Ο ι ο ν ε ί... Κ ρατούμενος

Transcript

1 Ο ι ο ν ε ί... Κ ρατούμενος ΑΥΛΩΝΑΣ 04 Κωδικός: ΤΡΙΜΗΝΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΕΙΔΙΚΟΥ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΝΕΩΝ ΑΥΛΩΝΑ (ΕΚΚΝΑ) ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑΤΟΣ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΟΣΥΕ) ΕΔΡΑ: ΑΥΛΩΝΑ ΑΤΤΙΚΗΣ Τ.Κ ΤΗΛ./FAX: Αρ. φύλλου 19 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Του Αντώνη Αραβαντινού «ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ» Ο ΜΑΚΗΣ ΚΑΙ ΕΓΩ Ο εν ψυχρώ δολοφονηθείς αρχιφύλακας του Κ.Κ. Δομοκού Σεραφείμ (Μάκης) Γκαλιμάνης (βλ. σχετικώς Δελτίο Τύπου της ΟΣΥΕ, σ. 20) Μονάκριβε αδερφέ, σπάνιε φίλε, εξαιρετικέ κουμπάρε Μάκη, γεια σου Ανείπωτα τα νέα αδελφέ μου, είπαν σε σκότωσαν. Είπαμε δεν μπορεί, θα κοιμάται, θα πάμε όλοι εκεί να του μιλήσουμε, να του φωνάξουμε, να τον ξυπνήσουμε. Ήρθαμε φίλε. Ήρθαμε όλοι, μιλήσαμε, φωνάξαμε, σε παρακαλέσαμε, μα εσύ Μάκη δεν ξυπνάς. Σε σκότωσαν τελικά φίλε. Σε σκότωσαν. Οι αλήτες! Η μαύρη σφραγίδα φίλε, που χαρακτηρίζει, κλείνει τα σπίτια των αδικοχαμένων, από προχθές είναι και στην πόρτα του δικού μου σπιτιού, το δεύτερό σου σπίτι όπως το αποκαλούσες. Εγώ, η γυναίκα μου, η αδερφή σου η συμμαθήτριά σου, το Μαράκι από τη Νεμέα όπως την αποκαλούσες, το χαμογελαστό παρανυφάκι στον γάμο σου, που σήμερα έχει πάρει τη μορφή της θλιμμένης μαυροφόρας μοίρας, η Αγγέλω μου, που μόνο σε μένα και σε σένα επέτρεπε να τη λέμε έτσι, ο μικρός φιλόδοξος εραστής της Ανθής, ο Γιώργος μου, το πρότυπο παιδιού και άνδρα που, όπως έλεγες, ήθελες να του μοιάσει ο αγέννητος ακόμα Πανούλης σου, ο Ανδρέας μου, μα και το στερνοπαίδι μου ο Έλληνας, που κάθε φορά που ερχόσουν σπίτι πανηγύριζε, όλοι μαζί πενθούμε, πονούμε και θρηνούμε. Αυτή η μαύρη σφραγίδα στην πόρτα του σπιτιού μας έχει σφραγίσει τα γεμάτα δάκρυα μάτια μας, μα μόνο αυτά. Τα χείλη μας, τη μνήμη μας, μα κυρίως την καρδιά μας τα έχουν σφραγίσει η άπλετη αγάπη σου, η μεγαλοκαρδία σου, μα πάνω από όλα το αείχρονο χαμόγελό σου και η αισιοδοξία σου. Το ίδιο, πιστεύω, ισχύει και για όλους τους συναδέλφους που σε γνώρισαν, εξαιρούνται βέβαια κάποιοι συνυπηρετούντες, γιατί όπως είχαμε συμφωνήσει Μάκη μου, δεν είναι όλοι συνάδελφοί μας. Με κάποιους, λίγους ευτυχώς, απλά έτυχε να συνυπηρετούμε στην ίδια υπηρεσία και, όπως να το δει κανείς, είναι άλλο πράγμα ο συνάδελφος και άλλο ο συνυπηρετών. Αδελφέ, δεν είναι τυχαία αυτή μου η αναφορά. Αυτοί και οι δολοφόνοι σου έχουν τις ίδιες προτεραιότητες και αξίες και είναι διαφορετικές από τις δικές μας. ΑΥΤΟΙ ΕΙΝΑΙ ΑΤΙ- ΜΟΙ. Πάντα όταν κάποιος πεθαίνει παράκαιρα αναρωτιόμαστε γιατί. Στην περίπτωσή σου (Συνέχεια στη 14η σελ.) : 90 χρόνια ελληνικές αγροτικές φυλακές Αφιέρωμα (μέρ ος Α) Δεξιά, το σημερινό διοικητήριο της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας και πάλαι ποτέ έπαυλη του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια Στις 14 Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους (2015) συμπληρώθηκαν 90 έτη από την έκδοση ενός προεδρικού διατάγματος με ιδιαίτερη σημασία για τους σωφρονιστικούς θεσμούς της χώρας μας. Ενός διατάγματος κομβικής σημασίας, ορόσημου στην πολύπαθη ιστορία των ελληνικών φυλακών, το οποίο έμελλε να εισαγάγει μια σπουδαία παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το εν λόγω διάταγμα ήταν εκείνο βάσει του οποίου ιδρύθηκε η παλαιότερη ελληνική αγροτική φυλακή, το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας εγκαινιάζοντας, έτσι, τη λειτουργία αγροτικών φυλακών στην Ελλάδα. Οι φυλακές αυτές έχουν και οι ίδιες, όπως και το σωφρονιστικό μας σύστημα γενικότερα, τη δική τους ταραχώδη ιστορία. Θεσπίστηκαν νομοθετικά τον Νοέμβριο του 1911, αλλά χρειάστηκε να περάσουν 13 έτη μέχρι να τεθούν σε λειτουργία οι πρώτες εξ αυτών (της Τίρυνθας και της Κασσαβέτειας) το 1925, στον απόηχο της Μικρασιατικής τραγωδίας και υπό το κράτος της σκληρής ανάγκης για τη βιοποριστική και γενικότερα κοινωνική αποκατάσταση των προσφύγων. Αριθμητικώς, από τις οκτώ και εννέα που υπήρχαν αντίστοιχα στις αρχές και στα μέσα της δεκαετίας του 1930¹, σήμερα επιβιώνουν μόνο τέσσερις - οι αγρο- (Συνέχεια στη 2η σελ.)

2 2 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Διαβάστε 2 «Αναφορά στον Έλληνα» Ο Μάκης και εγώ...σελ : 90 χρόνια ελληνικές αγροτικές φυλακές...σελ Η θεσμοθέτηση των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας...σελ Προσωπικά συναισθήματα από την ημέρα αφίξεώς μου μέχρι σήμερα...σελ. 8 2 Εντέχνως: 4 εποχές μες στις φυλακές...σελ Απελπίδων...σελ Προτάσεις λειτουργίας σε πειραματικό στάδιο του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Κασσάνδρας ως Παραρτήματος του Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Κασσάνδρας...σελ Ένα «μήνυμα σε μπουκάλι»...σελ Παραγωγικές δραστηριότητες στο Κ.Κ. Αλικαρνασσού...σελ Μακροπρόθεσμες προτάσεις για το σωφρονιστικό...σελ Έρευνα: «Φυλακή και γλώσσα»...σελ Δελτίο τύπου...σελ. 20 Κρατούμενος Τρίμηνη έκδοση του Συλλόγου Υπαλλήλων Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα και Συλλόγων Υπαλλήλων Συγκροτήματος Κορυδαλλού με τη στήριξη της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος (ΟΣΥΕ) Έδρα: Αυλώνα Αττικής Τ.Κ ΤΗΛ./FAX: osye@otenet.gr ΕΚΔΟΤΕΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΕΣ Λαμπρόπουλος Κων/νος Καρακίτσος Σπυρίδων (Πρόεδρος ΟΣΥΕ) ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Αραβαντινός Αντώνης, Λαμπρόπουλος Κων/νος, Καρακίτσος Σπυρίδων, Μπισμπίκης Βασίλης, Βαρβατάκος Νίκος, Οικονομάκης Μάριος, Δούλος Βασίλης, Κογεράκης Μανώλης ΔΙΟΡΘΩΣΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: Βαρβατάκος Νίκος ΕΠΙΛΟΓΗ - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΙΚΟΝΩΝ: Δούλος Βασίλης * Τα άρθρα δεν εκφράζουν υποχρεωτικά τις απόψεις της εφημερίδας. Κάθε άρθρο πρέπει να είναι ενυπόγραφο, εκτός αυτών που προέρχονται από νυν κρατουμένους, υπό την προϋπόθεση ότι αναφέρουν από ποιο κατάστημα κράτησης προέρχονται. Ηλεκτρονική Σελιδοποίηση - Εκτύπωση: Εκδόσεις - Γραφικές Τέχνες Καρπούζη Αριστέα & Υιοί Ο.Ε. Θεοδοσίου 23 Ίλιον τηλ.-fax: & karpouzi@otenet.gr Προσκλητήρια ανακοίνωση Το σύνολο των τευχών της περιοδικής έκδοσης «Κρατούμενος» διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή στον διαδικτυακό τόπο της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος ( php), καθώς και στους διαδικτυακούς τόπους του Σωματείου Εργαζομένων Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού και της Ένωσης Υπαλλήλων Φυλακής Αλικαρνασσού Ηρακλείου ( & αντίστοιχα). Οι εκδότες και τα μέλη της Συντακτικής Ομάδας του «Κρατουμένου», αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στις έννοιες της επικοινωνίας και της συμμετοχής και επιθυμώντας την υγιή και εποικοδομητική ανατροφοδότηση, προσκαλούν το αναγνωστικό κοινό να καταθέσει απόψεις, κριτική, σχόλια ή και άρθρα προς δημοσίευση, αποστέλλοντάς τα με έναν από τους κάτωθι τρόπους: α) Στην ταχυδρομική διεύθυνση της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος (ΟΣΥΕ): Σολωμού 2, Κορυδαλλός, Τ.Κ , Τ.Θ , β) Μέσω τηλεομοιότυπου (fax): (ΟΣΥΕ), ή γ) Στη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ): oioneikratoumenos1976@yahoo.gr (υπ όψιν Νίκου Βαρβατάκου) Η Συντακτική Ομάδα : 90 χρόνια ελληνικές αγροτικές φυλακές Αφιέρωμα (μέρος Α) (Συνέχεια από την 1η σελ.) τικές φυλακές στην Τίρυνθα Αργολίδος, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, στην Αγυιά Κρήτης και στην Κασσαβέτεια Μαγνησίας. Οι συνθήκες υπό τις οποίες λειτούργησαν αρχικώς ήταν ιδιαίτερα δυσχερείς και επικίνδυνες: Σύμφωνα με συναφείς ιστορικές πηγές της εποχής², οι περισσότερες αγροτικές φυλακές - στις οποίες συγκαταλέγονται και οι τέσσερις προαναφερθείσες, που λειτουργούν και σήμερα - ιδρύθηκαν σε βαλτώδεις περιοχές οι οποίες μαστίζονταν από την ασθένεια της ελονοσίας μιας θανατηφόρας ασθένειας η οποία ταλάνισε τόσο τους κρατουμένους όσο και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους (που, ως «οιονεί κρατούμενοι» και εκείνοι, ζούσαν και υπέφεραν μαζί με τους εγκλείστους), μέχρι που τελικά εκριζώθηκε χάρη στα αποστραγγιστικά και εξυγιαντικά έργα που επιτέλεσαν οι εκεί εργαζόμενοι κρατούμενοι. Τα έργα αυτά εξάλειψαν τον νοσηρό και δυνητικά θανάσιμο χαρακτήρα των εν λόγω περιοχών, μεταμορφώνοντάς τες σε εύφορες γεωργικές και εν γένει παραγωγικές εκτάσεις. Γέννημα θρέμμα, λοιπόν, του Μεσοπολέμου (ειδικότερα, δε, μιας εποχής όπου η παραγωγική εργασία των κρατουμένων αναγνωριζόταν ευρύτατα ως βασικότατο μέσο για την πρόληψη του εγκλήματος), ορόσημα στη δύσβατη πορεία της χώρας μας προς τη σύγχρονη εποχή, θεωρούμενες εξαρχής ως ένας κατεξοχήν προοδευτικός σωφρονιστικός θεσμός και άρρηκτα συνδεδεμένες με τον εξανθρωπισμό της μεταχείρισης των κρατουμένων, οι αγροτικές φυλακές αποτελούν την κορωνίδα του σωφρονιστικού μας συστήματος. Προς τιμήν των 90 χρόνων λειτουργίας τους ο «Κρατούμενος» πραγματοποιεί σχετικό αφιέρωμα, δίνοντας τον λόγο πρωτίστως στους ανθρώπους οι οποίοι ζουν και εργάζονται σε αυτές. Στο αφιέρωμα του παρόντος τεύχους έχουμε τη χαρά να φιλοξενούμε την αρθρογραφική συμβολή του κυρίου Αποστολάκη Δημητρίου, διευθυντού της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας, και της κυρίας Κατερίνη Ευαγγελίας, διευθύντριας της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, καθώς και δύο κρατούμενων συμπολιτών μας. Όπως άλλωστε και όλους τους συνεργάτες αυτού του τεύχους, που μας τίμησαν με τη συγγραφική τους παρουσία, τους ευχαριστούμε για τη συμμετοχή τους και ευχόμαστε τα γραφόμενά τους να συμβάλουν στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανάδειξη, ανάπτυξη και αξιοποίηση των αγροτικών καταστημάτων κράτησης στη χώρα μας. Για την αξιοπρέπεια του ατόμου για την ευημερία του συνόλου. Σημειώσεις 1. Βλ. Αλεξ. Κουλάτσου: Έκθεσις περί των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθος. Το εν Ελλάδι αγροτικόν σωφρονιστικόν σύστημα, τυπογραφείο Μ.Ν. Λάμπρου, Ναύπλιο 1932, σ. 110, και Σ. Γλυκοφρύδη: Φυλακαί II, Αθήναι 1936, σ Ενδεικτικά, βλ. Αλεξ. Κουλάτσου: Έκθεσις περί των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθος, ό.π., σ. 119 Σ. Γλυκοφρύδη: Φυλακαί II, ό.π., σ. 8 (υποσημ. 2), 34 Α. Κωτούλα: Αι σωφρονιστικαί προσπάθειαι και ο αγών κατά της εγκληματικότητος παρά τη παιδική και εφηβική ηλικία εν Ελλάδι, τύποις Ν. Τιλπέρογλου, Αθήναι 1927, σ. 46, 47 (υποσημ. 2) Ι. Π. Πετρουνάκου: Αι φυλακαί μας και η δικαιοσύνη μας, τύποις Α. Κλεισιούνη, Αθήναι 1936, σ. 90, 91 και Σ. Αναγνωστάκη: Αι αγροτικαί φυλακαί Κασσάνδρας [διδακτορική διατριβή], Θεσσαλονίκη 1956, σ. 35, 36, 69, 70. Από τις σύγχρονες πηγές, ενδεικτικά βλ. Μ. Αρχιμανδρίτου: Η ανοικτή έκτιση της ποινής. Μορφές ελαστικότητας στην ιδρυματική διαβίωση των κρατουμένων, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000, σ. 401 (υποσημ. 24). Νίκος Βαρβατάκος (Εκ της Συντακτικής Ομάδας)

3 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 3 Ευαγγελία Κατερίνη Προϊσταμένη Διευθύνσεως Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΤΙΡΥΝΘΑΣ Οι Αγροτικές Φυλακές Τίρυνθας υπήρξαν η φυσική συνέχεια της γεωργικής σχολής που οικοδομήθηκε από τον Α κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια κατά το , με τη συνδρομή του φιλέλληνα Ελβετού μηχανικού Εϋνάρδου. Το όραμα του Α κυβερνήτη για τη λειτουργία της γεωργικής σχολής διατηρήθηκε για πενήντα έτη. Η έλλειψη υλικών μέσων δυσχέραινε τη λειτουργία της και μετατράπηκε σε γεωργικό σταθμό, ενώ στη συνέχεια παραχωρήθηκε η έκταση στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και ιδρύθηκε η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας. Τα επιστημονικά ρεύματα της εποχής στην Ευρώπη επηρέασαν και τις σωφρονιστικές τοποθετήσεις των εκπροσώπων του ελληνικού συστήματος δικαίου. Για πρώτη φορά η φράση «κοινωνική άμυνα» άγγιζε το σωφρονιστικό σύστημα στην Ελλάδα. Η έλευση του φιλελεύθερου ποινικού δικαίου στον βαυαρικό κώδικα, που διέκοψε οριστικά το αμετάβλητο των ποινών, και στη συνέχεια η γαλλική αναθεώρηση του Ποινικού Κώδικα το 1932, ανέδειξαν εκπροσώπους σωφρονιστικών συστημάτων όπως τον Charles Lukas στη Γαλλία και τον Ducpitiaux στο Βέλγιο¹, οι οποίοι μύησαν Έλληνες, εκπροσώπους του ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος. Στον σωφρονιστικό ορίζοντα εκδηλωνόταν το ενδιαφέρον για τη βελτίωση του ποινικού νόμου, με σκοπό την επίτευξη μιας δικαιοσύνης περισσότερο αποτελεσματικής, περισσότερο γενναιόδωρης και περισσότερο ηθικοπλαστικής. Συγκεκριμένα στον ορίζοντα διαφαινόταν η ηθικοποίηση του εγκληματία, κάτι που θα το πραγματοποιούσε η εργασία των κρατουμένων. Η διδασκαλία των αγροτοκτηνοτροφικών και βιοτεχνικών εργασιών σε κρατουμένους θα τους απέδιδε βιοποριστικό επάγγελμα και ηθική βελτίωση. Ακολούθως, ο Αναμορφωτής, ο Σωφρονιστής, ο επιστήμονας Κοινωνιολόγος και προπάντων Ανθρωπιστής Παναγιώτης Σκουριώτης ανέλαβε από την ελληνική πολιτεία στις 14 Φεβρουαρίου 1925 με προεδρικό διάταγμα να ιδρύσει και να παγιώσει τις Αγροτικές Φυλακές Τίρυνθας στον νομό Αργολίδας, τέσσερα χιλιόμετρα από την πόλη του Ναυπλίου, με συνολική έκταση 790 στρέμματα, εκ των οποίων καλλιεργήσιμα ήταν μόνο τα 100. Το έργο του πρώτου διευθυντή των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας ήταν δύσκολο και, για πολλούς, ακατόρθωτο. Οι πρώτοι 67 εργαζόμενοι κρατούμενοι το 1925, οι 166 εργαζόμενοι κρατούμενοι το 1927 και οι 494 εργαζόμενοι κρατούμενοι το 1931 επιδόθηκαν στη βελτίωση του εδάφους, μετατρέποντάς το από άγονο σε καλλιεργήσιμο, καθώς και στη βελτίωση του υδροφόρου ορίζοντα. Συνάμα με την εργασία των κρατουμένων, υπήρξε φιλότιμη και αξιόλογη η εργασία του προσωπικού των φυλακών. Οι υπάλληλοι εργάστηκαν σαν να ήταν δική τους περιουσία, «προστάτευαν τα ζώα και τις καλλιέργειες από τσακάλια της περιοχής, παρακολουθούσαν τους εργαζόμενους κρατουμένους και τους φρόντιζαν καθόσον η περιοχή μαστιζόταν από ελονοσία» (ελεύθερη απόδοση στη δημοτική αποσπάσματος έκθεσης του διευθυντή Αλεξ. Κουλάτσου, 1932). Αμέριστη ήταν η συμπαράσταση από την πολιτεία. Η αεροπορική άμυνα βοήθησε κι αυτή με τη σειρά της στην εκχέρσωση θάμνων και ελών που αποτελούσαν εστίες μόλυνσης. Επί της βασιλείας του Όθωνα, Βαυαροί ανέλαβαν να γίνουν άμεσα αποστραγγιστικά έργα σε μεγάλη βαλτώδη περιοχή όπου διέμεναν εργαζόμενοι κρατούμενοι, για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησής τους. Η μορφολογία της περιοχής εξυγιάνθηκε, και η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας το 1931 έφτασε να περιλαμβάνει στρέμματα, από τα οποία τα ήταν καλλιεργήσιμα. Οι ποικιλίες των καλλιεργειών τα πρώτα έτη λειτουργίας της αγροτικής φυλακής ήταν σιτηρά (κριθάρι, βρώμη, σανά, άχυρα, αραβόσιτος), κηπευτικά (τομάτες, σπανάκι, αντίδια, μελιτζάνες, μπάμιες, κρεμμύδια, πατάτες, αγκινάρες), όσπρια (κουκιά, ρεβίθια), αμπέλια και μέλι. Η κτηνοτροφία ξεκίνησε ουσιαστικά το τρίτο έτος της λειτουργίας της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας - συγκεκριμένα, όταν διαπιστώθηκε ότι θα ήταν πολύ αποδοτική για τη φυλακή η πώληση των ζώων (σε ιδιώτες και κυρίως σε δημόσιους υπαλλήλους) και παράλληλα η παραγωγή γάλακτος. Το 1929 το ποίμνιο περιλάμβανε περί τα 500 πρόβατα και το 1927 το βουστάσιο περιλάμβανε 12 αγελάδες και 2 ταύρους, ενώ το χοιροστάσιο, 72 χοίρους. Η κτηνοτροφία αποτελούσε και μέρος των προϊόντων παρασκευής του συσσιτίου των κρατουμένων (από την ετήσια έκθεση του διευθυντή Παν. Σκουριώτη). Η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας κληρονόμησε και το ιπποστάσιο με 6 ίππους του Α κυβερνήτη της Ελλάδας. Με την πάροδο των ετών αυξήθηκαν οι ίπποι, που χρησιμοποιούνταν ως μεταφορικό μέσο στις καθημερινές εργασίες. Οι καθημερινές ανάγκες των κρατουμένων ανέπτυξαν και τις ανάλογες τέχνες εντός της φυλακής. Η επιπλοποιία και η ξυλουργία ήταν από τις κύριες δραστηριότητες των κρατουμένων. Κατασκεύαζαν κι επισκεύαζαν έπιπλα για τη φυλακή, αλλά και για ιδιώτες. Ανάλογη ήταν και η δραστηριότητα στο σιδηρουργείο. Τα έσοδα αναλογούσαν στο ημερομίσθιο της εποχής και ήταν έσοδα της φυλακής. Οι ανάγκες των κρατουμένων για ένδυση και υπόδηση ανέπτυξαν εντός της φυλακής τις τέχνες του ράφτη, του βαλιτσοποιού και του υποδηματοποιού. Συγκεκριμένα, το 1931 κατασκευάζονταν υποδήματα ανδρών, γυναικών και παιδιών, για πελάτες εκτός φυλακής. Η αγγειοπλαστική και η κεραμοποιία αναπτύχθηκαν καθαρά για τον καλλωπισμό των κήπων, αλλά και των στεγών της φυλακής. Η καλαθοποιία, ως ενασχόληση, κέρδισε το ενδιαφέρον πολλών κρατουμένων, καθόσον τα κέρδη που αποκόμιζαν εκείνη την εποχή όσοι ασκούσαν το επάγγελμα του καλαθοποιού ήταν αρκετά για το ξεκίνημά τους εκτός φυλακής, χωρίς να απαιτείται ουσιαστικό κεφάλαιο. Τα σημαντικότερα όμως βήματα στη βιοτεχνία έγιναν το Η σκέψη να παρασκευάζουν οι κρατούμενοι τον άρτο και το τυρί για το συσσίτιό τους εδραίωσε στην Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας τη βιοτεχνία που, μέχρι και σήμερα, της αποδίδει τα μεγαλύτερα έσοδα. Τα έσοδα της αγροτικής φυλακής, από τα πρώτα έτη της ίδρυσής της, ήταν τέτοια που διαφαινόταν ότι ως παραγωγική μονάδα, και με μια ορθή οικονομική διαχείριση, θα απέδιδε κέρδη. Ο συνδυασμός ανάμεσα στις πωλήσεις των προϊόντων και στο εργατικό δυναμικό των κρατουμένων εδραίωνε τα προϊόντα στην τοπική αγορά. Η διαχρονική σημασία της εργασίας των κρατουμένων Η κυριότερη απαίτηση για να πετύχει η εδραίωση του θεσμού των αγροτικών φυλακών ήταν η γνώση της προσωπικότητας του εγκληματία. Αυτό συνίστατο στην προαγωγή της εξατομίκευσης και στην καθημερινή ενασχόληση του διευθυντή των φυλακών, του ιερέα/δασκάλου και του προσωπικού της φύλαξης με την προσωπικότητα του εγκληματία. Η επιλογή της εργασίας του εγκλείστου καθοριζόταν από τις συνθήκες τέλεσης του εγκλήματος, αλλά και από την κοινωνική, οικογενειακή και οικονομική του κατάσταση πριν διαπράξει το έγκλημα. Λόγω της αγροτικής ελληνικής οικονομίας της εποχής (1930), οι κρατούμενοι είχαν ήδη εμπειρία στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Η προσαρμογή του κρατουμένου στην αγροτική φυλακή ήταν τριπλή, φυσική, επαγγελματική και διανοητική. Η ανάθεση εργασίας μετέτρεπε και τον πιο εσωστρεφή, οκνηρό και φοβισμένο κρατούμενο σε εργατικό, φίλεργο άνθρωπο, με όνειρα για τη ζωή του. Η επαφή του με τη φύση και τα ζώα απέκρουε κάθε ψυχογενή πάθηση, καθώς και τη μονοτονία του μυαλού που χαρακτηρίζει κάθε έγκλειστο. Ο ρόλος του προσωπικού της Τίρυνθας ήταν η κοινωνική άμυνα της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους εγκλείστους των αγροτικών φυλακών. Το προσωπικό της εποχής είχε εμπειρία στις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες, καθόσον ο πρωτογενής τομέας ήταν η βασική ασχολία των κατοίκων της Αργολίδας. Την εμπειρία του τη μετέδιδε και στους κρατουμένους, τους νουθετούσε και ανέφερε κάθε δραστηριότητά τους στον διευθυντή των φυλακών, κάτι που αποτυπωνόταν καθημερινά στο ημερολόγιο της φυλακής. Το προσωπικό της φύλαξης εργαζόταν επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Η τροποποίηση του νόμου Περί φυλακών στις 28 Σεπτεμβρίου 1925 μετέτρεψε την εργασία των κρατουμένων σε υποχρεωτική. «Η εργασία είναι το έτερον στοιχείο αποτίσεως ποινής» (σε ελεύθερη απόδοση στη δημοτική). Ο κατάδικος δεν είχε τη δυνατότητα να αρνηθεί την εργασία, η οποία απέβλεπε στην υγιεινή και ηθική βελτίωση, στην επαγγελματική μόρφωση και στην οικονομική του υποστήριξη (έκθεση του διευθυντή των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας Αλεξ. Κουλάτσου, 1932). Συμπερασματικά, από τα πρώτα έτη της λειτουργίας της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας ο σκοπός της ίδρυσής της είχε επιτευχθεί. Η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας περιλαμβάνει πια καλλιεργήσιμες εκτάσεις, κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις και βιοτεχνικές μονάδες που συντηρούνται από την εργασία των κρατουμένων. Η ελληνική και κυρίως η τοπική κοινωνία μόνο κέρδος είχε από τη θεσμοθέτησή της. Η κοινωνικοποίηση των κρατουμένων και η ηθικοποίηση του εγκληματία μέσω της εργασίας έδωσε την απάντηση σε πολλά μοντέλα αντεγκληματικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν την ίδια περίοδο σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο πρωτογενής τομέας, στον οποίο στηρίχθηκε όλη η οικονομία της εποχής, συντήρησε για πολλές δεκαετίες την αυτάρκεια της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, και αυτή με τη σειρά της επέφερε μόνο κέρδη στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, υλικά και κυρίως ηθικά. Η κοινωνική άμυνα της πολιτείας, που μαστιζόταν από τη φτώχεια και τις αρρώστιες, απέναντι στα εγκλήματα ήταν η πρωτοποριακή στρατηγική της υγιούς επανένταξης των ατόμων με παρεκκλίνουσα συμπεριφορά, που θα είχαν επιλύσει τα βιοποριστικά τους προβλήματα. Αναδρομή ανάμεσα στις δεκαετίες Το 1952 ο διευθυντής των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας Καλογερόπουλος Σπυρίδωνας επισημαίνει την αναγκαιότητα της ανασύστασης της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας. Τονίζει ότι οι συνέπειες του πολέμου, της εχθρικής κατοχής και του Εμφυλίου διέκοψαν κάθε δημιουργική εργασία και ότι επήλθαν πολλές φθορές στις εγκαταστάσεις της φυλακής, ενώ επαινεί το προσωπικό αναφέροντας ότι, πέρα από τις συμβα- (Συνέχεια στην 4η σελ.)

