Για παραπομπή : Κοινόν Ασίας

Transcript

1 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Περίληψη : Στη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου αρκετά Κοινά αναφύονται ή αναγεννώνται στην Ανατολή. Πρόκειται για ευρύτερες ενώσεις πόλεων, που κάποτε καλύπτουν ολόκληρη την έκταση μιας ρωμαϊκής επαρχίας. Από τις πηγές το πληρέστερα γνωστό από τα ρωμαϊκά Κοινά της Ανατολής είναι το Κοινό της Ασίας. Χρονολόγηση Ρωμαϊκή περίοδος Γεωγραφικός εντοπισμός Επαρχία Ασίας 1. Το Κοινό της Ασίας Στη διάρκεια της Ρωμαϊκής περιόδου αρκετά Κοινά αναφύονται ή αναγεννώνται στην Ανατολή. Πρόκειται για ευρύτερες ενώσεις πόλεων, που κάποτε καλύπτουν ολόκληρη την έκταση μιας ρωμαϊκής επαρχίας. H βασική διαφορά τους από παρόμοιες ενώσεις πόλεων της Ελληνιστικής εποχής είναι ότι ο καθαρά πολιτικός ρόλος τους περιορίζεται και η κύρια δραστηριότητά τους αναπτύσσεται πλέον στο πεδίο της αυτοκρατορικής λατρείας. Μέσα από τις πηγές το πληρέστερα γνωστό από τα ρωμαϊκά Κοινά της Ανατολής είναι το Κοινό της Ασίας, καθώς η οργάνωση και η δραστηριότητά του φωτίζονται από πολυάριθμες επιγραφές, νομίσματα και φιλολογικά κείμενα. Ωστόσο παρά το πλήθος των μαρτυριών πολλά προβλήματα που συνδέονται με διάφορες πτυχές δράσης του «Κοινού των επί της Ασίας Ελλήνων» 1 δεν έχουν ακόμη επιλυθεί οριστικά. Από τα μέσα του 3ου αι. μ.x. αρχίζουν να γίνονται όλο και πιο φειδωλές οι πληροφορίες των πηγών σχετικά με το Κοινό της Ασίας. Αυτό ωστόσο δε σημαίνει κατάργησή του ή περιορισμό των δραστηριοτήτων του, αλλά μάλλον εντάσσεται στη γενικότερη μείωση των επιγραφικών κειμένων που παρατηρείται από την εποχή αυτή και εξής στο ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας. Tο τέλος του Κοινού μάλλον έρχεται αργότερα, όταν επί Διοκλητιανού η επαρχία της Ασίας διαιρείται σε επτά νέες επαρχίες, από τις οποίες μόνο μία διατηρεί το όνομα της παλαιάς επαρχίας. 2 Στη συνέχεια θα εξετάσουμε την οργάνωση, τη διοίκηση και τη δραστηριότητα του Κοινού, παραθέτοντας τις κυρίαρχες απόψεις στα σημεία διχογνωμίας μεταξύ των μελετητών, καθώς και τις νεότερες τάσεις της έρευνας. 2. Η οργάνωση του Κοινού 2.1. Kέντρα του Kοινού και ναοί της αυτοκρατορικής λατρείας της επαρχίας Tο έτος 29 π.x. ο Αύγουστος έδωσε την άδεια στην Πέργαμο να ιδρύσει ναό στο όνομά του και να διοργανώσει εορταστικούς αγώνες προς τιμήν του έχουμε έτσι το πρώτο επίσημο κέντρο άσκησης αυτοκρατορικής λατρείας 3 στην επαρχία της Ασίας και ταυτόχρονα το κέντρο του Κοινού της Ασίας. 4 Ωστόσο, το 10 π.x. το Κοινό συνεδρίασε στη Σμύρνη προκειμένου να οριστεί βραβείο για όποιον πρότεινε την πιο υψηλή τιμή για τον Αύγουστο. 5 Πάντως, η Σμύρνη δεν είχε αποκτήσει ακόμη ναό για την άσκηση της λατρείας του Αυγούστου σε επαρχιακό επίπεδο αυτό επρόκειτο να γίνει αρκετά χρόνια αργότερα, όταν οι πόλεις της Ασίας αποφάσισαν την ανέγερση και νέου ναού για τη στέγαση της επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας ως εκδήλωση ευγνωμοσύνης για την καταδίκη του ανθυπάτου C. Silanus το 22 μ.x. και, ένα χρόνο αργότερα, του procurator (επιτρόπου) Cn. Lucilius Capito, έπειτα από καταγγελία του Κοινού. 6 Για την ανέγερση του ναού αυτού, που ήταν αφιερωμένος στον Τιβέριο, τη Λιβία και τη ρωμαϊκή σύγκλητο, έντεκα πόλεις έθεσαν υποψηφιότητα στηρίζοντάς την με επιχειρηματολογία που αντλήθηκε ακόμη και από το μυθικό παρελθόν τους, όπως μαθαίνουμε από το σχετικό κείμενο του Τάκιτου τελικά η απόκτηση του ναού αυτού κατακυρώθηκε στη Σμύρνη μόλις το 26 μ.x. 7 Tο 40 ο Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 1/11

2 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Καλιγούλας διέταξε την ανέγερση ναού στη Μίλητο για τη λατρεία του σε επίπεδο επαρχίας. 8 H Έφεσος απέκτησε τον πρώτο ναό των αυτοκρατόρων επί Φλαβίων και τον δεύτερο επί Αδριανού. 9 Tην εποχή του Αδριανού αποκτά ναό επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας και η Κύζικος, 10 ενώ λίγο αργότερα πλήθυναν οι ναοί αυτού του είδους στην Πέργαμο, την Έφεσο, τη Σμύρνη και τις Σάρδεις. Αποτελεί μοναδικό φαινόμενο η πληθώρα ναών 11 στις πόλεις όπου τελούνταν η αυτοκρατορική λατρεία της επαρχίας, πραγματοποιούνταν οι επαρχιακοί αγώνες προς τιμήν των αυτοκρατόρων, αλλά και συνεδρίαζε το Κοινό. Tα πράγματα περιπλέκονται περαιτέρω με τη μαρτυρία επαρχιακών αγώνων και στις Τράλλεις, όπου ωστόσο δεν παραδίδεται καμιά άλλη δραστηριότητα του Κοινού, 12 ενώ στη Μίλητο, όπου, όπως προαναφέρθηκε, ο Καλιγούλας είχε διατάξει την ανέγερση ναού, δε μαρτυρείται η τέλεση αγώνων Διοίκηση και αξιωματούχοι του Κοινού Παρά τις πολυάριθμες μαρτυρίες για το Κοινό της Ασίας η διοικητική του οργάνωση δεν είναι πλήρως τεκμηριωμένη. Ενώ διαθέτουμε πλήθος πληροφοριών για κάποιους από τους ανώτερους αξιωματούχους του, ο υπόλοιπος διοικητικός μηχανισμός είναι ελλιπώς γνωστός. H συνέλευση του Κοινού, στην οποία πραγματοποιούνταν και η εκλογή των λειτουργών του, αναφέρεται μόνο μία φορά σε επιγραφή από τις Σάρδεις με τον τίτλο «εκκλησία αρχαιρετική». 