ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 3 ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ

Transcript

1 ΠΡΟΛΗΨΗ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 3 ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 3.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Παρεµβάσεις που αφορούν την πρόληψη της ουσιοεξάρτησης στην Ελλάδα υλοποιούνται κυρίως από: το πανελλαδικό δίκτυο των 71 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα 71 Κέντρα Πρόληψης που λειτουργούσαν έως και τα µέσα του 2009 καλύπτουν τους 49 από τους 51 νοµούς της χώρας. Επιπλέον, παρεµβάσεις πρόληψης πραγµατοποιούν και άλλοι κυβερνητικοί ή µη κυβερνητικοί φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στους φορείς αυτούς συµπεριλαµβάνονται: τρεις µη κυβερνητικοί φορείς: ΚΕΘΕΑ Ελληνικό Κέντρο ιαπολιτισµικής Ψυχιατρικής και Περίθαλψης Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός ένας κρατικός φορέας: Ψυχιατρικό Νοσοκοµείο Θεσσαλονίκης µια εθελοντική οργάνωση: Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής ένας φορέας της Εκκλησίας: Κέντρο Πρόληψης Ίδρυµα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Όλοι οι παραπάνω φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης (εφεξής φορείς πρόληψης) παρουσιάζονται ανά διοικητική περιφέρεια στο Παράρτηµα Ι. Παρεµβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας, ιά Βίου Μάθησης και Θρησκευµάτων (εφεξής Υπουργείο Παιδείας), στο πλαίσιο της υλοποίησης των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας σε σχολεία της Πρωτοβάθµιας και της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης. Κατά τη διάρκεια του 2008, ο ΟΚΑΝΑ προέβη στην ανανέωση των τριετών επιστηµονικών προγραµµάτων για τη συνέχιση της λειτουργίας 18 Kέντρων Πρόληψης, ενώ πραγµατοποιήθηκαν συναντήσεις µε εκπροσώπους φορέων σε περιοχές όπου δεν λειτουργούν Κέντρα Πρόληψης, µε σκοπό την ενηµέρωση και ευαισθητοποίησή τους για την ίδρυση Κέντρων. ΣΥΛΛΟΓΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2008 ΓΙΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ Για την καταγραφή των παρεµβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα, το ΕΚΤΕΠΝ χρησιµοποιεί από το 2002 ερωτηµατολόγια, τα οποία συµπληρώνουν σε ετήσια βάση οι φορείς πρόληψης. Τα ερωτηµατολόγια αυτά έχουν σχεδιαστεί από το ΕΚΤΕΠΝ µε βάση δείκτες που έχουν καθοριστεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο από το Ευρωπαϊκό Κέντρο και από οµάδες εµπειρογνωµόνων (µε τη συµµετοχή του ΕΚΤΕΠΝ). Όσον αφορά τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, σε µια προσπάθεια άσκησης πίεσης προς τους αρµόδιους φορείς για την επίλυση οικονοµικών και θεσµικών προ- 51

2 βληµάτων τους, η Γενική Συνέλευση του Σωµατείου Εργαζοµένων στα Κέντρα αυτά αποφάσισε να µην σταλούν στο ΕΚΤΕΠΝ τα στοιχεία του έργου τους για το Έτσι, λοιπόν, η παρούσα Έκθεση δεν περιλαµβάνει στοιχεία για τις παρεµβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν κατά το 2008 από τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το ίδιο ισχύει και για την Εθνική Έκθεση που αποστέλλει το ΕΚΤΕΠΝ κάθε χρόνο στο Ευρωπαϊκό Κέντρο. Τελευταία διαθέσιµα στοιχεία των παρεµβάσεων πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης αφορούν το έτος 2006 και παρουσιάζονται στην Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ Στο αίτηµα συµπλήρωσης των ερωτηµατολογίων πρόληψης ανταποκρίθηκαν η Κίνηση ΠΡΟ- ΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής, το ΚΕΘΕΑ και το Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύµατος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, τα στοιχεία των οποίων παρουσιάζονται αναλυτικά στην Ενότητα 3.5 του Κεφαλαίου αυτού. Εκτός από τα ερωτηµατολόγια πρόληψης, το ΕΚΤΕΠΝ συλλέγει στοιχεία από φορείς όπως ο ΟΚΑΝΑ (σχετικά µε νέες εξελίξεις στο χώρο της πρόληψης σε κεντρικό επίπεδο) και το Υπουργείο Παιδείας (σχετικά µε την πρόληψη στη σχολική κοινότητα), φορείς παροχής εκπαίδευσης για στελέχη πρόληψης (ΚΕΘΕΑ), καθώς και από φορείς που λειτουργούν τηλεφωνικές γραµ- µές (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ). 3.2 ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οι καθολικές παρεµβάσεις πρόληψης απευθύνονται σε οµάδες-στόχος (π.χ. µαθητές, γονείς, νέους / -ες, στρατευµένους, οµάδες της κοινότητας), χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη πιθανά χαρακτηριστικά (ψυχολογικά κοινωνικά κ.ά.) που θεωρούνται παράγοντες κινδύνου για µελλοντική χρήση ουσιών. ΠΗΓΗ: Παρέµβαση στη σχολική κοινότητα Η συµµετοχή όλων των µελών της σχολικής κοινότητας (µαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων) σε παρεµβάσεις πρόληψης αποτελεί κύρια προτεραιότητα της πολιτικής της πρόληψης, καθώς και της φιλοσοφίας και των αρχών των παρεµβάσεων πρόληψης που υλοποιούνται στην Ελλάδα. Η πρόληψη σε µαθητές της Πρωτοβάθµιας και της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης περιλαµβάνει παρεµβάσεις οι οποίες είτε υλοποιούνται στο πλαίσιο των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας είτε σχεδιάζονται και υλοποιούνται από φορείς πρόληψης σε συνεργασία µε τα σχολεία της περιοχής τους. 52