4 4 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Ευαγγελία Κατερίνη Προϊσταμένη Διευθύνσεως Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΤΙΡΥΝΘΑΣ (Συνέχεια από την 3η σελ.) τικές υποχρεώσεις του, ασχολείται και με την παραγωγική ανασύσταση της φυλακής. Η μέριμνα από την πολιτεία ήταν άμεση. Η έκθεση του Γεωργικού Επιθεωρητή των Φυλακών δίνει και το εισιτήριο για την οικονομική ενίσχυση της φυλακής, τονίζοντας ότι «οι φυλακές της Τίρυνθας είναι η δεύτερη Αγροτική Φυλακή του Κράτους η οποία όχι μόνο πραγματοποιούσε σημαντικά κέρδη, αλλά ήταν πρότυπο στην εργασία και στα κέρδη» (σύμφωνα με όσα έγραψε ο Γενικός Διευθυντής κ. Τριανταφυλλίδης στον Γεωργικό Επιθεωρητή). Αγελαδοτροφεία στην Α.Φ. Τίρυνθας Άνθρωποι, ζώα, δέντρα και κτίρια της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, όπως απεικονίζονται σε σπάνιο φωτογραφικό υλικό της δεκαετίας του 1950 (ιστορικό αρχείο Α.Φ. Τίρυνθας) Τα περιζήτητα λόγω της σπάνιας ράτσας τους κουνέλια, που εκτρέφονται στην Α.Φ. Τίρυνθας Αξιόλογη μεταρρύθμιση στο σωφρονιστικό σύστημα της εποχής ήταν η καθιέρωση των «επί λόγω τιμής εργαζομένων» με την υπ αριθ / , άρθρο 2, Διαταγή του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Περί Οργανώσεως Ανοικτών Σωφρονιστικών Καταστημάτων». Για να ενταχθεί ένας κρατούμενος στην ομάδα των «επί λόγω τιμής», έπρεπε να πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α) Να είναι εργαζόμενος κρατούμενος χωρίς διαρκή και άμεση επίβλεψη, β) να είναι κρατούμενος με έως δύο ποινές φυλάκισης ή πρόσκαιρης κάθειρξης ή να έχει εκτίσει το ¼ της ποινής του μέχρι 12 έτη κάθειρξης, γ) να μην έχει ροπή προς το έγκλημα, σύμφωνα με ιατρική ψυχολογική και κοινωνική εξέταση, και δ) να επιδεικνύει καλή διαγωγή. Παράλληλα, θεσμοθετήθηκε η σύσταση επιτροπής, απαρτιζόμενης από τον διευθυντή, τον γεωπόνο, τον ιερέα και τον ιατρό της φυλακής, που θα επέβλεπε τις εργασίες των κρατουμένων οι οποίοι θα έδιναν υπόσχεση λόγου τιμής απέναντι στους υπαλλήλους και στους υπόλοιπους κρατουμένους. Ακολούθως, από το 1960 οι τεχνικές εργασίες Καλλιέργεια τριφυλλιού για τα εκτρεφόμενα ζώα της Α.Φ. Τίρυνθας Αρνιά και πρόβατα στην Α.Φ. Τίρυνθας στην Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας για την εύρυθμη λειτουργία της, άνθησαν. Επικεντρώθηκαν στην ύδρευση και στην κατασκευή γεωτρήσεων. Στη στήλη «Τεχνικές Εργασίες» της εφημερίδας Νέα Πορεία του Νομού Αργολίδας, αναφέρθηκε στις 5 Αυγούστου 1962 η ίδρυση υδατόπυργου με αλεξικέραυνο στην Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας. Σημαντικό ήταν το γεγονός ότι ο διευθυντής της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας κ. Δερμιτζάκης αναφέρει στις το ξεκίνημα των εργασιών ανέγερσης κατοικιών για τη στέγαση των υπαλλήλων με τις οικογένειές τους, λαμβάνοντας υπόψη του την ανάγκη στέγασης «των υπαλλήλων με οικογένεια που διαμένουν σε ανθυγιεινά οικήματα, καθώς και των άλλων οι οποίοι στερούνται κατοικία» (ελεύθερη απόδοση στη δημοτική). Η μελέτη του γεωργικού απολογισμού μάς δηλώνει ότι τα φυτώρια των δένδρων, ειδικά δε των εσπεριδοειδών, μονοπωλούσαν το ενδιαφέρον της εποχής. Σε γενικές γραμμές η εκμάθηση τεχνών στους κρατουμένους παρέμεινε η ίδια (καλαθοπλεκτική, αρτοποιία, ξυλουργία, ραπτική, σιδηρουργία, υποδηματοποιία, τυροκομία) και τη δεκαετία του 60. Η γεωργία και η κτηνοτροφία εκσυγχρονίστηκαν με μηχανές (χειράμαξες, χειροκίνητες αντλίες, χορτοκοπτική μηχανή, αμελκτική μηχανή). Η προμήθεια αυτοκινήτου για τη μεταφορά προϊόντων στην Αθήνα ήταν το μέσο «για την επίτευξη καλύτερων τιμών» (γεωργικός απολογισμός του 1960, προϊστάμενος Γεωργικής Υπηρεσίας Αθανάσιος Σκαρτσίλας [ελεύθερη απόδοση στη δημοτική]). Στα μέσα της δεκαετίας του 70 η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας απασχόλησε τον πανελλαδικό Tύπο. Σε ανάλυση που έκανε σε δημοσίευμά του στην εφημερίδα Βραδυνή ( , αριθμός φύλλου ), ο διευθυντής των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας Γεώργιος Καρπούζος ανέφερε ότι ο σωφρονισμός του κρατουμένου διαβαθμίζεται σε τρεις τάξεις. Η πρώτη τάξη ήταν η περίοδος της παρατήρησης του κρατουμένου και διαρκούσε το πολύ έως έξι μήνες. Σε αυτή πραγματοποιούνταν έρευνα της σωματικής και ψυχικής υγείας του κρατουμένου, του προηγούμενου βίου του και των επαγγελματικών του κλίσεων. Στη δεύτερη τάξη το Συμβούλιο του καταστήματος διενεργούσε τοποθέτηση ύστερα από βαθύτερη εκτίμηση της εν γένει διαγωγής του κρατουμένου και, όταν αυξανόταν προοδευτικά η εμπιστοσύνη προς αυτόν, έδινε έγκριση ώστε να τοποθετηθεί ο κρατούμενος στην (Συνέχεια στην 5η σελ.)

5 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 5 Ευαγγελία Κατερίνη Προϊσταμένη Διευθύνσεως Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΤΙΡΥΝΘΑΣ (Συνέχεια από την 4η σελ.) Φιλοτεχνημένος από κρατούμενο πίνακας με τον πρώτο κυβερνήτη της Ελλάδος Ιωάννη Καποδίστρια, που κοσμεί την είσοδο του διοικητηρίου της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας ομάδα των «επί λόγω τιμής», όπου εργαζόταν στους αγρούς χωρίς επίβλεψη. Ακολούθως, στην τρίτη τάξη ο κρατούμενος μεταφερόταν στο ανοιχτό σωφρονιστικό κατάστημα, όπου δεν φρουρείτο. Σε αυτό οι κρατούμενοι απολάμβαναν ανέσεις και ελευθερία, ενώ οι υπάλληλοι ενεργούσαν για την επανένταξή τους στην κοινωνία. Σημειωτέον είναι ότι, σύμφωνα με το δημοσίευμα, πολλοί κρατούμενοι αυτής της τάξης εργάζονταν τα πρωινά σε ιδιωτικές εργασίες και επέστρεφαν το απόγευμα χωρίς συνοδεία. Σε έτερο δημοσίευμα (εφημερίδα Βραδυνή, , αριθμός φύλλου ) ο διευθυντής των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας ανέλυσε τα αποτελέσματα του έργου των υπαλλήλων της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας στον σωφρονισμό των κρατουμένων, τονίζοντας ότι οι κρατούμενοι που αποφυλακίσθηκαν την πενταετία αποκαταστάθηκαν πλήρως κοινωνικά, ενώ παρεξέκλινε από αυτούς μόνο το 5%. Από τους γεωργικούς απολογισμούς των ετών από το 1973 έως και το 1975 (γεωργικοί απολογισμοί προϊσταμένου Γεωργικής Υπηρεσίας Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας Δημητρίου Μπόλη) προκύπτει ότι οι γεωργικές καλλιέργειες και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες απέδιδαν τα μέγιστα στη φυλακή. Τούτο διαφαίνεται και στον τοπικό Τύπο, στην εφημερίδα Αργολικά Νέα ( , αριθμός φύλλου 266), όπου αναφέρεται ότι, λόγω των αποδόσεων (ποιοτικών και ποσοτικών) των εσπεριδοειδών (πορτοκαλιών) που καλλιεργούνταν στην Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας, οι ντόπιοι έμποροι είχαν υποστεί οικονομική ζημιά. Τα πορτοκάλια της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας ήταν ανάρπαστα και πρώτα στη ζήτηση για τις εξαγωγές, σύμφωνα με το δημοσίευμα. Ακολούθως, οι τοπικοί παράγοντες της εποχής αντιλαμβάνονταν ότι η Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας αποτελούσε την Εδέμ της Αργολίδας και επιδίωκαν να πείσουν την κοινή γνώμη προκειμένου να μετατραπεί σε Γεωπονική Σχολή (Αργολικά Νέα, , αριθμός φύλλου 295). Οι επόμενες δεκαετίες, δυστυχώς, με βάση τους γεωργικούς προϋπολογισμούς και απολογισμούς, έδειξαν μια παραγωγική στατικότητα, μια επαναληπτικότητα σε ό,τι αφορά τις γεωργικές καλλιέργειες και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Για πρώτη φορά οι πωλήσεις στα ζώα παρουσίασαν καθοδική πορεία, ενώ δεν έγινε καμία ουσιαστική μελέτη που να αφορά τις καλλιέργειες. Θεωρητικά αποτυπωνόταν ότι οι εισπράξεις από εσπεριδοειδή μειώνονταν, αλλά δεν πάρθηκε καμία ριζική απόφαση που θα είχε μακρόπνοο αποτέλεσμα. Για πρώτη φορά το αντικείμενο της εργασίας των κρατουμένων διαχωρίζεται από το φυλακτικό προσωπικό. Υπεύθυνοι είναι πλέον οι γεωργοτεχνίτες, οι οποίοι έχουν την αρμοδιότητα να διδάξουν στους κρατουμένους τις γεωργικές, κτηνοτροφικές και τεχνικές εργασίες. Το 1985 η πολιτεία ενέταξε την Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας σε πειράματα αρδεύσεων για τρία έτη, κάτι που βοήθησε τις καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών τα οποία χρησιμοποιούνταν για εσωτερική κατανάλωση από τα ζώα της φυλακής. Το 1990, με πιο συντονισμένη προσπάθεια από την πλευρά των υπαλλήλων αλλά και με την ορθή επιλογή κρατουμένων, η οικονομική και σωφρονιστική απόδοση της φυλακής είχε αξιόλογο αποτέλεσμα. Το μόνο πρόβλημα το οποίο διογκώθηκε με το πέρασμα των ετών ήταν η έλλειψη προγραμματισμού στην εκμηχάνιση των καλλιεργειών και των κτηνοτροφικών μονάδων. Ο σωφρονιστικός και ο ποινικός έλεγχος των κρατουμένων της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας παρέμεινε σε υψηλό επίπεδο. Οι επισκέψεις σχολών (εισαγγελέων, δικαστών), συλλόγων (δικηγορικών), όπως και εκπροσώπων των σωφρονιστικών συστημάτων άλλων χωρών, καθώς και προξένων, ήταν τακτικές. Το πέρασμα της Ελλάδας από τον πρωτογενή τομέα στον τριτογενή χωρίς μακροοικονομική μελέτη, η μεγάλη εισροή αλλοδαπών στη χώρα μας χωρίς κοινωνική και ανθρωπιστική μέριμνα και προγραμματισμό, ήταν λογικό να διαταράξουν και τη λειτουργία της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας. Στα τέλη του 1990 το φυλετικό μωσαϊκό των κρατουμένων άλλαξε, ακολουθώντας τους μεταναστευτικούς παλμούς της κοινωνίας. Η εμπιστοσύνη και η ευκαιρία για σωφρονισμό με εργασία σε καθεστώς ημιελεύθερης διαβίωσης έπρεπε να δοθεί και σε ανθρώπους που ήταν μετανάστες στη χώρα μας. Ήταν επιτακτική η ανάγκη μεταγωγής αλλοδαπών (μετά τον ενδελεχή έλεγχο από τα Συμβούλια των κλειστών φυλακών) σε καθεστώς ημιελεύθερης διαβίωσης, έτσι ώστε να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία ομαλά, αποκτώντας σταδιακά και εργασιακό υπόβαθρο στην επανένταξή τους. Επίσης, μετά το 1995, η πολιτεία εξέτασε σταδιακά και το ενδεχόμενο να μετάγονται στις αγροτικές φυλακές και κρατούμενοι που είχαν απεξαρτηθεί πλήρως από τοξικές ουσίες και επιδίωκαν να εργασθούν. Το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας ενενήντα χρόνια μετά Το διώροφο νεοκλασικό διοικητήριο², που ήταν αρχικά η θερινή έπαυλη του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος Ι. Καποδίστρια και στη συνέχεια Βραβείο απονεμηθέν στην Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας τη δεκαετία του 1920 (ιστορικό αρχείο Α.Φ. Τίρυνθας) «Προσπάθεια Προς Το Καλό»: Παλαιά, μορφωτική περιοδική έκδοση των κρατουμένων και των υπαλλήλων της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, φύλλο (ιστορικό αρχείο Α.Φ. Τίρυνθας) γεωργική σχολή, έχει ανακαινιστεί σύμφωνα με τις υποδείξεις της αρχαιολογίας, καθόσον το αγροτικό κατάστημα κράτησης βρίσκεται σε Α αρχαιολογική ζώνη. Το αγροτικό κατάστημα κράτησης περιλαμβάνει μόνο θαλάμους κοιτωνισμού, ενώ υφίστανται και άλλοι βοηθητικοί χώροι όπως μαγειρείο, αρτοποιείο, αίθουσα διαλέξεων, αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη. Το μαγειρείο και το αρτοποιείο ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες. Με την εποπτεία της Αρχαιολογίας Ναυπλίου έχει πραγματοποιηθεί αναπαλαίωση και αντικατάσταση της στέγης και της κεραμοσκεπής των αποθηκών των συνεργείων. Συγκεκριμένα, στις αποθήκες αυτές φυλάσσονται τα τρόφιμα και τα παραγόμενα προϊόντα από τις γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις (κρέατα, λαχανικά, κηπευτικά κ.λπ.) που προορίζονται για την τροφοδοσία των κρατουμένων (της ενταύθα φυλακής αλλά και των κρατουμένων του Κ.Κ. Ναυπλίου και του συγκροτήματος των καταστημάτων κράτησης του Κορυδαλλού). Επίσης εκεί έχουν τοποθετηθεί και οι ψυκτικοί θάλαμοι όπου διατηρούνται τα κρέατα και τα λαχανικά μέχρι τη μεταφορά και τη διάθεσή τους. Τα συνεργεία της φυλακής (Συνέχεια στην 6η σελ.)

6 6 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Ευαγγελία Κατερίνη Προϊσταμένη Διευθύνσεως Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΤΙΡΥΝΘΑΣ (Συνέχεια από την 5η σελ.) στεγάζονται σε σύγχρονες κτιριακές εγκαταστάσεις και καλύπτουν τις ανάγκες συντήρησης των μηχανημάτων και της κτιριακής υποδομής της φυλακής, γενικότερα. Οι κτηνοτροφικές μονάδες απαρτίζονται από κτίρια της άνω γραμμής και της κάτω γραμμής³, όπου σταβλίζονται τα ζώα, καθώς και από θαλάμους μικρών διαστάσεων όπου διαμένουν οι εργαζόμενοι στις εγκαταστάσεις αυτές κρατούμενοι. Από την υπηρεσία καταβάλλονται συνεχώς προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό και τη βελτίωση των εν λόγω εγκαταστάσεων αλλά και ολόκληρου του κτιριακού συγκροτήματος της φυλακής γενικότερα, με στόχο τη διασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών διαβίωσης των φιλοξενούμενων εδώ κρατουμένων, αλλά και των υπαλλήλων. Το κτίριο Αγάμων διατηρήθηκε, όμως εκεί δεν διαμένουν πλέον υπάλληλοι, αλλά κρατούμενοι που ονομάζονται αγροφύλακες. Είναι υπεύθυνοι για τις γεωργικές καλλιέργειες και πολλοί από αυτούς έχουν εμπειρία και πιστοποίηση για τη χρήση των γεωργικών μηχανημάτων. Το εξωτερικό κτίριο ανακαινίστηκε διατηρώντας την ομοιομορφία και τις προδιαγραφές της αρχιτεκτονικής της περιοχής. Αξιόλογο κτίριο είναι και οι αποθήκες των σιτηρών, όπως και ο μύλος όπου αλέθουμε τους καρπούς που παράγουμε για να σιτίζουμε τα ζώα. Οι αποθήκες αυτές ήταν το ιπποστάσιο του Ι. Καποδίστρια. Το συγκρότημα του καταστήματος και οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις υδροδοτούνται με πόσιμο νερό από δίκτυα. Παράλληλα λειτουργεί και άλλο δίκτυο υδροδότησης, το δε νερό προέρχεται από τις γεωτρήσεις της φυλακής. Το νερό όμως αυτό είναι μη πόσιμο και χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την καθαριότητα των χώρων της φυλακής και των κτηνοτροφικών μονάδων, καθώς και για την άρδευση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Το νερό αυτό διοχετεύεται στο δίκτυο μέσω αντλητικών συγκροτημάτων και μεγάλης αποθηκευτικής επίγειας δεξαμενής. Τα ανθρώπινα και οικιακά λύματα της φυλακής μεταφέρονται μέσω αντλιοστασίων και αποχετευτικού αγωγού στον σταθμό βιολογικού καθαρισμού της πόλης του Ναυπλίου. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Το γεωφυσικό περιβάλλον του Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας είναι ποικιλόμορφο. Στο βόρειο τμήμα το υπέδαφος είναι περισσότερο ξηρό και πετρώδες και ενδείκνυται για καλλιέργειες όπως πατάτας, ελαιόδεντρων και κηπευτικών. Είναι ιδανικό για τη διαμονή των ζώων κατά τους χειμερινούς μήνες. Αντιθέτως, στο νότιο τμήμα (παραθαλάσσια), λόγω του υδροφόρου ορίζοντα που είναι πολύ υψηλός, το έδαφος είναι πιο βαλτώδες. Στις εκτάσεις αυτές καλλιεργούνται κτηνοτροφικά φυτά, δημητριακά και σιτηρά. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες τα ζώα μεταφέρονται σε θερινό ποίμνιο ή μπανιέρες (για τους χοίρους), έτσι ώστε να είναι πιο παραγωγική η ανάπτυξή τους. Γενικότερα όμως το κλίμα είναι ιδανικό για την καλλιέργεια και την παραγωγή εσπεριδοειδών. Σε γενικές γραμμές το κλίμα είναι ήπιο και δρα ευεργετικά στην ψυχολογία των κρατουμένων, ενώ βοηθάει στην παραγωγική διαδικασία γενικότερα. ΓΕΩΡΓΙΑ-ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ-ΒΙΟΤΕΧΝΙΑ Το Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας αποτελεί και σήμερα αξιόλογη παραγωγική μονάδα αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων, δραστηριοποιείται δε στους εξής τομείς: Γεωργικός τομέας: Καλλιεργήσιμη έκταση 705 στρέμματα, ακαλλιέργητη (δρόμοι, κτίρια, βοσκότοποι) 395 στρέμματα, συνολική έκταση Καλλιεργούνται εσπεριδοειδή σε μεγάλη έκταση. Τα προϊόντα αυτά καλύπτουν τις ανάγκες των δύο καταστημάτων κράτησης της Αργολίδας και του συγκροτήματος των καταστημάτων κράτησης Κορυδαλλού. Οι πλεονάζουσες ποσότητες εσπεριδοειδών διατίθενται στο ελεύθερο εμπόριο. Από την ελαιοκομία παράγεται ελαιόλαδο που καλύπτει εν μέρει τις ανάγκες τροφοδοσίας των κρατουμένων της φυλακής. Τέλος, καλλιεργούνται λαχανικά, σιτηρά δημητριακά και κτηνοτροφικά φυτά. Η παραγωγή λαχανικών καλύπτει τις τοπικές ανάγκες και οι πλεονάζουσες ποσότητες διατίθενται για την κάλυψη των αναγκών του συγκροτήματος των καταστημάτων κράτησης Κορυδαλλού και του Κ.Κ. Ναυπλίου. Η παραγωγή σιτηρών και κτηνοτροφικών φυτών καλύπτει τις εκτροφικές ανάγκες του ζωικού κεφαλαίου του καταστήματος. Κτηνοτροφικός τομέας: Εκτρέφονται βοοειδή, αρνιά, χοίροι, κόνικλοι (κουνέλια), όρνιθες και κοτόπουλα. Η παραγωγή κρέατος καλύπτει κατά κύριο λόγο τις διατροφικές ανάγκες των κρατουμένων του ενταύθα καταστήματος κράτησης και οι πλεονάζουσες ποσότητες διατίθενται στο συγκρότημα των καταστημάτων κράτησης Κορυδαλλού και του Κ.Κ. Ναυπλίου. Τα πλεονάζοντα αρνιά, χοίροι, κόνικλοι και βοοειδή πωλούνται στο ελεύθερο εμπόριο και τα εισπραττόμενα χρηματικά ποσά κατατίθενται στους λογαριασμούς των Κεφαλαίων Εργασίας Κρατουμένων. Επίσης οι παραγόμενες ποσότητες πρόβειου γάλακτος διατίθενται με τακτικό πλειοδοτικό διαγωνισμό στο ελεύθερο εμπόριο και τα εισπραττόμενα χρηματικά ποσά κατατίθενται στους ίδιους, ως άνω χρηματικούς λογαριασμούς. Βιοτεχνικός τομέας: Υφίσταται σύγχρονη μονάδα αρτοποιείου που παρασκευάζει ψωμί και καλύπτει τις καθημερινές ανάγκες αρτοτροφοδοσίας των κρατουμένων του Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας και του Καταστήματος Κράτησης Ναυπλίου. Το αρτοποιείο παράγει ψωμί, 142 τόννους περίπου σε ετήσια βάση, με απόδοση 157%! Επίσης και το γιαουρτοποιείο παράγει σε ετήσια βάση περίπου κεσέδες γιαούρτι και καλύπτει τις ανάγκες διατροφής των κρατουμένων. ΚΙΝΗΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ Όπως είναι αντιληπτό, η αρχή του θεσμού των αγροτικών καταστημάτων κράτησης στηρίζεται στο να γίνουν οι κρατούμενοι όσο το δυνατόν πιο υπεύθυνα άτομα, καθώς και στην ομαλή επανένταξή τους στην κοινωνία, νιώθοντας την προσφορά τους σε αυτήν. Δίνεται έμφαση στην προσωπική ευθύνη του κάθε ατόμου που μετάγεται στο κατάστημα για εργασία, ενώ παράλληλα το προσωπικό του καταστήματος προσπαθεί να ενσταλάξει στους τροφίμους τον σεβασμό στον συνάνθρωπο και στο περιβάλλον. Η δράση των κρατουμένων με την προσωπική τους εργασία κινητοποιεί τη διαντίδραση με τους εκπροσώπους της κοινωνίας, τους υπαλλήλους (π.χ. τους γεωπόνους, τους κοινωνικούς λειτουργούς, τη διεύθυνση), για να εισηγηθούν να τους εντάξουν στο κοινωνικό σύνολο με την επιβράβευση του έργου τους, υπολογίζοντας δηλαδή τα ημερομίσθιά τους τα οποία θα μειώσουν ευεργετικά το υπόλοιπο της ποινής τους. Το έτος 2014 για τις αγροτικές φυλακές ήταν πιο αισιόδοξο από τα προηγούμενα έτη όσον αφορά το εργατικό δυναμικό των κρατουμένων. Αυτό προήλθε από την τροποποίηση των προϋποθέσεων μεταγωγής κρατουμένων στα αγροτικά καταστήματα με την υπ αριθμ / απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, βάσει της οποίας μετάγονται κρατούμενοι με ποινές ή συνολικές ποινές φυλάκισης ή κάθειρξης επτά ετών χωρίς προϋποθέσεις. Με αυτές τις προϋποθέσεις δόθηκε η δυνατότητα στα Συμβούλια Εργασίας των αγροτικών φυλακών να μπορούν να διοχετεύουν εργατικό δυναμικό στις καθημερινές εργασίες και ανάγκες της φυλακής από το υπάρχον εργατικό δυναμικό της φυλακής, δίνοντας σημαντικό κίνητρο και σκοπό στους κρατουμένους ώστε να γίνουν ακόμα πιο παραγωγικοί και συνεργάσιμοι. Στη συνέχεια, η αξιολόγηση των ουσιαστικών (εργατικότητα, ηθικός έλεγχος) και των τυπικών (ύψος ποινής και έκτιση αυτής) προϋποθέσεων του ανωτέρω δείγματος κρατουμένων από το Πειθαρχικό Συμβούλιο της φυλακής οδηγεί στο να λάβουν οι κρατούμενοι άδειες, όπου αυτόματα κερδίζουν το δικαίωμα της διαβίωσης στις αγροκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις της φυλακής χωρίς ουσιαστική επίβλεψη. Παράλληλα μετάγονται και κρατούμενοι που έχουν λάβει τακτικές άδειες από τα καταστήματα κράτησης, ενώ με σχετικές διαταγές του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου Εργασίας του Α.Κ.Κ.Ε.Τίρυνθας, τοποθετούνται για εργασία στις αγροκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις της φυλακής. ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ Είναι κατανοητό ότι η μέριμνά μας είναι να αναθέσουμε ένα αντικείμενο εργασίας ανάλογα με τις προϋποθέσεις κράτησης του κάθε κρατουμένου και προσπαθούμε να τους εμφυσήσουμε υπευθυνότητα και απόκτηση αυτοπεποίθησης, σεβασμού προς τον εαυτό τους και, κατ επέκταση, σεβασμού προς τους άλλους συνανθρώπους τους. Οι κρατούμενοι στο κλειστό τμήμα της φυλακής εργάζονται στο μαγειρείο και στο αρτοποιείο της, καθώς και στην καθαριότητα των θαλάμων και των κοινόχρηστων χώρων της. Όσοι συγκεντρώνουν τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για εργασία στον αγροτικό τομέα της φυλακής, απασχολούνται στα αγροκτήματα τις πρωινές ώρες σε μια ομάδα περίπου ατόμων συνοδεία ενός φύλακα και ενός γεωργοτεχνίτη φυτικής παραγωγής και επιστρέφουν στο κεντρικό τμήμα του καταστήματος. Συνήθως καλλιεργούν κηπευτικά και συμμετέχουν στο μάζεμα των εσπεριδοειδών και των ελαιών, πάντα με την επίβλεψη των υπαλλήλων. Ορισμένοι κρατούμενοι απασχολούνται στο τεχνικό τμήμα: στο ηλεκτρολογείο, ως υδραυλικοί, στο ξυλουργείο, αφού πρώτα μας αποδείξουν ότι έχουν τεχνικές γνώσεις. Οι εργασίες τους είναι αναγκαίες για την καθημερινή λειτουργία των εγκαταστάσεων, την επισκευή και τη συντήρηση των κτιρίων. Τέλος, οι κρατούμενοι που λαμβάνουν τακτικές άδειες διαμένουν στις αγροκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις. Διαμένουν σε παραδοσιακά σπιτάκια που συντηρούνται από τους ίδιους με τη βοήθεια της υπηρεσίας. Κάθε κρατούμενος έχει τον δικό του χώρο, όπου διαμένει και τον καθαρίζει. Κατά τη διάρκεια της ημέρας οι περισσότεροι κρατούμενοι απασχολούνται σε διάφορες εργασίες, όπως είναι η εκτροφή των ζώων και η καλλιέργεια της γης. Οι κρατούμενοι που απασχολούνται στα πρόβατα, στα αρνιά και στα βοοειδή επιτελούν εργασίες όπως είναι η σίτιση και το βούρτσισμα (Συνέχεια στην 7η σελ.)