14 Στην επιγραφή αναφέρονται 150 σύνεδροι που συνήλθαν το έτος 4 π.x., ενώ για μια τέτοια συνέλευση και τις αρχαιρεσίες της μας πληροφορεί ο Aίλιος Aριστείδης στον 26ο λόγο του. Πέραν των αρχιερέων και ασιαρχών γνωρίζουμε λίγους από τους λειτουργούς του Κοινού, οι οποίοι εμφανίζονται σε ελάχιστες πηγές, ενώ ενίοτε παραμένουν σκοτεινές οι αρμοδιότητές τους. Γνωστοί είναι ορισμένοι γραμματείς του Κοινού, 15 ένας αργυροταμίας της Ασίας από το 2ο αι. μ.x. και ένας οικονόμος Ασίας. 16 Kατά την Πρώιμη Αυτοκρατορική εποχή εμφανίζονται οι λεγόμενοι έκδικοι, ενώ από τον 3ο αι. μ.x. είναι γνωστός στην Έφεσο ένας «συνδικήσας... υπ[έρ το]υ κοινού της Ασίας έθνους». 17 Aν κρίνουμε από το συχνό φαινόμενο της επανειλημμένης ανάληψης αξιωμάτων από το ίδιο πρόσωπο στο πλαίσιο του Κοινού, συμπεραίνουμε ότι οι αξιωματούχοι έπρεπε να αναλαμβάνουν έξοδα που δε θα ήταν σε θέση να καλύψει οποιοσδήποτε. Ασύγκριτα περισσότερες είναι οι μαρτυρίες που διαθέτουμε για τους αρχιερείς, τις αρχιέρειες και τους ασιάρχες του Κοινού. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το περιεχόμενο των αξιωμάτων αυτών είναι πλήρως γνωστό. Oι πληροφορίες μας για τους αξιωματούχους αυτούς προέρχονται κυρίως είτε από τιμητικές επιγραφές, οι οποίες δεν αναφέρονται στην ουσία του αξιώματος, είτε από νομίσματα κι ελάχιστα φιλολογικά κείμενα, όπου και πάλι απουσιάζει κάθε επιπλέον διευκρίνιση. Έτσι για τις αρμοδιότητες των αξιωματούχων του Κοινού δε λείπουν οι αντίθετες απόψεις μεταξύ των μελετητών Αρχιερεύς του Κοινού H ίδια πληθώρα που παρατηρήσαμε στα κέντρα και τους ναούς της αυτοκρατορικής λατρείας του Κοινού αφορά και τους αρχιερείς του. Ενώ αρχικά υπήρχε μόνο ένας αρχιερέας, 18 ο αριθμός αυξήθηκε με τη σταδιακή αύξηση και των επαρχιακών ναών. Κάθε πόλη που διέθετε ναό ή ναούς επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας είχε και έναν αρχιερέα υπεύθυνο για την τέλεση της αυτοκρατορικής λατρείας σε ολόκληρη την πόλη. Oι τίτλοι των λειτουργών αυτών περιγράφουν τη σφαίρα αρμοδιότητάς τους, π.χ. «αρχιερεύς Ασίας ναού του εν Κυζίκω, αρχιερεύς Ασίας ναού του (ναών των) εν Σμύρνη» κ.λπ. 19 Δεν απουσιάζει όμως στα επιγραφικά κείμενα και ο τίτλος «αρχιερεύς Ασίας» χωρίς περαιτέρω προσδιορισμό. 20 Μια παλαιότερη άποψη επί του θέματος, όπως διατυπώθηκε από τον Kornemann, 21 θεωρούσε ότι ο τελευταίος τίτλος αφορούσε τον αρχιερέα της Περγάμου, της πρώτης πόλης που στέγασε την επαρχιακή αυτοκρατορική λατρεία, ο οποίος ήταν ανώτερος από τους υπόλοιπους αρχιερείς. H άποψη αυτή, που δε βρίσκει παράλληλο τέτοιας ιεράρχησης των λειτουργών αυτών από Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 2/11

3 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια άλλες περιοχές, δεν άργησε να απορριφθεί από το Magie, 22 που επιχειρηματολογεί για την ύπαρξη πολλών ισότιμων αρχιερέων μέσα στην ίδια επαρχία ο βασικός μελετητής των Κοινών, ο J. Deininger, αποδέχεται τη θέση του Magie παραθέτοντας περαιτέρω επιχειρήματα. 23 Βασική αρμοδιότητα του αρχιερέα ήταν η τέλεση της αυτοκρατορικής λατρείας για λογαριασμό της επαρχίας. Μια εικόνα του επαρχιακού αρχιερέα στη διάρκεια πομπής της αυτοκρατορικής λατρείας δίνει ο Δίων Χρυσόστομος. 24 Χαρακτηριστικό της στολής του ήταν το πορφυρό ένδυμα και το χρυσό στέμμα, στο οποίο απεικονίζονταν προτομές του αυτοκράτορα, της οικογένειάς του και των προγόνων του. Τέτοια στέμματα απεικονίζονται συχνά και σε νομίσματα πόλεων. 25 Tο αξίωμα του επαρχιακού αρχιερέα 26 της αυτοκρατορικής λατρείας, όπως άλλωστε κι εκείνο του αρχιερέα της αυτοκρατορικής λατρείας μιας πόλης, είχε εξαιρετική σπουδαιότητα και μεγάλο κύρος. Σε αυτό μπορούσαν να αναδειχθούν μόνο μέλη των πλουσιότερων κι επιφανέστερων οικογενειών, καθώς η περίοδος θητείας τους βαρυνόταν από πολυέξοδες προσφορές προς το Κοινό: 27 ακριβά δημόσια οικοδομήματα, όπως υδραγωγεία, 28 ανέγερση νέων αιθουσών, πολυδάπανες διακοσμήσεις ή επισκευές δημόσιων κτηρίων, όπως γυμνάσια, προσφορές ειδών πρώτης ανάγκης σε πολύ χαμηλές τιμές σε εποχές σιτοδείας 29 ακόμα, οι αρχιερείς αναλάμβαναν τη διοργάνωση δαπανηρών επαρχιακών αγώνων και κυρίως των συνδεδεμένων με την αυτοκρατορική λατρεία μονομαχιών, των οποίων το κόστος μπορούσε να φτάσει σε ασύλληπτα ύψη, ώστε ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Κόμμοδος αναγκάστηκαν να ζητήσουν τον περιορισμό τους. 30 Αυτές ακριβώς οι δυσθεώρητου ύψους δαπάνες ανύψωναν το γόητρο των αρχιερέων πέραν των ορίων της πατρίδας τους, τους αναδείκνυαν ανάμεσα στους εκλεκτότερους πολίτες της επαρχίας και τους άνοιγαν το δρόμο για τη σύναψη στενότερων προσωπικών σχέσεων με τον αυτοκρατορικό οίκο. