ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΣ

Transcript

1 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΧΟΡΟΣ

2 Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ... 3 Άσκηση και φυσική δραστηριότητα... 4 Αρχαία Ελλάδα... 4 Ο Αθλητισμός του Μικρασιατικού Ελληνισμού και της Μ. Ασίας... 7 Η Άθληση στο Βυζάντιο... 7 Τρόπος άσκησης, αθλητισμός σε άλλους λαούς... 8 Η περίοδος της Αναγέννησης Διαφωτισμός Η Βιομηχανική επανάσταση Μοντέρνος αθλητισμός ΧΟΡΟΣ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ος ΕΩΣ 20 ος ΑΙΩΝΑΣ ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Αεροβική Γυμναστική ΕΝΟΡΓΑΝΗ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΗ Ρυθμική Γυμναστική ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΠΑΤΙΝΑΖ ΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΕΝΗ ΚΟΛΥΜΒΗΣΗ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τόσο ο αθλητισμός όσο και ο χορός έχουν αρχαίες καταβολές και μακρά πορεία στην ιστορία καθώς αποτελούν θεμελιώδεις εκφράσεις του πολιτισμού των λαών ανά τους αιώνες. Ο χορός ήταν ένα από τα πρώτα μέσα επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης αφού έδινε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα, τις αντιλήψεις, τις παραδόσεις, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους. Με το πέρασμα των ετών ο χορός εξελίχθηκε, φτάνοντας στη σημερινή εποχή, ως μία ιδιαίτερα δημοφιλής δραστηριότητα τόσο για αναψυχή όσο και για άσκηση. Ο αθλητισμός αναπτύχθηκε και άκμασε ιδιαίτερα στην Αρχαία Ελλάδα, που ήταν και το λίκνο της σημαντικότερης παγκόσμιας αθλητικής διοργάνωσης, των Ολυμπιακών Αγώνων, και αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας των ανθρώπων. Η ευγενής άμιλλα και τα υψηλά ιδανικά και αξίες που διαμορφώθηκαν τότε συνεχίζουν να αποτελούν πρότυπο μέχρι και τις μέρες μας για τους αθλητές σε όλο τον κόσμο. Ο αθλητισμός και ο χορός εμφανίστηκαν σε αθλήματα που εμφανίστηκαν και εξελίχθηκαν ταχύτατα τους τελευταίους αιώνες, όπως η συγχρονισμένη κολύμβηση η ρυθμική,ενόργανη και αεροβική γυμναστική και το καλλιτεχνικό πατινάζ, αποκτώντας διεθνές κύρος και φήμη. Σε αυτήν την εργασία θα εξετάσουμε την πορεία του αθλητισμού και του χορού καθώς και την σύμπραξή στην πάροδο του χρόνου. 2

4 Εικόνα 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ Ορισμός: Ο αθλητισμός είναι η συστηματική σωματική καλλιέργεια και δράση με συγκεκριμένο τρόπο, ειδική μεθοδολογία και παιδαγωγική με σκοπό την ύψιστη σωματική απόδοση, ως επίδοση σε αθλητικούς αγώνες, στο αθλητικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Η λέξη αθλητισμός προέρχεται ετυμολογικά από τη λέξη "άθλος", που σημαίνει αγώνας, πάλη, εντατική προσπάθεια. Παράλληλα ο αθλητισμός είναι ένας κοινωνικός θεσμός ο οποίος αντικατοπτρίζει τη δεδομένη κοινωνία και τον πολιτισμό της. Για παράδειγμα στην Αρχαία Ελλάδα, ο αθλητισμός στην Αθήνα θεωρούταν κοινωνικό και πολιτισμικό αγαθό και είχε παιδαγωγικό χαρακτήρα, ενώ αντίθετα στην Σπάρτη ο αθλητισμός χρησιμοποιούταν για την στρατιωτική εκπαίδευση. Ωστόσο σημαντική είναι η κοινωνική διάσταση του αθλητισμού στο πέρασμα του χρόνου. Η γενική τάση ήταν ιδίως τον 18ο και 19ο αιώνα τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα να ασχολούνται με τα «λαϊκά παιχνίδια» όπως το ποδόσφαιρο, ενώ τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα με τα «ευγενή αθλήματα» όπως ήταν η ιππασία και η ξιφασκία. Πρέπει να διαχωριστεί η έννοια της άθλησης από την έννοια της άσκησης. Η άσκηση γίνεται άθληση όταν αποκτάει ανταγωνιστικό χαρακτήρα, για παράδειγμα ένας που τρέχει στο δρόμο κάνει άσκηση, ωστόσο εάν έχει κάποιον αντίπαλο ώστε για το ποιος θα τερματίσει πρώτος ή ακόμα και αν ανταγωνίζεται τον ίδιο του τον εαυτό, με το χρονόμετρο κάνει άθληση. Επίσης πρέπει να προστεθεί και η έννοια, της κίνησης. Ο αθλητισμός μπορεί να πάρει πέντε μορφές, είτε ως ερασιτεχνικός, είτε ως επαγγελματικός, είτε ως μαζικός αθλητισμός, είτε ως φυσικές δραστηριότητες, είτε με την μορφή των παιχνιδιών. 3

5 Υπάρχουν τρεις θεωρίες σχετικά με τη γένεση του αθλητισμού: Όλες οι αθλητικές ασκήσεις έχουν λατρευτικές ρίζες (Carl Diem) Οι σωματικές ασκήσεις είναι φυσική συνέπεια των διαδικασιών της εργασίας και της παραγωγής (Μαρξιστική άποψη, Wolfgang, Eichel, Gerhard Lukas) Η άσκηση είναι μια εκδήλωση ενστικτωδών κινήσεων ή παρορμήσεων (Ηθολογία, Konrad Lorenz, David Sanson, Friedrich Eppensteiner) Διαφορά: Άσκηση και φυσική δραστηριότητα Ορισμοί :Η φυσική δραστηριότητα είναι ο ευρύτερος όρος στον οποίο περιλαμβάνονται όλες οι μορφές της κίνησης του ανθρώπινου σώματος, κάθε σωματική άσκηση και σπορ, που ενεργοποιούν τους μυς του σώματος και απαιτούν αυξημένη κατανάλωση ενέργειας. Με τον όρο αθλητισμός εννοείται κάθε αυστηρά δομημένη φυσική δραστηριότητα, με αυστηρούς κανόνες, υψηλό ανταγωνισμό και εξειδίκευση, με βασικό σκοπό τη μεγιστοποίηση της απόδοσης. Αντίθετα, με το όρο άσκηση εννοούμε κάθε συστηματική κίνηση του σώματος ή συμμετοχή του ατόμου σε φυσικές δραστηριότητες, η οποία έχει κάποια χρονική διάρκεια, χαμηλότερα επίπεδα ανταγωνισμού, και στην οποία εμπλέκονται, κυρίως, μεγάλες μυϊκές ομάδες του σώματος(berger, Pargman, & Weinberg, 2007). Αρχαία Ελλάδα Οι αγώνες της Ολυμπίας φαίνεται πως ξεκίνησαν στο βάθος της προϊστορίας και είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αγώνες τόσο θεών όσο και ηρώων. Η θεϊκή καταγωγή που προσέδωσαν οι Έλληνες στους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά και το γεγονός ότι οι αγώνες αποτελούσαν μέρος των θρησκευτικών τελετών πιστοποιούν ότι ο θρησκευτικός χαρακτήρας ήταν το κυρίαρχο στοιχείο των αγώνων. Θεωρείται πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες πρωτοεμφανίστηκαν το 776 π.χ. αφού από τότε υπάρχουν τα πρώτα γραπτά στοιχεία. Από το 776 π.χ. οι αγώνες τελούνταν χωρίς παύση μέχρι το 393 μ.χ. συνεπώς και καταργήθηκαν από το Θεοδόσιο τον Α'. Από αυτά που γνωρίζουμε,τελέστηκαν συνολικά 293 Ολυμπιακοί Αγώνες. Το Έπαθλο για αυτόν που θα κέρδιζε στους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς, ύστερα από αυτά, γύριζε θριαμβευτής στην πατρίδα του και οι συμπατριώτες του γκρέμιζαν σ' ένα σημείο τα τείχη της πόλης, προκειμένου να περάσει από κει ο νικητής, μια ενέργεια καθαρά συμβολική, που σήμαινε πως η πόλη που αναδείκνυε Ολυμπιονίκες δεν χρειαζόταν τείχη για να προασπίσει την ασφάλειά της. Από 4