7 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 7 Ευαγγελία Κατερίνη Προϊσταμένη Διευθύνσεως Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Ενηλίκων Τίρυνθας Η ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΤΙΡΥΝΘΑΣ (Συνέχεια από την 6η σελ.) των ζώων, η συγκέντρωση και η ανακύκλωση του φυτικού και ζωικού λιπάσματος, η κουρά των προβάτων, η επισκευή των φρακτών, η συντήρηση του αχυρώνα και η εποπτεία των ακαλλιέργητων βοσκοτόπων, ενώ συμμετέχουν στη διαδικασία του τοκετού οποιαδήποτε ώρα. Παράλληλα, εκτρέφονται όρνιθες ελευθέρας βοσκής που παράγουν αυγά για τη σίτιση των κρατουμένων, καθώς και η ποικιλία ενός ορισμένου είδους κουνελιών η οποία είναι γνωστή πανελλαδικώς και αυξάνει τον ζήλο των κρατουμένων να ασχοληθούν μετά την αποφυλάκισή τους με τη συγκεκριμένη αυτή εκτροφή. Σε άπαντες τους εργαζόμενους κρατουμένους υπολογίζονται ευεργετικά ημέρες εργασίας, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις και τα προεδρικά διατάγματα, η δε τοποθέτηση σε εργασία αποφασίζεται από το Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων. ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ Σε γενικές γραμμές η τάξη και η πειθαρχία στο κατάστημα διατηρούνται λόγω του κινήτρου της εργασίας των κρατουμένων. Οι μεμονωμένες περιπτώσεις πειθαρχικών παραβάσεων αντιμετωπίζονται ανάλογα με τη σοβαρότητά τους, είτε με την επιβολή πειθαρχικών ποινών είτε με την παροχή συμβουλών, συστάσεων ή παρατηρήσεων. Για την επιβολή των εν λόγω πειθαρχικών ποινών τηρούμε τη νόμιμη διαδικασία, την προβλεπόμενη από τον σωφρονιστικό κώδικα. Επίσης ορισμένοι απείθαρχοι κρατούμενοι μετάγονται σε κλειστές φυλακές για λόγους τάξης, κατά την προβλεπόμενη διαδικασία από τον Κώδικα. ΣΙΤΙΣΗ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ Τα παρασκευαζόμενα και χορηγούμενα συσσίτια στους κρατουμένους είναι αρίστης ποιότητας και σε ικανοποιητικές ποσότητες. Παρασκευάζονται κατά το πλείστον από νωπά προϊόντα αρίστης ποιότητας που παράγει η φυλακή και από αυτά που προμηθεύεται η υπηρεσία από το ελεύθερο εμπόριο, με τη διαδικασία που προβλέπεται από τις κείμενες διατάξεις περί προμηθειών. Στα είδη που προμηθεύεται η υπηρεσία από το εμπόριο γίνεται έλεγχος της ποσότητας και της ποιότητας αυτών σε κάθε παραλαβή, δείγματα δε των προϊόντων αυτών αποστέλλονται για έλεγχο στις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους. Στη σίτιση των κρατουμένων λαμβάνουμε απαραίτητα υπόψη τη θρησκεία των κρατουμένων και την ιατρική σύσταση για δίαιτα κάποιων εξ αυτών. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ O θεσμός των αγροτικών καταστημάτων κράτησης έχει αποδείξει, στα χρόνια της ύπαρξής του, ότι αποτελεί αναπόσπαστο μέρος αντεγκληματικών πολιτικών. Συγκεκριμένα, τα αγροτικά καταστήματα κράτησης είναι ενσωματωμένα στο κοινωνικό σώμα και οργανώνουν μεθοδευμένες και παραγωγικές απαντήσεις για κάθε είδος εγκληματικού φαινομένου μέσω της αποδυνάμωσής του. Από την ίδρυσή τους δεν αποτέλεσαν ποτέ συγκυριακή επιλογή. Απεναντίας, τα αγροτικά καταστήματα ήταν προϊόν μιας σφαιρικής θεώρησης, μιας συνεκτικής αντεγκληματικής πολιτικής για την αποφυγή κάθε παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς του ατόμου και για τον πλήρη σωφρονισμό του. Οι κρατούμενοι, διανύοντας το τελευταίο στάδιο έκτισης της ποινής τους, διαπιστώνουν ότι η πολιτεία δεν είναι μόνο τιμωρός για τις έκνομες ενέργειές τους αλλά και «άνθρωπος», αφού δεν τους κλείνει πια στο σκοτεινό και ανήλιο κελί αλλά τους αφήνει να ζουν μέσα στη φύση σε ημιελεύθερο καθεστώς, προετοιμάζοντάς τους και με σειρά άλλων ευεργετικών μέτρων (άδειες, ευεργετικά υπολογιζόμενες ημέρες εργασίας κ.λπ.) για την κοινωνική τους επανένταξη. Και είναι γνωστό ότι, καίτοι διαμένει μεγάλος αριθμός κρατουμένων εκτός της φυλακής χωρίς ουσιαστική επίβλεψη, οι αποδράσεις των κρατουμένων της κατηγορίας αυτής είναι ελάχιστες, ενώ η ψυχική τους υγεία είναι αρίστη. Με ίδιο σκεπτικό λειτουργεί και η διαμονή κρατουμένων με ποινές μέχρι επτά χρόνια κάθειρξης χωρίς προϋποθέσεις. Οι κρατούμενοι αυτών των κατηγοριών, αντί να εκτίουν τις ποινές αδρανείς δικάζοντας με το μυαλό τον εαυτό τους, κοιτωνίζονται πλέον στα αγροτικά καταστήματα, όπου με την εργασία τους μειώνουν την ποινή τους και παράλληλα αντιλαμβάνονται ότι η κοινωνία τούς χρειάζεται και τους θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι της. Άποψή μας είναι ότι πρέπει το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να έχει πάντα ενσωματωμένο στη σωφρονιστική του πολιτική τον θεσμό των αγροτικών καταστημάτων κράτησης. Να διαφυλάξει αυτή την εναλλακτική μορφή σωφρονισμού, ως μορφή αειφόρου ανάπτυξης της κοινωνίας μας. Επίσης θα πρέπει να ανοιχθούν δίαυλοι συνεργασίας της υπηρεσίας μας (της γεωργικής) με γεωπονικά πανεπιστήμια, έτσι ώστε να βελτιώσουμε την τεχνογνωσία μας στις αγροτικές καλλιέργειες και στις κτηνοτροφικές μας δραστηριότητες, με σκοπό να γίνουν ανταγωνιστικές αλλά και να στηρίζονται στην αειφόρο ανάπτυξη μέσω της εναλλακτικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Ακολούθως, θα πρέπει να συνεχισθεί η υπάρχουσα συνεργασία μας με συνεταιρισμούς του νομού μας, έτσι ώστε να μπορούμε να διοχετεύουμε τα προϊόντα μας στο ευρύτερο εμπόριο. Τέτοιες συνεργασίες αναπτύχθηκαν μετά το 2011 με τον Συνεταιρισμό Αγελαδοτρόφων Αργολίδας και με τοπικά εργοστάσια, όπου απορροφούν το αγελαδινό μας γάλα για την παρασκευή σοκολατούχου γάλακτος και κρεμών, καθώς και τα εσπεριδοειδή μας αντίστοιχα για την παρασκευή χυμών. Έχουμε ήδη προτείνει σε δύο βιολογικές φαρμακευτικές εταιρίες να συνεργαστούμε, για να μπορούμε να καλλιεργούμε εναλλακτικά φαρμακευτικά φυτά, όπως ρίγανη, ματζουράνα (έχει γίνει με μεγάλη επιτυχία στο παρελθόν), χαμομήλι και στέβια, και αναμένουμε απάντηση συνεργασίας. Σημαντικό θα ήταν να εξετάσει το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το ενδεχόμενο να αποδεσμευτούν οι τιμές πώλησης των προϊόντων μας από τις τιμές εμπορίου της Νομαρχίας, όταν πρόκειται να πουλήσουμε προϊόντα σε άλλα καταστήματα κράτησης, με σκοπό να είμαστε προτεραιότητά τους. Η ενίσχυση και η επέκταση της καλλιέργειας των δημητριακών στα χωράφια του καταστήματός μας, μας βοήθησε να εκτρέφουμε τα ζώα μας με δικές μας ζωοτροφές, μειώνοντας έτσι το κόστος εκτροφής τους. Σεβόμενοι την ιστορία του καταστήματός μας ως της πρώτης γεωπονικής σχολής που καθιέρωσε την καλλιέργεια πατάτας, επεκτείναμε την καλλιέργειά της, με αποτέλεσμα πολύ ενθαρρυντικό. Η ύπαρξη κτιριακών εγκαταστάσεων (παλαιών σφαγείων) μάς δίνει τη δυνατότητα να σκεφτούμε ότι θα μπορούσαμε να επαναλειτουργήσουμε τα σφαγεία σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές και να εξυπηρετούμε και πολίτες, με αποτέλεσμα να έχουμε ένα επιπλέον έσοδο στο γεωργικό μας ταμείο. Επιπλέον, ζητάμε να εξετασθεί το ενδεχόμενο να ενισχυθούν τα ημερομίσθια των κρατουμένων που εργάζονται στο αρτοποιείο και στις αποθήκες της αγροτικής φυλακής, καθόσον οι κρατούμενοι αυτοί εργάζονται πολλές ώρες (από τα ξημερώματα) και λαμβάνουν ένα (1) ημερομίσθιο, ενώ θα μπορούσαν να λαμβάνουν ένα και μισό (1 & ½), έτσι ώστε να προτρέπονται οι κρατούμενοι από τις κλειστές φυλακές να μεταχθούν στο κλειστό τμήμα της αγροτικής φυλακής με μεγαλύτερο ημερομίσθιο. Θεωρούμε ότι θα ήταν σημαντικό εκ μέρους και των άλλων Διευθύνσεων των καταστημάτων κράτησης της Ελλάδας το έργο της ενίσχυσης των ατόμων που πληρούν τις προϋποθέσεις να εργαστούν στις αγροτικές φυλακές και έχουν κάποια εμπειρία σε μια τέχνη, έτσι ώστε να μπορούμε, αφού υφίσταται ο εξοπλισμός στα συνεργεία μας, να φτιάχνουμε π.χ. πινακίδες, επιγραφές, σκεύη, έπιπλα ή και συσκευασίες για άλλες δημόσιες υπηρεσίες ή άλλα σωφρονιστικά καταστήματα. Η τοποθεσία του Α.Κ.Κ.Ε. Τίρυνθας ακριβώς απέναντι από τον Ο.Α.Ε.Δ. Αργολίδας μάς έχει οδηγήσει στη σκέψη ότι θα μπορούσαμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο οι εξωτερικοί κρατούμενοι που λαμβάνουν άδειες και επιθυμούν να αποκτήσουν πιστοποίηση σε κάποια τέχνη, να μπορούν να συμμετέχουν στα μαθήματα και στα εργαστήρια του Ο.Α.Ε.Δ. Στις βλέψεις μας για το μέλλον είναι να διατηρήσουμε όλα τα παραπάνω προϊόντα μας σε καλή ποιότητα και σε αρεστή ποσότητα. Σκοπός μας είναι να ενισχύσουμε, πέρα από τον πρωτογενή τομέα, τον τομέα της συσκευασίας και μεταποίησης των προϊόντων μας, έτσι ώστε να γίνουμε ακόμα πιο ανταγωνιστικοί σε αυτά. Βέβαια, η δημιουργία ενός συσκευαστηρίου μαζί με σφαγείο προϋποθέτει κάποιο οικονομικό κόστος για τα επόμενα έτη, αλλά θεωρούμε ότι κάτι τέτοιο θα μπορέσουμε να το αποσβέσουμε σχετικά γρήγορα. Προτροπή όλων μας είναι μια αντεγκληματική πολιτική που κάνει επίκληση «στη δύναμη της αλληλεγγύης και στη διαπαιδαγώγηση της εμπιστοσύνης στον άνθρωπο» (Βλ. Mireille Delmas Marty: Πρότυπα και τάσεις αντεγκληματικής πολιτικής, μετ. Χ. Ζαραφωνίτου, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1991, σ. 162). Γνώμονας για τη συνέχιση του έργου μας είναι μια αντεγκληματική πολιτική που θα βασίζεται στην αειφόρο ανάπτυξη του κοινωνικού ιστού και θα εμπεριέχει τον σωφρονισμό συνδυάζοντάς τον με παραγωγική εργασία. Σημειώσεις 1. Βλ. Marc Ancel: Η νέα κοινωνική άμυνα, κεφάλαιο VI «Η νέα κοινωνική άμυνα σύμφωνα με την θετική και εποικοδομητική της έποψη», σ. 391 κ.ε., μετ. Η. Σαγκουνίδου Δασκαλάκη, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα Διοικητήριο: το κτίριο στο οποίο στεγάζονται σήμερα τα γραφεία της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας. Ονομάζεται έτσι λόγω μιας μεγάλης επιγραφής που υπάρχει σε αυτό, στην οποία αναγράφεται η συγκεκριμένη αυτή λέξη. 3. Άνω γραμμή - κάτω γραμμή: Όροι που χρησιμοποιούνται για τη διάκριση μεταξύ του ορεινού και του παραθαλάσσιου τμήματος, τα οποία διαχωρίζονται με την παλαιά εθνική οδό Αθηνών - Ναυπλίου. Επ αυτών βρίσκονται και θέσεις φύλαξης, στις οποίες τοποθετούνται μέλη του φυλακτικού προσωπικού για την άσκηση καθηκόντων επιτήρησης.

8 8 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Προσωπικά συναισθήματα από την ημέρα αφίξεώς μου μέχρι σήμερα Είναι πάρα πολλά. Γι αυτό τον λόγο θα τα περιγράψω με πραγματικά γεγονότα, που πράγματι μου έχουν δώσει μια διαφορετική άποψη από αυτά που άκουγα και από αυτά που δεν είχα στο προηγούμενο σωφρονιστικό κατάστημα κράτησής μου. 8 Νοεμβρίου: ημέρα που περνούσα την πύλη της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας. Μπαίνοντας μέσα, με έκπληξη μεγάλη είδα δεντράκια, λουλούδια, γκαζόν, ασπρισμένα πεζούλια και χωρίσματα, εκκλησάκι δίπλα στην είσοδο και απέναντι ένα διώροφο κτίριο σε άριστη κατάσταση, πεντακάθαρο όπως και ο προαύλιος χώρος. Η εντύπωση που μου δόθηκε ήταν πως δεν έμπαινα σε φυλακή, αλλά σε κατασκήνωση. Η παραλαβή υποδοχή μας από τους υπαλλήλους και τον κ. υπαρχιφύλακα ήταν πάρα πολύ θερμή. Χωρίς έντονο, αυστηρό ύφος, μας ρώτησαν αυτά που ήθελαν, μας έγινε ο απαραίτητος έλεγχος, μας είπαν τους θαλάμους μας. Σε αυτό το μικρό χρονικό διάστημα μέχρι να πάμε στους θαλάμους, μας φέρθηκαν πολύ καλά, λες και είχαμε ξαναέλθει εδώ. Επίσης, τόσο στον χώρο του αρχιφυλακείου όσο και στη διαδρομή προς τους θαλάμους αλλά και μέσα σε αυτούς, υπήρχε καθαριότητα παντού. Όλο αυτό το σκηνικό που είδα μου έδωσε την εντύπωση ότι η διαμονή μου εδώ θα είναι ωραία. Και έτσι πράγματι είναι μέχρι σήμερα. Την ίδια μέρα έκανα αίτηση για ανοιχτό επισκεπτήριο. Είχα τους λόγους μου, διότι η σύζυγός μου πριν από ένα χρόνο είχε κατάθλιψη με τάσεις να κάνει κακό στον εαυτό της. Ήθελα να της δείξω ότι εδώ είμαι καλά, για να ηρεμήσει και αυτή. Πράγματι εγκρίθηκε, αφού έστειλαν με FAX και την οικογενειακή μου κατάσταση. Την ίδια ημέρα, κατά τις 4 η ώρα το απόγευμα, η έκπληξή μου ήταν μεγάλη. Είδα μια κυρία, συνοδευόμενη από τον κ. υπαρχιφύλακα, να πλησιάζει προς τους θαλάμους. Ρώτησα και μου είπαν πως είναι η διευθύντρια. Εξεπλάγην όταν είδα την κ. διευθύντρια να ομιλεί με κρατουμένους που ήθελαν να τη ρωτήσουν και, αφού τους άφηνε να πουν το πρόβλημά τους, έδινε αμέσως την απάντηση και τη λύση που ήθελαν. Την πλησίασα και εγώ για να της πω το πρόβλημά μου και, προς μεγάλη έκπληξή μου, μου είπε ακριβώς αυτά: «Κύριε, έχω μελετήσει τον φάκελό σας και θα δοθεί σύντομα λύση στο πρόβλημά σας». Και πράγματι αυτό έγινε. Μου έδωσε την ιδανικότερη λύση που θα μπορούσε να δοθεί. Τη Δευτέρα, αφού πέρασα από την ιατρό, που με ρώτησε τα πάντα και έκανα τις απαραίτητες εξετάσεις, μου δόθηκε η ίδια φαρμακευτική αγωγή. Και σε αυτή την περίπτωση έμεινα πολύ ικανοποιημένος, διότι έγιναν από την ίδια ιατρό οι εξετάσεις και ρώτησε για όλο το οικογενειακό μου ιστορικό, παρόλο που ιατρικά υπήρχε ήδη ο φάκελός μου. Μετά με κάλεσε ο κ. αρχιφύλακας και, αφού με ρώτησε σχετικά με την ποινή μου, μου έδωσε τις απαραίτητες οδηγίες και αρμοδιότητες για την εργασία που θα αναλάμβανα. Η αποκορύφωση όμως της μέχρι σήμερα παραμονής μου ήταν η 4η Δεκεμβρίου, περίπου ένα μήνα μετά την άφιξή μου. Κατόπιν εισηγήσεως του κ. αρχιφύλακα και της κ. διευθύντριας, εγκρίθηκε από τον κ. εισαγγελέα, κατόπιν εξέτασής του, η παραμονή μου στον εξωτερικό χώρο και σε τύπου Α εργασία. Δεν θα ξεχάσω όμως τα λόγια που είπαν σε μένα και στους άλλους που θα είχαν την ίδια τύχη με μένα. Ταυτόχρονα, και η κυρία διευθύντρια και ο κύριος εισαγγελέας μάς ανέφεραν τα εξής: «Ήλθατε εδώ από ένα λάθος που κάνατε στη ζωή σας. Εμείς είμαστε εδώ για να σας βοηθήσουμε. Σας τοποθετούμε έξω βοηθώντας σας να βγείτε πιο γρήγορα από εδώ. Εμείς αυτό που θέλουμε είναι η εμπιστοσύνη που σας δείχνουμε να τη σεβαστείτε. Να μη δημιουργείτε προβλήματα και να φερθείτε σωστά. Να βοηθάτε τον συνάνθρωπό σας όχι μόνο εδώ αλλά και όταν βγείτε έξω από εδώ και συνεχίσετε τη ζωή σας κοντά στους αγαπημένους σας». Αυτά τα λόγια δεν θα τα ξεχάσω ποτέ. Θα τα θυμάμαι πάντα. Για όλους αυτούς τους λόγους τρέφω απεριόριστα συναισθήματα και αισθάνομαι τυχερός που βρέθηκα εδώ, στην Τίρυνθα. Διότι όλο το συγκρότημα, αυτό που λέγεται Αγροτική Φυλακή Τίρυνθας, λειτουργεί άψογα. Από τον σωφρονιστικό υπάλληλο μέχρι τον κ. αρχιφύλακα, τη γραμματεία που δυο φορές έχω επισκεφθεί και με έχει ενημερώσει πλήρως στα θέματά μου, την κοινωνική υπηρεσία, που και αυτή με κάλεσε για να με ρωτήσει κάποια πράγματα, την κυρία διευθύντρια, τον κύριο εισαγγελέα. Όλοι εγκάρδιοι, φιλικοί, συνεργάσιμοι, αλλά και αυστηροί εκεί που πρέπει. Η αποκορύφωση δε της ικανοποίησής μου είναι ότι, όταν έχω επισκεπτήριο, έχω τη χαρά να βλέπω το ήρεμο και πράο πρόσωπο της συζύγου μου, η οποία, όπως ανέφερα πριν, είχε ψυχολογικά προβλήματα. Βλέποντας ότι περνάω καλά, είναι και αυτή ήσυχη. Και παράλληλα είμαι και εγώ ήρεμος, διότι το 2013 που ήταν το εφετείο μου δεν πήγα, ένεκα της συζύγου μου που είχε τάσεις αυτοκτονίας, και έτσι η ποινή μου παρέμεινε η ίδια. Αξίζει να τονίσω ότι με το είδος της εργασίας μου έμαθα πολλά πράγματα για τα κτηνοτροφικά προϊόντα και τα ζώα, για τα οποία μέχρι σήμερα είχα άγνοια. Τελειώνοντας, θέλω να παρομοιάσω τον εαυτό μου με το μυρμήγκι. Όπως αυτό συγκεντρώνει την τροφή του για τον χειμώνα και δουλεύει ασταμάτητα, έτσι και εγώ, κάνοντας τη δουλειά μου όσο μπορώ καλύτερα για να ανταμείψω αυτούς που με εμπιστεύθηκαν και μου ανέθεσαν αυτή την εργασία, συγκεντρώνω ημέρες οι οποίες θα με φέρουν πιο γρήγορα στην έξοδο Χ.Ν. Ναύπλιο, 5/2/2015 Προερχόμενος ως κρατούμενος από τη Δικαστική Φυλακή Κορυδαλλού (υπόδικος) και Μαλανδρίνου (κρατούμενος με τελεσιδικία), δεν έχω ίσως μεγάλο μέτρο σύγκρισης και με άλλες κλειστές φυλακές, όπως προφανώς άλλοι κρατούμενοι. Παρ όλα αυτά, από την ημέρα που ήρθα στις Αγροτικές Φυλακές Τίρυνθας η γενικότερη ψυχολογία και τα συναισθήματά μου άλλαξαν πολύ προς το θετικότερο, παρότι στη Φυλακή Μαλανδρίνου, λόγω της εργασίας μου (αρχικαντινιέρης 12 ακτίνων), δεν μπορώ να πω ότι ήμουν περιορισμένος όσο οι άλλοι κρατούμενοι. Το κλίμα όμως των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας σου αλλάζει αμέσως προς το θετικότερο την ψυχολογία σου. Ειδικότερα: Το γεγονός ότι δεν σε κλειδώνουν σε κάνει να νιώθεις όχι κρατούμενος αλλά απλώς περιορισμένος. Λόγω της εναλλαγής των εργασιών που μας ανατίθενται, σπάει κατά πολύ η μονοτονία και η ρουτίνα (για όσους τουλάχιστον ασχολούνται εντατικά και συστηματικά με εργασίες). Όσον αφορά το άτομό μου, πέρα από τα παραπάνω, απέκτησα εμπειρίες και γνώσεις ειδικά σε αγροτικές εργασίες, στις οποίες μέχρι τώρα μόνο θεωρητικά είχα κάποια γνώση. Ο ανοιχτός χώρος, το φυσικό, πράσινο περιβάλλον και η δυνατότητα να κινούμαστε ξεκλείδωτοι, ουσιαστικά όλο το 24ωρο, συντελεί πάρα πολύ σε μια ανεβασμένη ψυχολογία και σε κάνει, κατά μια έννοια, να μη νιώθεις κρατούμενος αλλά απλώς «περιορισμένος φυλασσόμενος». Βασικότερα όμως χαρακτηριστικά που συντελούν σε μια θετικά ενισχυμένη ψυχολογία είναι: Οι υπάλληλοι, που παρέχουν συστηματικά υπηρεσίες σε κρατουμένους όσον αφορά τα προβλήματά τους, έτσι ώστε να σε κάνουν να νιώθεις «πολίτης» και όχι κατάδικος. Οι υπηρεσίες αυτές συμπεριλαμβάνουν γραμματεία, κοινωνική υπηρεσία, αρχιφυλακείο, ιατρείο, ιατροφαρμακευτική - νοσοκομειακή κάλυψη. Είναι έκδηλη βέβαια και η συστηματική παρουσία της διοίκησης στις φυλακές 7 ημέρες την εβδομάδα, γεγονός που, τουλάχιστον σε μένα, προξενεί εντύπωση, με μέτρο σύγκρισης βέβαια τις δύο προαναφερθείσες φυλακές όπου έχω εκτίσει το μεγαλύτερο μέρος της ποινής μου. Το γεγονός αυτό δημιουργεί θετικά συναισθήματα, τουλάχιστον σε κρατουμένους που έχουν την αντίληψη να το κατανοήσουν, παράλληλα με τη βεβαιότητα ότι σε οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίσουν θα βρουν ανταπόκριση από πλευράς διοίκησης. Επίσης και οι λοιπές συνθήκες διαβίωσης (καθαριότητα διατροφή συνθήκες ατομικής υγιεινής και διαμονής) σε κάνουν να νιώθεις πλέον ανθρώπινα και όχι ένα «νούμερο» στο σύνολο των κρατουμένων στις φυλακές. Βέβαια, όλα τα πιο πάνω επισφραγίζονται από μια αυξημένη αισιοδοξία σε κάθε κρατούμενο, λόγω του γεγονότος ότι, συνεπεία των αυξημένων μεροκάματων, θεμελιώνει πολύ νωρίτερα δικαίωμα αναστολής από ό,τι σε μια φυλακή κλειστού τύπου, όπως και λόγω του γεγονότος ότι οι άδειες χορηγούνται ευκολότερα στα προβλεπόμενα από τον νόμο διαστήματα. Με εκτίμηση, Σ.Β. Κρατούμενος Α.Φ. Τίρυνθας