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Φιλοστράτου για το θέμα αυτό «ο δε στέφανος ούτος πολύς και υπέρ πολλών χρημάτων» Ασιάρχης Σημαντικό ρόλο στην ιεραρχία του Κοινού διαδραματίζει και ο πάμπολλες φορές εμφανιζόμενος στις πηγές ασιάρχης. Καθώς όμως στις πηγές αυτές οι αρμοδιότητές του δεν περιγράφονται σαφώς κι επειδή κάποιοι αρχιερείς απαντούν και ως ασιάρχες, ανακύπτει το ερώτημα αν πρόκειται για δύο διαφορετικά αξιώματα ή για δύο τίτλους του ίδιου λειτουργού. Στην έρευνα ήδη από το 19ο αιώνα κυριαρχούν και οι δύο απόψεις και επιστρατεύονται επιχειρήματα που δε δίνουν οριστική λύση στο πρόβλημα. Προς το παρόν φαίνεται πως τόσο οι υποστηρικτές της ταύτισης αρχιερέα και ασιάρχη όσο και οι υποστηρικτές του αντιθέτου συγκλίνουν σε ένα μόνο: Ο τίτλος του αρχιερέα αφορά σαφέστατα λατρευτικές αρμοδιότητες, ενώ αυτός του ασιάρχη περιλαμβάνει διοικητικά καθήκοντα παραμένει ζητούμενο αν οι δύο τίτλοι αναφέρονται σε δύο διαφορετικά αξιώματα ή απλώς αποτελούν τις δύο όψεις ενός αξιώματος με πολλούς τομείς ευθύνης Αρχιέρεια Eρωτήματα εγείρει επίσης η θέση των αρχιερειών στην ιεραρχία αξιωμάτων του Κοινού, πρόβλημα συνυφασμένο με γενικότερα ερωτήματα σχετικά με το ρόλο των αρχιερειών στις αστικές αυτοκρατορικές λατρείες. 32 O πρώτος αρχιερέας του Κοινού της Ασίας μαρτυρείται το 9 π.x., ενώ η πρώτη αρχιέρεια μετά το 38 ή 42 μ.x. 33 Προς το τέλος του 1ου αι. μ.x. υπάρχουν οι πρώτες μαρτυρίες ζεύγους αρχιερέα και αρχιέρειας της επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας σε άλλα Κοινά. Στην Aσία ωστόσο δε μαρτυρείται ποτέ ασιάρχισσα, ενώ σε άλλα Κοινά φαίνεται ότι ήταν δυνατή η ανάληψη από γυναίκες υψηλών αξιωμάτων, όπως της μακεδονιάρχισσας, λυκιάρχισσας κ.λπ., σε αναλογία με τα αντίστοιχα ανδρικά αξιώματα του μακεδονιάρχη και του λυκιάρχη. Στο Κοινό της Ασίας, όμως, απαντούν μόνο αρχιέρειες σε συνδυασμό με ασιάρχες, ενώ ενίοτε το ζεύγος ασιάρχη αρχιέρειας είναι δυνατό να αναφέρεται στον πληθυντικό ως «ασιάρχαι». 34 Από τις πηγές προκύπτει ότι η πλειονότητα των αρχιερειών ήταν σύζυγοι αρχιερέων, κάτι το οποίο θεωρείται ότι αποτελούσε τον κανόνα. Δε λείπουν ωστόσο και κάποιες εξαιρέσεις, όπου το αρχιερατικό ζεύγος δεν είναι σύζυγοι αλλά πατέρας και κόρη, μητέρα και γιος, αδελφός και αδελφή. Mε αφορμή εξάλλου κάποιες περιπτώσεις μαρτυρίας αρχιερειών, όπου δεν εμφανίζεται αρχιερέας ή όπου δε γνωρίζουμε αν ο σύζυγος ή άλλος συγγενής τους αρχιερέας ασκούσε το αξίωμα την ίδια Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 3/11

4 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια εποχή με αυτές, έχει υποστηριχθεί η άποψη με κύρια εκπρόσωπο τη R.A. Kearsley ότι οι γυναίκες μπορούσαν να αναλάβουν το αξίωμα της αρχιέρειας ανεξαρτήτως αρρένων συγγενών τους. 35 Εξαιρετικά εύγλωττο στο θέμα αυτό είναι το κείμενο μιας έμμετρης επιτύμβιας επιγραφής που προέρχεται από μνημειακό ταφικό οικοδόμημα στη νεκρόπολη έξω από τα τείχη της Σίδης στην Παμφυλία. H επιγραφή αποδίδει τα λόγια της νεκρής Ρωμάνας, που πέθανε στα 34 χρόνια της εκφράζοντας με πίκρα την αμφισβήτησή της για τη μεταθανάτια ζωή και τη χρησιμότητα των προσφορών στον νεκρό ταυτόχρονα προβάλλει τα ιδανικά της ζωής της, τα οποία πιθανότατα έβρισκαν ευρύτερη απήχηση: την αγάπη και αφοσίωσή της στο σύζυγό της Ζησιμίωνα, αρχιερέα της αυτοκρατορικής λατρείας, στον οποίο χάρισε παιδιά, κι εκείνος με τη σειρά του, για να ανταμείψει την υποδειγματική ζωή της, της παρείχε την ύψιστη τιμή: να τον συνοδεύει ως αρχιέρεια σε θυμελικές γιορτές στολίζοντάς την με τα διακριτικά του αξιώματος, πορφυρό φόρεμα και χρυσό στεφάνι. 36 Εκτός από τη λυρική και εναργή περιγραφή ενός αρχιερατικού ζεύγους της αυτοκρατορικής λατρείας που δεν απαντά συχνά στα επιγραφικά κείμενα, η επιγραφή της Ρωμάνας προβάλλει κατά πάσα πιθανότητα και την αντίληψη της εποχής για το ζεύγος αρχιερέα και αρχιέρειας που ενωμένοι προεξήρχαν των εορταστικών εκδηλώσεων, τονίζοντας μάλλον την ενότητα της οικογένειάς τους παρά την ιδιαίτερη δράση του καθενός. O M. Wörrle έδειξε ότι αυτό το ιδανικό ήταν το κυρίαρχο, χωρίς ωστόσο να αποκλείονται οι ξεχωριστές αρμοδιότητες των δύο μερών: η αρχιέρεια πιθανότατα ήταν υπεύθυνη για την τέλεση της λατρείας των γυναικών του αυτοκρατορικού οίκου και για τη συμμετοχή γυναικών στην αυτοκρατορική λατρεία. 37 Aν αυτή η άποψη είναι ορθή, τότε δεν έχει νόημα να αναζητούμε ούτε εξηγήσεις για τη μαρτυρία αρχιερειών που δραστηριοποιούνται χωρίς την παρουσία του συζύγου ή άλλου συγγενούς τους, αλλά ούτε και να απαριθμούμε περιπτώσεις που αποδεικνύουν ότι αρχιερέας και αρχιέρεια αποτελούν ζεύγος που από κοινού υπηρετεί την αυτοκρατορική λατρεία τόσο σε αστικό όσο και επαρχιακό επίπεδο. 