Γνωστικό αντικείμενο: Ιστορία του Αιγαιακού και Μυκληναϊκου Πολιτισμού.

Transcript

1 Εμμανουήλ Μελάς Αναπληρωτής Καθηγητής Γνωστικό αντικείμενο: Ιστορία του Αιγαιακού και Μυκληναϊκου Πολιτισμού. Διεύθυνση: Παν/μιο Θράκης Τμ. Ιστορίας & Εθνολογίας, Κομοτηνή Τηλ επικοινωνίας , Ακαδημαϊκοί Τίτλοι Πτυχίο με άριστα στην Ιστορία και Αρχαιολογία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, Διδακτορικό δίπλωμα στην Αρχαιολογία, Bedford College Πανεπιστημίου Λονδίνου, Δίπλωμα Master's στην "Αρχαιολογία στην εκπαίδευση", Institute of Education, University of London, Πεδία Επιστημονικής Απασχόλησης: Τρέχουσες Έρευνες Εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια διεξάγω συστηματική έρευνα πεδίου γύρω από την Προϊστορική Αρχαιολογία και την Αιγαιακή Προϊστορία, με έμφαση στη Μινωϊκή περίοδο, καθώς και σε θέματα Θεωρητικής Αρχαιολογίας, Ανθρωπολογίας και συναφούς μεθοδολογίας. Από το καλοκαίρι του 1992 μέχρι το καλοκαίρι του 1994, με άδεια του ΥΠΠΟ (σε συνεργασία με την εφορεία Δωδεκανήσου) ανέσκαψα μια Μινωϊκή θέση («βίλλα») στην Κάρπαθο, που εγώ είχα ανακαλύψει και προκαταρκτικά δημοσιεύσει, η οποία είναι, νομίζω, σημαντική για την κατανόηση του σχήματος και του χαρακτήρα της Μινωικής παρουσίας έξω από την Κρήτη. Στόχος της ανασκαφής ήταν να ελεγχθούν ερμηνευτικά μοντέλα που έχω πρόσφατα προτείνει. Τον Αύγουστο του 2001 άρχισε υπό τη διεύθυνσή μου, και υπό την αιγίδα και με χρηματοδόρτηση του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης η α- νασκαφή στο Μινωικό οικισμό Φούρνων Καρπάθου. Τα αποτελέσματα ξεπέρασαν τις προσδοκίες, αφού δίνουν για πρώτη φορά πολύτιμα στοιχεία για το πέρασμα από την παλαιο-ανακτορική στη νέο-ανακτορική εποχή στη Μινωική περιφέρεια, την οργάνωση της Μινωικής αγροτικής οικονομίας, και το ρόλο των ισχυρών σεισμών και του παλιρροικού κύματος (tsunami) της Σαντορίνης στην καταστροφή του Μινωικού πολιτισμού. Η ανασκαφή συνεχίστηκε για δυο ακόμα περιόδους ( ) με χρηματοδότηση του New Υork Institute for Aegean Prehistory. Το αρχαιολογικό και εθνοαρχαιολογικό Πρόγραμμα Αφιάρτης του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης ξεκίνησε το 2006 υπό τη δικιά μου διεύθυνση και με τη συμμετοχή διεθνούς ομάδας ειδικών επιστημόνων και φοιτητών του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας και άλλων Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει μια εντατική και συστηματική επιφανειακή αρχαιολογική εξερεύνηση της περιοχής του Αφιάρτη, μια σχετικά επίπεδη και γόνιμη πεδιάδα στο νότιο τμήμα της Καρπάθου. Η έρευνα πρόκειται να καλύψει τους αρχαίους χρόνους με έμφαση στα τελούντα υπό πλήρη καταστροφή προϊστορικά κατάλοιπα, αλλά και την επίσης υπό εξαφάνιση και μεθοδολογικά πολύτιμη υλική εθνογραφία της περιοχής θα συμπεριληφθεί. Στενά δεμένοι με 1