9 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 9 Εντέχνως 4 εποχές μες στις φυλακές (φόβοι και ελπίδες ενός κρατουμένου μέσα από την ψυχή των καλλιτεχνών) «Δεν ελπίζω τίποτα. Δεν φοβούμαι τίποτα. Είμαι λεύτερος». Συγκλονιστικός ο λόγος. Μα σε ένα μέρος του στέκει κόντρα στον Λόγο. Λόγος δεν είναι η ελευθερία. Τρόπος είναι η ελευθερία. Ελευθερία από τι; Τι τον νοιάζει τον Ζαρατούστρα; Ελευθερία προς τι; Αυτό είναι το ζητούμενο. Ιερός στόχος η ελευθερία. Μα όχι. Για να τη φτάσω, δεν θα σκοτώσω την πίστη και την ελπίδα μου. Θεός δεν είμαι. Άνθρωπος είμαι! Έχω ανάγκη τη ζεστασιά τους. Αυτά ο Λόγος της ζωής μου. Σηκώνω τα μανίκια και μάχομαι να αντέξω γι αυτά. Μάχομαι να τα κρατήσω ζωντανά κι έτσι, ζωντανός να μείνω. Αλλιώς, γιατί να υπάρχω; Αλλιώς, τι να την κάνω την ελευθερία μου; Τολμώ και παραδέχομαι. Ελπίζω. Φοβάμαι. Είμαι ζωντανός. Ήλιος και βροχή. Ελπίδες και φόβοι συχνά συνυπάρχουν. Δυναμώνουν οι έννοιες από την ύπαρξη των αντιθέτων τους. Τι αξία θα είχε η Άνοιξη δίχως τον Χειμώνα; η χαρά δίχως τη λύπη; το φως δίχως το σκοτάδι; Τι αξία θα είχε η ζωή δίχως τον θάνατο; Και πόσο ακριβή είναι, αλήθεια, η ελευθερία στα μάτια και στην ψυχή ενός φυλακισμένου; Δυναμώνουν οι έννοιες και συμφιλιώνονται. Δεν αντιπαρατίθενται. Μπαίνουν σε σειρά. Η φύση με τους αιώνιους κύκλους της πρωτοστατεί. Μας βοηθάει στην κατανόηση αυτής της αλήθειας, που είναι όλη μας η ύπαρξη. Οι παραπάνω σκέψεις είναι ο στόχος της ακόλουθης διαδρομής στις 4 εποχές, μέσω των εκφράσεων των διαφορετικών μορφών τέχνης. Πάμε με σειρά! Φθινόπωρο Κόκκινα φύλλα, πεσμένα. Μια ξαφνική δυνατή βροχή. Δυο ερωτευμένοι σε έναν πίνακα τη γιορτάζουν ( La Tempête, P. A. Cot). Ένας καλλιτέχνης χορεύει τραγουδώντας στη βροχή ( Singin in the Rain, G. Kelly) και Ινδιάνοι κάνουν δέηση για τον ερχομό της. Ένας σκηνοθέτης γνωρίζει τη γυναίκα του μέσα στη βροχή ( La Vita è Bella, R. Benigni). Ένας συνθέτης γράφει τον θυμό του στη σονάτα «Καταιγίδα» ( Der Sturm, L.v. Beethoven). Τέσσερις φίλοι εφορμούν στη ζωή. Κόντρα στα σημεία των καιρών. Κόντρα στα προβλήματα. Καβαλάρηδες κι αυτοί στην καταιγίδα ( Riders on the Storm, The Doors). Καβαλάρηδες στον δρόμο για τη συνέχεια. Κάποιοι άλλοι όμως τρομάζουν. Κι αν είναι πάντα έτσι; Σκιάζεται η ψυχή τους. Δεν ξέρουν γιατί, μα κάποιος λόγος θα υπάρχει. «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι» (Χατζιδάκις/Ελύτης). Μια αγάπη που έρχεται και φεύγει. Σα βροχή. Σα σύννεφο. «Σα συννεφα-, συννεφάκι φεύγει, ξαναγυρνάει...» (Σαββόπουλος). Ένα μελαγχολικό πρόσωπο κοιτάζει κλεισμένο πίσω από κάτι οριζόντια και κάθετα σίδερα. Σα «συννεφιασμένη Κυριακή» (Τσιτσάνης) μοιάζει η καρδιά του. Λίγες σταγόνες το φτάνουν. Δεν προσπαθεί να τις αποφύγει. Τις χαίρεται. Δεν αγαπάει μόνο τη χαρά, μα και τη λύπη του έξω κόσμου. Χαρά και λύπη είναι ζωή. Κι αυτός θέλει να ζήσει. Θα περιμένει. Ένα πανηγύρι είχε στηθεί στην πλατεία και οι διοργανωτές μαζεύουν άρον άρον τους πάγκους. Έτσι είναι η ζωή. Κόκκινα φύλλα πεσμένα. Μια ξαφνική φθινοπωρινή μπόρα. Μπόρα είναι, θα περάσει. Μα πριν περάσει, ας μην την αποφύγουμε... Ας τη δούμε καλύτερα. Ας τη νιώσουμε. Μα πριν περάσει, ας τη ζήσουμε. Μέρος της ζωής το Φθινόπωρο. Γιατί να το αφήνεις να φεύγει; Βγες έξω στη βροχή. Χόρεψε κι εσύ. Τραγούδησε «Τα βάσανά μου χαίρομαι τσι πίκρες μου γλεντίζω» (Χαρούλης/Φουσταλιέρης). Κι ύστερα μπες μέσα στο όλο. Γίνε ένα με τη φύση. Μύρισε το βρεγμένο χώμα. Κάτω σου. Μέσα σου. Χαλάρωσε. Πέτα την ομπρέλα. Βγάλε την κουκούλα. Άσε τις σταγόνες να κυλήσουν στο σώμα σου... να μουσκέψουν τα ρούχα σου... φτάνοντας το δέρμα σου. Άφησέ τες να σε φιλήσουν στο στόμα να χυθούν μέσα σου να φτάσουν ως την καρδιά σου. Δόξασε τη φύση για την όμορφη την κόρη της. Γίνε ένα με τη βροχή. Ζευγάρωσε μαζί της. Για στρώμα σου το χώμα σ ένα κρεβάτι στρωμένο από πεσμένα φύλλα... Κι ύστερα, κλείσε τα μάτια σου και νιώσε τον εαυτό σου. Κι όταν τ ανοίξεις, κοίταξε στον ουρανό. Πολύχρωμο και υπέρλαμπρο το τέκνο σας, δικό σου και δικό της. Κι ύστερα, ψέλλισε τους στίχους τους ιερούς με δάκρυα σταγόνων (ή με σταγόνων δάκρυα) υμνώντας μια πληγή που είναι πηγή: «Μες στην ψυχή μου το ουράνιον τόξον και στην καρδιά μου μέσα στιλπνός, πασίχαρος κορυδαλλός - λαλεί ο μικρός μου γιος» (Εμπειρίκος). Και τότε, ξανακοίταξε εκείνο τον πίνακα που ποτέ δεν είχες καταλάβει. Ίσως τώρα σίγουρα τώρα θα το νιώσεις. Θα νιώσεις βλέποντας τον πίνακα του Ελ Γκρέκο «Το Τολέδο σε ώρα καταιγίδας» τι συμβολίζει αυτός ο μαύρος καταθλιπτικός ουρανός, αλλά κυρίως τι συμβολίζουν αυτές οι μυστήριες λάμψεις που κρύβονται πίσω από τα σύννεφα. Αυτές οι λάμψεις είναι ο λόγος της συνέχειας. Αυτός ο ήλιος πίσω από τα σύννεφα είναι ο λόγος της πίστης μας στη νέα εποχή στη νέα ζωή. Και τότε να κοιτάξεις να βρεθείς στην αγριεμένη θάλασσα και με τους βαθύτερούς σου φόβους να συμφιλιωθείς. Γράφει ο Γιάννης Κατσιλάμπρος Ζωή σου είναι κι αυτοί. Όμοια με τις ελπίδες. Όμοια με τις λύπες και τις χαρές. «Καθισμένος μια νύχτα στον ξάγναντο βράχο που εποπτεύει το θαύμα σου (ερημιά, σκοτάδι, αλλά όχι εγκατάλειψη) είδα τον κεραυνό να μου δίνει το χέρι του» (Βρεττάκος). «Πάει καλά, ίσως σήμερα τέλειωσε το Φθινόπωρο. Μόλις πέρασαν ορμητικές οι αγριόπαπιες, σίγουρα κατεβαίνουν στου Ιζνίκ τη λίμνη. Ψύχρανε ο καιρός, κάτι σα μυρουδιά πάχνης στον αγέρα, μυρίζει χιόνι ο αγέρας... Να σαι τώρα έξω, να καλπάζεις ίσα πάνω στα βουνά. Ξέρω, θα πεις Αφού δεν ξέρεις ιππασία. Μη ζηλεύεις κι άσε τ αστεία, στη φυλακή απέκτησα μια καινούργια συνήθεια: Κι αν δεν την αγαπώ σαν εσένα, σχεδόν όσο κι εσένα αγαπώ τη φύση... Κι είστε κι οι δυο σας μακριά μου...» (Χικμέτ). Χειμώνας Είσαι ένας σπόρος. «Έρχεσαι από μέρες που πρέπει ν αποσιωπηθούν, από νύχτες που θέλεις να τις ξεχάσεις» (Λειβαδίτης). Είσαι μες στο χώμα. Εκεί σε έριξε η πρόγνωση της φύσης για να αντέξεις σε καιρούς δύσκολους για να συνεχίσεις όταν οι συνθήκες γίνουν κατάλληλες για να ανθίσεις την Άνοιξη. Μα μέχρι τότε πρέπει να περιμένεις. Σκίζει τον ουρανό μια αστραπή. Λάμψη φόβου στα μάτια το ένστικτο αγρυπνά. Επιβλητική πέφτει η βροντή. Κτυπάει η καρδούλα ενός πουλιού μέσα στο φύλλωμα. Μετά ηρεμεί. Κι ύστερα πάλι. Σηκώνεται κρύος αέρας. Η βροχή γίνεται χιόνι. Σε χειμερία νάρκη το σώμα. Μα η ψυχή πάντα άγρυπνη. Ονειρεύεται με τα μάτια ανοιχτά ονειρεύεται την Άνοιξη: «Ολαρία ολαρά, χιόνι πέφτει από ψηλά χιόνι πέφτει και σκεπάζει την αυλή μας, το μυαλό μου φτερουγίζει μακριά χιόνι πέφτει και σκεπάζει τη σκεπή μας [...] κι η κοπέλα μου αστράφτει από χαρά» (Σαββόπουλος). Κι είναι πάλι εκείνου το μελαγχολικό πρόσωπο που κοιτάει ακόμα πίσω απ τα σίδερα. Σκέφτεται κι αυτός τη δική του Άνοιξη: «Θα γεννηθώ ξανά, όπως θέλω, κι όσο μπορώ και θέλω εγώ να μεγαλώσω!» (Βάρναλης). Κοιτάζει πάλι έξω τις νιφάδες να πέφτουν σαν ανάλαφροι λευκοί αλεξιπτωτιστές. Κι ενώ χιονίζει, σιγοτραγουδάει δακρυσμένος: «Τις πιο όμορφες μέρες μας δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα» (Μικρούτσικος/Χικμέτ). Θυμάται τα λόγια του ποιητή: «Μέσα στον άγριον άνεμο ψηλά, ψηλά, απ το ύψος του λευκότερου γλάρου ελευθερία» (Ρίτσος). (Συνέχεια στη 10η σελ.)

10 10 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Εντέχνως (Συνέχεια από την 9η σελ.) 4 εποχές μες στις φυλακές (φόβοι και ελπίδες ενός κρατουμένου μέσα από την ψυχή των καλλιτεχνών) Σαν τον σπόρο είναι κι αυτός. Θα περιμένει. Ξέρει να περιμένει. Έμαθε. Μα δεν είναι κι εύκολο. Από την πλατεία τα παιδιά ακούγονται ως τα αυτιά του. Γεννήθηκαν για τον χιονοπόλεμο. Γέννησαν τον χιονάνθρωπο. «Ένα καρότο για μύτη και για μάτια δυο κουμπιά!». Μια καμινάδα αφήνει σχήματα καπνού στον ουρανό. Χορεύουν για λίγο κι ύστερα χάνονται. Φτάνει σε εκείνον η μυρωδιά τους. Φτάνει στην ψυχή του η εικόνα από το παρελθόν. Μακάρι και από το μέλλον! Μαζεμένοι όλοι γύρω από το τζάκι μέσα στο κρύο του χειμώνα χαίρονται τη ζεστασιά του(ς). Εχθές χιόνιζε όλη νύχτα. Μα σήμερα ο ουρανός είναι ανοιχτός. Ανοιχτός και κόκκινος. Κάνει παγωνιά. Ακούει τα βήματά του στο χιόνι. Σταματάει. Βγάζει τον σκούφο και το κασκόλ του. Όλα τα αστέρια απόψε μοιάζουν πιο κοντά. Παίρνει βαθιά ανάσα και κλείνει τα μάτια του. Γεμίζει το σώμα του παγωνιά. Ξυλιάζει η μύτη. Παγώνουν τα αυτιά. Παγώνει το κάθε κύτταρό του. Μα για κάποιο λόγο που δεν ξέρει, ζεσταίνεται η ύπαρξή του. Καθαρίζει. Ηρεμεί. Χαλαρώνει τόσο, που νυστάζει. Γυρίζει σπίτι. Ξυπνάει την άλλη μέρα με μια ακτίνα φωτός στα μάτια του, που φτάνει ως την ψυχή του. «Ήλιος χειμωνιάτικος, άρχοντας λαμπρός!» (Χατζιδάκις/Γκάτσος). Και κάπως έτσι «κι εμείς θα περάσουμε ακόμη ένα χειμώνα ζεσταίνοντας τα χέρια μας στη φωτιά της μεγάλης οργής μας και της αγίας ελπίδας μας» (Χικμέτ). Άνοιξη «Φως. Ένα κλαδάκι μυγδαλιάς μπρος στο παράθυρο, ένα κλαδάκι μοναχά σου κρύβει το μισό χωριό. Ο έρωτας με την παλάμη του σου κρύβει όλο τον κόσμο. Μένει το φως μονάχα» (Ρίτσος). Όχι, όχι... Η αμυγδαλιά δεν βιάστηκε. Απλώς της άρεσε να ναι η πρώτη που θα το πει. Σαν τον πρώτο μαραθωνοδρόμο. «Νενικήκαμεν», φώναξε κι ας κράταγε ακόμα ο χειμώνας... Μα λάθος δεν έλεγε. Ούτε βιάστηκε, ούτε και λάθεψε. Ο ήλιος νίκησε. Η αμυγδαλιά πρώτη τον είδε και τον καλωσόρισε. «Καλημέρα ήλιε, καλημέρα!». Γέλασε ο ήλιος κι αμολήθηκε στα στενά και τότε η φύση και οι άνθρωποι γέμισαν χρώματα: «Το κόκκινο για τη ροδιά το πράσινο για τα παιδιά». Κι αμέσως, η ψυχή γέμισε ελπίδα: «Για της Μυρσίνης την ποδιά μια Παναγιά» (Λοΐζος). Όχι, όχι... Η αμυγδαλιά δεν λάθεψε. Σωστή ήταν η πρόβλεψή της. Το χιόνι έγινε νερό η άσπρη πλαγιά πρασίνισε ο σπόρος έγινε λουλούδι κι εκείνη φόρεσε το ανάλαφρό της φόρεμα και βγήκε να μαζέψει άνθη για το στεφάνι. Σε μια στιγμή γύρισε και μου χαμογέλασε. Έλαμψε ο κόσμος. «Ήταν μεγάλη βδομάδα. Οι δρόμοι μοσκοβολούσαν πεθαμένο θεό. Τα κορίτσια ήσαν όλα όμορφα με τα χαμηλωμένα τους μάτια. Βαστούσαν όλες λουλούδια -μα κείνες μοσκοβολούσαν πιότερο» (Λουντέμης). Κι η εκκλησιά ασπροβαμμένη γιορτάζει κι αυτή την Άνοιξη. Κάθε χρόνο Νενικήκαμεν. Νενικήκαμεν, «γλυκύ μου Έαρ». Νενικήκαμεν, «φως των οφθαλμών μου» (Εγκώμιο Επιταφίου Θρήνου). Κάθε χρόνο Ανάσταση. Σαν τον μαραθωνοδρόμο, σαν την αμυγδαλιά πάντα πρώτα τα παιδιά καταλαβαίνουν. Δεν μπορούν να εξηγήσουν. Μα νιώθουν και αυτό είναι αρκετό. Πανηγυρίζουν. Ρίχνουν βεγγαλικά στον ουρανό. Κάθε χρόνο, κάθε τέτοια εποχή, η νύχτα μέρα γίνεται, αυτή την ιερή στιγμή αυτή τη στιγμή την ανθρώπινη. «Ο Αρματωμένος Έρωτας [...] το Θάνατο πατεί» (Σικελιανός). «Αφού ο λόγος δεν είναι λογική [...] Αφού μόνον ο έρωτας τον θάνατο νικά Θα ναι η ποίησις σ π ε ρ μ α τ ι κ ή Απόλυτα ερωτική Ή δεν θα υπάρχη» (Εμπειρίκος). «Ω νεότητα Πληρωμή του ήλιου Αιμάτινη στιγμή Που αχρηστεύει το θάνατο» (Ελύτης). Μα όχι, όχι... Η ζωή δεν νικά τον θάνατο κι ούτε και χρειάζεται να το προσπαθεί. Απλώς τον ακολουθεί με νέες γεννήσεις. Ένα μαζί του είναι. Χέρι χέρι κινούνται. Κι έτσι ο θάνατος του θανάτου -μα και η ζωή του θανάτου- συνεχίζεται. Συνεχίζεται όπως οι κύκλοι των εποχών. Κάθε χρόνο το ίδιο. Ο ίδιος κύκλος γύρω από τον ήλιο. Κάτι φίλοι στην πλατεία δεν αντέχουν την τόση ευτυχία. Φτιάχνουν τον δικό τους κύκλο ενώνουν τα χέρια και τραγουδάνε: «Άξιζε να υπάρχουμε για να συναντηθούμε». Κι είναι αυτές τις μέρες ο άνθρωπος πίσω από τα σίδερα πιο ζωηρός από ποτέ. Τόσους χειμώνες, τόσους κόπους, τόσους πόνους, τόσες πίκρες άξιζε που περίμενε. «Τούτες τις πέτρες τις εσήκωσε όσο βάσταξε τούτες τις πέτρες τις αγάπησε όσο βάσταξε τούτες τις πέτρες, τη μοίρα του» (Σεφέρης). Και καθόλου ματαίως δεν περίμενε. «Δεν άνθησαν ματαίως τόσα θαύματα Η χάρη τους είναι ψηλή περιπλοκάδα Που σφίγγει τα μελλούμενα και την ζωή μας Μέσα στ αστέρια» (Εμπειρίκος). Μαζί με την Άνοιξη, άνθησε η ελπίδα του. Το καλοκαίρι θα είναι κι αυτός στην πλατεία. Να ενώσει τα χέρια. Να γιορτάσει τη συνύπαρξη. Γράφει ο Γιάννης Κατσιλάμπρος Σκέφτεται το «νησάκι που ανεβαίνει στην πηγή» (Σαββόπουλος). Αυτό ήταν το φως. Αυτό ο οδηγός του. Παίρνει χαρτί και σημειώνει: «Μες στο κελί μου φτάσανε τα κελαηδήματα των πουλιών. Από το σιδερόφραχτο παράθυρο μπήκε η αύρα της θάλασσας. Η Άνοιξη μου χει στείλει το μήνυμά της πως πρέπει να βγω» (Ελύτης). Η κάμπια βγήκε απ το κουκούλι. Έγινε πεταλούδα. Πάει, πέταξε. Ζωή, σ αγαπάω. Ζωή, σου ρχομαι. «Και πεταλούδες γίνανε της κάμπιας τα κορμιά» (Σικελιανός). Κι ύστερα αλλάζει απότομα χαρτί γράφει σε εκείνη για τη ζωή που πρέπει να συνεχίζεται: «Βγάλε απ το σεντούκι το φουστάνι που φορούσες όταν πρωτοειδωθήκαμε. Βάλε στα μαλλιά σου το γαρίφαλο που σου στειλα απ τη φυλακή, μέσα στο γράμμα. Ντύσου, στολίσου, να γίνεις σαν ανοιξιάτικο δέντρο...» (Χικμέτ). Καλοκαίρι «Χτες βράδυ δεν κοιμήθηκαν καθόλου τα παιδιά. Είχανε κλείσει ένα σωρό τζιτζίκια στο κουτί των μολυβιών, και τα τζιτζίκια τραγουδούσαν κάτου απ το προσκεφάλι τους ένα τραγούδι που το ξέραν τα παιδιά από πάντα και το ξεχνούσαν με τον ήλιο» (Ρίτσος). Τζιτζίκια χορωδοί τραγουδιστές ψάλλουν τη χαρά του. Όπως τότε που τα μάζευε κι αυτός σε κασετίνα ξύλινη. Όπως τώρα που καλύπτει τα τελευταία βήματα προς την πύλη. Τον βλέπω, χαιρετάει τον φρουρό. Λίγα βήματα διστακτικά στον άδειο δρόμο κι ύστερα μια κραυγή «Φτου ξελευθερία!». Αλήθεια, πόσο καιρό περίμενε; Πόσους κύκλους; «Έμαθε να ξεχνάει. Τι να κανε;» (Ρίτσος). Ούτε που θυμάται. Ούτε που θέλει να θυμάται. Έχουν περάσει τα χρόνια και πρέπει τώρα «να κλάψει και για εκείνα που δεν έγιναν ποτέ» (Λειβαδίτης). Μα «τις χαρές που δε συνάντησε δεν θέλει πια να θυμηθεί» (Βαρδής/Μπουλάς). Μόνο μπροστά να κοιτάξει θέλει. Βλέπει ένα ταξί. Το σταματάει. «Για πού πάμε, φίλε;». «Για ένα νησάκι. Πήγαινέ με στο λιμάνι...». Έτσι είναι αυτός. Έτσι είναι ο άνθρωπος. Μην τον κλαις. «Καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου» (Ρίτσος). «Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα Με κρεβάτι μεγάλο και πόρτα μικρή» (Ελύτης). Στην πλατεία μια παρέα παίζει κρυφτό. Στην «κοψιά μιας προτομής μες στο παρτέρι» (Σαββόπουλος) φτάνει τρέχοντας ένας μικρός. «Φτου ξελευθερία για όλους!», φωνάζει δυνατά κι αμέσως γυρίζει και κοιτάζει περήφανα τους (Συνέχεια στην 11η σελ.)