3. Δραστηριότητα του Κοινού Oι αρμοδιότητες του Κοινού καλύπτουν συγκεκριμένους τομείς αυτόνομης δραστηριότητας, όσο μπορεί να θεωρηθεί αυτόνομος ένας θεσμός που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αφορούν τη διευθέτηση των εσωτερικών του υποθέσεων, τη νομισματοκοπία, την άσκηση της αυτοκρατορικής λατρείας και την πολιτική εκπροσώπηση της επαρχίας Εσωτερικές υποθέσεις Oι εσωτερικές υποθέσεις του Κοινού ρυθμίζονταν μέσα στους κόλπους του χωρίς ανάμειξη των ρωμαϊκών αρχών. Από τα ίδια τα όργανα του Κοινού λαμβάνονταν αποφάσεις που αφορούσαν τον τρόπο οργάνωσης του Κοινού, την εκλογή των λειτουργών του, τον καθορισμό των εισφορών των πόλεων-μελών, την απόδοση τιμών σε ευεργέτες του Κοινού, την ανέγερση ναών επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας. Oι ναοί αυτοί χτίζονταν αφενός με έξοδα του αυτοκράτορα, αφετέρου από εισφορές των πόλεων. Σπάνια μαθαίνουμε πώς συγκεντρώθηκαν τα χρήματα για την ανέγερση ναών, εκτός από λίγες περιπτώσεις που αναφέρονται σε φιλολογικά κείμενα ή επιγραφές. 38 Ωστόσο δε λείπουν περιπτώσεις που εσωτερικές αποφάσεις του Κοινού υπαγορεύονταν έμμεσα από τις ρωμαϊκές αρχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εισαγωγή του Ιουλιανού ημερολογίου, ενός ενιαίου ηλιακού ημερολογίου για τις πόλεις της επαρχίας της Ασίας, που όριζε ως αρχή του ενιαυτού τη γενέθλιο ημέρα του Αυγούστου, 23 Σεπτεμβρίου, είχε 12 μήνες, επτά εκ των οποίων με 31, τέσσερις με 30 και έναν με 28 ημέρες. O εισηγητής της πρότασης, ο ανθύπατος Paullus Fabius Maximus, τιμήθηκε μάλιστα με στεφάνι για την επιτυχή «ιδέα» του, η οποία βέβαια στην πραγματικότητα δεν ήταν παρά ένα διάταγμα που πήρε τη μορφή απόφασης του Κοινού Νομισματοκοπία Ποια ακριβώς ήταν η συμμετοχή του Κοινού στην έκδοση νομισμάτων που φέρουν επιγραφές όπως ΚΟΙΝΟΥ AΣIAΣ ή COM. ASIAE δεν το γνωρίζουμε. Χαρακτηριστικό είναι ότι σε καμιά κοπή Κοινού της Ανατολής δεν αναγνωρίζονται με σιγουριά ονόματα νομισματικών αρχόντων ακόμα και οι δύο γνωστοί αξιωματούχοι του Κοινού της Ασίας που είχαν οικονομικές αρμοδιότητες, ο οικονόμος και ο αργυροταμίας της Ασίας, μαρτυρούνται την εποχή παύσης της Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 4/11

5 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια νομισματοκοπίας. Νομίσματα που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με το Κοινό της Ασίας είναι τα παρακάτω: Κιστοφορικά νομίσματα Tα κιστοφορικά νομίσματα 40 ονομάστηκαν έτσι από κοπές που κυκλοφόρησε ο βασιλιάς της Περγάμου Ευμένης B ( π.x.) λόγω της παράστασης στον εμπροσθότυπό τους στεφανιού από φύλλα κισσού που περιβάλλει μυστική κίστη (cista mystica), δηλαδή ένα καλάθι από το μισάνοιχτο σκέπασμα του οποίου προβάλλει ένα φίδι ο οπισθότυπος απεικονίζει δύο φίδια ελισσόμενα γύρω από φαρέτρα. Στην εικονογραφία των νομισμάτων αυτών ήταν σαφείς οι αναφορές στη λατρεία του Διονύσου, όπως τα φύλλα κισσού και το πλεκτό καλάθι. Kατά το δεύτερο μισό του 2ου αι. π.x. τα κιστοφορικά νομίσματα κυκλοφορούσαν στη δυτική Μικρά Aσία εξακολούθησαν να εκδίδονται και μετά το 133 π.x., οπότε το βασίλειο της Περγάμου κληροδοτήθηκε στους Ρωμαίους, και μετά το 129 π.x., οπότε ιδρύθηκε η επαρχία της Aσίας. Από τον Πομπήιο και εξής στα νομίσματα αυτά προστέθηκαν τα ονόματα των ανθυπάτων. H εικονογραφία των κιστοφορικών μεταβλήθηκε επί Μάρκου Αντωνίου, ο οποίος τιμήθηκε στην Ανατολή ως Νέος Διόνυσος στον εμπροσθότυπο των κιστοφορικών αντί άλλου συμβόλου του Διονύσου απεικονίστηκε το πορτρέτο του Αντωνίου, ενώ στον οπισθότυπο τυπώθηκε η κίστη και πάνω της το πορτρέτο της συζύγου του Οκταβίας άλλοτε, στον εμπροσθότυπο απεικονίζονται πορτρέτα του ζεύγους και στον οπισθότυπο τα σύμβολα του Διονύσου. Από την εποχή του Αυγούστου εκλείπει πλέον κάθε αναφορά στο Διόνυσο και απώτερος σκοπός των απεικονιζόμενων παραστάσεων είναι μόνο η εξυπηρέτηση της αυτοκρατορικής προπαγάνδας. Από τα κιστοφορικά νομίσματα προέρχονται τα αργυρά μετάλλια με λατινικές επιγραφές που κόβονταν στη Μικρά Aσία κατά καιρούς από τον αυτοκράτορα και σε μεγάλες ποσότητες με θεωρητική αξία τρία δηνάρια. Δεν είναι με σιγουριά γνωστές όλες οι πόλεις της Μικράς Ασίας στις οποίες κόπηκαν τα κιστοφορικά. Εντυπωσιακή είναι πάντως η καλλιτεχνική τους ποιότητα και η προσεκτική επιλογή των εικονογραφικών τύπων που προωθούν την προπαγάνδα της Ρώμης. Στα νομίσματα αυτά βρίσκουμε κάποια από τα εκφραστικότερα πορτρέτα αυτοκρατόρων αλλά και μερικές από τις ωραιότερες απεικονίσεις αφηρημένων εννοιών, όπως Pax (Eιρήνη), Fortuna (Τύχη), Ευμάρεια κ.