3 Παρεµβάσεις στο πλαίσιο της υλοποίησης των προγραµµάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥΣ Η υλοποίηση των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας ξεκίνησε στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση κατά το σχολικό έτος , όταν δηµιουργήθηκε το Εθνικό ίκτυο Αγωγής Υγείας και επεκτάθηκε στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση το σχολικό έτος Τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας περιλαµβάνουν ένα ευρύ φάσµα θεµατολογίας πέραν της πρόληψης της χρήσης παράνοµων και νόµιµων ουσιών (π.χ. διατροφή, διαφυλικές σχέσεις, σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα, AIDS και Ηπατίτιδα Β, διαπροσωπικές σχέσεις / ψυχική υγεία, αντι- µετώπιση άγχους κ.ά.), έχουν διάρκεια από 2 έως 6 µήνες και υλοποιούνται από εκπαιδευτικούς εκτός ωρολογίου προγράµµατος στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, ενώ στην Πρωτοβάθµια πραγµατοποιούνται στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης ή εντάσσονται στις δραστηριότητες της απογευµατινής ζώνης του Ολοήµερου Σχολείου. Οι εκπαιδευτικοί που επιθυµούν να υλοποιήσουν ένα πρόγραµµα Αγωγής Υγείας συγκροτούν µια εθελοντική οµάδα µαθητών και επιλέγουν το θέµα. Στη συνέχεια προχωρούν στο σχεδιασµό του προγράµµατος σε συνεργασία µε τον υπεύθυνο Αγωγής Υγείας της τοπικής ιεύθυνσης Εκπαίδευσης και στην έγκρισή του από την αρµόδια διεύθυνση του Υπουργείου Παιδείας. Οι 70 υπεύθυνοι Αγωγής Υγείας για την Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση και οι 70 υπεύθυνοι για τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση, που υπηρετούν στις 58 διευθύνσεις Πρωτοβάθµιας και στις 58 διευθύνσεις ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, αντίστοιχα, έχουν την ευθύνη να παροτρύνουν την εκπαιδευτική κοινότητα να υλοποιήσει Προγράµµατα Αγωγής Υγείας, καθώς και να εξασφαλίσουν, να παρακολουθούν και να υποστηρίζουν την υλοποίηση του εγκεκρι- µένου προγράµµατος. Η συµµετοχή των εκπαιδευτικών είναι εθελοντική, ενώ παράλληλα υπάρχουν και κίνητρα για να αναλάβουν Προγράµµατα Αγωγής Υγείας, όπως η συµπλήρωση ωραρίου, η ωριαία αποζηµίωση και η αποζηµίωση λόγω υπερωριακής απασχόλησης. «Η εφαρµογή Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας στα σχολεία έχει στόχο να συµβάλει το σχολείο µέσα από την ενεργητική και βιωµατική µάθηση στην αλλαγή στάσης και συµπεριφοράς των µαθητών / -τριών, µε σκοπό την ενίσχυση της υπευθυνότητας, της αυτοεκτίµησης, της αυτοπεποίθησης, της προσωπικότητας και της ικανότητας του µαθητή για υιοθέτηση θετικών τρόπων και στάσεων ζωής» ( Όσον αφορά το περιεχόµενο των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, σύµφωνα µε το Υπουργείο Παιδείας, η υλοποίησή τους βασίζεται στα παρακάτω εκπαιδευτικά υλικά, τα οποία είναι και τα κυριότερα εκπαιδευτικά υλικά για την εφαρµογή παρεµβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα που υπάρχουν στην Ελλάδα (για µια σύντοµη περιγραφή τους, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008): Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση Ο κήπος µε τις 11 γάτες (ΚΕΘΕΑ 1994) Παιχνίδια παιδιών (Levy και Metroz 2000) εξιότητες για παιδιά του ηµοτικού (ΚΕΘΕΑ 2003) ευτεροβάθµια Εκπαίδευση Στηρίζοµαι στα πόδια µου (Department of Education and Health, Matter dei Counselling Centre 1996) 53

4 Συζητήσεις εφήβων: Ψυχική υγεία ιαπροσωπικές σχέσεις Επικοινωνία (Κασαπίδου και Μαραγκίδη 2000) Αγωγή Υγείας: Ψυχική υγεία, διαπροσωπικές σχέσεις ετών (ΚΕΘΕΑ 2000) Επιπλέον, στο πλαίσιο της ενίσχυσης των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας, το Υπουργείο Παιδείας συνεργάζεται µε κυβερνητικούς και µη κυβερνητικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πρόληψης εξαρτησιογόνων ουσιών σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών, καθώς επίσης και στην υλοποίηση των προγραµµάτων. Όσον αφορά αναλυτικά στοιχεία για τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών που υλοποιήθηκαν κατά το σχολικό έτος , στα προγράµµατα αυτά συµµετείχαν συνολικά 701 εκπαιδευτικοί και µαθητές από 683 σχολεία της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης και 745 εκπαιδευτικοί και µαθητές από 735 σχολεία της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης (Πίνακας 3.1). Πίνακας 3.1: Αναλυτικά στοιχεία σχετικά µε τις καθολικές παρεµβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν στα πλαίσια της Αγωγής Υγείας (Προγράµµατα Αγωγής Υγείας) µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και απευθύνθηκαν σε µαθητές Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος Αριθµός σχολικών Αριθµός Αριθµός µονάδων εκπαιδευτικών µαθητών Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση ευτεροβάθµια Εκπαίδευση ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία Υπουργείου Παιδείας). Σε σχέση µε το προηγούµενο σχολικό έτος ( ), η εφαρµογή Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας το παρέµεινε στα ίδια περίπου επίπεδα µε µια µικρή ανοδική πορεία (Γράφηµα 3.1). Όπως φαίνεται από το Γράφηµα 3.1, εξαίρεση αποτελεί η συµµετοχή µαθητών Πρωτοβάθ- µιας Εκπαίδευσης, αφού σηµαντικά περισσότεροι µαθητές συµµετείχαν σε Προγράµµατα Αγωγής Υγείας το σχολικό έτος , µε το ποσοστό µεταβολής σε σχέση µε το προηγούµενο σχολικό έτος να είναι 66,6%, ενώ των µαθητών της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης το αντίστοιχο ποσοστό µεταβολής να είναι 5,9%. Από την άλλη µεριά, στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για παρεµβάσεις πρόληψης δεν φαίνεται να ακολουθεί εκείνο των µαθητών, δεδοµένου ότι το ποσοστό αύξησης του αριθµού των εκπαιδευτικών τα δύο τελευταία σχολικά έτη είναι 3,1%. Αντίστοιχα, ο αριθµός των σχολείων Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης στα οποία υλοποιήθηκαν Προγράµµατα Αγωγής Υγείας κατά το σχολικό έτος παρέµεινε σταθερός σε σχέση µε το προηγούµενο σχολικό έτος, µε το ποσοστό µεταβολής να είναι 5,9%. Τα αντίστοιχα ποσοστά µεταβολής για τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας που υλοποιήθηκαν µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση το σχολικό έτος σε σχέση µε το προηγούµενο σχολικό έτος είναι 2,3% για τη συµµετοχή των εκπαιδευτικών και 4,2% για τον αριθµό των σχολείων που υλοποίησαν τέτοια προγράµµατα. Έτσι, λαµβάνοντας υπόψη τόσο τη µεγάλη αύξηση των µαθητών Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης που συµµετείχαν σε Προγράµµατα Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά το σχολικό έτος , όσο και το γεγονός ότι τα τελευταία τέσσερα σχολικά έτη περισσότεροι µαθητές ανά σχολική µονάδα αυτής της βαθµίδας συµµετείχαν σε τέτοια προγράµµατα σε 54

5 σχέση µε τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση (Γράφηµα 3.1), µπορούµε να συµπεράνουµε ότι η συµ- µετοχή των µαθητών Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης σε παρεµβάσεις πρόληψης διευκολύνεται, δεδοµένου ότι τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση εντάσσονται είτε στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης είτε στις δραστηριότητες του Ολοήµερου Σχολείου, ενώ στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση πραγµατοποιούνται εκτός ωρολογίου προγράµµατος. Γράφηµα 3.1: Αριθµός σχολικών µονάδων και αριθµός µαθητών Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης που συµµετείχαν σε Προγράµµατα Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών κατά τα σχολικά έτη έως και ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία Υπουργείου Παιδείας). Γράφηµα 3.2: Συνολικός αριθµός σχολικών µονάδων Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης που συµµετείχαν σε Προγράµµατα Αγωγής Υγείας και ποσοστά των Προγραµµάτων µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών και οινοπνευµατωδών, τα οποία πραγµατοποιήθηκαν κατά τα σχολικά έτη έως και Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας περιλαµβάνουν ένα ευρύ φάσµα θε- µατολογίας. Από το σύνολο των σχολείων της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης που υλοποίησαν Προγράµµατα Αγωγής Υγείας το σχολικό έτος , το 16,9% υλοποίησε προγράµµατα µε θέµα την πρόληψη ναρκωτικών. Το αντίστοιχο ποσοστό για τη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση ήταν 18,8% (Γράφηµα 3.2). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία Υπουργείου Παιδείας). 55