11 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 11 (Συνέχεια από τη 10η σελ.) φίλους του. Τα κατάφερε. Τόσο πολύ περίμενε! Ένας ολόκληρος σχολικός χρόνος επιτέλους ολοκληρώθηκε. Οι δάσκαλοι χαίρονται περισσότερο απ τους μαθητές κι ας μην το παραδέχονται. Ένας από αυτούς είναι ήδη στο κάμπιγκ της Επιδαύρου με «καρεκλάκια, πετονιές μες στο πανέρι» (Σαββόπουλος). Το βράδυ πηγαίνει «στο λαμπρό θέατρο με τα ελεεινά και φοβερά πάθη των τραγικών ηρώων» (Μύρης). Παίζεται η Αντιγόνη. Όπως χρόνια πριν... «Γεννήθηκα για να αγαπώ. Όχι για να μισώ». Ένας ψίθυρος στο κέντρο ακούγεται σ όλο τον κόσμο τόσο απλά τόσο ανθρώπινα. Και αμέσως «μια νέα κοπέλα άνοιξε το παράθυρο και χαμογέλασε στη θάλασσα» (Ρίτσος). Κι αργότερα ένας ποιητής στάθηκε στο φως του μεγαλύτερου φεγγαριού του χρόνου, νοσταλγώντας: «Δέρμα σαν καμωμένο από ιασεμί... Εκείνη του Αυγούστου Αύγουστος ήταν; - η βραδυά... Μόλις θυμάται πια τα μάτια...» (Καβάφης). Κάτω απ τον πλάτανο χορεύουν οι νησιώτες πιασμένοι σε χορούς κυκλωτικούς. Ένα νταούλι ακούγεται μέχρι το διπλανό χωριό! Λάμπει μια κόρη όμορφη. Έχει «μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού Εντέχνως 4 εποχές μες στις φυλακές (φόβοι και ελπίδες ενός κρατουμένου μέσα από την ψυχή των καλλιτεχνών) Και τ άρωμα των γυακίνθων» (Ελύτης). Ξαφνιάζεται ένας νέος. Τη βλέπει να του χαμογελάει. Σαστίζει. Δεν είναι και σίγουρος. Έχει πιει και αρκετά... Μήπως είναι η ιδέα του; Μα την επόμενη μέρα την ξανασυναντάει. Τη βλέπει. Τη βλέπει να στέκει στα ηλιοσκαλοπάτια. Στέκει εκεί και τον περιμένει θηλυκή και γόνιμη όσο ποτέ τον σπόρο περιμένοντας η νέα ζωή. Χαμογελάει κι αυτός. Την παίρνει απ το χέρι και ξεκινάει να τη γνωρίσει. Μέσα από αμπέλια και χωράφια, μέσα από «καΐκια γεμάτα πορτοκάλια» μέσα σε απόμακρες κρυφές παραλίες με ένα καρπούζι βυθισμένο μες στη θάλασσα για να κρυώσει κι ύστερα με μια φέτα στο χέρι γελώντας για τη χαρά γελώντας για τη νέα ζωή γελώντας γι αυτό το ιερό «συν-» που κάνει τον άνθρωπο να μην είναι μόνος του, που κάνει τον άνθρωπο συνάνθρωπο, που κάνει τη ζωή ωραία. Κι ύστερα, όλοι μαζί, θα σταθούμε μπροστά στη θάλασσα. Οι αποφυλακισμένοι, οι γονείς και τα παιδιά, οι δάσκαλοι και οι μαθητές, τα ζευγάρια και οι χορευτές, οι θύτες και τα θύματα, οι ζωντανοί και οι νεκροί, μα και οι δύο μας εαυτοί. Θα κοιταχτούμε και θα ενώσουμε τα χέρια. «Άξιζε να υπάρχουμε». Κι ύστερα, όλοι μαζί, θα σταθούμε μπροστά στη θάλασσα κοιτώντας τη γραμμή του ορίζοντα και κατανοώντας πόσο η γη κι ο ουρανός πόσο ο άνθρωπος κι ο Θεός Γράφει ο Γιάννης Κατσιλάμπρος πόσο η ζωή και ο θάνατος ένα γίνονται όταν εκτίθενται μπρος στο φως του ήλιου. Και θα μείνουμε εκεί μέχρι που αυτό το φως θα αρχίσει να κατεβαίνει μέχρι που θα αγγίξει τη γραμμή του ορίζοντα και θα ζωγραφίσει με χρώματα όμοια τη θάλασσα, τον ουρανό και την ψυχή μας και τελικά θα αποκοιμηθεί. «Έτσι οικειώνεται η γης με το άπειρο, παίρνοντας κάτι από γαλάζιο κι από αόριστο και το άπειρο πάλι κάτι απ τη γη» (Ρίτσος). «Κείθε απ τον ορίζοντα, σαν ήλιοι δύουν οι ψυχές, τον ουρανό που φόρεσαν» (Καρυωτάκης). Σημείωση του Επιμελητή Από τα αναφερόμενα εντός εισαγωγικών παραθέματα του ανωτέρω κειμένου, στο πρώτο κατά σειρά του Λειβαδίτη καθώς και σε αυτό του Σεφέρη, του Βαρδή/Μπουλά και του Καβάφη, έχει πραγματοποιηθεί αλλαγή στο πρόσωπο όλων σχεδόν των ρημάτων και των προσωπικών αντωνυμιών (του πρωτοτύπου), έτσι ώστε να εναρμονιστούν με την αφηγηματική ροή του παρόντος κειμένου. Τα παραθέματα από τον Ναζίμ Χικμέτ αποτελούν μετάφραση στα Ελληνικά (από το πρωτότυπο τουρκικό κείμενο) του Πέτρου Μάρκαρη, στην ελληνική έκδοση της ποιητικής συλλογής του εν λόγω Τούρκου συγγραφέα με τίτλο Τα ποιήματα των 9-10 μ.μ. (Θεμέλιο, Αθήνα 1980), πλην του - μελοποιημένου από τον Θ. Μικρούτσικο - ανωτέρω παραθέματος («Τις πιο όμορφες μέρες μας δεν τις έχουμε ζήσει ακόμα») που έχει αποδοθεί στη γλώσσα μας από τον ποιητή Γ. Ρίτσο. 1 Παλεύουν μέσα στο στενό σοκάκι οι σκιές με τα κουρέλια τους να σέρνονται πάνω στις μουσκεμένες πλάκες. Παλεύουν μερόνυχτα τώρα και χτυπιούνται στους ετοιμόρροπους τοίχους και τα σπασμένα πεζοδρόμια. Στάζει απ' τα λούκια η δυστυχία κι η μαύρη μοίρα γλιστράει απ' τα κεραμίδια κάνοντας πάταγο στις μουσκεμένες πλάκες, μέσα στο στενό σοκάκι. Πιο κάτω άλλες σκιές χτυπούν τα μουχλιασμένα μάρμαρα σπαράζοντας για λίγο χώρο, αλλά απόκριση καμιά. Τον χώρο εκείνο τον κερδίσανε άλλοι, είναι δικός τους, τους ανήκει. Δεν χωράει άλλους πια. Στοιβάζονται στο τέλος του δρόμου οι μαύρες σκιές, δεν κάνουν τόπο να χωρέσει η βροχή. Το στάρι απόκαμε καιρό, όπως κι οι πέτρες. Στα τέσσερα πηγαίνουν σα θηρία πληγιάζοντας τα γόνατα και τις παλάμες τους. Δεν άκουσαν το γέλιο της αρχής, μα ζουν ακόμα σφραγισμένες στον νου τους οι κραυγές της. Πάει καιρός που φούσκωναν τα στήθια. Τώρα μονάχα απόμειναν οι σκιές να σωριάζονται στη γης σαν αποκαμωμένη λαίλαπα. Μέσα στις λάσπες κυλιούνται και φτύνουν σάπια δόντια και πύον κι όποιος έχει τη δύναμη σηκώνεται και στα τέσσερα πηγαίνει σα θηρίο πληγιάζοντας τα γόνατα και τις παλάμες του. Κροταλίζουν τα κόκαλα στο χώμα το σκληρό, δεν έχει δύναμη η σάρκα να τσιτώσει ούτε το Απελπίδων (Γιάννης Τ.) βλέφαρο δύναμη ν' ανοίξει. Τρομάζει ο γυμνός κορμός ο δίχως φύλλα, πώς έχει ακόμη την ψυχή του. Αποστεωμένες μάζες τραβούν την ανηφόρα. Πάει ο φόβος μες στη ζάλη! Πάνε τα τελευταία ψίχουλα! Ξεσκίσανε με τα ματωμένα νύχια τους οι μαύρες οι σκιές της γης τα σπλάχνα μέσα να χωθούν. Κι οι σκύλοι ξεχυμένοι μες στον κάμπο να αλυχτούν ολονυχτίς καθώς κροταλίζουν τα κόκαλα στο χώμα το σκληρό. Φως, τούτος ο μανιασμένος ο καιρός δεν πρόκειται ν' αφήσει. Του χειμώνα τούτος ο συριγμός ακούγεται στους δρόμους. Συστρέφεται, χτυπιέται κι αναδεύει τα πέτσινα νεκρά φύλλα σκορπίζοντάς τα μες στην πόλη. Δεν έμεινε άλλη ανάσα εδώ να ζεσταίνει τον σβέρκο μας. Φως! Τούτος ο μανιασμένος ο καιρός, δεν πρόκειται ν' αφήσει. 2 Πάνω στον βράχο κράζει το μαύρο κοράκι και το σκούρο πανί σαλεύει στα κλαδιά. Από καιρό τούτος ο τόπος έμεινε ξερός, τραχύς και δύσβατος. Λουλούδια δεν έχει τούτος ο τόπος να απαλύνει το βλέμμα. Βάτοι μονάχα να τρυπούν τον αέρα, να ξεσκίζουν το χώμα. Φτύνει το αίμα η γη και κρουσταλλιάζει απ το χιόνι. Δεν φυτρώνει πια καρπός σε τούτα τα χώματα. Παίζει ο θάνατος κάθε νυχτιά με τις χορδές όλες του τις υφέσεις και πέρα μονάχα το κοράκι κράζει πάνω στον βράχο τη βραχνή του φωνή. Στέρεψε η θάλασσα απ τα πολλά τα χώματα, μονάχα η αρμύρα απόμεινε να γλύφει τούτον εδώ τον τόπο. Εκείνοι που μένουν εδώ βάλθηκαν να πλένουν με αλμυρό νερό τις μουδιασμένες τους πληγές και να μουσκεύουνε τα ρούχα τους μες στο πηγάδι. Εκείνοι που μένουν εδώ, έχουν ακόμη τυλιγμένα τα σκούρα τους πανιά μες στα μπαούλα. Κανείς δεν θυμάται πως δεν σκούρυναν από τον χρόνο. Τολύπες μαύρου καπνού ξεπροβάλλουν πίσω απ τον λόφο, μα ο καιρός τούς έκανε κοντόφθαλμους. Εκείνοι, σκορπιοί πια τριγυρισμένοι από φλόγες, μάχονται ακόμη πριν γυρίσουν το κεντρί τους. 3 Θάνατος! Η σπήλια νυχτερίδα κρεμιέται ανάποδα απ τις τριχιές τους. Δεν έχει βάρος ο Θάνατος Κρεμιέται ανάποδα απ τις ψυχές τους. Σβωλιάζουν από κάτω τα κλάματα με τις νυχιές να γδέρνουν τα λιπόσαρκα σώματα. Δεν είναι βαρύς ο Θάνατος, τα σώματα τα οστέινα είναι βαριά. Διπλώνει, τριπλώνει η ιστορία μέσα στα κόκαλα! Τα άνοα ζωύφια χορεύουν τον δικό τους νικητήριο χορό στων Άλλων τη θεογονία. Ήλιε! Χαμήλωσε το βλέμμα, δες Σαπίζουν τα κόκαλα, των άλλοτε δυνατών αποκύημα.

12 12 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Αποστολάκης Π. Δημήτριος Διευθυντής Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Κασσάνδρας ΠΕ Σωφρ. Ενηλίκων Β 4 Διευθυντής Φυλακών από το 1994 Πτυχιούχος master Διοίκησης Μονάδων Υγείας ΕΑΠ με μεταπτυχιακή διατριβή στη διοίκηση Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΕ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ 1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ Η λειτουργία της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας άρχισε περίπου το 1930, αρχικά όχι με τη σημερινή της μορφή ως αγροτικής. Μέχρι το 1923, στην περιοχή αυτή όπου είναι εγκατεστημένη η Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας Χαλκιδικής υπήρχαν τα παραρτήματα των μονών του Αγίου Όρους: Σταυρονικήτα, Ξενοφώντος και Καρακάλου. Το 1923 η τότε ελληνική κυβέρνηση προχώρησε σε μια σύμβαση με τις μονές του Αγίου Όρους, έφυγαν οι μοναχοί από τα παραρτήματα που ήταν διάσπαρτα σε όλη τη Χαλκιδική και συγκεντρώθηκαν στα κεντρικά μοναστήρια του Αγίου Όρους. Ο σκοπός που έγινε αυτό ήταν προκειμένου να βρεθούν σταθμοί υποδοχής και εγκατάστασης για τους πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το Το 1930 αποφάσισε το Υπουργείο Δικαιοσύνης, σε συνεργασία με το Υπουργείο Γεωργίας, να εγκαταστήσει στις παραχωρηθείσες από τις μονές καλλιεργήσιμες εκτάσεις την Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας (όχι με τη σημερινή της μορφή ως αγροτικής). Αρχικά η Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας εκτεινόταν σε μια έκταση στρεμμάτων γης. Το 1964, επί κυβερνήσεως Ενώσεως Κέντρου και υφυπουργού κ. Βασματζίδη, δόθηκαν σε ακτήμονες της ευρύτερης περιοχής της Κασσάνδρας εκτάσεις γης της φυλακής, και η φυλακή εκτείνεται σε στρέμματα γης. Το 1968 οι τότε υπουργοί Μακαρέζος, Ανδρουτσόπουλος και Ματθαίου εξέδωσαν μια απόφαση ανταλλαγής και αντάλλαξαν παραθαλάσσιες εκτάσεις (φιλέτα) της φυλακής με δασώδη έκταση. Τα τελευταία χρόνια πάρθηκαν από τη φυλακή 950 στρέμματα γης και παραδόθηκαν στο ΤΑΥΠΕΔ με σκοπό να πωληθούν. Η διαδικασία αυτή μέχρι στιγμής δεν έχει ολοκληρωθεί. 2. ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ Από το 1998, με χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρχισε εντός της φυλακής και σε έκταση 90 στρεμμάτων να κατασκευάζεται το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Κασσάνδρας. Το έργο είχε ενταχθεί στο β πακέτο και έπρεπε να είχε αποπερατωθεί το Δυστυχώς, παρόλο που εκταμιεύθηκαν τα χρήματα, δεν έχει αποπερατωθεί μέχρι σήμερα. Σε άλλο πακέτο απαγορεύεται να ενταχθεί το ίδιο έργο. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια, ασυντήρητο, έχει υποστεί σημαντικές φθορές και (σαν να μην έφθανε αυτό) έχει λεηλατηθεί από ομάδες, όπως φημολογείται, αθιγγάνων. 3. ΕΛΠΙΔΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ Αυτό όμως που δεν έγινε από πάνω προς τα κάτω, δηλαδή να αποπερατωθεί το έργο και να στελεχωθεί με προσωπικό, μπορεί να πραγματοποιηθεί από κάτω προς τα πάνω, να λειτουργήσει δηλαδή σε πειραματικό στάδιο ως παράρτημα της Αγροτικής Φυλακής Κασσάνδρας προκειμένου να απολαμβάνει διοικητικής μέριμνας. Ούτως ή άλλως, η Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας έχει 3 παραρτήματα, θα αποκτήσει και ένα τέταρτο σε μεταβατικό στάδιο. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα απαιτηθεί επιπρόσθετη δαπάνη για το δημόσιο. Έτσι, σιγά σιγά, αφού ανδρωθεί ως οντότητα και μπορέσει μόνο του να σταθεί στα πόδια του, θα αποτελέσει μελλοντικά την οργανική μονάδα του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Κασσάνδρας σύμφωνα με το πιο κάτω σχέδιο. 4. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΣΕ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΚΕΝΤΡΟΥ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ ΩΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ Α.Κ.Κ. ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ Για να υλοποιηθεί το εν λόγω σχέδιο λειτουργίας αυτού του Κέντρου, θα πρέπει να ακολουθηθούν τα παρακάτω προτεινόμενα βήματα: 1. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να λειτουργήσει η νέα πτέρυγα του Κέντρου Απεξάρτησης της φυλακής Διαβατών Θεσσαλονίκης, και τούτο διότι: Πρέπει - επιβάλλεται να υπάρχει συγκεκριμένη «δεξαμενή» από όπου θα έρχονται οι κρατούμενοι, μιας και με αυτόν τον τρόπο δεν θα ξεφύγουμε από το μέτρο ελέγχου των κρατουμένων. Πρέπει να είναι ο ίδιος θεραπευτικός φορέας υλοποίησης του έργου τόσο στη Θεσσαλονίκη όσο και στην Κασσάνδρα, και αυτός δεν μπορεί να είναι άλλος από τον προϋπάρχοντα φορέα, το ΚΕΘΕΑ. 2. Οι κρατούμενοι που θα μετάγονται από τη Θεσσαλονίκη στην Κασσάνδρα θα πρέπει να έχουν λάβει μία άδεια. Την απόφαση μεταγωγής θα την υλοποιεί ένα 3μελές Συμβούλιο της Φυλακής Θεσσαλονίκης το οποίο θα αποτελείται από: α) Τον εισαγγελέα, β) τον διευθυντή, και γ) τον υπεύθυνο του θεραπευτικού προγράμματος. 3. Οι κρατούμενοι που θα έρχονται στην Κασσάνδρα θα τοποθετούνται στο Κέντρο Απεξάρτησης και θα επιστατούνται από υπαλλήλους που θα τοποθετήσει ο διευθυντής. 4. Εκεί, στο Κέντρο Απεξάρτησης, το ΚΕΘΕΑ θα προσφέρει το θεραπευτικό έργο σε συνέχεια του έργου που προσέφερε στους ίδιους κρατουμένους στη φυλακή Θεσσαλονίκης. 5. Από πλευράς εργασιοθεραπείας, οι κρατούμενοι αυτοί θα εργάζονται στις παρακείμενες παραγωγικές μονάδες του βουστασίου και του τυροκομείου (όσοι δεν έχουν ηπατίτιδα), λαμβάνοντας ευεργετικό υπολογισμό ημερομισθίων. 6. Η Αγροτική Φυλακή Κασσάνδρας, ως κομμάτι του, θα παρέχει κάθε διοικητική μέριμνα, όπως για όλους τους κρατουμένους της φυλακής μας (γραμματειακή υποστήριξη, σίτιση και ιατροφαρμακευτική υποστήριξη). Θα λειτουργούν, όπως για όλους τους κρατουμένους της φυλακής, τα Συμβούλια της φυλακής και τα Συμβούλια χορήγησης αδειών, πειθαρχικών ποινών κ.λπ. 7. Αργότερα, και όσο θα αυξάνονται οι κρατούμενοι, θα δημιουργηθούν και ομάδες οικοδόμων υπό την επιστασία και την καθοδήγηση των υπαλλήλων, με σκοπό να συντηρήσουν και να επιδιορθώνουν τα υπάρχοντα κτίρια. 8. Όσο περνά ο χρόνος, και αφού το πείραμα πετύχει, θα πρέπει να γίνει προσπάθεια πρόσληψης και ειδικού επιστημονικού προσωπικού για την ολοκλήρωση του εγχειρήματος. 9. Αν αισθανθούμε μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ότι το Κέντρο Απεξάρτησης μπορεί να σταθεί από μόνο του, τότε θα πρέπει να λειτουργήσει ως ξεχωριστή οντότητα οργανική μονάδα, κάτω από ξεχωριστή Διεύθυνση, με την επωνυμία: «ΚΕΝΤΡΟ ΑΠΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΤΟΞΙΚΟΜΑΝΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ» Οι ανωτέρω προτάσεις έχουν κατατεθεί στον νυν Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κύριο Παρασκευόπουλο, και έχω πληροφορηθεί ότι τις θεωρεί ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσες. Εφόσον υπάρξει ανταπόκριση εκ μέρους του, διατίθεμαι να αναλύσω περισσότερο τα όσα προανέφερα και, αν χρειαστεί, να παραθέσω παραδείγματα. Λαμβάνοντας υπ όψιν και την έλλειψη χρημάτων, πιστεύω πως όλα αυτά μπορούν ρεαλιστικά να υλοποιηθούν. Θεωρώ επίσης ότι υπάρχει περιθώριο και για κάθε άλλη βελτίωση, όταν προτείνεται από ειδικούς επιστήμονες. Σημείωση του «Κρατουμένου» Σχετικά με την, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, ανωτέρω εισήγηση του κυρίου Αποστολάκη για λειτουργία του Κέντρου Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Κασσάνδρας μέσα στο πλαίσιο του εκεί αγροτικού καταστήματος κράτησης, αξίζει να αναφερθεί ότι η επίσημη επιλογή μιας αγροτικής φυλακής ως χώρου κράτησης τοξικομανών κρατουμένων (με όλα τα επανενταξιακού προσανατολισμού πλεονεκτήματα που αυτό συνεπάγεται) είναι κάτι για το οποίο υπάρχει ιστορικό προηγούμενο. Συγκεκριμένα, η αγροτική φυλακή που υπήρχε παλαιότερα στην Άσσο Κεφαλληνίας λειτούργησε από το 1937 ως τόπος μεταγωγής και κράτησης των τοξικομανών κρατουμένων, ύστερα από πρωτοβουλία την οποία έλαβε η τότε σωφρονιστική διοίκηση και η οποία φαίνεται πως θεσμοθετήθηκε επισήμως με Εγκύκλιο Διαταγή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που εκδόθηκε στις (βλ. Σ. Αναγνωστάκη: Αι αγροτικαί φυλακαί Κασσάνδρας [διδακτορική διατριβή], Θεσσαλονίκη 1956, σ ). Επίσης, η Όλια Σκουριώτη (σύζυγος του σπουδαίου προϊσταμένου της σωφρονιστικής διοίκησης Παναγή Σκουριώτη, επί των ημερών του οποίου πρωτολειτούργησαν αγροτικές φυλακές στη χώρα μας) αναφέρει ότι η συγκεκριμένη αυτή αγροτική φυλακή επελέγη για την εκεί μεταγωγή και κράτηση των τοξικομανών κρατουμένων επειδή βρισκόταν σε περιοχή με ήπιο κλίμα, «το οποίον επιτρέπει και διά της εργασίας εις το ύπαιθρον να επιτύχουν οι κρατούμενοι αυτοί την σωματικήν των αποτοξίνωσιν και ως συνεπακόλουθο και την ψυχικήν των εξυγίανσιν...» (βλ. Ό. Σκουριώτη: Παναγής Σκουριώτης. Η ζωή του το έργο του, Αθήναι 1963, σ. 117). Νίκος Βαρβατάκος (Εκ της Συντακτικής Ομάδας)