λπ., αλλά και χαρακτηριστικών μνημείων, όπως το άγαλμα της Εφεσίας Αρτέμιδος σε κοπές του Κλαυδίου ή τον πρώτο ναό της επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας στην Πέργαμο σε εορταστικές κοπές του 19/18 π.x. για τη δεκαετή άσκηση της λατρείας. Kατά το M. Grant 41 αυτή η εορταστική κοπή είναι η πρώτη κοπή των κιστοφορικών. Στον οπισθότυπο των κιστοφορικών νομισμάτων απεικονίζεται η πρόσοψη ναού της αυτοκρατορικής λατρείας της επαρχίας με την επιγραφή ROM ET AVGVST, ενώ την παράσταση πλαισιώνει η επιγραφή COM ASIAE, που αποτελεί τη λατινική μετάφραση του Κοινού της Ασίας. Κιστοφορικά δεν έκοψαν όλοι οι αυτοκράτορες δεν έχουμε κοπές από τον Τιβέριο, τον Kαλιγούλα, τον Αντωνίνο Ευσεβή, το Μάρκο Αυρήλιο και τον Κόμμοδο. Υπάρχουν περιορισμένες εκδόσεις του Τραϊανού και του Αδριανού, ενώ τα τελευταία κιστοφορικά κόπηκαν επί Σεβήρων Χάλκινες κοπές Δρούσου και Γερμανικού Στον οπισθότυπο φέρουν δάφνινο στεφάνι και την επιγραφή KOINOY AΣIAΣ και ενίοτε επιγραφές αρχιερέων Λοιπές κοπές έμμεσα σχετιζόμενες με το Κοινό Εδώ αξίζει να αναφερθούν νομισματικές κοπές των οποίων εκδίδουσα αρχή δεν είναι το Kοινό, αλλά κυκλοφόρησαν με την ευκαιρία της διοργάνωσης κάποιων εορταστικών εκδηλώσεων και αγώνων του Κοινού, ή είναι μεν κοπές μεμονωμένων πόλεων από τα μέσα του 2ου αι. μ.x. και εξής, φέρουν όμως ονόματα ασιαρχών. Νομισματικές εκδόσεις πόλεων του Κοινού φέρουν ήδη τον 1ο αι. μ.x. ονόματα αρχιερέων της επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας Αυτοκρατορική λατρεία H άσκηση της αυτοκρατορικής λατρείας με όλες τις συνεπαγόμενες εκφάνσεις της αποτελεί τυπικά τουλάχιστον από το 29 Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 5/11

6 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια π.x. τη βασική δραστηριότητα του Κοινού. H ανέγερση επαρχιακών ναών για τη στέγαση της λατρείας των αυτοκρατόρων, η διοργάνωση αγώνων και οι αποφάσεις για κάθε είδους άλλη εκδήλωση τιμής προς τον αυτοκράτορα από μέρους των πόλεων του Κοινού είναι μερικές από τις εκφάνσεις της λατρείας και της αφοσίωσης της επαρχίας προς τον αυτοκρατορικό οίκο, για τις οποίες φροντίζει το Κοινό. Μια τέτοια έκφραση λατρείας αποτελεί σε τελική ανάλυση και η εισαγωγή του Iουλιανού ημερολογίου στις πόλεις της επαρχίας της Ασίας, στο οποίο αναφερθήκαμε ήδη παραπάνω. Όπως γινόταν και στις τοπικές αυτοκρατορικές εορτές, η λατρεία των αυτοκρατόρων πραγματοποιούνταν με την τέλεση θυσιών από τους αυτοκρατορικούς αρχιερείς στους στολισμένους με γιρλάντες ναούς και βωμούς, όπου τα προς θυσία ζώα καθώς και η αυτοκρατορική εικόνα οδηγούνταν με πομπή. 45 Για το τελετουργικό των θυσιών μπροστά στα αγάλματα και τους βωμούς των αυτοκρατόρων πληροφορούμαστε και από τις απεικονίσεις των νομισμάτων. 46 Στις επαρχιακές εορτές συμμετείχαν αντιπρόσωποι των πόλεων του Κοινού, οι οποίοι προέρχονταν από τους επιφανέστερους πολίτες κάθε πόλης. 47 H εικόνα της ενότητας των πόλεων που πρόσφεραν από κοινού θυσίες ήταν ωστόσο εύθραυστη, έτοιμη να καταρρεύσει από την προσπάθεια των πόλεων να βελτιώσουν τη θέση τους κερδίζοντας προνόμια Οργάνωση επαρχιακών αγώνων Κορυφαία δραστηριότητα του Κοινού ήταν και η διοργάνωση αγώνων προς τιμήν του αυτοκράτορα. Αρχικά η διοργάνωση τέτοιου είδους εκδηλώσεων βάρυνε την Πέργαμο, όπου με την ονομασία Ρωμαία Σεβαστά ή Σεβαστά Ρωμαία διοργανώνονταν πεντετηρικοί αγώνες προς τιμήν του Αυγούστου και της Ρώμης. Μετά το θάνατο του Αυγούστου οι εορτές ονομάστηκαν Κοινά Ασίας και σταδιακά άρχισαν να διοργανώνονται στα διάφορα κέντρα του Κοινού που εμφανίστηκαν στην επαρχία της Ασίας: Σμύρνη, Έφεσο, Σάρδεις, Κύζικο, αλλά και Φιλαδέλφεια, Λαοδίκεια, Τράλλεις. Αναφέραμε ήδη ότι στις Τράλλεις, παρά την τέλεση αγώνων, δε μαρτυρείται καμιά άλλη δραστηριότητα του Κοινού, ενώ αντίθετα στη Μίλητο, όπου γνωρίζουμε την ύπαρξη ναού επαρχιακής αυτοκρατορικής λατρείας, δε μαρτυρούνται επαρχιακοί αγώνες. H σειρά τέλεσης των αγώνων στις προαναφερθείσες πόλεις δεν αναφέρεται σε επιγραφές ο L. Moretti υποστήριξε ότι κάθε πόλη είχε το δικό της πεντετηρικό κύκλο, κάτι το οποίο σημαίνει ότι, αφού μαρτυρούνται αγώνες σε τουλάχιστον οκτώ πόλεις, θα έπρεπε να πραγματοποιούνται ετησίως τουλάχιστον δύο αγωνιστικές διοργανώσεις με την ευκαιρία των οποίων θα συνερχόταν και το Κοινό Tο Κοινό και η αντιμετώπιση των χριστιανών Στο σημείο αυτό ανακύπτει το ερώτημα αν το Κοινό, ως αρμόδιο όργανο για την τέλεση της αυτοκρατορικής λατρείας σε επαρχιακό επίπεδο, είχε κάποια αρμοδιότητα δίωξης των χριστιανών, που ως γνωστόν αρνούνταν τη συμμετοχή τους σε θυσίες τόσο της παραδοσιακής όσο και της αυτοκρατορικής λατρείας. Tο ερώτημα σχετικά με την ανάμειξη του Κοινού στην επίλυση του προβλήματος των χριστιανών, που από το 2ο αιώνα και μετά άρχισε να λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις, πυροδοτήθηκε ιδιαιτέρως από τα γραπτά του Ευσεβίου αυτά εμπλέκουν το Κοινό με διώξεις ή άλλου είδους επεμβάσεις κατά των χριστιανών. Ωστόσο το χωρίο του Ευσεβίου, 50 όπου γίνεται λόγος για επιστολή του Μάρκου Αυρήλιου προς το Κοινό σχετικά με τη διαχείριση του θέματος των χριστιανών, δε θεωρείται γνήσιο το ίδιο συμβαίνει και με την απόδοση στο Κοινό των «καινών δογμάτων» για τα οποία κάνει λόγο ο επίσκοπος Σάρδεων Μελίτων σε λόγο του προς τον ίδιο αυτοκράτορα, τον οποίο παραδίδει και πάλι ο Ευσέβιος. 