Οδηγίες που αναφέραμε παραπάνω προβλέπει την αναγκαιότητα ψηφιακών συστημάτων στην κατεύθυνση της αποδοτικότητας, διαφάνειας και διασύνδεσης όλων των σταδίων της διαδικασίας ακόμη και πρώιμων σταδίων, όπως η αστυνομική ανάκριση στο εσωτερικό της χώρας και μεσοπρόθεσμα σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ενδεικτικά, οι σημερινές τεχνολογικές δυνατότητες επιτρέπουν κάλλιστα την παροχή έγκυρης και εχέμυθης διερμηνείας εξ αποστάσεως, κάτι που θα αύξανε την αποδοτικότητα του συστήματος. Η Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών ενδιαφέρεται να είναι παρούσα σε κάθε προσπάθεια για την εξειδίκευση και εφαρμογή των παραπάνω. Σημειώνουμε την ύπαρξη σε εξέλιξη του Σχεδίου Δράσης για την Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη και τη Διοικητική Αναβάθμιση, και ζητάμε να ενημερωθούμε σε βάθος για το σημείο στο οποίο βρίσκεται αυτό το έργο, αλλά και να προσκληθούμε να συμμετάσχουμε στην ανάλυση απαιτήσεων και τη σχεδίασή του στα θέματα που μας αφορούν. 2. Ορθά κριτήρια επάρκειας προσόντων Συνολικά στη χώρα, τα μεταφραστικά επαγγέλματα είναι απροστάτευτα. Οι όποιες νομοθετικές προβλέψεις είναι διάσπαρτες, αντιφατικές, αόριστες και άδικες για τους επαγγελματίες που εκπροσωπούμε. Διεκδικούμε την αντικατάσταση αυτού του πλαισίου στο σύνολό του και για το λόγο τούτο επιδιώκουμε τη συνεννόηση με όλους τους αρμόδιους φορείς. Οι σχετικές θέσεις μας περιλαμβάνουν: τη θέσπιση ενιαίου και ευρωπαϊκά συμβατού εθνικού πλαισίου προσόντων για όλα τα επαγγέλματα που εκπροσωπούμε, με βάση κατάλληλα πρότυπα και κριτήρια, μεταξύ των οποίων είναι τα κριτήρια εισδοχής μελών που ήδη εφαρμόζει η ΠΕΜ. Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να υλοποιηθεί μόνο με την αποφασιστική συμμετοχή και συμβολή των επαγγελματικών ενώσεων μεταφραστών. Δεν είναι δυνατό οι επαγγελματίες που εκπροσωπούμε να γίνονται αποδεκτοί διεθνώς ως προς την επάρκειά τους διά της σφραγίδας τους, αλλά όχι στην Ελλάδα. Ειδικότερα για το σύστημα δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης, ζητάμε να εφαρμοστούν επειγόντως οι παρακάτω διορθωτικές παρεμβάσεις από το Υπουργείο σας: Ριζική αναθεώρηση της απόφασής σας αριθ (ΦΕΚ Β 2711/ ), η οποία επιτρέπει σε αποφοίτους Λυκείου και κατόχους «πιστοποιητικών επαρκούς γνώσης» των Ελληνικών να αναλαμβάνουν ρόλους δικαστηριακού διερμηνέα ή/και μεταφραστή. Ζητάμε να μας συμβουλευθείτε πριν διατυπώσετε το ορθό σύνολο κριτηρίων επάρκειας. Εφαρμογή του ως άνω ορθού πλαισίου κριτηρίων επάρκειας και στην αστική δίκη. Κατόπιν της παραπάνω επανόρθωσης, ενημέρωση των στελεχών σε κάθε επίπεδο του συστήματος απονομής δικαιοσύνης ότι οι επαγγελματίες που εκπροσωπεί η 4