13 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 13 Ένα «μήνυμα σε μπουκάλι» (απ τα πελάγη μιας άλλης εποχής) Εισαγωγή Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί απόσπασμα ενός σπουδαίου συγγραφικού έργου, γενικώς άγνωστου μέχρι σήμερα, το οποίο ανάγεται στην εποχή των πρώτων ετών λειτουργίας των αγροτικών φυλακών στη χώρα μας. Ενός έργου που αποτελεί πραγματικό ντοκουμέντο, μια ιστορική μαρτυρία που μας έρχεται σαν σφραγισμένο μήνυμα σε μπουκάλι, το οποίο πέρασε από τα τρικυμιώδη πελάγη ενός σκοτεινού παρελθόντος και εκβράστηκε στην απόκρημνη ακτή ενός εξίσου σκοτεινού παρόντος, για να εμπνεύσει εκείνους που θα το διαβάσουν... Το έργο αυτό συγγράφηκε τον Ιανουάριο του 1932 από τον διευθυντή της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας Αλέξανδρο Κουλάτσο. Συνιστά, όπως δείχνει και ο τίτλος του, μια έκθεση, κάτι σαν «έκθεση πεπραγμένων» (αν χρησιμοποιήσουμε έναν σύγχρονο όρο), η οποία παραθέτει πλήθος ιστορικών στοιχείων και πληροφοριών για τη λειτουργία της εν λόγω αγροτικής φυλακής και τις παραγωγικές δραστηριότητες των εκεί κρατουμένων, καθώς και για το ποινικό και σωφρονιστικό σύστημα της τότε εποχής, γενικότερα. Στα ιστορικά αυτά στοιχεία περιλαμβάνεται ένα ευρύ φάσμα θεματικών, σχετικών με τις συνθήκες ίδρυσης της Αγροτικής Φυλακής Τίρυνθας, τις γεωργικές καλλιέργειες και τις κτηνοτροφικές ασχολίες σε αυτή, τις χειροτεχνικές δραστηριότητες και τις λοιπές εργασίες των εκεί κρατουμένων, τις συνθήκες απασχόλησης του σωφρονιστικού προσωπικού κ.ά. Η αξία όμως αυτού του συγγραφικού έργου δεν έγκειται μόνο στον πλούτο των πολύτιμων ιστορικών πληροφοριών που περιέχει. Έγκειται και στο ότι μας μεταφέρει την ποιητική αύρα, το λογοτεχνικό άρωμα αν προτιμάτε, μιας αλλοτινής, περασμένης εποχής, η οποία διακρινόταν από μια χαρακτηριστική, αισιόδοξη πίστη στον άνθρωπο και στη δύναμή του για βελτίωση μέσω της παραγωγικής του εργασίας. Μιας εποχής που, ως άλλος Βολταίρος, θα μας έλεγε ότι «πρέπει να καλλιεργήσουμε τον κήπο μας», ότι πρέπει να διεκδικήσουμε την ανάκτηση του απωλεσθέντος Κήπου της Εδέμ στηριζόμενοι αποκλειστικά στις δικές μας επίμοχθες προσπάθειες, στους δικούς μας κόπους και αγώνες, στη δική μας παραγωγική εργασία... Εμπνεόμενοι, ουσιαστικά, από εκείνους τους ανθρώπους, από εκείνους τους κρατουμένους και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους εκείνης της εποχής, οι οποίοι με τον μόχθο τους και με κίνδυνο της ίδιας της ζωής τους κατόρθωσαν να αποστραγγίσουν τους βάλτους, να νικήσουν τους «ανωφελείς κώνωπες» (εξαλείφοντας, έτσι, τη μάστιγα της ελονοσίας) και τελικά να εξυγιάνουν τις περιοχές εργασίας τους μεταμορφώνοντάς τες σε καλλιεργήσιμες, παραγωγικές και κοινωνικά ωφέλιμες εκτάσεις. Είθε το παράδειγμά τους, όπως σκιαγραφείται και μέσα από το ακόλουθο κείμενο, να συντελέσει στην «αποστράγγιση» των νοσηρών, λιμναζόντων υδάτων του αποτελματωμένου σωφρονιστικού μας συστήματος, επιτρέποντας έτσι την εξυγίανση και την παραγωγική του αξιοποίηση προς όφελος όλων: των κρατουμένων, του σωφρονιστικού προσωπικού, αλλά και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Σημείωση: Το πλήρες κείμενο του εν λόγω συγγραφικού έργου του Αλεξάνδρου Κουλάτσου διατίθεται (σε ηλεκτρονική μορφή) στον διαδικτυακό τόπο του Σωματείου Εργαζομένων Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού. Βλ. Εισαγωγή-επιλογή κειμένου: Νίκος Βαρβατάκος (Συνέχεια στη 14η σελ.)

14 14 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Ένα «μήνυμα σε μπουκάλι» (απ τα πελάγη μιας άλλης εποχής) (Συνέχεια από τη 13η σελ.) Του Αντώνη Αραβαντινού «ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ» Ο ΜΑΚΗΣ ΚΑΙ ΕΓΩ (Συνέχεια απ την 1η σελ.) όμως, Μάκη, αυτό το γιατί είναι τελείως αδικαιολόγητο, αξεπέραστο και θα παραμείνει αναπάντητο για κάθε λογικό και έντιμο άνθρωπο και για το σύνολο των εύορκων υπαλλήλων. Όσοι δεν καλοξέρουν και ομιλούν για τον θάνατό σου, τον χαρακτηρίζουν ως μια άνανδρη δολοφονία σαν πολλές άλλες. Το ίδιο, δυστυχώς, είπε σε δήλωσή του και ο Υπουργός Δικαιοσύνης. Όχι κύριοι, δεν είναι απλά μια συνηθισμένη, άνανδρη δολοφονία. Όποιοι και να την έκαναν, είναι μία ακόμη τρισάθλια τρομοκρατική ενέργεια. Ως τέτοια πρέπει να την αντιμετωπίσουμε, κυρίως για να μη μας ξεφύγει ότι εκτός των φυσικών αυτουργών υπάρχουν και ηθικοί. Όχι κύριοι, δεν ήθελαν απλά να δολοφονήσουν, ήθελαν αποδεδειγμένα να τρομοκρατήσουν. Δεν μπορεί όταν σκοτώνουν - κακώς, κάκιστα βέβαια - βουλευτές, υπουργούς, κυβερνητικούς ή οικονομικούς παράγοντες να είναι τρομοκράτες και όταν σκοτώνουν υπαλλήλους να είναι απλά άνανδροι δολοφόνοι. Μόνο το ιμπέριουμ της εξουσίας μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να ανιχνεύσει ταξικές διαφορές ακόμα και στις εκτελέσεις. ΚΡΙΜΑ. Ηθικοί αυτουργοί της εκτέλεσής σου, Μάκη μου, είναι όλοι εκείνοι τους οποίους ενημερώναμε γι αυτό που επέρχεται, σιωπούσαν και αδρανούσαν. Ηθικοί αυτουργοί είναι, Μάκη μου, και μερικοί δημοσιογράφοι που, από αυτή τη λέξη που χαρακτηρίζει το λειτούργημά τους, αυτοί κράτησαν μόνο το πρώτο συνθετικό και ως δεύτερο, με βάση τις αξίες και την ηθική που τους χαρακτηρίζει ατομικά, προσέθεσαν το κεκράχτες. Γι αυτούς τους δημοσιοκεκράχτες λοιπόν θα πω ντροπή τους. Ακόμα και στην περίπτωσή σου, Μάκη μου, κάποιοι επιμένουν να μιλούν για δολοφονία λόγω προσωπικών διαφορών και ξεκαθάρισμα λογαριασμών. Ξέρουν, μα κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν, ότι έτσι έμμεσα μα τελείως πρόστυχα και ανέντιμα αφήνουν περιθώρια για υπόνοιες εναντίον σου. «Άκουσέ το λοιπόν, Στρατηγέ, την αναφορά μου και κάμε κρίση. Άκουσε, Παππού, τη ζωή μου, κι αν πολέμησα κι εγώ μαζί σου, αν λαβώθηκα χωρίς κανένας να μάθει πως πόνεσα, αν δε γύρισα ποτέ την πλάτη μου στον οχτρό, δώσε μου την ευκή σου!» (Ν. Καζαντζάκης). Ακούστε λοιπόν, διάφορα ελεεινίζοντα υποκείμενα, ακούστε έστω μέσω του επικήδειου στον φίλο μου τον Μάκη τη δική μου «αναφορά στον Γκρέκο». Ο Μάκης δεν ήταν απλά ένας εύορκος υπάλληλος, ήταν η προσωποποίηση της εντιμότητας. Ο Μάκης, που τον δολοφονείτε ακόμα και μετά την εκτέλεσή του, ήταν ένας ακέραιος άνθρωπος και γνήσιος Έλληνας. Το Έλληνας δεν το αναφέρω τυχαία, είναι συνώνυμο του φιλότιμου και ο Μάκης ήταν η προσωποποίηση της φιλοτιμίας. Ήταν φιλεύσπλαχνος, καταδεκτικός και ελεήμων. Ψυχοπονιάρης όπως θα έλεγε και ο λαός μας. Δηλαδή Άνθρωπος με το Α κεφαλαίο. Θυμάμαι, αδερφέ, όταν καμιά φορά έλεγα δύσκολες και σκληρές κουβέντες για κάποια αδικήματα και συμπεριφορές κρατουμένων, να μου λες: «Μη σκέφτεσαι έτσι Αντώνη, δεν πρέπει να σκεφτόμαστε και να αντιδρούμε όπως αυτοί. Έτσι μόνο να χάσουμε μπορούμε και να μας νικήσουν, αφού θα μας έχουν κάνει ίδιους με αυτούς. Εσύ κακός δεν είσαι. Καλός μα και εγωιστής είσαι. Τσάμπα τα λες αυτά. Είμαι σίγουρος, η καλοσύνη, μα κυρίως ο εγωισμός σου, δεν θα επιτρέψουν να σε νικήσουν». Α ρε Μάκη, αν σε χτύπαγαν στο ένα μάγουλο, όχι μόνο το άλλο δικό σου μα όλα τα μάγουλα του κόσμου θα γυρνούσες για να σώσεις κάποιον. Ήσουν, βλέπεις, και παρέμεινες μέχρι τέλους ο απόφοιτος του εκκλησιαστικού λυκείου. Μ έλεγες «Παπανυπόμονο» και μου συνιστούσες να μην είμαι απαισιόδοξος. Σου έλεγα ότι ο πιο απαισιόδοξος άνθρωπος, φίλε, είναι ο καλά ενημερωμένος αισιόδοξος. Μετά, κάπως αυτάρεσκα συμπλήρωνα «Τι λες (Συνέχεια στη 15η σελ.)

15 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 15 Του Αντώνη Αραβαντινού «ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ» Ο ΜΑΚΗΣ ΚΑΙ ΕΓΩ (Συνέχεια από τη 14η σελ.) αδελφέ, δεν είμαι καλά ενημερωμένος;». Μου έλεγες ότι είναι δύσκολο στον μαθητή να αντικρούσει τον δάσκαλό του και ότι μεταξύ μας αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολο, όμως αυτό δεν αρκεί, μου λεγες, για να αποκλείσουμε ότι μπορεί να έχει δίκιο ο μαθητής. Και σε αυτό λοιπόν, καλομαθητή μου και αδελφέ μου Μάκη, είχες δίκιο. Δεν ήμουν καλά ή τόσο καλά ενημερωμένος, αλλιώς θα ήξερα ότι κινδυνεύεις. Και, μα την πίστη μου, αν το ήξερα δεν θα ήσουν εσύ Μάκη σήμερα εδώ στο φέρετρο. Μπορεί να ήμουν εγώ, μπορεί να ήμασταν και οι δύο, μόνος σου όμως όχι. Είμαστε, βλέπεις, ο Δάμων και ο Φιντίας. Λυπάμαι, φίλε. Θλίβομαι. Προστάτευσα όσο μπορούσα τον Χρήστο, τον Στέλιο, τον Κώστα και τον Μαρίνο, πλέον δεν ξέρω αν μπορώ να το κάνω για οποιονδήποτε. Σημασία όμως έχει ότι δεν μπόρεσα, γιατί φίλε σ το ορκίζομαι δεν ήξερα, να προστατεύσω εσένα, τον αδελφό μου. Μία διαφορά είχα με σένα, αδελφέ μου, και δυστυχώς θα συνεχίσει να υπάρχει. Ήταν η δική σου απόλυτη πίστη στον Θεό. Εγώ έλεγα «Μάκη, θεοί μπορεί να μην υπάρχουν, ούτε πολλοί ούτε ένας. Υπάρχει όμως σίγουρα η ανθρώπινη ευθύνη» και ότι «μέτρο για όλα είναι ο άνθρωπος». «Αδελφέ» μου έλεγες, «ο Θεούλης σε ακούει, σιώπα, μη λες τέτοια, αφού στην πράξη είσαι σχεδόν απόλυτα Χριστιανός. Δεν είναι άδικος ο Θεούλης, μας αγαπάει όλους». Τι ειρωνεία, αδερφέ μου, ο θάνατός σου μας δικαίωσε και τους δύο, και μένα που πλέον εξακολουθώ να πιστεύω πιο πολύ από πριν ότι είναι άδικος, μα και σένα που ήσουν σίγουρος ότι μας ακούει όλους. Σε άκουγε, φαίνεται, σε έβλεπε, ήξερε πόσο τον λάτρευες, τον πίστευες και τον αγαπούσες, γι αυτό μάλλον σε πήρε κοντά του. Αν έτσι είναι, τότε σίγουρα θα του χρειαστείς. Όμως εσύ, Μάκη, ήσουν ένας άγιος άνθρωπος. Ο επουράνιος παράδεισος, που σίγουρα θα πας, είναι γεμάτος από αγίους. Εδώ, στη γήινη κόλαση, ή ακόμα χειρότερα στην κόλαση των φυλακών, με την παραδειγματική σου συμπεριφορά ήσουν πιο απαραίτητος. Γιατί βιάστηκε να σε πάρει; Δεν είχε άλλους να βάλουν μια τάξη εκεί πάνω; Εδώ, φίλε, ήσουν ακόμη πιο απαραίτητος, για τη Στέλλα και τον Πανούλη, τα βαριόμοιρα και ορφανά πλέον παιδιά σου, για την Ανθή, που τώρα πρέπει να είναι μάνα και πατέρας μαζί, για την Κυρούλα, τη Λούλα, τη χαροκαμένη μαυρομάνα σου που, παιδί ακόμα, ήταν δεν ήταν 16 χρονών όταν σε έφερε στον κόσμο. Για τον Παναγιώτη, τον περήφανο μα δύστυχο πλέον πατέρα σου, την Κατερίνα, τον Γιάννη, τα αδέρφια σου, τους συγγενείς, τους φίλους σου και όλους τους συναδέλφους που σε αγαπήσαμε και μας αγάπησες. Μετά από όλους αυτούς, όπως προείπα, απαραίτητος ήσουν Μάκη μου και για τους άμοιρους και εγκαταλειμμένους κρατουμένους, που ποτέ δεν λησμονούσες να τους φροντίζεις. Αντίθετα, για χάρη αυτών άλλωστε έκανες και τη μόνη παρανομία στη ζωή σου. Αγόραζες αφορολόγητα τσιγάρα από τις λαϊκές, γιατί τα λίγα χρήματα που είχες δεν σου επέτρεπαν να τα αγοράσεις κανονικά. Ήταν πιο φθηνά, έλεγες, εκεί και μπορούσες να πάρεις περισσότερα. «Όσο πιο πολλά παίρνω, κουμπάρε», μου έλεγες, «όλο και περισσότερους κρατούμενους θα βολεύω, κρίμα είναι να μην έχουν ούτε ένα τσιγάρο να καπνίσουν». Αυτόν σκοτώσατε κτήνη! Θυμάμαι, Μάκη, όταν αποφάσισα να φτιάξω την εκκλησία στον Δομοκό, που με περιέπαιζες λέγοντάς μου «ως άθρησκος θες να φτιάξεις την εκκλησία, κουμπάρε; Μωρέ χριστιανός είσαι και λέγε ό,τι θέλεις». Μου ζήτησες μια χάρη τότε. Τη θυμάσαι, Μάκη; Να σε καλέσω στα θυρανοίξια και, αν περνάει από το χέρι μου, να πω την εκκλησία «Αϊ-Ανδρέα». «Είναι ο άγιος που μαρτύρησε πάνω σε σταυρό και η φυλακή είναι ένα μαρτύριο, είναι ένας σταυρός, κουμπάρε, που οι κρατούμενοι δυστυχώς θα συνεχίσουν να τον κουβαλάνε και μετά την αποφυλάκισή τους». «Άγιο Ανδρέα να την πεις την εκκλησία, για να τους βοηθήσει να βρουν τη δύναμη και να αντέξουν να κουβαλήσουν, ο καθένας από αυτούς, τον δικό τους σταυρό». Δεν σ το είπα τότε, αδερφέ, μα και εγώ για δικούς μου λόγους είχα αποφασίσει, αν μπορούσα, να δοθεί στην εκκλησία το όνομα του Άγιου Ανδρέα. Σ το εξομολογούμαι τώρα. Είμαι σίγουρος ότι ξέρεις ποιοι ήταν οι δικοί μου λόγοι. Όμως, ρε κουμπάρε, εσύ τίνος σταυρό κουβαλούσες τόσο καιρό στις πλάτες σου; Εμείς τα λέγαμε όλα. Κάθε μέρα, μα κάθε μέρα, από τα πρώτα τηλεφωνήματα που έπαιρνα στο γραφείο ήταν το δικό σου, «Σεραφείμ Γκαλιμάνης, από ορεινή ταξιαρχία Δομοκού όλα καλά, καλημέρα σας» μου έλεγες. Πού είσαι τώρα ταξίαρχε της καλοσύνης; Πού σε έστειλαν τα κτήνη; Το ίδιο καλά μου έλεγαν και οι διάφοροι κρατούμενοι από τον Δομοκό που περνούσαν από το ψυχιατρείο. «Ο Μάκης είναι άντρας», μου έλεγαν, «είναι δίκαιος και καθαρός, έχει βάλει σειρά στον Δομοκό». Εγώ χαιρόμουν, καμάρωνα, ο Κόρακας και ο Λυσίας, έλεγα. Μάκη, τον Απρίλιο του 1995, λίγο πριν το Πάσχα, στον τάφο των ζωντανών που με είχαν βάλει, στο κελί μου στο Ναύπλιο, έλαβα ως κρατούμενος το πρώτο μου γράμμα. Ακολούθησαν και άλλα... Αποστολέας, πάντα ο ίδιος: Σεραφείμ Γκαλιμάνης, Μακεδονίας 31 Χαϊδάρι. Σε αυτό το πρώτο γράμμα λοιπόν, που το έχω εδώ μαζί μου σήμερα, μεταξύ άλλων μου έλεγες: «Αντώνη, στην εποχή του Μπαρμπαντρέα, του πατέρα σου, η Ελευθερία ήθελε αρετή, τόλμη και ντουφέκι, σήμερα για τη δική σου ελευθερία αγωνίσου με αρετή, τόλμη, χαρτί και πένα. Γράψε, πάλεψε με αυτά», μου είπες, και αυτό αδελφέ ήταν η αφορμή να αποφασίσω, πλέον είχα χρόνο, να γράψω ένα βιβλίο για όλα όσα είδα, άκουσα, γνωρίζω, μα κυρίως έχω ζήσει στις φυλακές και ο πολύς κόσμος τα αγνοεί. Σε μια ενδιάμεση επικοινωνία μας, Μάκη μου, σου μίλησα γι αυτή μου την απόφαση, και γι αυτό στο επόμενο γράμμα σου μου έγραψες: «Φίλε, επειδή τα δύο πρώτα βιβλία θα πρέπει να τα αφιερώσεις στους δυο Ανδρέηδές σου, τον πατέρα σου και τον γιο σου, το τρίτο θέλω οπωσδήποτε να το αφιερώσεις σε μένα». Μάκη, πολλές σελίδες από αυτό το βιβλίο είναι έτοιμες, και στο μυαλό μου είναι ολοκληρωμένο στο σύνολό του. Αν, λέω, αν τελικά το τελειώσω και αποφασίσω να το εκδώσω, πού να σ το στείλω πλέον ρε Μάκη; Δεσμεύομαι όμως ότι, αν το γράψω, όχι ένα αντίτυπο μα όλο το βιβλίο θα είναι αφιερωμένο σε σένα. Μάκη, δεν ήρθα μόνος μου σήμερα εδώ. Ήρθα και με πολλούς άλλους, συναδέλφους και μη, που σε αγαπάνε και μπορούσαν να έρθουν. Ένας όμως δεν μπορούσε να έρθει. Τα προβλήματα με το αναπηρικό καροτσάκι στο οποίο κάθεται, ξέρεις γιατί, μα πάνω από όλα η ψυχολογία του από τον άδικο χαμό σου, δεν του το επέτρεψαν. Κατάλαβες, ε Μάκη; Από τον Σπύρο τον Λαχανά είναι τα χαιρετίσματα. Κάποια άλλα κτήνη τον πυροβόλησαν και αυτόν έξω από την πόρτα του σπιτιού του στη μέση και τον άφησαν μόνιμα ανάπηρο στο καροτσάκι. Χαιρετίσματα έχεις επίσης από εκατοντάδες κρατούμενους που εκ των πραγμάτων δεν μπορούσαν να είναι εδώ και, γι αυτό τον λόγο, επικοινώνησαν μαζί μου. Πολλά χαιρετίσματα επίσης και από πολλούς άλλους πρώην κρατούμενους που δεν μπορούσαν να έρθουν και, για τον ίδιο λόγο, επικοινώνησαν μαζί μου. Κάποιοι που μπόρεσαν, Μάκη, να έρθουν είναι σήμερα εδώ κοντά σου, τους ευχαριστώ και τους ευχαριστούμε όλοι μας. Αδερφέ, μιας και φτάσαμε στα χαιρετίσματα, μην ξεχάσεις να δώσεις πολλούς χαιρετισμούς στον επίσης αδικοχαμένο συνάδελφο, τον Γιώργο τον Τσιρώνη, που κατεσφάγη εν ώρα υπηρεσίας στη φυλακή του Μαλανδρίνου. Σε 40 ημέρες από σήμερα, Μάκη, δηλαδή στα δικά σου 40, θα έχουμε τα χρονιάσματά του. Φαντάζομαι, ο Θεούλης που αγάπαγες και σε αγαπά, γι αυτό φαντάζομαι σε πήρε κοντά του, στην ίδια γειτονιά θα σας βάλει και θα είναι εύκολο να τον δεις. Το ίδιο εύκολο να τους βρεις και να τους δώσεις χαιρετίσματα είναι και με όλους τους αδικοχαμένους συναδέλφους. Πρώτα απ όλους όμως δώσε χαιρετίσματα στον κοινό μας φίλο, τον συγχωρεμένο τον Γιώργο τον Ανδρέου, που στις 5 Μαΐου του 2002, ανήμερα της Ανάστασης, σκοτώθηκε σε τροχαίο στο Ναύπλιο. Χαιρετισμούς επίσης να δώσεις, ακόμα και αν χρειαστεί να ψάξεις σε άλλες γειτονιές, και στον συγχωρεμένο τον Kareli. Γιατί αδερφέ όλοι, κρατούμενοι και υπάλληλοι, είμαστε θύματα της ίδιας κρατικής αδιαφορίας και εγκατάλειψης. Άλλωστε όπως έλεγες και εσύ, Μάκη: «Η Αντρειοσύνη δεν μετριέται με το στρέμμα, με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με αίμα». Επειδή, αδερφέ, όπως σου είπα, δεν ξέρω αν αποφασίσω τελικά να εκδώσω αυτό το βιβλίο, θα σου αφιερώσω, και με αυτό θα σε χαιρετίσω, ένα ποίημα που είχα γράψει για μένα όταν ήμουν κρατούμενος στο Ναύπλιο. Ξέρω ότι με τους δύο προτελευταίους στίχους ενδεχομένως να διαφωνήσεις. Τότε, όμως, ήταν τότε. Τα γεγονότα και ο χρόνος, Μάκη μου, εκτός από τους ανεπίδεκτους, όλους τους άλλους μας ωριμάζουν. Άκουσέ το, αδελφέ: «Σαν στις υπόγειες στοές, που βράδια σέρνονται σκιές, της φυλακής ώ κοινωνία, μοιάζεις με αρχαία τραγωδία. Κατάδικοι με τη σειρά, μπαίνουν το βράδυ στα κελιά, κοιτούν ψηλά το εικονοστάσι, όταν η μπάρα απέξω, το μέταλλο χαράσσει. Ένας δε λέει να κοιμηθεί, ούτε λεπτό μην ξεχαστεί, όλη τη νύχτα σκέπτεται, στη λησμονιά αντιστέκεται. Τι έκανε; Τι έφταιξε; Τι τώρα ξεπληρώνει; Σάβανο ποιος του φτιαξε, της φυλακής σεντόνι; Μα κι άλλη σκέψη τρομερή, τον βρήκε απόψε στο κελί, δικαιοσύνη σε αίθουσα δεν έχει θέση εξέχουσα. Κάνε θεέ σαν κοιμηθεί, αυτά που τώρα σκέφτεται, να δει ότι τα ζει». Από τη φτωχότερη πλέον συντροφιά μας κι από μένα προσωπικά, Καλό σου ταξίδι, χαμόγελο των φυλακών. Αιώνια η μνήμη σου, μονάκριβε αδερφέ μου. ΑΘΑΝΑΤΟΣ. (Αρχική δημοσίευση: [forum διαδικτυακού τόπου ΟΣΥΕ, gr/forum/ ])

