Η σημασία της ποιότητας της σχέσης δάσκαλου - μαθητή

Transcript

1 Η σημασία της ποιότητας της σχέσης δάσκαλου - μαθητή

2 Εισαγωγικά Η αλληλεπίδραση και η επικοινωνία αποτελούν τα σημαντικότερα συ- στατικά στοιχεία αυτού που ορίζεται ως «παιδαγωγική σχέση». Ο Κοσμόπουλος (1990) παρατηρεί πως η σχέση αυτή προϋπάρχει ακόμη και πριν την έναρξη αλληλεπίδρασης. Γιατί ο ρόλος του δάσκαλου ορί- ζεται σε συνάρτηση με το ρόλο του μαθητή. Δηλαδή ορίζεται κάποιος ως δάσκαλος με την προϋπόθεση ότι υπάρ- χουν μαθητές. Επειδή είναι θεσμοθετημένη αυτή η σχέση, μπορεί να υ- ποστηριχτεί η εκ των προτέρων ύπαρξή της. Ο δάσκαλος κατέχει κυρίαρχο και ηγετικό ρόλο άρα και την πρωτοβου- λία των κινήσεων στην τάξη. Έτσι η συμπεριφορά του επηρεάζει σημα- ντικά το συναισθηματικό κλίμα και τις ανθρώπινες σχέσεις, την ικανο- ποίηση αλλά και την παραγωγικότητα της τάξης (Ματσαγγούρας( 2000).

3 ΕΡΕΥΝΑ Εισαγωγικά Ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από τους K. Lewin,, R. Lippit και H. White, ασχολήθηκε με την επίδραση του στυλ ηγεσίας στη συμπεριφο- ρά και τα συναισθήματα των μελών των ομάδων εργασίας. Πορίσματα Τα πορίσματα των ερευνών κατέληξαν σε μια κατηγοριοποίηση της συ- μπεριφοράς και ειδικότερα του στυλ ηγεσίας, καθώς και των επιπτώ- σεων που έχει κάθε στυλ ηγεσίας στη συμπεριφορά και τα συναισθήμα- τα των μελών της ομάδας. Τα πορίσματα μεταφέρθηκαν και στο χώρο της αγωγής και επηρέασαν τη σύγχρονη παιδαγωγική σκέψη.

4 Η σχέση δάσκαλου - μαθητή Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση, ο δάσκαλος ως προς τη συμπερι- φορά του μπορεί να είναι: (α) Αυταρχικός ηγέτης: Αποφασίζει ερήμην των μαθητών, έχει την αποκλειστική ευθύνη για την εργασία ή τις συνεργασίες, κατακρίνει ή επαινεί ατομικά τους μαθητές, κρατάει απόσταση και αποφεύγει την προσωπική γνωριμία και επικοι- νωνία με τους μαθητές του. (β) Δημοκρατικός τύπος: Συναποφασίζει με τους μαθητές για τις δραστηριότητες, την κατανομή των ρόλων, της εργασίας και γενικά έχει ρόλο συντονιστή. Τους προ- σεγγίζει προσωπικά, γνωρίζεται και συνεργάζεται μαζί τους. Ο έπαινος και η ενθάρρυνση ή αντίθετα οι επικρίσεις δίνονται σε ομάδες και όχι ατομικά. (γ) Αδιάφορος ή ελευθεριάζων: Περιορίζεται σε αναγκαία μόνο παροχή υλικών, δεν προγραμματίζει ιδι- αίτερα τις δραστηριότητες και αφήνει τις αποφάσεις στους μαθητές χω- ρίς ιδιαίτερο συντονισμό.

5 Η σχέση δάσκαλου - μαθητή Έχει διαπιστωθεί ότι κάθε στυλ συμπεριφοράς του ηγέτη έχει επιπτώ- σεις στην παραγωγικότητα, στην ποιότητα της σχολικής εργασίας και της μάθησης, στις ανθρώπινες σχέσεις και τελικά στην ικανοποίηση των μελών από τη συμμετοχή τους στην ανάλογη τάξη. Το στυλ ηγεσίας συνδέεται στενά και επηρεάζει την ποιότητα της σχέ- σης δάσκαλου μαθητή. Συμπέρασμα Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο μαθητής τη σχέση του με το δάσκαλο, όπως και το αντίστροφο, ασκεί σημαντικές επιδράσεις. Επι- δράσεις τόσο στην ποιότητα της σχέσης όσο και στην αυτοεικόνα ή την ανάπτυξη της ταυτότητας του μαθητή. Η αυτοεικόνα με τη σειρά της επηρεάζει τη συμπεριφορά και ειδικότε- ρα την επίδοση του μαθητή.