5 ΠΕΜ πληρούν τα κριτήρια επάρκειας, συνεπώς μπορούν να επιλέγονται άφοβα ως δικαστηριακοί διερμηνείς ή μεταφραστές. 3. Ακρίβεια στη χρήση της σχετικής ορολογίας Ο Νόμος 4236/2014, που ενσωματώνει τις δύο Οδηγίες προσθέτοντας και αντικαθιστώντας άρθρα του ΚΠΔ, αναφέρεται σε διερμηνέα της προφορικής συζήτησης και των εγγράφων, χωρίς να διακρίνει το ρόλο του μεταφραστή (άρθρο 3). Αργότερα όμως (άρθρο 6) αναφέρεται σε διερμηνεία και μετάφραση. Ο όρος «διερμηνεία» είναι διεθνώς προσδιορισμένος με πολύ συγκεκριμένο τρόπο και δεν πρέπει να μπερδεύει το γεγονός ότι αρκετοί επαγγελματίες Μεταφραστές ασκούν τόσο το επάγγελμα της μετάφρασης όσο και αυτό της διερμηνείας, ενώ άλλοι ασκούν μόνο το ένα από τα δύο. Δεν επιθυμούμε να αναλύσουμε εδώ περισσότερο την ορολογία. Περιοριζόμαστε στο να ζητήσουμε να επαναδιατυπωθούν σωστά αυτοί οι όροι, διότι η ασάφεια αυτή μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη δικαστηριακή διαδικασία όπου απαιτείται διερμηνεία ή μετάφραση. 4. Για ένα σύγχρονο σύστημα και μητρώο Είναι σαφής η προσδοκία της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ για τη δημιουργία ενός ενιαίου μητρώου ανεξάρτητων δικαστηριακών διερμηνέων και μεταφραστών που διαθέτουν τα κατάλληλα προσόντα και υποστηρίζονται από ένα σύστημα φτιαγμένο με βάση τις προϋποθέσεις που παραθέσαμε στις ενότητες 1-3. Η απαίτηση αυτή παραμένει ανεφάρμοστη. Η ΠΕΜ ζητά: την επείγουσα αντικατάσταση των ανά πρωτοδικείο καταλόγων με έναν ενιαίο κατάλογο εγκεκριμένων διερμηνέων και μεταφραστών. Το αίτημα αυτό είναι οργανικά διασυνδεδεμένο με τη συνολική αναβάθμιση του συστήματος δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης. Για παράδειγμα, η απλή ενοποίηση των υφισταμένων καταλόγων «πραγματογνωμόνων διερμηνέων» σε έναν μόνο πίνακα, χωρίς όμως τη θέσπιση πλαισίου προσόντων και κριτηρίων επάρκειας, θα ήταν περιττή. τη διαδικαστική και τεχνολογική διασύνδεση του νέου ενιαίου μητρώου με τις αστυνομικές αρχές, ώστε η κοινή «δεξαμενή» επιλεγμένων επαγγελματιών να είναι διαθέσιμη σε όλη τη γραμμή. την πρόβλεψη δικλείδων για την προστασία των ατομικών δικαιωμάτων και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων όχι μόνο των υπόπτων και κατηγορουμένων, αλλά και των ίδιων των διερμηνέων και μεταφραστών. τη σχεδίαση του ενιαίου μητρώου με πρόβλεψη για τη διασύνδεσή του με υφιστάμενα ή μελλοντικά μητρώα άλλων χωρών. Εδώ μπορεί να αποτελέσει πρότυπο το πανευρωπαϊκό σύστημα επικοινωνίας και ανταλλαγής δεδομένων που ήδη λειτουργεί για την εφαρμογή της Οδηγίας 2005/36/ΕΚ (εγκατάσταση και άσκηση επαγγέλματος σε άλλες χώρες της ΕΕ). Το Υπουργείο σας μπορεί επίσης να αντλήσει ιδέες μέσω της ΠΕΜ από τη Διεθνή Ομοσπονδία Μεταφραστών (FIT). 5