2 την αρχαιολογία και την εθνογραφία είναι ζητήματα γεωλογίας, γεωγραφίας και οικολογίας, και αυτά πρόκειται να μελετηθούν επίσης. Η σημασία του προγράμματος εκτός από το ότι αποτελεί την πρώτη έρευνα τέτοιου είδους στα Δωδεκάνησα βρίσκεται στους στόχους που υπηρετεί, που είναι η συστηματική και διεπιστημονική έρευνα ενός νησιωτικού περιβάλλοντος που παρέχει τη δυνατότητα μελέτης και της αλλαγής και της διαχρονικής συνέχειας σε περιοχές ερεύνης όπως η φύση, η ιστορία και ο υλικός πολιτισμός. Τρέχουσα διδασκαλία Από το ακαδημαϊκό έτος καινούριο πρόγραμμα σπουδών Χειμερινό εξάμηνο: 1. Εισαγωγή στην Αρχαιολογία. 2. «Όταν η αρχαιολογία συναντά τη μυθολογία: Ο χρυσοφόρος Τρωικός πολιτισμός και η α(να)ξιοπιστία της Ιλιάδας» Εαρινό εξάμηνο: 1. Η αρχαιολογία του Μινωϊκού και Μυκηναϊκού πολιτισµού 2. Κυκλαδικός, Πρωτοελλαδικός και Μεσοελλαδικός Πολιτισµός. H αυγή της τεχνολογικής και αστικής α νάπτυξης ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑΤΑ Βιβλία και Αρθρα 1. "Μυκηναϊκή Κάρπαθος". Καρπαθιακή Ηχώ, Δεκέμβριος 1970 Γενάρης "Η Εποχή του Χαλκού στην Κάρπαθο". Καρπαθιακαί Μελέται 1 (1979) "Η Προϊστορική Σαρία". Κάρπαθος 2 (1980) "Νέα Στοιχεία για τη Μινωϊκή Αποίκιση της Καρπάθου". Καρπαθιακαί μελέται 2 (1981) "Minoan and Mycenaean settlement οn Kasos and Karpathos". Bulletin of the Institute of Classical Studies (London) 30 (1983) "A survey of Karpathos, Kasos and Saria, Dodecanese". Archaeological survey in the Mediterranean area, D. Keller & D. Rupp editors, Britich Archaeological Reports, International Series 155 (1983) "The origins of Aegean cremation". Ανθρωπολογικά 5 (1984) "Οι Μινωϊκές καταβολές του Ελληνικού πολιτισμού". Πρακτικά του πρώτου Συνεδρίου του Αιγαίου Κέντρου Φιλοσοφίας: Θέματα Ελληνικού Πολιτισμού, Αθήνα 1984, σσ "Η Πρώϊμη Εποχή του Σιδήρου στα Δωδεκάνησα". Δωδεκανησιακά Χρονικά 10 (1984) The islands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age. (Studies in Mediterranean Archaeology 68) Göteborg 1985 (reviews: J.T. Hooker, in Journal of Hellenic Studies 107 [1987] Vronwy Hankey, 2

3 in Bibliotheca Orientalis 56 [1989] C. Mee in Anτiquaries Journal 67 [1987] ; G. Cadogan, Financial Times ). 11. "Η Μινωϊκή Εξάπλωση - Σταθμοί προς τα Ανατολικά". Πρακτικά του πέμπτου Κρητολογικού Συνεδρίου (1981) τόμος Α (1986) "Ο Μινωϊκός τάφος στις Βωνιές Καρπάθου. Καρπαθιακαί Μελέται 4 (1987) "Minoans Overseas - Alternative models of interpretation". Ιn Aegaeum 2 (1988) "Prehistoric survey and ethnoarchaeology in the Dodecanese - Current problems and future research strategies". in Problems in Greek Prehistory (Proceedings of the Manchester 1986 Conferece), E. B. French & K. A. Wardle editors, Bristol 1988, "Exploration in the Dodecanese - New Prehistoric and Mycenaean Finds". Annual of the British School at Athens 68 (1988) "The Dodecanese and western Anatolia in Prehistory - Interrelationships, ethnicity and political geography". Anatolian Studies 38 (1988) "More Minoan sites from the south-eastern Aegean". Στα Πρακτικά του Συνεδρίου "On the archaeology of the Aegean islands" (Canadian Archaeological Institute), Aθήνα Φεβρουαρίου 1987, υποβλήθηκε για εκτύπωση. 18. "Etics, emics and empathy in archaeological theory". Ιn The Meagings of Things (Proceedings of the 1986 Southampton World Archaeological Congress), I. Hodder editor, Unwin Wyman 1989, "Minoans and Anatolians in the south-eastern Aegean". Ανακοίνωηση έγινε στο 6ο Διεθνές Συνέδριο για το Προϊστορικό Αιγαίο, (Αθήνα, 30 Αυγούστου - 5 Σεπτέμβρη 1987). Δημοσίευση στα Μινωικά: Θεωρίες και έρευνες για τον Μινωικό πολιτισμό, επιμ. Μ. Μελάς. Εκδόσεις Gutenberg. Υπό εκτύπωση. 