16 16 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Παναγιώτης Στάθης Απόφοιτος Τμήματος Τεχνολόγων - Γεωπόνων ΑΤΕΙ Κρήτης Σωφρονιστικός Υπάλληλος Καταστήματος Κράτησης Αλικαρνασσού ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ Κ.Κ. ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ Η «Απόδραση από το Αλκατράζ» είναι μια καταπληκτική ταινία, που πολλοί από εμάς, αν όχι όλοι, σίγουρα έχουμε δει. Βλέποντας την ταινία με τα μάτια του απλού θεατή, αυτό που σε καθηλώνει είναι αν τελικά θα καταφέρει να αποδράσει ο Κλιντ Ίστγουντ. Αν τη δεις όμως με τα μάτια του σωφρονιστικού υπαλλήλου, προσέχεις πολύ περισσότερα πράγματα. Ένα από αυτά είναι η αντίδραση ενός κρατουμένου όταν του στερούν το δικαίωμα να ζωγραφίζει: Πιάνει ένα τσεκούρι και κόβει τα δάχτυλά του. Μια σίγουρα σκληρή σκηνή που πολλοί ίσως χαρακτήριζαν υπερβολική. Ετήσια έκθεση εργοχείρων των κρατουμένων (πλατεία Ελευθερίας, Ηράκλειο) Φυτώριο δέντρων (σε πρώιμο στάδιο) του Κ.Κ.Αλικαρνασσού Ωρίμανση σαπουνιών (λεπτομέρεια) Εμείς οι «ανθρωποφύλακες» (όπως πολλοί μας αποκαλούν) ξέρουμε ότι μόνο υπερβολή δεν είναι μια τέτοια αντίδραση. Και αυτό γιατί η εμπειρία μάς έχει διδάξει ότι ο άνθρωπος που στερείται την ελευθερία του ψάχνει το κάτι διαφορετικό που θα τον κάνει να ξεχαστεί. Και επειδή, παράλληλα, ένας από τους χειρότερους εχθρούς του φύλακα είναι η ρουτίνα, προσπαθούμε εδώ, στην Αλικαρνασσό, να πετύχουμε ταυτόχρονα με τη δουλειά μας να διαφοροποιήσουμε την καθημερινότητα προσωπικού και κρατουμένων. Βελτιώνοντας παράλληλα και τις συνθήκες κράτησης αλλά και την εικόνα μας, σαν φύλακες, στην κοινωνία. Μια εικόνα που θα πρέπει να καθρεπτίζει αυτό που πραγματικά είμαστε και όχι αυτό που πολλοί πιστεύουν, δηλαδή «ανθρωποφύλακες», όπως προανέφερα. Μια εικόνα που θα δείχνει ότι στο επάγγελμα ή, πιο σωστά, λειτούργημα που ασκούμε καθημερινά, πέρα από σωφρονιστικοί υπάλληλοι γινόμαστε ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, διαπραγματευτές, γιατροί, ηλεκτρολόγοι και δεν ξέρω και εγώ τι άλλο, απλώς γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά ότι απέναντί μας έχουμε πρώτα ανθρώπους και μετά κρατουμένους... Το Κατάστημα Κράτησης Αλικαρνασσού, αν και είναι από τα παλαιότερα της χώρας, έχει την πολυτέλεια να στεγάζει και να διατηρεί ακόμα και σήμερα λειτουργικό το εργαστήριο ξυλογλυπτικής που οι προγενέστεροι συνάδελφοι μάς άφησαν κληρονομιά. Αν και με λιγότερους εργαζομένους σε σχέση με το παρελθόν, το διατηρούμε σε πολύ καλό επίπεδο. Και, μιας και θεωρούμε ότι το καλό πρέπει να γίνεται καλύτερο, θέλουμε να βελτιώσουμε ό,τι κληρονομήσαμε. Για τον σκοπό αυτό λοιπόν έχουμε ξεκινήσει μια σειρά από καινούριες και, γιατί όχι, πρωτοποριακές δραστηριότητες στο κατάστημά μας, και τα πρώτα αποτελέσματα είναι αρκετά ενθαρρυντικά. Και πώς να μην είναι, όταν τον τελευταίο χρόνο έχουμε καταφέρει να φτιάχνουμε το δικό μας σαπούνι στον χώρο του εργαστηρίου, να ανακυκλώνουμε όλα τα φυτικά υπολείμματα των μαγειρείων και να δημιουργούμε με αυτά εδαφοβελτιωτικό (κομπόστ) πολύ καλής ποιότητας και, τέλος, να έχουμε στον προαύλιο χώρο του καταστήματος ένα φυτώριο από φυτά!!! Η αρχή έγινε με την προσπάθεια να φτιάξουμε σαπούνι από τα χρησιμοποιημένα λάδια των μαγειρείων του καταστήματος. Συλλέγοντας τις απαραίτητες οδηγίες καταφέραμε πολύ σύντομα να δημιουργήσουμε το δικό μας σαπούνι που, εκτός του ότι είναι πολύ καλής ποιότητας, μπορούμε να το δίνουμε σε όλους τους άπορους και μη κρατουμένους, βοηθώντας έτσι και στη Πήλινες δημιουργίες από τα εργαστήρια του Κ.Κ.Αλικαρνασσού Κατασκευή εκκλησιαστικών εικονισμάτων στα εργαστήρια του Κ.Κ.Αλικαρνασσού διατήρηση της καθημερινής τους υγιεινής αλλά και ενισχύοντας το ταμείο απόρων του καταστήματος. Και, αφού η ανακύκλωση των υγρών υπολειμμάτων πήγε πολύ καλά, αποφασίσαμε να κάνουμε το ίδιο με τα φυτικά υπολείμματα. Έτσι, μαζέψαμε όσες πληροφορίες μπορούσαμε (Συνέχεια στη 17η σελ.)

17 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 17 Γράφει ο Καθηγητής Γιάννης Πανούσης Αναπληρωτής Υπουργός Δημόσιας Τάξης Μακροπρόθεσμες προτάσεις για το σωφρονιστικό (Εισήγηση στην Ειδική Επιτροπή της Βουλής) Πρώτον, χρειάζεται μια ετήσια αξιολόγηση των θεσμών και των νόμων. Ετήσια αξιολόγηση, τι εφαρμόστηκε και τι δεν εφαρμόστηκε, τι αδρανοποιήθηκε και γιατί. Δεύτερον, χρειάζεται ένας τριετής προγραμματισμός, δεν έχει σημασία αν θα πάμε σε εκλογές, υπάρχει μια συνέχεια της διοίκησης. Άρα χρειαζόμαστε ένα τριετή προγραμματισμό για να μπορούμε να ελέγξουμε εαυτούς και αλλήλους, που να περιλαμβάνει το κτιριακό, το προσωπικό, την αποσυμφόρηση, ειδικά θέματα, χρήστες κ.λπ. Τρίτον, ο σωφρονιστικός κώδικας, σας είχα πει την άλλη φορά, πέραν ότι συμφωνώ απόλυτα με τους συναδέλφους ότι άλλο η θεσμική κατοχύρωση και άλλο η εφαρμογή σε μεταβατική διάταξη που μπορεί να γίνεται σταδιακά, πρέπει να γίνει σε συνάντηση με την επιτροπή ποινικού κώδικα και τον κώδικα ποινικής δικονομίας. Αν αυξάνουν τις ποινές αυτοί ή χειροτερεύουν τις διαδικασίες, ό,τι και να κάνει ο σωφρονιστικός κώδικας δεν μπορεί να διαχειριστεί την υπερποινικοποίηση, την υπερσυμφόρηση. Τέταρτον, έχουμε πει πολλές φορές ότι πρέπει να γίνει μια ομάδα εργασίας που να σχεδιάσει μια πειραματική φυλακή, να το πω, του μέλλοντος. Ζούμε σε φυλακές του παρελθόντος με τους άλφα ή τους βήτα περιορισμούς. Πρέπει να μελετήσουμε μια φυλακή του μέλλοντος. Η τεχνολογία, οι ανθρώπινες σχέσεις, ο ποινικός πληθυσμός έχουν αλλάξει. Πέμπτον, έχουμε πει ότι χρειάζονται, ενδεχομένως, αγροτικές και βιοτεχνικές γυναικείες φυλακές. Δεν έχουμε αγροτικές φυλακές γυναικών. Έκτον, μονάδες μέριμνας νέων. Το έχουμε συμφωνήσει πολλές φορές, να τελειώνουμε με τις φυλακές ανηλίκων. Το είχα δώσει σε σας και μου είχατε πει ότι ήταν στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Υγείας και είχατε δίκιο, διότι εγώ προσωπικά δεν θα ήθελα αυτή η τροπολογία να πάει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης διότι δημιουργεί κατασταλτική ατμόσφαιρα. Να πάει στο Υπουργείο Υγείας, Αλληλεγγύης. Το έδωσα και στον κ. Υπουργό Υγείας. Έχω κάνει μια πλήρη πρόταση, την ξέρουν οι συνάδελφοι, οι περισσότεροι. Μονάδες μέριμνας νέων. Από το 1984 προσπαθούμε να κλείσουμε τις φυλακές ανηλίκων. Έχω ξαναπεί ότι από τους 600 κρατούμενους οι 60 έπρεπε να είναι μέσα. Έβδομο, θέλω να μάθω ποιες οδηγίες και συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, της Ε.Ε., δεν έχουν ενσωματωθεί ή κυρωθεί και τι έχετε προγραμματίσει. Τι έρχεται, δηλαδή. Όγδοο, ως προς το προσωπικό πιστεύω ότι η επιμόρφωση που γίνεται δεν είναι σοβαρή. Άρα λοιπόν, επιμένω ότι πρέπει να γίνει ένα Τ.Ε.Ι. Διοίκησης Δικαιοσύνης, απ' όπου θα βγαίνουν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που θα στελεχώσουν ιδρύματα, γενικώς κλειστά ιδρύματα. Ένατο, εδώ χρειάζεται λίγο θάρρος αλλά νομίζω ότι πρέπει να προβλέψουμε Open Day στις φυλακές. Μια μέρα ανοιχτές φυλακές, για να δούμε λίγο τι γίνεται μέσα. Εντάξει, με τους όρους που θα μπουν, αλλά Open Day. Δεν μπορεί όλοι οι θεσμοί να είναι ανοιχτοί και ένας να είναι κλειστός. Δέκατο και τελευταίο, θέλω να μελετήσετε, το έχω γράψει πολλές φορές, τη συγχώνευση του Υπουργείου Δικαιοσύνης και του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη σε ένα υπουργείο ελευθεριών και δικαιοσύνης και δικαιωμάτων. Νομίζω αυτά τα δύο υπουργεία θα πρέπει να είναι μαζί όχι με το υπουργείο Εσωτερικών, είναι λάθος αυτό. Υπουργείο Προστασίας και Δικαιοσύνης να γίνουν ένα, με τις εσωτερικές διαρρυθμίσεις, και να δώσουν έναν άλλο συμβολισμό. Παναγιώτης Στάθης Απόφοιτος Τμήματος Τεχνολόγων - Γεωπόνων ΑΤΕΙ Κρήτης Σωφρονιστικός Υπάλληλος Καταστήματος Κράτησης Αλικαρνασσού ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟ Κ.Κ. ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ (Συνέχεια από τη 16η σελ.) Κέρινες δημιουργίες στα εργαστήρια του Κ.Κ.Αλικαρνασσού Ξύλινες κατασκευές (παραδοσιακός σοφράς) του Κ.Κ.Αλικαρνασσού από το Διαδίκτυο, μέχρι που ήρθαμε σε επαφή με το Εργαστήριο Διαχείρισης Στερεών Υπολειμμάτων & Υγρών Αποβλήτων του ΤΕΙ Κρήτης. Οι πολύτιμες συμβουλές και η σημαντική καθοδήγηση από τον καθηγητή του εργαστηρίου κ. Σαμπαθιανάκη Ιωάννη, καθώς και η παρουσία μας σε σεμινάριο για την ανακύκλωση και την κομποστοποίηση με βασικό ομιλητή τον υπεύθυνο του εργαστηρίου κ. Μανιό Θρασύβουλο, έβαλαν τα θεμέλια για το ξεκίνημα της επιχείρησης «κομποστοποίηση στο κατάστημα». Με τον κάδο κομποστοποίησης (δωρεά του δήμου Ηρακλείου στους παρόντες στο σεμινάριο) και με το φύλλο οδηγιών στα χέρια, από την επόμενη μέρα τίποτα δεν πήγαινε χαμένο. Μετά από 4-5 μήνες, το πρώτο μας κομπόστ ήταν έτοιμο. Και πολύ καλό ποιοτικά, με βάση τα εργαστηριακά αποτελέσματα από το ΤΕΙ. Αποτέλεσμα που μας δίνει δύναμη για δημιουργία μεγαλύτερης μονάδας παραγωγής κομπόστ. Το τελευταίο εγχείρημά μας στα πλαίσια της βελτίωσης και της διαφορετικότητας στην καθημερινότητα του καταστήματος είναι η δημιουργία φυτωρίου στο ανατολικό προαύλιο. Σε συνεργασία με το Δασικό Φυτώριο Φοινικιάς, που μας παρείχε και τις πρώτες ύλες, έχουμε δημιουργήσει αυτή τη στιγμή ένα φυτώριο από πευκοειδή, ακακίες, κασίες, ροδιές και χαρουπιές, με συνολικό αριθμό φυτών. Με μηδενικά έξοδα, αφού όλα τα εφόδια όπως χώμα, τύρφη, περλίτης, σακουλάκια σποράς και σπόροι ήταν δωρεά του δασικού φυτωρίου και με πολύ διάθεση και μεράκι, έχουμε δημιουργήσει μια, αν μη τι άλλο, άξια προσοχής και σεβασμού μονάδα. Με βάση τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των προσπαθειών μας και τη θετική απήχηση που βλέπουμε να έχουν σε συναδέλφους, κρατουμένους και κοινωνία, πιστεύουμε ότι έστω και λίγο συμβάλλουμε στην εξομάλυνση των εντάσεων και στη διατήρηση της ψυχικής υγείας εργαζομένων και κρατουμένων σε ένα τόσο δύσκολο εργασιακό χώρο, όπως αυτόν της φυλακής. Και συνεχίζουμε

18 18 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Έρευνα: «Φυλακή και γλώσσα» της Αγγελικής Καρδαρά Διδάκτορος Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών - Φιλολόγου «Φυλακή και γλώσσα: η γλωσσική επικοινωνία των κρατουμένων ως κρίσιμο και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών» Η υπό παρουσίαση μελέτη αφορά τα πορίσματα που προέκυψαν από την έρευνα που πραγματοποίησα στις Φυλακές Κορυδαλλού και στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Ανηλίκων Αυλώνα, στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής, με επιβλέποντα τον Καθηγητή Εγκληματολογίας κ. Γιάννη Πανούση. Η έρευνα εκδόθηκε τον Ιούνιο του 2014 από τις εκδόσεις ΑΝΤ. Ν. Σάκκουλα και φέρει τον τίτλο: Φυλακή και γλώσσα: η γλωσσική επικοινωνία των κρατουμένων ως κρίσιμο και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών. Στην έρευνα έλαβαν μέρος 70 άντρες κρατούμενοι, 30 γυναίκες κρατούμενες και 30 ανήλικοι κρατούμενοι. Είχε διάρκεια τριών μηνών και η ολοκλήρωσή της πραγματοποιήθηκε το έτος Η πρώτη διαπίστωση αφορά το γεγονός ότι πλέον, όταν μιλάμε για γλώσσα της φυλακής, οφείλουμε να τη διακρίνουμε σε δύο «παρακλάδια»: πρώτον, την αργκό που χρησιμοποιείται σε καθημερινή βάση και σε μεγάλο βαθμό, ελεύθερα μάλιστα, μεταξύ των τροφίμων, ακόμα και ενώπιον των σωφρονιστικών υπαλλήλων, κυρίως ενώπιον όσων νιώθουν μεγαλύτερη οικειότητα. Χρησιμοποιείται ανοιχτά και ελεύθερα, σε σημείο που αρκετοί σωφρονιστικοί υπάλληλοι «δανείζονται» ορισμένες από τις εκφράσεις αυτής της γλώσσας, είτε για να επικοινωνήσουν πιο αποτελεσματικά με τους εγκλείστους είτε από συνήθεια γιατί τις ακούνε συνέχεια. Το δεύτερο «παρακλάδι» της γλώσσας της φυλακής αφορά τη σκληρή κρυπτική γλώσσα που χρησιμοποιείται στα στενά όρια της ομάδας, γιατί εξυπηρετεί καθαρά και μόνο συνθηματικούς σκοπούς. Ωστόσο, πρέπει να υπογραμμίσω ότι ακόμα κι η αμιγώς κρυπτική γλώσσα αλλάζει μορφή. Περισσότερο βασίζεται σε φαινομενικά αθώες παραπλανητικές - εκφράσεις, σε λέξεις και φράσεις δανεισμένες από ξένες γλώσσες (προτιμώνται οι «άγνωστες» στο ευρύ κοινό γλώσσες, π.χ. Αραβικά) και σήματα μορς. Πρέπει να τονίσω ότι η χρήση από τους κρατουμένους του συγκεκριμένου γλωσσικού κώδικα είναι ένδειξη συμμετοχής στη μεγάλη ομάδα της φυλακής και ασφαλώς στις υποομάδες με τις οποίες κάθε έγκλειστος ταυτίζεται. Λειτουργεί πρωτίστως σε συμβολικό επίπεδο και όχι σε καθαρά γλωσσικό, καθώς είναι το μέσο για τη συγκρότηση της ταυτότητας των εγκλείστων και κάλυψης των βαθύτερων ψυχολογικών αναγκών τους που συμπυκνώνονται στην ανάγκη του «ανήκειν». Ασφαλώς, η προσαρμογή στις αρχές της ομάδας γίνεται αναγκαστικά, εφόσον σύμφωνα με μαρτυρίες των φυλακισμένων «δεν υπάρχει ανιδιοτελής φιλία». Γι αυτό κάνω λόγο για ένα είδος «επαγγελματικού» δεσμού, με την έννοια ότι οι σχέσεις που αναπτύσσονται εντός του σωφρονιστικού καταστήματος, τόσο μεταξύ των κρατουμένων όσο ανάμεσα σε τροφίμους και σωφρονιστικούς υπαλλήλους, εξυπηρετούν ορισμένες σκοπιμότητες, με κυρίαρχες την επιβίωση μέσα στη φυλακή, τη διάπραξη παράνομων ενεργειών εντός και εκτός ιδρύματος κ.λπ. Επομένως, θεωρώ ότι πολύ πιο δύσκολα μπορεί να διατηρήσει τον κρυπτικό της χαρακτήρα κάθε κώδικας επικοινωνίας, έστω κι αν δημιουργείται στο πλαίσιο «κλειστών» ομάδων, όπως είναι η φυλακή. Αυτός είναι, άλλωστε, ένας λόγος για τον οποίο η γλώσσα της φυλακής συνεχώς ανανεώνεται και αποκτά νέες μορφές και περιεχόμενο. Η δεύτερη διαπίστωση αφορά την έντονη διαφοροποίηση που παρουσιάζει η γλώσσα της φυλακής ως προς το περιεχόμενό της σε σχέση με την αντίστοιχη του παρελθόντος, η οποία καταγράφεται σε αξιόλογα εγκληματολεξικά. Η εν λόγω διαφοροποίηση πηγάζει από το γεγονός ότι σήμερα αποτυπώνει με μεγάλη ακρίβεια και σαφήνεια τις σοβαρές κοινωνικο-οικονομικο-πολιτικές αλλαγές που συντελούνται στο πλαίσιο της ευρύτερης κοινωνίας. Ειδικότερα η γλώσσα της φυλακής, σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου περιλάμβανε κατά κύριο λόγο τα μάγκικα, μεταφέρει πολλές εκφράσεις από την αργκό της νεολαίας. Αυτό οφείλεται στο ότι, πρώτον, το όριο ηλικίας των εγκλείστων συνεχώς μειώνεται, όπως δείχνουν τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία και, δεύτερον, στο ότι η γλώσσα των νέων γνωρίζει διάδοση λόγω των Μ.Μ.Ε. που την προβάλλουν για εμπορικούς σκοπούς. Υπογραμμίζω ότι το θεμελιακό στοιχείο της γλώσσας της φυλακής έγκειται στο ότι εκφράζει το γενικότερο πνεύμα της σύγχρονης εποχής, σχολιάζοντας και καυτηριάζοντας τα δρώμενα σε κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό τομέα. Ιδίως, όταν οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στην ευρύτερη κοινωνία έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την ποινική δικαιοσύνη, οι τρόφιμοι δημιουργούν πιο σκληρές εκφράσεις ή αναπαράγουν καθιερωμένες εκφράσεις του παρελθόντος, γιατί ένας από τους βασικούς στόχους της γλωσσοπλασίας είναι να περάσει στους συνομιλητές μηνύματα, κυρίως σε κρίσιμες καταστάσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστούν οι ακόλουθες φράσεις που χρησιμοποιούνταν εκτενώς και σε παρελθούσες εποχές, προκειμένου να ασκηθεί δριμύτατη κριτική στους εμπλεκόμενους στο σκάνδαλο του παραδικαστικού κυκλώματος: οι χασοδίκες, ήρθε ο παρʼ Αρείω Πάγω να μας βγάλει. Οι κρατούμενοι ταυτίζουν δικαστές και μεγαλοδικηγόρους με το σύστημα εξουσίας στο οποίο αντιπαρατίθενται, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι εκφράσεις που χρησιμοποιούν είναι υποτιμητικές. Η τρίτη διαπίστωση που εξάγεται από την ανάλυση της γλώσσας της φυλακής είναι ότι κάνει χρήση των κύριων μέσων στα οποία καταφεύγει γενικά η γλωσσοπλασία: Οι αναγραμματισμοί, οι βραχύνσεις αλλά και συνθέσεις των λέξεων, οι νεολογισμοί, οι δανεισμοί από άλλους γλωσσικούς κώδικες και από ξένες γλώσσες, η πληθώρα εικόνων και μεταφορικών σχημάτων, αποτελούν τα μέσα με τα οποία οι ομιλητές της δημιουργούν νέες εκφράσεις. Ένα άλλο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της γλώσσας της φυλακής που προέκυψε από την έρευνα είναι ότι οι ομιλητές της, κατ αντιστοιχία με τους ομιλητές άλλων γλωσσικών κωδίκων επικοινωνίας, έχουν επίγνωση των περιστάσεων χρήσης της. Αυτό σημαίνει ότι οι κρατούμενοι γνωρίζουν σε ποιες περιστάσεις και με ποια πρόσωπα «επιτρέπεται» και σε ποιες περιστάσεις και με ποια πρόσωπα «δεν επιτρέπεται», υπό τους άτυπους νόμους της επικοινωνίας, να χρησιμοποιήσουν αργκό. Πιο συγκεκριμένα, ισχυρίζονται ότι τη χρησιμοποιούν μεν σε καθημερινή βάση αλλά σε μεγαλύτερο βαθμό με άτομα με τα οποία κάνουν περισσότερη παρέα στον χώρο της φυλακής και όταν οι συνθήκες επικοινωνίας είναι πιο «χαλαρές», όπως οι ίδιοι αναφέρουν. Είναι χαρακτηριστική η φράση ενός εγκλείστου ότι τη χρησιμοποιούν «με όσους νιώθουν κάποια συναισθηματική αλληλοκάλυψη». Αυτό το στοιχείο αποδεικνύει τον πολυδιάστατο ρόλο του γλωσσικού τους κώδικα, ο οποίος τους προσφέρει τη δυνατότητα όχι μόνο να επικοινωνούν μεταξύ τους αλλά να εκφράζουν τόσο την οικειότητά τους προς τους συνομιλητές όσο και αρνητικά συναισθήματα απέναντι σε όσους εκλαμβάνουν ως «ξένους»/«εχθρούς». Είναι αξιοσημείωτο ότι, μολονότι χρησιμοποιούν εκφράσεις της γλώσσας τους με «τρίτους», π.χ. σωφρονιστικούς υπαλλήλους, αστυνομικούς, ποινικολόγους, δημοσιογράφους, γιατί πλέον τους έχουν γίνει «βίωμα», όταν συνομιλούν με πρόσωπα υψηλού μορφωτικού επιπέδου, τα οποία χαίρουν της εκτίμησής τους, τις χρησιμοποιούν σε μικρότερο βαθμό και μάλιστα προσπαθούν να εμπλουτίσουν τον λόγο τους με τους εξεζητημένους τύπους της «κυρίαρχης» γλώσσας. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο αρκετοί ερωτηθέντες βρέθηκαν σε κατάσταση αμηχανίας όταν τους ζητήθηκε να αναφέρουν λέξεις ή φράσεις που χρησιμοποιούν μεταξύ τους. Εντούτοις, όσο «χαλάρωναν» και ένιωθαν ένα βαθμό οικειότητας, τόσο ξεδίπλωναν τις πτυχές της προσωπικότητάς τους, τους προβληματισμούς και ανησυχίες τους. Τέλος έχει σημασία να αναφέρω ότι, μέσα από την έρευνα, προέκυψε πως η σχέση εγκλείστου-φύλακα θεμελιώνεται, αν όχι στην εχθρότητα, στην αντιπαλότητα των συμφερόντων, γιατί οι κοινωνικοί ρόλοι που υιοθετούν είναι τελείως διαφορετικοί και αντικρουόμενοι μεταξύ τους. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη χρήση υποτιμητικών λέξεων και φράσεων για τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, όπως είναι η έκφραση έρχεται ο πιέστα, δηλαδή «ο υπάλληλος που μοιράζει τα φάρμακα σε κρατουμένους και τους αναγκάζει να τα πιούνε μπροστά του», ο ταξιτζής, ο οποίος είναι «ο φύλακας που φέρνει το φαγητό στους κρατουμένους», παρομοιαζόμενος με τον ταξιτζή που μεταφέρει τους πελάτες. Οι ναζί, Χίτλερ είναι «οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι που κακομεταχειρίζονται τους εγκλείστους ή γενικά εκδηλώνουν άγρια συμπεριφορά απέναντί τους». Άλλες προσφιλείς εκφράσεις των κρατουμένων: IQ μηδέν οι ανθρωποφύλακες, ακατοίκητος ο αρχιφύλακας, έρχονται οι ανθρωποφύλακες να μετρήσουν τα πρόβατα. Παρά ταύτα, υπάρχουν σωφρονιστικοί υπάλληλοι με τους οποίους ο έγκλειστος πληθυσμός έρχεται σε καθημερινή επαφή και αισθάνεται μεγαλύτερη οικειότητα. Επίσης, στη νεότερη εποχή, η αναγνώριση δικαιωμάτων στους εγκλείστους, η ανάπτυξη ορισμένων επιμορφωτικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η στελέχωση των φυλακών με υπαλλήλους υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου αλλά και οι αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης και κράτησης (εφημερίδες, τηλέφωνα στις πτέρυγες, τηλεοράσεις στα κελιά, επισκέψεις και άδειες), είχαν ως επακόλουθο τον περιορισμό των αυθαιρεσιών και την ισχυροποίηση των κρατουμένων, ενώ έθεσαν τη βάση για μια πιο αρμονική συμβίωση. Εντούτοις, στην πράξη είναι πολύ (Συνέχεια στη 19η σελ.)