6 τον 4ο αιώνα π.χ., και κατά την περίοδο της Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι αθλητικοί αγώνες εκφυλίστηκαν και μεταβλήθηκαν σε αιματηρούς αγώνες του Ρωμαϊκού Ιπποδρόμου. Οι αγώνες αυτοί ήταν αιματηρές συγκρούσεις μονομάχων, που τους έφερναν αντιμέτωπους μέσα σε τεράστια στάδια. Η ελευθερία των συμμετεχόντων όσον αφορά τη συμμετοχή τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες ήταν περιορισμένη. Κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή στους αγώνες αυτούς, μόνο οι Έλληνες είχαν την δυνατότητα να λάβουν μέρος. Από τη μητροπολιτική Ελλάδα αλλά και τις αποικίες Έλληνες κατέφθαναν για να παρακολουθήσουν ή να λάβουν μέρος στους αγώνες της Ολυμπίας διεκδικώντας το στεφάνι ελιάς. Βάρβαροι, γυναίκες, δούλοι όπως επίσης και ιερόσυλοι ή εγκληματίες αποκλείονταν από τους αγώνες. Αξίζει να αναφερθεί πως κάθε τέσσερα χρόνια σε ξεχωριστή εποχή όμως στον ίδιο χώρο αυτό της Ολυμπίας, τελούνταν γυναικείοι αγώνες, τα Ηραία. Μετά τις κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου και την εξάπλωση του ελληνισμού στην ανατολή, ο αποκλεισμός των βαρβάρων έχασε ένα μεγάλο μέρος από τη σημασία του. Φαινόμενο άλλωστε της εποχής ήταν να θεωρούνται Έλληνες και αυτοί οι οποίοι είχαν δεχθεί την ελληνική παιδεία. Μετά τη ρωμαϊκή επικράτηση στους Ολυμπιακούς Αγώνες μετείχαν και Ρωμαίοι. Τα αγωνίσματα των Αρχαίων ολυμπιακών Αγώνων Από το 776 π.χ. και ως την 13η Ολυμπιάδα ο αγώνας δρόμου (στάδιος δρόμος) ήταν το μόνο αγώνισμα και η διάρκεια των αγώνων ήταν μόνο μία ημέρα. Μετά την 14η Ολυμπιάδα εισάγονται σταδιακά γυμνικά αγωνίσματα καθώς και αγωνίσματα του ιπποδρόμου με αποτέλεσμα την κλασική περίοδο ο αριθμός τους να φθάσει τα 18. Το ολυμπιακό αγωνιστικό πρόγραμμα περιελάμβανε κατά χρονολογική σειρά εισαγωγής τα παρακάτω γυμνικά αγωνίσματα: στάδιος δρόμος, δίαυλος, δόλιχος, πένταθλο, πάλη, πυγμή, παγκράτιο και οπλίτης δρόμος για τους άνδρες. Τα παιδιά συναγωνίζονταν στο δρόμο, το πένταθλο, την πάλη, την πυγμή και το παγκράτιο. Οι δύο μεγάλες κατηγορίες των αγωνισμάτων του ιπποδρόμου ήταν τα Αρματοδρομικά και ιππικά. Στα αγωνίσματα αυτά νικητές ανακηρύσσονταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων και όχι οι αρματηλάτες (ηνίοχοι) ή οι αναβάτες των αλόγων. Το γεγονός αυτό προσέδιδε έναν καθαρά αριστοκρατικό χαρακτήρα στα αγωνίσματα αυτά, αφού μόνον οι αριστοκράτες και οι πλούσιοι μπορούσαν να κατέχουν και να συντηρούν άλογα ικανά να μετέχουν σε αγώνες. Πιο συγκεκριμένα : -Δρόμος -Πάλη -Πυγμή ( πυγμαχία ) -Παγκράτιο 5

7 -Ιππικά αγωνίσματα -Άλμα -Δίσκος -Ακόντιο Οι Έλληνες της κλασσικής εποχής καλλιέργησαν συστηματικά τον αθλητισμό ως πηγή υπέροχων πράξεων και κύριο συντελεστή κάθε προόδου. Πίστευαν πως οι θεοί ήταν οι ιδρυτές, προϊστάμενοι και προστάτες των αγώνων. Έτσι οι αθλητές θεωρούσαν καθήκον τους να αφιερώσουν τα βραβεία τους σε αυτούς. Αξίζει να σημειωθεί πως καμία φορολογική υποχρέωση δεν έφεραν οι νικητές. Μινωικός Πολιτισμός Οι ρίζες του ελληνικού αθλητισμού μπορούν να αναζητηθούν στη εποχή του χαλκού στην Μινωική Κρήτη. Στο πρώτο μισό της 2 ης χιλιετίας, οι Μινωίτες με τις επικοινωνίες που έχουν με την Αίγυπτο παραλαμβάνουν πολλά ανατολικά στοιχεία και μαζί με αυτά τα αθλητικά παιχνίδια. Η πρώιμη αυτή μορφή των αθλοπαιδιών μεταβάλλεται συνεχώς μέσα σε ένα υψηλό πολιτιστικό επίπεδο και φθάνει να γίνει, ύστερα από διαρκή άσκηση, άθλημα. Αυτά τα αθλήματα έχουν στενή σχέση με τις θρησκευτικές εκδηλώσεις της μινωικής κοινωνίας και έχουν για κύριο σκοπό την άμιλλα μεταξύ των αθλητών. Έτσι, στο χώρο αυτό έχουμε τις πρώτες ενδείξεις του μετέπειτα αθλητικού πνεύματος,που στους ιστορικούς χρόνους κυριάρχησε στον ελληνικό χώρο. Σε μινωικά έργα τέχνης απεικονίζονται γυμνάσματα και αθλήματα ήδη από τις αρχές τη 2 ης χιλιετίας π.χ. Κατά το 16 ο αιώνα τα αθλήματα που εκτελούνται ευρύτατα στην Κρήτη είναι τα κυβίστημα, τα ταυροκαθάψια, η πυγμή και η πάλη. Μυκηναϊκός Πολιτισμός Με την επικράτηση των Αχαιών τα αθλήματα της μινωικής Κρήτης διαδίδονται στη μυκηναϊκή Ελλάδα, όπου όχι μόνο καθιερώνονται αλλά και βελτιώνονται στην τεχνική. Η αγάπη των Μυκηναίων προς τους αγώνες, τον πόλεμο, το κυνήγι, που και αυτό αποτελεί ένα είδος αγωνίσματος, δείχνει το φιλοαγωνιστικό τους πνεύμα και οδηγεί στην καθιέρωση και τη διάδοση των κατ εξοχήν αθλητικών αγωνισμάτων. Οι Μυκηναίοι υιοθετούν από την Κρήτη τα ακροβατικά αθλήματα, το κυβίστημα και τα ταυροκαθάψια, αγωνίσματα που δεν αγαπούν ιδιαίτερα. Αντίθετα, ενδιαφέρονται για τα κατ εξοχήν αγωνίσματα στίβου, δηλαδή την πάλη και την πυγμή, και προσθέτουν σ αυτά το δρόμο και τις αρματοδρομίες. Των δυο τελευταίων μάλιστα θεωρούνται και ιδρυτές. Σε πολλά μυκηναϊκά έργα τέχνης απεικονίζονται τα ταυροκαθάψια. Σε σφραγιδόλιθους, δακτυλίδια, τοιχογραφίες παρακολουθούμε την εξέλιξη του αγωνίσματος και τον εκφυλισμό του, καθώς αναζητούνται ευκολότερα 6

8 γυμνάσματα και όχι τόσο επικίνδυνα. Σε πολλά μυκηναϊκά αγγεία του εικονιστικού ρυθμού του 13 ου π.χ. αιώνα εικονίζοντα πυγμάχοι κατά ζεύγη καθώς και παλαιστές. Το αγώνισμα του δρόμου παριστάνεται σε έναν αμφοροειδή κρατήρα που βρέθηκε στη Κύπρο. Δύο γυμνοί άνδρες τρέχουν σε ευρύ διασκελισμό και με τα χέρια λυγισμένα στους αγκώνες. Αυτή είναι η πιο παλιά γνωστή παράσταση αγώνων δρόμου. Ο Αθλητισμός του Μικρασιατικού Ελληνισμού και της Μ. Ασίας Ο Αθλητισμός αποτέλεσε μεγάλο άξονα του μικρασιατικού ελληνισμού όπως επίσης κάποιος από τους βασικούς μοχλούς στην διασφάλιση και ανάπτυξη του εθνικού φρονήματος, γεγονός ιστορικά τεκμηριωμένο, από την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα ως το Ίσως δεν προβάλλεται όσο δικαιούται η φιλαθλητική ταυτότητα σύμπαντος του μικρασιατικού Ελληνισμού στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων με επίκεντρο την πρωτοπολιτεία της Ιωνίας, τη Σμύρνη. Η Σμύρνη χωρίς αμφιβολία με τους πρωτοπόρους συλλόγους της, τον Πανιώνιο και τον Απόλλωνα, κατέχει και μάλιστα δίκαια το προβάδισμα τιμής και μνήμης. Δεν χρειάζεται όμως να παραγνωρίζεται στην ολότητά του το «μικρασιατικό φαινόμενο» στον χώρο της άθλησης, και μάλιστα φωτισμένης από το γνήσιο αθλητικό ιδεώδες σε μια ξένη επικράτεια όπου και οι προαιώνιες ρίζες του γένους των Ελλήνων. Αυτές οι ρίζες φαίνεται πως ξεριζώθηκαν με την τραγωδία του 1922, που παρ όλες τις ποικίλες αντιξοότητες και συγκρούσεις μεταφυτεύτηκαν στην κοινωνία της μητροπολιτικής Ελλάδας ταχύτατα και ιδιαίτερα αποτελεσματικά, συνέπεια της ένταξης του προσφυγικού κόσμου σε μια νέα Ελλάδα. Η Σμύρνη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η αιχμή της αιματηρής λόγχης, του ξεριζωμού. Η δεσπόζουσα θέση του αθλητισμού, σχεδόν έναν αιώνα μετά το 1922, ως ενός από τα ουσιώδη συστατικά της προσφυγικής επιβίωσης. Π.χ. ο Πανιώνιος με τα 14 τμήματα στη Σμύρνη (αθλητικά, πολιτισμικά, μορφωτικά, ψυχαγωγικά) τον Ιούνιο του 1923 διοργανώνει τους Πανιώνιους Αγώνες - που αποτελεί ύψιστο εθνικοκοινωνικό, σε ένα στάδιο ( Παναθηναϊκό ) οργανωμένο και αναμορφωμένο, που ουσιαστικά είχε εγκαταλειφθεί στην τύχη μετά τους «Β' εν Αθήναις Ολυμπιακούς Αγώνες» του Η Άθληση στο Βυζάντιο 1. Όλοι οι θρησκευτικοί αθλητικοί αγώνες χωρίς καμία εξαίρεση την εποχή του Βυζαντίου είχαν καταργηθεί διότι θεωρούνταν ειδωλολατρικοί, και δεν επιτρέπονταν μέσα στη Χριστιανική κοινωνία. Παρ όλα αυτά, όχι τόσο για θρησκευτικούς σκοπούς, αλλά από συνήθεια και για λόγους ψυχαγωγικούς 7