51 Aκόμη όμως κι αν η επιστολή του Μάρκου Αυρήλιου προς το Κοινό της Ασίας είναι γνήσια, φαίνεται χαρακτηριστικά σε αυτήν ότι ο αυτοκράτορας απαξιοί να ασχοληθεί με την τιμωρία των χριστιανών, μεταθέτοντας στους θεούς την ευθύνη να τιμωρήσουν, όπως τους αξίζει, αυτούς που δεν τους τιμούν χαρακτηριστικά αναφέρει: «...γιατί πολύ περισσότερο από εσάς εκείνοι (δηλ. οι θεοί) θα τιμωρούσαν αυτούς που δε θέλουν να τους προσκυνήσουν...». Υπαγορεύει επομένως έμμεσα την ίδια απαξιωτική στάση απέναντι στους χριστιανούς και στο Κοινό της Ασίας. Παράλληλα ανάμειξης Κοινών στο θέμα αυτό δε μαρτυρούνται πουθενά και μάλλον η διευθέτηση των διάφορων μεμονωμένων περιπτώσεων γινόταν με αυτοκρατορικά διατάγματα. H άποψη ότι η στάση απέναντι στους χριστιανούς δεν καθοριζόταν από τα Κοινά δεν αλλάζει από το γεγονός ότι παραδίδονται μαρτύρια χριστιανών σε επαρχιακούς αγώνες, όπως Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 6/11

7 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια το γνωστό μαρτύριο του Πολυκάρπου Σμύρνης ενώπιον του ασιάρχη Φιλίππου, ο οποίος ως αγωνοθέτης έδωσε εντολή να ριχτεί ο μάρτυρας σε λιοντάρια Εκπροσώπηση της επαρχίας H εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων ήταν βασικό στοιχείο της δραστηριότητας των ελληνιστικών Κοινών. Αυτό δεν ισχύει για τα Κοινά της Ρωμαϊκής εποχής, που περιορίζονται στη διεκδίκηση κάποιων αιτημάτων τους μέσω πρεσβειών προς τη Ρώμη. Mε πρεσβείες εξέφραζαν και τα παράπονά τους προς τους φορείς της ρωμαϊκής εξουσίας στην περιοχή τους αλλά ακόμη και τις παρακλήσεις τους προς τον αυτοκράτορα. 53 Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρεσβεία του Σκοπελιανού από τις Κλαζομενές, ρήτορα και αρχιερέα του Κοινού, ο οποίος, εκτός από πολλές πρεσβείες στην αυτοκρατορική αυλή για λογαριασμό της Σμύρνης, ανέλαβε και για λογαριασμό του Κοινού μια περίφημη πρεσβεία προς το Δομιτιανό. O Φιλόστρατος 54 περιγράφει πώς ο Σκοπελιανός μπόρεσε να μεταπείσει τον αυτοκράτορα, ο οποίος είχε εκδώσει διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο μείωνε στο μισό την αμπελοκαλλιέργεια στις επαρχίες και επέκτεινε την καλλιέργεια σιτηρών Για τις διάφορες ονομασίες του Kοινού, βλ. Magie, D., Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after Christ ΙΙ (Princeton New Jersey 1950), σελ κ.ε., σημ Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ Για την ανάπτυξη της αυτοκρατορικής λατρείας στη Mικρά Aσία βλ. Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ. 53 κ.ε. 4. Iώσ., AI 16, 165. Για το ναό αυτό έγραψε ένα έργο, χαμένο σήμερα, γνωστό μόνο από το Λεξικό Σούδα, o Περγαμηνός λόγιος του 2ου αι. μ.x. Tήλεφος, Περί του εν Περγάμω Σεβαστίου βιβλία β' (Σούδ., βλ. λ. Telephos = FGrHist 505 T 1). 5. Ehrenberg, V. Jones, A.H.M., Documents illustrating the reigns of Augustus and Tiberius (Oxford 1949, ανατ. 1979), σελ. 98, στ Tac., Ann. 4, 15 Δίων Κ , Tac., Ann. 4, Δίων Κ , 1 πρβλ. Robert, L., Le culte de Caligula à Milet et la province d Asie, Hellenica VII (1949), σελ , και Magie, D., Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after Christ ΙΙ (Princeton New Jersey 1950), σελ κ.ε., σημ Keil, J., NZ 52 (12) (1919), σελ. 115 κ.ε. πρβλ. και Magie, D., Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after Christ ΙΙ (Princeton New Jersey 1950), σελ κ.ε., σημ H επιγραφή από την Kύζικο, IGRR IV 140, μας πληροφορεί ότι ο ναός ανεγέρθη με δαπάνες όλης της Aσίας από τον αρχιτέκτονα Aριστένετο για το ναό βλ. ακόμη Schulz, A. Winter, E., Historisch archäologische Untersuchungen zum Hadrianstempel in Kyzikos, στο Schwertheim, E. (επιμ.), Mysische Studien, Asia Minor Studien 1 (Bonn 1990), σελ Nαοί της αυτοκρατορικής λατρείας υπήρχαν πάμπολλοι στη Mικρά Aσία. Επρόκειτο για πάνω από 80 ναούς σε περισσότερες από 60 πόλεις. Βλ. Price, S.R.F., Rituals and power: Τhe Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ , , για έναν κατάλογο ναών και ιερών της αυτοκρατορικής λατρείας. 12. Moretti, L., «Kοινά Ασίας», RFIC 32 (1954), σελ IGRR IV 780=OGIS 490 (Hadrian) Moretti, L., «Kοινά Ασίας», RFIC 32 (1954), σελ. 279 κ.ε. Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 7/11

8 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια 14. Πρβλ. Magie, D., Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after Christ ΙΙ (Princeton New Jersey 1950), σελ , σημ Για παράδειγμα, IGRR IV πρβλ. επίσης Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ. 50, σημ Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ. 51, σημ. 1, Για εκδίκους βλ. π.χ. Ehrenberg, V. Jones, A.H.M., Documents illustrating the reigns of Augustus and Tiberius (Oxford 1949, ανατ. 1979), σελ. 98, στ. 64. Για τον συνδικήσαντα από την Έφεσο βλ. SEG 17 (1960), 505, στ. 10 κ.ε. πρβλ. ακόμη Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ. 50, σημ Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ. 38, σημ Πρβλ. π.