Κίνηµα Κωνσταντίνου ( εκέµβριος 1967)

Transcript

1 Κίνηµα Κωνσταντίνου ( εκέµβριος 1967) Την νύχτα της 21ης Απριλίου συνέβη κάτι µοναδικό στην σύγχρονη Ελληνική Ιστορία: Έλληνες αξιωµατικοί µεσαίας βαθµίδας κατέλαβαν την εξουσία µετά από επιτυχηµένη στρατιωτική κινητοποίηση των µονάδων τους, κατάληψη των βασικών κυβερνητικών κτιρίων και σύλληψη του πρωθυπουργού, των µελών της Κυβέρνησης και όλων των σηµαινόντων πολιτικών της εποχής. Από την πρώτη στιγµή ο νεαρός (27 ετών) Βασιλιάς Κωνσταντίνος βρέθηκε σε έναν κλοιό µε τεθωρακισµένα γύρω από το Τατόι και χωρίς περιθώρια για την παραµικρή αντίδραση. Ήδη οι κινηµατίες είχαν πλαστογραφήσει και την υπογραφή του στις διαταγές που εξέδιδαν, τον απειλούσαν ανοιχτά και στην ουσία είχε καταστεί αιχµάλωτος τους, καθώς όλες οι τηλεπικοινωνίες είχαν διακοπεί. Έτσι ο Βασιλιάς ακολουθώντας τις συµβουλές όσων κατάφερε να έρθει σε επαφή το πρωινό εκείνης της ηµέρας, αναγκάστηκε να ορκίσει νέα κυβέρνηση µε µέλη της τους τρεις βασικούς ηγέτες του πραξικοπήµατος (Παπαδόπουλος-Παττακός-Μακαρέζος), αλλά πέτυχε την τελευταία στιγµή πρωθυπουργός να οριστεί ο αρεοπαγίτης Κωνσταντινος Κόλλιας πρόσωπο της απολύτου εµπιστοσύνης του. Ο βασιλιάς είχε τη ελπίδα πως πολύ σύντοµα οι κινηµατίες θα επέστρεφαν στα στρατιωτικά τους καθήκοντα, ελπίδα που εξέφραζε χωρίς φόβο δηµοσίως, ακόµη και στους ίδιους. Αλλά πολύ γρήγορα κατάλαβε πως οι κινηµατίες στερέωναν την κυριαρχία τους στο Κράτος, στις δηµόσιες υπηρεσίες και κυρίως στον στρατό, άρα η προοπτική τους ήταν να µεταβληθούν σε καθεστώς (κάτι άλλωστε που δεν έκρυβαν οι ίδιοι ούτε στα λόγια). Οι κινηµατίες επίσης γνώριζαν ότι ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε το αντικοινοβουλευτικό καθεστώς που επεδίωκαν να εγκαθιδρύσουν. Για τον

2 λόγο αυτό παρακολουθούσαν στενά τις κινήσεις του έχοντας παγιδεύσει τις τηλεπικοινωνίες των ανακτόρων µε κοριούς, υπονόµευαν σταθερά τους ανώτατους αξιωµατικούς που δεν προσχώρησαν στις τάξεις τους αλλά στήριζαν ανοιχτά τον Θρόνο, ενώ ετοιµάζονταν πυρετωδώς για την νέα αναµέτρηση που έµοιαζε επικείµενη. Το διάστηµα µεταξύ της 21 ης Απριλίου µέχρι και την 13 η εκεµβρίου που εκδηλώθηκε το αντικίνηµα του Κωνσταντίνου οι σχέσεις Παλατιού και Συνταγµαταρχών στην αρχή θεωρήθηκαν τυπικά ψυχρές όµως µε τον καιρό οι συνταγµατάρχες κατάλαβαν τις προθέσεις για ανατροπή τους από το Ελληνικό Παλάτι. Η συνωµοσία για το κίνηµα Ο Κωνσταντίνος ξεκίνησε τις