19 Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 κρατούμενος 19 Έρευνα: «Φυλακή και γλώσσα» της Αγγελικής Καρδαρά Διδάκτορος Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών - Φιλολόγου «Φυλακή και γλώσσα: η γλωσσική επικοινωνία των κρατουμένων ως κρίσιμο και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών» (Συνέχεια από τη 18η σελ.) δύσκολο να διατηρηθούν οι ισορροπίες, διότι ένα ολοκληρωτικού τύπου ίδρυμα στηρίζεται στη δύναμη της επιβολής για να συντηρήσει και να διαιωνίσει τον «μύθο» του. Κλείνοντας, κρίνω σκόπιμο να παραθέσω ορισμένες μαρτυρίες κρατουμένων σχετικά με τους λόγους χρήσης της αργκό και να προτρέψω νέους ερευνητές να ασχοληθούν με το εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολυδιάστατο ζήτημα της γλώσσας της φυλακής. «Χρησιμοποιώ την αργκό για λόγους ειρωνείας της ίδιας της διαλέκτου. Κάποτε ήμουν ενάντιος σε αυτές τις εκφράσεις λόγω διατήρησης της γλώσσας. Έχετε διαβάσει το 84 του Όργουελ; Οι λέξεις χάνουν τη σημασία τους όταν χρησιμοποιούνται κατʼ αυτό τον τρόπο. Γι αυτό προσπαθώ να χρησιμοποιώ μέσα στη φυλακή επιτηδευμένες λέξεις που δεν τις γνωρίζουν, για να τις καλλιεργώ και να τις σπείρω»: 38 ετών, Αθήνα, 23 μήνες στη φυλακή, πτυχιούχος Τεχνικής Σχολής, εργοθεραπευτής (δεν αναφέρει διαπραχθέν αδίκημα επικαλούμενος το απόρρητο). «Χρησιμοποιούμε αργκό για να προκαλέσουμε αίσθημα γέλωτα στους συγκρατούμενους»: 26 ετών, επαρχία (δεν αναφέρει συγκεκριμένο τόπο), 3 μήνες στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, έμπορος, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Χρησιμοποιώ αργκό μέσα στη φυλακή για να καλύψω τις ανάγκες της καθημερινής επικοινωνίας με τους συγκρατούμενούς μου»: 34 ετών, Αθήνα, 7 μήνες στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, έμπορος, οικονομικό έγκλημα. «Μέσα στη φυλακή χρησιμοποιούμε αυτές τις εκφράσεις για να περνάμε τον χρόνο μας. Είμαστε με τους ίδιους ανθρώπους συνεχώς, κλεισμένοι στο ίδιο μέρος, και με αυτό τον τρόπο περνάει πιο ευχάριστα η ώρα»: 52 ετών, Ολυμπία, 4 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Τεχνικής Σχολής, ναυτιλιακά, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Χρησιμοποιώ αργκό αναγκαστικά, γιατί την χρησιμοποιούν όλοι και ακούγεται συνέχεια. Πλέον έχει γίνει συνήθεια σε όλους»: 48 ετών, Αθήνα, 4,5 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Γυμνασίου, σερβιτόρος, ληστείες σε τράπεζες. «Χρησιμοποιώ καθημερινά αυτές τις εκφράσεις. Από την πρώτη φορά, βέβαια, που μπήκα στη φυλακή σε ηλικία 27 ετών μέχρι σήμερα που μπήκα για τρίτη φορά σε ηλικία 43 ετών, έχει αλλάξει πολύ η αργκό, γιατί μπαίνουν πολλά νεαρά άτομα που χρησιμοποιούν αργκό εκτός, και έτσι διαδίδεται πιο εύκολα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία δεν χρησιμοποιούν αυτές τις εκφράσεις»: 43 ετών, Αθήνα, 4,5 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Λυκείου, μπάρμαν, ληστείες, 3η φορά στη φυλακή (πρώτη φορά σε ηλικία 27 ετών). «Χρησιμοποιώ αργκό, γιατί τη χρησιμοποιούν και οι υπόλοιποι συγκρατούμενοι. Δεν θέλω όμως να ασχολούμαι με τέτοια πράγματα. Έχω χρόνο να κάνω πράγματα που έξω δεν θα τα έκανα. Διάβασμα, να μάθω δεύτερη γλώσσα, σεμινάρια, ζωγραφική διότι ζωγραφίζω καλά, που θα μου δώσουν κάτι το καλύτερο αργότερα έξω από τη φυλακή. Για μένα αυτό είναι πολύ σημαντικό»: 29 ετών, επαρχία (δεν αναφέρει συγκεκριμένο μέρος), 21 μήνες στη φυλακή, πτυχιούχος ΙΕΚ, ξενοδοχοϋπάλληλος, κλοπές (και άλλο διαπραχθέν αδίκημα, το οποίο δεν αναφέρει). «Από συνήθειο χρησιμοποιώ αργκό. Έχουμε συνηθίσει, επειδή μιλούσαμε και έξω έτσι. Από το νυχτερινό σχολείο μιλούσα έτσι»: 30 ετών, Πειραιάς, 6 μήνες στη φυλακή, απόφοιτος Δημοτικού, ιδιωτικός υπάλληλος, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Στην ακτίνα έχουμε να κάνουμε με ποικιλία ανθρώπων διαφορετικών χωρών, γιʼ αυτό αναγκάζομαι να χρησιμοποιήσω αργκό, γιατί είναι πολύ περιορισμένο το λεξιλόγιο όλων αυτών των ατόμων. Παρʼ όλα αυτά, επειδή δεν θέλω να χάσω την επαφή μου με την κοινωνία, προσπαθώ ακόμα και εδώ μέσα να χρησιμοποιώ λέξεις πολύπλοκες και όχι το λεξιλόγιο της φυλακής που είναι περιορισμένο»: 37 ετών, Αθήνα, 5,5 έτη στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, μουσικός, ανθρωποκτονία. «Ο καθένας δείχνει το επίπεδό του με τη γλώσσα εντός και εκτός φυλακής. Εγώ χρησιμοποιώ αυτές τις λέξεις όταν θυμώνω και αναγκάζομαι να πω το ίδιο που μου λέει ο άλλος, γιατί εδώ είναι φυλακή και δεν μπορείς αλλιώς να το αντιμετωπίσεις. Χρησιμοποιώ την αργκό με όποιους βρίζουν την οικογένειά μου ή θίγουν την τιμή μου»: 32 ετών, Γεωργία, 4,5 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Ιατρικής Σχολής, άνεργος εκτός φυλακής, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Δεν είχα λόγο να χρησιμοποιήσω την αργκό αν δεν τη χρησιμοποιούσαν οι άλλοι. Βλέπω ότι τα άσχημα μαθαίνεις στην αρχή, δηλαδή αυτές τις εκφράσεις. Τις πιάνει πιο εύκολα το αυτί, επειδή τις χρησιμοποιούν συνέχεια»: 28 ετών, Αλβανία, 2,5 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Λυκείου, οδηγός φορτηγού, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Μέσα στη φυλακή χρησιμοποιούμε την αργκό για να καταλαβαίνει ο ένας τον άλλον. Καλύπτεσαι με αυτές τις λέξεις που είναι κοινής αποδοχής»: 37 ετών, Ηλεία, 27 μήνες στη φυλακή, σιδηρουργός, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Χρησιμοποιούμε αργκό από απελπισία και αγανάκτηση. Μαθαίνεις και λες αυτές τις λέξεις για να επιβιώσεις. Είμαστε ξένοι και για εμάς δεν υπάρχει κανένα δικαίωμα»: 38 ετών, Ρουμανία, 3,5 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Λυκείου, ξυλουργός, κλοπές, 2η φορά στη φυλακή (πρώτη φορά σε ηλικία 26 ετών). «Χρησιμοποιούμε αργκό, γιατί μπήκε πια στο λεξιλόγιό μας. Έγινε τρόπος ζωής. Όλοι χρησιμοποιούν αυτές τις εκφράσεις. Από τη στιγμή που είσαι στην παρανομία τις καταλαβαίνεις και τις χρησιμοποιείς»: 25 ετών, Αθήνα, 2 έτη μέσα στη φυλακή, μερικές τάξεις Λυκείου, ξυλουργός, κλοπές. «Περισσότερο χρησιμοποιώ τα ανάποδα για να μην καταλαβαίνουν οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι όσα συζητάω με τους συγκρατούμενούς μου. Η παλιά αργκό έχει καταργηθεί. Σήμερα κυρίως μιλάμε με αναγραμματισμό λέξεων όταν θέλουμε να μη μας καταλαβαίνουν»: 33 ετών, Αθήνα, 2 έτη στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, εισοδηματίας, ναρκωτικά. «Χρησιμοποιώ αργκό. Όσο περισσότερα χρόνια είσαι μέσα, τόσο περισσότερο χρησιμοποιείς αυτές τις εκφράσεις, γιατί τις ακούς συνέχεια»: 31 ετών, Μολδαβία, 3,5 έτη στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, παλαιστής, κλοπές. «Έξω, επειδή ήμουν οδηγός και ήμουν αρραβωνιασμένος, δεν εκφραζόμουν έτσι. Οι παρέες μου ήταν διαφορετικές. Εδώ αναγκαστικά χρησιμοποιείς αυτές τις εκφράσεις για να επιβιώσεις, γιατί πρέπει να αντιμετωπίσεις και τύπους που το επίπεδό τους είναι τέτοιο. Ανάλογα με την περίσταση και το επίπεδο του καθενός εκφράζομαι»: 26 ετών, Αλβανία, 3 έτη στη φυλακή, απόφοιτος Δημοτικού, οδηγός, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Οι περισσότεροι από εμάς που είμαστε πιο μορφωμένοι και δεν είμαστε του βίαιου εγκλήματος εμείς είμαστε οικονομικοί εγκληματίες δεν χρησιμοποιούμε όσο οι υπόλοιποι αυτές τις εκφράσεις και όταν βγούμε έξω τις ξεχνάμε»: 50 ετών, Χίος, 2 έτη στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, απόστρατος αξιωματικός-εμπορικός σύμβουλος, οικονομικό έγκλημα. «Η φυλακή είναι κολέγιο. Προσέχεις ό,τι λέξεις λες, για να μη γίνονται παρεξηγήσεις. Ειδικά εμείς οι Αλβανοί προσέχουμε πολύ τι λέμε, προσέχουμε να μην ανοίξουμε προηγούμενα»: 36 ετών, Αλβανία, 2 έτη και 10 μήνες στη φυλακή, πτυχιούχος ΑΕΙ, γεωλόγος στην Αλβανία, οικοδόμος στην Ελλάδα, παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. Συνοψίζοντας, η γλώσσα της φυλακής έχει τεράστια βαρύτητα, διότι αποτελεί το κύριο μέσο προκειμένου ο κρατούμενος να ενταχθεί στη μεγάλη ομάδα των κρατουμένων και στις μικρότερες υποομάδες. Άρα, αποτελεί μέσο επιβίωσης και δεν εξυπηρετεί μόνο επικοινωνιακούς σκοπούς. Περισσότερο, μάλιστα, λειτουργεί σε συμβολικό επίπεδο, παρά σε καθαρά γλωσσικό. Μέσω αυτής της γλώσσας οι έγκλειστοι εκφράζουν βαθύτερες σκέψεις, ιδέες και συναισθήματα, που αφορούν τόσο τη διαβίωσή τους στο σκληρό και περιοριστικό πλαίσιο της φυλακής, τις σχέσεις τους με τους συγκρατουμένους τους και τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, όσο και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τον κόσμο εκτός φυλακής. Ο συγκεκριμένος γλωσσικός κώδικας επικοινωνίας διαρκώς ανανεώνεται και εμπλουτίζεται με νέες λέξεις και φράσεις, προκειμένου να περιγράψει πρόσωπα και καταστάσεις της σύγχρονης εποχής. Αξίζει οι ερευνητές αλλά και το προσωπικό της φυλακής να αναζητήσουν τις συμβολικές διαστάσεις και λειτουργίες της γλώσσας της φυλακής, προκειμένου να κατανοήσουν βαθύτερα την ψυχοσύνθεση των κρατουμένων, η οποία αναμφίβολα είναι πολύ εύθραυστη στο κλειστό περιβάλλον της φυλακής. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Καρδαρά, Φυλακή και Γλώσσα: η γλωσσική επικοινωνία των κρατουμένων ως κρίσιμο και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών, Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Ν. Κουράκης, Ποινική καταστολή: Μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος, συνεργασία-επιμέλεια Ν. Κουλούρης, 5η έκδ., Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Σάκκουλας, Ν. Κωστούλα-Μακράκη, Γλώσσα και κοινωνία: Βασικές έννοιες, Αθήνα: Μεταίχμιο, Ε. Λαμπροπούλου, Κοινωνικός έλεγχος του εγκλήματος, Αθήνα: Παπαζήσης, Σ. Μοσχονάς, Ιδεολογία και γλώσσα, Αθήνα: Πατάκης, (Συνέχεια στην 20η σελ.)

20 20 κρατούμενος Μάρτιος - Απρίλιος - Μάιος 2015 Έρευνα: «Φυλακή και γλώσσα» της Αγγελικής Καρδαρά Διδάκτορος Τμήματος ΕΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών - Φιλολόγου «Φυλακή και γλώσσα: η γλωσσική επικοινωνία των κρατουμένων ως κρίσιμο και αναπόσπαστο στοιχείο της δομής των φυλακών» (Συνέχεια από τη 19η σελ.) Γ. Πανούσης, Εγκληματολογία, εγκληματολογική έρευνα και ΜΜΕ: Παραδόσεις, Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Γ. Πανούσης, Η ποιητική του φυλακισμένου χώρου, Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Γ. Πανούσης, Περί εγκληματ(ι)ων λόγος και αντίλογος, Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Γ. Πανούσης, Το μήνυμα στην εγκληματολογία (άρθρα), Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Ε. Παπαζαχαρίου, Λεξικό της ελληνικής αργκό, 2η έκδ., Αθήνα: Κάκτος, Η. Πετρόπουλος, Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη, Αθήνα: Νεφέλη, Η. Πετρόπουλος, Καλιαρντά, Αθήνα: Νεφέλη, Π. Ποτόλιας, επιμ., Κ. Σοφιανός, εισαγωγή, Εγκληματολεξικό, Αθήνα-Κομοτηνή: Α.Ν. Σάκκουλας, Ν. Τσιφόρος, Τα παιδιά της πιάτσας, Αθήνα: Ερμής, Α. Φραγκουδάκη, Γλώσσα και ιδεολογία: Κοινωνιολογική προσέγγιση της ελληνικής γλώσσας, 8η έκδ., Αθήνα: Οδυσσέας, T.G. Blomberg, S. Cohen (επιμ.), Punishment and Social Control, 2η έκδ., N. York: Walter de Gruyter, P. Bourdieu, Γλώσσα και συμβολική εξουσία, μτφ. Κ. Καψαμπέλη, Αθήνα: Καρδαμίτσα, G. Encinas, Prison Argot: Α Sociolinguistic and Lexicographic Study, Lanham, N. York and Oxford: University Press of America, Μ. Foucault, Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής, μτφ. Κ. Χατζηδήμου, Ι. Ράλλη, Αθήνα: Ράππα, E. Goffman, Asylums: Essays on the Social Situation of Mental Patients and Other Inmates, N. York: Anchor Books, E. Goffman, Interaction Ritual: Essays on Face -to- Face Behavior, N. York: Pantheon Books, E. Goffman, Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity, N. York: Touchstone, E. Goffman, Συναντήσεις: Δύο μελέτες στην κοινωνιολογία της αλληλεπίδρασης, εισαγωγή, μτφ. Δ. Μακρυνιώτη, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, J. Irwin, The Felon, Berkley, L. Angeles and London: University of California Press, J.B. Jacobs, Stateville: The Penitentiary in Mass Society, Chicago and London: The University of Chicago Press, N. Johnston, Forms of Constraint: A History of Prison Architecture, Urbana and Chicago: University of Illinois Press, R. Jütte, Poverty and Deviance in Early Modern Europe, Cambridge: Cambridge University Press, W. Labov, Sociolinguistic Patterns, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, T. Martin, Behind Prison Walls: The Real World of Working in Today s Prisons, Colorado: Paladin Press, G. Matsell, The Secret Language of Crime: The Rogue s Lexicon, Springfield: Templegate Publishers, A. Mayr, Prison Discourse: Language as a Means of Control and Resistance, Hampshire and N. York: Palgrave Macmillan, H.L. Mencken, The American Language, 4η έκδ., N. York: Alfred A. Knopf, R. Mesthrie (επιμ.), Concise Encyclopedia of Sociolinguistics, Amsterdam: Elsevier, L. Milroy, Language and Social Networks, 2η έκδ., Oxford: Blackwell, L. Milroy, M. Gordon, Sociolinguistics: Method and Interpretation, Blackwell: Blackwell Publishing, J. Morton, Gang Slang: A Dictionary of Criminal and Sexual Slang, London: Virgin Books, Ph. Purpura, Criminal Justice: An introduction, Boston: Butterworth-Heinemann, D. Sabo, T.A. Kupers, W. London (επιμ.), Prison Masculinities, Philadelphia: Temple University Press, P. Simpson, Language, Ideology and Point of View, London and N. York: Routledge, G.M. Sykes, The Society of Captives: A Study of a Maximum Security Prison, Princeton: Princeton University Press, R. Tewksbury (επιμ.), Behind Bars: Readings on Prison Culture, N. Jersey: Pearson Prentice Hall, Ο.Σ.Υ.Ε. ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΔΡΑ: ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΣ ΣΟΛΩΜΟΥ 2 Τ.Θ Τ.Κ ΤΗΛ FAX osye@otenet.gr ΜΕΛΟΣ Α.Δ.Ε.Δ.Υ. Κορυδαλλός 23 Φλεβάρη 2015 Αριθ. Πρωτ. 32 Συγκλονισμένοι πληροφορηθήκαμε χθες την εν ψυχρώ δολοφονία του φίλου και συναδέλφου μας Μάκη, ύστερα από ενέδρα που του έστησαν οι φυσικοί αυτουργοί και στυγνοί εκτελεστές που κυριολεκτικά τον γάζωσαν με σφαίρες, έξω από το πατρικό του σπίτι. Δυστυχώς, το αίμα που έχει κυλήσει εντός και εκτός των φυλακών δεν έχει ικανοποιήσει ακόμα τους ηθικούς αυτουργούς και αυτής της άνανδρης και καλά σχεδιασμένης τρομοκρατικής ενέργειας. Δεν ξεδίψασαν με το αίμα που κύλησε από το λαρύγγι του συναδέλφου μας Γιώργου που δολοφονήθηκε στο Κ.Κ. Μαλανδρίνου και πολύ φοβόμαστε ότι ούτε το τρύπιο κορμί με 40 και πλέον σφαίρες του Μάκη, θα τους χορτάσει. Όπως δεν τους χόρτασε η θέα του Σπύρου στο αναπηρικό καροτσάκι. Ούτε το καθημερινό αίμα που χύνεται από τόσους συναδέλφους, θύματα συμπλοκών από κρατουμένους. Κουραστήκαμε να προειδοποιούμε εδώ και χρόνια ότι οι φυλακές, αυτό το ριμαδιασμένο «σωφρονιστικό σύστημα» όπως επιμένουν να το αποκαλούν, έχει καταρρεύσει. Τίποτα δεν πρόκειται να σταματήσει τη βία και την εξαθλίωση ούτε οι ψευτοφυλακές υψίστης μαλάκυνσης! Το σύστημα κράτησης πρέπει να επαναδιατυπωθεί σε άλλη βάση και εξαρχής. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Βαρεθήκαμε να τρώμε ξύλο, να μας φτύνουνε, να μας μαχαιρώνουνε, να μας απειλούνε, να μας βάζουν βόμβες και όλα τα γνωστά συνοδευτικά που τα ακολουθούν. Ήρθε η στιγμή που είχαμε προειδοποιήσει, αλλά όλοι δήθεν δημοκράτες, φιλελεύθεροι σφύριζαν αδιάφορα. Τι έχουν να πουν τώρα οι πολιτικοί, οι Υπουργοί και υπερυπουργοί, οι βουλευτές, οι εισαγγελείς και δικαστές που ορισμένοι εξ αυτών δεν έχουν περάσει ούτε καν έξω από μία φυλακή. Τι έχουν να πουν οι διάφοροι καλοθελητές - υπερασπιστές που έρχονται στις φυλακές και μας κουνούν επιδεικτικά το δάκτυλο, επειδή μας βλέπουν ως δεσμοφύλακες, βασανιστές και δυνάστες. Τους βολεύει πολύ αυτή η κατάσταση, τους εξυπηρετεί πολύ να παίζουμε αυτόν τον ρόλο. Όμως εμείς με τις καθημερινές μας πράξεις αποδεικνύουμε ότι δεν είμαστε διατεθειμένοι να έχουμε αυτόν τον ρόλο. Τι έχουν να μας πουν τα μεγαλοστελέχη της σκοτεινής και μεγάλης λεωφόρου Μεσογείων, των Υπουργείων και των κλειστών γραφείων, που αυταρέσκονται να λένε ότι διοικούν τις φυλακές; Διοικούν την τύφλα τους! Επιμένουμε και λέμε, οι φυλακές της χώρας είναι ένα απέραντο χάος, σε συνθήκες καθημερινού πολέμου. Μόνο που ο πόλεμος αυτός δεν είναι δικός μας, ούτε των κρατουμένων. Είναι ο πόλεμος που προήλθε από την σταδιακή εγκατάλειψη. Είναι ο πόλεμος με τα αθώα θύματα, όπως αθώο θύμα είναι και ο Μάκης. Δεν θέλουμε να παίζουμε τον ρόλο του εξιλαστήριου θύματος, δεν βασανίζουμε κανένα, διότι το ίδιο το σύστημα μας βασανίζει όλους. Δεν θέλουμε να πηγαίνουμε στην δουλειά σαν πρόβατα που είναι έτοιμα να τα σφάξουν. Δεν θέλουμε να φεύγουμε από την δουλειά τρέχοντας. Δεν θέλουμε να μετέχουμε σε αυτόν τον πόλεμο. Δεν είναι ο ρόλος μας και δεν είναι η δουλειά μας. Δεν είναι δικός μας αυτός ο πόλεμος. Είμαστε εμείς που διεκδικούμε να ξαναφτιαχτεί ένα νέο σύστημα κράτησης με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, στην ζωή, στον συνάνθρωπο. Πρέπει να επανέλθει η ειρήνη και μέσα στις φυλακές. Φτάνει το μίσος που έσπειραν σε όλη την κοινωνία. Δεν ξέρουμε αν το σύστημα αυτό μπορεί να γίνει σωφρονιστικό, ξέρουμε όμως ότι έχει χυθεί πολύ αίμα. Φτάνουν οι επιτροπές, φτάνουν οι εμπειρογνώμονες και οι ειδήμονες. Και μέχρι να φτιαχτεί κάτι καινούριο από τις στάχτες και μέχρι να στεγνώσει το αίμα, αρνούμαστε να παίζουμε το ψευτορολάκι του «σωφρονιστικού υπαλλήλου». Σταματάμε τις τελευταίες προσπάθειες που έκαναν κάποιοι εναπομείναντες υπάλληλοι για να λειτουργούν ανθρώπινα και στοιχειωδώς οι φυλακές. Τα κλειδιά των φυλακών να παραδοθούν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και ας έρθουν όλοι αυτοί να βρουν τις λύσεις. Ας έρθουν αυτοί να δουν το μαύρο χάλι των φυλακών, ας έρθουν έστω και μια μέρα να δούνε πως βγαίνει το μεροκάματο του τρόμου και όχι μόνο όταν τους καλούν κρατούμενοι να έρχονται για μια απλή επίσκεψη, έτσι για τα μάτια του κόσμου. Ο Μάκης αφήνει πίσω του δύο ορφανά παιδιά, τους χαροκαμένους γονείς του, την οικογένειά του, τους φίλους του και τους συναδέλφους του, που τόσο πολύ τον αγαπούσαμε και ο ίδιος μας ανταπέδιδε αμέριστα την αγάπη του. Ήταν ένας σπάνιος άνθρωπος, ένας τίμιος και άριστος συναδελφός. Κρίμα... Ο Πρόεδρος Σπύρος Καρακίτσος Καλό Παράδεισο Μάκη Για το Διοικητικό Συμβούλιο Ο Γεν. Γραμματέας Βασίλης Μπισμπίκης