9 και παραδοσιακούς, οι Βυζαντινοί συνέχισαν να γυμνάζονται με μόνα και κυριότερα αγωνίσματα για αυτούς τις αρματοδρομίες, τον δρόμο, την πάλη, το ακόντιο, την άρση βαρών και άλλα παιδικά και πνευματικά παιγνίδια. 2. Απ ότι γνωρίζουμε ο Ι. Τσιμισκής φημιζόταν σαν αθλητής με επιδόσεις στο τζυκάνιο, στο δρόμο, και στο πήδημα. 3. Στη συνέχεια ακολούθησε ο θάνατος του αυτοκράτορα Αλεξάνδρου ύστερα από τραυματισμό του σε ένα παιγνίδι που έμοιαζε με το σημερινό τένις. Τα δημοτικά ακριτικά μας τραγούδια αναφέρουν ότι οι ακρίτες σαν ελεύθερη ασχολία είχαν το δρόμο, το πάλεμα, το πήδημα και το λιθάρι. Μελέτες αποδεικνύουν ότι τη περίοδο αυτή (10-15μ.Χ.αιωνα.) τα αθλήματα τα χρησιμοποιούσαν σκοπούς τόσο ψυχαγωγικούς όσο και παιδαγωγικούς, θεραπευτικούς και στρατιωτικούς. Το τζυκάνιο ήταν αγώνισμα ομαδικό που παιζόταν από κυρίως νέους αριστοκράτες. Αυτό αποτελούταν από δύο ομάδες, και εκτελούταν σε ένα στάδιο με εστίες παρόμοιες με του σημερινού ποδοσφαίρου. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν ένα παιγνίδι παρόμοιο με το σημερινό πόλο. Οι παίκτες ήταν πάνω σε άλογα, κρατούσαν μακριές ξύλινες βέργες σαν μπαστούνια, και χτυπούσαν μια δερμάτινη μπάλα, σε μέγεθος μήλου, προσπαθώντας να πετύχουν τέρμα στην αντίπαλη ομάδα. Αρματοδρομίες Ο λαός του Βυζαντίου ήταν πολύ στενά συνδεδεμένος με τον ιππόδρομο. Οι αρματοδρομίες ήταν το πιο δημοφιλές άθλημα και το πιο αγαπητό λαϊκό θέαμα, αφότου η χριστιανική εκκλησία απαγόρευσε τις μονομαχίες, και όλοι σχεδόν οι πολίτες υποστήριζαν με ενθουσιασμό κάποια από τις ομάδες που έπαιρναν μέρος σ αυτές. Τρόπος άσκησης, αθλητισμός σε άλλους λαούς Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η πάλη, η αρματοδρομία, το κυνήγι, η τοξοβολία, η κολύμβηση και το τρέξιμο ήταν προσφιλείς δραστηριότητες πολλών αρχαίων πολιτισμών, όπως των Σουμερίων, των Βαβυλωνίων, των Ασσυρίων, των Χετταίων και των Φοινίκων. Το ενδιαφέρον άλλων πολιτισμών όπως των Αιγυπτίων, των Κινέζων και των Ινδών κέντρισαν οι δραστηριότητες που είχαν σχέση με παιχνίδια μπάλας, σωματικές ασκήσεις και ρίψη διαφόρων αντικειμένων. Η άσκηση ξεκίνησε από πολύ νωρίς σε όλο τον κόσμο. Οι προϊστορικοί λαοί όπως οι Μάγια, οι Ίνκας και οι Αζτέκοι ασχολούνταν με κάποιες ασκήσεις, όπως το κυνήγι. Οι πληροφορίες όμως που έχουμε συγκεντρώσει για τους λαούς αυτούς δεν είναι αρκετές, προκειμένου να γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία για τον πολιτισμό τους. Αντίθετα για κάποιους άλλους λαούς όπως οι Σουμέριοι, οι Φοίνικες, οι Κινέζοι, οι Ινδοί, οι Ιάπωνες, οι Εβραίοι, οι Πέρσες οι Έλληνες, τα στοιχεία μας είναι επαρκή για να καταλάβουμε συνοπτικά τη σχέση τους με τον αθλητισμό. 8

10 Σουμέριοι Οι Σουμέριοι ήταν ειρηνικός λαός, που έζησε από το π.χ. μέχρι το π.χ. ανάμεσα από δυο ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη. Ανέπτυξε σπουδαίο, αξιόλογο πολιτισμό και σημαντική κίνηση στις σωματικές ασκήσεις, οι οποίες είχαν όλες ειρηνικό χρώμα. Αυτοί εξημέρωσαν το άλογο και εφεύραν το τροχό συνδυάζοντας και τα δύο για να δημιουργήσουν άρμα. Κατακτήθηκαν από τους Βαβυλώνιους και τους Ασσύριους, οι οποίοι σαν πολεμικοί λαοί, είχαν πολεμικές ασκήσεις. Αιγύπτιοι Οι Αιγύπτιοι ήταν λαός που δημιούργησε πολύ σπουδαίο πολιτισμό. άρχισε να ασχολείται με τις σωματικές ασκήσεις το π.χ. φτάνοντας μετά από την 4 η χιλιετία σε μια αξιόλογη πρακτική της άσκησης. Σε πολλές ιερογραφικές παραστάσεις που διασώθηκαν βλέπουμε τον υψηλό βαθμό τεχνικής και αισθητικής των ασκήσεων. Αθλήματα που ασχολούνταν ήταν: κολύμβηση σε σύγχρονα στυλ και σε προασκήσεις, γυμναστική ενόργανη και ακροβατική, άρση βαρών με σύγχρονες κινήσεις, ιππομαχίες, αρματοδρομίες, πάλη, κυνήγι, ναυτικά αγωνίσματα, ιστιοπλοΐα, κωπηλασία, σκάκι, πυγμαχία, ραβδομαχία. Κινέζοι Από την 4 η χιλιετία και έπειτα δημιουργήθηκε από τους Κινέζους ένα σπουδαίος για την ανθρωπότητα πολιτισμός που τον χαρακτήριζε η απομόνωση από τον έξω κόσμο. Η γύμναση στη Κίνα εμφανίζεται το π.χ. σαν μια θρησκευτική τελετουργία, γνωστή σαν Κονγκ-Φου. Την πρώτη περίπου χιλιετία έχουμε την εμφάνιση και άλλων αθλημάτων όπως η πυγμαχία ( καράτε ), το κολύμπι, η κρικηλασία, η πάλη, η χιονοδρομία, το πόλο, η αλεκτορομαχία, το κυνήγι. Την τοξοβολία χρησιμοποιούσαν ακόμη σαν δοκιμασία για την επιλογή των δημοσίων υπαλλήλων. Οι Κινέζοι οργάνωναν αγώνες, οπού το έπαθλο ήταν ένα κύπελλο κρασί το οποίο πρόσφεραν στο ηττημένο, αφού αυτός βρίσκονταν σε δύσκολη θέση. Ινδοί Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορία των Ινδιών όσον αφορά τον πολιτισμό και τον αθλητισμό τους, κυρίως από το π.χ. ως και την εποχή του Βούδα ( π.χ.). Η άσκηση ήδη από τα παλαιότερα χρόνια ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τη θρησκεία σαν ιατρικό και ψυχαγωγικό μέσο. Από το π.χ. εμφανίζεται η γιόγκα σε πολλές μορφές, όπως η χάτα και η ράτζια γιόγκα. Ο χορός, η πάλη, η πυγμαχία, η ιπποδρομία και η κονταρομαχία αποτελούσαν άλλες ιδιαίτερες ασκήσεις. 9

11 Φοίνικες Από πληροφορίες γνωρίζουμε ότι ασχολούνταν από το π.χ. με τη σωματική άσκηση και κύρια με την αρματοδρομία. Εβραίοι Κύριες ασχολίες τους ήταν ο δρόμος, η πάλη, το κολύμπι και ο χορός. Αυτοί θεωρούσαν δε σημαντικό το ρόλο της σωματικής άσκησης και των αγώνων για τη δημιουργία ενός ισχυρού έθνους. Είναι επίσης από τους πρώτους λαούς που έκαναν αθλητικό σύλλογο. Ιάπωνες Η ιστορία του λαού αυτού αρχίζει τον 6 ο π.χ. αιώνα και επηρεάζεται από τους Κινέζους. Δημιούργησαν πολλά στρατιωτικά αθλήματα, λόγο της εκπαίδευσης τους που ήταν κυρίως στρατιωτική, όπως μονομαχία, ιππασία, τοξοβολία. Επίσης είναι αυτοί που εφευρίσκουν το Ζίου- Ζίτσου. Χαρακτηριστικό τους είναι η μεγάλη πειθαρχία. Πέρσες Λαός στρατιωτικός έδωσαν και στις αθλητικές ασκήσεις χαρακτήρα στρατιωτικό. Ανέπτυξαν πολύ τα ιππικά αγωνίσματα και περίπου τον 8 ο αιώνα έπαιξαν πόλο πάνω σε άλογα. Ασχολούνται ακόμα με το χορό, τη κολύμβηση, τις ακροβατικές ασκήσεις τα οποία πιθανότατα ήταν αποτέλεσμα αιγυπτιακών επιρροών. Η περίοδος της Αναγέννησης Μεταξύ των ιδεών που χαρακτήριζαν αυτή την περίοδο ήταν η ενότητα σώματος και πνεύματος, η σχέση φυσικής υγείας και μάθησης, τα οφέλη της ξεκούρασης και των δραστηριοτήτων αναψυχής για την ανακούφιση από το στρες των διανοητικών εργασιών και της χειρωνακτικής εργασίας. Οι ανθρωπιστές έδωσαν έμφαση στη Φυσική Αγωγή ως μέσο για την αρμονική ανάπτυξη της προσωπικότητας των νέων, εισάγοντας τη σωματική δραστηριότητα στα σχολεία. Διαφωτισμός Το 17o και 18o αιώνα παρατηρείται στην Ευρώπη μια πνευματική κίνηση γνωστή ως διαφωτισμός. Ο Άγγλος φιλόσοφος Τζων Λοκ συνιστούσε τις σωματικές ασκήσεις από πολύ μικρή ηλικία, πιστεύοντας ότι μέσω των ασκήσεων προάγεται η υγεία των νέων και οι πνευματικές τους δυνατότητες. 10