6 Παρεµβάσεις των φορέων πρόληψης Το Υπουργείο Παιδείας αναπτύσσει συνεργασίες µε τους κατά τόπους φορείς πρόληψης σε επίπεδο εκπαίδευσης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών στην υλοποίηση Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας, καθώς και στην υλοποίησή τους στα σχολεία. Συγκεκριµένα, οι φορείς πρόληψης πραγµατοποιούν: α. εκπαιδευτικά σεµινάρια για εκπαιδευτικούς και β. συναντήσεις εποπτικού χαρακτήρα για την υποστήριξη των εκπαιδευτικών που προχωρούν στην υλοποίηση τέτοιων προγραµµάτων. Οι φορείς πρόληψης υλοποιούν παρεµβάσεις στη µαθητική κοινότητα και πέραν της συµµετοχής τους στα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, ύστερα από συνεργασία µε σχολεία της περιοχής τους. Οι παρεµβάσεις αυτές υλοποιούνται µε την εθελοντική συµµετοχή των µαθητών και των εκπαιδευτικών και εφαρµόζονται είτε από τα ίδια τα στελέχη είτε από εκπαιδευµένους εκπαιδευτικούς µε την υποστήριξη των στελεχών πρόληψης. Για την υλοποίηση παρεµβάσεων πρόληψης στη σχολική κοινότητα, εκτός από τη χρήση των εκπαιδευτικών υλικών που παρουσιάζονται παραπάνω, αρκετά Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχουν δηµιουργήσει δικά τους εκπαιδευτικά υλικά (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008). Επιπροσθέτως, οι φορείς πρόληψης πραγµατοποιούν εκπαιδευτικά σεµινάρια για εκπαιδευτικούς, µε στόχο την ενηµέρωση και την ευαισθητοποίησή τους σε θέµατα πρόληψης και σε σχέση µε το ρόλο του σχολείου στην πρόληψη, έτσι ώστε οι αρχές της πρόληψης να ενσωµατωθούν στη σχολική ζωή. Κατά τη διάρκεια του 2008, σύµφωνα µε στοιχεία του ΟΚΑΝΑ, το Τµήµα Εφαρµογών Πρόληψης του ΟΚΑΝΑ πραγµατοποίησε βραχύχρονες δράσεις µε τη συµµετοχή µαθητών Πρωτοβάθ- µιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης από 11 σχολεία Παρέµβαση στην οικογένεια Εκτός της σχολικής κοινότητας, οι γονείς αποτελούν µια ακόµη βασική οµάδα-στόχος για τις παρεµβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Με στόχο την ανάδειξη και την ενίσχυση του ρόλου της οικογένειας, οι φορείς πρόληψης σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπου παρεµβάσεις: παρεµβάσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης: ανοιχτές συναντήσεις για γονείς σε θέ- µατα πρόληψης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών παρεµβάσεις εκπαίδευσης (οµάδες γονέων): οµάδες βιωµατικού συνήθως χαρακτήρα µε κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας µέσα στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στο ρόλο τους. Μετά την ολοκλήρωση ενός πρώτου κύκλου συναντήσεων πολλοί φορείς πρόληψης δίνουν τη δυνατότητα σε όσους γονείς ενδιαφέρονται να συνεχίσουν σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης / εµβάθυνσης Παρεµβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους Οι νέοι αποτελούν τη βασική οµάδα-στόχος στις παρεµβάσεις πρόληψης τόσο εντός όσο και εκτός σχολικού πλαισίου. Έτσι, οι φορείς πρόληψης απευθύνονται σε παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας µε παρεµβάσεις που πραγµατοποιούνται εκτός σχολικού πλαισίου. Οι παρεµβάσεις αυτές αφορούν οµάδες βιωµατικού συνήθως χαρακτήρα, δηµιουργικές δραστηριότητες (π.χ. οµάδες θεάτρου, µουσικής, ζωγραφικής κτλ.), καθώς και βραχείες δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης σε πλαίσια όπως κατασκηνώσεις, Σώµα Ελλήνων Προσκόπων κτλ. 56

7 3.2.4 Παρεµβάσεις στην κοινότητα Παρεµβάσεις σε οµάδες της κοινότητας Εκτός από τις παρεµβάσεις στη σχολική κοινότητα, σε γονείς και σε νέους, οι φορείς πρόληψης επεκτείνουν τις δράσεις τους και σε άλλες οµάδες της κοινότητας (π.χ. εθελοντές, Ένοπλες υνάµεις, Σώµατα Ασφαλείας). Βασικοί στόχοι στην προσέγγιση της κοινότητας είναι η ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών, η συµµετοχή τους σε δραστηριότητες πρόληψης, καθώς και η συνεργασία των φορέων της τοπικής κοινότητας. Για µια συνοπτική περιγραφή του σκεπτικού αυτών των παρεµβάσεων και των οµάδων-στόχος, βλ. ΕΚΤΕΠΝ Επιπλέον, η ενηµέρωση, η ευαισθητοποίηση και η κινητοποίηση των οµάδων και φορέων των τοπικών κοινωνιών στη φιλοσοφία της πρόληψης επιδιώκεται µέσα από τη διοργάνωση ανοικτών συναντήσεων, ηµερίδων και οµιλιών, καθώς και µέσω της δηµιουργίας και διανοµής ενηµερωτικών φυλλαδίων τόσο του ΟΚΑΝΑ όσο και των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων που δραστηριοποιούνται στην πρόληψη. ιαδίκτυο Στο πλαίσιο της ενηµέρωσης και της ευαισθητοποίησης της κοινότητας, οι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων χρησιµοποιούν και το διαδίκτυο προκειµένου να παρέχουν πληροφορίες για τις ουσίες, αλλά και για τις δοµές και τις υπηρεσίες πρόληψης και αντιµετώπισης της ουσιοεξάρτησης. Οι διαδικτυακοί τόποι των φορέων µείωσης της ζήτησης παρουσιάζονται αναλυτικά στα Παραρτήµατα Ι και ΙΙ. Επιπλέον, από το 2006 η Τηλεφωνική Γραµµή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ παρέχει συµβουλευτική υποστήριξη και ενηµέρωση µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου. Τέλος, οι φορείς πρόληψης αξιοποιούν το διαδίκτυο µε τη δηµιουργία ηλεκτρονικών εφηµερίδων τόσο για την προώθηση των δράσεων που υλοποιούν όσο και για την επικοινωνία σχετικά µε θέµατα που αφορούν την πρόληψη (π.χ. ίαυλος, µηνιαίο ηλεκτρονικό δελτίο 23 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης και της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, Πυξίδα στο διαδίκτυο, περιοδική ηλεκτρονική έκδοση του Κέντρου Πρόληψης της Εξάρτησης από Ναρκωτικά και Προαγωγής της Υγείας Βορειοδυτικού Τοµέα Νοµού Θεσσαλονίκης ΠΥΞΙ Α). Παρεµβάσεις σε χώρους εργασίας Ο χώρος εργασίας θα µπορούσε να αποτελέσει ένα πλαίσιο παρεµβάσεων πρόληψης και, γενικότερα, προαγωγής της υγείας. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σχετικά στοιχεία υπάρχουν κυρίως από το πρόγραµµα «Euridice: Ideas and Proposals for Intervention on Drug Addiction in the Workplace», το οποίο αφορά την ανάπτυξη παρεµβάσεων πρόληψης σε εργασιακούς χώρους. Το πρόγραµµα υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συµµετέχουν σε αυτό 10 κράτη-µέλη. Από την Ελλάδα συµµετέχει ο ΟΚΑΝΑ. 57