συνεννοήσεις µε αξιωµατικούς πιστούς σε αυτόν από το καλοκαίρι του Ο σκοπός του ήταν να κινητοποιήσει τις πιστές σε αυτόν µονάδες του στρατού και να επαναφέρει την κοινοβουλευτική νοµιµότητα. Τον σχεδιασµό της ενέργειας έκανε ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος όβας, ήρωας του Ελληνοϊταλικού πόλεµου και αρχηγός του στρατιωτικού Οίκου του Βασιλιά. Στην ενέργεια προσχώρησε το σύνολο της ανώτατης ηγεσίας της αεροπορίας (αντιπτέραρχος Αντωνάκος)και ναυτικού στόλου (αντιναύαρχος Ιπποκράτης έδες), ενώ από το πεζικό οι σηµαντικότεροι ήταν ο αντιστράτηγος Γ. Περίδης διοικητής του Γ Σώµατος στρατού, ο αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Κόλλιας διοικητής της στρατιάς στην Λάρισα, ο υποστράτηγος Κεχαγιάς διοικητής µεραρχίας στην Καβάλα, ο υποστράτηγος Ιωάννης Μανέττας, οι ταξίαρχοι Έρσελµαν (διοικητής της 20ης µεραρχίας τεθωρακισµένων στην Κοµοτηνή) και Βιδάλης, ο υποστράτηγος Ζαλοχώρης διοικητής της 99ης µεραρχίας στον Έβρο και

3 πολλοί άλλοι ανώτατοι επιτελικοί αξιωµατικοί. Όπως γίνεται φανερό στην σχεδιαζόµενη ενέργεια συµµετείχε όλη η ανώτατη διοίκηση του Ελληνικού στρατού και κανονικά η επιτυχία της κίνησης έµοιαζε εξασφαλισµένη. Οι "απριλιανοί" είχαν τις πληροφορίες τους για την συνωµοσία, ενώ ο Βασιλιάς δύο φορές ανοιχτά κάλεσε τους αξιωµατικούς να επιστρέψουν στους στρατώνες τους: Η πρώτη ήταν στο επίσηµο ταξίδι του στην Αµερική και η δεύτερη στην Θεσσαλονίκη στις 28 Οκτωβρίου, επ ευκαιρία του εθνικού εορτασµού εν µέσω έντονης φηµολογίας για τέλεση κινήµατος από τον ίδιο εκείνη την ηµέρα. ύο γεγονότα επίσπευσαν τις ενέργειες του Κωνσταντίνου: το πρώτο ήταν η κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις µετά τα γεγονότα της Κοφίνου στην Κύπρο, την συνάντηση κορυφής στον Έβρο και την απόφαση των απριλιανών για απόσυρση της ενισχυµένης Ελληνικής µεραρχίας από το νησί και το δεύτερο η πληροφορία πως όλοι οι αξιωµατικοί που ήταν µυηµένοι θα αποστρατεύονταν από τους "Απριλιανούς" στα τέλη εκέµβρη, όταν θα γίνονταν οι κρίσεις των αξιωµατικών. Ο Βασιλιάς τηρούσε λεπτοµερώς ενήµερους τους Αµερικάνους (πρέσβης στην Ελλάδα Τάλµποτ) για τις προθέσεις του, αλλά παρά τις προσπάθειες του δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την ενεργή υποστήριξη τους καθώς οι απόρρητες διπλωµατικές Αµερικανικές αναλύσεις δεν τον θεωρούσαν πλέον ισχυρό πόλο εξουσίας. Ο Κωνσταντίνος θα αντιµετώπιζε τους συνταγµατάρχες µόνος.