12 Ένας άλλος μεγάλος φιλόσοφος, υπέρμαχος των ασκήσεων και των παιχνιδιών, ήταν ο Ζαν Ζακ Ρουσό, ο οποίος πίστευε ότι η σωματική και πνευματική αγωγή πρέπει να συμβαδίζουν. Η Βιομηχανική επανάσταση Στην ανάπτυξη του σύγχρονου αθλητισμού σημαντικό ρόλο έπαιξε η βιομηχανική επανάσταση. Στην αρχή του 19ου αιώνα, ένας αριθμός δημόσιων σχολείων της Αγγλίας άρχισε να αναπτύσσει τον αθλητισμό ως ένα μέσο αγωγής ευγενών νέων. Μοντέρνος αθλητισμός Ο μοντέρνος αθλητισμός δημιουργήθηκε μετά το τέλος των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων και αναπτύχθηκε μαζί με την μοντέρνα βιομηχανική κοινωνία. Στον μοντέρνο αθλητισμό υπάρχει η εξειδίκευση, η κοινωνικοποίηση και στόχος είναι η παραγωγή ρεκόρ και μεταλλίων. Τα λεγόμενα citius, oltius και fortius είναι οι κυρίαρχες αξίες του ολυμπισμού (Ολυμπιακοί αγώνες), καθώς επίσης υπάρχει ιεραρχικό σύστημα και γραφειοκρατικός έλεγχος. Όμως μετά την αρχική επιτυχία που είχαν οι Ολυμπιακοί αγώνες άρχισαν να παρουσιάζουν και σοβαρά προβλήματα και πιο συγκεκριμένα με την κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ. Στα Πανεπιστήμια της Ανατολικής Ευρώπης ο Αθλητισμός είχε μετατραπεί σε προαιρετικό και όχι υποχρεωτικό. Στους εορτασμούς στο Παρίσι (1900) και στο Σεντ Λούις (1904) οι αγώνες επισκιάστηκαν από διεθνείς εκθέσεις στις οποίες είχαν περιληφθεί. Οι αμέσως επόμενοι Μεσολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το (1906) και είχαν διοργανωθεί από την ΔΟΕ, της οποίας μετέπειτα απόφαση κήρυξε ότι δεν ήταν επίσημοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Όμως οι αγώνες του 1906 ξανά προσέλκυσαν ένα μεγάλο αριθμό από Παγκόσμιες συμμετοχές. Το 1904 περίπου το 80% των αθλητών ήταν Αμερικανοί και σηματοδοτούσαν την αρχή της Ανάπτυξης των αγώνων σε δημοσιότητα και μέγεθος. Σε αντίθεση με το τι πίστευε ο Κουμπερτέν, οι ολυμπιακοί αγώνες δεν απέτρεψαν τους πολέμους και έτσι διακόπηκε η διεξαγωγή τους κατά τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Αρκετές ολυμπιάδες πρέπει ακόμη να αναφερθεί πως επηρεάστηκαν από ορισμένα πολιτικά ζητήματα. Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1936 στο Βερολίνο χρησιμοποιήθηκαν για πολιτική προπαγάνδα από τον Αδόλφο Χίτλερ και τους Ναζί. Κατά τις δεκαετίες 70 και 80, επηρεάστηκαν από μποϋκοτάζ. Αφρικανικά κράτη μποϊκόταραν τους Ολυμπιακούς του (1976) επειδή η Νέα Ζηλανδία μετείχε σε αγώνες rugby στην Νότια Αφρική. Διάφορα κράτη του δυτικού κόσμου όπως επίσης και οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν να αγωνιστούν στους ολυμπιακούς του 1980 στη Μόσχα, αφού η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν. Με τη σειρά τους η Σοβιετική Ένωση και άλλες ανατολικές χώρες μποϊκόταραν τους Ολυμπιακούς του 1984 στο Λος Άντζελες. Η Βόρειος και η Νότιος Κορέα συμμετείχαν με κοινή αποστολή στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 2000 και το

13 Τα αγωνίσματα των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων 1.Αθλητισμός στίβου 2.Αγωνίσματα κολύμβησης 3.Ιστιοπλοΐα 4.Κωπηλασία 5.Ποδηλασία 6.Μπάσκετ 7.Ποδόσφαιρο 8.Χόκεϋ 9.Χάντμπολ 10.Βόλεϊ 11.Άρση βαρών 12.Πυγμαχία 13.Πάλη 14.Τζούντ 15.Ιππασία 16.Μοντέρνο Πένταθλο 17.Τοξοβολία 18.Γυμναστική 19.Τένις 20.Ξιφομαχία 21.Σκοποβολή 12

14 Διαφορές μεταξύ αρχαίων και σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων: Η οικουμενικότητα. Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν πια παγκόσμια διάσταση σε αντίθεση με τον ελληνικό χαρακτήρα των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητας. Η περιφερειακή τέλεση. Οι αγώνες τελούνται κάθε τέσσερα χρόνια σε ένα διαφορετικό τόπο τέλεσης. Η απουσία του θρησκευτικού στοιχείου. Στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες έπαψε να υφίσταται ο θρησκευτικός χαρακτήρας των αρχαίων αγώνων. Η συμμετοχή γυναικών. Το πλούσιο αγωνιστικό πρόγραμμα με ομαδικά, ατομικά αλλά και αγωνίσματα που κρίνονται με βάση την αισθητική. Η απουσία του θεσμού της εκεχειρίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΧΟΡΟΣ Ορισμός: Χορός είναι η ρυθμική κίνηση ενός ή περισσότερων προσώπων που εκτελείται με συνοδεία μουσικής ή τραγουδιού. ΧΟΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΤΕΧΝΗ Η ΑΘΛΗΜΑ ; Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι από την στιγμή που ο άνθρωπος άρχισε να κινείται, σηκώθηκε στα δύο του πόδια και περπάτησε, άρχισε να εκφράζει τα συναισθήματά του και με το σώμα του. Για να εκφράσει την χαρά, την λύπη του αλλά και κάθε άλλο του συναίσθημα, χρησιμοποιώντας μαζί με τις κραυγές του τις ρυθμικά κινήσεις των χεριών, των ποδιών και του σώματός του γενικά, δημιούργησε αυτό που σήμερα με όλος ο κόσμος παραδέχεται ότι είναι η πιο όμορφη, η πιο απολαυστική μορφή τέχνης, ο πιο σύνθετος τρόπος δημιουργίας, ο πιο εντυπωσιακός τρόπος έκφρασης συναισθημάτων. Όλα τα είδη χορού, θα μπορούσαν να είναι πέρα από μια πολύ σπουδαία 13

15 τέχνη και ένα πολύ ανταγωνιστικό άθλημα. Άθλημα με κανονισμούς, κριτές, βαθμολογίες και κατηγορίες. Όσοι συμμετέχουν σε αγώνες χορού, ακριβώς όπως συμβαίνει σε όλα τα αθλήματα, είτε ανήκουν σε ομάδες, είτε αγωνίζονται μόνοι ή σε ζευγάρια, πρέπει να περνούν ιατρικές εξετάσεις και να έχουν πολλές και ιδιαίτερες ικανότητες. Όπως και σε κάθε άλλο είδος αθλήματος απαιτούνται κάποιες ιδιαίτερες ικανότητες από τους αθλητές. Κακώς δεν έχει αναγνωρισθεί ο χορός σαν Ολυμπιακό αγώνισμα ακόμα, αφού δεν υπάρχουν πλέον πολλές χώρες σε όλες τις ηπείρους που να μην γίνονται αγώνες χορού, με πρωταθλήματα και Ομοσπονδίες. Για την ιστορία αναφέρεται ότι για να αναγνωρισθεί ένα αγώνισμα σαν Ολυμπιακό, οι κανόνες λένε ότι αυτό πρέπει να υπάρχει σε εβδομήντα πέντε χώρες και τέσσερις Ηπείρους από τους άντρες και σε σαράντα χώρες και τρεις Ηπείρους από τις γυναίκες. Ο χορός αυτά τα επίπεδα τα ξεπερνά και δεν υστερεί σε τίποτα από την ρυθμική γυμναστική, που περιλαμβάνει μουσική και χορό και είναι αναγνωρισμένο Ολυμπιακό αγώνισμα. ΓΝΩΣΤΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ : Δεν είναι όλοι εύθυμοι, όσοι χορεύουν Είτε χορέψουμε είτε όχι, είμαστε τρελοί, γι' αυτό λοιπόν, ας χορέψουμε- Γιαπωνέζικο γνωμικό Ένας χορός είναι ένα μετρημένο (έμμετρο) βήμα, όπως ένας στίχος είναι ένας μετρημένος λόγος-μπέικον Φράνσις Η ζωή δεν είναι χορογραφημένη. Γι' αυτό πέφτω κάτω συχνά-ντάνκαν Σάσα Ο χορός είναι η κάθετη έκφραση μιας οριζόντιας επιθυμίας. Ο χορός είναι η κρυμμένη γλώσσα του σώματος-γκράχαμ Μάρθρα Ο χορός είναι μουσική του σώματος χορεύουν-ανγκέλου Μάγια Τα πάντα στο σύμπαν έχουν ρυθμό. Τα πάντα Το να μιλάς για τη μουσική είναι σαν να χορεύεις για την αρχιτεκτονική Χορεύετε, γελάτε και ευθυμείτε. Αλλά να είστε αθώοι-ιουστίνος Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ Η προέλευση του χορού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανακάλυψη της φωτιάς. Συνέβη μόλις ο άνθρωπος ανακάλυψε την φωτιά. Πιστεύουμε πως ο αρχαιότερος χορός ξεκίνησε στην Ινδία και τα έργα ζωγραφικής των τάφων 14