6 Ο δάσκαλος στην ηγεσία της σχολικής τάξης και τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα Η ηγεσία ορίζεται ως μια ιδιότητα, την οποία φέρει το ισχυρότερο άτο- μο της ομάδας, ο αρχηγός, ο οποίος με την προσωπική του δύναμη, η οποία στηρίζεται στη δυναμική της ομάδας, καθοδηγεί τα μέλη σε κοι- νούς,, επιθυμητούς ή επιβεβλημένους σκοπούς. Η ηγεσία του δάσκαλου αποκτάται μέσα από τις διαδικασίες της σχολι- κής εκπαίδευσης και επαγγελματικής κατάρτισης. Ο δάσκαλος ως ηγέ- της διορίζεται από το κράτος. Στη σχολική τάξη, δεν αρκεί μόνο η νόμιμη αποδοχή του δάσκαλου από τους μαθητές, αλλά αυτή πρέπει να συνοδεύεται και από τη συναισθη- ματική αποδοχή από τους μαθητές. Μόνο τότε οι μαθητές θα ανταποκριθούν στους ρόλους τους μέσα από τις ευεργετικές λειτουργίες της αμοιβαίας αλληλεπίδρασής τους ως με- λη μιας ομάδας. Διαφορετικά δημιουργούνται αντιπαραθέσεις και συμπλοκές που κατά- στρατηγούν τις παιδαγωγικές αρχές για την ομαλή διεξαγωγή των δια- δικασιών μάθησης και αγωγής.

7 Ο δάσκαλος στην ηγεσία της σχολικής τάξης και τα χαρακτηριστικά του γνωρίσματα Σύμφωνα με τον Stogdil οι ιδιότητες του ηγέτη δάσκαλου είναι: 1. Η ικανότητα επαφής 2. Η πρωτοβουλία 3. Η επιμονή 4. Οι οργανωτικές ικανότητες 5. Η αυτοπεποίθηση 6. Η επαγρύπνηση 7. Η προθυμία για βοήθεια 8. Η δημοτικότητα 9. Η ικανότητα προσαρμογής 10. Η ευχέρεια του λόγου Οι πηγές από όπου ο ηγέτης δάσκαλος αντλεί δυνάμεις για να διατηρή- σει με κύρος την ιδιότητά του (Guskin( Guskin) είναι: 1. Η νομιμότητά του 2. Η δύναμη της εξουσίας του 3. Η αίγλη της προσωπικότητάς του 4. Οι ειδικές ικανότητες και γνώσεις 5. Η αναγνώριση και η αποδοχή του

8 Επίδραση των πρώιμων σχέσεων του παιδιού με τους ενήλικους Από τις έρευνες σχετικά με τις πρώιμες σχέσεις του παιδιού με το δά- σκαλο,, έχουν προκύψει δυο θεμελιώδη συμπεράσματα: (α) οι σχέσεις του παιδιού με το δάσκαλο της πρώτης παιδικής ηλικίας αποτελούν σημαντικό παράγοντα, ο οποίος καθορίζει την εμπειρία του παιδιού για το σχολείο και επηρεάζει τη δυνατότητα προσαρμο- γής του. (β) η σχέση δάσκαλου παιδιού επηρεάζει σημαντικά την κοινωνικο- συναισθηματική ανάπτυξη αλλά και τη μάθηση του παιδιού. Η επίδραση της ποιότητας στην αρχική σχέση, στη δυνατότητα προσαρ- μογής,, φαίνεται και από τη διαπίστωση ότι συνήθως τα παιδιά που έ-έ χουν προβληματικές σχέσεις με τη νηπιαγωγό, παρουσιάζουν και δυ- σκολίες προσαρμογής στην Α Δημοτικού.

9 Επισήμανση Επίδραση των πρώιμων σχέσεων του παιδιού με τους ενήλικους Το πρόβλημα για το δάσκαλο είναι ότι το παιδί μεταφέρει στο σχολείο το μοντέλο σχέσης που βιώνει στο οικογενειακό του περιβάλλον. Έχει διαπιστωθεί ότι οι γονείς επηρεάζουν το μοντέλο προσδοκιών του παιδιού και σε σχέση με τον εαυτό του αλλά και σε σχέση με τους άλ- λους. Επίσης επηρεάζουν την αυτοεκτίμησή του, την εμπιστοσύνη, καθώς και τα κίνητρα που αναπτύσσουν τα παιδιά και τα μεταβιβάζουν στις άλλη λη- λεπιδράσεις τους με το δάσκαλο. Ο τύπος της σχέσης που διαμορφώνει το παιδί με το δάσκαλο, εμπερι- έχει στοιχεία των σχέσεων του παιδιού με τους γονείς του. Οι περαιτέρω σχέσεις του μαθητή με το δάσκαλο επηρεάζουν την προ- σαρμογή και τη σχολική σταδιοδρομία του παιδιού (Pianta( 1994).