8 3.3 ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οι επικεντρωµένες παρεµβάσεις πρόληψης απευθύνονται σε οµάδες-στόχος οι οποίες θεωρούνται ευαίσθητες κοινωνικές οµάδες, δηλαδή τα µέλη τους διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν προβλήµατα εξάρτησης. Παραδείγµατα τέτοιων οµάδων θεωρούνται οι νέοι που έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, παιδιά που οι γονείς τους έχουν προβλήµατα µε τη χρήση ουσιών, νέοι µε παραβατική συµπεριφορά, µετανάστες, πρόσφυγες, άνεργοι κ.ά. Οι παρεµβάσεις υλοποιούνται σε επίπεδο οµάδας, χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη επιπρόσθετοι ατοµικοί παράγοντες κινδύνου για µελλοντική χρήση ουσιών. ΠΗΓΗ: Τηλεφωνικές γραµµές Στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις τηλεφωνικές γραµµές, οι οποίες παρέχουν ενηµέρωση για τις εξαρτησιογόνες ουσίες και τις υπάρχουσες δοµές που λειτουργούν στη χώρα, καθώς και συµβουλευτική για την κατά το δυνατόν αµεσότερη αντιµετώπιση της κρίσης και παραποµπή (Πίνακας 3.2). Πίνακας 3.2: Τηλεφωνικές γραµµές* Ανοικτή Γραµµή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) Τηλεφωνική Γραµµή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ 1145 Τηλεφωνική Γραµµή SOS (ΟΚΑΝΑ) 1031 * Οι τηλεφωνικές γραµµές παρουσιάζονται σύµφωνα µε τη χρονολογία ίδρυσής τους. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ Κατά τη διάρκεια του 2008 υπολογίζεται ότι η Ανοικτή Γραµµή (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ) δέχθηκε περίπου 900 κλήσεις. H Τηλεφωνική Γραµµή Ψυχολογικής Υποστήριξης ΚΕΘΕΑ ΙΘΑΚΗ δέχθηκε κλήσεις, από τις οποίες οι 363 ήταν από χρήστες. Το 2008 η Τηλεφωνική Γραµµή SOS 1031 του ΟΚΑΝΑ δέχθηκε συνολικά κλήσεις, από τις οποίες οι 739 (30,3%) αφορούσαν άτοµα που είχαν τηλεφωνήσει και στο παρελθόν. Σύµφωνα µε τα απολογιστικά στοιχεία της Τηλεφωνικής Γραµµής SOS για το έτος 2008, η πλειονότητα των κλήσεων (86,4%) αφορούσαν την ενηµέρωση σχετικά µε τις υπάρχουσες θεραπευτικές δοµές και τις θεραπευτικές δυνατότητες των χρηστών. Οι περισσότερες κλήσεις πραγµατοποιήθηκαν από το συγγενικό περιβάλλον των χρηστών (64,5%) και ακολουθούν οι κλήσεις από τους ίδιους τους χρήστες (19,1%). Όσον αφορά την περιοχή διαµονής των χρηστών που τηλεφώνησαν οι ίδιοι ή κάποιος άλλος επικοινώνησε γι αυτούς µε τη Γραµµή, η Αθήνα παραµένει στην πρώτη θέση (74,7% των κλήσεων), αλλά σηµαντικές είναι και οι κλήσεις από την υπόλοιπη Ελλάδα (20,6%). Το µεγαλύτερο ποσοστό των χρηστών που κάλεσαν οι ίδιοι ή κάποιος άλλος επικοινώνησε γι αυτούς µε τη Γραµµή είχαν σταθερή ή µερική απασχόληση (34,5%). Ωστόσο, σηµαντικό είναι και το ποσοστό των χρηστών που ήταν άνεργοι (31,7%). 58

9 3.3.1 Παρέµβαση σε νέους µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Το Υπουργείο Παιδείας, οι φορείς πρόληψης, οι διάφορες εθελοντικές οργανώσεις και άλλοι φορείς οργανώνουν και πραγµατοποιούν επικεντρωµένες παρεµβάσεις µε σκοπό την προσέγγιση οµάδων νέων υψηλού κινδύνου, όπως για παράδειγµα µαθητές µε προβλήµατα συµπεριφοράς στο σχολείο ή και χαµηλή σχολική απόδοση, νέους µε ψυχοκοινωνικά προβλήµατα εκτός σχολικού πλαισίου, καθώς και νέους από πολιτισµικά διαφοροποιηµένες οµάδες. Το κυριότερο εκπαιδευτικό υλικό για την παροχή συµβουλευτικής και στήριξης σε νέους µε παρεκκλίνουσα συµπεριφορά που σχετίζεται µε την τοξικοεξάρτηση είναι το «Εκπαίδευση νέων µε παραβατική συµπεριφορά για την αντιµετώπιση της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών: Εκπαιδεύοντας τον Ίκαρο» (TACADE 2000), έκδοση του ΚΕΘΕΑ σε συνεργασία µε το βρετανικό οργανισµό TACADE. Όσον αφορά παρεµβάσεις στο πλαίσιο του σχολείου, όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούµενες Ετήσιες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2005, 2006 και 2008), στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης του Υπουργείου Παιδείας για την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών στη σχολική κοινότητα έχουν ιδρυθεί 60 Συµβουλευτικοί Σταθµοί Νέων (ΣΣΝ), οι οποίοι, σύµφωνα µε στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας, είναι στο στάδιο της στελέχωσής τους. Από το 1996 το Υπουργείο Παιδείας, επιχειρώντας την προσέγγιση νέων από πολιτισµικά διαφοροποιηµένες οµάδες και την πρόληψη από τον ενδεχόµενο εκπαιδευτικό αποκλεισµό τους, έχει προβεί στη δηµιουργία διαπολιτισµικών σχολείων, τάξεων υποδοχής και φροντιστηριακών τµηµάτων για την εκµάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη γενικότερη προετοιµασία τους για την ένταξη στο ελληνικό σχολικό σύστηµα. Όσον αφορά τα σχολεία διαπολιτισµικής εκπαίδευσης, λειτουργούν 26 σχολεία σε 6 νοµούς της χώρας. Τα 13 από αυτά είναι Πρωτοβάθµιας και τα υπόλοιπα 13 ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ( Σχετικά µε τις τάξεις υποδοχής και τα φροντιστηριακά τµή- µατα, η φοίτηση σε αυτά µπορεί να διαρκεί από 1 έως και 3 έτη. Το πρόγραµµα των τάξεων υποδοχής ολοκληρώνεται σε δύο κύκλους, που εντάσσονται µέσα στο ωρολόγιο πρόγραµµα του σχολείου, ενώ η λειτουργία των φροντιστηριακών τµηµάτων πραγµατοποιείται εκτός σχολικού ωραρίου ( Επίσης, στο πλαίσιο της πρόληψης της εγκληµατικότητας, έχουν ιδρυθεί από το 1995 Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων (ΕΠΑ), οι οποίες υπάγονται στην αρµοδιότητα του Υπουργείου ικαιοσύνης, ιαφάνειας και Ανθρωπίνων ικαιωµάτων και ασχολούνται µε την πρόληψη της εγκληµατικότητας των ανηλίκων. Οι ΕΠΑ λειτουργούν στην έδρα κάθε πρωτοδικείου της χώρας. Επιπλέον, στο πλαίσιο του Υπουργείου ικαιοσύνης, ιαφάνειας και Ανθρωπίνων ικαιωµάτων έχουν ιδρυθεί από το 1976 οι Υπηρεσίες Επιµελητών Ανηλίκων των δικαστηρίων ανηλίκων στην έδρα κάθε πρωτοδικείου, όπου υπάρχει και δικαστήριο ανηλίκων, και εποπτεύονται από το δικαστή ανηλίκων. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν τον κυριότερο φορέα εξω-ιδρυµατικής µεταχείρισης ανηλίκων που έχουν διαπράξει αξιόποινη πράξη ή βρίσκονται σε κίνδυνο να γίνουν δράστες ή θύµατα αξιόποινων πράξεων ( για µια συνοπτική περιγραφή των δοµών αυτών, βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008). ράσεις πρόληψης και έγκαιρης παρέµβασης νέων µε παραβατική συµπεριφορά προσφέρουν και φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων. Επίσης, από το 1998 λειτουργεί ο Συµβουλευτικός Σταθ- µός Εφήβων Παραβατών στο ικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών του Θεραπευτικού Προγράµµατος Ηµερήσιας Φροντίδας Εφήβων ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ. Επίσης, το ΚΕΘΕΑ ΣΤΡΟΦΗ παρέχει από το 2004 συµβουλευτική σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες χρήστες ναρκωτικών στο Ειδικό Κατάστηµα Κράτησης Νέων Αυλώνα. 59