4 Η ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έφερε αλλαγή στα σχέδια του Βασιλιά: ενώ αρχικά προβλεπόταν ότι θα πήγαινε στην Θεσσαλονίκη αναγκάστηκε να ξεκινήσει από την Καβάλα καθώς όλες οι πιστές σε αυτόν µονάδες βρίσκονταν στην Θράκη λόγω της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Το πρωινό της 13ης εκεµβρίου όλη η βασιλική οικογένεια "πέταξε" µε το βασιλικό αεροσκάφος για Καβάλα έχοντας µια αλλαξιά ρούχα, εγκαταλείποντας το Τατόι για πάντα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων. Την συνόδευε και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Κόλλιας, ο οποίος δεν

5 γνώριζε τίποτε για το κίνηµα και ενηµερώθηκε τελευταία στιγµή. Στις ο κωνσταντίνος και η οικογένεια του έφτασαν στην Καβάλα. Πολλοί πολίτες της Καβάλας επιφύλαξαν αποθεωτική υποδοχή στον Βασιλιά και η 11η µεραρχία υπό τον ταξίαρχο Κεχαγιά προσχώρησε αµέσως στο κίνηµα. Το σχέδιο που είχε εκπονηθεί προέβλεπε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τις πιστές στον Βασιλιά στρατιωτικές µονάδες, το κλείσιµο των Τεµπών και την υπεράσπιση της Λαµίας από την στρατιά στην Λάρισα και την ορκωµοσία νέας κυβέρνησης από τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυµο προσωπικό φίλο του Βασιλιά και έµπιστου των Ανακτόρων. Τίποτε δεν πήγε σύµφωνα µε το σχέδιο. Κατ αρχάς το ίδιο το σχέδιο προέβλεπε κάτι αδύνατο ως κωµικοτραγικό: ο αντιστράτηγος Μανέττας θα εµφανιζόταν στις το πρωί στο πεντάγωνο και θα παρέδιδε βασιλική διαταγή στον αρχηγό ΓΕΣ Οδυσσέα Αγγελή να του παραδώσει την...διοίκηση.ο Μανέττας εµφανίστηκε µια ώρα νωρίτερα και έτσι η όλη προσπάθεια έχασε το στοιχείο του αιφνιδιασµού. Σε 5 ο Μανέττας είχε συλληφθεί και είχε αποµονωθεί σε ένα δωµάτιο και ο Αγγελής ειδοποιούσε παντού σε όλη την Ελλάδα για την κίνηση ζητώντας από όλους πειθαρχία στις διαταγές του λίγα λεπτά πριν κοπούν οι τηλεπικοινωνίες. Μέχρι το µεσηµέρι όλες οι αεροπορικές βάσεις εκτός αυτής των Αθηνών προσχώρησαν στο Βασιλικό κίνηµα, αλλά το σχέδιο δεν προέβλεπε τίποτε για την αξιοποίηση τους εκτός από ρίψη φυλλαδίων µε το βασιλικό διάγγελµα. Έτσι όλη την ηµέρα της 13ης εκεµβρίου αεροπλάνα πετούσαν απλά σε χαµηλό ύψος πάνω από το Πεντάγωνο. Ο αντιναύαρχος έδες πριν συλληφθεί, έδωσε διαταγή σε όλον τον στόλο να πλεύσει προς Καβάλα υπακούοντας τον Βασιλιά, διαταγή που εξετελέσθει, χωρίς όµως αυτό να αποδειχθεί γεγονός σηµασίας. Η τελική έκβαση της κίνησης θα κρινόταν στην Θράκη. Αν ο Βασιλιάς κατάφερνε να θέσει γρήγορα σε κίνηση τις πιστές σε αυτόν µονάδες και να µπει στην Θεσσαλονίκη σε 24 ώρες, θα είχε επικρατήσει πλήρως. Ήδη ήλεγχε την 11η µεραρχία υπό τον ταξίαρχο Βιδάλη που βρισκόταν στην Καβάλα, όµως ο υποστράτηγος Λιαράκος είχε αποτύχει να καταλάβει τον ραδιοσταθµό στην Θεσσαλονίκη για να µεταδόσει το Βασιλικό διάγγελµα. Η πόλγ βρισκόταν υπό την κατοχή των ΛΟΚ του ταξίαρχου Πατίλη. Τα γεγονότα όµως εξελίχθηκαν αρνητικά για τον Βασιλιά. Σύντοµα φάνηκε ότι οι ανώτατοι αξιωµατικοί δεν ήλεγχαν τις µονάδες τους, καθώς υφιστάµενοι τους αξιωµατικοί