16 απεικονίζουν στοιχεία χορού από το 3300 π.χ Μια πρόωρη χρήση του χορού μπορεί να ήταν ως μέθοδος θεραπείας. Ο χορός που χρησιμοποιούνται για το σκοπό αυτό από πολλούς πολιτισμούς από τον βραζιλιάνο τροπικό δάσος στην έρημο Καλαχάρι. Στην Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή macabras Danses πίστευαν ότι προστατεύονταν οι συμμετέχοντες από την ασθένεια, ωστόσο, η υστερία και η διάρκεια αυτών των χορών μερικές φορές μπορούσε να οδηγήσει σε θάνατο λόγω εξάντλησης. ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ Μη κοινωνικά αποδεκτοί χοροί Οι μη κοινωνικά αποδεκτοί χοροί είναι επί της ουσίας το σύνολο του εργατών επαγγελματιών. Στο Μεσαίωνα επαγγελματίες ήταν οι διάφοροι ακροβάτες, ταχυδακτυλουργοί για τους οποίους ήταν αβέβαιο ακόμη αν θα κέρδιζαν τα προς το ζην, ταξιδεύοντας από πανηγύρι σε πανηγύρι. Ήταν εντελώς περιθωριοποιημένοι, όχι μόνο από την κοινωνία αλλά και από την Εκκλησία από την οποία ήταν μόνιμα αφορισμένοι, ιδιαιτέρως στις καθολικές χώρες όπου ο αφορισμός συνέχισε να ισχύει μέχρι και λίγο πριν από την έναρξη της Γαλλικής επανάστασης. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι το έργο τους δε θεωρείτο χορός αλλά «τούμπες και ακροβατικά». Έτσι το επάγγελμα του χορευτή βρέθηκε σε αυτή την ταπεινή θέση για άλλους τέσσερις αιώνες, ώσπου άρχισε να ανέρχεται για να φτάσει να καταλάβει την περίοπτη θέση που κατέχει σήμερα. Κοινωνικά αποδεκτοί χοροί Οι κοινωνικά αποδεκτοί χοροί στη Δύση στους οποίους συνυπήρχαν οι χοροί που χόρευαν άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από χωρικούς έως και μέλη της βασιλικής Αυλής, ήταν οι κυκλικοί χοροί πού είχαν είδη προϊστορία τουλάχιστον 2000 ετών. Από αυτή την σειρά ανθρώπων που χόρευαν κυκλικά προέκυψε ο χορός σε ζευγάρια. 17 ος ΕΩΣ 20 ος ΑΙΩΝΑΣ Στις αρχές του 17 ου αιώνα στη γαλλική Αυλή η τεχνική ότι χορού αλλάζει θεμελιώδης: οι χορευτές αρχίζουν να γυρίζουν τα πόδια τους προς τα έξω. Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, η παρακμή του μπαλέτου σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια και την αυστηρή εκγύμναση στο μπαλέτο με αποκλειστικό σκοπό στην ανάπτυξη τεχνικής δεξιότητας στις Η.Π.Α. αλλά και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οδήγησαν ορισμένες νεαρές, δυναμικές γυναίκες στο να αναζητήσουν άλλα είδη χορού. Επιθυμία τους ήταν να συνειδητοποιήσουν τους εαυτούς τους και την υπόσταση της γυναίκες στο χορό. 15

17 Στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν το ρεύμα του Άουσντρουκ-τανζ ή αλλιώς Γερμανικού εξπρεσιονιστικού χορού, άρχισε να εξελίσσεται, φυσικά στη Γερμανία, η θέση του μπαλέτου ήταν πολύ υποβαθμισμένη στην πολιτισμική ζωή της χώρας. Το κοινό υποδέχτηκε με ενθουσιασμό ξένους καλλιτέχνες του Σύγχρονου χορού, όπως την Ιζαντόρα Ντάνκαν. Ο κόσμος είχε αρχίσει και εκεί να αναζητά έναν πιο σωματικό τρόπο σωματικής έκφρασης. Έτσι, το 1911, ο Ελβετός εκπαιδευτικός και συνθέτης μουσικής Emile Jaques- Dalcroze κλήθηκε να ιδρύσει τι δική του σχολή Ρυθμικής στη χώρα αυτή. Τη δεκαετία του 1960 αναπτύχθηκε ο μεταμοντερνισμός. Ο μεταμοντερνισμός στράφηκε προς την απλότητα, την ομορφιά των μικρών πραγμάτων, την ομορφιά του ανεκπαίδευτο σώμα, και απλοϊκό κίνηση. Η περίφημη "Όχι" μανιφέστο απορρίπτοντας όλες τις φορεσιές, τις ιστορίες και τα εξωτερικά στολίδια ήταν ίσως η ακραία αυτού του κύματος της σκέψης. Ο Λάμπαν ασχολήθηκε με τη δημιουργία θεωρητικών αρχών για το χορό. Έπειτα από πολύχρονες προσπάθειες κατέληξε στα ακόλουθα: -Το σύστημα σημειογραφίας του χορού που είναι γνωστό σήμερα με την ονομασία Λαμπανοτέισον -Τη θεωρία για τη δυναμική/ποιότητα της κίνησης -Την θεωρία για την αρμονία του χώρου Με την εξέλιξη και την ανάπτυξη των θεωριών του Λάμπαν από σύγχρονους ερευνητές του χορού πρόεκυψαν νέες προσεγγίσεις στην ανάλυση της κίνησης και της χορογραφίας που πλέον αποτελούν τον επιστημονικό κλάδο της Χορολογίας. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ Αν και δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το ακριβές είδος του χορού που λάμβανε χώρα σε κάθε χώρα η σημασία της θέσης που κατείχε στις ζωές των ανθρώπων είναι αδιαμφισβήτητη. Η άποψη των ανθρώπων για το τι ήταν ο χορός ήταν ευρεία και συμπεριλάμβανε τόσο διαφορετικές μορφές όπως βηματισμούς, ρυθμικά παιχνίδια ή χειρονομίες του χορού. Τα είδη διαφέρουν από τόπο σε τόπο και από εποχή σε εποχή. 16

18 Σύγχρονο: η ιστορία του σύγχρονου χορού ξεκίνησε στην Αμερική στα τέλη του 1920 ως μια μορφή αντίδρασης στις αυστηρές δομές του μπαλέτου. Η γυναίκα που έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου χορού θεωρείται από πολλούς ότι ήταν η Isadora Duncan, η οποία απέρριψε τους κανόνες που επέβαλλε το μπαλέτο στην τεχνική εκτέλεση των βημάτων, στην ενδυμασία και το στήσιμο των χορευτών, θεωρώντας ότι ερχόταν σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Έχοντας αρκετούς υποστηρικτές, ίδρυσε την δική της σχολή χορού στην οποία δίδασκε η ίδια ενθαρρύνοντας τους μαθητές της να χρησιμοποιούν τον χορό ως μέσο ελευθερίας. Εικόνα 2 Μπαλέτο: Το μπαλέτο γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ως ξεχωριστό είδος χορού στην Ιταλία, όσο παράξενο και αν φαίνεται. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 15 αιώνα στην περίοδο της Ιταλικής Αναγέννησης και αργότερα διαδόθηκε στη Γαλλία, όπου εξελίχθηκε ως χορευτικό είδος. Τον 17 αιώνα, το μπαλέτο γνώρισε μεγάλη άνθιση, ως ψυχαγωγικό μέσο της Αυλής. Η αναγέννηση του μπαλέτου ξεκίνησε στην Ρωσία 25 χρόνια αργότερα με την παραγωγή αθάνατων θεατρικών παραστάσεων. Σύντομα, το μπαλέτο εξαπλώθηκε στην Αγγλία και την Αμερική και σε άλλες χώρες, με αποτέλεσμα 17

19 να δημιουργηθούν οι 8 γνωστές σχολές ή μέθοδοι τεχνικής του μπαλέτου. Εικόνα 3 Τάνγκο: γύρω στο 1940,1941 τα τάνγκο έκανε την εμφάνισή του στην Αμερικάνικη ήπειρο και σύντομα έγινε δημοφιλές στο χορευτικό κοινό με τις ασύμμετρες και πρωτότυπες φιγούρες οι οποίες δίνουν φινέτσα στον χορό αυτό. Πολλοί πίστευαν ότι το τάνγκο προέρχεται από την Αργεντινή. Αυτό, όμως είναι μόνο η αρχή της ιστορίας, γιατί πράγματι τα πρώτα ίχνη του τάνγκο ανάγονται στον 19 αιώνα στους λαϊκούς τοπικούς χορούς της Αργεντινής. Όμως η Βραζιλία, η Ισπανία και το Μεξικό προσέφεραν πολλά ώστε να διαμορφώσει ο χορός το στυλ που έχει σήμερα. Έχει χαρακτηριστεί ως σύγχρονος χορός της φωτιάς γιατί οι φιγούρες του είναι συγχρόνως 18

20 δραματικές και δυναμικές, οι κινήσεις απαλές και κοφτές. Εικόνα 4 Σάλσα: η σάλσα είναι η μίξη διαφόρων ρυθμικών χορών της Κούβας, πολύ πλούσιος και πολύμορφες σε κινήσεις, αλλά η καταγωγή της διεκδικείται και από το Πόρτο Ρίκο. Εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1940 είχε γίνει πολύ δημοφιλής, ειδικά στη Ν. Υόρκη, λόγω του μεταναστευτικού ρεύματος προς τις Η.Π.Α Κουβανών και Πορτορικανών. Η μουσική της δεν είναι καθαρή μουσική τεχνοτροπία αλλά είναι μείγμα λαϊκών ρυθμών από όλη την καραϊβική ζώνη. Η σάλσα αποτελεί δηλαδή, απόσταγμα πολλών Λατινοαμερικανών και Αφροκαραιβικών χορών. Η σάλσα μπορεί να χορεύεται σε διάφορες παραλλαγές. 19