10 3.3.2 Παρέµβαση στην οικογένεια µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Οι φορείς πρόληψης, στο πλαίσιο της έµφασης που δίνουν στη σηµασία του ρόλου της οικογένειας στην πρόληψη, προσεγγίζουν και οικογένειες µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά Παρέµβαση σε χώρους διασκέδασης Με βάση στοιχεία του 2006, για την πρόληψη της χρήσης σε χώρους διασκέδασης γίνονται κάποιες αποσπασµατικές παρεµβάσεις και σε γενικές γραµµές οι δράσεις των φορέων πρόληψης στον τοµέα αυτόν περιορίζονται στη διανοµή ενηµερωτικών φυλλαδίων σχετικά µε την πρόληψη, τις επιπτώσεις στην υγεία από τη χρήση ουσιών κτλ. (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2004, 2005, 2006 και 2008). 3.4 ΕΝ Ε ΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Οι ενδεδειγµένες παρεµβάσεις πρόληψης απευθύνονται σε άτοµα τα οποία έχουν εκδηλώσει προβλήµατα χρήσης ουσιών ή προβλήµατα συµπεριφοράς, ψυχολογικά και ψυχοκοινωνικά προβλήµατα που σχετίζονται µε τη χρήση ουσιών (π.χ. νέοι µε πειραµατική χρήση, νέοι µε προβλήµατα συµπεριφοράς, νέοι µε παραβατική συµπεριφορά, νέοι µε ψυχιατρικά προβλήµατα κ.ά.). Στόχοι είναι η έγκαιρη διάγνωση και παρέµβαση σε ατοµικό επίπεδο. ΠΗΓΗ: Όσον αφορά την υλοποίηση ενδεδειγµένων παρεµβάσεων πρόληψης στο σχολικό πλαίσιο, οι φορείς πρόληψης µετά από συνεργασία µε σχολεία της περιοχής τους παρέχουν υπηρεσίες συµβουλευτικής σε µαθητές κατόπιν αιτήµατός τους. Επιπλέον, στο πλαίσιο της προαγωγής της υγείας στη σχολική κοινότητα, το Υπουργείο Παιδείας έχει ιδρύσει τα Κέντρα ιαφοροδιάγνωσης ιάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕ Υ), τα οποία παλαιότερα ονοµάζονταν Κέντρα ιάγνωσης, Αξιολόγησης και Υποστήριξης (Κ ΑΥ). Οι δοµές αυτές παρέχουν διάγνωση, αξιολόγηση και υποστήριξη σε µαθητές µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς και ενηµέρωση και ευαισθητοποίηση σε εκπαιδευτικούς, γονείς, αλλά και στην ευρύτερη κοινότητα. Παρεµβάσεις ενδεδειγµένης πρόληψης πραγµατοποιούν τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία ανταποκρίνονται σε αιτήµατα χρηστών και των οικογενειών τους, καθώς και ατόµων µε ψυχοκοινωνικά προβλήµατα που συνδέονται µε πιθανή χρήση ουσιών. Στο πλαίσιο αυτό παρέχουν συµβουλευτική και ψυχοκοινωνική υποστήριξη, καθώς και παραποµπή σε αντίστοιχη δοµή. Όσον αφορά την προσέγγιση και την έγκαιρη παρέµβαση εφήβων που κάνουν περιστασιακή χρήση ουσιών, οι αρµόδιες υπηρεσίες για εφήβους του ΟΚΑΝΑ, του ΚΕΘΕΑ και της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ του ΨΝΑ υλοποιούν ανάλογες δράσεις µε στόχο την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης στους ίδιους και στις οικογένειές τους. 60