ήταν οπαδοί της 21ης Απριλίου και πολλοί πιο αποφασιστικοί και φανατισµένοι από τους διοικητές τους. Η αποτυχία και η φυγή του Βασιλιά στο εξωτερικό Έτσι στην 20η µεραρχία τεθωρακισµένων ο ταξίαρχος Έρσελµαν αφού το πρωί της 13ης εκεµβρίου έθεσε υπό κράτηση 3 αξιωµατικούς (τους αντ/ρχες Πυρρόπουλο και Πετάνη και τον ταγ/ρχη Κιρκηλή) που γνώριζε ότι είναι οπαδοί της 21ης Απριλίου, έδωσε διαταγή να κινηθούν τα άρµατα από Κοµοτηνή προς Θεσσαλονίκη. Ο ταγµατάρχης Σοφικίτης, υποδιοικητής

6 της 2ας διοικήσεως Μάχης ζήτησε δήθεν συνάντηση µε τον Έρσελµαν για να ενηµερωθεί και µε λίγους πιστούς του στρατιώτες τον συλλαµβάνει τον κλειδώνει σε ένα άρµα και αµέσως µετά απελευθερώνει τους κρατηθέντες αξιωµατικούς. Η διοίκηση της µεραρχίας βρίσκεται πλέον στα χέρια των "απριλιανών" και ο Σοφικίτης βαδίζει αποφασιστικά προς Κοµοτηνή για να συλλάβει και τον Περίδη. Ο Περίδης απεγνωσµένα ζητάει από τον αντιστράτηγο Ζαλοχώρη στον Έβρο να κινηθεί για να τον ενισχύσει µε όλες τις δυνάµεις του. Τα τεθωρακισµένα της 99ης µεραρχίας ξεκινούν, όµως η λάσπη από την καταρρακτώδη βροχή δεν τους επιτρέπει να προχωρήσουν γρήγορα, ενώ όπως αποδείχθηκε κάποιες µονάδες καθυστερούσαν σκοπίµως καθώς οι διοικητές τους ήταν πιστοί στην 21η Απριλίου. Το απόγευµα µια ίλη τεθωρακισµένων υπό τον Σοφικίτη θα συλλάβει και τον ίδιο τον Περίδη στην Κοµοτηνή και τον επιτελάρχη του ταξίαρχο Βιδάλη. Να σηµειωθεί ότι στα υψώµατα γύρω από την Κοµοτηνή είχαν ταχθεί αντιαρµατικά τα οποία δεν έριξαν ούτε οβίδα στα επελαύνοντα άρµατα του Σοφικιτη. Ο υποστράτηγος Κόλιας στην Λάρισα δίνει διαταγές στις µονάδες του να κινηθούν προς τα Τέµπη αλλά όλοι υφιστάµενοι διοικητές του καθυστερούν να εκτελέσουν τις διαταγές, όταν αντιλαµβάνονται τον σκοπό τους. Όλες οι µονάδες που αναπτύχθηκαν από τον Κόλλια έξω από την Λαµία και την Λάρισα παραδόθηκαν στους επελαύνοντες από την Αθήνα πιστούς αξιωµατικούς των "Απριλιανών", ενώ αργά το απόγευµα συνελήφθη και ο ίδιος ο υποστράτηγος Κόλλιας. Τα άσχηµα νέα φτάνουν το ένα µετά το άλλο στον Βασιλιά στην Καβάλα που καταλαβαίνει ότι το παν έχει απολεσθεί. Μόνο µε αεροπορία και στόλο και την µεραρχία της Καβάλας δεν µπορούσε να πετύχει τους σκοπούς του. Το τελευταίο χτύπηµα είναι η ορκωµοσία νέας κυβέρνησης και του υποστράτηγου Ζωιτάκη ως αντιβασιλέα στην Αθήνα από τον αρχιεπίσκοπο Ιερώνυµο. Μέσα στην απελπισία του και για να µην αιχµαλωτισθεί από την 21η Απριλίου, ο Βασιλιάς µε την οικογένεια του και τον πρωθυπουργό Κ.Κόλλια, απογειώνονται εν µέσω καταρρακτώδους βροχής από την Καβάλα, χωρίς σχέδιο πτήσεως και επαρκή καύσιµα προς το Μπρίντιζι ενώ τελικά λόγω του ευνοϊκού καιρού έφτασαν στην Ρώµη. Στις 04:00 ξηµερώµατα της 14ης εκεµβρίου το βασιλικό αεροσκάφος αγγίζει το έδαφος του αεροδροµίου της Ρώµης. Η βασιλική οικογένεια της Ελλάδος αρκετά καταπονηµένη από το δύσκολο ταξίδι, αλλά πάντοτε αξιοπρεπής, γίνεται δεκτή από δεκάδες φωτορεπόρτερς που απαθανατίζουν την αλλόκοτη σκηνή. Ο Κωνσταντίνος µειδιά στο θέαµα αυτό. Μόλις είχε χάσει τον Θρόνο του...