21 Εικόνα 5 Hip hop: το hip hop εξελίχθηκε τη δεκαετία του 70. Ξεκίνησε στους δρόμους από εφήβους αφροαμερικάνους και λατινοαμερικάνους ως ένας τρόπος εκτόνωσης. Ομάδες παιδιών άρχισαν να συγκεντρώνονται και να διαγωνίζονται μεταξύ τους χορεύοντας, ενώ όσοι από αυτούς δεν χόρευαν τραγουδούσαν φτιάχνοντας αυτοσχέδιους στίχους και έφτιαχναν μουσική με το σώμα τους. Διαδόθηκε σε όλη την Αμερική, αλλά και στις υπόλοιπες ηπείρους, μέσω ταινιών που παρουσίαζαν χορευτές hip hop να εκτελούν πολύπλοκες και δυναμικές φιγούρες που ξετρέλαναν το νεανικό κοινό. Εικόνα 6 20

22 Break Dance: Το break-dance θεωρείται από πολλούς πρόσφατη ανακάλυψη, σύμφωνα με τους ειδικούς αποτελεί στην πραγματικότητα εξέλιξη της capoeira, ένα είδος σωματικής άσκησης. Εμφανίστηκε γύρω στο 1970 όταν οι αντίπαλες συμμορίες της Αμερικής άρχισαν να λύνουν τις διαφορές τους χορεύοντας αντί να χρησιμοποιούν όπλα. Κατά το τέλος της δεκαετίας το 70 ο χορός εμπλουτίστηκε με περισσότερες φιγούρες εδάφους οι οποίες άλλαζαν σύμφωνα με την εξέλιξη της μουσικής. Έγινε δημοφιλές παγκοσμίως τις δεκαετίες το 80 και του 90. Εικόνα 7 Bachata: Η Bachata είναι ένας ακόμα χορός που έρχεται από την περιοχή της σημερινής Δομινικανής Δημοκρατίας, συγκεκριμένα από την επαρχία της χώρας, και χορεύεται με την ομώνυμη μουσική και αποτελεί εξέλιξη του Bolero, ενώ έχει δεχτεί σημαντική επιρροή και από τη Merengue. Εικόνα 8 21

23 Swing: πρωτοεμφανίστηκε μετά το 1920 στο Σικάγο. Μετά το 1930 όμως πλήθαιναν οι μεγάλες ορχήστρες και οι λευκοί άρχισαν να αντιγράφουν τη μουσική των μαύρων. Η μουσική καλλιέργεια των λευκών τους έκανε να διαμορφώσουν ένα άλλο είδος τζαζ με στοιχεία ευρωπαϊκής μουσικής. Από τότε μέχρι σήμερα δεν έπαψαν οι επιδράσεις, είτε προέρχονταν από την κλασική μουσική είτε από την ξένη λαϊκή. Χάρη στο σουίνγκ, όμως, άνοιξαν οι ορίζοντες της τζαζ και άρχισε η διάδοση της και έξω από την Αμερική. Μέσα από τις μεγάλες ορχήστρες του σουίνγκ, ξεπήδησαν πολλοί μουσικοί που έδωσαν ώθηση στους νεώτερους να καινοτομήσουν ριζικά στη τζαζ, προκαλώντας τη βαθμιαία μετάβαση από τις παλιές μορφές προς τις νεότερες. Ένα από τα θετικά στοιχεία του σουίνγκ ως μουσικό είδος αποτελεί το γεγονός ότι χρησιμοποίησε στις ορχήστρες λευκούς και νέγρους μουσικούς μαζί. Αυτό ήταν μια νίκη στις φυλετικές διακρίσεις των Αμερικανών και στην επιμονή τους να θεωρούν την τζαζ μουσική μόνο των νέγρων. Εικόνα 9 Bolero: Το μπολερό είναι ένας αστικός χορός που έγινε διεθνώς γνωστός από τις αρχές του 20ου αιώνα. Φέρεται να είναι επηρεασμένος από αφρικάνικούς χορούς και να σχετίζεται με το είδος της αφρό-κουβανικής μουσικής. Οι μουσικές επιρροές του μπολερό είναι από την μουσική των αφρικανών σκλάβων στην Κούβα και την μουσική των Ισπανών. Το μπολερό αναπτύχθηκε στην περιοχή της Αβάνας και Ματανζάς στο τέλος του 19ου αιώνα. Επειδή ήταν ένας πολύ ενεργητικός αφρό-κουβανικός χορός, συχνά απαγορεύονταν ως επικίνδυνος στους σκλάβους που τον χόρευαν. Το 22

24 μπολερό χορεύεται σήμερα κυρίως στην Κούβα. Εικόνα 10 Τα είδη του χορού όμως θα μπορούσαν να διακριθούν και αλλιώς, δηλαδή: Το Solo dance είναι ο χορός όπου το κάθε άτομο χορεύει μόνο του. Παραδείγματα solo dance είναι το μπαλέτο, η jazz, το hip hop κ.α. Το Partner dance είναι οι χοροί που χορεύονται σε ζευγάρια. Παραδείγματα partner dance είναι οι latin και οι ballroom χοροί ( tango, salsa, samba και άλλα πολλά) Το Group dance χοροί που χορεύονται από ένα group ατόμων και συνήθως όλα τα άτομα του group χορεύουν συγχρονισμένα μια τυποποιημένη χορογραφία. Παραδείγματα group dance είναι οι ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί που χορεύονται σε κύκλο ή και παραδοσιακοί χοροί άλλων χωρών όπως και το break dance. 23

25 Ένας ακόμα διαφορετικός διαχωρισμός των στυλ χορού που μπορούμε να έχουμε: Social dance είναι ο κοινωνικός χορός που σίγουρα μια αρκετά σημαντική και διαδεδομένη κατηγορία. Concert dance ή performance dance είναι χορός όπου πραγματοποιείται σε θεατρικές παραστάσεις, show, musical κ.α. Competitive dance είναι ο αθλητικός χορός. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού χορού. Αρχικά, ένας συνδυασμός προφορικών και μη όψεων, κατόπιν η μιμητική του διάσταση και τέλος η ιδιαίτερα παιχνιδιάρικη φύση τούτης της πιο σοβαρής μορφής τελετουργικής επικοινωνίας. Η χορεία, ο όρος που χρησιμοποιείται διαρκώς από τον Πλάτωνα για τη χορική δραστηριότητα στην πόλη, αντιπροσωπεύει τις συνδυασμένες δραστηριότητες του τραγουδιού και του χορού. Οι ουσιαστικοί δεσμοί ανάμεσα στο τραγούδι και το χορό είναι ο ρυθμός και η κίνηση. Στη χορική εκτέλεση το σώμα και η φωνή βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία, στο δε συνδυασμό του προφορικού και μη προφορικού βρίσκεται η ουσία της λέξης μουσική. Για την Ελλάδα η λέξη μουσική σήμαινε μουσική, τραγούδι, ποίηση και ρυθμική κίνηση, όπως φαίνεται σε αγγεία της ύστερης Γεωμετρικής περιόδου. Η ρυθμική κίνηση με τη σειρά της συνδέεται με τη χειρονομία, ένα είδος μουσικής σημειολογικής γλώσσας που θυμίζει τις ινδικές μούντρα. Η φυλή που ετοιμάζεται να πολεμήσει, θα χορέψει πολεμικό χορό και θα προαπεικονίσει την έκβαση της μάχης. Οι κυνηγοί, με τη σειρά τους, θα πιάσουν το θήραμά τους με παντομίμα. Στα έργα του Πλάτωνα η έννοια της μίμησης έχει πολλά και διαφορετικά νοήματα. Συνεπώς, η μιμητική ικανότητα στο χορό έχει τη δύναμη να ενισχύει την ηθική εκπαίδευση. Η ιδέα της μίμησης, βέβαια, δεν είναι προϊόν του Πλάτωνα. Αναφέρεται καταρχήν στο εδάφιο για τις μιμητικές ικανότητες των παρθένων της Δήλου, στον ομηρικό ύμνο για τον Απόλλωνα. Ο χαρακτηρισμός του χορού ως μορφή μίμησης για σοβαρούς θρησκευτικούς και ηθικούς σκοπούς είναι το κατάλληλο θεμέλιο για να εξετάσουμε τον τελετουργικό χορό στην αρχαία Ελλάδα. Ουσιαστικά πρόκειται για μια υψηλή μορφή ομαδικής λατρείας. Η δραστηριότητα του χορού είναι μια πολιτισμική 24