20. "Ο εκμινωισμός του νοτίου Αιγαίου ως κοινωνικό φαινόμενο: η περίπτωση της Καρπάθου. Καρπαθιακαί Μελέται 5 (2003), υπό εκτύπωση. 21. "Ideology, pottery, trade and society in the Aegean Bronze Age". Στα Πρακτικά Συνεδρίου προς τιμή των Α. Wace and K. Blegen: Pottery as evidence for trade in the Aegean Bronze Age: (Αθήνα, 2-3 Δεκεμβρίου 1989), Carol Zerner et al. Editors, J. C. Gieben, Amsterdam 1993, σσ "Bronze Age trade in the mediterranean - A theoretical perspective". Στα Πρακτικά Συνεδρίου στην Οξφόρδη με θέμα Bronze age trade in the Mediterranean (15-17 Δεκεμβρίου 1989), (Studies in Mediterranean Archaeology 90, Jonsered, Sweden 1991) σσ "Acculturation and social mobility in the Minoan world". Στα Πρακτικά Συνεδρίου στην Κορσική που οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο της Λιέγης με θέμα Thalassa, Απριλίου 1990, Αegaeum 7 (1991) "Αρχαιολογική εξερεύνηση της Κάσου". Κασιώτικος Παλμός 10 (1984)

4 25. "Πεντακόσια χρόνια Δωδεκανησιακής προϊστορίας". Κάρπαθος 5-6 (1981) Ποτίδαιον Καρπάθου: Από την Προϊστορική Εποχή ώς την Υστερη Αρχαιότητα. New York "Γεωμετρικά" from Kassos". Στον τιμητικό τόμο (KLADOS) για τον καθηγητή J. N. Cοldstream, Bulletin of the Institute of Classical Studies, supplementary volume 63 (1995) Post-positivist archaeology: a social critique of current trends in archaeology. Εκδοτικός οίκος Routledge, Londοn (βλ. επιστολή, παράρτημα 17). 29. "The emergence of a dialectical archaeology". In: Προσεγγίσεις στην προϊστορική αρχαιολογία: μελετήματα θεωρίας και πρακτικής. Εκδόσεις Βάνιας. Υπό εκτύπωση. 30. "Transcending the palace : Κinship versus kingship and the social dimension of Minoan ritual. Στα Πεπραγμένα του Ζ Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (1991), τόμος Α2, Ρέθυμνο 1995, σσ "Estate versus the state: a social reconstruction of the Minoan 'villa' system". In Μινωικά: Θεωρίες και έρευνες για τον Μινωικό πολιτισμό, επιμ. Μ. Μελάς. Εκδόσεις Gutenberg. Υπό εκτύπωση. 32. Theoretical orientations in modern archaeology: a critical appraisal. Εκδοτικός οίκος Αvebury, England. 33. "Πρόσφατες εξελίξεις στην αρχαιολογική θεωρία και η νέα κοινωνική αρχαιολογία". Δεν υποβάλλεται για κρίση. Περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες (έχει υποβληθεί προς δημοσίευση). 34. "Α Μinoan talismanic sealstone from Karpathos". Στο Corpus der Minoischen Siegel (CMS) V (smaller Greek Collections), σε συνεργασία με τον Ιngo Pini. 35. Karpathos: Μινωική Βιλλα - Archaeological reports for ". Δεν υποβάλλεται για κρίση. Προκαταρκτική παρουσίαση της ανασκαφής (δεν πρόκειται για δημοσίευση). 36. Χρόνος και τεχνική στο χώρο του Προϊστορικού Αιγαίου. Στα Πρακτικά του 1 ου Διεθνούς Συνεδρίου για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, Θεσσαλονίκη 1997, έκδοση Εταιρείας Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και Τεχνικού Μουσείου Θεσσαλονίκης 1997, σσ Μια αρχέγονη ναυτική παράδοση: Η Κάσος ως πυξίδα και γέφυρα των Μινωιτών προς Ανατολάς. Στο ένθετο αφιέρωμα της Καθημερινής για την Κάσο. 38. Η Ελληνική Θράκη της Πρώιμης Χαλκοκρατίας στο Βαλκανικό και Μεσογειακό της πλαίσιο. Θρακική Επετηρίδα 10 ( ) Τhe ethnography of Minoan and Mycenaean beekeeping. Στο Μελετήματα: Studies in Aegean Archaeology presented to Malcolm H. Wiener (as he enters his 65 th year), Aegaeum 20 [1999] vol. II, σσ , πίνακες CVII-CVIII (editors Ph. Betancourt, V. Karageorgis, R. Laffineur, W.- D. Niemeier). 4