11 3.5 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ «ΠΡΟΤΑΣΗ», ΤΟΥ ΤΟΜΕΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΤΟΥ Ι ΡΥΜΑΤΟΣ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ «ΙΑΚΟΝΙΑ» ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 2008 Παρουσιάζονται στη συνέχεια στοιχεία για τις παρεµβάσεις της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, του Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ και του Κέντρου Πρόληψης του Ιδρύµατος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Οι παραπάνω φορείς ανταποκρίθηκαν στο αίτηµα συµπλήρωσης των ερωτηµατολογίων του ΕΚΤΕΠΝ για τις δραστηριότητες που υλοποίησαν κατά τη διάρκεια του Η παρουσίαση των φορέων γίνεται σύµφωνα µε τη χρονολογία ίδρυσής τους Η Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής και οι δραστηριότητές της το 2008 Η ιστορία της ΠΡΟΤΑΣΗΣ άρχισε το [...] Η ΠΡΟΤΑΣΗ έχει πάρει τη µορφή της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης (ΜΚΟ), στην οποία, σήµερα, συµµετέχει ένας σηµαντικός αριθµός ενεργών πολιτών της Πάτρας, οι οποίοι είτε ως µέλη είτε ως φίλοι είτε ως πολίτες αποδέκτες των υπηρεσιών, στηρίζουν και στηρίζονται από την ΠΡΟΤΑΣΗ. Τα µέλη της ΠΡΟΤΑΣΗΣ προέρχονται από όλες τις κοινωνικές οµάδες. Είναι πολίτες που αναγνωρίζουν την ευθύνη τους για την πρόληψη, εκπαιδεύονται και εκπαιδεύουν, στη συνέχεια, τους συµπολίτες τους, αξιοποιώντας, κυρίως, αυτό που οι ίδιοι είναι και τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργούν στην κοινότητα. Είναι ο εναλλακτικός τρόπος ενός άλλου τρόπου ζωής, που αντιστρατεύεται την κουλτούρα χρήσης και συµβάλλει στη λειτουργία λειτουργικών συστηµάτων που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. [...] Γιατί η πρόληψη δεν προάγεται µε συµβουλές, αλλά είναι µια καθηµερινή παιδαγωγική πράξη που προκύπτει από τις βιωµατικές εµπειρίες των παιδιών από τη βρεφική έως την εφηβική ηλικία. ( Όλα τα νέα µέλη της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ εκπαιδεύονται στη φιλοσοφία της πρόληψης, καθώς και στο σχεδιασµό δράσεων πρόληψης, και στη συνέχεια υποστηρίζονται στην υλοποίησή τους. Κατά τη διάρκεια του 2008, είκοσι νέοι εθελοντές παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό σεµινάριο για τα νέα µέλη τις Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ. Παράλληλα, το 2008 δραστηριοποιήθηκαν ενεργά σε οµάδες εθελοντών 80 εθελοντές. Μέσα στο 2008 οµάδα εθελοντών εκπαιδευτικών της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ πραγµατοποίησε συναντήσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης µε 55 µαθητές της ΣΤ τάξης από 3 δηµοτικά σχολεία µε στόχο τη διερεύνηση και τη διαχείριση αλλαγών στη ζωή των µαθητών κατά τη µετάβασή τους από το ηµοτικό στο Γυµνάσιο. Έγιναν επίσης ενηµερωτικές συναντήσεις µε µέλη Συλλόγων Γονέων και Κηδεµόνων σχολείων της Πάτρας µε τη συµµετοχή 150 ατόµων. Οι συναντήσεις γίνονται από εκπαιδευµένους εθελοντές γονείς και βασικός τους στόχος είναι η ευαισθητοποίηση των γονιών σε θέµατα που σχετίζονται µε την πρόληψη και το ρόλο του γονιού. Στο πλαίσιο της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ λειτουργεί από το 1993 και το Κέντρο ηµιουργικής Απασχόλησης (Κ Α) για παιδιά και εφήβους. Σκοπός λειτουργίας του Κ Α είναι «η παροχή ευκαιριών σε παιδιά και εφήβους, µέσω εναλλακτικών προτάσεων, να αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους προς ουσιαστικό όφελος της ψυχαγωγίας τους, της προσωπικής τους ανάπτυξης, της δηµιουργι- 61

12 κής τους έκφρασης» ( Κατά τη διάρκεια του 2008, σε οµάδες δηµιουργικής απασχόλησης συµµετείχαν 55 παιδιά και νέοι. Επίσης, µέσα στο 2008 έγιναν διάφορες εκδηλώσεις, δηµιουργήθηκαν τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά µηνύµατα, έγιναν αφίσες, φυλλάδια ενηµερωτικά, γκράφιτι σε τοίχους και καρτ ποστάλ µε στόχο τη διάδοση των αρχών της πρόληψης των εξαρτησιογόνων ουσιών. Παράλληλα, συνεχίστηκε η έκδοση του περιοδικού Πρόσωπο. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε απολογιστικά στοιχεία της Κίνησης ΠΡΟΤΑΣΗ, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα της, Ο Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ και οι δραστηριότητές του το 2008 Τα προγράµµατα και οι δραστηριότητες πρόληψης του ΚΕΘΕΑ απευθύνονται σε εκπαιδευτικές κοινότητες όλων των βαθµίδων, την τοπική κοινωνία, την οικογένεια και οµάδες υψηλού κινδύνου για χρήση ουσιών. Συνδυάζουν στοιχεία από διαφορετικές επιστηµονικές προσεγγίσεις µε βασικό στόχο την ενίσχυση των προστατευτικών απέναντι στη χρήση ουσιών παραγόντων, [...] και την αντιστροφή ή την άµβλυνση των παραγόντων κινδύνου. [...] Αφορούν την πρόληψη όλων των µορφών χρήσης και στηρίζονται στην ενεργητική συµµετοχή και τη βιωµατικής µάθηση. (ΚΕΘΕΑ 2008) Στον Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ λειτουργούν: 62 Τα Τµήµατα Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης για την πρόληψη της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών και την προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας, µε την εφαρ- µογή παρεµβάσεων στα µέλη της σχολικής κοινότητας (µαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς) των αντίστοιχων βαθµίδων. Παράλληλα, στόχο αποτελεί η δηµιουργία και η ενίσχυση ενός πλαισίου συνεργασίας και αλληλεπίδρασης µεταξύ των µελών της σχολικής κοινότητας. Η Κινητή Μονάδα Ενηµέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ, η οποία δραστηριοποιείται από το 1989 και διαθέτει ένα διώροφο, ειδικά διαµορφωµένο λεωφορείο, µε το οποίο κάνει βραχύχρονες παρεµβάσεις ενηµέρωσης και πρόληψης ανά την Ελλάδα. Οι αποστολές γίνονται πάντα ύστερα από αίτηµα και σε συνεργασία µε την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους κοινωνικούς φορείς. Η Μονάδα Πρόληψης ΙΚΑΡΟΣ δηµιουργήθηκε το 2004 και σχεδιάζει και υλοποιεί παρεµβάσεις επικεντρωµένης και ενδεδειγµένης πρόληψης. Απευθύνεται σε άτοµα, οµάδες και πληθυσµούς που διατρέχουν µεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατικές µορφές συµπεριφοράς και να καταφύγουν στη χρήση εξαρτητικών ουσιών. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε τον Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ επισκεφθείτε επίσης και την ιστοσελίδα του Παρακάτω παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες δραστηριότητες του Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ κατά το έτος Όσον αφορά τη σχολική κοινότητα, κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους , ο Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ πραγµατοποίησε ενηµερωτικά και εκπαιδευτικά σεµινάρια, καθώς και ανατροφοδοτικές συναντήσεις µε τη συµµετοχή 381 εκπαιδευτικών Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθ- µιας Εκπαίδευσης. Επιπλέον, κατά το σχολικό έτος υλοποιήθηκαν βραχύχρονες εκπαιδευτικές παρεµβάσεις µε τη συµµετοχή 180 µαθητών Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης, ενηµερωτικές συναντήσεις µε µαθητές ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, καθώς και οµάδες βιωµατικού χαρακτήρα µε 60 µαθητές της ίδιας βαθµίδας. Επίσης, το σχολικό έτος υλοποιήθηκε η παρέµβαση επικεντρωµένης πρόληψης «Υποστηρίζοντας το παιδί κατά το µεταβατικό στάδιο από το ηµοτικό στο Γυµνάσιο», µε παράλληλο στόχο την πρόληψη της σχολικής