26 μορφή παιχνιδιού, η οποία σε συνδυασμό με το τραγούδι και τη θυσία γίνεται τελετουργική δραστηριότητα, απαραίτητη για κάθε μέλος της κοινότητας. Το μεγαλύτερο κοινωνικό και θρησκευτικό πλαίσιο για το παιχνίδι και το συναγωνισμό είναι η συγκέντρωση της κοινότητας. Πρόκειται για μια συνάθροιση που έχει ως χαρακτηριστικό της τον όρο αγών, (από τη ρίζα «aγ-», που σημαίνει συγκεντρώνω). Ο αγών είτε είναι ο ίδιος ο συναγωνισμός, ή περιέχεται μέσα στα γεγονότα ενός εορτασμού. Για παράδειγμα, τα Δήλια περιελάμβαναν αγώνες τραγουδιού και χορού. Επίσης, τα Παναθήναια ή άλλοι εορτασμοί των Αθηνών της κλασικής περιόδου είχαν το χαρακτήρα των αγώνων, με κεντρικό θέμα τους τους χορικούς διαγωνισμούς. Η Παρουσία των Θεών Υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση στην αρχαία Ελλάδα πως ο χορός είναι μια ευκαιρία για παρεμβολή της θεϊκής θέλησης στα ανθρώπινα πράγματα. Τούτη η διασταύρωση των θεϊκών αρχετύπων και των ανθρώπινων πραγματώσεων μέσω του χορού είναι δυνατόν να γίνει κατανοητή, αν συνειδητοποιήσουμε το σκοπό της γιορτής ως θεμέλιου για τη θρησκευτική εμπειρία. Όπως και ο Πλάτωνας, έτσι και ο Αριστοτέλης συνδέει τον εορτασμό με την παιδιά και τα δύο μαζί με το γέλιο. Αναφέρει πως στα πρώιμα χρόνια οι θυσίες και οι εορταστικές εκδηλώσεις ξεκινούσαν μετά το θερισμό, όταν οι άνθρωποι ήταν κουρασμένοι από τις αγροτικές εργασίες και ήθελαν να ξεφαντώσουν. Ο Θουκυδίδης δίνει έμφαση στο γεγονός ότι οι γιορτές ήταν κοινωνικοί μηχανισμοί που βοηθούσαν στην εξισορρόπηση περιόδων παραγωγικής δραστηριότητας. Για τους λυρικούς ποιητές, τον Ηρόδοτο και τον Αριστοφάνη η εορτή είναι γιορτασμός προς τιμήν κάποιου θεού, όπως, για παράδειγμα, τα αττικά Βραυρώνια ή τα αθηναϊκά Ανθεστήρια. Ο Πλάτωνας συνδυάζει την κοινωνική και τη θρησκευτική άποψη. Για αυτόν το παιχνίδι είναι μια σοβαρή θρησκευτική δραστηριότητα, που αντανακλά το κοσμικό παιχνίδι των θεών. Άλλωστε η θρησκευτική εστίαση των ελληνικών εορτασμών φαίνεται στην εστίασή τους σε συγκεκριμένα γεγονότα, στην κεντρική τελετή προς τιμήν του θεού, δηλαδή στη θυσία ή τα ιερά, στον αγώνα, στην πομπή ή το χορό. Η ερμηνεία του θεϊκού και του ανθρώπινου στο χορό είναι εμφανής στην ουσία της λέξης χορός και του σχετικού ρήματος χορεύω, που σημαίνει χορεύω χορικό ή κυκλικό χορό. Ο χορός και τα παράγωγά του συνήθως χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τη χορογραφική δραστηριότητα θεοτήτων όπως ο Διόνυσος, ο Απόλλων ή η Άρτεμις. Στη ζωή των ανθρώπων περιγράφουν έναν ιδιαίτερο τύπο συλλογικών χορών που συνήθως εκτελούνται σε κύκλο. Ενώ η γενική λέξη για το χορό στα αρχαία Ελληνικά είναι ορχούμαι και περιλαμβάνει όλους τους τύπους του χορού, δραματικούς, λατρευτικούς κ.λπ., το ρήμα χορεύω έχει μια περιορισμένη έννοια σύμφωνα με τον Μ. Βέγκνερ, στο έργο του Μουσική και 25

27 Χορός. Ο Πίνδαρος περιορίζει ακόμη περισσότερο τη λέξη και την απευθύνει μόνο σε θεϊκά αρχέτυπα, όπως ο Απόλλωνας ή οι Μούσες. Όταν αναφέρεται σε ανθρώπινα επιτεύγματα, προτιμά τη λέξη κώμος. Επιπλέον, στην Αθήνα του 5ου αιώνα ο κυκλικός χορός ονομάζεται ιερά, ενώ οι συμμετέχοντες αναφέρονται ως όσιοι. Η λέξη χορός στην πρώιμη εξάμετρη ποίηση πολύ συχνά προσδιορίζει τον τόπο στον οποίο τελείται η λατρεία και τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Οι Μούσες έχουν το δικό τους τόπο για χορό δίπλα στα θαυμαστά τους δώματα, στον Όλυμπο ή στον Ελικώνα. Οι Νύμφες χορεύουν σε κρυμμένους τόπους μέσα στις σπηλιές, όπως και η Ηώς στο νησί της, εκεί που ανατέλλει ο ήλιος. Χορευτικοί τόποι ήταν αφιερωμένοι σε διάφορες θεότητες, ανάμεσά τους και στην Αρτέμιδα. 'Ηταν τόποι συνάντησης για τους θνητούς και τους αθάνατους. Από έναν τέτοιο τόπο αφιερωμένο στην Αρτέμιδα ο Ερμής απήγαγε την Πολυμήλη, «την όμορφη στο χορό». Η ιδέα ενός τόπου αφιερωμένου ειδικά στο χορό φαίνεται να έχει μινωική προέλευση. Αν και η μινωική Κρήτη ήταν πολύ διαφορετική ως προς τα πολιτισμικά της στοιχεία από την ηπειρωτική Ελλάδα, εντούτοις απόηχοι του μινωικού χορού στην ελληνική λογοτεχνία υπονοούν κάποια επίδραση. Μινωικές τοιχογραφίες της εποχής του ορείχαλκου δείχνουν πως οι χοροί στην Κρήτη γίνονταν σε τόπους φυσικής ομορφιάς, μέσα και γύρω από σπηλιές, σε συγκεκριμένα δέντρα, βωμούς και άλλα ιερά αντικείμενα κατάλληλα για την ιερή επιφάνεια μιας θεότητας. Η δύναμη του χορού να ελκύει μια ουράνια παρουσία φαίνεται στο χάραγμα του λίθου ενός δακτυλιδιού από την Κνωσσό. Ο τόπος του χορού είναι ένας αγρός με κρίνα. Τέσσερις θηλυκές μορφές έχουν τα χέρια υψωμένα σε χαιρετισμό και φαίνονται να κινούνται σε κυκλικό χορό. Ψηλά, πάνω από το έδαφος, μια πολύ μικρότερη θηλυκή μορφή υπερίπταται του χώρου. Τούτη η μορφή θεωρείται γενικά ως η θεά που ανταποκρίνεται στον επικλητικό χορό. Ο Χορός του Πολέμου και η Τελετή της Ενηλικίωσης Ο χορός είναι τόσο παλιός όσο και ο πόλεμος. Από αρχαιοτάτων χρόνων υπήρξε μια αμοιβαία επιρροή ανάμεσα σε αυτές τις δύο σφαίρες δραστηριότητας. Υπάρχουν πολλοί τύποι πολεμικών χορών σε όλο τον κόσμο για όλων των ειδών τις δραστηριότητες. Ο χορός στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να είναι μια φυσική και ψυχολογική προετοιμασία για τον πόλεμο. Μπορεί να είναι ευχαριστία για τη νίκη, μυητική τελετή ενηλικίωσης των εφήβων, αποτροπαϊκός ή μαγικός. Πολλές από αυτές τις ιδέες ενυπάρχουν στους ελληνικούς πολεμικούς χορούς. Οι Κουρήτες με το χορό τους έκρυβαν τα κλάματα του νήπιου Δία, αποτρέποντας το θάνατό του. Ο πυρρίχειος με τη σειρά του ήταν μια έκφραση της πολεμικής δραστηριότητας και έπαιζε σημαντικό ρόλο στην πολεμική εκπαίδευση ή τη λατρεία πολεμικών θεοτήτων. 26

28 Σε όλο τον ελληνικό κόσμο η αποφασιστική μετάβαση από την παιδική ηλικία στον ανδρισμό γινόταν μέσω της πολεμικής εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι μουσικές ασκήσεις ήταν σημαντικές για την εκπαίδευση ενός στρατιώτη από την αρχαϊκή ακόμη περίοδο. Ο Έκτορας στην Ιλιάδα καυχάται για τον τρόπο που χειρίζεται τα όπλα αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο πλέκει τα μέτρα για τον Άρη στη μισητή μάχη. Η λέξη που χρησιμοποιεί είναι μέλπεσθαι, από τη μολπή, το χορικό τραγούδι και το χορό. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η απόδοση των όπλων στους έφηβους ήταν μια ιερή τελετή. Τα όπλα ήταν ιερά και ανήκαν στην πολιτεία, η οποία αποδίδοντάς τα τελετουργικά στους έφηβους, τους αναγνώριζε πλέον ως ενήλικες με όλα τα δικαίωματα και τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από μια τέτοια διαδικασία. Ανάμεσα στις υποχρεώσεις των νεαρών εφήβων ήταν η εκτέλεση του πυρρίχειου, ενός πολεμικού χορού με όπλα, κατά τη διάρκεια του οποίου ο έφηβος κρινόταν για την ικανότητά του στο χειρισμό των όπλων που του πρόσφερε η πολιτεία. Αρχηγός του πυρρίχειου ήταν η θεά Αθηνά, εκείνη που γεννήθηκε αρματωμένη. Βέβαια όπλα δεν κρατούσε μόνον η Αθηνά. Οι Κύκλωπες παρείχαν στο Δία τα όπλα για την πρώτη πολεμική του πράξη. Η Γαία έδωσε στον Κρόνο το δρεπάνι, ενώ ο Άρης και η Άρτεμη εμφανίζονται κατά κανόνα αρματωμένοι. Συνεπώς, τα όπλα και η μάχη εμπλέκονται στον κοσμογονικό μύθο των Ελλήνων, γεγονός που ερμηνεύει τη θρησκευτική τους ένδυση σε τελετουργικά χορικά δρώμενα. Τα όπλα είναι τα μέσα για την προστασία του ιερού τόπου στον οποίο διεξάγεται ο χορός. Ωστόσο, αυτός ο ιερός τόπος είναι μεταφορικά η ίδια η πόλις ως ιδέα και ως πραγματικός τόπος. Στον πυρρίχειο, που ξεδιπλώνει την τελετουργία της ενηλικίωσης, ο έφηβος δεν έχει μόνον την υποχρέωση να επιδείξει τις φυσικές του ικανότητες, αλλά και τη λατρευτική του πρόθεση. Ανάλογες τελετές ενηλικίωσης υπάρχουν και για τις γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα. Η σημαντικότερη ίσως ήταν τα Αρκτεία, ένας τελετουργικός γιορτασμός κατά τη διάρκεια του οποίου τα νεαρά κορίτσια, οι άρκτοι, με χορό και συλλογικές δραστηριότητες τελούσαν το μυστήριο της άρκτου, στην αττική λατρεία της Αρτέμιδας Βραυρωνίας. Εδώ ο χορός είναι το κεντρικό θέμα και δεν μπορεί να απομονωθεί ως μοναδιαίο στοιχείο. Στο χορό στηρίζονται οι μιμητικές όψεις του τελετουργικού παιχνιδιού, οι ρόλοι τους οποίους υποδύονται με προσωπεία τα κορίτσια, καθώς και η τελική μεταμόρφωση, που είναι ο απώτατος στόχος της τελετουργίας. Τα Αρκτεία ερμηνεύονται ως τελετουργία που αναπαριστά το τέλος της παιδικής ηλικίας και τη μετάβαση σε μια ηλικία στην οποία τα κορίτσια δείχνουν σημάδια πως είναι έτοιμα για το γάμο. Ο Νεκρικός Χορός Όντας βιολογική μετάβαση, ο θάνατος είναι μια στιγμιαία διακοπή του κοσμικού και του κοινωνικού ρυθμού. Ο θάνατος δεν προβάλλει στη σκηνή ακριβώς με τον ίδιο τρόπο που το κάνει και η ζωή. Δεν είναι κάτι που 27