6 5. Η ανάγκη για γλωσσική ακεραιότητα στην αστική δίκη Είναι έξοχη η διατύπωση της ΕΕΔΑ ότι οι επαγγελματίες διερμηνείς και μεταφραστές αποτελούν «θεσμικούς εγγυητές» μίας δίκαιης δίκης. Αν αυτό ισχύει για την ποινική δίκη, δε βλέπουμε για ποιο λόγο δεν πρέπει να ισχύει εξίσου και για την αστική δίκη. Οι ευρύτατες αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας είναι ακόμη πολύ πρόσφατες και, λόγω της αποχής των δικηγόρων, στην πράξη μόλις άρχισαν να εφαρμόζονται. Έτσι, δε θα ισχυριστούμε ότι υπάρχουν ήδη εκείνα τα νομικά προηγούμενα που επιτρέπουν την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων. Ωστόσο, το πνεύμα ορισμένων από τις νέες διατάξεις μας ανησυχεί, ιδιαιτέρως σε συνδυασμό με το πνεύμα του αστικού δικαστή γενικότερα, διότι διαβλέπουμε ως ενδεχόμενο τη σταδιακή επικράτηση μίας χαλαρότερης αντίληψης ότι τα τεκμήρια που κατατίθενται στην αγγλική ή άλλη διαδεδομένη δεύτερη γλώσσα μπορούν να γίνονται αποδεκτά και χωρίς μετάφραση. Θεωρούμε ότι αυτή η στάση ενδέχεται να πηγάζει και από την αδιόρατη αλλά υπαρκτή απαξίωση του έργου του επαγγελματία Μεταφραστή. Ο Μεταφραστής δεν είναι απλώς ο άνθρωπος που μιλάει ή γράφει μία ή περισσότερες γλώσσες. Δεν είναι ο γλωσσομαθής. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Συνεπώς, η παράλειψή του ή έστω η υποκατάσταση του έργου του από γλωσσομαθείς δικαστές που δε διαθέτουν τη σχετική κατάρτιση, εμπειρία και τις αναγκαίες δεξιότητες και γνώσεις θεωρούμε ότι δε θα είναι ωφέλιμη για την ακριβοδίκαιη και ταχεία απονομή δικαιοσύνης, όπου χρειάζεται πολύ συχνά ιδίως στην αστική δίκη εξαιρετικά καλή γνώση της ορολογίας του πεδίου και η άριστη δυνατότητα απόδοσης αυτής της ορολογίας μέσα σε σφιχτά χρονικά περιθώρια. Μεταξύ πολλών άλλων, υπάρχει και το σημαντικότατο ζήτημα της πολιτισμικής διάστασης που υφέρπει, την οποία ο έμπειρος και καταρτισμένος Μεταφραστής κατέχει εξ ορισμού. Τέλος, η ΠΕΜ δε θα ήθελε σε καμία περίπτωση να δει την ελληνική γλώσσα να χάνει το κύρος της μέσα στα ίδια τα ελληνικά δικαστήρια. Για τους παραπάνω λόγους, η ΠΕΜ ζητά από το Υπουργείο σας να αναλάβει πρωτοβουλίες θωράκισης της δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης στην αστική δίκη ίσης ισχύος με αυτές της ποινικής. Είμαστε στη διάθεσή σας για να βοηθήσουμε στην εξειδίκευση των προτάσεών μας. 6. Για μια πραγματικά δίκαιη δίκη Η ΠΕΜ υποστηρίζει όλες τις συστάσεις της ΕΕΔΑ προς την Πολιτεία αναφορικά με τη διασφάλιση της δίκαιης δίκης («Έκθεση συστάσεων. Το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία και το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών», Νοέμβριος 2015). Καλούμε το Υπουργείο σας να λάβει πρωτοβουλίες στο μέτρο που του αναλογεί για την εφαρμογή αυτών των συστάσεων. 6

7 Αξιότιμε κ. Υπουργέ, Παραμένουμε στη διάθεσή σας με αυθεντικά συνεργατικό πνεύμα και αναμένουμε την πρόσκληση να συμμετάσχουμε στις σχετικές πρωτοβουλίες σας. Με τιμή Ο Πρόεδρος Φώτης Φωτόπουλος Η Γενική Γραμματέας Μαριάννα Μιλούνοβιτς 7