13 διαρροής και την παραβατικότητα σε νεαρούς εφήβους. Στην παρέµβαση συµµετείχαν 27 µαθητές και ένας εκπαιδευτικός από ένα σχολείο της Αθήνας, ενώ παράλληλα προσεγγίστηκαν οι γονείς των παιδιών (για περισσότερες πληροφορίες, βλ. ΚΕΘΕΑ 2008). Επίσης, για την έγκαιρη παρέµβαση σε µαθητές µε προβλήµατα χρήσης, ο Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ πραγµατοποίησε εκπαιδευτικό σεµινάριο µε τη συµµετοχή 81 στελεχών των ΣΣΝ του Υπουργείου Παιδείας. Στο πλαίσιο της πολύχρονης συνεργασίας του Τοµέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ µε τον ΟΑΕ, κατά τη διάρκεια του 2008 πραγµατοποιήθηκαν ενηµερωτικά και εκπαιδευτικά σεµινάρια, καθώς και ανατροφοδοτικές συναντήσεις µε τη συµµετοχή 87 καθηγητών σχολών µαθητείας του ΟΑΕ. Το 2008 λειτούργησαν τρεις Συµβουλευτικοί Σταθµοί στις σχολές µαθητείας στο Ηράκλειο Αττικής, στο Μοσχάτο και στο Αιγάλεω, όπου πραγµατοποιήθηκαν ατοµικές και οµαδικές συναντήσεις µε τη συµµετοχή 64 µαθητών. Όσον αφορά τη µετα- ευτεροβάθµια και Τριτοβάθµια Εκπαίδευση, πραγµατοποιήθηκαν ενηµερωτικές συναντήσεις µε 325 µαθητές ΙΕΚ, καθώς και επιµορφωτικά εργαστήρια µε 33 φοιτητές Τριτοβάθµιας Εκπαίδευσης. Κατά τη διάρκεια του 2008, στις σχολές γονέων που διοργάνωσε ο Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ συµµετείχαν 116 άτοµα. Επιπλέον, το 2008 πραγµατοποιήθηκε εκπαιδευτικό σεµινάριο για το προσωπικό της Στέγης Νέων στο Βόλο του Υπουργείου ικαιοσύνης, ιαφάνειας και Ανθρωπίνων ικαιωµάτων, όπου φιλοξενούνται ανήλικοι παραβάτες σύµφωνα µε απόφαση δικαστικών αρχών, καθώς και για το προσωπικό της Στέγης Νέων των Παιδικών Χωριών SOS. Επίσης, ο Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ παρείχε ενηµέρωση / ευαισθητοποίηση και συµβουλευτική σε 13 παιδιά του Ιδρύµατος Εκπαίδευσης Κωφών και Βαρήκοων Ελλάδας. Επίσης, πραγµατοποιήθηκαν ατοµικές συναντήσεις µε χρήστες και συγγενείς χρηστών µε 225 άτοµα. Όσον αφορά την Κινητή Μονάδα Ενηµέρωσης ΠΗΓΑΣΟΣ, κατά τη διάρκεια του 2008 πραγµατοποίησε τις παρακάτω δράσεις: ενηµερωτικές συναντήσεις µε 138 εκπαιδευτικούς ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης της Αττικής ενηµερωτικές συναντήσεις µε µέλη συλλόγων γονέων και κηδεµόνων σχολείων Πρωτοβάθµιας και ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης µε τη συµµετοχή 402 ατόµων βιωµατικά εργαστήρια µε τη συµµετοχή 127 σπουδαστών ΤΕΕ του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Πολιτικής ενηµερωτικές συναντήσεις µε µαθητές και µε 36 καθηγητές σχολών µαθητείας του ΟΑΕ ενηµερωτικές συναντήσεις µε τη συµµετοχή 644 φοιτητών ΤΕΙ και ΑΕΙ, και βιωµατικά εργαστήρια µε 60 φοιτητές παρεµβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου για νέους µε τη συµµετοχή 38 νέων 14 έως 17 ετών. Επιπλέον, ο ΠΗΓΑΣΟΣ συµµετείχε σε δύο φεστιβάλ νέων παρεµβάσεις σε διάφορες οµάδες των τοπικών κοινοτήτων και διαφόρων επαγγελµατικών κατηγοριών (π.χ. στελέχη Σωµάτων Ασφαλείας και Ενόπλων υνάµεων, µέλη και προπονητές αθλητικών σωµατείων, ιερείς, ΜΜΕ, επαγγελµατίες υγείας) µε τη συµµετοχή ατόµων 63

14 3.5.3 Το Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύµατος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ (Αρχιεπισκοπής Αθηνών) και οι δραστηριότητές του το 2008 Το Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύµατος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών λειτουργεί από το 2002 και εφαρµόζει δράσεις και παρεµβάσεις µε σκοπό «την προώθηση υγιών τρόπων ζωής, µακριά από τη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών, τη δηµιουργία πυρήνων πρόληψης σε φορείς που ασχολούνται άµεσα µε τους νέους και την ευαισθητοποίηση, γενικότερα, της κοινότητας, µε κέντρο την κάθε ενορία. [...] Το προσωπικό του Κέντρου προέρχεται από το χώρο των επαγγελµάτων ψυχικής υγείας και κοινωνικών επιστηµών και έχει λάβει επιπλέον ειδική εκπαίδευση σε θέµατα ουσιοεξάρτησης από το ΚΕΘΕΑ. ( Κατά τη διάρκεια του 2008, σε οµάδες εκπαίδευσης γονέων που διοργάνωσε το Κέντρο Πρόληψης συµµετείχαν 55 γονείς, από τους οποίους οι 40 είχαν λάβει µέρος και σε ανάλογες δράσεις στο παρελθόν και κατόπιν αιτήµατός τους συνεχίστηκε η συµµετοχή τους σε επαναληπτικό κύκλο εκπαίδευσης. Επιπλέον, το 2008 υλοποιήθηκαν εκπαιδευτικά σεµινάρια για κατηχητές και στελέχη που εργάζονται εθελοντικά στις ενορίες της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών µε τη συµµετοχή 30 ατόµων. Επίσης, πραγ- µατοποιήθηκαν δράσεις ενηµέρωσης / ευαισθητοποίησης σε 80 ιερείς της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. 3.6 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Εκπαίδευση στελεχών πρόληψης Μετά την αναστολή λειτουργίας του Κέντρου Εκπαίδευσης για την Πρόληψη της Χρήσης Ναρκωτικών και την Προαγωγή της Υγείας (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), για την επιστηµονική κατάρτιση και επι- µόρφωση των στελεχών πρόληψης ο ΟΚΑΝΑ συνεργάζεται µε το ΚΕΘΕΑ, καθώς επίσης εγκρίνει τη συµµετοχή στελεχών πρόληψης σε συνέδρια, ηµερίδες, σεµινάρια, βιωµατικά εργαστήρια, επιστηµονικά συµπόσια και συναντήσεις, που σχετίζονται άµεσα µε το αντικείµενο της πρόληψης και της προαγωγής της ψυχικής υγείας. Κατά τη διάρκεια του 2008, το ΚΕΘΕΑ παρείχε ατοµική συµβουλευτική και εποπτεία σε στελέχη ενός Κέντρου Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης σχετικά µε το σχεδιασµό υλοποίησης εργαστηρίου µε θέµα «υναµική της οµάδας: ουλεύοντας µε οµάδες στο χώρο του σχολείου». Επιπλέον, οι φορείς πρόληψης θεωρούν ιδιαίτερα σηµαντική τη δικτύωση και την ανάπτυξη πλαισίου συνεργασίας µεταξύ τους, γι αυτό και επιδιώκουν τη συστηµατική επικοινωνία, µε στόχο την ανταλλαγή εµπειριών, την κοινή αντιµετώπιση δυσχερειών και αναγκών, καθώς και την ανάπτυξη κοινών δράσεων. Στο πλαίσιο αυτό, εκτός από το Πανελλαδικό ίκτυο Φορέων Πρόληψης, έχουν δηµιουργηθεί περιφερειακά τοπικά δίκτυα Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία επιδιώκουν την ανάπτυξη µιας στενής συνεργασίας. 64