29 ελέγχεται, όπως ο γάμος ή άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις. Το ίδιο το γεγονός υπονοεί έναν αποχωρισμό ανάμεσα στους ζωντανούς και τους νεκρούς. Επιπλέον, η φθορά του υλικού σώματος κάνει το χάσμα ανάμεσα στους θνητούς ανθρώπους και τους θεούς ακόμη μεγαλύτερο. Η έκφραση της θλίψης στην αρχαία Ελλάδα είναι ελεγχόμενη. Δεν είναι ένα αυθόρμητο ξέσπασμα συναισθημάτων. Υπάρχει ειδικά σχεδιασμένη και τελετουργικά εκφραζόμενη συμπεριφορά σε κάθε στάδιο του θρήνου για τους συγγενείς και τις επαγγελματίες όπως αναφέρεται στον Πλάτωναθρηνωδούς. Η διακοπή του συνεχούς φαίνεται και στη χορική έκφραση. Στον τελετουργικό θρήνο δεν παρασύρεται όλο το σώμα σε ρυθμική κίνηση. Η κίνηση επικεντρώνεται στο άνω τμήμα του σώματος, στο στήθος και το κεφάλι, γενόμενη έτσι περισσότερο χειρονομία παρά πραγματικός χορός. Η διακοπή της τάξης αποδίδεται περισσότερο από τις γυναίκες, οι οποίες στην έκφραση του θρήνου τους συγκρίνονται με τη φρενίτιδα του οργιαστικού χορού των μαινάδων. Η Ανδρομάχη, μαθαίνοντας το θάνατο του συζύγου της μάνιασε σαν μαινάδα. Σε αρκετές αναπαραστάσεις από αγγεία προσφορών απεικονίζονται γυναίκες σε χειρονομίες θρήνου, οι οποίες συνδέονται εικονογραφικά με την κίνηση των μαινάδων, οι οποίες εμπλέκονται στη βίαιη δραστηριότητα του σπαραγμού ενός ζώου. Διαφορετική είναι η εικόνα στην τελετουργική ταφή του ηρωικού νεκρού. Ο Αχιλλέας διατάζει τους Μυρμιδόνες να κυκλώσουν το σώμα του νεκρού αρχηγού. Ο ίδιος τοποθετεί το χέρι του στο στήθος του συντρόφου του και ξεκινά το θρήνο. Ιδιαίτερα εντέλλει να μη λύσουν τα άλογά τους από τα πολεμικά άρματα, αλλά να έρθουν όσο κοντύτερα γίνεται μαζί με τα άλογα και να κυκλώσουν το σώμα του Πάτροκλου τρεις φορές. Τούτη η διαδικασία είναι γενικά μια μαγική πράξη εξαγνισμού. Καθώς περιφέρονται, γίνονται όλοι ένας κύκλος, μία ενότητα με τον Αχιλλέα επικεφαλής. Ο κυκλικός χορός είνqι εδώ μια υπενθύμιση της συντροφικότητας των πολεμιστών, αλλά και μια πράξη καθιέρωσης συνόρων, τα οποία κανείς δεν μπορεί να διαβεί και να ατιμάσει το νεκρό. Αν και στην Ιλιάδα τούτη η πράξη δεν περιγράφεται ως χορός, εντούτοις ο Αριστοτέλης αναφέρει πως ο πυρρίχειος στην πραγματικότητα προήλθε από τον Αχιλλέα, που χόρεψε ένοπλος γύρω από το νεκρό σύντροφό του. Αρχαιοελληνικοί Ειρηνικοί χοροί Στους ειρηνικούς χορού, εκτός από τους θρησκευτικούς ανήκουν και οι χοροί του θεάτρου (της τραγωδίας, της κωμωδίας και της σατυρικής ποίησης) και οι χοροί του ιδιωτικού βίου (συμποσίων, γάμων και πένθους). Τους χορούς αυτούς τους εκτελούσαν οι υποκριτές, δηλαδή οι ηθοποιοί που ονομάζονταν ορχηστές (χορευτές). Πρώτος ο Αισχύλος εισήγαγε το χορό στη τραγωδία και ο Αριστοφάνης τον μιμήθηκε και τον εισήγαγε στην κωμωδία. Ο πρώτος δημιούργησε το τραγικό είδος ή το ευμελές, σύμβολο ευγένειας και πραότητας, ο δε δεύτερος το Κωμικό ή τον Κόρδακα και τον Σικίνη. 28

30 Ο Διόνυσος, ο Πάνας και ο Απόλλωνας είναι τρεις θεότητες με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά. Ο Πάνας είναι φιλόκροτος, του αρέσουν δηλαδή οι κρότοι. Ο Απόλλωνας είναι προσωποποίηση της ηρεμίας και της θεϊκής υπεροχής. Ο Διόνυσος με τη σειρά του διαθέτει μια οργιαστική φύση. Ωστόσο και οι τρεις έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Λειτουργούν ως χορηγοί για τις οντότητες που τους περιβάλλουν. Ο Διόνυσος με τις Μαινάδες του, ο Απόλλων με τις Μούσες και ο Πάνας με τις Νύμφες αντιπροσωπεύουν τρεις διαφορετικές εκφράσεις του χορού. Ο Πίνδαρος αποκαλεί τον Πάνα χορευτάν τελειότατον, δηλαδή τον πιο ολοκληρωμένο χορευτή. Ο Πλάτωνας βλέπει στον Διόνυσο ένα μυητή και εξαγνιστή και ο Αριστοτέλης στον Απόλλωνα ένα χορηγό της ζωής. Τρεις διαφορετικοί θίασοι με διαφορετικό προορισμό. Η διονυσιακή χορική φρενίτιδα φέρνει στο προσκήνιο της συνείδησης όλες τις κρυμμένες δυνάμεις του ασυνείδητου κόσμου, για να εξαγνιστούν στο ηλιακό φως και να γίνουν τμήματα μιας ολοκληρωμένης ύπαρξης. Η απολλώνεια ηρεμία του κέντρου αντανακλάται στο χορό των Μουσών, ενώ ο Πάνας εκφράζει το φυσικό του βασίλειο, από τα λειβάδια ως τις μακρινές κορυφές, απ' όπου μπορεί να εποπτεύει το κοπάδι του. Με βάση τα παραπάνω αρχέτυπα μπορούμε να διακρίνουμε και διαφορετικά μονοπάτια της κοσμικής εξέλιξης, αντανάκλαση των οποίων ήταν οι γήινοι χοροί που τελούνταν χάριν των μυστηρίων, της ιδιωτικής ζωής και της προστασίας της κοινωνικής τάξης μέσα στα όρια μιας πόλης. Ο Πάνας είναι συμμέτοχος. Αρνείται να μείνει έξω από το χορό, αντιπροσωπεύοντας έτσι την καθολική ουσία της ζωής που βρίσκεται σε κάθε μορφή του εκδηλωμένου κόσμου. Ο Διόνυσος φέρνει σε επαφή την ύπαρξή μας με τα δυσθεώρητα βάθη της, μυώντας τον άνθρωπο στα μυστηριακά παιχνίδια των θεών. Ο Απόλλωνας στέκει απόμακρος στον Όλυμπο, δείχνοντας το δρόμο στους θνητούς. Το δρόμο που οδηγεί στην αθανασία και την ολοκλήρωση. Από την Προϊστορία στη Μυθολογία, στην Τουρκοκρατία και στη διαμόρφωση των ελληνικών παραδοσιακών χορών Ο χορός ήταν στενά συνδεδεμένος με την παραδοσιακή ζωή του λαού μας. Ήταν ένα μέσο έκφρασης της χαράς και της ανθρώπινης επικοινωνίας. Οι ρίζες του χάνονται στα βάθη της προϊστορίας και αποτελεί την πρωταρχικότερη καλλιτεχνική έκφραση του ανθρώπου, αποτέλεσμα ενός εκτάκτου συγκινησιακού γεγονότος. Ξεκίνησε ως μαγική/θρησκευτική τελετή, για να καταλήξει μια τελετουργική εκδήλωση με έντονα κοινωνικά στοιχεία. Ο χορός έκφράζει συνολικά και συνθετικά την ανθρώπινη ύπαρξη, αφού ενοποιεί νου, καρδιά και σώμα. Υπήρξε στην παραδοσιακή κοινωνία το απαραίτητο συμπλήρωμα των θρησκευτικών γιορτών, των πανηγυριών αλλά και των ευχάριστων στιγμών της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής (γάμος, βάπτιση, ονομαστικές γιορτές κλπ.). Ο παροιμιακός λόγος, η λαϊκή θυμοσοφία, έχει να μας δώσει πολλά δείγματα παροιμιών εμπνευσμένα από το χορό. Αυτό αποδεικνύει ότι ο χορός είχε ζωτική σημασία στην καθημερινή παραδοσιακή ζωή και ήταν μια συνηθισμένη 29