10 Επίδραση των πρώιμων σχέσεων του παιδιού με τους ενήλικους

11 Επίδραση των πρώιμων σχέσεων του παιδιού με τους ενήλικους

12 Αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου και ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης Οι σχέσεις δάσκαλου και μαθητή αποτελούν έναν από τους σημαντικό- τερους παράγοντες που επηρεάζει την πορεία του παιδιού στο σχολείο. Επισήμανση Η προσαρμογή του μαθητή στο σχολείο εξαρτάται: (α) από τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του δάσκαλου (β) από την ποιότητα των σχέσεων με τους συμμαθητές (γ) από τις στάσεις και τις προσδοκίες του δάσκαλου (δ) από τα συναισθήματα για το δάσκαλο Είναι αποτελεσματικός και επαρκής ο δάσκαλος στο θέμα των σχέσεών του με τους μαθητές;

13 Αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου και ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης Η αποτελεσματικότητα και η επάρκεια του δάσκαλου στο θέμα των σχέ- σεών του με τους μαθητές συναρτάται άμεσα με τις γνώσεις που έχει σε θέματα ψυχοπαιδαγωγικού χαρακτήρα. Αυτές βέβαια οι γνώσεις προϋποθέτουν ανάλογο ενδιαφέρον για ενημέ- ρωση και προβληματισμό. Το ενδιαφέρον και ο προβληματισμός συναρτώνται με τη σειρά τους και με την αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου, δηλαδή με το κατά πό- σο ο δάσκαλος: (α) δίνει στο ρόλο του μονομερώς τα γνωρίσματα του επιστήμονα καικ του απλού πληροφοριοδότη (β) αναγνωρίζει παράλληλα στο ρόλο του και γνωρίσματα παιδαγωγού, ο οποίος ενδιαφέρεται πάντα όχι μόνο για το περιεχόμενο της τ επι- κοινωνίας στην τάξη, αλλά και για τον τρόπο που αυτή η επικοινω- νία υλοποιείται.

14 Αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου και ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης ΕΡΕΥΝΑ Αποτελέσματα Τα ευρήματα ερευνών σχετικά με την ποιότητα της σχέσης των εκπαι- δευτικών με τους μαθητές τους, δεν είναι ενθαρρυντικά. Μαθητές ελληνικών Γυμνασίων και Λυκείων αξιολόγησαν τις σχέσεις τους με τους καθηγητές τους ως μέτριες. Ανέφεραν ένα αρκετά σημαντικό ποσοστό καθηγητών που τους θεω- ρούσαν είτε «αποστασιοποιημένους» είτε ακόμα και εχθρικούς απένα- ντί τους. Η δυσαρέσκεια μάλλον αυξανόταν στις τάξεις του Λυκείου, με περισ- σότερα παράπονα εκ μέρους των κοριτσιών (Γκότοβος( 1996).

15 Αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου και ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης Αποτελέσματα Αποτελέσματα ερευνών επιβεβαίωσαν την υπόθεση ότι οι μαθητές τά- ξεων του Δημοτικού σχολείου, βιώνουν θετικότερα το ψυχολογικό κλί- μα της τάξης τους, σε σύγκριση με τους μαθητές Γυμνασίων. Ερμηνεία Συνδυάζοντας αυτά τα ευρήματα, μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε εκτός των άλλων και ως επιβεβαίωση της άποψης ότι οι εκπαιδευτικοί, ιδιαί- τερα της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, υπερτονίζουν μονομερώς την ιδιότητα του επιστήμονα πληροφοριοδότη στο ρόλο τους και δεν ασχολούνται ιδιαίτερα με την κοινωνικοπαιδαγωγική του πλευρά, κα- θώς δεν έχουν και την απαραίτητη γνώση και προετοιμασία.