5 40 Iστορικές Πηγές στη Διδασκαλία της Ιστορίας. Τα Εκπαιδευτικά (1999) Δεν υποβαλλεται για κρίση. 41. Η Αρχαιολογία σήμερα: Κοινωνική-πολιτισμική θεωρία, ανθρωπολογία και αρχαιολογική Ερμηνεία. Εκδόσεις M. Καρδαμίτσα, Αθήνα "Κρήτη και Κάσος - Ο ρόλος του νησιού στη Μινωική εξάπλωση. Δωδεκανησιακά Χρονικά 17, 1-33, Ρόδος Aνασκαφή Μινωικής Βίλλας στην Κάρπαθο, Πρακτικά Η Κρητολογικού Συνεδρίου (Ηράκλειο 1996), τόμ. Α (Ηράκλειο 2000), Η αρχαιολογία του νοικοκυριού στη Μινωική βίλλα της Καρπάθου. Καρπαθιακαί Μελέται 5 (2006), τυπώνεται. 45. Από το απλό στο σύνθετο: Μακροπρόθεσμες διαδικασίες εκσυγχρονισμού και πολυπλοκότητας στο Αιγαίο, π. Χ. Ανακοίνωση στο Συνέδριο στη μνήμη του Δ. Θεοχάρη, Θεσσαλονίκη- Καστοριά Δημοσίευση στις Προσεγγίσεις στην προϊστορική αρχαιολογία: μελετήματα θεωρίας και πρακτικής. Εκδόσεις Βάνιας. Υπό εκτύπωση. 46. Καύσεις νεκρών - Προς μια Αρχαιολογία του Φόβου. Στα Πεπραγμένα του Διεθνούς Συμποσίου Καύσεις στην ύστερη Εποχή του Χαλκού και την πρώιμη Εποχή του Σιδήρου (Ρόδος 29 Απριλίου 2 Μαϊου 1999), Επιμέλεια Ν. Σταμπολίδη, έκδοση Παν/μίου Κρήτης Η Μεσογειακή και Ευρωπαϊκή διάσταση του Μυκηναϊκού καταναλωτικού συνδρόμου. Στα Πεπραγμένα του Β Διεθνούς Διεπιστημονικού Συμποσίου Η περιφέρεια του Μυκηναϊκού Κόσμου, Λαμία Σεπτεμβρίου 1999, τ. Β. 48. Αrchaeology in Education. Dissertation που υποβλήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου για την απόκτηση του Master s degree. Ξαναδουλεύεται προς δημοσίευση (δεν υποβάλλεται για κρίση). 49. «Προϊστορικές, Eλληνιστικές και Ρωμαϊκές αρχαιότητες στους Α- γίους Αποστόλους Καρπάθου». Προκαταρκτική έκθεση (δεν υποβάλλεται για κρίση). 50. «Knowledge as power: Function and meaning of grand artefacts in antiquity». In: Προσεγγίσεις στην προϊστορική αρχαιολογία: μελετήματα θεωρίας και πρακτικής. Εκδόσεις Βάνιας. Υπό εκτύπωση. 51. «Ethnicity in Late Minoan Crete: Constructing identities in the present». Proceedings of the 9 th Cretological Congress, 1-5 October Irakleio 2006, «Μινωικός οικισμός Φούρνων Καρπάθου: Ανασκαφή Παν/μίου Θράκης 2001». Corpus 35 (2002) «Εξωτική πολυτέλεια: Γυαλί και ιδεολογία στο προϊστορικό Αιγαίο». Στο Ιστορία και τεχνολογία αρχαίου γυαλιού, , επιμ. G. Κόρδας & Α. Αντωνάρας, Έκδοση GLASNET, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας Αρχαιολογική επιστημολογία: Οι φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές βάσεις της μεθόδου. 5