χ. IGRR IV 153, 155 και 157 (Kύζικος) 525 (Δορύλαιον) 908 (Kίβυρα) 1230 και 1239 (Θυάτειρα) 1639 (Φιλαδέλφεια). 20. Για παράδειγμα, IGRR IV 1238 (Θυάτειρα) Ehrenberg, V. Jones, A.H.M., Documents illustrating the reigns of Augustus and Tiberius (Oxford 1949, ανατ. 1979), σελ. 98 (SEG 15 [1958] 815). 21. RE Suppl. IV (1924), στήλ. 931, βλ. λ. «Kοινόν» (E. Kornemann). 22. Magie, D., Roman rule in Asia Minor to the end of the third century after Christ ΙΙ (Princeton New Jersey 1950), σελ κ.ε., σημ Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (München 1965), σελ βλ. επιγραφή της εποχής του Nέρωνος από τη Mαγνησία (IMagnesia 157 b), όπου αναφέρονται δύο αρχιερείς ως οι «αποδεδιγμένοι της Aσίας». 24. Δίων Χρ Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ Για την εμφάνιση του αρχιερέα χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της συνάντησης της Aγίας Θέκλας με τον Aλέξανδρο, βλ. Price, S.R.F., ό.π., σελ Βλ. ακόμη π.χ. τον ιερέα από την Aφροδισιάδα, Price, S.R.F., ό.π., σελ. 198, εικ. Ia. Για την απεικόνιση του στέμματος του αρχιερέα σε νομίσματα, βλ. την εικόνα στο Price, S.R.F., ό.π., 2f. 26. Ως προς τον τρόπο εκλογής των αρχιερέων βλ. Aριστείδ., Λόγ. 26, και Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ Quaß, F., Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens. Untersuchungen zur politischen und sozialen Entwicklung in hellenistischer und römischer Zeit (Stuttgart 1993), σελ Πρβλ. IEphesos II, 424 για τον Kλαύδιο Aριστίωνα. 29. Πρβλ. Quaß, F., Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens. Untersuchungen zur politischen und sozialen Entwicklung in hellenistischer und römischer Zeit (Stuttgart 1993), σελ Bλ. Quaß, F., Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens. Untersuchungen zur politischen und sozialen Entwicklung in hellenistischer und römischer Zeit (Stuttgart 1993), σελ. 307 κ.ε. Για τον περιορισμό των δαπανηρών αυτών θεαμάτων βλ. Quaß, F., ό.π., σελ. 308, σημ. 1304, και ILS Φιλόστρ., Σοφ Aναλυτικότερα για το όλο θέμα και για τις διάφορες απόψεις που έχουν υποστηριχθεί, βλ. van Bremen, R., The limits of participation. Women and Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 8/11

9 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια civic life in the Greek East in the Hellenistic and Roman periods (Amsterdam 1996), σελ IMagnesia 158 για τη χρονολογία της επιγραφής βλ. Herz, P., Asiarchen und Archiereiai. Zum Provinzialkult der Provinz Asia, Tyche 7 (1992), σελ Van Bremen, R., The limits of participation. Women and civic life in the Greek East in the Hellenistic and Roman periods (Amsterdam 1996), σελ , σημ Για τις διάφορες απόψεις βλ. van Bremen, R., The limits of participation. Women and civic life in the Greek East in the Hellenistic and Roman periods (Amsterdam 1996), σελ Nollé, J., Grabepigramme und Reliefdarstellungen aus Kleinasien: Eine Aschenkiste aus Side, ZPE 60 (1985), σελ Wörrle, W., Stadt und Fest im kaiserzeitlichen Kleinasien. Studien zu einer agonistischen Stiftung aus Oinoanda (München 1988), σελ , και van Bremen, R., The limits of participation. Women and civic life in the Greek East in the Hellenistic and Roman periods (Amsterdam 1996), σελ Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ Tο κείμενο έχει ανασυντεθεί με βάση αποσπάσματά του που βρέθηκαν σε διάφορες πόλεις της επαρχίας, βλ. Ehrenberg, V. Jones, A.H.M., Documents illustrating the reigns of Augustus and Tiberius (Oxford 1949, ανατ. 1979), σελ. 98 Sherk, R.K., Rome and the Greek East to the death of Augustus (Cambridge 1984), αρ Bλ. ακόμη SEG 4 (1929), σελ. 490 Laffi, U., Le iscrizioni relative all' introduzione nel 9 a.c. del nuovo calendario della provincia d' Asia, SCO 16 (1967), σελ Για τα κιστοφορικά νομίσματα της Δημοκρατικής αλλά και της Αυτοκρατορικής εποχής, βλ. Franke, P.R., H Mικρά Aσία στους Pωμαϊκούς χρόνους. Tα νομίσματα καθρέφτης της ζωής των Eλλήνων (Aθήνα 1985), σελ Grant, M., Roman anniversary issues (1950, ανατ. New York 1977), σελ. 76 κ.ε. 42. Franke, P.R., H Mικρά Aσία στους Pωμαϊκούς χρόνους. Tα νομίσματα καθρέφτης της ζωής των Eλλήνων (Aθήνα 1985), σελ BMC Lydia , αρ Münsterberg, R., Die Beamtennamen auf den griechischen Münzen (Wien 1914), σελ. 148, σημ. 1. Bλ. και Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ , σημ Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ Βλ. Price, S.R.F., Rituals and power: Τhe Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ. 108 κ.ε., ο οποίος πιστεύει ότι η εορταστική ατμόσφαιρα αφορούσε όλη την πόλη κι όχι μόνο τους αριστοκράτες βλ. ακόμη σελ , και για τον ιδιαίτερο ρόλο της αυτοκρατορικής ελίτ, σελ Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ , Bλ. π.χ. νομίσματα της Περγάμου, που απεικονίζουν τη θυσία μπροστά σε άγαλμα του αυτοκράτορα, και νομίσματα της Eφέσου, που απεικονίζουν τη θυσία μπροστά στο ναό, στο BMC Ionia 89, αρ. 293 Price, S.R.F., ό.π., σελ. 3a. 47. Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ , Price, S.R.F., Rituals and power: the Roman imperial cult in Asia Minor (Cambridge 1984), σελ Moretti, L., «Kοινά Aσίας», RFIC 32 (1954), σελ Ευσ., Eκκλ. Iστ Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 9/11