16 Αυτοαντίληψη του ρόλου του δάσκαλου και ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης Συμπεράσματα Η αγωγή, για να αναπτυχθεί ως σκόπιμη και μεθοδευμένη διαδικασία, προϋποθέτει: (α) υλοποιήσιμους στόχους διδασκαλίας και μάθησης (β) επιλογή του κατάλληλου εποπτικού υλικού (γ) μια στρατηγική που θα υποστηρίζει με τον καλύτερο τρόπο τις μα- θησιακές δραστηριότητες των μαθητών Σημαντικότερο όμως μέσο αγωγής και από τα εγχειρίδια, το εποπτικό υλικό, ή τη μέθοδο διδασκαλίας αποτελεί η ποιότητα της παιδαγωγικής σχέσης. Η ποιότητα της σχέσης αυτής «χρωματίζει» αυτή τη διαδικασία καθι- στώντας τη αποτελεσματική ή αναποτελεσματική.

17 Οι σχέσεις συνομήλικων και η κοινωνικοπαιδαγωγική αποστολή του σχολείου

18 Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα Από κοινωνιολογική άποψη, η τάξη του σχολείου αποτελεί ένα σύνολο ατόμων συγκροτημένο με εξωτερικά κριτήρια, όπως: (α) το πλήθος των μελών της (β) τη χρονολογική ηλικία (γ) τον τόπο κατοικίας (δ) το φύλο (ε) η πολιτισμική και φυλετική τους προέλευση (ζ) οι κινητικές και αισθητηριακές δυσκολίες Η εκπαιδευτική διαδικασία διεξάγεται παραδοσιακά στο πλαίσιο της βα- σικής μονάδας του σχολείου που είναι η σχολική τάξη, όπως τυποποιή- θηκε το 19ο αιώνα, σε συνάρτηση με το θεσμό της υποχρεωτικής φοί- τησης. Λειτουργεί με προκαθορισμένους σκοπούς για την εκπαιδευτική διαδι- κασία,, που αποτυπώνονται στα ισχύοντα προγράμματα

19 Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα Δομή και έννοιες της ομάδας Η δομή αυτού του τύπου τάξης χαρακτηρίζεται με τον όρο τυπική δομή επειδή η σύνθεσή της βασίζεται σε εξωτερικούς και τυχαίους παράγο- ντες. Επειδή τα μέλη της δημιουργούν μια σχέση επικοινωνίας που διαρκεί χρονικά, χαρακτηρίζεται ως ««λειτουργική ομάδα». Οι μαθητές και ο δάσκαλος που συμμετέχουν σε αυτή μοιράζονται ορι- σμένες λειτουργίες και ««ρόλους». Τα μέλη κάθε ομάδας αναπτύσσουν κοινά αποδεκτούς κανόνες συμπε- ριφοράς,, που χαρακτηρίζονται ως ««νόρμες». Η ομάδα απαρτίζεται και από ένα «πλέγμα θέσεων». Κάθε μέλος της, καταλαμβάνει κάποια θέση σε σύγκριση με τα υπόλοιπα και σύμφωνα με κάποιο κριτήριο. Η τάξη είναι μια κοινωνική ομάδα όχι για τους παραπάνω λόγους, αλλά λά γιατί δίνει τη δυνατότητα για συνεχή πρόσωπο με πρόσωπο επικοινω- νία και κάλυψη συναισθηματικών αναγκών των μελών της.

20 Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα Η διάρθρωση της ομάδας Η διάρθρωση κάθε ομάδας χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω γνωρί- σματα: (1) Την επικοινωνία και αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της (2) Το συναίσθημα της οικειότητας των μελών (3) Την ταύτιση του εαυτού τους με την ομάδα (4) Τα κοινά ενδιαφέροντα και τους κοινούς στόχους (5) Την αλληλεξάρτηση και αλληλοσυμπλήρωση των ρόλων (6) Την ταύτιση μεταξύ των μελών, με κοινά ιδεώδη (7) Τις αξίες που διαθέτουν (8) Την αλληλεγγύη και αλληλοϋποστήριξη μεταξύ των μελών τους

21 Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα Η συνοχή της ομάδας Ο Cartwright υποστηρίζει ότι η επιθυμία ενός ατόμου να παραμείνει σε μια συγκεκριμένη ομάδα πηγάζει από την ελκτικότητα της ομάδας και εξαρτάται κυρίως από τους παρακάτω παράγοντες: (1) Τη συναισθηματική σύνδεση του ατόμου με την ομάδα που σχετί- ζεται,, με την ανάγκη για επικοινωνία, αναγνώριση, ικανοποίηση και άλλες αξίες που μπορεί να προσφέρει η ομάδα. (2) Τα κίνητρα που μπορεί να δώσει η ομάδα (ελκυστικοί στόχοι, διά- φορα προγράμματα, δραστηριότητες) (3) Τις προσδοκίες των μελών απέναντι στην ομάδα και την ικανότητά της να ανταποκριθεί σε αυτές. Μια ομάδα με συνοχή διακρίνεται κατά κανόνα για τη δημοκρατική της διαρθρωση.