15 3.6.2 Αξιολόγηση παρεµβάσεων πρόληψης Με βάση στοιχεία του 2006, στην πλειονότητα των παρεµβάσεων η αξιολόγηση βασίζεται σε αυτοσχέδια ερωτηµατολόγια των φορέων για τους συµµετέχοντες, καθώς και σε παρατηρήσεις των ίδιων των στελεχών, στοιχεία τα οποία αφορούν κυρίως την έκταση και την αποδοχή της παρέµβασης και όχι την επίτευξη των στόχων της (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008) Προϋποθέσεις και κριτήρια λειτουργίας φορέων πρόληψης Όπως έχει ήδη αναφερθεί σε προηγούµενες Εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ (βλ. ΕΚΤΕΠΝ 2008), ενιαίες προϋποθέσεις και κριτήρια για την ανάπτυξη παρεµβάσεων πρόληψης από φορείς δεν υπάρχουν. Ωστόσο, υπάρχουν προδιαγραφές και ένα πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα οποία συνοψίζονται στον Πίνακα 3.3. Πίνακας 3.3: Προδιαγραφές και κριτήρια λειτουργίας Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης Προδιαγραφές ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2009 (στοιχεία ΟΚΑΝΑ) Έρευνα Κριτήρια Στελέχωση ιαµόρφωση προδιαγραφών στελέχωσης κέντρων Κέντρων Πρόληψης πρόληψης Αποδοχή και εφαρµογή τους από τα διοικητικά συµβούλια των Κέντρων Πρόληψης Όλα τα υποψήφια στελέχη Κέντρων Πρόληψης περνούν από µια επιτροπή προσλήψεων, στην οποία συµµετέχει και ο ΟΚΑΝΑ Σχεδιασµός Κατάρτιση τριετούς επιστηµονικού προγράµµατος σε συνεργασία µε τον ΟΚΑΝΑ. Τα τριετή επιστηµονικά προγράµµατα των Κέντρων Πρόληψης εγκρίνονται από την αρµόδια Επιτροπή Αξιολόγησης, καθώς και από το ιοικητικό Συµβούλιο του ΟΚΑΝΑ Αξιολόγηση και Αξιολόγηση τριετών επιστηµονικών προγραµµάτων παρακολούθηση Κατάρτιση εξαµηνιαίων επιστηµονικών απολογισµών δράσεων των Κέντρων Πρόληψης και αποστολή τους στο Τµήµα Εφαρµογών Πρόληψης ΟΚΑΝΑ Τακτικές συναντήσεις µε επιστηµονικές οµάδες και διοικητικά συµβούλια των Κέντρων Πρόληψης Η υλοποίηση ερευνητικών προγραµµάτων τόσο σε ευρωπαϊκό όσο σε εθνικό επίπεδο συµβάλλει αδιαµφισβήτητα στην ανάπτυξη αποτελεσµατικών προσεγγίσεων και µεθοδολογιών, καθώς και στη βελτίωση των παρεµβάσεων που υλοποιούνται. Στο πλαίσιο αυτό, αρκετοί φορείς πρόληψης συµµετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράµµατα. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιοι ελληνικοί φορείς πρόληψης που συµµετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράµµατα στην προηγούµενη Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ 2006 (2008). 65

16 3.7 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ Η πρόληψη της ουσιοεξάρτησης στην Ελλάδα υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 71 Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, από το Υπουργείο Παιδείας, στο πλαίσιο της υλοποίησης των Προγραµµάτων Αγωγής Υγείας σε σχολεία της Πρωτοβάθµιας και της ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης, καθώς και από άλλους κυβερνητικούς ή µη κυβερνητικούς φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ. Στοιχεία σχετικά µε τις παρεµβάσεις πρόληψης που υλοποιούνται στη χώρα προέρχονται κυρίως από το σύστηµα παρακολούθησης του ΕΚΤΕΠΝ. Ωστόσο, η παρούσα Έκθεση δεν περιλαµβάνει στοιχεία για τις παρεµβάσεις πρόληψης που υλοποιήθηκαν κατά το 2008 από τα Κέντρα Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αφού η η Γενική Συνέλευση του Σωµατείου Εργαζοµένων στα Κέντρα αυτά αποφάσισε να µην σταλούν στο ΕΚΤΕΠΝ τα στοιχεία τού έργου τους για το 2008, σε µια προσπάθεια άσκησης πίεσης προς τους αρµόδιους φορείς για την επίλυση οικονοµικών και θεσµικών προβληµάτων τους. Τελευταία διαθέσιµα στοιχεία των παρεµβάσεων πρόληψης των Κέντρων Πρόληψης ΟΚΑΝΑ / Τοπικής Αυτοδιοίκησης αφορούν το έτος 2006 και παρουσιάζονται στην Ετήσια Έκθεση του ΕΚΤΕΠΝ Έτσι, στην παρούσα Έκθεση παρουσιάζονται αναλυτικά στοιχεία σχετικά µε τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας του Υπουργείου Παιδείας, στοιχεία του ΟΚΑΝΑ για νέες εξελίξεις σχετικά µε την πρόληψη στην Ελλάδα σε κεντρικό επίπεδο, κι επίσης γίνεται µια συνοπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων των τριών φορέων, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο αίτηµα συµπλήρωσης των ερωτηµατολογίων του ΕΚΤΕΠΝ: Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής, Τοµέας Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ και Κέντρο Πρόληψης του Ιδρύµατος Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και Στήριξης ΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Επιπλέον, παρουσιάζονται πρόσφατα στοιχεία των τριών τηλεφωνικών γραµµών (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ ΨΝΑ, ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ). Όσον αφορά τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας µε θέµα την πρόληψη της χρήσης ναρκωτικών, παρατηρείται ότι η συµµετοχή των µαθητών Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης είναι µεγαλύτερη, δεδο- µένου ότι τα Προγράµµατα Αγωγής Υγείας, το βασικό πλαίσιο υλοποίησης παρεµβάσεων πρόληψης, εντάσσονται είτε στο πλαίσιο της Ευέλικτης Ζώνης είτε στις δραστηριότητες του Ολοή- µερου Σχολείου, ενώ, αντίθετα, στη ευτεροβάθµια Εκπαίδευση πραγµατοποιούνται εκτός ωρολογίου προγράµµατος. ΙΟΥΛΙΑ ΜΠΑΦΗ, ΕΛΙΖΑ ΓΙΑΚΟΥΜΑΤΟΥ 66