10 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια 51. Eυσ., Eκκλ. Iστ. 4.26, Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ Για παραδείγματα βλ. Deininger, J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr. (Berlin 1965), σελ Φιλόστρ., Σοφ Βλ. Quaß, F., Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens. Untersuchungen zur politischen und sozialen Entwicklung in hellenistischer und römischer Zeit (Stuttgart 1993), σελ Βιβλιογραφία : Magie D., Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, Princeton New Jersey 1950 Wörrle M., Stadt und Fest im kaiserzeitlichen Kleinasien. Studien zu einer agonistischen Stiftung aus Oinoanda, München 1988, Vestigia 39 Franke P.R., Η Μικρά Ασία στους Ρωμαϊκούς Χρόνους. Τα Νομίσματα Καθρέφτης της Ζωής των Ελλήνων, Αθήνα 1985, Τουράτσογλου, Ι. (μτφρ.) Campanile M.D., I sacerdoti del koinon d Asia (I sec. a.c.-iii sec. d.c.). Contributo allo studio della romanizzazione delle élites provinciali nell Oriente greco, Pisa 1994, Studi Ellenistici 7 Deininger J., Die Provinziallandtage der römischen Kaiserzeit von Augustus bis zum Ende des dritten Jahrhunderts n. Chr., München 1965, Vestigia 6 Rossner M., "Asiarchen und Archiereis Asias", Studii Clasice, 16, 1974, van Bremen R., The limits of participation Women and civic life in the Greek East in the Hellenistic and Roman periods, Amsterdam 1996 Brandis C.G., "Asiarches", RE 2. 2, 1896, Herz P., "Asiarchen und Archiereiai: Zum Provinzialkult der Provinz Asia", Tyche, 7, 1992, Ehrenberg V., Jones A.H.M., Documents illustrating the reigns of Augustus and Tiberius, Oxford 1979 Grant M., Roman anniversary issues, New York 1977 Quaß F., Die Honoratiorenschicht in den Städten des griechischen Ostens. Untersuchungen zur politischen und sozialen Entwicklung in hellenistischer und römischer Zeit, Stuttgart 1993 Sherk R.K., Rome and the Greek East to the death of Augustus, Cambridge 1984 Moretti L., "Kοινά Aσίας", RFIC, 32, 1954, Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 10/11

11 Ζουμπάκη Σοφία,, 2002, Εγκυκλοπαίδεια Kornemann E., "Kοινόν", RE Suppl. IV, 1924, , Robert L., "Le culte de Caligula à Milet et la province d Asie", Hellenica, VII, 1949, Winter E., Schulz A., "Historisch-archäologische Untersuchungen zum Hadrianstempel in Kyzikos", Schwertheim E. (ed.), Mysische Studien, Bonn 1990, Asia Minor Studien 1, Δικτυογραφία : Archiereis and Asiarchs: A Gladiatorial perspective Associations, Synagogues and Congregations Γλωσσάριo : αργυροταμίας, ο Aντίστοιχος του curator ή questor kaledarii. Κατ άλλους υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ταμείο του Κοινού. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ταυτίζεται με τον ταμία. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες του ήταν και ο έντοκος και με υποθήκη δανεισμός αυτών των χρημάτων. έκδικος, ο Εκπρόσωπος του Κοινού στη ρωμαϊκή διοίκηση για την διευθέτηση υποθέσεων νομικής φύσεως. εμπροσθότυπος, ο Η όψη του νομίσματος που φέρει την πιο σημαντική απεικόνιση. Λόγω αμφιβολιών, πολλοί νομισματολόγοι προτιμούν να χρησιμοποιούν τον όρο για την όψη που τυπώθηκε από την κάτω μήτρα. κίστη, η Κιβώτιο. Λάρνακα. Πίθος με ταφική χρήση. Κυλινδρικό καλάθι όπου φυλάσσονταν τα ιερά αντικείμενα των Ελευσίνιων Μυστηρίων προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Στα Ρωμαϊκά χρόνια υπήρξε σύμβολο όλων των μυστηριακών λατρειών και τελετουργιών οι μυστηριακές θεότητες συχνά εικονίζονται να κάθονται πάνω σε μια κίστη. οικονόμος, ο 1. Αρχαιότητα: Υπεύθυνος για την πληρωμή του κόστους των επιγραφών, των θυσιών, της ξενίας και της ανέγερσης των αγαλμάτων. 2. Χριστιανική περίοδος: Εκκλησιαστικός αξιωματούχος, διαχειριστής της περιουσίας κάθε εκκλησιαστικού οργανισμού. Το αξίωμα μαρτυρείται από το έτος 340 (σύνοδος Γάγγρας), ως όρος δε ο οικονόμος είναι σε χρήση από τις αρχές του 5ου αιώνα. Ο οικονόμος ήταν κατά κανόνα κληρικός, διοριζόταν από τον επίσκοπο και από τον 11ο αιώνα και εξής από το μητροπολίτη, ωστόσο το διάστημα από τον 9ο αιώνα έως το 1057 οι (μεγάλοι) οικονόμοι της Μεγάλης Eκκλησίας διορίζονταν από τον αυτοκράτορα, κατά παρέκκλιση των εκκλησιαστικών κανόνων. οπισθότυπος, ο Η οπίσθια όψη ενός νομίσματος, στην οποία συνήθως χαράσσεται και το όνομα της εκδότριας αρχής. σύνδικος, ο Εκπρόσωπος του Κοινού στη ρωμαϊκή διοίκηση για τη διευθέτηση έκτακτων υποθέσεων νομικής φύσεως. Δημιουργήθηκε στις 19/1/2017 Σελίδα 11/11