22 Η σχολική τάξη ως κοινωνική ομάδα Η δυναμική της ομάδας Τα βασικότερα μέσα μελέτης και έρευνας που αφορούν στις ομάδες είναι: (1) Η χρήση κοινωνιομετρικών μεθόδων για την ανακάλυψη των κοι- νωνικών σχέσεων μεταξύ των μελών μιας ομάδας ή των σχέσεων μεταξύ των ομάδων (2) Οι διάφοροι πίνακες αξιών για τις στάσεις των μελών της ομάδας ή των ομάδων (3) Διάφορα παιχνίδια υπό μορφή κοινωνικών ρόλων για την ανακάλυ- ψη της ανάπτυξης της δυναμικής των μελών ή των ομάδων καθώς και των ατομικών ιδιοτήτων των μελών της ομάδας (4) Η τεχνική των μεθόδων καθοδήγησης των συζητήσεων στην ομάδα για την ανακάλυψη τόσο των κοινωνικών σχέσεων όσο και των προβλημάτων των μελών της ομάδας

23 Διαφοροποίηση των ρόλων στην ομάδα της τάξης Ως κοινωνικός ρόλος ορίζεται το σύνολο των δραστηριοτήτων και συ- μπεριφορών που συνδέονται με μια συγκεκριμένη θέση μέσα σε ένα δεδομένο σύστημα καταμερισμού εργασίας. Ο κοινωνικός ρόλος ταυτίζεται με μια πολύ εξειδικευμένη νόρμα και κάθε ρόλος συνεπάγεται για τα άτομα που τον ασκούν ένα ολόκληρο πλέγμα από δικαιώματα και υποχρεώσεις: Για το μαθητή: Παρακολούθηση των μαθημάτων, παρουσίαση μιας «διαγωγής» Για το δάσκαλο: Ικανότητα μετάδοσης γνώσεων, ανάπτυξη ορισμένου τύπου σχέσεων με τους μαθητές.

24 Διαφοροποίηση των ρόλων στην ομάδα της τάξης Ο ρόλος του δάσκαλου Ο ρόλος του δάσκαλου περιλαμβάνει τους εξής βασικούς άξονες: (α) τη φροντίδα για ομαλή κοινωνικοποίηση των μαθητών (β) τη μετάδοση γνώσεων (γ) την αξιολόγηση της ανάπτυξής τους Οι δυναμικές αλλαγές στις σύγχρονες κοινωνίες επέφεραν και αλλαγές στην εκπαίδευση η οποία επηρεάστηκε από: (1) Τις ταχύτατες αλλαγές στην επιστήμη και την τεχνολογία (2) Τον πλουραλισμό αξιών και σκοπών της αγωγής (3) Την κατάργηση της παραδοσιακής αυθεντίας και τις αλλαγές στη σχέση δάσκαλου μαθητή (4) Το δημοκρατικό τρόπο πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών (5) Το γεγονός ότι το σχολείο γίνεται εστία διανομής κοινωνικών θέ- σεων και ρόλων και παράγοντας κοινωνικής κινητικότητας

25 Διαφοροποίηση των ρόλων στην ομάδα της τάξης Ο ρόλος του μαθητή Η κύρια δραστηριότητά του είναι η μάθηση, δηλαδή η εκμάθηση γνώ- σεων και δεξιοτήτων, καθώς και νορμών συμπεριφοράς και κοινωνικών ρόλων. Χαρακτηριστικό στοιχείο του ρόλου του μαθητή που δείχνει και την πολυπλοκότητα του ρόλου είναι ότι καλείται να υλοποιήσει μάθηση σε δυο διαφορετικά επίπεδα μάθησης, στα οποία αντιστοιχούν δυο πλευ- ρές του μαθητικού ρόλου. Το πρώτο αφορά τη σχέση του μαθητή με τους «άλλους» και τη μάθη- ση που προκύπτει από τη συμμετοχή στην αλληλεπίδραση στο πλαίσιο αυτής της σχέσης. Το δεύτερο αφορά το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης και τη μάθηση που προκύπτει από την τριβή με αυτό. Ο ρόλος του μαθητή είναι να αποκτήσει τις γνώσεις και τις δεξιότητες, καθώς και υιοθετήσει τις στάσεις και συμπεριφορές που προβλέπονται από το αναλυτικό πρόγραμμα.