6 Ετοιμάζεται για δημοσίευση. 55. «H αρχαιολογία στον αιώνα της παγκοσμιοποίησης: Για μια νέα κοινωνική αρχαιολογία με ανθρώπινο πρόσωπο». Corpus 56 (2004) «Formative models in the evolution of prehistoric settlement in Eastern Crete and the southern Dodecanese». Proceedings of the International Conference on Settlers and settlements in Greece BC, Rhodes, 7-11 Octoberr Σε συνεργασία με την Anna Klys. Προς δημοσίευση. 57. "Η μινωική προέλευση των Ολυμπιακών αγώνων". Corpus 62 (2004) "H προϊστορία των αρχαίων Ελληνικών σταδίων". Στο Τα στάδια στην αρχαία Ελλάδα και οι σύγχρονες αναβιώσεις των Ολυμπιακών αγώνων, επιμέλεια Δ. Γαρουφαλλής κ.ά., Εκδόσεις Περισκόπιο. 59. "The Afiartis Project: Excavations of the Minoan Settlement of Fournoi, Karpathos ( ) A preliminary report ". Στο The Minoans in the Central, Eastern and Northern Aegean. New Evidence, Acts of a Minoan Seminar January 2005, eds. E. Hallager, C.F. Macdonald, W.-D. Niemeier, Athens 2009, "Μινωικός οικισμός στους Φούρνους Καρπάθου". Corpus 72 (2005), "Excavation of Minoan settlement in Fournoi, Karpathos - Preliminary report". Antiquity, υποβλήθηκε για δημοσίευση. 62. "Πανηγύρια και ταυτότητες: μια ολιστική θεώρηση της κοινωνικοπολιτικής σημασίας ενός πανάρχαιου θεσμού". Κεντρική εισήγηση στο Συνέδριο (με επιστ. επιμέλεια από τον υποφαινόμενο) "Η πανήγυρις: μια διαχρονική ματιά στον κοινωνικο-οικονομικό και κοινωνικό της ρόλο". Σουφλί Νοε Δημοσίευση στα Πρακτικά: Festivals and Identities: A Holistic Approach to the Socio-political Meaning of an Age-old Social Institution. Proceedings of the 1 st International Congress on Greek Civilization, Soufli November 2005, ed. M. Melas Cambridge Scholar Publishing, 1-10, in print. 63. "The essentials of the grand Minoan festival". Εισήγηση στο Συνέδριο που αναφέρεται αμέσως παραπάνω, αριθ. 62, Δημοσίευση στα Πρακτικά: Festivals and Identities: A Holistic Approach to the Socio-political Meaning of an Age-old Social Institution. Proceedings of the 1 st International Congress on Greek Civilization, Soufli November 2005, ed. M. Melas Cambridge Scholar Publishing, 47-57, in print. 64. Προσεγγίσεις στην προϊστορική αρχαιολογία: μελετήματα θεωρίας και πρακτικής. Εκδόσεις Βάνιας. Υπό εκτύπωση. 65. Μινωικά: Θεωρίες και έρευνες για τον Μινωικό πολιτισμό. Εκδόσεις Gutenberg. Υπό εκτύπωση. 66. "Κάρπαθος: ανασκαφή Μινωικού οικισμού (Ανασκαφή του πανεπιστημίου Θράκης σε μινωικό οικισμό της Καρπάθου, Α περίοδος 2001)" Επτάκυκλος τεύχος 18-19,

7 67. "The Afiartis Project. Excavations at a Minoan settlement on Karpathοs ( )". Πεπραγμένα Ι' Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά, 1-8 Οκτωβρίου 2006). Χανιά 2011, «Αφιάρτης: ο Σιτοβολώνας της Καρπάθου», Καρπαθιακή Ηχώ 433, 2007, σ «Ένα δάκρυ από τη γενιά των «Σταβλιτών», Καρπαθιακή Ηχώ 444, 2010, «Άγιοι Απόστολοι Καρπάθου από την προϊστορία μέχρι την ύστερη αρχαιότητα», Καρπαθιακά Χρονικά 1, Αθήνα 2006, Λήμμα «Κάσος» στην Encyclopedia of Ancient History, Willey Blackwell, "The Politics of Colonization. Continuity, Change and Acculturation in the Minoan Periphery. New Evidence", Πεπραγμένα IA' Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Ρέθυμνο, Οκτωβρίου 2011). In print. Συναφώς σημειώνω ακόμα τριάντα τρεις μέχρι τούδε μελέτες (μεθόδου, θεωρίας και πράξης κατεξοχήν στο χώρο της Προιστορίας) και σχετικές διαλέξεις σε συνέδρια και πανεπιστήμια. 7