7 Συµπεράσµατα Μετά την αποτυχία της προσπάθειας πολλοί κατηγόρησαν τον Κωνσταντίνο για κίνηµα-οπερέτα που δεν είχε καµία ελπίδα επιτυχίας κτλ. Προφανώς αν δεν υπήρχε πιθανότητα επιτυχίας, ο Κωνσταντίνος δεν θα εξέθετε τον εαυτό του, το αξίωµα του και κυρίως την οικογένεια του στην περιπέτεια αυτή. Αντιθέτως είχε κάθε λόγο να πιστεύει στην επιτυχία αφού στην ενέργεια συµµετείχε σχεδόν το σύνολο των ανώτατων αξιωµατικών των τριών όπλων, που είχαν υπό την διοίκηση τους τις σηµαντικότερες στρατιωτικές µονάδες της Χώρας. Το σχέδιο της όλης ενέργειας σε µερικά σηµεία του (Μανέττας) ήταν οµολογουµένως πολύ κακό, αλλά παρ όλα αυτά είχε σοβαρές πιθανότητες επίτευξης των αντικειµενικών του στόχων. Η τελική αποτυχία ήταν κατά την γνώµη µας, συνδυασµός δύο παραγόντων. Ο πρώτος και σηµαντικότερος ήταν ότι οι µυηµένοι στο κίνηµα διοικητές µονάδων δεν ήλεγχαν πλήρως τις µονάδες τους και δεν είχαν αντιληφθεί τους κατώτερους αλλά αποφασισµένους οπαδούς της 21ης Απριλίου, για να τους αποµακρύνουν η να τους περιορίσουν εγκαίρως. Προφανώς οι αξιωµατικοί αυτοί δεν είχαν προηγούµενες εµπειρίες σε συνωµοτικές κινήσεις τέτοιου είδους. Οι κατώτεροι τους αξιωµατικοί επέδειξαν θάρρος και αποφασιστικότητα, αρετές απαραίτητες για αυτόν που θέλει να επικρατήσει σε τέτοιου είδους ανταγωνισµούς. Ο δεύτερος παράγων ήταν οι αδιαµφισβήτητες πολιτικές στρατιωτικές και συνωµοτικές ικανότητες των ηγετών της 21ης Απριλίου. Οι δυνατότητες τους φάνηκαν ήδη µε την κατάληψη της εξουσίας όταν σε λίγες ώρες εξετέλεσαν ένα λεπτοµερές και πολύπλοκο σχέδιο που απαιτούσε συγχρονισµό, ταχύτητα και αποφασιστικότητα πετυχαίνοντας τον πλήρη αιφνιδιασµό ολόκληρου του κράτους. Έτσι και στην περίπτωση του κινήµατος του Βασιλιά είχαν από την αρχή τον πλήρη έλεγχο και έγκυρες πληροφορίες για τις κινήσεις που γίνονταν. Στις 13 εκεµβρίου και όταν ακόµα έχασαν τον έλεγχο του ναυτικού και της αεροπορίας, δεν απώλεσαν την ψυχραιµία τους, αλλά µε µεθοδικότητα αποµόνωσαν στην Καβάλα τον Κωνσταντίνο, απογύµνωσαν τους υποστηρικτές του από τις διοικήσεις των µονάδων τους ενώ στο τέλος κατάφεραν να προσεταιρισθούν και τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυµο. Ήταν αποφασισµένοι να τα παίξουν όλα για όλα αντιθέτως µε τους αντιπάλους τους που οι περισσότεροι δεν είχαν επαναστατική ψυχολογία και αποφασιστικότητα, αλλά απλώς διεκπεραίωναν αυτό που θεωρούσαν ως καθήκον τους έναντι του στρατιωτικού όρκου που είχαν δώσει στο Στέµµα.Οι αξιωµατικοί της 21ης Απριλίου επέδειξαν και πολιτικές και οργανωτικές αρετές στα χρόνια που κυβέρνησαν την Ελλάδα (ως το 1973), φαινόµενο που οµολογουµένως δεν είναι σύνηθες για αξιωµατικούς στην σύγχρονη Ελληνική Ιστορία.